Raport Komisji Europejskiej - 1998r. w sprawie turystyki.
Raport jest kulminacją badań prowadzonych w obrębie Komisji, konsultacji z międzynarodowymi sponsorami oraz dyskusji z obustronnymi agencjami współpracy państw członkowskich.
Treść raportu dotyczy roli turystyki jako czynnika koniecznego dla rozwoju oraz wyzwania, przed którym stoją kraje rozwijające się w związku z umocnionym rozwojem turystyki. Przedstawia wnioski wyciągnięte z poprzednich programów pomocy, określa cele na przyszłość i obszary działania oraz sugeruje podstawowe metody wdrażania wyżej wymienionych strategii. Zwraca także uwagę na konieczność zgodności, koordynacji i komplementarności z pozostałymi wspólnymi działaniami Wspólnoty Europejskiej.
Zgodnie z założeniami Komisji turystyka może mieć istotny wpływ na gospodarkę szczególnie w państwach rozwijających oraz odpowiadać za znaczną część krajowego dochodu brutto.
W przeszłości turystyka międzynarodowa zapoczątkowała przemiany strukturalne w paru państwach rozwijających się, czasami wyprzedzając tradycyjne sektory produkcyjne. Porozumienie Komisji co do rozwoju wspólnej polityki w obliczu roku 2000 jest zgodne z potrzebą powołania do życia konkurencyjnego sektora prywatnego zapewniającego nowe miejsca pracy w państwach rozwijających się w procesie przechodzenia do otwartej gospodarki rynkowej.
Wzrost rozwoju sektora turystycznego w obrębie gospodarki światowej - możliwości.
O roli przewodniej turystyki w ciągu ostatnich 25 lat mówią liczby: 613 milionów turystów w roku 1997, 448 miliardów USD dochodu z międzynarodowego ruchu turystycznego. Kwota ta przewyższyła dochody ze światowego eksportu oleju napędowego oszacowanego na 330 mld USD. Średnio 10% dochodu pochodzącego z eksportu w krajach rozwijających się pochodzi z turystyki, ale liczba ta może osiągnąć poziom 80% np. na niektórych obszarach wyspiarskich osłabionych spadkiem produkcji rolnej oraz w krajach pozbawionych innych możliwości, z niewielkimi perspektywami na rozwój gospodarczy. Obecnie jedno na dziewięć miejsc pracy to zatrudnienie w sektorze turystycznym - liczba ta ma również wzrosnąć o 46% już w roku 2007.
Plany rozwoju turystyki mają również pośredni wpływ na rozwój infrastruktury i zakresu usług publicznych, np. transportu, czy usług medycznych. Turystyka staje coraz to przed nowymi wyzwaniami: procesom liberalizacji usług towarzyszy wchodząca w życie Wspólna Polityka Handlowo-Usługowa (GATS) podpisana przez ponad 100 państw, w tym przez wiele krajów rozwijających się, zobowiązujących się jednocześnie do spełnienia określonych warunków. Niektóre z nich już teraz są rzetelnymi partnerami z dobrze rozwiniętą bazą turystyczną i co za tym idzie odczuwa negatywne skutki wzrostu gospodarczego, co zarazem jest bodźcem do stałego podwyższania jakości produktu turystycznego. Świadczy o tym 30% udziałów rynku międzynarodowej turystyki i podobny procent światowego dochodu z turystyki jaki kraje rozwijające się przejęły w 1996 roku. W latach 1990-1996 zanotowano w tych krajach najszybszą stopę przyrostu liczby zagranicznych turystów i średnią roczną stopę przyrostu 5,8% w porównaniu ze światowym wzrostem, który wyniósł 4,4%. Dochód z turystyki wzrósł jeszcze szybciej - 10,5% rocznie. W rzeczywistości został on wypracowany przez Azję oraz kraje Pacyfiku i stanowił około połowę całego dochodu wypracowanego przez kraje rozwijające się, przypadającego na rok 1996.
Światowa podaż na turystykę wzrasta w zawrotnym tempie, a liczba potencjalnych ośrodków turystycznych i ich globalna wydajność wzrasta jeszcze szybciej. Kraje rozwijające się stoją w obliczu wielu wyzwań. Państwa pragnące zaistnieć na rynku będą musiały postawić na swoją wyjątkowość, oryginalność i wystrzegać się błędów popełnionych przez konkurencję.
Z jednej strony rozwój konkurencyjnych produktów jest hamowany przez takie czynniki jak:
trudny dostęp,
nieprzystosowaną infrastrukturę,
słabo rozwiniętą sieć komunikacyjną,
brak dogodnych warunków,
brak funduszu inwestycyjnego,
zacofaną technologię,
brak umiejętności kierowania procesem rozwoju,
brak wykwalifikowanej kadry,
brak odpowiednich strategii marketingowych i komercyjnych przy nawiązywaniu kontaktów handlowych szczególnie w odniesieniu do małych przedsiębiorstw,
brak stabilności politycznej,
trudności gospodarcze,
nieudolna reklama .
Wszystko to może zniszczyć image obszaru turystycznego i obniżyć dochody z tego sektora.
Z drugiej strony, większość państw członkowskich jest rynkiem źródłowym dla krajów rozwijających się. Konsumenci europejscy mają określone wymagania co do:
jakości,
wiarygodności,
standardów bezpieczeństwa zarówno w odniesieniu do świadczonych usług, jak i otoczenia, w którym się znajdują,
możliwości ochrony i obrony własnych praw konsumenckich popartych aktami prawnymi, co ma bezpośredni wpływ na świadczenie rzetelnych usług w państwach poza Unią Europejską, a także możliwości kontroli warunków w jakich są realizowane usługi.
Przy braku działań kontrolnych rozwój turystyki może wyrządzić szkody:
środowisku naturalnemu - zniszczenie bogactw naturalnych, różnorodności fauny i flory, zanieczyszczenie wód, nadmierne wytwarzanie odpadów;
zapleczu społeczno-kulturalnemu - brak pracy, pogarszające się warunki pracy, nadmierna eksploatacja i wynikająca z tego degradacja obiektów kulturalnych, prostytucja, zagrożenie praw ludzkich, zubożenie kultury i tradycji.
Szczyt „EARTH-SUMMIT” umożliwił rozpatrzenie potrzeby utrwalonego rozwoju sektora turystycznego: wiele krajów rozwijających się poruszyło problem konsekwencji i wytrwałości w kształtowaniu polityki turystycznej. Pomoc im udzielona musi uwzględnić m.in. zmniejszenie ryzyka ewentualnego niepowodzenia i nieodwracalnych ujemnych skutków, a także skłonić do mobilizacji aby pokonać przeszkody, które mogą zahamować rozwój sektora.
Wkład Wspólnoty Europejskiej i państw członkowskich w rozwój turystyki.
Pomoc i wsparcie Wspólnoty Europejskiej miało różne formy, w tym formę pomocy finansowej przekazanej zgodnie z priorytetami ustalonymi przez beneficjantów, zatwierdzonych przez UE. Jednakże dopiero konwencja z Lomé uznała turystykę za sektor wymagający wsparcia, a jej paragraf 122 określił obszary, do których pomoc ta winna być skierowana:
rozwój inicjatyw i umiejętności społecznych, rozwój struktury organizacyjnej;
wzbogacenie oraz urozmaicenie wysuwanych ofert;
rozwój rynku, badania i system informacyjny.
Warte uwagi są programy pomocy ufundowane przez Europejski Fundusz Rozwoju (EDF), koncentrujące się na regionalnej działalności i mające na celu pobudzenie sektora prywatnego wykorzystując strategię tematyczną oraz Deklarację Barcelońską z 12.1995 roku, dotyczącą współpracy między UE a państwami śródziemnomorskimi w dziedzinie statystyki oraz programów szkoleniowych i promocyjnych.
Wspólnota Europejska udzieliła także pośredniego i bezpośredniego wsparcia krajom rozwijającym się poprzez programy pomocy związane z takimi dziedzinami, jak:
infrastruktura,
środowisko,
rozwój inicjatywy społecznej,
rozwój sektora prywatnego,
rozwój opieki medycznej.
Ze szczegółowej analizy wszystkich czynników odpowiedzialnych za dynamiczny rozwój turystyki w państwach członkowskich i ośrodków pomocy skierowanych do krajów rozwijających się wynika, że umocniony rozwój sektora turystycznego wymaga bezwzględnego zaangażowania władz państwowych i nawiązania konstruktywnego i trwałego dialogu ze wszystkimi partnerami:
sektorem prywatnym,
sektorem państwowym
społeczeństwem.
Jest to niezbędne przy:
wprowadzaniu struktur prawodawczych,
kształtowaniu planów działania na płaszczyźnie regionalnej,
koordynowaniu działania różnych gałęzi administracji,
zagwarantowaniu skoordynowanej współpracy wszystkich udziałowców.
Brak właściwego zaangażowania władz, brak odpowiedniej struktury organizacyjnej uniemożliwia kontrolowanie dodatnich i ujemnych następstw rozwoju turystyki (max. dochody i zatrudnienie, kontrola wpływu na środowisko oraz negatywne zjawiska społeczne).
Aby turystyka mogła w pełni rozkwitnąć powinna opierać się na zasadach utrwalonego rozwoju, konkurencyjności i wolnego rynku. Przemysł, władze państwowe i społeczeństwo muszą ze sobą współpracować, biorąc pod uwagę wymagania rynku, potrzeby miejscowej ludności oraz specyficzny charakter obszaru turystycznego. Taka współpraca pomoże zharmonizować reguły utrwalonego rozwoju z zasadami konkurencji sektora turystycznego.
2.1. Wnioski dotyczące programów pomocy.
Od niedawna turystyka stała się atrakcyjnym partnerem do współpracy, przy czym większość sponsorów nie ma doświadczenia w tej dziedzinie.
Głównymi wadami programów finansowych są:
a) udzielenie wsparcia technicznego
brak uprzedniego przygotowania → trudne do oceny rezultaty
brak struktury działania
↓ ↓ ↓
chaotyczny charakter działań, niski poziom wiedzy uczestników, nieefektywność;
b) wielocelowość programów → trudność rozgraniczenia podjętych wysiłków od uzyskanych wyników;
c) brak precyzyjności i koncentracji w określaniu celów → nadmiar akcji promocyjnych → niewyczerpane nakłady finansowe → uzależnienie od sponsorów → brak samodzielności finansowej i alternatywnych źródeł finansowych;
d) pominięcie aspektów społecznych i ekologicznych wpływających na długofalowy rozwój, np.
↓ | | ↓
ulepszanie jakości ofert, zwiększanie konkurencyjności przemysłu turyst. poprzez:
| | ↓ ↓ ↓
↓ | fachową wiedzę, technologie, kapitał,
nieuwzględnienie aktualnego bądź potencjalnego wpływu ruchu turystycznego na środowisko → jakość doznań estetycznych → zagrożenie konkurencyjności,
↓
problemy dotyczące statusu grup społecznych, przepisów higieny pracy;
e) brak umiejętności powiązania stosunków handlowych sektora prywatnego i państwowego;
f) rozbieżność strategii obejmujących różne organy rządowe → dostęp do szlaków powietrznych
↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓
emigracja, transport, środowisko, wsparcie dla małych edukacja, projekty budżetowe;
przedsiębiorstw turyst.,
g) brak wsparcia organów wykonawczych w przyspieszeniu realizacji celów.
3. Wspólnota i trwały rozwój turystyki w krajach rozwijających się: cele i metody.
Cele pomocy Wspólnoty Europejskiej:
ograniczenie ubóstwa - dobrze zarządzany sektor, cieszący się zainteresowaniem społecznym - źródłem dochodów → wraz z wrażliwością sektora na potrzeby środowiska: lepsze perspektywy na pracę, szkolenie, kariera, rozwój infrastruktury, ulepszenie jakości warunków i świadczonych usług;
osiągnięcia trwałego rozwoju społeczno-gospodarczego → wzrost liczby miejsc noclegowych, turystów, dochodu z ruchu turystycznego;
integracja krajów rozwijających się ze światową gospodarką → nadanie znaczenia sektorowi turystycznemu w dziedzinie międzynarodowych kontaktów handlowych, rozszerzenie zakresu świadczonych usług;
poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności obywatelskich.
Metody realizacji celów:
zastosowanie się do założeń AGENDY 21 (Konferencja ONZ 1992 Rio de Janeiro na szczycie „EARTH SUMMIT”) traktującej o środowisku i rozwoju:
działania opierające się na wykorzystaniu ośrodków pomocy o trwałym charakterze: zmniejszenie nadmiernej konsumpcji, produkcji odpadów, promowanie przyjaznych środowisku źródeł energii, środków transportu, odnowa środowiska naturalnego i zróżnicowania kulturalnego,
harmonizacja sektora turystycznego z ogólnymi założeniami rozwoju gospodarczego,
wspieranie regionalnych strategii gospodarczych;
rezolucja z 27.11.96r. potępiająca i zwalczająca proceder wykorzystywania seksualnego dzieci:
ograniczenie popytu na proceder poprzez bliską współpracę z przemysłem turystycznym (szerzenie kampanii informacyjno-uświadamiających, zaostrzenie przepisów i mechanizmów samokontroli),
zakwestionowanie przyczyn wysokiej podaży na określonych obszarach turystycznych poprzez wykorzystanie wszelkich dostępnych środków (zagraniczne kontakty Wspólnoty Europejskiej oraz wspólna polityka rozwoju),
dialog polityczny z państwami, których problem dotyczy.
Kształtowanie struktury prawodawczej i administracyjnej pozwala na wprowadzenie metod realizacji określonych celów.
Ośrodki pomocy powinny zachęcać władze do:
oceny działalności sektora turystycznego i oszacowania aktualnych i potencjalnych rezultatów na płaszczyźnie społeczno-gospodarczej i ekologicznej;
analizy struktury lub realizacji długoterminowych, ukierunkowanych strategii rozwoju turystycznego oraz ich rzeczywistych i wymiernych wyników;
ukształtowania odpowiednich struktur organizacyjnych i zasad metodologicznych włączając prawodawstwo, przepisy, uregulowania, mechanizmy monitoringowe w celu nadzorowania procesu realizacji planu działania i jego zgodności z ogólnymi założeniami rozwoju lokalnego i wszelkich negatywnych następstw.
Czynniki wpływające na kształtowanie się struktur- cele:
niski stopień zgody i brak ukierunkowanego rozwoju sektora turystycznego w krajach rozwijających się - wsparcie w pierwszej fazie realizacji projektu dotyczącego wyznaczenia celów, wyboru modelu rozwoju potencjalnych zewnętrznych rynków zbytu, określenia słabych stron rodzimych produktów oraz realizacji żądanych usług;
harmonizacja ze strategią rozwoju turystyki krajowej - wsparcie w postaci wysokiej fachowości w ocenie dużych projektów rozwoju zainicjowanych przez duże grupy inwestycyjne;
wspólne priorytety i cele polityki krajowej oraz strategii rozwoju turystyki - wspólna odpowiedzialność organów, współpraca, współtworzenie => komitety i rady o charakterze interdyscyplinarnym;
wspieranie realizacji podjętych zadań;
szeroki zakres działań społecznych niezbędnych w procesie budowy społecznej i technicznej infrastruktury - wsparcie ograniczające się do oceny ich stopnia zgodności i pomocy w realizacji w/w zamierzeń;
polepszenie warunków, w których przeprowadzane są transakcje handlowe poprzez wyeliminowanie technicznych i prawnych przeszkód na rzecz konkurencyjności sektora prywatnego lub poprzez zniesienie przepisów zagrażających zdrowej rywalizacji przy jednoczesnym zaostrzeniu przepisów ochrony środowiska i higieny pracy - wsparcie ograniczy się do pomocy technicznej umożliwiającej realizację założeń i uregulowań oraz pobudzenia inicjatywy prywatnej.
Duże znaczenie ma także wsparcie rozwoju zasobów ludzkich, gdyż jakość zasobów wzmaga zdrową rywalizację na rynku. Pomoc Wspólnoty Europejskiej powinna wspierać wysiłki władz mające na celu organizację i realizację planu rozwoju zasobów ludzkich z myślą o wykorzystaniu ich w turystyce. Akcja pomocy winna uwzględniać szkolenie w zakresie zarządzania, kierowania, planowania w sektorze turystycznym, komputeryzacji, analizy wpływu turystyki na gospodarkę i środowisko oraz pielęgnowanie narodowego dziedzictwa kulturalnego. Wspólnota Europejska zobowiązuje się również do wsparcia instytucji rządowych w spełnianiu funkcji inwestycyjnych, jeśli mają one charakter regionalny oraz dotyczą ochrony i popularyzacji bogactw kulturalnych kraju. Ze względu na fakt, że kraje rozwijające się uzależniły się od pomocy finansowej państw Unii, co doprowadziło do efektu substytucji, postanowiono, że w kwestii systemów informacyjnych, komercyjnych i promocyjnych pomoc Wspólnoty ograniczy się wyłącznie do wsparcia technicznego ułatwiającego powołanie nowych organów kierujących promocją turystyki oraz centrów informacji turystycznej, które obejmowałyby sektor prywatny. Bezpośredni wkład Wspólnoty w proces reklamy ofert turystycznych w krajach rozwijających się będzie zabroniony.
Główne zasady wprowadzania nowej strategii.
Drobiazgowe podejście dostosowane do złożoności procesu rozwoju turystycznego.
Określanie struktury ośrodków pomocy.
Ukierunkowane programy pomocy.
Typ i zasięg pomocy wspólnoty będzie zależał od stopnia rozwoju turystyki na danym obszarze wykluczając państwa, gdzie bezpieczeństwo i zdrowie obywateli jest w jakikolwiek sposób zagrożone. Przyszłe działania będą opierać się na analizie sektora, który pomoc otrzyma oraz ocenie czy próba o wsparcie jest uzasadniona. Analizie zostaną poddane następujące dziedziny:
stopień rozwoju sektora turystycznego oraz jego integracji z wolną gospodarką rynkową;
związek pomiędzy rozwojem turystyki a produktami dostępnymi na rynku oraz konkurencyjność pod względem wartości pieniądza;
stopień zaangażowania sektora prywatnego i państwowego oraz ich wiarygodność, obszar i metody współpracy;
wpływ procesu rozwojowego na gospodarkę, społeczeństwo oraz środowisko naturalne; zagrożenia wynikające z jego rozwoju;
obecność wiarygodnej, nowoczesnej strategii rozwoju turystyki oraz działań nastawionych na trwały rozwój;
przeszkody na drodze trwałego rozwoju.
Biorąc pod uwagę zróżnicowany poziom rozwoju sektora turystycznego w krajach rozwijających się oraz jego złożoność, programy pomocy państw Wspólnoty powinny być dostosowane do potrzeb danego regionu.
W stosunku do państw z rozwiniętym przemysłem turystycznym działania powinny przybrać następującą formę:
krótkofalowych zadań, np.: odświeżenie założeń i strategii działań, uaktualnienie i zmiana przepisów oraz systemu szkoleń;
bardziej wszechstronne projekty koncentrujące się na pojedynczych dziedzinach sektora, np.: infrastruktura, programy szkoleniowe, plany podwyższania jakości;
wsparcia rozwoju określonych produktów i rynków, tzw. podejście tematyczne (wypoczynek z elementami kulturalnymi i sportowymi).
W stosunku do państw słabo rozwiniętych działania będą wymagały wszechstronnego podejścia w celu wykształcenia ogólnej struktury rozwoju określonego sektora
Zaangażowanie różnych organów .
Promocja administracji państwowej / partnerskie stosunki z sektorem prywatnym.
Turystyka w dużej mierze zależy od innych sektorów i wymaga wielodyscyplinarnego i międzywydziałowego podejścia do procesu formułowania założeń i działań na płaszczyźnie rządowej. Wymiana informacyjna oraz bliska współpraca pomiędzy władzami państwowymi a przedsiębiorstwami sektora prywatnego może pobudzić współdziałanie w procesie opracowywania i wprowadzania strategii i założeń akceptowanych przez obie strony eliminując konflikt interesów.
Porozumienia dotyczące współfinansowania programów rozwoju.
Większe zaangażowanie państw korzystających ze wsparcia zwiększa ich poczucie własności. Kraje rozwijające się winny uczestniczyć w kosztach w celu zwiększenia perspektywy własnej niezależności finansowej, której będą potrzebowały, gdy projekt zostanie zrealizowany.
Działania zwykłych ludzi wspierające lokalną inicjatywę.
Konieczność zaangażowania wszystkich organów oraz wsparcia inicjatywy społecznej przez władze regionalne i samorządowe jest związana z charakterem rozwoju turystycznego (zgodne z Konwencją z Lomé; art. 251).
Zasada ta została zastosowana w kilku programach finansowych przez Europejski Fundusz Inwestycyjny. Celem jej była: decentralizacja administracji, zaangażowanie organów sektora gospodarczego i społecznego oraz wzmocnienie pozycji stowarzyszeń społecznych.
W rezultacie przyszłe projekty wsparcia powinny być kierowane tam, gdzie mogą mieć skuteczny wpływ i uwzględniać:
rozszerzenie umiejętności działania lokalnej administracji;
wspieranie lokalnej inicjatywy obejmującej różne aspekty rozwoju turystyki;
umacnianie roli odgrywanej przez mieszkańców.
Współpraca międzyregionalna.
Współpraca międzyregionalna mogłaby mieć korzystny wpływ na rozwój turystyki, w szczególności gdyby prowadziła do wymiany doświadczenia i praktyki między partnerami. To może się okazać głównie przydatne dla małych państw.
Projekty wsparcia powinny obejmować obszary, w których:
można osiągnąć wysoki stopień rozwoju gospodarczego (statystyka, szkolenie, marketing);
możliwa jest współpraca przy rozwiązywaniu problemów (prawodawstwo, uproszczenie procedur administracyjnych, ochrona środowiska, określanie standardów w zakresie przemysłu, ochrona praw człowieka);
wspólne interesy w zakresie rozwoju produktu mogą prowadzić do korzystnych rozwiązań dla państw zainteresowanych (np. Majowie z Ameryki Środkowej).
Program regionalny nie powinien pokrywać się z projektami ogólnokrajowymi.
WNIOSKI
Powyższy dokument przemawia za przyjęciem wszechstronnego, ale ukierunkowanego podejścia dotyczącego zagospodarowania ośrodków pomocy mających na celu pobudzenie rozwoju sektora turystycznego w krajach rozwijających się. Ze względu na złożoność i rozproszony charakter sektora turystycznego nie można mówić o typowych problemach, ani o typowych rozwiązaniach. Programy wsparcia winny odnosić się do pojedynczych państw, biorąc pod uwagę ich specyficzne potrzeby.
Starania Wspólnoty Europejskiej powinny przede wszystkim gwarantować, że założenia trwałego rozwoju, respektujące społeczne, kulturalne i naturalne bogactwa kraju będą stanowiły istotną część wszystkich strategii i schematów rozwoju turystycznego oraz że pozytywne oddziaływanie turystyki na wzrost rozwoju gospodarczego i wzrost zatrudnienia będą miały maksymalny zasięg.
Pomoc udzielona władzom w realizowaniu ich zadań, wypełnianiu funkcji administracyjnych i monitoringowych powinna obejmować proces kształtowania struktury prawnej i organizacyjnej. Ośrodki pomocy powinny uwzględniać wsparcie rozwoju zasobów ludzkich, infrastruktury, ochronę i rozwój dziedzictwa kulturalnego i naturalnego, pomoc techniczną przy modernizacji metod i organów w zakresie reklamy państw rozwijających się.
Sektor prywatny uzyska pomoc na dwóch płaszczyznach: poprawa stosunków partnerskich między firmami i dziedzinami związanymi z turystyką poprzez wykorzystanie działań o charakterze wielodyscyplinarnym.
Pomoc będzie miała charakter ukierunkowany z aktywnym udziałem różnych organów związanych z sektorem turystycznym, co pozwoli uniknąć niepotrzebnego rozproszenia wysiłków.
Programy rozwoju będą zachęcały do nawiązywania partnerskich stosunków między sektorem prywatnym i państwowym, przy zaangażowaniu organów na szczeblu lokalnym tj. władz miejscowych i prowincjonalnych, a także całego społeczeństwa, które w szczególności jest narażone na ujemne efekty niekontrolowanego wzrostu.
1