NAUKA O PAŃSTWIE PROF. DR HAB. JOACHIM OSIŃSKI

Wykład 1 09.10.2012 r.

PAŃSTWO

to instytucja.

OBYWATELSTWO- to związek między obywatelem, a państwem.

PAŃSTWO:

 ONTOLOGICZNE- nauka o państwie to nauka o bycie idealnym (byt idealny). Można je poznać

tylko rozumem, nie możliwe jest poznanie go wszystkimi zmysłami jakie posiadamy. Poznajemy je
tylko to rozumem.

 REALNE- państwa istniały wcześniej i istnieją teraz. Możemy je obserwować, możemy zbadać ich

funkcjonowanie, możemy je analizować i porównać.

Platon, Tomasz z Akwinu i Arystoteles mieli swoje wzorce idealnych państw- idealnych dla epoki, w których
żyli. Traktowali je jako byt idealny.

XIX w. uczeni twierdzą, że zawsze były i są jakieś państwa. Państwa są wszechobecne.

Państwo jest jedną z najstarszą instytucją na świecie. Starszą jest rodzina czy wspólnota.

Ok. 85000-75000 r. p.n.e.- początki ewolucji rozwoju osoby homo sapiens

 I FAZA stada pierwotnego, ludzie potrafią już posługiwać się ogniem- poczucie

bezpieczeństwa.

Ok. 35000-25000 r. p.n.e.

 II FAZA USTRÓJ RODOWO-PLEMIENNY decydowały więzy krwi (trzeba uzupełnić)

OK. 15/13/10 tys. r. p.n.e. do 4.5-4 tys. r. p.n.e.

 III FAZA DEMOKRACJA WOJSKOWA występowała w dolnie Nilu, Eufratu, Tygrysu,

również Afryka, Azja Środkowa.

PAŃSTWO ISTNIEJE ok. 6.5. tys. w REALNYM znaczeniu.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wykład 2 16.10.2012 r.

Władza jest tam gdzie pojawia się konflikt. Władza ma za zadanie rozwiązać konflikty społeczne.

Władza- jest zjawiskiem dwuelementowym.

 Podmiot władzy- ten kto posiada władzę i w jaki sposób go wykorzystuje.
 Przedmiot władzy- wykonuje polecenia władzy.

W całej historii też występowała władza w 2-elementach. Nie ma takiej sytuacji, że wszyscy są władzy i nie ma
nikogo by te polecenia i decyzję władzy wykonywać, respektować. Władza jest pojęciem dychotomicznym.

Dychotomia (

gr.

dichotomos

= przecięty na dwie części) – dwudzielność; podział na dwie części, wzajemnie się

wykluczające i uzupełniające do całości.

Władza jest zjawiskiem ciągłym. Jest trwała i stała. Ma za zadanie regulować prawa i zwyczaje w państwie.
Władza jest dla nas czymś, co można posiadać a przynajmniej użytkować.

CHARAKTER SUBSTACJALNY- można ja oceniać czy ta władza jest użyta w dobrym celu czy w złym. W
jaki sposób ją wykorzystujemy. „Dla dobra ogółu wspólnego”- stan, który jest korzystny dla wszystkich.

WŁADZA JAKO PEWNA RELACJA- relacja o charakterze społecznym, występująca w grupie ludzkiej.

Władza jest zjawiskiem znacznie starszym niż państwo. Władza jest tak stara jak gatunek homo sapiens. Na
samym początku władza była oparta na użyciu siły.

DEFINCJE i KONCEPCJE „WŁADZY” W NOP

 Behawioralne
 Cel ościowe
 Instrumentalne
 Strukturalno-historycznej
 Definicja władzy jako „wpływu”

Psychologia rozwojowa, psychoanaliza- (trzeba uzupełnić)

Celościowa- nauka o zarządzaniu (teologiczna) władza ma ten, kto może po przez władze dojść do
wyznaczonych przez siebie celów.

Instrumentalna- (prawo) jest to możliwość stosowania pewnych instrumentów na oddziaływanie na innych.
Norma prawna jest instrumentem.

Strukt.-hist.- (politologia) władza jako zjawisko 2-elementowe. (trzeba uzupełnić)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wykład 3 22.10.2012 r.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wykład 4 29.10.2012 r.

Typy i formy państw

Typy:



Niewolniczy



Feudalny



Kapitalistyczny



Komunistyczny

Podział państw na dobre i złe wg Arystotelesa:

DOBRE

ZŁE



Monarchia



Arystokracja



Politeja



despotyzm



oligarchia



demokracja

Kryteria:

 liczba osób sprawujących władzę,
 interes w jakim ta władza jest sprawowana, dla kogo jest korzystna ta władza- czy dla tego, kto ją

sprawuje (może to być jedna osoba, albo grupa ludzi) czy dla dobra ogółu. (dobre: władza musi być
sprawowana dla dobra ogółu, w interesie wszystkich).

MONARCHIA:



władza jest sprawowana przez jedną osobę, wyróżniającej się z danej wspólnoty
(Na początku byli to dowódcy wojskowi, którzy podejmowali decyzję korzystna dla ogółu, z myślą o
ogóle. Nie chciał pomnażać swojego majątku. Wykorzystywał swoich niewolników. Monarchą był
mężczyzna, który miał swoich potomków. Aby nie doszło do bratobójczych walk, ustalano wcześniej

zasady obejmowania władzy- zwykle następcą monarchy zostawał najstarszy syn. Zarządzanie
kolegialne państwem.)

ARYSTOKRACJA:



ewolucja formy państwa jaką jest monarchia



było tylko 5 takich przypadków (dochodziło do bratobójczych walk i wtedy rządzili wszyscy
potomkowie ostatniego króla, ale w większości przypadków tron obejmował według ustalonych
wcześniej zasad najstarszy syn zmarłego króla)



z czasem tych potomków rodziło się coraz więcej (patrz. POLITEJA).

POLITEJA:



idealna forma państwa



RZECZ POSPOLITA



decyzje związane ze wspólnotą podejmowali wszyscy



decyzje były podejmowane w wyniku KONSENSUSU, a nie większością głosów.

(Doszedł on do wniosku, analizując znane mu ustroje, takie jak:

monarchia

,

tyrania

,

arystokracja

,

oligarchia

i

demokracja

,

że każdy z nich jest ułomny. Dlatego najlepszym ustrojem byłby ten, który łączyłby dobre ich cechy. Nazwał go politeją. Był
to ustrój, gdzie przy równowadze bogatych (oligarchia) i ludu (demokracja) dominującą pozycję zajmuje umiarkowany stan
średni, który zapewnić ma rządy rozsądne i uczciwe odpowiadające postawie i osobowości tej grupy.

Arystoteles uważał, że politeja zagwarantuje sprawiedliwe i stabilne rządy oparte na cnotach obywatelskich oraz stwarza
możliwości indywidualnego rozwoju każdemu człowiekowi. Politeja charakteryzować się także miała najwyższym stopniem
poszanowania godności jednostki i zbiorowości oraz troską o wspólne dobro, jakim jest państwo (polis).)

DESPOTYZM:



rządy sprawowała jedna osoba



ta osoba rządziła tylko we własnym interesie, inni byli drugorzędni



to państwo wymagało odpowiedniej struktury, musiało być bardzo surowo prowadzone oraz władza
musiała byś sprawowana silną ręką



przykład: państwo Hammurabiego



musiała istnieć grupa zbrojna (rosnąca w siłę), która chroniła despotę. Członkowie tej grupy byli
odpowiednio wynagradzani. Despota dzielił się z nimi łupami z rabunków.



z czasem członkowie grupy zbrojnej będą chcieć mieć więcej z tych rabunków i tak powstaje:
OLIGARCHIA.

OLIGARCHIA:



najwyższą władzę sprawowali najwyżsi wojskowi,



był to gorsze państwo niż despotyzm (rodziła się nienawiść do tych wojskowych, którzy byli bardzo
bogaci), lud chciał przejąć władzę. Tak zrodziła się demokracja.

DEMOKRACJA:

Dlaczego jest ona według Arystotelesa zła skoro jest sprawowana przez lud i w interesie ludu?

Błędny jest sposób podejmowania decyzji (rządy większości). Może coś ustanowić większością
głosów, co jest niezgodne z naturą.
Prowadzi do rozerwania rzeczywistości z naturą. Mogą się pojawić negatywne skutki tych
decyzji. Sprawiedliwiej byłoby gdyby konsekwencje tych decyzji mogliby ponosić tylko Ci,
którzy ją podjęli większością głosów, a nie wszyscy (w tym Ci, którzy byli przeciw).
„zrównuj nierównych”- nikt nie jest równy, jeśli wszyscy ponoszą te konsekwencje.
Z tym argumentem nie radzono sobie do XIX, XX w.
DEMOKRACJA chroni mniejszych przed arbitralnymi decyzjami większości.

FORMA PAŃSTWA:
1. Forma rządu(-ów)- struktura w jakiej funkcjonują naczelne organy władzy.
2. Styl rządzenia (reżim polityczny)- całokształt zasad i sposobów sprawowania władzy.
3. Ustrój terytorialny państwa- jak państwo jest zbudowane jeśli chodzi o terytorium, czy

jest złożone czy jednolite.

AD.1

Republika- głowa państwa: prezydent lub organ kolegialny spełniający funkcję prezydenta.



r. ateńska



r. średniowieczna



r. burżuazyjna (po rewolucji francuskiej)



r. socjalistyczna/r. ludowo-demokratyczna (po rewolucji październikowej) Polska, NRD, Bułgaria,

Rumunia



r. postindustrialna (współczesne państwa wysoko rozwinięte, charakter liberalny)

Monarchia- głowa państwa: monarcha, który zazwyczaj dziedziczy władzę po swoim rodzicu.



Monarchia despotyczna (Bliski Wschód, Tygrys) istniały kilka tysięcy lat.



Monarchia patrymonialna (średniowiecze, Europa)



Monarchia stanowa



Monarcha absolutna



Monarchia konstytucyjna (ograniczona) od XIX w.



Monarchia parlamentarna (monarcha nie ma tak silnej pozycji jak we wcześniejszych, pełni

jedynie funkcje tradycyjne i ceremonialne, nie podpisuje ustaw, nie ma wpływu na powołanie
rządu i powoływany rząd, nie ma inicjatywy ustawodawczej)

AD.2

Styl rządzenia:



władza demokratyczna (współcześnie)



totalitaryzm (współcześnie Korea Północna)



autorytaryzm (Polska 1948-1956)

4 żródła???? autorytaryzmu:

 postkolonialna (typu afrykańskiego)
 militarno-biurokratyczna (Ameryka Łacińska, rządzą hunty wojskowe)
 religijna (Irak, Arabia Saudyjska)
 posttotalitarna (czasy Gomółki, Gierka, Gorbaczowa).

AD.3

Ustrój terytorialny:

 unitarne (jednolite???) Polska, Francja, Szwecja, Finlandia
 złożone: (federacje, konfederacje) Szwajcaria, Kanada, Niemcy, Australia.

TYP POŚREDNI: państwa zregionizowane (automiczne, mają autonomiczne terytorium) własne państwo np.
Hiszpania i Włochy + ich enklawy.

==============================================================================

Wykład 5 06.10.2012 r.

Instytucje współczesnego państwa (demokratycznego)

KONSTYTUCJA

GŁOWA PAŃSTWA

PARLAMENT, RZĄD, SĄDY otoczenie

INNE INSTYTUCJE CENTRALNE

SAMORZĄD TERYTYRIOLANY

Obywatele (pod spodem)

Na świecie jest ok. 240 państw, z czego 124-128 to państwa demokratyczne.

Instytucja to nie budynek czy miejsce, instytucja ma pojęcie szersze.

Przykłady instytucji:



konstytucja



prawa obywatelskie

Państwo jest zbiorem rożnych instytucji.

KONSTYTUCJA

Jest to swoista podstawa (praktyka i teoria) funkcjonowania państwa, określa też relacje między instytucjami
państwa a obywatelami. Każde demokratyczne państwo musi mieć konstytucję. Konstytucja pojawiła się wraz
z pojawieniem się państw narodowych. Należy dodać, że w monarchii konstytucyjnej, konstytucja ogranicza
monarchę. Konstytucja była trwałym elementem, obowiązującym także monarchę.

Chłopi mieli wolności osobiste inaczej prawa osobiste. Gdy nadszedł kres okresu feudalizmu, konstytucje
pojawiały się jako zręby prawa naturalnego (te prawa są normami prawnymi).

KONSTYTUCJA pochodzi od łacińskiego słowa

constituo,-ere

– urządzać, ustanawiać, regulować

jako słowo do

języka europejskiego weszło w XIX, XX wieku.

Konstytucja pojawiała się w różnych państwach i w różnych okresach. W Polsce w XIX w. jako główny akt
prawny. W języku niemieckim w poł. XIX w., w języku rosyjskim w wieku XX.

KONSTYTUCJA:

 forma (nazwa)
 materialna???? (trzeba poprawić) (treść)

KONSTYTUCJA:

1. ustawa zasadnicza
2. zbiór aktów konstytucyjnych
3. zbiór źródeł praw konstytucyjnych (to inaczej się nazywa, ale to jest to samo co konstytucja)

Konstytucja 3 maja z 1791 roku nie nazywała się KONSTYTUCJĄ tylko USTAWĄ ZASADNICZĄ, więc nie
zachowywała formy. Konstytucja USA z 1787 roku nie była konstytucją w sensie materialnym, ponieważ nie
określono jej praw i swobód obywatelskich. Natomiast ostatnia Konstytucja w Polsce z 1997 roku jest w pełni
konstytucją, ponieważ w nazwie ma słowo „KONSTYTUCJA” i reguluje prawa i obowiązki obywateli (treść).
V republika Francuska ma swoja Konstytucję podpisana w 1958 r. i Deklaracje Praw Człowieka i Obywatela z
1789 roku. W sumie ma 2 dokumenty. Republika Czeska jest w podobnej sytuacji. Posiada Konstytucję, która
została uchwalona przez parlament w 1993 roku i Kartę Praw Obywatela.

Szwecja ma 4 dokumenty, które nie można nazwać w pełni KONTYTYCJĄ.

Konstytucja Szwecji

nie jest jednolitym aktem prawnym, ponieważ w jej skład wchodzą oddzielne dokumenty:



„Akt o formie rządów” z 1974 r.



„Ustawa o wolności prasy” z 1948 r. (patrz:

Zniesienie cenzury w Szwecji

)



„Akt o sukcesji tronu” z 1810 r.



„Podstawowe Prawo Swobody Wyrazu” z 1991 r.

Anglia ma 4 źródła praw konstytucyjnych:

1) Akty stanowione (wydawane przez parlament, mają charakter pisany)
2) Konwenanse konstytucyjne (zwyczaje) nie mają charakteru pisanego
3) Prawo powszechne
4) Precedensy sądowe i traktaty naukowe

GŁOWA PAŃŚTWA

 MONARCHA najwięcej państw, gdzie głową państwa jest monarcha jest w Europie. Np. we Szwecji

zawsze był monarcha.

Wyróżniamy 3 rodzaje monarchii:

a) Silna np. Hiszpania
b) Słaba np. Szwecja
c) Umiarkowana- monarcha jest głową państwa, na świecie najwięcej jest monarchii umiarkowanych.

 PREZYDENT najczęściej to funkcję pełni jedna osoba, ale może mieć też charakter kolekcyjny np. w

Bośni i Hercegowinie tą funkcję pełnią 3 osoby tzw. Prezdydium Republiki.

Silną pozycję prezydenta możemy spotkać w USA i na terytorium Ameryki Łacińskiej, Brazylii. Prezydent
pełni tam funkcję głowy państwa, władzy wykonawczej, dowódcy sił zbrojnych oraz prowadzi politykę
zagraniczną państwa. W Europie najsilniejszą pozycję mają prezydencji Francji, Portugalii, Grecji, Islandii.
Umiarkowaną pozycję prezydenta spotkamy (pozycja zależy od sposobu wyboru prezydenta i jego
kompetencji) w Polsce, Słowacji, Litwie czy w Rumunii. Najsłabszą pozycję jako prezydent ma niewątpliwie
prezydent Niemiec.

PARLAMENT, RZĄD, SĄDY

Tu ewidentnie da się zauważyć zasadę trójpodziału władzy Monteskiusza.

INNE CENTRALNE INSTYTCJE

W Polsce można wymienić: Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu gdzie nie wszystkich państwach nie
znajdziemy tych instytucji. Należy jeszcze dodać Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Praw Obywatela, czy
instytucje kontrolne: Najwyższą Izbę Kontroli (kontrolująca wykonywanie budżetu). Krajowa Rada Radiofonii
i Telewizji też jest instytucją

SAMORZĄD TERYTORIALNY

Samorząd terytorialny może być 2 lub 3 stopniowy. We Szwecji jest 2 stopniowy- gminy i regiony
administracyjne. We Francji spotkamy się z 3 stopniowym samorządem terytorialnym

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wykład 6 13.11.2012 r.

(skrypt wykładu miał być wysłany)

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wykład 7 20.11.2012 r.

SYSTEMY PARTYJNE WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

PARTIA WYBORCZA- dobrowolna organizacja społeczeństwa w ramach, której obywatele podejmują
działanie w życiu publicznym, by zdobyć władzę. Obywatele nie akcentują tego, że są partiami
(ugrupowaniami) w swoich nazwach. Mało, która w swojej nazwie ma słowo PARTIA.

W Europie od lat 70. XX w. obserwuję się zjawisko zmęczenia partiami politycznymi (społecznymi), co do
dzisiaj się utrzymuje.

We współczesnych państwach dobrowolne organizacje obywatelskie są niezbędne.

One nie są częściami państwa!

Są organizacjami społecznymi o politycznym charakterze.

We współczesnych państwach różnie się nazywają i ich ilość na scenie politycznej się różni.

W niedemokratycznych państwach spotykamy się najwcześniej z jednym takim ugrupowaniem lub w ogóle,
przykładami są: Włochy Mussolini’ego, Niemcy Hitlera. Tam następował szybki proces delegalizacji innych
partii.

SYSTEM PARTYJNY- uporządkowany zbiór istniejących partii w państwie (demokratycznym, i bez względu
na to czy mają w swojej nazwie słowo PARTIA).

KRYTERIA PORZĄDKUJĄCE:

 Liczba partii legalnie istniejących w państwie (legalnie to znaczy zarejestrowanych).

W Polsce w 1990 r. było ok. 130 zarejestrowanych partii. Najwięcej partii politycznych jest w Indii (największa
demokracja na śweicie) ok. 600. W Europie w stosunku do liczby ludności najwięcej partii ma Belgia. Partie,
które są zarejestrowane mogą uczestniczyć w wyborach, inne już nie.

 Relacje pomiędzy istniejącymi partiami (w demokratycznych państwach)

Konkurencja- o głosy wyborców, które pozwolą wygrać w wyborach. Mamy określone zasady konkurowania
ze sobą i one są równe dla wszytkich.

Współpraca- współdziałanie pomiędzy istniejącymi partii. Przykładem są partie w Szwajcarii (system
kooperacji partii).

Rywalizacja- wtedy te ustalone zasady są łamane, nie przestrzegane.

SYSTEM PARTYNJNY- pewna liczba partii istniejących w państwie o danych relacjach.

KLASYFIKACJA SYSTEMÓW PARTYJNYCH

1.Systemy monopolistyczne (jednopartyjne)

 Komunistyczne
 Faszystowskie
 Typu afrykańskiego

2.System dwóch partii dominujących

3.System rozbicia wielopartyjnego

 System dwublokowy ustabilizowany
 System jednej partii dominującej
 System kooperacji partii.

Ad.1

Systemy monopolistyczne (jednopartyjne) charakteryzują się tym, że występuję tam tylko jedna partia
polityczna. Ten system przybierał te 3 wyżej wymienione kształty. Ze względu na ich historię one są
traktowane jako odrębne. Jakie są relacje pomiędzy partiami w tym systemie?

Pierwsza sytuacja hipotetyczna: Sytuacja skrajnej rywalizacji. Te relacje by istnia, ale partie pomiędzy którymi
miałyby być relację między partią, która rządzi a nimi zostały zdelegalizowane.

Druga sytuacja hipotetyczna: Istnieje jedna partia polityczna (Afryka), nie ma też żadnych dokumentów, które
by utrudniały powstawaniu nowych partii politycznych i ta istniejąca partia nie ma nic przeciwko temu, aby
inne powstawały. Jednak inne nie powstają. Taka sytuacja miała miejsce w Tanzanii i Ghanie w latach 60. XX
w. W tych państwach te partie polityczne miały ogromne zasługi w sprawach odzyskania niepodległości.
Dlatego też miały ogromne poparcie ludności i nikt nie chciał z nimi konkurować, bo z góry było wiadome to,
że przegrają tę rywalizację.

Ad.2

Na scenie politycznej partii jest dużo, ale dwie są najważniejsze. Sprawują kolejno władzę. Raz jedna, raz
druga. Przykładem są Stany Zjednoczone gdzie rządzą tylko partie Demokratów i Republikanów. Ten system
ukształtował się w połowie XIX w. po wojnie secesyjnej. Prezydenci w USA wywodzą się tylko z tych dwóch
partii. Taka sama sytuacja jest w Wielkiej Brytanii.

AD.3

Jest to system najbardziej zróżnicowany. Najwięcej takich systemów można zaobserwować w państwach
demokratycznych. W tym systemie żadna partia nie uzyskuje bezwzględnej większości, która pozwoliłaby jej
swobodnie rządzić. Jest konieczność tworzenia koalicji rządowych ( trójpartyjnych, dwóch partyjnych a nawet
czteropartyjnych). Ten system można spotkać w Polsce, Belgii, Holandii, Czechach, Słowacji, Węgrzech,
Rumunii, Estonii, Litwie, Portugalii, Łotwie. Ten system jest bardzo niestabilny.

System dwublokowy ustabilizowany- jest system wielopartyjności ustabilizowanej. Występują tam 2 bloki
partii. Blok to jest coś większego niż koalicja. W takim bloku może być kilkadziesiąt partii. Przykładami
państw gdzie istnieje ten system są: Szwcja, Norwegia i Niemcy.

System jednej partii dominującej- na scenie politycznej istnieje wiele partii, które ze sobą konkurują, ale
przez jakiś czas w wyborach zwycięża jedna z nich. Tą sytuację spotykamy tylko w państwach
demokratycznych. Przykładem takiej sytuacji jest już nieistniejąca Partia Niepodległości, która rządziła w
latach 1949-1986 w Indiach i była związana z Gandhim.

System kooperacji partii- ten system występuję w Szwajcarii. 4 partie współpracują ze sobą od roku 1970.
One ze sobą nie konkurują. Chwilowo ten system pojawił się w Urugwaju.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wykład 8 27.11.2012 r.

MODELE USTROJÓW PAŃST WSPÓŁCZESNYCH- USTRÓJ PARLAMENTARNO-

GABINETOWY

(W. Brytania, Włochy, Polska)

(egzamin)

1. Geneza
2. Konstytucja
3. Zasady ustrojowe
4. Relacje między organami
5. Ocena

Państwa, które posiadają ustrój parlamentarno-gabinetowy są państwami tylko i wyłącznie demokratycznymi.
Podstawą funkcjonowania tych państw jest konstytucja.

3 cechy organów państw:

 Sprawność
 Efektywność
 Reprezentatywność tych organów (trzeba sprawdzić)

Ten ustrój jest najstarszym ustrojem, ma najdłuższą historię (pocz. XVIII w. nawet wiek XVII). Kojarzony jest
najczęściej z europejskimi głowami państw (Hiszpania, Dania, Norwegia, Szwecja, Estonia, Litwa, Łotwa,
Czechy, Bułgaria, Węgry, Słowacja)

TYLKO ten ustrój może łączyć się z zarówno republikańską i monarchistyczną formą rządów. Pozostałe
ustroje łączą się tylko z republikańską formą rządów. Zatem wszystkie monarchie mają ustrój parlamentarno-
gabinetowy.

Był to ustrój najłatwiejszy do zbudowania, stworzenia. Ważna rolę odgrywa parlament (władza ustawodawcza).

Z tym wiąże się reguła suwerenności parlamentu (f. dynamiczna), która występuję w Wielkiej Brytanii. Polega
ona na tym, że ustawy uchwalone przez parlament nie podlegają kontroli konstytucji. Te uchwały nie mogą być
sprawdzane przez inne organy państwa czy są one zgodne z konstytucją.

GENEZA

Wielka Brytania jest kolebką tego ustroju (XIII w.)

1256 r. istniała Izba Gwiaździsta w skład, której wchodziła Izba Lordów (środowisko książąt, środowisko
arystokracji i środowisko szlachty) oraz Środowsko Miast Głównych (14 miast, biedna szlachta). Rozmawiali
tam, dyskutowali, sprzeczali.

Na początku XVIII w. zamiast gabinet używa się zamiennie słowa rząd.

Doradcy Jerzego I Hanowierskiego zbierali się w jego królewskim gabinecie i tam opracowywali decyzję, które
miał potem podjąć król. Potem jeden z nich robił sprawozdanie z tych obrad i przedstawiał je królowi. Król
potem te postanowienia z tych obrad wdrażał w życie. Sam w tych obradach nie brał udziału. Obradzujący w
tym gabinecie nazywali się ministrami-doradcami.

GABINET w Wielkiej Brytanii

W jego skład wchodzi ok. 20-21 osób wraz z premierem, których mianuje monarcha na wniosek premiera.
Znajdują się tam najważniejsi ministrowie (szefowie najważniejszych instytucji centralnych) i ministrowie,
którzy są tam ze względu na tradycję, nie mają oni dużego wpływu na podejmowaniu decyzji przez gabinet.

RZĄD w WIELKIEJ BRYTANII

Znajdują się tam wszyscy urzędnicy korony, którzy są powoływani przez premiera lub monarchę ok. 120
członków.

KONSTYTUCJA

Konstytucja może mieć dwie formy:

 Formę ustawy zasadniczej
 Formę kilku aktów konstytucyjnych

Konstytucja brytyjska ma formą kilku aktów konstytucyjnych (zbiór źródeł prawa konstytucyjnego):

1. Akty stanowione- np. Wielka Karta Swobód uchwalona w 1215 r. mają charakter pisany, ustanawian są

od XVI do XXI wieku przez parlament albo oktrojowane przez monarchę.

2. Konwenanse konstytucyjne (zwyczaje)- nie mają charakteru pisanego,
3. Prawo powszechne.
4. Precedensy sądowe- sędzia wydaję taki wyrok, bo już wcześniej w tej samej sytuacji inny sędzia wydał

właśnie podobny wyrok lub taki sam.

Parlament składa się z dwóch izb: z Izby Lordów i z Izby Gmin.

W skład Izby Lordów wchodzą:

 Lordowie dziedziczni
 Lordowie pracowniczy (profesorowie najważniejszych uczelni w Wielkiej Brytanii)
 Lordowie duchowni (najwyżsi hierarchowie Kościoła anglikańskiego)

W skład Izby Gmin wchodzą:

 Speaker
 Komisje

 Frakcję 2 partii (rządzącej i będącej w opozycji)
 Whipowie.

Zasady panujące w Wielkiej Brytanii:



Zasada trójpodziału władzy



Do izby gmin są przeprowadzane wybory czteroprzymiotnikowe i powszechne

Gabinet cieni- jeśli zostaje udzielone votum nieufności do gabinetu, który sprawuje władzę na jego
miejsce wchodzi skład gabinetu cieni. Jest formułowany przez partie opozycyjne. Premier gabinetu-
premier gabinetu cieni. Minister spraw zagranicznych- minister spraw zagranicznych gabinetu cieni. Itd.
Whipowie- rzecnicy dyscypliny partyjnej. Jeśli np. Izbie Gmin jest 651 członków, z czego 330 to
członkowie partii rządzącej, a 321 partii opozycyjnej i w danym dniu głosowania z przyczyn losowych
lub zdrowotnych na głosowaniu będzie 300 członków partii rządzącej i 310 partii opozycyjnej
(Whipowie wcześniej już o tym wiedzą) to wykluczają 10 członków partii opozycyjnej (różnicę
pomiędzy obydwoma partiami na dany dzień) + 9 (różnicę pomiędzy obydwoma partiami w ich
normalnym składzie) i zostaje wtedy 291 członków partii opozycyjnej, by mogła w głosowaniu
zwyciężyć partia rządząca.

Izba Lordów nie podejmuję decyzji o finansach państwa.

OCENA

Ten system się sprawdza jest dobry, gdy w danym państwie funkcjonuję system dwóch partii dominujących,
które są skuteczne w swoim działaniu.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

WYKŁAD 9 04.12.2012 r.

MODEL USTROJU PREZEDYNCKIEGO (USA)

Geneza: 1787 r.

Zasady:

 Podziału władz
 Równowagi i hamowania
 Federalizmu

WŁADZA WYKONAWCZA: prezydent USA

WŁADZA USTAWODAWCZA: Kongres- Senat i Izba Reprezentantów

WŁDZA SĄDOWNICZA: Sąd Najwyższy USA

Ten ustrój znajdziemy na kontynencie amerykańskim, we wszystkich państwach Ameryki Środkowej i
Południowej, ukształtował się w USA. Wyjątkiem jest Kanada na jest związki z Wielką Brytanią w przeszłości.

Ten ustrój może funkcjonować tylko w republikańskiej formie rządów.

W tym ustroju można zaobserwować wysoką rolę czy pozycję ustrojową prezydenta.

Kształtował się ewolucyjnie. Utrzymywały się dawne formy rządów w poszczególnych stanach.

1776 r.- Deklaracja niepodległości Stanów Zjednoczonych.

Ten ustrój miał być przeciwwagą, opozycją w stosunku do przewyższających w Europie ustrojów
monarchistycznych.

1787 r. przyjęcie Konstytucji w USA, która powoływała nową formę rządów.

Ta konstytucja nie była pierwszą, ponieważ nie była pełna (jeśli chodzi o treść) konstytucją na świecie. Nie
zawierała przepisów dotyczących praw i wolności obywateli. Nie spełniała wszystkich wymogów.

W 1791 r. przyjęto w życie 10 poprawek do Konstytucji USA. Najważniejsze to pierwsze 7, które zawierały
katalog praw i wolności obywatela.

Podczas jej ratyfikacji w Filadelfii, krytykowali ją przedstawiciele stanów np. Virginia, bo właśnie nie
regulowała praw i wolności obywatelskich, a te stany w swoich konstytucjach miały takie zapisy.

Proces ratyfikacyjny trwał rok.
W 1788 r. Kongres posiadał 13 podmiotów federacyjnych.

Wielka Rewolucja Francuska miała wpływa na amerykańską konstytucję, a zwłaszcza Deklaracja Praw
Człowieka i Obywatela uchwalona w 1789 r. we Francji (która też wtedy stworzyła ustrój republikański). Ta
Deklaracja była wzorcem dla Ameryki.

ZASADA PODZIAŁU WŁADZ: cała władza jest rozdzielona zgodnie z wytycznymi Monteskiusza: na 3
zasadnicze władze, wykonawczą-prezydenta, ustawodawczą- Senat i Izba Reprezentatów, sądowcznicą-
Najwyższy Sąd USA. Prowadzi to do sytuacji takiej, że poszczególne władze są autonomiczne względem
siebie, ale ta autonomia dotyczy ich wyłącznej sfery władzy. One się ze sobą kontaktują. Np. tylko Kongres
uchwala ustawy, nie może tego zrobić prezydent. Tylko sądy mogą orzekać, żadna inna władza. W USA
funkcjonuje obowiązek współdziałania, nie ma takich uprawnień, które przysługują w 100 procentach jednej
władzy. Sądy orzekają samodzielnie, w sposób autonomiczny ale na podstawie prawa ustanowionego przez
kongres. Każda z tych władz jest potrzebna pozostałym.

ZASADA RÓWNOWAGI I HAMOWANIA: pomiędzy tymi władzami jest równowaga, aby jedna z tych
władz nie zdobyła trwałej przewagi nad innymi. Ona jest dynamiczna, zmienia się w czasie. Pod koniec XIX w.
przewagę miał SĄD NAJWYŻSZY USA. Prezydent zwrócił się z pytaniem czy ustawa uchwalona przez
Kongres jest zgodna z Konstytucją USA. Sąd zgodnie z prośbą prezydenta to rozstrzygł. Od lat 30.XX wieku
obserwujemy przewagę władzy prezydenckiej. Wielki Kryzys miał wpływ na konsolidację władzy
prezydenckiej i II wojna światowa. Prezydentem wtedy był Roosvelt Franklin Roosevert i nie można było
przeprowadzić wyborów, po tym jak się zakończyła jego druga kadencja. edyny w historii prezydent USA
pełniący urząd dłużej niż dwie kadencje, co doprowadziło do wejścia w życie w 1951 r. XXII Poprawki do
Konstytucji, ograniczającej liczbę kadencji do dwóch (wcześniej był to tylko konwenans konstytucyjny oparty
na decyzji pierwszego prezydenta USA George’a Washingtona, który zrezygnował z ubiegania się o trzecią
kadencję, twierdząc , że byłaby ona niedemokratyczna i że pełnienie dłużej niż 8 lat kadencji urzędu prezydenta
upodabniał by ich ustrój do monarchii absolutnej). Roosevelt pełnił tę funkcję w latach 1933-1945.

Prezydentów USA można podzielić na:

 Aktywnych, dobrych, skutecznych (Waszyngton, Kennedy, Roosevelt, Lincoln)
 Pasywnych, mało skutecznych (Johnson, Taft, Coolidge)

Prezydent USA pełni 4 zasadnicze funkcje:



Głowa państwa



Szef władzy wykonawczej



Moderator polityki zagranicznej



Główno wodzący sił zbrojnych

Prezydent USA ma określone kompetencje, uprawnienia do wykonywania tych zadań. Jest liderem partii, z
której pochodzi.

 Wizyty oficjalnie w innych państwach
 Podpisywanie umów międzynarodowych
 Obecność na spotkaniach międzynarodowych
 Podpisywanie ustaw uchwalonych przez Kongres (może odmówić tego podpisu, to nie jest veto

absolutne tylko zawieszające, prowadzi to do sytuacji, w której Kongres głosuję znowu nad przyjęciem
tej ustawy to większością 2/3 głosów ustawa wchodzi w życie)

 Prawo łaski skazanych prawomocnym wyrokiem.

Jako szef polityki zagranicznej decyduję o obsadzie stanowisk dyplomatycznych (ambasadorów).

Mianuje też urzędników federacyjnych, którzy mianują swoich podwładnych (obecnie jest ok.. 84000
urzędników federacyjnych).

Ok. 4.2 mln pracujących ludzi w Ameryce to urzędnicy federacyjni.

Wybory prezydenta trwają ok. jednego rok- są najdłuższymi wyborami na świecie. Są też najbardziej
konserwatywnymi wyborami. Są też bardzo kosztochłonne- ostatnie wybory kosztowały ok. 3,2 mld $.

Kto może zostać prezydentem? (3 zasady konstytucyjne)

 ten, który ukończył 35 lat,
 musi nieprzerwanie mieszkać 14 lat w USA,
 musi być obywatelem USA z urodzenia a nie z nadania

Musi też mieć poparcie jednej z rządzących partii. Musi dysponować majątkiem liczonym w milionach
dolarów. Elementem pomagającym wygrać wyborów jest piastowanie wcześniej różnych stanowisk
urzędniczy z wyboru. Nie ma wpływu wykształcenie, jego pochodzenie, kolor skóry czy religia. Wpływ
jak do tej pory ma płeć.

Największym etapem w wyborach są pra-wybory. Są to wybory na elektorów. Elektorzy głosują w
stolicach swoich stanów i mają do dyspozycji dwa głosy: jeden głos na prezydenta, drugi na
wiceprezydenta. Wyniki tych wyborów są oficjalnie 3 stycznia. Początek kadencji prezydenta przypada
na 20 stycznia.

KONGRES

W Senacie zasiada 100 senatorów, bo 2 z każdego stanu.
W Izbie Reprezentantów obecnie jest 435 członków. Z najmniejszego stanu jest 1 reprezentant, a
najwięcej z Kalifornii 52-55.

Wybory są przeprowadzane wraz z wyborami na prezydenta (wybory na Izbę reprezentantów, 1/3
Senatu, wybory na przedstawicielów Kongresów poszczególnych stanów).
Izba Reprezentantów ma kadencję 2-letnią, kończy się w środku kadencji prezydenta.
Kadencja Senatu trwa 6 lat, ale co 2 lata wymienia się skład 1/3 senatorów.

SĄD NAJWYŻSZY USA

Składa się z 9 sędziów. Są mianowani dożywotnio przez prezydenta USA (dożywotnio tzn. do
uzyskania wieku emerytalnego, który wynosi 70 lat). Ronald Reagan powołał podczas swojej kadencji 6
z 9 sędziów.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------


WYKŁAD 10 12.12.2012 r.