KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

KOMUNIKAT KOMISJI

Skuteczne inwestowanie w edukację:

imperatyw dla Europy

Publikacja Komisji Europejskiej

Tłumaczenie i publikacja:

Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji
ul. Mokotowska 43
00-551 Warszawa

Warszawa 2003
ISBN 83-87716-27-8

KOMISJA WSPÓLNOT EUROPEJSKICH

Bruksela,

10.01.2003

COM(2002)

779

ostat.

KOMUNIKAT KOMISJI

Skuteczne inwestowanie w edukację:

imperatyw dla Europy

STRESZCZENIE

Niniejszy Komunikat przedstawia stanowisko Komisji Europejskiej dotyczące nowego
paradygmatu inwestowania w edukację w rozszerzonej Unii Europejskiej, w związku z
dalekosiężnym celem strategicznym przyjętym na posiedzeniu Rady Europejskiej w Lizbonie
w marcu 2000 roku. Mając na względzie ten strategiczny cel, ministrowie edukacji przyjęli w
lutym 2002 roku Program prac dotyczący realizacji przyszłych celów systemów edukacji.
Jednym z priorytetowych celów programu jest cel nr 1.5 - Optymalne wykorzystywanie
zasobów.

Zagadnienie inwestowania w edukację przedstawione zostało w szerszej perspektywie, przy
zwróceniu szczególnej uwagi na badania i ideę uczenia się przez całe życie oraz Europejską
Strategię Zatrudnienia. W części początkowej Komunikatu przeanalizowane zostało
znaczenie i udział edukacji w podstawowych elementach strategii przyjętej w Lizbonie, takich
jak: trwały wzrost gospodarczy, konkurencyjność, badania i rozwój, innowacyjność,
tworzenie zwiększonych możliwości zatrudnienia i lepszych miejsc pracy, przeciwdziałanie
marginalizacji społecznej i promowanie aktywnych postaw obywatelskich oraz tworzenie
polityki regionalnej. Nowy paradygmat inwestowania w edukację uwarunkowany jest takimi
czynnikami, jak: nowe wymagania społeczeństwa wiedzy, globalizacja, rozszerzenie Unii
Europejskiej oraz niekorzystne tendencje demograficzne. Biorąc pod uwagę te czynniki,
stwierdza się, iż wyzwania, jakie przyniesie przyszłość, będą prawdopodobnie jeszcze
trudniejsze niż te, które przewidywano w Lizbonie. Wiele regionów oraz obecne i przyszłe
państwa Unii będą musiały sprostać tym wyzwaniom, aby osiągnąć cele przyjęte w Lizbonie.

W nowym paradygmacie inwestowania w edukację zwraca się szczególną uwagę na ogólny
poziom finansowania, ponieważ w Unii Europejskiej wciąż obserwuje się niedostateczny
poziom inwestowania w zasoby ludzkie. Brak jest wyraźnej tendencji wzrostowej
finansowania płynącego ze źródeł publicznych, występuje natomiast jednoznaczny deficyt
finansowania ze źródeł prywatnych w dziedzinach kluczowych dla rozwoju gospodarki
opartej na wiedzy, takich jak: szkolnictwo wyższe, edukacja dorosłych oraz ustawiczne
kształcenie zawodowe. Uważa się, że rozszerzenie Unii nie zlikwiduje tych braków lecz
przeciwnie – jeszcze je pogłębi. W związku z tym, Komisja wyraża troskę o realne szanse
osiągnięcia znaczącego wzrostu inwestowania w zasoby ludzkie (per capita rocznie), co jest
jednym z postulatów przyjętych w Lizbonie. Komisja Europejska stwierdza także, iż
niezbędne będzie dodatkowe inwestowanie w edukację, zależnie od sytuacji w
poszczególnych krajach, w formie celowych nakładów publicznych i zwiększenia skali
finansowania ze źródeł prywatnych, uzupełniającego finanse publiczne.

Podnosząc problem bardziej skutecznego wykorzystywania istniejących zasobów, w
pierwszej kolejności zwraca się uwagę na ich właściwą alokację. Następnie określa się
priorytety inwestowania w edukację, wynikające z Procesu realizacji strategicznych celów i
koncepcji uczenia się przez całe życie oraz Europejskiej Strategii Zatrudnienia. W dalszej
kolejności identyfikuje się typowe objawy nieefektywnych nakładów na edukację (wysoki
odsetek osób mających niepowodzenia edukacyjne lub rezygnujących z nauki, wysoki
poziom bezrobocia wśród absolwentów, tendencje do świadomego przedłużania okresu nauki
na studiach wyższych, niski przeciętny poziom wykształcenia) oraz zaleca się, aby państwa
członkowskie zwróciły szczególną uwagę na przyczyny tego stanu i dokonały oszacowania
skali wzrostu kosztów tym spowodowanych. Podkreśla się także potrzebę skutecznego

Szczegółowy program prac dotyczący realizacji celów systemów edukacji w Europie, dokument Rady 6365/02.

Cel 1.5 odnosi się również do potrzeby „pozyskiwania odpowiednich zasobów”, określonej w Komunikacie
Komisji pt. „Urzeczywistnianie europejskiego obszaru uczenia się przez całe życie”, 2001.

zarządzania zasobami (poprzez decentralizację edukacji, przyjęcie podejścia partnerskiego i
lepszą koordynację działań) oraz konieczność stosowania krajowych i europejskich
standardów.

W końcowej części Komunikatu zwraca się uwagę na to, iż inwestowanie w edukację może
być w pełni skuteczne jedynie wtedy, gdy będzie uwzględniało kontekst europejski.
Koniecznym warunkiem skuteczności inwestowania w edukację jest przeprowadzenie reform
(często znacznie opóźnionych) w takich kluczowych dziedzinach, jak programy nauczania,
czy też zapewnienie jakości edukacji i uznawalność kwalifikacji. Reformy te nie będą mogły
być przeprowadzane w pełni skutecznie, jeżeli odnosić się będą wyłącznie do kontekstów
narodowych i nie uwzględnią szerszego kontekstu europejskiego. Inwestorzy - władze
krajowe, lokalne, przedsiębiorstwa lub osoby prywatne – powinni uwzględniać wymiar
europejski przy podejmowaniu decyzji o inwestowaniu w edukację, w przeciwnym razie
zmniejszą skuteczność inwestowania.

We Wnioskach podkreśla się, iż wysokie wymagania postawione systemom edukacyjnym w
Lizbonie przez szefów państw i rządów są w pełni uzasadnione. Osiągnięcie celów przyjętych
dla systemów edukacji będzie decydującym warunkiem całościowego powodzenia strategii
lizbońskiej. Komisja zwraca się do państw członkowskich UE o zapewnienie odpowiedniego
poziomu publicznych nakładów na edukację, który został określony w „Europejskim modelu
społecznym”

, o ustanowienie partnerstwa z przedsiębiorstwami i osobami prywatnymi oraz

zachęcanie ich do inwestowania w edukację, oraz o koncentrowanie nakładów na tych
obszarach edukacji, w których jest największe prawdopodobieństwo uzyskania rezultatów o
najwyższej jakości. Komisja zachęca także do przeprowadzenia reform dotyczących
programów nauczania oraz jakości i uznawalności wykształcenia, z uwzględnieniem
kontekstu europejskiego, w celu zapewnienia ich maksymalnej skuteczności.

1. WSTĘP

Edukacja jest jedną z najważniejszych dziedzin, która będzie miała decydujący wpływ na
osiągnięcie celu strategicznego określonego dla państw członkowskich UE na posiedzeniu
Rady Europejskiej w Lizbonie. Celem tym jest dążenie do tego, aby gospodarka Unii
Europejskiej stała się najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarką w świecie –
gospodarką opartą na wiedzy, a społeczeństwo stało się społeczeństwem wiedzy. Szefowie
państw i rządów biorący udział w serii wiosennych posiedzeń Rady Europejskiej w Lizbonie
(2000), Sztokholmie (2001) i Barcelonie (2002) potwierdzili rolę i znaczenie edukacji oraz
określili priorytety wspólnych działań prowadzonych na poziomie europejskim.

Aby rola ta mogła być w pełni wypełniona, należy zainwestować nie tylko odpowiednie
środki w systemy edukacyjne państw członkowskich UE, ale także zapewnić właściwą
alokację środków oraz skuteczne, właściwe zarządzanie procesem inwestowania. Nowe
europejskie podejście do polityki edukacyjnej stwarza kontekst do uwzględniania zagadnień
dotyczących skuteczności inwestowania. Niniejszy Komunikat opracowano na podstawie
badań ekonomicznych i edukacyjnych oraz bezpośrednich doświadczeń podmiotów
inwestujących w edukację. Komunikat ma na celu przedstawienie stanowiska Komisji w tej
kwestii oraz zainicjowanie debaty na temat kluczowych zagadnień związanych z
inwestowaniem w edukację w obecnych i przyszłych krajach UE, w ramach wdrażania
postulatów tzw. „procesu realizacji celów strategicznych edukacji” oraz Komunikatu nt.
uczenia się przez całe życie, jak również w kontekście Europejskiej Strategii Zatrudnienia.
Dokładniej rzecz ujmując, cele niniejszego Komunikatu są następujące:

Posiedzenie Rady Europejskiej w Lizbonie, Wnioski z prezydencji, paragraf 24.

- analiza konsekwencji zaleceń sformułowanych przez Radę Europejską w Lizbonie,

dotyczących znaczącego rocznego wzrostu inwestowania w zasoby ludzkie per capita, w
odniesieniu do edukacji

;

- określenie nowych ról i zadań państw członkowskich UE i krajów kandydujących w

związku z pełnym zaangażowaniem systemów edukacji w proces realizacji strategicznego
celu przyjętego w Lizbonie;

- zdefiniowanie głównych komponentów i czynników prowadzących do osiągnięcia

sukcesu w zastosowaniu nowego paradygmatu inwestowania w edukację w obecnych i
przyszłych krajach UE;

- wspieranie państw członkowskich UE i krajów kandydujących w podejmowaniu

wysiłków zmierzających do tworzenia strategii uczenia się przez całe życie i
przeprowadzania reform strukturalnych w systemach edukacyjnych oraz zachęcanie ich
do ponownego określenia skali i priorytetów inwestowania w zasoby ludzkie;

- przygotowanie gruntu do opracowania wspólnego raportu Komisji i Rady (na posiedzenie

Rady na wiosnę 2004), nt. postępu w realizacji strategicznych celów systemów edukacji,
a w szczególności celu nr 1.5. – Optymalne wykorzystywanie zasobów.

2. ROLA EDUKACJI W REALIZACJI CELU STRATEGICZNEGO

PRZYJĘTEGO W LIZBONIE

2.1. Zalecenie znacznego zwiększenia skali inwestycji w zasoby ludzkie

Na posiedzeniu w Lizbonie w marcu 2000 roku Rada Europejska postawiła przed państwami
UE dalekosiężny cel strategiczny, aby do 2010 roku gospodarka Unii stała się najbardziej
konkurencyjną i dynamiczną gospodarką w świecie – gospodarką opartą na wiedzy, zdolną
do trwałego wzrostu, tworzącą coraz większą liczbę lepszych miejsc pracy i zapewniającą
większą spójność społeczną. Potwierdzając konieczność przyjęcia przez Unię poważnych
wyzwań wynikających z nasilenia procesów globalizacji i rozwoju gospodarki opartej na
wiedzy, Rada Europejska wyraziła opinię, że niezbędna będzie nie tylko „radykalna
transformacja gospodarki europejskiej”, lecz również „ambitny program modernizacji
systemów edukacji i opieki społecznej”. Rada zwróciła się również o sformułowanie
„propozycji na temat konkretnych celów systemów edukacji” oraz zaapelowała o „znaczne
zwiększenie w skali rocznej inwestycji w zasoby ludzkie per capita”. Wyraziła również
pogląd, że przyszłość europejskiej gospodarki będzie zależała od umiejętności obywateli,
które będą wymagały stałego uaktualniania, co jest cechą społeczeństw wiedzy. W związku z
Europejską Strategią Zatrudnienia, Rada Europejska zwróciła się do państw członkowskich
UE podczas posiedzenia w Feira (czerwiec 2000 r.) o opracowanie i wdrażanie spójnych i
wieloaspektowych strategii promujących ideę uczenia się przez całe życie.

Na posiedzeniu w Sztokholmie w roku 2001 Rada Europejska ustaliła również, że należy
kontynuować prace nad strategią zapewniania systemom edukacji wysokiej jakości,
skuteczności, dostępności i otwartości na świat. Zaleciła, aby prace prowadzone były
„z zastosowaniem otwartej metody koordynacji i z uwzględnieniem światowej perspektywy”,
a także by uczestniczyły w nich kraje kandydujące do UE.

Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Barcelonie w marcu 2002 roku przyjęto „Program prac
dotyczący realizacji przyszłych celów systemów edukacji”, który zawiera wzmocniony

Posiedzenie Rady Europejskiej w Lizbonie, Wnioski z Prezydencji, paragraf 26.

postulat, aby osiągnąć w Europie najwyższy poziom edukacji, tak aby mogła ona stanowić
wzór dla całego świata pod względem jakości i użyteczności społecznej oraz aby Europa stała
się miejscem najbardziej atrakcyjnym dla studentów, nauczycieli akademickich i naukowców
z całego świata

. Jak wspomniano wcześniej, program ten zawiera konkretny cel postulujący

„Optymalne wykorzystywanie zasobów”, odnoszący się do ogłoszonego w Lizbonie zalecenia
Rady dotyczącego zwiększenia skali inwestycji w zasoby ludzkie oraz do potrzeby
zapewnienia odpowiedniej dystrybucji zasobów wspierających uczenie się przez całe życie w
społeczeństwie wiedzy, co było zasygnalizowane w Komunikacie Komisji na ten temat

. Cel

dotyczący „zwiększania skali inwestowania w zasoby ludzkie przy jednoczesnym
zapewnianiu sprawiedliwej i skutecznej dystrybucji dostępnych środków” odnosi się do ogółu
inwestycji, tj. płynących zarówno ze źródeł publicznych jak i prywatnych. Uwzględniając
znaczenie silnych, synergicznych więzi pomiędzy edukacją a działalnością badawczą należy
zauważyć, że na posiedzeniu w Barcelonie Rada Europejska przyjęła również cel dotyczący
finansowania działalności badawczej, zgodnie z którym postuluje się zwiększenie
całkowitych wydatków na badania i rozwój do 3% produktu krajowego brutto (PKB) w
2010 r. i zwiększenie udziału prywatnych inwestycji na ten cel do 2/3

2.2. Znaczenie edukacji w realizacji celu określonego w Lizbonie

Przyjmując „Program prac dotyczący realizacji przyszłych celów systemów edukacji”, Rada
ds. Edukacji wraz z Komisją wyraziły opinię, że uczynienie gospodarki Unii Europejskiej
najbardziej konkurencyjną na świecie gospodarką opartą na wiedzy będzie możliwe jedynie
wtedy, gdy edukacja wniesie swój wkład jako czynnik stymulujący wzrost gospodarczy,
badania i innowacje, konkurencyjność, utrzymanie poziomu zatrudnienia, spójność społeczną
i aktywne postawy obywatelskie. Ministrowie edukacji przyjęli odpowiedzialność za ten
proces i potwierdzili swą determinację w dążeniu do osiągnięcia tego celu. Zostało to
wyrażone na posiedzeniu Rady Europejskiej w Barcelonie w 2002 roku.

Udział edukacji w realizacji celu strategicznego określonego w Lizbonie do 2010 r. będzie
szczególnie ważny w następujących dziedzinach:

- Wzrost gospodarczy

Rola edukacji w stymulowaniu wzrostu gospodarczego jest znana od dawna; w
opracowaniach podkreśla się, że inwestowanie w edukację prowadzi do konkretnych korzyści
osiąganych przez osoby (korzyści prywatne) i przez całe społeczeństwa (korzyści społeczne),
podobnie jak w przypadku inwestowania w zasoby materialne

. Rosnący udział sektora usług

w gospodarce, tempo postępu technologicznego, rosnący udział wiedzy/informacji w wartości
produkcji, jak również skala zmian gospodarczych i społecznych wymuszają tego rodzaju
inwestowanie. W jednym z raportów ostatnio opracowanych dla Komisji

stwierdzono, że

inwestowanie w „kapitał ludzki” w znacznym stopniu przyczynia się do wzrostu
produktywności, oraz że jest atrakcyjną formą inwestowania, zarówno na poziomie
mikroekonomicznym, jak i społecznym. Dla krajów OECD szacuje się, że jeden dodatkowy
rok nauki w szkole z przeciętnymi osiągnięciami zwiększa tempo wzrostu gospodarczego

Program prac dotyczący realizacji przyszłych celów systemów edukacji, op.cit.

„Urzeczywistnianie europejskiego obszaru kształcenia się przez całe życie”, Komunikat Komisji Europejskiej,

2001

Posiedzenie Rady Europejskiej w Barcelonie, Wnioski z prezydencji, paragraf 47

Posiedzenie Rady Europejskiej w Barcelonie, Wnioski z prezydencji, paragrafy 33-43

Korzyści z inwestowania w edukację: kolejna aktualizacja, Psacharopoulos i Patrinos, Bank Światowy, 2002

De la Fuente i Ciccone, „Kapitał ludzki w gospodarce globalnej i opartej na wiedzy”, Raport końcowy dla

Dyrekcji Generalnej ds. Zatrudnienia i Spraw Socjalnych, Komisja Europejska, 2002.

bezpośrednio o około 5%, i o dodatkowe 2,5% w dalszej perspektywie

. Z badań OECD

wynika także, iż poprawa kondycji zasobów ludzkich przyczyniała się do rocznego tempa
wzrostu o co najmniej pół punktu procentowego, co stwierdzono w kilku krajach UE w latach
90., w porównaniu do wartości zanotowanych w poprzednim dziesięcioleciu

- Konkurencyjność i dynamizm

Konkurencyjność i dynamizm stanowią dwa aspekty, w których UE obecnie pozostaje w tyle
za Stanami Zjednoczonymi. Edukacja powinna odgrywać kluczową rolę w przyciąganiu
talentów do Europy i „zatrzymywaniu” ich. Różnice w produktywności obserwowane w UE i
w Stanach Zjednoczonych wciąż się pogłębiają. Aby odwrócić tę tendencję, należy
inwestować nie tylko w działania badawczo-rozwojowe i w nowoczesne technologie
informacyjno-komunikacyjne, ale również w „rozwój kapitału ludzkiego”. Udowodniono, że
przyczyny słabszej pozycji Europy są znacznie poważniejsze niż tylko brak dopasowania
pomiędzy zdobywanymi umiejętnościami, a potrzebami. Przyczyny te są związane z
niedostatecznym poziomem wykształcenia populacji ludzi w wieku produkcyjnym. Od wielu
lat UE starała się przedłużyć średni okres nauki obywateli, od ok. 70% okresu nauki w USA
w 1971 r. do 87% w 1999 roku.

Wciąż obserwuje się jednak odpływ wysoko

wykształconych kadr (szczególnie w dziedzinie nauk ścisłych i technicznych) z Europy do
Stanów Zjednoczonych. W związku z tym UE zamierza zainwestować 1,6 miliarda euro,
poprzez szósty Program Ramowy, w badania i rozwój technologiczny. Edukacja przyczynia
się również do rozwoju przedsiębiorczości zarówno poprzez promowanie samozatrudnienia
jako jednego z modeli kariery, jak i naukę umiejętności niezbędnych do prowadzenia własnej
firmy

- Gospodarka oparta na wiedzy i społeczeństwo wiedzy

Uważa się, że wielkość i jakość zasobów ludzkich są głównymi wyznacznikami zarówno
tworzenia, jak i upowszechniania nowej wiedzy. Kluczowymi czynnikami przy tym są:
zapewnianie odpowiedniej liczby naukowców i inżynierów, wspieranie badań prowadzonych
na poziomie uczelni, stałe doskonalenie kadr naukowych, zwiększanie średniego poziomu
wykształcenia osób w wieku produkcyjnym i promowanie działań związanych z uczeniem się
przez całe życie

. Edukacja odgrywa również kluczową rolę w stymulowaniu postępu i

upowszechnianiu osiągnięć naukowych i technologicznych

podczas procesu formowania

społeczeństwa wiedzy. Sektor wiedzy zależny jest od możliwości systemu edukacji
(szczególnie na poziomie uniwersyteckim) do oferowania wysokiej jakości programów
nauczania w szybko rozwijających się dziedzinach wiedzy oraz od zachęcania odpowiedniej
liczby wysoko wykwalifikowanych osób do zajmowania się naukami ścisłymi i
technicznymi

. Ponadto, należy zauważyć, że innowacyjność wymaga nie tylko działań

badawczo-rozwojowych, ale zależna jest również od zdolności partnerów społecznych do
tworzenia sytuacji, w których ogólnie dobrze wykształcona i kreatywna siła robocza będzie
stymulowała innowacyjność, będzie korzystała z nowatorskich rozwiązań i dalej je
promowała.

- Zwiększanie możliwości zatrudnienia i poprawa jakości miejsc pracy

De la Fuente i Ciccone, op. cit.

Spojrzenie na edukację, OECD, 2002

Raport o konkurencyjności Europy w roku 2002, dokument roboczy służb Komisji Europejskiej, 2002

Przedsiębiorczość w Europie, Zielona Księga Komisji Europejskiej, 2002

Raport o osiągnięciach i innowacjach w roku 2001, Komisja Europejska, 2002

De la Fuente i Ciccone, op. cit.

Plan działań Komisji dotyczący umiejętności i mobilności, COM(2002) 72 ostat. – punkt 2

Na posiedzeniu w Lizbonie Rada Europejska zaapelowała o „zwiększanie liczby lepszych
miejsc pracy”, określiła najważniejsze cele polityki zatrudnienia

i podkreśliła rolę

partnerów społecznych w dążeniu do ich osiągnięcia. W procesie tym edukacja odgrywa
ważną i złożoną rolę. Udowodniono, że poziom wykształcenia ma bezpośredni wpływ na
wielkość dochodów i pozycję na rynku pracy. W najnowszych badaniach wykazano, że w
całej Europie jeden dodatkowy rok nauki przyczynia się do wzrostu zarobków o około 6,5%,
a nawet do 9% w krajach o mniej restrykcyjnej polityce płacowej. Jeśli chodzi o pozytywny
związek pomiędzy wykształceniem a poziomem zarobków, okazało się, że wykształcenie na
poziomie średnim (maturalnym) stanowi punkt krytyczny, po przekroczeniu którego kolejne
etapy kształcenia znacząco odbijają się na poziomie wysokości zarobków

. Istnieją również

dowody na to, iż poziom bezrobocia maleje wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia, co z
kolei przyczynia się do zmniejszania kosztów społecznych związanych z bezrobociem.
Stopień zatrudnienia rośnie wraz ze wzrostem kwalifikacji zdobytych na kolejnych etapach
kształcenia

, co dotyczy również ludzi starszych. Jest to niezmiernie ważne ze względu na

niski stopień zatrudnienia osób w tej kategorii wiekowej w krajach UE oraz ze względu na
fakt, że społeczeństwa europejskie starzeją się w coraz szybszym tempie. Nierówności ze
względu na płeć w dostępie do rynku pracy i rozwoju kariery zawodowej są wciąż znaczne i
zwiększają się wraz z wiekiem. Uwzględnienie zagadnień równości płci stwarza możliwość
zmobilizowania licznej i coraz lepiej wykształconej grupy ludności do podejmowania pracy w
Europie. Poprawa jakości pracy przyczynia się do zwiększania poziomu zatrudnienia,
produktywności i spójności społecznej. Edukacja (mająca szczególnie korzystny wpływ na
produktywność) oraz mobilność (która wymaga usunięcia barier istniejących na europejskim
rynku pracy; zob. rozdział 6.2.) stanowią dwa istotne czynniki mające wpływ na poprawę
jakości pracy.

- Włączanie do społeczeństwa/zapobieganie marginalizacji społecznej i aktywne

postawy obywatelskie

Wraz ze wzrostem znaczenia kompetencji i umiejętności, podział na osoby bogate w wiedzę i
ubogie w wiedzę staje się czynnikiem, który może naruszyć spójność gospodarczą i społeczną.
Często tylko osoby dobrze wykształcone mają dostęp do szkoleń finansowanych przez
pracodawców, a pozostałe grupy osób są pozbawione możliwości doskonalenia zawodowego
i pozostają trwale na niskim szczeblu rynku pracy. Jednym z ważniejszych wyzwań jest
oferowanie różnych możliwości kształcenia w trybie „ uczenia się przez całe życie” w taki
sposób, aby zmiany gospodarcze i procesy restrukturyzacyjne nie miały negatywnego
wpływu na spójność społeczną. Wnioski z najnowszych badań edukacyjnych wskazują na to,
że inwestowanie w zasoby ludzkie jest zarówno czynnikiem stymulującym wzrost
gospodarczy, zwłaszcza przy obecnym tempie postępu technologicznego, jak i kluczowym
elementem aktywizacji społecznej

. Opinię tę potwierdza analiza wyników badań PISA,

która wykazała, że w krajach, w których notuje się najwyższy średni poziom osiągniętych
przez uczniów rezultatów, występują również najniższe nierówności w osiąganych wynikach
pomiędzy badanymi uczniami i pomiędzy szkołami

: innymi słowy: podnoszenie jakości

kształcenia nie powoduje ograniczenia możliwości edukacji – obserwuje się raczej tendencję
przeciwną. W innych badaniach wykazano, że wzrost o 1% liczebności populacji osób

Posiedzenie Rady Europy w Lizbonie, Wnioski z prezydencji, paragrafy 28 i 29

Spojrzenie na edukację, OECD, 2002

Eurostat, Badanie siły roboczej, cytowane w Planie działań Komisji dotyczącym umiejętności i mobilności,

Komunikat Komisji, COM(2002) 72

De la Fuente – Ciccone, op. cit.

PISA, OECD, 2002

czynnych zawodowo z co najmniej średnim wykształceniem (maturalnym) zwiększa udział w
dochodach najbiedniejszej części społeczeństwa o 6 do 15 procent, co przyczynia się do
większej równości dochodów

. Dane te potwierdzają fakt, że edukacja prowadzi do

wielowymiarowych korzyści społecznych i gospodarczych poprzez stymulowanie rozwoju
kompetencji osobistych, obywatelskich i zawodowych. Edukacja promująca aktywne postawy
obywatelskie niesie ze sobą także potencjał zwiększania poziomu odpowiedzialności
społecznej i politycznej w społeczeństwie obywatelskim oraz w miejscu pracy.

- Polityka regionalna

Wysokiej jakości edukacja jest również istotnym elementem polityki regionalnej. Jest ona
bowiem instrumentem służącym do likwidowania różnic pomiędzy bardziej a mniej
rozwiniętymi regionami poprzez dostarczanie zasobów ludzkich niezbędnych dla
gospodarczego i społecznego rozwoju. Regionalny i lokalny wymiar edukacji został uznany
za jeden z sześciu podstawowych filarów europejskich strategii uczenia się przez całe życie, a
działalność „Uczących się Regionów i Miast” świadczy o ich doniosłym znaczeniu dla
zatrudnienia i rozwoju lokalnego i regionalnego. Przewiduje się, że po rozszerzeniu Unii
Europejskiej zróżnicowanie regionalne jeszcze się zwiększy, co może oznaczać, że rola
edukacji również będzie bardziej doniosła. W planie działań dotyczącym umiejętności i
mobilności, Komisja już wcześniej zaleciła zwracanie większej uwagi na zwiększanie skali
inwestowania w zasoby ludzkie, które jest szczególnie pożądane w regionach słabiej
rozwiniętych

2.3. Nowy paradygmat inwestowania w edukację

Aby cele określone w Lizbonie mogły zostać osiągnięte, wiele regionów i krajów Unii
Europejskiej, jak również wszystkie kraje kandydujące, będą musiały sprostać poważnym
wyzwaniom. Opisana powyżej doniosła rola edukacji w osiąganiu celów strategicznych
przyjętych w Lizbonie łączy się również z poważnymi zmianami paradygmatów
inwestowania w edukację. Zmieniają się nie tylko modele inwestowania, ale także – co
ważniejsze – sterujące nimi parametry. Widoczne jest to w czterech następujących obszarach:

- Nowe wymagania społeczeństwa wiedzy

Tworzenie w Europie sprawnej gospodarki opartej na wiedzy i społeczeństwa wiedzy
wymaga upowszechnienia nowych podstawowych umiejętności i postaw, zapewnienia
znacznie szerszego dostępu do edukacji (także promowania uczenia się przez całe życie) oraz
stosowania ochronnych strategii społecznych (takich jak przeciwdziałanie dyskryminacji czy
zapewnienie równości ze względu na płeć), które powinny towarzyszyć szybko zachodzącym
zmianom. Główne elementy nowych wymagań zostały podane w „Programie prac
dotyczącym realizacji przyszłych celów systemów edukacji”. Pomimo iż najważniejsze
wyzwania związane z lizbońskim celem strategicznym w oczywisty sposób dotyczą rynku
pracy, roli edukacji w funkcjonowaniu gospodarki opartej na wiedzy nie można analizować,
nie biorąc pod uwagę jej znaczenia dla społeczeństwa, a także dla poszczególnych obywateli:
te dwa aspekty wzajemnie się uzupełniają i są od siebie zależne. Zjawisko to widać zwłaszcza
w przypadku znacznych korzyści społecznych wynikających z inwestowania w edukację –
zmniejszają one konieczność ponoszenia przez państwo wydatków w innych dziedzinach, jak

Nierówność i rozwój, Bourguignon i Morrison, Delta, Paryż, 1997

Plan działań Komisji dotyczący umiejętności i mobilności, op. cit., punkt 11

np. zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki z opieki społecznej, renty i emerytury, ubezpieczenie
społeczne, opieka zdrowotna, itd.

- Globalizacja i światowa konkurencja

Szefowie państw i rządów krajów UE przyjęli nowe wyzwanie w Barcelonie w marcu 2002
roku, ogłaszając, iż edukacja w UE powinna stać się wzorem dla całego świata pod względem
jakości i użyteczności społecznej, a Europa powinna być miejscem najbardziej atrakcyjnym
dla studentów, nauczycieli akademickich i naukowców z innych rejonów świata. Globalizacja
wywiera złożony wpływ na systemy edukacyjne i placówki oświatowe, zarówno
bezpośrednio (np. wzrost nakładów na działalność badawczo-rozwojową i na uczelnie w
Stanach Zjednoczonych oraz innych krajach, będących światowymi potęgami naukowymi,
powoduje zwiększenie zapotrzebowania na inwestowanie w tych dziedzinach w Europie) jak i
pośrednio, poprzez stymulowanie konieczności wyposażania obywateli w umiejętności i
kompetencje potrzebne do podjęcia pracy oraz – co najważniejsze – do utrzymania swej
pozycji zawodowej w obliczu gwałtownych zmian technologicznych i gospodarczych. W
związku z tym, globalizacja łączy się nie tylko ze zwiększeniem skali inwestowania, ale także
z równoległymi reformami mającymi na celu zwiększenie jakości i skuteczności kształcenia
w szkołach, na uczelniach, w placówkach edukacji dorosłych oraz szkolnictwa zawodowego,
z umocnieniem spójności europejskich systemów edukacyjnych oraz ze zwiększeniem ich
przejrzystości i uznawalności za granicą. Z uwagi na te implikacje globalizacji oraz wciąż
rosnącą konkurencję w dziedzinie edukacji na świecie, skala ogólnoeuropejskich wyzwań
dotyczących inwestycji i reform wydaje się być niedoceniana. Uruchomienie Procesu
Bolońskiego dotyczącego szkolnictwa wyższego, czy Procesu Brugijskiego dotyczącego
szkolnictwa zawodowego, są działaniami we właściwym kierunku. Jednak tempo zmian nie
nadąża jeszcze za tempem globalizacji i jeżeli nie zostanie zdynamizowane, będziemy
zostawać w tyle za naszymi konkurentami.

- Rozszerzenie Unii Europejskiej

Rozszerzenie Unii Europejskiej stanowi kolejne wielkie wyzwanie. Do 2010 r. co najmniej
dwanaście krajów kandydujących powinno stać się pełnoprawnymi członkami UE (w maju
2004 roku do Unii przystąpi dziesięć nowych krajów, a kolejne dwa w późniejszym terminie).
Pomiędzy przyszłymi państwami członkowskimi UE istnieją znaczne różnice w systemach
gospodarczych i edukacyjnych, mają one jednak także pewną cechę wspólną – są opóźnione
w porównaniu do obecnych krajów UE w tworzeniu gospodarki opartej na wiedzy i
społeczeństwa wiedzy. Lizboński cel strategiczny i jego implikacje dla systemów edukacji
określone dla Unii Europejskiej składającej się z 15 państw członkowskich będzie musiał być
zrealizowany do 2010 r. już przez Unię złożoną z co najmniej 27 krajów. Najważniejszym
wyzwaniem będzie więc utworzenie gospodarki opartej na wiedzy i społeczeństwa wiedzy we
wszystkich nowych państwach członkowskich, niezależnie od występujących w nich różnic
regionalnych, oraz zapobieżenie ruchom migracyjnym wewnątrz UE, które będą mogły mieć
negatywny wpływ na edukację oraz na działalność badawczą i rozwojową w nowych
państwach UE.

- Demografia

Wydawałoby się, że utrzymanie się niskiego poziomu liczby urodzeń w krajach UE
doprowadzi do zmniejszenia liczby kształcących się osób i w efekcie do ograniczenia

zob. Finansowany przez UE projekt dotyczący finansowania publicznego i korzyści z inwestowania w

edukację – PURE, 2002

wydatków na edukację. Taki tok myślenia jest jednak obarczony pewnym błędem. Pomimo
spadku liczebności populacji dzieci, całkowita liczba osób podejmujących kształcenie w
Europie nie zmniejszyła się, co wynika z faktu, iż coraz więcej osób pozostaje dłużej na
końcowym etapie systemu kształcenia. Ponadto, Unia Europejska musi rozwijać się w tempie
odpowiednim do zmian technologicznych, pomimo starzenia się społeczeństw i mniejszej niż
w Stanach Zjednoczonych, czy krajach azjatyckich (oprócz Japonii), liczby młodych ludzi
kończących edukację po zdobyciu nowoczesnych umiejętności. Kolejne wyzwanie
demograficzne dotyczy osób czynnych zawodowo, ponieważ tempo wzrostu zależy również
od liczebności i aktywności tej grupy, a edukację uważa się za kluczowy czynnik
determinujący te dwie cechy

. Powyższe ograniczenia demograficzne będą wymuszały

zwiększanie skali inwestowania w Europie, w tworzenie możliwości uczenia się przez całe
życie dla osób, które opuściły formalny system kształcenia, popularyzację kształcenia na
poziomie wyższym (także wśród osób w wieku średnim i starszym), podejmowanie wysiłków
zmierzających do umożliwiania i zachęcania pracowników do kontynuowania pracy w wieku
starszym oraz inwestowanie w działania związane z integracją emigrantów, ich dzieci i rodzin
(według szacunków ponad 70% wzrostu liczebności populacji będzie spowodowany
napływem emigrantów). Ponadto, w nadchodzącym dziesięcioleciu Unia Europejska jako
całość stanie przed problemem rotacji znacznej części kadry nauczycielskiej, spowodowanej
tym, że obecna kadra stopniowo przechodzi na emeryturę. Warunkiem koniecznym będzie
przy tym uczynienie zawodu nauczyciela atrakcyjnym dla wysoko wykształconych adeptów
tego zawodu. Rozszerzenie Unii nie zatrzyma, ale wręcz pogłębi tę tendencję: we wszystkich
krajach kandydujących (oprócz Cypru) obserwuje się poziom liczby urodzeń niższy od
notowanego w UE, we wszystkich krajach, za wyjątkiem trzech, naturalny przyrost ludności
jest ujemny

3.4 Wyzwanie jeszcze bardziej znaczące od tego, które określono w Lizbonie

Z powyższej analizy wynika, iż wyzwania dotyczące edukacji najprawdopodobniej będą
jeszcze bardziej poważne niż te, które określono w Lizbonie. Można je podsumować w
sposób następujący:

Konieczność zapewnienia odpowiednich warunków do tworzenia europejskiej gospodarki
opartej na wiedzy i społeczeństwa wiedzy; likwidowanie narosłych opóźnień i deficytów w
stosunku do największych konkurentów; dostosowanie się do poważnych ograniczeń
demograficznych; niwelowanie znaczących różnic regionalnych, jakie powstaną po
rozszerzeniu Unii o nowe kraje, w ważnym okresie przejściowym.

W odniesieniu do tak poważnych wyzwań strategia utrzymywania status quo lub
dokonywania niewielkich zmian byłaby dalece nieadekwatna. Skala zjawiska jest ogromna
dla niektórych regionów i obecnych krajów UE, a jeszcze zwiększy się po rozszerzeniu Unii o
nowe państwa. W nadchodzących latach, do 2010 roku, niezbędne będzie przeprowadzenie
radykalnych reform i podejmowanie przemyślanych decyzji związanych z inwestowaniem w
edukację.

Dlatego też należy uważać wydatki na edukację za rzeczywistą inwestycję przynoszącą trwałe
korzyści – inwestycję generującą oszczędności w szerszym kontekście opisanym powyżej – a
nie za regularne wydatki przeznaczane na konsumpcję. Uzasadnia się to bardzo silnym
związkiem inwestowania w edukację z gospodarczymi i społecznymi czynnikami

Zwiększanie aktywności populacji czynnej zawodowo i promowanie aktywności w starszym wieku, wspólny

raport Komisji i Rady Europejskiej przedstawiony na posiedzeniu Rady w Barcelonie w marcu 2002.

Eurostat, Zmiany populacji w 2001 r.

stymulującymi rozwój

. Zmianie musi ulec paradygmat inwestowania: od wydatków

przeznaczonych na konsumpcję do inwestowania w wiedzę, wobec „przekonujących
dowodów na to, że edukacja przyczynia się do rozwoju osobistego, zwiększenia spójności
społecznej i wydajności pracy, ma znaczący i wymierny wpływ na wzrost gospodarczy i
przyczynia się do zmniejszenia kosztów społecznych poprzez zapobieganie marginalizacji
społecznej, problemom zdrowotnym i przestępczości”

4. DĄŻENIE DO ZNACZNEGO ZWIĘKSZENIA SKALI INWESTOWANIA

Ogólnie mówiąc, analiza obecnej sytuacji i pojawiających się tendencji sugeruje, iż w krajach
UE występuje powszechny niedobór inwestowania w rozwój zasobów ludzkich. Dotyczy to w
szczególności edukacji, ale również innych dziedzin kluczowych dla rozwoju w dobie
wiedzy. Głównym zadaniem władz państwowych jest likwidowanie tych deficytów i znaczne
zwiększanie skali inwestowania. Muszą przy tym korzystać ze wsparcia licznych partnerów.
Dążenie do rzeczywistego i trwałego zwiększania skali inwestowania w zasoby ludzkie musi
stać się udziałem wszystkich zainteresowanych stron, tj. osób prywatnych, przedsiębiorstw,
partnerów społecznych i władz publicznych.

4.1. Brak wyraźnej tendencji wzrostowej w publicznych wydatkach na edukację

Państwa członkowskie UE wydają średnio nieco ponad 5% swego PKB na publiczne systemy
kształcenia, przy czym różnice pomiędzy poszczególnymi krajami są znaczne. Liczba ta jest
taka sama jak w Stanach Zjednoczonych i wyższa niż w Japonii (3,5%). Trzeba jednak
zaznaczyć, że nie zwiększyła się ona przez ostatnie kilka lat. Wręcz przeciwnie – obserwuje
się nieznaczny spadek tej wartości: od 5,2% PKB w 1995 i 1996 r. i 5,1% w 2000 r. do 5,0%
w latach 1998 i 1999, co było spowodowane poważnymi cięciami wydatków
przeprowadzonymi w niektórych krajach. Jednak w tym samym czasie procentowy udział
wydatków na edukację ze środków publicznych nieznacznie wzrósł (z 10% do 11%),
częściowo w wyniku malejącego poziomu całkowitych wydatków publicznych w UE, ale
również w związku ze zmianą priorytetów edukacyjnych w niektórych krajach. Podobne
zjawisko obserwuje się w odniesieniu do wydatków publicznych per capita: po długim
okresie spadku, liczba dzieci zaczynających kształcenie na szczeblu podstawowym
ustabilizowała się, lecz spadek ten został zrównoważony przez tendencję studentów do
pozostawania dłużej na studiach, co oznacza, że całkowita wielkość wydatków per capita
pozostała na mniej więcej tym samym poziomie, zwiększyła się jedynie w odniesieniu do
uczniów szkół podstawowych i średnich. Na drugim końcu procesu uczenia się przez całe
życie w UE obserwuje się zapotrzebowanie na inwestycje związane z promocją aktywnego
przeżywania wieku starszego, jako czynnika sprzyjającego zwiększeniu stopnia zatrudnienia i
przedłużeniu wieku produkcyjnego obywateli. Europejczycy w wieku 55-64 lata mają
bowiem znaczne braki edukacyjne i nie posiadają wielu praktycznych umiejętności.

Inwestycje nie przynoszą identycznych korzyści na wszystkich poziomach systemu edukacji.
Skala korzyści osiąganych przez osoby indywidualne (korzyści prywatnych) i przez
społeczeństwo (korzyści społeczne) jest różna ze względu na kraj i płeć. Różnice w skali
korzyści mogą być wynikiem ujemnych zjawisk występujących na rynku pracy (np.
bezrobocie wśród robotników niewykwalifikowanych i emigrantów, ograniczone możliwości
negocjacji płac, niski stopień zatrudnienia kobiet, itd.) oraz różnej skali inwestowania
(większe inwestowanie zmniejsza marginalny zwrot nakładów i w ten sposób zmniejsza

Nowa gospodarka: po okresie początkowego entuzjazmu, OECD, 2001

Spotkanie grupy DG, Kopenhaga, czerwiec 2002; raport ze spotkania sporządzony przez Hansa Borstlapa z

Ministerstwa Edukacji, Kultury i Nauki Królestwa Niderlandów.

średni zwrot nakładów). Najnowsze szacunki dla krajów UE sugerują, że korzyści z
inwestowania są najniższe w krajach skandynawskich, a najwyższe w Wielkiej Brytanii i
Irlandii oraz że kobiety osiągają statystycznie większe korzyści niż mężczyźni.
Porównywanie szacunkowych wielkości korzyści osiąganych na poszczególnych etapach
kształcenia wskazuje na to, że wykształcenie średnie (maturalne) staje się podstawowym
poziomem wykształcenia w społeczeństwie wiedzy. Istnieją przekonywujące dowody na to,
że czas trwania (i koszty) okresów bezrobocia znacznie się zmniejszają, gdy średni poziom
wykształcenia zmienia się z poniżej średniego na średni (maturalny)

. Obecnie w krajach UE

25% obywateli w wieku 25-29 lat i 52% w wieku 55-64 lat nie posiada wykształcenia
średniego (maturalnego). Po to, aby w przyszłości każdy mógł zdobyć wykształcenie na tym
poziomie, konieczne jest zwiększone inwestowanie w edukację.

4.2. Wyraźny deficyt inwestycji ze źródeł prywatnych w kluczowych dziedzinach

gospodarki opartej na wiedzy

Pomiędzy Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi istnieją wyraźne różnice w poziomie
finansowania edukacji ze źródeł prywatnych. Prywatne nakłady na instytucje edukacyjne w
UE od 1995 r. wzrosły jedynie nieznacznie (z 0,55% do 0,66% PKB). W Japonii liczba ta jest
ponad dwukrotnie wyższa (około 1,2% PKB), a w Stanach Zjednoczonych – trzykrotnie
wyższa (1,6%). Wydatki przedsiębiorstw na kształcenie zawodowe w trybie ustawicznym
wzrosły w latach 1993-1999 (z ok. 1,6% do ok. 2,3% całkowitych kosztów pracy, tzn. z 0,8%
do 1,1% PKB) i prawdopodobnie nadal rosną, jednak wciąż są to wartości niewystarczające
do tego, aby zapewnić „odpowiednie inwestowanie w zasoby”, o które apelowano w
Komunikacie nt. uczenia się przez całe życie.

Unia Europejska inwestuje zdecydowanie mniej w kształcenie na poziomie wyższym niż
Stany Zjednoczone. Pomimo znacznego rozwoju szkolnictwa wyższego i związanego z tym
zwiększenia publicznych nakładów na ten segment systemu edukacji, obecne całkowite
(publiczne i prywatne) nakłady na kształcenie wyższe w Europie wciąż są znacznie niższe niż
w USA. Na każdego studenta kształcącego się na poziomie wyższym w Stanach
Zjednoczonych wydaje się dwukrotnie więcej niż w Unii Europejskiej

. W UE wydaje się na

ten cel zaledwie 1,1% PKB, podczas gdy w Stanach Zjednoczonych – 2,3%. Różnice w
wielkości nakładów na kształcenie wyższe są więc większe niż w przypadku nakładów na
działalność badawczą i rozwojową, które wynoszą 1,9% PKB w UE i 2,7% PKB w USA – w
tym przypadku różnicę tłumaczy się mniejszymi wydatkami ponoszonymi na tę działalność
przez firmy europejskie. Biorąc pod uwagę podwójną rolę uczelni jako placówek
kształcących i prowadzących działalność badawczą, deficyt inwestowania dotyka ich
najsilniej i utrudnia uczelniom europejskim promowanie się wśród potencjalnych studentów i
pracowników naukowych z innych rejonów świata, utrudnia też przeciwdziałanie odpływowi
najzdolniejszych studentów i kadr. Należy uświadomić sobie, że w dużej mierze deficyt ten
wynika z niskiego poziomu prywatnych nakładów na szkolnictwo wyższe i działalność
badawczą i rozwojową, jaki obserwuje się w UE w porównaniu do Stanów Zjednoczonych.
Jednocześnie skala prywatnych korzyści z inwestycji w edukację na poziomie wyższym jest
wysoka w większości krajów UE, ponieważ zapotrzebowanie na wysoko wykwalifikowanych
pracowników wzrosło szybciej niż rozwój kształcenia na poziomie wyższym.
Zapotrzebowanie to jest jednak różne dla poszczególnych krajów, co może zachęcić
absolwentów do większej mobilności w granicach poszerzonej Unii Europejskiej, a to z kolei
może doprowadzić do odpływu dobrze wykształconych ludzi z mniej rozwiniętych regionów
lub krajów.

Kształcenie i zdobywanie kompetencji, CEDEFOP, 2001 (tabele ze stron 334 i 246)

W Stanach Zjednoczonych – 19.200 $, W UE – 8.600 $ (średnio). Spojrzenie na edukację, OECD, 2002

W obliczu względnie niskiego poziomu inwestycji ze źródeł prywatnych i wysokiej skali
korzyści prywatnych z inwestowania w kształcenie na poziomie wyższym, głównym
zadaniem władz jest nie tylko kontynuacja w zapewnianiu uczelniom i studentom
odpowiedniego finansowania ze źródeł państwowych, ale również znajdowanie sposobów
uzupełniania go poprzez zwiększenie i zróżnicowanie prywatnego inwestowania w
szkolnictwo wyższe. Nowy ogólnoeuropejski cel, zmierzający do zwiększenia poziomu
inwestowania w działalność badawczą i rozwojową do 3% PKB w 2010 r.

, będzie miał

znaczny wpływ na sytuację uczelni, które będą należeć do grupy beneficjentów tych
dodatkowych nakładów. Jednocześnie obserwuje się wzrost oczekiwań, że dodatkowe
nakłady przyczynią się do polepszenia jakości i skuteczności kształcenia, zmniejszą odsetek
osób rezygnujących z kształcenia, oraz poprawią społeczną równość w dostępie do
kształcenia na poziomie wyższym i płynących z niego korzyści.

Kolejną dziedziną, w której obserwuje się wyraźną potrzebę zwiększenia nakładów inwestycji
prywatnych jest ustawiczne kształcenie zawodowe i kształcenie dorosłych. Wciąż nie
wszyscy zainteresowani mają możliwość uczenia się przez całe życie, istnieją również
znaczne różnice w podejmowaniu dalszego kształcenia przez osoby nisko wykwalifikowane i
osoby dobrze wykształcone oraz przez osoby młode i starsze. W związku z tym należy podjąć
działania zmierzające do ułatwienia dostępu i zwiększenia uczestnictwa w tym trybie
kształcenia. Działania te powinny być skierowane zwłaszcza na osoby dorosłe najmniej
przygotowane lub najmniej chętne do podjęcia dalszego kształcenia. Należy również
analizować sytuację rynku edukacyjnego i zachęcać grupy osób defaworyzowanych do
podejmowania kształcenia

. Pomimo wspomnianego wcześniej wzrostu inwestowania

prywatnych przedsiębiorstw w szkolenia zawodowe (z 1,6% do 2,3% kosztów pracy w 1993 i
1999 r.), obecny poziom finansowania nie jest wystarczający z punktu widzenia skali wyzwań
w tej dziedzinie, przed którymi stoi Europa. Wciąż obserwuje się znaczne różnice pomiędzy
poszczególnymi krajami (np. wspomniana wartość procentowa waha się w zakresie 3:1).
Zaledwie 40% europejskich pracowników uczestniczy w kursach ustawicznego kształcenia
zawodowego (23% w małych i średnich przedsiębiorstwach), a tylko 62% wszystkich
pracodawców oferuje swym pracownikom jakiegokolwiek rodzaju szkolenia (56% małych i
średnich przedsiębiorstw)

. Powyższe obserwacje stanowią ważny argument w dyskusji na

temat dialogu i współpracy władz publicznych i partnerów społecznych.

Kolejnym ważnym zagadnieniem są zasady finansowania uczenia się przez całe życie oraz
inne czynniki zachęcające do inwestowania w edukację (łącznie z kwestią uznawalności
poprzednich doświadczeń edukacyjnych). Według OECD pod koniec lat 90. istniała zgoda co
do tego, że władze publiczne nie będą w stanie samodzielnie zapewnić zasobów niezbędnych
do rozwoju uczenia się przez całe życie, oraz że pracownicy i pracodawcy powinni
sfinansować co najmniej jego część z uwagi na to, że tego rodzaju inwestycje generują
znaczne korzyści prywatne, oraz że dotychczas stosowane zachęty finansowe nie zdołały
przyczynić się do zwiększenia bardzo niskiego udziału nisko wykształconych osób w tego
rodzaju kształceniu

4.3. Spodziewany wpływ rozszerzenia Unii Europejskiej na skalę inwestowania

Zwiększenie skali nakładów na badania w Europie – do 3% PKB. Komunikat Komisji Europejskiej, DG RTD,

2002

Zatrudnienie w Europie 2002, Komisja Europejska, DG ds. Zatrudnienia i Spraw Socjalnych, 2002

CVTS 1 i CVTS 2, Eurostat

Nowe mechanizmy finansowania uczenia się przez całe życie, OECD, 2002

Podczas gdy w niektórych krajach kandydujących do UE (np. krajach bałtyckich czy
Słowenii) wydatki na edukację są większe niż średnia notowana w UE, w większości tych
krajów – i we wszystkich największych krajach – skala wydatków jest niższa niż średnia UE
obliczana jako wysokość publicznych nakładów na edukację wyrażona w procentach PKB

Wartości te są jeszcze bardziej widoczne w odniesieniu do wydatków na jednego studenta lub
pracownika

. Jednak w kilku krajach, w porównaniu do danych z UE, wartości te stanowią

identyczną lub większą część całkowitych wydatków publicznych (różnią się od mniej niż
10% do ponad 15%). Niemalże we wszystkich krajach kandydujących (oprócz dwóch)
poziom inwestowania ze źródeł prywatnych jest bardzo niski, szczególnie w odniesieniu do
szkoleń w miejscu pracy. Stopień uczestnictwa w kształceniu na poziomie średnim
(maturalnym) jest wysoki (często nawet wyższy niż w krajach UE), lecz w kształceniu na
poziomie wyższym - maleje gwałtownie. Uczestnictwo w kształceniu na poziomie wyższym
(szczególnie w dziedzinach kluczowych dla gospodarki opartej na wiedzy), w ustawicznym
kształceniu zawodowym (pod względem liczby beneficjentów, różnorodności kursów i
udziału firm szkoleniowych), jak również wielkość aktywnych działań rynku pracy w
większości przypadków jest mniejsza niż średnia UE, chociaż w niektórych krajach
kandydujących wartości te mogą być wyższe niż w niektórych spośród obecnych krajów UE.
W ostatnim dziesięcioleciu w wielu krajach nastąpił spadek publicznych nakładów na
kształcenie dorosłych. Obserwowany obecnie w krajach UE deficyt inwestowania w edukację
na poziomie wyższym i ustawiczne kształcenie zawodowe, po rozszerzeniu UE jeszcze się
zwiększy. W odniesieniu do całego systemu edukacji, w niektórych krajach kandydujących
wystąpi potrzeba zwiększenia inwestycji publicznych, co dla niektórych z tych krajów będzie
szczególnym wyzwaniem, ze względu na ich trudności budżetowe oraz już istniejącą znaczną
skalę publicznych nakładów na kształcenie w trybie formalnym. Pomimo wielu osiągnięć,
międzynarodowe badania, takie jak IALS czy PISA, wykazują istnienie różnic jakościowych,
przy czym kraje kandydujące znajdują się na niższych pozycjach w zestawieniach
porównawczych

. Z badań tych wynika jasno, że bez względu na już zrealizowane działania

i priorytety związane z rozwijaniem zasobów ludzkich (zarówno przez same kraje
kandydujące, jak i dzięki wsparciu z UE, udzielanemu za pośrednictwem Europejskiej
Fundacji Kształcenia czy PHARE), w większości krajów kandydujących niezbędny będzie
znaczny wzrost inwestowania w edukację, realizowanego w postaci bezpośredniego
finansowania, jak również reformy jakościowe i strukturalne, mające na celu sprostanie
wymogom gospodarki opartej na wiedzy i społeczeństwa wiedzy

4.4. Zwiększanie celowych nakładów publicznych i inwestycji prywatnych

Powyższa analiza obecnej sytuacji i pojawiających się tendencji prowadzi do uzasadnionych
wątpliwości związanych z szansami osiągnięcia „znaczącego wzrostu” inwestowania w
zasoby ludzkie, o który apelowano w Lizbonie. Problem ten staje się jeszcze bardziej
wyraźny w obliczu faktu, że w Lizbonie cel ten określono dla 15 krajów UE, a realizować go
będzie do 2010 r. Unia złożona z co najmniej 27 państw.

Z uwagi na zwiększony nacisk na zasoby publiczne, spowodowany przez niewielkie tempo
wzrostu notowane od 2001 r., pogarszającą się sytuację gospodarczą i poważne ograniczenia

Przygotowania krajów kandydujących do uczestniczenia w europejskiej polityce uczenia się przez całe życie:

osiągnięcia, braki i wyzwania, raport cząstkowy (synteza inicjatyw monograficznych), Europejska Fundacja
Kształcenia, 2002

CVTS2, Eurostat 2002

Przygotowania krajów kandydujących do uczestniczenia w europejskiej polityce uczenia się przez całe życie,

op. cit.

Prof. Erich Gundlach (Instytut Gospodarki Światowej w Kilonii), cytowany przez De la Fuente i Ciccone, op.

cit.

budżetowe, obecny poziom inwestowania już jest wynikiem wielu wysiłków. Mimo tego,
argumenty przemawiające za koniecznością dążenia do osiągnięcia określonego w Lizbonie
„znaczącego wzrostu” inwestowania w edukację wciąż są aktualne i przekonywujące,
zwłaszcza biorąc pod uwagę fakt, że tego rodzaju inwestowanie jest wyznacznikiem
przyszłego tempa wzrostu.

W niektórych regionach i krajach UE szczególnie pożądane będzie zwiększenie skali
inwestowania w edukację oraz działalność badawczą i rozwojową po to, aby cała Unia
Europejska mogła stać się najbardziej na świecie zaawansowaną gospodarką i
społeczeństwem wiedzy. Wniosek ten nie stanowi jednak apelu do wszystkich krajów UE o
dodatkowe inwestowanie funduszy publicznych, ponieważ jest mało prawdopodobne, aby
przyniosło to większe rezultaty, a mogłoby zaburzyć równowagę finansów publicznych oraz
obniżyć produktywność i konkurencyjność.

Wzrost inwestowania powinien pochodzić z połączenia celowych nakładów publicznych z
większym inwestowaniem ze źródeł prywatnych. W przypadku europejskich systemów
edukacji, największy deficyt finansowania występuje w związku z małą skalą inwestowania
ze źródeł prywatnych (od osób prywatnych i przedsiębiorstw), uzupełniających (a nie
zastępujących) nakłady publiczne, gwarantujące ciągłość europejskiego modelu społecznego
w odniesieniu do edukacji.

Zadaniem władz publicznych państw członkowskich UE oraz krajów do niej kandydujących
jest dążenie do osiągnięcia „znaczącego wzrostu” całkowitej skali inwestowania. W
niektórych krajach niezbędne jest zwiększenie celowych nakładów publicznych, związane z
zapewnianiem powszechnego dostępu do edukacji, promowaniem wykształcenia średniego
(maturalnego) jako standardu dla wszystkich, oraz dostarczaniem odpowiedniego wsparcia
regionom słabiej rozwiniętym. Zwiększenie celowych nakładów publicznych można
zrealizować nawet w ramach istniejących ograniczeń budżetowych, np. poprzez skierowanie
funduszy z dziedzin, w których inwestowanie jest nieefektywne, do obszaru inwestowania w
zasoby ludzkie

. Niezbędne będzie również określenie standardów dotyczących

monitorowania postępu w zakresie podejmowanych działań

Fundusze Strukturalne, stanowiące finansowe narzędzie Europejskiej Strategii Zatrudnienia,
w ramach których w obecnych programach (2000-2006) dostępnych jest 60 mld euro z
samego Europejskiego Funduszu Socjalnego, odgrywają również znaczącą rolę we
wspieraniu doskonalenia polityk i systemów oraz wysiłków związanych z zapewnieniem
pomocy regionom słabiej rozwiniętym. Zbliżający się przegląd dotychczasowego
wykorzystania programów Funduszy Strukturalnych dostarczy informacji na temat charakteru
i kierunku inwestycji finansowanych ze źródeł wspólnotowych.

Rządy poszczególnych państw będą musiały również pozyskać dodatkowe wsparcie z innych
źródeł oraz zachęcić przedsiębiorstwa (także małe i średnie) i osoby prywatne do tworzenia
partnerskich przedsięwzięć publiczno-prywatnych oraz do systematycznego inwestowania w
edukację. Przedsiębiorstwa mogłyby np. finansować lub współfinansować sprzęt,
wyposażenie szkół, stypendia, działania stymulujące zmiany w programach nauczania,
sponsorować katedry lub wydziały uniwersytetów, jednostki badawcze, oferować kursy
szkoleniowe dla studentów i absolwentów w dziedzinach, w których brakuje dobrze
wyszkolonych pracowników, itd.

Finanse publiczne w EMU 2002, European Economy nr 3/2002

Europejskie standardy kształcenia: określone po posiedzeniu Rady Europejskiej w Lizbonie, Komunikat

Komisji Europejskiej, COM(2002) 629 ostat.

Działania te mogłyby przyczynić się do odwrócenia „najgorszego scenariusza zdarzeń”, w
którym niewystarczające nakłady publiczne nie są równoważone zwiększaniem skali
inwestowania ze źródeł prywatnych, co prowadziłoby do stałego niedofinansowania,
zmniejszenia jakości i ograniczenia dostępu niektórych grup społecznych do edukacji.

5. BARDZIEJ EFEKTYWNE ZARZĄDZANIE ISTNIEJĄCYMI ZASOBAMI

Niniejszy rozdział dotyczy celu strategicznego 1.5 - „Optymalne wykorzystywanie zasobów”,
zawartego w Programie prac dotyczącym realizacji przyszłych celów systemów edukacji, oraz
„adekwatnej dystrybucji zasobów” w rozumieniu Komunikatu na temat uczenia się przez całe
życie. Określa on niektóre obszary działań zmierzających do zapewnienia trwałej
efektywności systemów edukacyjnych, które to obszary są priorytetowe z uwagi na swoje
znaczenie dla realizacji celu strategicznego przyjętego na posiedzeniu Rady w Lizbonie.

Obecna inicjatywa wiąże się ściśle z polityką uczenia się przez całe życie oraz z Europejską
Strategią Zatrudnienia. Komunikat na temat uczenia się przez całe życie podkreślał
konieczność zapewnienia inwestowania dla całego spektrum działań edukacyjnych w trybie
formalnym, nieformalnym i incydentalnym, we wszystkich grupach wiekowych. Wszystkie
decyzje, których celem jest optymalizacja efektywności inwestycji w edukację, powinny być
weryfikowane pod względem zgodności z tą polityką.

Określone w ten sposób priorytety mogą mieć również znaczenie dla podniesienia
efektywności inwestycji Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Funduszy Strukturalnych,
zarówno w obecnych, jak i w przyszłych państwach członkowskich.

5.1.

Implikacje „Procesu realizacji celów edukacji” dla inwestycji w edukację

Program prac dotyczący realizacji przyszłych celów systemów edukacji postuluje inwestycje
w pewnych obszarach, które zostały zidentyfikowane jako wspólne priorytety państw
członkowskich. Uwzględnia on priorytety strategii uczenia się przez całe życie i Europejskiej
Strategii Zatrudnienia, jak również priorytety wskazane przez samą Radę Europejską na
posiedzeniu w Lizbonie, w szczególności zmniejszenie o połowę liczby młodych osób, które
nie posiadają wykształcenia na poziomie średnim (maturalnym), przekształcanie szkół i
placówek edukacyjnych w wielofunkcyjne ośrodki edukacyjne, aktualizowanie programów
nauczania, a także rozwój umiejętności z zakresu informatyki, kształcenie drogą elektroniczną
oraz naukę języków obcych, jak również zwiększanie mobilności. Program ten stanowi więc
dobrą podstawę do efektywnej dystrybucji zasobów z uwzględnieniem sytuacji, potrzeb i
priorytetów polityki edukacyjnej w każdym z krajów. Z analizy Programu wynika, iż zaleca
on głównie inwestycje w następujących obszarach:

- Inwestowanie w kształcenie i utrzymanie kadry edukacyjnej

Dotyczy to głównie: (a) nauczycieli na początkowych i dalszych etapach kariery zawodowej
oraz osób prowadzących szkolenia, zatrudnionych w placówkach kształcenia początkowego i
kształcenia dorosłych; w szczególności chodzi tu o szkolenie w stosowaniu otwartych i
elastycznych metod nauczania oraz kształcenia drogą elektroniczną, o wykorzystywanie
możliwości nowoczesnych technologii informacyjno–komunikacyjnych; o modernizację
programów nauczania dla kształcenia i doskonalenia zawodowego oraz o dostępność
multimedialnych programów edukacyjnych; (b) kierowników i personelu administracyjnego

na wszystkich szczeblach; celem jest wzmocnienie decentralizacji zadań związanych z
zarządzaniem i programami nauczania; oraz (c) personelu zajmującego się dostosowanym do
indywidualnych potrzeb poradnictwem. Profil starzenia się nauczycieli, osób prowadzących
szkolenia i personelu pomocniczego w całej UE sprawia, że szczególnie potrzebne jest
inwestowanie w kształcenie kadr i inne działania mające zachęcić nowe osoby do zawodu
nauczyciela

. Z podobnych powodów należy dążyć do tego, by szkolnictwo wyższe

pozostawało atrakcyjnym wyborem dla młodych badaczy i dojrzałych utalentowanych osób.
Cel ten należy realizować w szczególności przez budowanie kontaktów i rozwój współpracy
między uniwersytetami, laboratoriami badawczymi i przemysłem oraz przez wspieranie
mobilności.

- Inwestowanie w nowe umiejętności podstawowe

Nowe umiejętności podstawowe, to między innymi znajomość technologii cyfrowych,
umiejętność uczenia się, kompetencje społeczne, przedsiębiorczość oraz znajomość języków
obcych. Powinny one być dostępne dla wszystkich grup wiekowych. Potrzeba podniesienia
poziomu umiejętności podstawowych dostosowanych do nowego rynku pracy i wymogów
społeczeństwa wiedzy dotyczy zarówno osób młodych jak i dorosłych, pracujących i
bezrobotnych. Jest ona szczególnie ważna dla pewnych kategorii osób (np. pracownicy o
niskim poziomie umiejętności lub osoby starsze, nieaktywne zawodowo kobiety pragnące
powrócić do pracy) oraz w określonych regionach lub krajach. Potrzebne jest głębsze
zbadanie i szersze wykorzystanie potencjału technologii informacyjno – komunikacyjnych
oraz nowych metod kształcenia drogą elektroniczną w zakresie doskonalenia procesów
edukacyjnych, dotarcie do szerszej liczby osób i zmniejszenie kosztów dalszej nauki.

- Inwestowanie w powszechny dostęp do edukacji ustawicznej

Wydatki publiczne w tym obszarze wzrosły, i istnieją dane wskazujące na to, że
odpowiedzialność za finansowanie edukacji ustawicznej jest w coraz większym stopniu
dzielona przez różne podmioty, w tym przedsiębiorstwa, które zwiększyły swoje wydatki na
kształcenie ustawiczne. Od 1997 roku państwa członkowskie UE podejmowały wysiłki
zmierzające do stworzenia spójnych strategii uczenia się przez całe życie oraz zwiększonego
inwestowania w jakość i dostępność kształcenia, zgodnie z Europejską Strategią Zatrudnienia.
Komunikat na temat uczenia się przez całe życie zawiera apel o zapewnienie adekwatnych
zasobów i ich właściwą dystrybucję we wszystkich możliwych formach kształcenia
ustawicznego. Kluczowymi warunkami sukcesu są: dalszy rozwój finansowych i innych
„stymulatorów” do podejmowania kształcenia ustawicznego oraz zaangażowanie w te
strategie partnerów społecznych.

- Inwestowanie w technologie informacyjno – komunikacyjne

Zgodnie z nowym programem uczenia się drogą elektroniczną, ogłoszonym przez Komisję w
2000 roku, potrzebne są inwestycje w sprzęt, oprogramowanie, utrzymanie odpowiedniej
infrastruktury oraz w szkolenia kadry, a także w podnoszenie atrakcyjności kształcenia drogą
elektroniczną i opracowanie multimedialnych programów edukacyjnych dla nauczycieli

. W

ciągu ostatnich kilku lat we wszystkich krajach dokonano istotnych inwestycji w tym
zakresie, dostarczając szkołom programy wykorzystujące nowoczesne technologie
informacyjno – komunikacyjne, wyposażając prawie sto procent z nich w połączenia
internetowe, tworząc sieciowe zasoby informacyjne i edukacyjne, etc. Mimo tego,

Raport o nauczycielach wydany przez Eurydice, w szczególności Raport 1 o kształceniu i Raport 3 o

warunkach pracy

Uczenie się drogą elektroniczną: Edukacja jutra, Komisja Europejska, 2000

technologie informacyjno – komunikacyjne prawdopodobnie nadal pozostaną istotną pozycją
w kosztach, aż do czasu, gdy nastąpi spowolnienie tempa zmian technologicznych i
technologie te staną się powszechnie dostępnym dobrem, takim jak tradycyjne materiały
biurowe. Może to nastąpić przed 2010 rokiem. Wydaje się, że potencjał tworzenia wspólnych
sieci obejmujących edukację publiczną i inne placówki kształcenia, a także podejmowanie
partnerskich przedsięwzięć publicznych i prywatnych, jako uzupełniającego źródła
finansowania w tym obszarze, nie został jeszcze w pełni wykorzystany

- Inwestowanie w działania zapobiegające marginalizacji społecznej i promujące
aktywne postawy obywatelskie

Działania, których celem jest wspieranie włączania do społeczeństwa grup
marginalizowanych, zapobieganie społecznemu wykluczeniu, dotyczą kluczowych aspektów,
takich jak: edukacja przedszkolna, kształtowanie aktywnych postaw obywatelskich,
likwidowanie nierówności ze względu na płeć, zapobieganie niepowodzeniom w nauce i
przerywaniu nauki, szkoły „drugiej szansy” dla dorosłych, etc. Działania te wykraczają
daleko poza kwestie związane z zatrudnieniem i są bardzo mocno podkreślone zarówno w
Komunikacie nt. uczenia się przez całe życie, jak i w Programie prac dotyczącym realizacji
przyszłych celów systemów edukacji. Być może właśnie te długofalowe działania mają
najbardziej fundamentalne znaczenie. Wymagają one dogłębnych reform programów
nauczania i reform strukturalnych, które umożliwią powszechny dostęp do edukacji, a także
poprawią jej jakość. Działania te wymagają również ukierunkowanego wzrostu inwestycji
publicznych, które wzmocnią reformy, a będą również wsparciem dla właściwych organizacji
rozwijających się w społeczeństwie obywatelskim, które odegrały i muszą nadal odgrywać
istotną rolę w rozszerzonej Unii Europejskiej. Inwestycje takie są naturalnym priorytetem we
wszystkich krajach, które potrzebują zwiększenia wysiłków na rzecz rozwoju systemów
edukacji, dla dobra wszystkich.

- Inwestowanie w poradnictwo

Inwestycje w usługi poradnictwa powinny być postrzegane jako strategia wczesnego
zapobiegania, dzięki której możliwe będzie znaczne ograniczenie różnic pomiędzy ofertami
edukacyjnymi, a potrzebami rynku pracy

, zwiększenie odsetka osób kończących edukację

na poziomie średnim i wyższym oraz ułatwienie zarówno podjęcia pracy, jak i powrotu na
studia

. Rozwój tych usług jest również niezbędny z uwagi na konieczność zwiększenia

liczby młodych osób, a w szczególności młodych kobiet, które wybierają dalsze studia i
karierę w dziedzinie matematyki, nauk ścisłych i technicznych

5.2. Eliminacja

obszarów

nieefektywności

Niezależnie od priorytetowych obszarów inwestowania wskazanych w „Programie prac
dotyczącym realizacji celów...”, w poszczególnych krajach konieczne jest podjęcie decyzji
inwestycyjnych uwzględniających specyficzną sytuację tych krajów. Jednym ze sposobów
zwiększania skuteczności inwestycji na poziomie państw członkowskich UE jest bieżące
identyfikowanie i eliminacja przypadków nieefektywnego wydatkowania środków. Zasoby,
których to dotyczy, można zaoszczędzić i zainwestować bardziej celowo w inne obszary. W

Plan działań Komisji dotyczący umiejętności i mobilności, op. cit., punkt 8

Plan działań Komisji dotyczący umiejętności i mobilności, op. cit., punkt 1

Why Guidance matters (Dlaczego poradnictwo jest tak ważne), Uzasadnienie dokumentu roboczego OECD,

2002

Program prac dotyczący reralizacji przyszłych celów systemów edukacji, op. Cit., Cel 1.4.

poniższych akapitach przedstawiona jest lista powszechnych „symptomów” i możliwych
przyczyn nieefektywnego wydatkowania środków.

Wyższy niż przeciętny odsetek niepowodzeń w nauce i osób niekończących szkoły

W Unii Europejskiej nadal około 30 % uczniów porzuca szkołę przed osiągnięciem
wykształcenia na poziomie średnim (maturalnym), a w niektórych krajach odsetek osób
porzucających kształcenie na poziomie wyższym przed jego ukończeniem jest również
wysoki. Wyższy niż gdzie indziej odsetek osób doświadczających niepowodzeń w nauce lub
przedwcześnie kończących edukację może być spowodowany zmuszaniem uczących się (lub
ich rodziców) do zbyt wczesnego dokonania wyboru przyszłych ścieżek edukacyjnych.
Sytuacja taka może wynikać bądź to z niedostatecznej elastyczności systemów, bądź z
warunków socjo-ekonomicznych. Decyzje przedwczesne lub podejmowane na podstawie
niedostatecznych informacji mogą powodować, że wyższy odsetek uczących się doświadcza
niepowodzeń, przedwcześnie porzuca naukę lub wykazuje inne symptomy braku motywacji
do nauki. W tym kontekście należy zwrócić uwagę na pośrednie koszty dopuszczenia do tego,
aby różne opcje kształcenia zawodowego były postrzegane jako gorsza możliwość, zarówno
na średnim jak i na wyższym szczeblu kształcenia. Taka sytuacja często zniekształca wybory
dotyczące kierunku kształcenia, odciągając uczących się od studiów bardziej dla nich
odpowiednich, na rzecz kierunków uważanych za bardziej prestiżowe lub bardziej
odpowiadające stereotypowym wyobrażeniom na temat kobiet lub mężczyzn. Lepsze
poradnictwo, dzięki któremu wyższy odsetek osób ukończy edukację, to oszczędność
nakładów dokonywanych przez społeczeństwo, które można wykorzystać w bardziej
produktywnych inwestycjach w obszarach takich, jak edukacja dla osób ze specjalnymi
potrzebami lub regularna aktualizacja programów nauczania

- Stosunkowo wysokie bezrobocie wśród absolwentów

W bezrobociu absolwentów istotną rolę odgrywają ogólne czynniki ekonomiczne, jednak w
pewnych krajach może ono być wyższe niż gdzie indziej, z powodu zbyt sztywnych
programów nauczania lub programów, które jedynie częściowo odpowiadają potrzebom
pracodawców. Rozwiązanie tego problemu może polegać na przeniesieniu funduszy do
innych sektorów systemu edukacji lub na uzależnieniu dalszych inwestycji od poprawy
adekwatności i elastyczności programów. Mogą również istnieć inne, bardziej ukryte
przyczyny powodujące nieefektywne wykorzystanie zasobów i związane z tym koszty, np.
systemy kształcenia otwarcie lub pośrednio utrwalające unikanie ryzyka i tłumiące ducha
przedsiębiorczości

- Niższy poziom osiągnięć

Istnieje na ogół pozytywna korelacja pomiędzy poziomem inwestycji a poziomem osiągnięć,
jednak nie we wszystkich krajach jest ona obserwowana. W niektórych przypadkach poziom
osiągnięć (mierzony narzędziami takimi jak PISA czy IALS) jest niższy niż w innych krajach,
w których poziom wydatków jest porównywalny lub nawet niższy. Sytuację taką może
powodować szereg czynników, między innymi niska jakość kształcenia, niska jakość innych
ofert edukacyjnych, brak zdolności rozwiązywania problemów specyficznych dla grup lub
regionów defaworyzowanych, a także nieefektywna alokacja zasobów.

- Nadmiernie wydłużony czas trwania kształcenia prowadzącego do uzyskania stopnia
naukowego lub innych kwalifikacji

Plan działań Komisji dotyczący umiejętności i mobilności, op. cit., punkt 3

Przedsiębiorczość w Europie, Zielona Księga Komisji Europejskiej, 2002

Czas, jakiego potrzebują studenci w poszczególnych państwach członkowskich UE na
uzyskanie określonego stopnia na poziomie wyższym, może się różnić nawet o 100 %.
Łączny koszt wykształcenia jednego absolwenta jest bardzo zróżnicowany w UE, co może
wyjaśniać znaczną część obserwowanych różnic w poziomie finansowania, tak w niektórych
krajach, jak i instytucjach. W całej Europie poświęca się ostatnio wiele uwagi uznawalności
kształcenia w trybie nieformalnym i incydentalnym, które jest postrzegane jako skuteczna
inwestycja. Tym ważniejsze dla efektywnego wydatkowania funduszy staje się
monitorowanie czasu trwania kształcenia. Uznawalność wspomnianych form kształcenia
ułatwia realizację koncepcji uczenia się przez całe życie oraz zwiększa korzyści wynoszone z
edukacji przez daną osobę, pracodawcę i społeczeństwo. Kiedy na uzyskanie kwalifikacji czy
dyplomu potrzeba mniej czasu, organizatorzy różnych form kształcenia stają przed
koniecznością stworzenia modułów bardziej dostosowanych do potrzeb, krótszych i bardziej
ukierunkowanych, zaś osoba ucząca się musi finansować swoją naukę przez krótszy czas i
krócej jest nieobecna w pracy, a ponadto zyskuje dodatkową motywację wynikającą ze
świadomości, że na bazie dotychczasowych osiągnięć będzie mogła szybciej robić postępy.

- „Ślepe uliczki” systemów edukacji

Sytuacja „ślepej uliczki” w edukacji ma miejsce, gdy poszczególnym elementom składowym
systemów edukacji brak elastyczności i drożności, a czasem również gdy brak porozumienia
pomiędzy środowiskiem edukacyjnym i rynkiem pracy. W takich sytuacjach uczący się nie
mają możliwości zmiany ścieżki edukacyjnej, nawet kiedy odkrywają, że są na ścieżce
niewłaściwej, lub kiedy na późniejszym etapie życia chcą ponownie podjąć kształcenie lub
kształcić się na wyższym poziomie. Zazwyczaj wynika to z braku możliwości uznania
wykształcenia uzyskanego wcześniej lub w trybie incydentalnym przez osoby starające się o
podjęcie dalszej nauki, w szczególności kiedy zmieniają one ścieżkę edukacyjną, gdy
zamierzają kontynuować kształcenie zawodowe lub podejmować naukę w placówkach
edukacji dorosłych.

Oczywiście istnieją również inne obszary, co do których zachodzi obawa o efektywne
wydatkowanie środków. Dotyczy to na przykład Aktywnej Polityki Rynku Pracy i jej
postulatu przekwalifikowania osób bezrobotnych i nieaktywnych zawodowo, tak aby mogły
podjąć pracę. Badania sugerują, że niezbędnym warunkiem sukcesu jest połączenie
kształcenia z innymi elementami, takimi jak doświadczenie w pracy, a także uwzględnianie
zarówno cech danej osoby jak i warunków na rynku pracy.

Ogólnie rzecz ujmując, większe inwestycje zwracają się jedynie wtedy, gdy towarzyszy im
podwyższona jakość, zwiększony poziom adekwatności kształcenia do potrzeb uczących się,
wyższa efektywność społeczna i ekonomiczna, wyższy stopień demokratyzacji i / lub większa
dostępność. Zwiększanie inwestycji w nieadekwatne lub zbyt długie programy edukacyjne,
bez wcześniejszego ich zreformowania, utrwala nieefektywność, zamiast ją eliminować.
Efektywne inwestycje powinny stymulować i nagradzać jakość i innowacje w edukacji.
Wymaga to starannego monitorowania nakładów i rezultatów na poziomie europejskim,
krajowym i na szczeblu poszczególnych instytucji, przy czym szczególną uwagę należy
zwracać na równość dostępu do kształcenia dla wszystkich grup społeczno-ekonomicznych i
wiekowych, uwzględniając zróżnicowanie ich potrzeb edukacyjnych.

5.3. Efektywne zarządzanie zasobami

Istnieje pozytywny związek pomiędzy decentralizacją edukacji (tzn. nie tyle samą
dekoncentracją centralnej administracji, ale również możliwością zmieniania i adaptowania
programów i metod nauczania oraz sposobu zarządzania) a wynikami. Ten związek staje się

coraz bardziej oczywisty w świetle rezultatów TIMSS i PISA. Znaczenie lokalnego
zarządzania zasobami podkreślają same państwa członkowskie w swojej odpowiedzi na
Memorandum Komisji na temat uczenia się przez całe życie.

Jednak skuteczna decentralizacja wymaga nowych inwestycji w: (a) szkolenie lokalnych
władz, administratorów szkół i nauczycieli w zakresie zarządzania zasobami i efektywnego
ich wykorzystywania; (b) ustanowienie systemu zapewniania jakości, obejmującego
wszystkie etapy edukacji, tzn. systemu promującego świadomość jakości w całym systemie
kształcenia, w oparciu o zaufanie do podmiotów lokalnych działających zgodnie ze
wspólnymi podstawowymi standardami jakości i w oparciu o autonomię tych podmiotów; w
szczególności należy upewnić się, że przekazanie większej odpowiedzialności na szczebel
lokalny / szkolny nie wpłynie negatywnie na sprawiedliwe traktowanie, uwzględnianie
kwestii równości płci w głównym nurcie kształcenia oraz na motywację uczących się; oraz (c)
przejrzyste standardy kwalifikacji, obejmujące kwalifikacje ogólne i zawodowe, dostosowane
do potrzeb danego kraju, ale jednocześnie kompatybilne z podobnymi standardami na
poziomie europejskim (por. rozdział 6 poniżej).

Innym ważnym aspektem tego procesu jest zaangażowanie weń wszystkich właściwych
podmiotów poprzez podejście partnerskie. W szczególności, rządy i partnerzy społeczni
powinni zbadać możliwość stworzenia różnych typów publiczno – prywatnego partnerstwa, w
celu zmobilizowania większych zasobów ludzkich i finansowych

. W świetle polityki

uczenia się przez całe życie, praca oparta na partnerstwie została określona jako czynnik o
kluczowym znaczeniu dla motywacji, otwartości, adekwatności i jakości kształcenia

Partnerstwa z udziałem właścicieli prywatnych źródeł finansowania mogą również
potencjalnie zachęcać studentów, rodziny i personel edukacyjny do bardziej
odpowiedzialnych zachowań, w ten sposób podnosząc ogólną efektywność wydatków. Nie
może to jednak w żadnych okolicznościach ograniczać dostępu do kształcenia osobom z
defaworyzowanych środowisk.

Dla zwiększenia efektywności niezbędne jest również skoordynowanie działań
poszczególnych ministerstw. Obniżenie barier istniejących na poziomie europejskim i
krajowym pomiędzy ministerstwami odpowiedzialnymi za edukację, zatrudnienie,
gospodarkę, badania, sprawy młodzieży, środowisko, zdrowie, etc. pozwoliłoby uniknąć
powielania tej samej pracy i rozproszenia wysiłków i funduszy. Dzięki temu, reformy
mogłyby przynieść lepsze rezultaty. Szczególnie wymowny przykład tego można znaleźć w
dziedzinie dostosowanego do indywidualnych potrzeb poradnictwa dla uczących się oraz
pracujących i bezrobotnych przedstawicieli młodzieży i dorosłych, z których część znajduje
się w trudnej sytuacji. Mimo, że chodzi o podobne zadania, często ta kluczowa działalność
znajduje się w gestii różnych ministerstw, w zależności od tego, o którą grupę lub o jakie
działania chodzi (studia, pierwsza praca, szkolenie dla rynku pracy, etc.). Taka fragmentacja
często powoduje poważne trudności dla użytkowników i zmniejsza ogólną efektywność i
skuteczność świadczonych usług. Efektywne inwestycje na rzecz społeczeństwa wiedzy
wymagają również skoordynowania działań władz odpowiedzialnych za kształcenie oraz
władz odpowiedzialnych za badania i innowacje, zgodnie z ambitnym bliźniaczym celem
przyjętym w Barcelonie, który mówi, że należy podnieść wydatki na badania i rozwój oraz
zwiększyć udział biznesu w ich finansowaniu. Na poziomie europejskim również trwają
wysiłki koordynacyjne w tym kierunku. Polegają one w szczególności na zintegrowanym

Finansowanie edukacji, Eurydice, 2002

Urzeczywistnianie europejskiego obszaru uczenia się przez całe życie, Komunikat Komisji Europejskiej, op.

cit.

podejściu do wdrożenia „Programu prac dotyczącego realizacji przyszłych celów systemów
edukacji” oraz innych stosownych polityk europejskich.

Niezbędne jest także ustalenie krajowych i europejskich standardów edukacyjnych, dzięki
którym każdy kraj będzie mógł porównać swoje osiągnięcia z osiągnięciami innych. Na
drodze do realizacji ogólnego celu strategicznego ustalonego w Lizbonie oraz szczegółowych
celów przyjętych dla europejskich systemów edukacji, mierzenie postępów ma kluczowe
znaczenie

EFEKTYWNE INWESTYCJE MUSZĄ UWZGLĘDNIAĆ EUROPEJSKI
KONTEKST

Potrzeba reform w dziedzinie edukacji w poszczególnych krajach zależy od istniejących tam
struktur, poziomu osiągnięć, mocnych i słabych stron danego kraju oraz kierunków jego
polityki. Za reformy te odpowiadają państwa członkowskie i kraje kandydujące, zgodnie z
zasadą subsydiarności. Stąd celem niniejszego rozdziału nie jest omawianie możliwych
reform w poszczególnych krajach, lecz wykazanie, iż reformy te, mimo że podejmowane i
realizowane na poziomie krajowym, muszą coraz bardziej uwzględniać wymiar europejski,
który staje się aktualnie warunkiem ich efektywności.
Znaczenie inwestowania w europejski wymiar edukacji zostało podkreślone w Komunikacie
na temat uczenia się przez całe życie oraz w Planie działań dotyczącym umiejętności i
mobilności, jak również w Programie prac dotyczącym realizacji przyszłych celów (w
szczególności w celu 3.5). Ustanowienie jasnych i stabilnych celów na poziomie europejskim
jest ponadto niezbędnym warunkiem sukcesu strategii inwestycyjnych w krajach
kandydujących. Pozwala uniknąć niebezpieczeństwa zmienności celów, które może łatwo
zniweczyć wyniki nawet bardzo hojnej polityki inwestycyjnej. Fakt, że wszystkie państwa
członkowskie (obecne i nowe) wprowadzają zbieżne zmiany / reformy, których cele są
wspólne dla wszystkich, może sam w sobie stać się potężnym czynnikiem motywacyjnym i
integracyjnym. Tym większe jest zatem znaczenie włączenia państw kandydujących zarówno
w Europejską Strategię Zatrudnienia jak i we wdrożenie „Programu prac dotyczącego
realizacji przyszłych celów...” – zgodnie z tym, co ustalili ministrowie edukacji w
Bratysławie w czerwcu 2002.

6.1. Reformy krajowe a europejski obszar wiedzy

W miarę jak postępuje integracja Europy, inwestycje w edukację zyskują coraz istotniejszy
wymiar europejski. Inwestycje i reformy będą znacznie mniej efektywne, jeśli będą brać pod
uwagę wyłącznie krajowe i regionalne potrzeby, bez uwzględniania wymiaru europejskiego,
natomiast, w kontekście europejskiego obszaru edukacyjnego, ich skuteczność może być
znacznie wyższa. Kryteria oceny jakości i adekwatności programów kształcenia oraz
instytucji muszą być kompatybilne na poziomie europejskim i muszą przyczynić się do
podniesienia Europy do rangi światowego lidera w tych obszarach. Innymi słowy, inwestycje
i reformy muszą być podejmowane w sposób pozwalający na uzyskanie niezbędnego stopnia
zbieżności (z jednoczesnym zachowaniem możliwie jak największej różnorodności), zgodnie z
komunikatem przekazanym przez ministrów edukacji w założeniach do „Programu prac
dotyczącego realizacji przyszłych celów”

. Takie skoordynowane działanie może

potencjalnie wytworzyć dodatkową wartość europejską, wynikającą ze współpracy

Europejskie standardy kształcenia: kontynuacja postanowień posiedzenia Rady Europejskiej w Lizbonie, op.

cit.

Program prac dotyczący realizacji przyszłych celów systemów edukacji, op. cit. (wstęp)

międzynarodowej w całej Europie, tak w szkolnictwie wyższym, jak i edukacji dorosłych,
ustawicznym kształceniu zawodowym oraz w innych obszarach polityki, np. w obszarze
zatrudnienia czy rozwoju regionalnego. Reformy takie mają również kluczowe znaczenie dla
wzrostu gospodarczego i polityki zatrudnienia oraz dla efektywności inwestycji
Europejskiego Banku Inwestycyjnego i Funduszy Strukturalnych, tzn. dla ogólnej realizacji
celu wyznaczonego w Lizbonie.

6.2. Inwestowanie w aktualizację programów nauczania, zapewnienie jakości kształcenia
i szkolenia oraz uznawalności kwalifikacji w kontekście europejskiego obszaru wiedzy

W związku z tworzeniem się społeczeństwa wiedzy, najbardziej fundamentalną potrzebą
reform w edukacji jest potrzeba aktualizacji programów nauczania w kształceniu ogólnym,
zawodowym, wyższym i kształceniu dorosłych, czyli innymi słowy w całym spektrum form
uczenia się przez całe życie. Taka aktualizacja musi uwzględniać: priorytety nadane
umiejętnościom podstawowym, dywersyfikację ścieżek i metod kształcenia, tak by
odpowiadały różnym kategoriom uczących się; efektywne wykorzystanie technologii
informacyjno – komunikacyjnych w uczeniu się i nauczaniu; promocję trwałej możliwości
zatrudnienia dla kobiet i mężczyzn; włączenie wymiaru europejskiego do wszystkich ofert
edukacyjnych, między innymi poprzez efektywne nauczanie języków obcych oraz
umożliwienie studentom i stażystom podjęcia części nauki w innym kraju; a także większą
elastyczność przy opracowywaniu ofert szkoleniowych i większą komplementarność różnych
ścieżek kształcenia. Taka wielowymiarowa odnowa programów edukacyjnych stanowi rdzeń
„Programu prac dotyczącego realizacji przyszłych celów” (por. rozdział 5.1). Jest ona także
podstawowym wymogiem w Procesie Bolońskim dotyczącym szkolnictwa wyższego oraz w
nowoprzyjętej rezolucji nt. zwiększenia współpracy w obszarze kształcenia zawodowego
(Deklaracja Kopenhaska)

. W obu przypadkach kontakty pomiędzy środowiskami edukacji i

pracy (organizacje zawodowe, pracodawcy, jednostki badawcze, etc.) mogą przyczynić się do
opracowania lepszych programów kształcenia i stanowić dla podmiotów prywatnych zachętę
do wnoszenia wkładu w finansowanie edukacji. Kwestia aktualizacji programów nauczania
dotyczy wszystkich krajów, ale dla szeregu krajów kandydujących jest ona szczególnie ważna
i pilna, ponieważ istnieje tam ryzyko, że w przypadku, gdy reforma programów nauczania
będzie nadal opóźniana, fundusze mogą trafić do niewłaściwych, nieefektywnych części
systemów edukacyjnych.

Z reformą programów nauczania wiąże się problem zapewnienia jakości. Nie wszystkie
inwestycje w zapewnienie jakości przyniosą zyski. Będzie tak wyłącznie tam, gdzie
najwyższy priorytet nada się reformie programów nauczania, odzwierciedlającej potrzeby
gospodarki i społeczeństwa, i tam, gdzie w pełni rozumie się potrzebę wdrożenia takich
mechanizmów zapewnienia jakości, które wzbudzą zaufanie również poza granicami kraju.
„Jakość” w perspektywie europejskiej nie może zostać narzucona przez ustawę czy władze.
Istnieje tylko tam, gdzie jest jako taka postrzegana przez innych (użytkowników,
pracodawców, inne instytucje, inne kraje). Stąd głównym imperatywem dla systemów
zapewnienia jakości, tworzonych na poziomie krajowym, powinno być uczynienie ich
adekwatnymi i wiarygodnymi (np. poprzez włączanie osób zainteresowanych wynikami ich
działania i osób spoza kraju w skład organów zapewniania jakości) oraz kompatybilnymi z
innymi systemami funkcjonującymi gdzie indziej w Europie. Te aspekty mają fundamentalne
znaczenie dla przyszłego rozwoju edukacji na poziomie wyższym (co podkreśla Proces
Boloński) oraz kształcenia zawodowego (co podkreślają działania zainicjowane przez Forum

Rezolucja Rady nt. promowania lepszej współpracy w dziedzinie kształcenia zawodowego (VET), Dokument

14343-2002 oraz „Deklaracja Kopenhaska” europejskich Ministerstw odpowiedzialnych za VET i Komisji
Europejskiej z dnia 30 listopada 2002.

Jakości i Deklaracja Kopenhaska). W obu tych obszarach potrzebne są wspólne podstawowe
kryteria jakości sformułowane na poziomie europejskim, które zagwarantują przejrzystość,
porównywalność i kompatybilność. Prace w tym kierunku już się rozpoczęły, ale należy je
zintensyfikować i przyspieszyć.

Dla osiągnięcia większej efektywności inwestowania w edukację w Europie, oraz ukończenia
budowy europejskiego rynku pracy, niezbędne są stopniowe zmiany w zakresie uznawalności
kwalifikacji i kompetencji nabywanych w dowolnym miejscu w Unii Europejskiej. Na
posiedzeniu w Barcelonie w marcu 2002 roku, Rada Europejska z zadowoleniem przyjęła
Plan Działań Komisji, którego celem jest wyeliminowanie barier istniejących wewnątrz
europejskiego rynku pracy do 2005 roku, włączając w to również bariery wynikające z
nieuznawalności formalnych kwalifikacji i wykształcenia uzyskiwanego w trybie
nieformalnym. Mimo, iż w tym obszarze podjęto istotne kroki polityczne (np. Dyrektywy nt.
uznawalności kwalifikacji zawodowych, Plan Działań Komisji dotyczący umiejętności i
mobilności oraz Plan Działań dla mobilności przyjęty przez nicejskie posiedzenie Rady
Europejskiej) oraz wdrożono liczne instrumenty mające wspierać tę politykę (europejskie
curriculum vitae, EuroPass, system punktów kredytowych ECTS, NARIC, Suplement do
dyplomu), postępy są dużo wolniejsze niż oczekiwano. Powolne i zbiurokratyzowane procesy
uznawania kwalifikacji, obowiązujące w wielu krajach i w wielu instytucjach, pozostają
największą przeszkodą na drodze do stworzenia płynnego i efektywnego europejskiego rynku
pracy oraz perspektyw na zatrudnienie w dowolnej części Europy dla posiadaczy tych
kwalifikacji

. Bez przejrzystego, przyjaznego i przewidywalnego systemu uznawania stopni

naukowych i kwalifikacji, funkcjonującego ponad wewnętrznymi granicami w obecnej i w
rozszerzonej Unii Europejskiej, nie może istnieć ani europejski obszar wiedzy, ani europejski
rynek pracy.

Dla zapewnienia efektywności inwestowania w edukację i dla postępów na drodze do
realizacji wyznaczonego w Lizbonie celu strategicznego, niezbędne jest podjęcie w
powyższych obszarach stanowczych decyzji opartych na jasnych priorytetach. W czasie, gdy
integracja rynków pracy i gospodarek postępuje w coraz szybszym tempie, nie można
pozwolić, by edukacja pozostawała w tyle. Co więcej, europejscy studenci i stażyści są coraz
bardziej świadomi tych potrzeb i prawa do studiów dających kwalifikacje, które można
skutecznie wykorzystać w całej UE. Instytucje i krajowe organy akredytacyjne będą coraz
częściej zmuszone do szukania sposobów nadawania takich właśnie kwalifikacji, a te z nich,
które tego nie zrobią, będą ryzykować karanie własnych obywateli przez ograniczenie ich
szans w europejskiej gospodarce i w europejskim społeczeństwie wiedzy.

6.3. Podnoszenie wartości europejskiego wykształcenia na świecie

Aby uczynić Europę światowym liderem w zakresie jakości i atrakcyjności programów
nauczania oraz poziomu funkcjonowania instytucji edukacyjnych, konieczne jest podjęcie
określonych działań i inwestycji. Jest to wyjątkowo ambitny cel dla Unii Europejskiej w jej
obecnym kształcie, a tym bardziej dla Unii rozszerzonej. Inicjatywy, takie jak Erasmus -
World oraz wprowadzenie wspólnej polityki wizowej dla studentów i stażystów spoza UE, w
połączeniu z podobnymi działaniami w dziedzinie badań, mogą poprawić światowy
wizerunek Europy i uczynić ją atrakcyjnym miejscem dla studentów, naukowców i badaczy.
Jednak trwałe sukcesy w tej dziedzinie będą zależeć od aktualizacji programów nauczania,
ustanowienia zrozumiałych i spójnych standardów kwalifikacji oraz promowania

Plan działań Komisji dotyczący umiejętności i mobilności, op. cit., punkty 10, 15, 19 i 20

europejskich instytucji i stopni naukowych na całym świecie

. Oczywiście, dopóki

Europejczycy sami nie zaczną wzajemnie uznawać swoich stopni naukowych, małe jest
prawdopodobieństwo, że europejskie tytuły i stopnie naukowe będą lepiej przyjmowane na
całym świecie i że świat zacznie widzieć Europę jako lidera w tej dziedzinie.

7. WNIOSEK: PILNA POTRZEBA PODJĘCIA ZDECYDOWANYCH DZIAŁAŃ

Cele polityczne wyznaczone przez szefów państw i rządów wskazują, że oczekiwania wobec
edukacji są bardzo wysokie. Są one w pełni uzasadnione w świetle roli, jaką edukacja
odgrywa w realizacji ustalonego w Lizbonie strategicznego celu, co wyraźnie uznała Rada
Europejska.

Cele wyznaczone w Lizbonie oraz uzgodniony program ich realizacji w systemach edukacji
europejskiej nabrały obecnie znacznie większej wagi niż kiedykolwiek wcześniej.

Celem niniejszego Komunikatu nie jest wyznaczenie działań, które należy podjąć w
poszczególnych krajach, a zasygnalizowanie ważnych problemów, które z pewnością mają
różną wagę w poszczególnych krajach. Główna odpowiedzialność za zrealizowanie
uzgodnionych celów spoczywa na władzach edukacyjnych w obecnych i przyszłych
państwach członkowskich. Oczywiste jest to, że jeżeli regiony i kraje nie zwiększą inwestycji
w zasoby ludzkie i nie uczynią ich bardziej efektywnymi, staną w obliczu spadku siły
ekonomicznej i społecznej całej Europy. W związku z tym, Komisja podkreśla fundamentalną
rolę realizacji uzgodnionych celów oraz polityki inwestycyjnej pozwalającej na kierowanie
dostatecznych funduszy w te obszary, w których najlepiej przyczynią się do realizacji celów
ustalonych na krajowym i europejskim poziomie.

Osiągnięcie tych celów będzie trudniejsze niż początkowo sądzono, z uwagi na wzrost
ambicji Europy, silniejszą konkurencję stworzoną poprzez zwiększone inwestycje w
rozwijające się obszary wiedzy w innych regionach świata oraz wyzwania związane z
demografią i rozszerzeniem Unii. Mając na uwadze te wyzwania oraz bieżące sygnały o
stosunkowo powolnym rozpoczęciu działań, Komisja obawia się, że cel, jakim są zwiększone
i bardziej efektywne inwestycje w edukację, może nie zostać osiągnięty do 2010 roku: a z
uwagi na to, że edukacja ma zasadniczy wkład w pozostałe obszary polityki, może to
poważnie zagrozić realizacji ogólnego celu UE wyznaczonego w Lizbonie.

Aby tego uniknąć, Komisja apeluje do państw członkowskich i krajów kandydujących, aby -
w zależności od specyficznej sytuacji w poszczególnych krajach:

- dokonały ogólnego przeglądu inwestycji publicznych oraz inwestycji w ważne sektory

systemu edukacyjnego, zwiększając inwestycje w ukierunkowany sposób tam, gdzie jest
to niezbędne, również przez przeniesienie istniejących już inwestycji w obszar rozwoju
zasobów ludzkich w całym cyklu życiowym. W rozszerzonej Unii Europejskiej będzie to
miało zasadnicze znaczenie dla zapewnienia jakości, sprawiedliwego traktowania,
spójności społecznej i równowagi regionalnej (w zakresie wzrostu gospodarczego i
zatrudnienia), czyli celów wyznaczonych we wnioskach z Lizbony, „Programie prac
dotyczącym realizacji przyszłych celów systemów edukacji” (i polityce uczenia się przez
całe życie), Europejskiej Strategii Zatrudnienia i strategii zapobiegania marginalizacji
społecznej oraz w „europejskim modelu społecznym”.

Globalizacja kształcenia: Zalecenia dotyczące spójnej odpowiedzi UE, raport przygotowany przez

Stowarzyszenie Współpracy Akademickiej (ACA) dla Komisji Europejskiej, DG EAC, wrzesień 2000

- wdrożyły politykę i mechanizmy, które przyciągną więcej prywatnych inwestycji w

edukację, stanowiących uzupełnienie, a nie środek zastępczy w stosunku do niezbędnych
wydatków publicznych. Powinno to być skoordynowane z podobnymi wysiłkami w
dziedzinie badań i rozwoju, zgodnie z celem przyjętym w Barcelonie, przewidującym
zwiększenie łącznych wydatków na badania i rozwój oraz spowodowanie tego, by 2/3 z
nich było finansowane przez biznes. Osiągnięcie takiego stanu będzie wymagało
partnerskiego podejścia i działań ze strony wszystkich stosownych podmiotów: osób,
przedsiębiorstw, partnerów społecznych i władz publicznych. Państwo ponosi
odpowiedzialność za przeciwdziałanie sytuacjom niedofinansowania, które mogą
negatywnie wpłynąć nie tylko na jakość i atrakcyjność jego własnych systemów edukacji,
ale także na realizację wewnętrznych celów UE i jej konkurencyjność na arenie
międzynarodowej.

- ukierunkowały inwestycje na długofalową efektywność systemów edukacyjnych, tzn.

skoncentrowały finansowanie na obszarach, w których z dużym prawdopodobieństwem
przyniesie ono największy wzrost jakości, adekwatności, wydajności i dostępności do
edukacji. Wymaga to przyjrzenia się aktualnej praktyce rozdzielania środków i
zarządzania nimi. Należy zidentyfikować miejsca, gdzie bieżące wydatki nie przynoszą
efektów i oszacować wszystkie koszty. Krokiem nieodzownym dla każdego kraju jest
wprowadzenie krajowych i europejskich standardów, dzięki którym kraj taki będzie mógł
ocenić swoje osiągnięcia w porównaniu z osiągnięciami innych, i które odegrają kluczową
rolę w mierzeniu postępów realizacji ogólnego celu strategicznego wyznaczonego w
Lizbonie, oraz szczegółowych celów przyjętych dla europejskich systemów
edukacyjnych.

- tworzyły warunki dla optymalizowania efektywności inwestycji poprzez aktualizację

programów, zapewnienie jakości i uznawalność kwalifikacji, co jest szczególnie
wymagane w świetle nowej sytuacji w Europie, zarówno na polu edukacji, jak i
zatrudnienia. Reformy i inwestycje pomyślane i wdrażane wyłącznie w kontekście
krajowym, z pominięciem szerszych kwestii europejskich, nie zrealizują w pełni swojego
potencjału. Instytucje i systemy, które nie dostrzegą, że uczący się potrzebują i żądają
takich kwalifikacji, które można wykorzystywać w całej Europie, zmniejszą szansę
swoich własnych obywateli i zredukują efektywność własnych inwestycji.

Jak wykazano w niniejszym dokumencie, „optymalne wykorzystywanie zasobów” (cel 1.5.)
będzie mieć kluczowe znaczenie dla umożliwienia edukacji osiągnięcia jej celów i odegrania
kluczowej roli w Europejskiej Strategii Zatrudnienia i Włączania do Społeczeństwa /
Zapobiegania Marginalizacji Społecznej, oraz dla realizacji podstawowego założenia
wyznaczonego w Lizbonie. Komisja pragnie omówić te sprawy z państwami członkowskimi i
krajami kandydującymi oraz zachęca je do przyjrzenia się narodowym politykom
inwestycyjnym i podejmowanym zmianom w systemach edukacji, jako fundamentalnym
czynnikom determinującym pomyślną przyszłość w rozszerzonej Unii Europejskiej oraz – w
przyszłości - sukces Europy w świecie.

ZAŁĄCZNIK

Tabela 1: Wydatki publiczne na edukację
Wydatki publiczne na edukację jako odsetek PKB

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001

EU 5.2i 5.2i 5.1i 5.0i 5.0i 5.1i (:)
B

5.0i 5.0i 4.9i 5.2 5.5I (:) (:)

7.7 8.1 7.9 8.2 8.0I (:) (:)

4.7 4.8 4.7 4.7 4.7 (:) (:)

2.9 3.1 3.4 3.5 3.7 3.5e 3.5e

4.7 4.7 4.5 4.5 4.5 4.5e 4.4e

6.0i 5.9i 6.0i 5.9i 5.9i 5.8e 5.7e

IRL

5.5 5.3 5.2 4.9 4.6 4.5e (:)

4.9 4.9 4.6 4.6 4.5 4.6e 4.5e

4.3 4.0 4.1 (:) (:) (:) (:)

5.0 5.0 4.8 4.9 4.8 4.9e 4.9e

6.5 6.4 6.3 6.3 6.3 (:) (:)

5.4 5.5 5.6 5.6 5.7 (:) (:)

FIN

6.9 7.0 6.5 6.2 6.2 6.0e (:)

7.5 7.6 7.9 8.0 7.7 8.4e 8.3e

5.0i 4.8i 4.7i 4.6i 4.6i 4.9e (:)

USA

4.9 : 5.2 5.0 4.9 : :

JAP

3.5 : 3.5 3.5 3.5 : :

Dane za rok 1999 dla wybranych krajów kandydujących

BG CZ EE CY LV LT HU MT PL RO SK
3.8 4.4 7.4 5.7 6.3 6.5 4.7 4.7 5.2 3.4 4.3

Źródło: Eurostat, dane dotyczące USA i Japonii: OECD
e = dane za rok 2000 i 2001 są szacunkowe
i = patrz przypisy
(:) = Brak danych
Kraje kandydujące: prezentowane są tylko te kraje, dla których dane były dostępne
B: tylko Wspólnota Flamandzka dla lat 1995-1997
FR: wydatki na edukację z wyłączeniem OD's (Departamentów Zamorskich).
K: dane szacunkowe, oparte na danych dla brytyjskich lat finansowych, to znaczy
od 1 kwietnia od 31 marca

Tabela 2: Wydatki niepubliczne na edukację

Wydatki niepubliczne na instytucje

edukacyjne

jako % PKB

Wydatki firm na zawodowe kształcenie

ustawiczne

jako % kosztów pracy

1995 1999

1993 1999

EU 0.6 0.7 EU 1.6 2.3
B

: 0.3i

1.4 1.6

0.3i 0.3i DK

1.3 3.0

1.3 1.2 D

1.2 1.5

: 0.3i

1.1 0.9

1.0 0.9 E

1.0 1.5

0.4 0.4 F

2.0 2.4

IRL

0.5 0.4 IRL

1.5 2.4

0.1 0.4 I

0.8 1.7

: : L

1.3 1.9

: 0.4

1.8 2.8

0.3i 0.3i A

: 1.3

0.0i 0.1i P

0.7 1.2

FIN

: 0.1

FIN

: 2.4

0.1 0.2 S

: 2.8

0.2 0.7 UK

2.7 3.6

USA

1.7 1.6 USA

: :

JAP

1.2 1.1 JAP

: :

Dane dotyczące wydatków firm na zawodowe kształcenie ustawiczne dla wybranych krajów
kandydujących (i),
% kosztów pracy, 1999

BG CZ EE LV LT HU PL RO SI
1.0 1.9 1.8 1.1 0.8 1.2 0.8 0.5 1.3

Źródło: Wydatki niepubliczne na instytucje edukacyjne: OECD (Education at a Glance 2002)
Wydatki firm na zawodowe kształcenie ustawiczne: Eurostat
i = patrz przypis
A, B, EL, P: Subsydia publiczne dla gospodarstw włączone w wydatki niepubliczne
Kraje kandydujące: prezentowane są tylko te kraje, dla których dane były dostępne

Tabela 3: Całkowite wydatki na ucznia/studenta wg poziomów edukacji, 1999
w tysiącach dolarów US przeliczonych przy użyciu siły nabywczej pieniądza (PPS)

Szkolnictwo

podstawowe

(ISCED 1)

Szkolnictwo średnie

(ISCED 2-4)

Szkolnictwo wyższe

(ISCED 5-6)

EU 4.1 6.2 8.5
B

4.0 6.4 9.7

6.7 7.6 10.7

3.8 6.6 10.4

2.2 2.9 4.3

3.6 4.9 5.7

4.1 7.2 7.9

IRL

3.0 4.4 9.7

5.4 6.5 7.6

: : :

4.2 5.7 12.3

6.6 8.5 12.1

3.5 5.2 4.8

FIN

4.1 5.9 8.1

5.7 5.9 14.2

3.6 5.6 9.6

USA

6.6 8.2 19.2

JAP

5.2 6.0 10.3

Źródło: OECD
Holandia: Wyłącznie instytucje publiczne i prywatne zależne od budżetu centralnego
Grecja, Włochy: Wyłącznie instytucje publiczne
USA: Wyłącznie instytucje publiczne i niezależne prywatne
Austria: Dane dotyczące uczniów za rok 1998/99

Dane dla wybranych krajów kandydujących:
Czechy 1.8

3.4

5.7

Węgry 2.2

2.4

5.9

Polska 1.9

1.6

3.9

Słowacja :

2.2

5.3

Tabela 4: Wydatki na szkolnictwo wyższe ze źródeł publicznych i niepublicznych
jako % PKB

1995

1999

razem

publiczne

niepubliczne

EU 1.1 1.1 1.0 0.2
B : 1.3

: :

1.6 1.6 1.5 <

0.1

1.1 1.1 1.0 0.1

0.7 1.0 1.0 <

0.1

1.0 1.1 0.9 0.3

1.1 1.1 0.0 0.1

IRL

1.3 1.4 1.1 0.3

0.8 0.8 0.7 0.1

: : : :

1.2 1.3 1.0 0.3

1.5 1.5 1.4 <

0.1

0.9 1.1 1.0 0.1

FIN

1.9 1.8 1.8 <

0.1

1.6 1.7 1.5 0.2

1.2 1.1 0.8 0.3

USA

2.3i 1.1i 1.2i

JAP

1.0i 1.0i 0.5i 0.6i

Źródło: OECD
i = patrz przypisy
Z powodu zaokrągleń wydatki publiczne i niepubliczne nie zawsze dają w wyniku dodawania
sumę podaną w kategorii „razem”
USA, Japonia: szkolnictwo policealne włączone w szkolnictwo wyższe

Dane dla wybranych krajów kandydujących, razem, 1999:

Czechy 0,9
Węgry 1,1
Polska 1,0
Słowacja 1,1

Tabela 5: Uczenie się przez całe życie – udział dorosłych w edukacji
Ludność w wieku od 25 do 64 lat

odsetek osób, które uczestniczyły w

jakimkolwiek szkoleniu w czasie 4 tygodni

poprzedzających badanie

w %

odsetek osób biorących udział w

formach kształcenia

ustawicznego w ciągu roku

w %

1996

1999 2000 2001 Rok

badania

Kształcenie
związane z
wykonywanym
zawodem

Całe
kształcenie
ustawiczne

EU 5.7e 8.2 8.5e 8.4e :

2.9 6.9 6.8 7.3 95/96

18.0 19.8 20.8 17.8 98/99

5.7 5.5 5.2 5.2 2000

0.9 1.2 1.1 1.4 :

4.4 5.1 5.1 4.9 :

2.7 2.6 2.8 2.7 :

IRL

4.8

: : : 95/96

16 22

4.4 5.5 5.5 5.1 98/99

2.9 5.3 4.8 5.3 :

12.5 13.6 15.6 16.3 94/95

7.9 9.1 8.3 8.2 :

3.4 3.2 3.3 3.3 98/99

FIN

16.3 17.6 19.6 19.3 2000

26.5 25.8 21.6 17.5 94/95

19.2 21.1 21.7 95/96

USA

: : : : 2001

40 51

Źródło: Odsetek osób, które uczestniczyły w jakimkolwiek szkoleniu w czasie 4 tygodni
poprzedzających badanie: Eurostat:
Odsetek osób biorących udział w formach kształcenia ustawicznego w ciągu 1 roku: OECD
(:) = Brak danych
e = dane szacunkowe

Tabela 6: Zmiany w populacji młodzieży ( w milionach) w Unii Europejskiej ,
1975-2000

0-9

lat

10-19 lat

20-29 lat

0-29 lat

1975

54.2 55.6 50.5 160.4

1980

48.5 58.0 52.2 158.8

1985

44.7 54.9 55.8 155.4

1990

43.6 49.1 58.4 151.1

1995

42.9 46.0 56.6 145.4

2000

41.4 44.9 51.0 137.2

Przewidywania

2005

40.1 43.9 46.7 130.7

2010

39.2 42.4 45.3 126.9

Źródło: Eurostat, przewidywania dla UE w oparciu o dane Eurostatu dla 14 krajów UE

Tabela 7: Zmiany w populacji uczniów i studentów ( w milionach) w UE,1996-2000

Uczniowie i studenci

razem

Szkolnictwo

podstawowe i średnie

Szkolnictwo wyższe

1996

83.5 71.6 11.9

1997

83.4 71.1 12.3

1998

83.7 71.4 12.3

1999

85.1 72.6 12.5

2000

85.1 72.5 12.6

Źródło: Eurostat

Document Outline

KOMUNIKAT KOMISJI
KOMUNIKAT KOMISJI

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Komisja Europejska IP 14 180 PL
Komisja Europejska Błękitna Wyspa
6 01 Kopia KOMISJA EUROPEJSKIEJ SPOŁECZNOŚCI
7 Miejsce i rola Komisji Europejskiej w systemie instytucjonalnym Unii Europejskiej
Komisja Europejska KONSPEKT, nauka - szkola, hasło integracja, rok I
Raport Komisji Europejskiej
Komisja Europejska
Komisja Europejska – różnice w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn pl
Komisja Europejska Błękitna Wyspa2
Komisja Europejska, Prawo europejskie
Akceptacja Komisji Europejskiej, Prawo Pracy
Komisja Europejska-referat, Materiały PSW Biała Podlaska, Integracja europejska
komisja europejska
Komisja Europejska
Komisja Europejska
Komisja Europejska, Unia Europejska
Komisja Europejska

więcej podobnych podstron