Filozoficzne koncepcje edukacji

oraz współczesne teorie edukacji

FILOZOFICZNE KONCEPCJE EDUKACJI

1. Idealizm
2. Realizm
3. Realizm teistyczny i personalizm
4. Naturalizm
5. Pragmatyzm
6. Filozofia egzystencji

WSPÓŁCZESNE FILOZOFICZNE TEORIE EDUKACJI



1. Esencjealizm



2. Perenializm



3. Progresywizm



4. Rekonstrukcjonizm społeczny



5. Teoria krytyczna



Idealizm

– stanowisko filozoficzne, według którego zarówno

istota ludzka, jak i wszechświat mają naturę duchową,



Wartości takie jak dobro, prawda i piękno są odwieczną

częścią spójnego i niezmiennego kosmosu.



Przedstawiciele

; Sokrates, Platon, J. G. Fichte, I. Kant, G. W.

Hegel, Herbart, R. W. Emerson, H. D. Thoreau, W. T. Harris.



Wychowawcy skłaniający się ku idealizmowi są zwolennikami

programu nauczania opartego na treściach przedmiotowych,

w którym kładzie się nacisk na poznawanie prawd zawartych

w wartościowych dziełach kultury:



teologicznych, filozoficznych, historycznych, literackich oraz

artystycznych.



Kształcenie powinno mieć charakter ogólny i prowadzić do

osiągnięcia osobistej doskonałości,



zachęcenie uczniów do tego, by stali się poszukiwaczami

takich wartości jak prawda, dobro i piękno.



zapewnianie uczniom dostęp do wiedzy zawartej w dorobku

kulturowym ludzkości, aby umożliwić im zapoznanie się z

nim, uczestniczenie w kulturze i wniesienie do niej własnego

wkładu.



stanowisko filozoficzne odgrywające ważną rolę we

współczesnej oświacie,

Reprezentanci:



Arystoteles



Mortimer J. Adler



i inni

Głównym celem edukacji według realizmu jest:



stwarzanie warunków sprzyjających zdobywaniu,

przekazywaniu i wykorzystywaniu wiedzy uporządkowanej (w

system),



wspieranie człowieka w dążeniu do szczęścia i doskonałości

(intelektualnej i etycznej),



rozwijanie zdolności logicznego myślenia.



średniowieczna koncepcja filozoficzna stworzona w XIII w.

przez Św. Tomasza z Akwinu, nawiązującego do realizmu

Arystotelesa,



Rozszerza realizm Arystotelesa dodając przekonanie o

istnieniu osobowego, wszechmocnego i wszechwiedzącego

Boga jako stwórcy świata i ludzi,



Przedstawiciele

: Św. Tomasz, E. Gilson, J. Maritain,

Głównymi celami edukacji i wychowania są:



osiąganie zbawienia,



uczenie racjonalnego myślenia,



kształcenia intelektu, a także podporządkowywania sobie
natury i tworzenia kultury,



ułatwiania każdemu aktywnego uczestnictwa w historii i
kulturze.

Naturalizm

w filozofii:



to prąd (kierunek) filozoficzny, na który składają się poglądy

na temat świata, poznania, człowieka i jego miejsca w

naturze.

ZAŁOŻENIA ONTOLOGICZNE NATURALIZMU:



istnieje tylko jeden porządek rzeczywistości, tj. materialna i

zmienna natura (przyroda),



wszystko , co istnieje, jest naturalne,



wszelkie istnienie, życie i naturę człowieka, możemy

wyjaśnić

odwołując się do praw przyrody,



nie istnieje nadprzyrodzony porządek świata, Bóg,

ponadnaturalne byty zewnętrzne wobec materialnego świata

przyrody.

ZAŁOŻENIA AKSJOLOGICZNE NATURALIZMU:



źródłem wartości jest natura, uczucia i relacje człowieka z

naturą,



człowiek jest z natury dobry (optymizm),



nie jest obciążony grzechem pierworodnym,



dzieci rodzą się jako istoty dobre i niewinne,



przyczyną zła jest społeczeństwo i kultura (obyczaje,

konwenanse, moralność, prawo, a nawet nauka i rozum).

Naturalizm w pedagogice

to koncepcja wychowania i edukacji,

która zakłada m. in.:



zgodność wychowania z szeroko rozumianą

naturą ludzką,



swobodny wybór treści i metod kształcenia, w celu wspierania

swobodnego (wolnego), niczym nieograniczonego rozwoju

dziecka.

Przedstawiciele naturalizmu w filozofii i pedagogice:



XVIII - Rousseau, Pestalozzi,



XIX w. - Fröbel, Spencer,



XX w. - Francis Parker, Wiliam H. Kilpatrick, John Holt i inni.



to filozofia amerykańska,



powstała w XX wieku,



akcentująca ważną rolę doświadczenia, działania i

rozwiązywania problemów.

Przedstawiciele pragmatyzmu:

William James,
John Dewey,
Richard Rorty.

J. Dewey – nowoczesna teoria wychowania i edukacji



wychowanie

to proces, dzięki któremu człowiek może

realizować swoje możliwości;



uczeń nie powinien być przedmiotem, lecz podmiotem

nauczania i wychowania;



nauczanie powinno być nastawione na problemy i ich

rozwiązywanie;



treści nauczania nie powinny być gotowe, lecz prezentowane

jako problemy i rozwiązywane.

CELE EDUKACJI WG PRAGMATYZMU DEWEYA



rozwój zdolności i samodzielności jednostki,



zdobywanie wiedzy, nabywanie umiejętności,



kształcenie, czyli planowy proces wdrażania niedojrzałej osoby

do uczestniczenia w kulturze.

EGZYSTENCJALIZM to:



poglądy wielu myślicieli, wyrażane w dziełach filozoficznych i

literackich.



Przedstawiciele: Kierkegaard, Nietzsche, M. Heidegger, K.

Jaspers, J. P. Sartre, G. Marcel i inni.

Człowiek wg egzystencjalizmu:



jako niepowtarzalna jednostka jest przeciwstawiany

wspólnocie, społeczeństwu i tłumowi;



jako wolna jednostka ponosi całkowitą odpowiedzialność za

swoje czyny, swoje życie i sens swego istnienia;



Normy moralne, wartości i ich hierarchie nie istnieją

obiektywnie, ale powstają dzięki osobistym wyborom,



Wolność wyboru między wartościami i rozwiązywanie

konfliktów nie jest możliwością, lecz koniecznością;



Wolność jest przedmiotem największej troski.



Nauczyciel lub system oświaty nie może narzucać

określonych wartości odgórnie.



kształtowanie osoby w pełni autentycznej,



uświadamianie, że człowiek jest twórcą wartości,



kładzenie nacisku na wolność i niezależność jednostki jako

bytu indywidualnego, niepowtarzalnego, niezbywalnego i

wartościowego.



ESENCJEALIZM



PERENIALIZM



PROGRESYWIZM



REKONSTRUKCJONIZM SPOŁECZNY



TEORIA KRYTYCZNA



Esencjalizm

- teoria odwołująca się do przekonania, „że

właściwa edukacja powinna obejmować podstawowe
umiejętności oraz nauki humanistyczne i ścisłe, które okazały
się użyteczne w przeszłości i prawdopodobnie będą także
przydatne w przyszłości.”



= hasło powrotu do tzw. „edukacji elementarnej”

Przedstawiciele:



Wiliam Chandler Bagley



Arthur Bestor



Max Rafferty



Hyman Rickover



Nawiązują do idealizmu, krytykują naturalizm i pragmatyzm.

Esencjalizm –



teoria edukacyjna gdzie, najważniejszą funkcją szkoły jest

przechowywanie i przekazywanie podstawowych elementów kultury.

Teoria ta podkreśla, że:



1) konieczny jest powrót do usystematyzowanego programu nauczania o

układzie przedmiotowym,



2) Uczenie należy rozumieć jako zdobywanie biegłości w zakresie

podstawowych umiejętności i wiedzy,



3) Nauczyciel to dojrzały przedstawiciel kultury, posiadający

odpowiednie kompetencje w dziedzinie wykładanego przedmiotu oraz

metod kształcenia,



4) Edukacja to przygotowanie do sumiennego wypełniania obowiązków

zawodowych oraz do uczestnictwa w życiu publicznym,



5) Szkoła powinna zachować funkcję akademicką.



6) programy kształcenia nie powinny być układane pod wpływem

przemijających mód, inaczej szkoła ulega degeneracji.



Głosi, że istnieją najważniejsze zasady wychowania, które są

niezmienne i nigdy nie tracą aktualności.

Według perenialistów najważniejszym zadaniem filozofii edukacji:



jest analiza ludzkiej natury i opracowanie programu wychowania

uwzględniającego najbardziej uniwersalne właściwości

charakteru człowieka.



Program wychowania

powinien się zasadzać na następujących

tezach:



intelekt właściwy ludziom, umożliwia tworzyć modele działania i

wybierać pomiędzy nimi, oznacza dysponowanie wolną wolą,



podstawowe ludzkie wartości związane są z racjonalnością -



na świecie ludzie stworzyli uniwersalne zasady etyczne, którymi

kierują zarówno jednostki, jak i całe społeczeństwa;

Przedstawiciele:



Robert Hutchins,



Jacques Maritain,



Mortimer J. Adler,



nawiązują do realizmu Arystotelesa i realizmu

tomistycznego,



odrzucają naturalizm i pragmatyzm.

Progresywizm

(progresywiści) przyjmuje, że:

•

poprawa ludzkiej egzystencji i reforma społeczeństwa są

możliwe i konieczne;

•

reforma szkolnictwa powinna być częścią większego procesu

przemian (zmian, reform) obejmujących całość instytucji i

stosunków społecznych.



skupiają się na dziecku (pajdocentryzm), na osobie uczącej

się, a nie na treściach przedmiotowych;



przywiązują wagę do bezpośrednich działań i doświadczeń

zamiast polegania tylko na umiejętnościach werbalnych i

wiedzy książkowej;



przyznają pierwszeństwo zajęciom umożliwiającym wspólne

uczenie się w grupie.



chcą wdrażać młodzież do procedur demokratycznych,

umożliwiających działanie we wspólnocie i przeprowadzanie

zmian społecznych,



popierają rodzaj swoistego

relatywizmu kulturowego

bądź

etycznego

prowadzącego do przyjęcia

krytycznej postawy

wobec dziedziczonych tradycji kulturowych czy wartości.

Progresywizm



odcina się od idealizmu, realizmu i tomizmu,



odrzuca większość proponowanych przez nie

rozwiązań edukacyjnych,



proponuje także odmienne rozwiązania niż esencjalizm

i perenializm,



jest bliski naturalizmowi i pragmatyzmowi.

Przedstawiciele:

•

William H. Killpatrick, Francis Parker, Jane Adams, Junius

Meriam, Marietta Johnson, Harold Rugg i inni

Rekonstrukcjonizm społeczny to teoria w edukacji, która

zakłada, że:



Szkołę należy wykorzystywać do budowy (przebudowy)

społeczeństwa,



Szkoła ma ustalać najważniejsze problemy społeczne (np.

patologie) będące przyczynami kryzysu kulturowego,



Szkoła powinna wpajać umiejętności i postawy umożliwiające

rozwiązanie problemów społecznych,



Nauczyciele powinni angażować się w budowanie nowego

społeczeństwa,



Szkoła nie powinna być narzędziem indoktrynacji i

propagandy, chociaż edukacja zawsze jest pochodną

konkretnej kultury i społeczeństwa.

Rekonstrukcjoniści mówią, że:



teoria edukacji nie może ograniczać się do odzwierciedlania

dziedziczonych od pokoleń wzorców i wartości.



twórcy pedagogiki edukacyjnej powinni opracować strategie i

programy, których celem będzie zreformowanie i

„przebudowanie”

społeczeństwa.

Przedstawiciele:



George S. Counts (USA)

EDUKACJA w czasie kryzysu powinna obejmować:

1.

Krytyczną analizę dziedzictwa kulturowego,

2.

Wdrażanie do pracy na rzecz planowej reformy społecznej,

3.

Zaszczepianie umiejętności planowania, żeby wyznaczyć
kierunek kulturowej przebudowy,

4.

Testowanie projektu przemian kulturowych przez
wprowadzanie w życie planowej reformy społecznej,

5.

Eliminowanie tego, co blokuje rozwój, czyli stereotypowego
myślenia, które rodzi nietolerancję, dyskryminację i
uprzedzenia.

Co robić?



akcentować wartości demokratyczne,



uwzględniać nowe technologie,



poddać edukacyjnej rekonstrukcji każdą dziedzinę ludzkiej
aktywności ( pracę, płace, własność, rekreacje, życie seksualne,
rodzinę, ustrój, opinię publiczną, przynależność rasową i
etniczną, wojnę, pokój, sztukę itp.),



Powoływać „działaczy edukacyjnych”, tzn. przywódców
propagujących nowe idee i metody,



Wyznaczać kierunek rozwoju.

SZKOŁA

według rekonstrukcjonizmu to instytucja społeczna



pośrednicząca w przekazywaniu kultury.



powołana do tego, aby przygotowywać i włączać dzieci do

życia w grupie, przez planowe kultywowanie społecznie

pożądanych umiejętności, wiedzy i wartości.



Teoria krytyczna koncentruje się na dwóch związanych ze

sobą elementach teorii edukacyjnej: krytyce i reformie.



Funkcja krytyczna polega na zbadaniu kto - jaka grupa (klasa)

społeczna sprawuje kontrolę nad instytucjami oświatowymi i

procesem wychowawczym oraz na ustaleniu celów i

priorytetów edukacyjnych.



Przedstawiciele teorii krytycznej

dowodzą, że istotne problemy

edukacyjne wynikają z dążenia do zachowania władzy, która

umożliwia jednej zbiorowości sprawowanie kontroli nad drugą

i wymuszanie na niej posłuszeństwa.

Przedstawiciele:



Max Horkheimer,



Teodor Adorno,



Jűrgen Habermas,



Ivan Illich,



Paolo Freire.



odchodzą od filozofii i ideologii marksistowskiej,



tworzą nurt zwany neomarksizmem,



analizują społeczeństwo współczesne.