WARSZAWA

2005

Inflacja

Przyczyny inflacji i jej rodzaje.
Koszty i sposoby przeciwdziałania inflacji.

Opracowanie: Dr Dariusz Prokopowicz

EKONOMIA

EKONOMIA

EKONOMIA

EKONOMIA

EKONOMIA

EKONOMIA

EKONOMIA

EKONOMIA

© Copyright by Dariusz Prokopowicz

2

Banknoty a wysoka inflacja

Banknoty a wysoka inflacja

Banknoty w sytuacji hiperinflacji

duża ilość „zer” oznaczająca wysoką inflację

przeważają w obiegu

są zwykle łatwiejsze do podrobienia

3

Poj

Poj

ę

ę

cie inflacji

cie inflacji

Inflacja

jest to stan ciągłego wzrostu ogólnego poziomu cen (

nadmierne

przepełnienie rynku pieniądzem; nadmierna ilość pieniądza na rynku

) w

miarę upływu czasu. Inflacja ma rodowód łaciński inflacja -
rozdęcie; inflaro – rozdymać.

definiuje się jako stały wzrost przeciętnego poziomu cen
rynkowych na towary i usługi nabywane przez ludność.

to proces wzrostu poziomu cen, powodujący niekontrolowane
i nieakceptowane społecznie zmiany proporcji podziału
dochodu narodowego.

we współczesnej gospodarce światowej występuje ona
powszechnie, choć różnym nasileniem w poszczególnych
krajach.

4

Inflacja zacz

Inflacja zacz

ęł

ęł

a rozwija

a rozwija

ć

ć

si

si

ę

ę

w XX wieku

w XX wieku

Inflacja w przeszłości pojawiała się rzadko, zazwyczaj w
okresach prowadzonych wojen lub poważnych
ogólnoświatowych kryzysów.

Inflacja pojawiła się ona w latach 30. i 40. ubiegłego
wieku, z całą siłą natomiast ujawniła się po drugiej wojnie
światowej.

Dopiero wielkie kryzysy gospodarcze na początku XX
wieku spowodowały, że zaczęto ją postrzegać jako
zjawisko ekonomiczne nieodłącznie towarzyszące
procesom gospodarczym.

Pojawienie się inflacji w okresie międzywojennym
związane również było ze zmianą międzynarodowych
systemów kursów walutowych.

5

Ekonomiści mają różne poglądy na temat przyczyn
inflacji i przyjmuje się, że większość ich koncepcji jest
słuszna, ponieważ wywołuje ją wiele czynników.

W koncepcji monetarystów przyczyną inflacji jest występowanie
nadmiaru pieniądza na rynku w stosunku do podaży dóbr i usług.

Najwybitniejszy przedstawiciel tego kierunku – Milton Friedman
twierdzi, że nadwyżka popytu na dobra nad ich podażą jest
następstwem nadmiernego wzrostu podaży pieniądza w ujęciu
nominalnym, co powoduje przesunięcie się w górę krzywej popytu,
podczas gdy wielkość podaży dóbr i usług w tym czasie nie wzrasta.

Nadmierna podaż pieniądza pozwala ludziom kupić więcej dóbr i
usług, a ponieważ ich ilość nie zwiększa się, to wywołuje to wzrost
cen.

Przyczyny inflacji

Przyczyny inflacji

6

Inflacja ci

Inflacja ci

ą

ą

gniona przez popyt

gniona przez popyt

Przyczyny inflacji zwykle tkwią w zjawisku szybszego
wzrostu popytu niż podaży, w wyniku szybszego
wzrostu płac i innych dochodów ludności niż produkcji.

Sytuacja taka wywołuje tzw. inflację ciągniona przez popyt.
Inflacja ciągniona przez popyt pojawia się wówczas, gdy zbyt duży
efektywny popyt zderza się z niedostateczną wielkością dóbr i
usług występujących na rynku.

Trudną do opanowania przyczyną inflacji jest wzrost kosztów
produkcji. Występuje wówczas specyficzny wariant inflacji
ciągnionej przez popyt.

Przyczyną jest w tym wypadku jest wzrost kosztów (

np. wskutek

podwyższonych płac z tytułu nadgodzin lub wzrost cen surowców, podatków

).

W takiej sytuacji ceny zaczynają szybko wzrastać, ograniczając
wielkość popytu i prowadząc do spadku produkcji.

Przyczyny inflacji

Przyczyny inflacji

7

Luka inflacyjna i

Luka inflacyjna i

reglamentacja towar

reglamentacja towar

ó

ó

w

w

Luka inflacyjna jest to nadwyżka globalnego popytu
nad globalną podażą.

Nadwyżka ta powstaje w sytuacji, gdy wzrost cen jest stosunkowo
nieduży, zaś zdolności produkcyjne są w pełni wykorzystane.

Objawem tej luki może być fakt, że uczestnicy rynku, posiadając
środki pieniężne, mają trudności w nabyciu dóbr i usług
niezbędnych do zaspokojenia ich potrzeb.

W ten sposób zmuszeni są do przymusowych oszczędności.

Częstym zjawiskiem pojawiającym się wraz z luką inflacyjną jest
reglamentacja towarów. Polega ona na wprowadzeniu przez rząd
limitów na spożycie pewnych dóbr.

To z kolei wywołuje następne zjawiska, takie jak: bezpośrednia
wymiana towarowa, "czarny rynek", na którym ceny
poszukiwanych towarów są o wiele wyższe.

Przyczyny inflacji

Przyczyny inflacji

8

Ze względu na tempo inflacji wyróżnia się jej
następujące formy:

inflację umiarkowaną (pełzającą), która występuje wtedy, gdy
wzrost cen jest stosunkowo wolny i wyraża się wskaźnikiem
jednocyfrowym, tj. do 10 % w skali rocznej.

inflację kroczącą (z reguły do kilkunastu procent rocznie), gdy
oczekiwania inflacyjne wywołują określone zachowania
podmiotów gospodarczych wzmagające ten proces, przy
czym zaczyna się ona wymykać kontroli.

Formy inflacji ze wzgl

Formy inflacji ze wzgl

ę

ę

du na jej tempo

du na jej tempo

9

Formy inflacji ze wzgl

Formy inflacji ze wzgl

ę

ę

du na jej tempo

du na jej tempo

inflację galopującą, którą charakteryzuje wysoka stopa
inflacji, a wzrost cen wyraża się wskaźnikiem np. dwu- i
trzycyfrowym.

hiperinflację, gdy natężenie procesów inflacyjnych
uniemożliwia racjonalne gospodarowanie z powodu
niemożności prowadzenia rachunku ekonomicznego,
planowania działań gospodarczych, nieskuteczności
systemów motywacyjnych, co prowadzi do anarchizacji życia
społecznego.

10

Inflacja umiarkowana

Inflacja umiarkowana

Ta forma inflacji nie powoduje zakłóceń w przebiegu procesów
gospodarczych i poddaje się kontroli.

W warunkach tej inflacji występują także niewielkie odchylenia
wzajemnych relacji cen.

Pieniądz w niewielkim stopniu traci swoją siłę nabywczą, a więc
ludzie nie starają się pozbyć gotówki w najkrótszym czasie i za
wszelką cenę.

Szkodliwość ekonomiczna inflacji umiarkowanej jest niewielka, a
społeczeństwo nie wpada przez nią w panikę.

11

Hiperinflacja

Hiperinflacja

Hiperinflacja jest związana z sytuacją polityczną oraz załamaniem
gospodarki danego kraju.

Towarzyszy jej zazwyczaj chaos i różnorodne zaburzenia: strajki,
demonstracje i rozruchy.

Hiperinflacja miała miejsce w wielu krajach po pierwszej wojnie
światowej, a także znamiona tego zjawiska wystąpiły w krajach
postkomunistycznych, na początku procesów transformacji lub
przed ich rozpoczęciem.

W latach 1989 – 1990 w Polsce stopa inflacji była bardzo wysoka,
co groziło całkowitym załamaniem gospodarczym.

W toku hiperinflacji następuje gwałtowna ucieczka od pieniądza, a
jego miejsce w obiegu krajowym zajmują zazwyczaj waluty obce –
w czasie hiperinflacji w Niemczech i w Polsce w latach 20. tę
funkcję przejął dolar USA.

12

Skutki hiperinflacji

Skutki hiperinflacji

W sytuacji występowania hiperinflacji natężenie procesów
inflacyjnych jest tak duże, że uniemożliwia racjonalne
gospodarowanie z powodu niemożności prowadzenia rachunku
ekonomicznego, planowania działań gospodarczych,
nieskuteczności systemów motywacyjnych, co prowadzi do
anarchizacji życia społecznego.

W ogólnym ujęciu do skutki inflacji (

charakteryzującej się wysokim

tempem wzrostu cen

) podzielić można na dwie grupy, przyjmując

założenie, że gdy występuje wysoka inflacja to jedni ludzie na

niej zyskują inni tracą.

13

Kto traci na inflacji?

Kto traci na inflacji?

grupy społeczne, które maja stałe dochody czyli emeryci,
renciści, pracownicy sfery budżetowej

inwestorzy - inwestują kapitał, aby otrzymać dochód; ryzyko
inwestycyjne wzrasta gdyż nie zna cen jakie będą za kilka lat
przez co traci

osoby, które oszczędzają - w każdym przypadku mamy do
czynienia z deprecjacją czyli ze stałym spadkiem siły
nabywczej pieniądza. Zaoszczędzona suma staje się
mniejsza za kilka lat niż w dniu oszczędzania, zyskują
oszczędności szufladowe

14

Kto zyskuje na inflacji?

Kto zyskuje na inflacji?

osoby, które zaciągają kredyt przy stałym oprocentowaniu - w
przypadku wzrostu cen pieniądz traci na wartości a rata kredytu
jest taka sama

budżet państwa - jeżeli ceny rosną szybciej niż koszty produkcji;
wysoka cena sprzedaży - wyższy podatek

15

Inflacja utajona

Inflacja utajona

Inflację utajoną (ukrytą, tłumioną) charakteryzują
przymusowe oszczędności, wywołane podażą
niedostateczną w stosunku do efektywnego popytu
(tzw. luką inflacyjną).

Inflacja ta określona jest przez potencjalny wzrost cen, tj. taki jaki
nastąpiłby, gdyby nie działały ograniczenia administracyjne cen
przez stosowanie interwencjonizmu państwowego np.
wprowadzenie cen urzędowych, zamrożenie cen.

Odwrotnością inflacji utajonej jest inflacja otwarta (jawna), która
zasadniczo wyraża się wzrostem cen, który nie jest ograniczany
urzędowo.

16

Występowanie inflacji utajonej związane jest występowaniem
gospodarki centralnie planowanej (

centralnie kierowanej

). Inflacja ta

występowała w przeszłości powszechnie w krajach o gospodarce
centralnie planowanej, tj. głównie byłych krajach
komunistycznych.

Wyrażała się ona w trwałej nadwyżce popytu nad ograniczoną
podażą dóbr i usług przy względnie stałym i administracyjnie
regulowanym poziomie cen rynkowych.

Wiele tych cen kształtowało się nawet poniżej kosztów własnych,
co wymagało stosowania na szeroką skalę dotacji z budżetu
państwa.

Inflacja utajona

Inflacja utajona

17

Skutkiem inflacji utajonej były:

głęboka nierównowaga na rynku

upokarzające kolejki

kupowanie na zapas

spekulacja

nieuprzejma obsługa

brak motywacji do pracy

brak ekonomicznego przymusu racjonalnego gospodarowania
w przedsiębiorstwach

nadmierne zużycie materiałów, energii, paliwa, itp.

Inflacja utajona

Inflacja utajona

18

Stagflacja

Stagflacja

jest to proces równoczesnego spadku wielkości produkcji i
zatrudnienia, połączony ze wzrostem bezrobocia, czyli proces
stagnacji gospodarczej oraz wzrostu przeciętnego poziomu cen, czyli
inflacji.

to określenie powstałe z połączenia fragmentów słów stagnacja oraz
inflacja i oznacza okresy w gospodarce, gdy zarówno inflacja jak i
bezrobocie rosną.

Powodem stagflacji jest obniżenie podaży globalnej na przykład
wskutek szoku podażowego (np. podniesienie cen ropy naftowej przez
kraje OPEC w latach siedemdziesiątych), który prowadzi do światowej
inflacji i recesji.

Szok podażowy, czyli obniżenie podaży globalnej jest na ogół
powodowany wzrostem cen środków produkcji wskutek
egzogenicznego wzrostu pozapłacowych kosztów wytwarzania (np.
energii).

19

Z

Z

ł

ł

udzenie inflacyjne

udzenie inflacyjne

Zjawisko „złudzenia inflacyjnego” (iluzji pieniężnej)
utożsamia wzrost płac nominalnych ze wzrostem płac
realnych.

Ludzie ulegają „złudzeniu inflacyjnemu” wtedy, gdy mylą zmiany
realne ze zmianami nominalnymi. Ludzki dobrobyt zależy od
zmiennych realnych, nie zaś nominalnych.

Wzrost wynagrodzenia pracowników powoduje wzrost kosztów
wytwarzania, co prowadzi zarówno do wzrostu cen, jak i do wzrostu
produkcji.

Pracownicy, którzy otrzymali wyższe płace z tytułu pracy w godzinach
nadliczbowych, są przekonani, że wzrosły ich płace realne, tzn. wzrosła
siła nabywcza zarobionych pieniędzy. Pojawia się wówczas zjawisko
„złudzenia inflacyjnego” (iluzji pieniężnej).

20

Problemy w gospodarce b

Problemy w gospodarce b

ę

ę

d

d

ą

ą

ce

ce

ź

ź

r

r

ó

ó

d

d

ł

ł

em trudno

em trudno

ś

ś

ci w

ci w

dziedzinie przezwyci

dziedzinie przezwyci

ęż

ęż

ania inflacji w Polsce w 1989 roku

ania inflacji w Polsce w 1989 roku

(w okresie występowania hiperinflacji)

Bardzo wysoka stopa inflacji, sięgająca około 1000 %.

Dysproporcjonalna struktura gospodarcza charakteryzująca się szczególnie
wysoką hipertrofią przemysłu ciężkiego, którego udział wynosił prawie 64 %
całej produkcji przemysłowej.

Zadłużenie zagraniczne Polski osiągnęło w 1989 r. ponad 40 mld dolarów
USA i wykazywało stałą tendencję rosnącą.

W gospodarce dominowała państwowa własność. Sektor państwowy był
wysoce nieefektywny i nieelastyczny.

Cała gospodarka charakteryzowała się dużym zacofaniem technicznym i
nikłymi skłonnościami do innowacji.

Poziom życiowy ludności był bardzo niski a struktura spożycia ludności była
w wysokim stopniu odbiegająca od standardów krajów rozwiniętych.

Polska waluta krajowa nie tylko była niewymienialna, lecz miała bardzo słabą
pozycję w stosunku do „twardych” walut krajów wysoko rozwiniętych.

21

Likwidacja skutk

Likwidacja skutk

ó

ó

w stagflacji

w stagflacji

Przykładem przezwyciężenia długookresowych,
inflacyjnych skutków stagflacji jest przystosowanie się
krajów zachodnich do sytuacji szoku podażowego,
wywołanego znacznym podniesieniem cen ropy
naftowej przez kraje OPEC (w latach 70.).

Kraje zachodnie wprowadzały różnego rodzaju środki
oszczędnościowe w celu zużycia ropy naftowej: ograniczano
ruch samochodowy, wprowadzano oszczędności energii
elektrycznej itp.

Poza tym podjęto szeroko zakrojone badania nad
wynalezieniem energooszczędnych technologii i
wprowadzano je tam, gdzie tylko było to możliwe.