pano

rama

ESO

(na gór

ze)

; CHANDRA X-RA

Y

OBSERV

A

TORY (

na dole

)

18

ÂWIAT NAUKI PAèDZIERNIK 2004

S∏oƒce krà˝y wraz z planetami wokó∏ Êrodka
masy Uk∏adu S∏onecznego. Tak samo zacho-
wuje si´ ka˝da gwiazda z w∏asnym uk∏adem

planetarnym. W skali kosmicznej ruchy
gwiazd spowodowane obecnoÊcià planet sà
bardzo ma∏e; na przyk∏ad Jowisz zmusza
S∏oƒce do krà˝enia po okr´gu o promieniu
oko∏o 750 000 km. Z odleg∏oÊci kilkunastu
lat Êwietlnych nie mo˝na tego dostrzec; da
si´ jednak zaobserwowaç zwiàzany z takim
ruchem efekt Dopplera (gwiazda krà˝àca po
okr´gu przez pó∏ obiegu zbli˝a si´ do nas,
a przez drugie pó∏ si´ oddala; w pierwszym
przypadku linie w jej widmie przesuwajà si´
nieznacznie ku fioletowi, w drugim – ku czer-
wieni). W ten w∏aÊnie sposób odkryto ogrom-
nà wi´kszoÊç z oko∏o 140 znanych obecnie
planet pozas∏onecznych.

Obserwacje spektroskopowe, których ce-

lem jest wykrywanie planet, muszà byç nie-
zwykle precyzyjne. S∏oƒce biegnie wokó∏ Êrod-

ka Uk∏adu S∏onecznego z pr´dkoÊcià oko∏o
13 m/s, przy której linia sodu o d∏ugoÊci
589 nm przesuwa si´ o 2.5

×

10

–5

nm. Techni-

k´ mierzenia tak subtelnych efek-
tów jako pierwszy opanowa∏ kie-
rowany przez Michela Mayora
zespó∏ szwajcarskich astrono-
mów z Obserwatorium Genew-
skiego. Mayor i jego doktorant
Didier Queloz zapisali si´ w hi-
storii astronomii jako odkrywcy
pierwszej planety pozas∏onecz-
nej obiegajàcej gwiazd´ podob-
nà do S∏oƒca (wczeÊniej znano
jedynie trzy planety odkryte przez
Aleksandra Wolszczana, które
krà˝à wokó∏ gwiazdy neutrono-
wej). Planeta Mayora i Queloza

obiega gwiazd´ 51 Pegasi, wymuszajàc na
niej ruch z pr´dkoÊcià 53 m/s.

Wyszed∏szy na prowadzenie, Szwajcarzy

utrzymali je do dziÊ. W ostatnich dniach
sierpnia donieÊli o odkryciu planety wielko-
Êci Urana, która zmusza obieganà przez sie-
bie gwiazd´

µ

Arae do ruchu z pr´dkoÊcià za-

ledwie 5 m/s. Jest to najmniejsza ze znanych
planet pozas∏onecznych. Odkrycia dokonali
za pomocà najdok∏adniejszego na Êwiecie
spektrografu, który zbudowali w∏asnymi si∏a-
mi i zainstalowali w European Southern
Observatory w Andach Chilijskich. Przyrzàd
ten mierzy pr´dkoÊç gwiazd z dok∏adnoÊcià
1 m/s. Szwajcarskiego rekordu najprawdo-
podobniej nie uda si´ ju˝ poprawiç – dalsze
zwi´kszanie dok∏adnoÊci utrudniajà chaotycz-
ne ruchy materii w atmosferach gwiazd. M.R.

ASTRONOMIA

Szwajcarska precyzja

FIZYKA

Einstein@Home

Ka˝dy mo˝e wziàç udzia∏ w poszukiwaniu fal grawitacyjnych. Wkrótce ruszy zwiàza-
ny z obchodami Roku Fizyki 2005 projekt Einstein@Home, w którym ludzie z ca∏e-
go Êwiata b´dà mogli udost´pniaç LIGO moce obliczeniowe swoich komputerów do
analizy danych. LIGO tworzà dwa czterokilometrowe wybetonowane tunele usta-
wione wzgl´dem siebie pod kàtem prostym, w których w t´ i z powrotem w´druje Êwia-
t∏o lasera. Gdy wiàzka Êwiat∏a pokona kilkadziesiàt kilometrów, interferuje z wiàzkà
z sàsiedniego tunelu (fale te majà ca∏kowicie si´ wygaszaç). Nawet pojedynczy fo-
ton w okienku detektora mo˝e oznaczaç, ˝e zosta∏o zarejestrowane odkszta∏cenie
czasoprzestrzeni. Projekt Einstein@Home prowadzi zespó∏ Bruce’a Allena z Uni-
versity of Wisconsin-Milwaukee, a pomaga mu w tym David Anderson, za∏o˝yciel
SETI@Home (programu wykrywania sygna∏ów ˝ycia pozaziemskiego). Wygaszacz
ekranu automatycznie Êciàga przez Internet niewielkà porcj´ danych i analizuje je w
czasie, gdy u˝ytkownik nie pracuje na komputerze. Po skoƒczeniu obliczeƒ wyniki od-

sy∏ane sà do bazy LIGO. Projekt jest dostosowany do systemów Linux, Mac OS i Windows.
Wi´cej informacji na stronie: http://www.physics2005.org/events/einsteinathome.

P.S.

TUNEL

obserwatorium fal

grawitacyjnych LIGO.

GWIAZDA

µ

Arae zbli˝a si´

do nas ze Êrednià pr´dkoÊcià

oko∏o 9.35 km/s, krà˝àc przy tym

wokó∏ Êrodka ci´˝koÊci swego

uk∏adu planetarnego, co obserwu-

jemy w postaci oscylacji pr´dkoÊci

wokó∏ wartoÊci Êredniej (z lewej).

W powi´kszeniu (z prawej) –

rekordowo dok∏adne obserwacje

z lata tego roku, dzi´ki którym

wykryto nowà planet´.

Na osi poziomej od∏o˝ono czas

w dniach (liczba 51000

odpowiada dacie 5 lipca

1998 roku), na osi pionowej –

pr´dkoÊç

µ

Arae wzgl´dem

S∏oƒca w kilometrach na sekund´.