03 Realizowanie projektu scenograficznego

„Projekt wspó

łfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Mariusz Pyrka

Paweł Pirosz

Realizowanie projektu scenograficznego

313[04].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
dr inż. Tomasz Ciszewski
dr inż. Mieczysław Kornaszewski

Opracowanie redakcyjne:
Piotr Stępień

Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 313[04].Z1.03.
Realizowanie projektu scenograficznego w modułowym programie nauczania dla zawodu
technik urządzeń audiowizualnych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Dobieranie, instalowanie i obsługa reflektorów dekoracyjnych, reflektorów
PAR, reflektorów teatralnych, laserów, zmieniaczy kolorów

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Dobieranie, instalowanie i obsługiwanie sterowników analogowych,
sterowników DMX

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Dobieranie, instalowanie i obsługiwanie końcówek mocy głośników,
rozdzielaczy sygnału, korektorów graficznych, mikserów

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Dobieranie, instalowanie i obsługiwanie mikrofonów, słuchawek,
odtwarzaczy płyt

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

4.5. Dobieranie i instalowanie przewodów zasilających i sygnałowych

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

4.6. Dobieranie, instalowanie i obsługa efektów technicznych, projekcje wideo

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające

4.6.3. Ćwiczenia

4.6.4. Sprawdzian postępów

5. Załącznik do ćwiczeń

6. Sprawdzian osiągnięć

7. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w ukształtowaniu umiejętności przy realizacji projektu

scenograficznego.

W poradniku znajdziesz:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne, które są niezbędne, aby przygotować się do
realizacji zaplanowanych ćwiczeń,

−

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już jesteś przygotowany do wykonywania
ćwiczeń,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności zawarte w tej jednostce modułowej jako cele kształcenia,

−

sprawdziany postępów, czyli zestawy pytań, na które należy odpowiedzieć dla
samooceny,

−

sprawdzian osiągnięć – przykładowy zestaw zadań; pozytywny wynik testu potwierdzi, że
dobrze pracowałeś na zajęciach i ukształtowałeś umiejętności z zakresu tej jednostki
modułowej,

−

literaturę uzupełniającą, do której należy sięgać dla pogłębienia wiedzy.

Ćwiczenia praktyczne opierają się na scenariuszu spektaklu „Jacek Malczewski – Książę

Niezłomny”. Są one tak dobrane, abyś po ich wykonaniu umiał zrealizować pełny projekt
sceniczny.

Przed przystąpieniem do wykonywania ćwiczeń zapoznaj się z pytaniami

sprawdzającymi, które pozwolą Ci ocenić stan Twojej wiedzy, potrzebnej do wykonania
ćwiczeń.

Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub

instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.

Po wykonaniu ćwiczeń sprawdź poziom swoich postępów rozwiązując test zamieszczony

po ćwiczeniach.

Poznanie przez Ciebie wiadomości i umiejętności z zakresu realizacji projektu

scenicznego będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę do przeprowadzenia sprawdzianu
poziomu przyswojonych wiadomości i nabytych umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży
się zestawem pytań zawierających różnego rodzaju zadania.

Bezpieczeństwo i higiena pracy

Podczas zajęć musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa i higieny

pracy instrukcji przeciwpożarowych i ochrony środowiska, wynikających z rodzaju
wykonywanych zadań. Przepisy te poznasz w czasie trwania zajęć.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

313[04].Z1

Praca z urządzeniami

audiowizualnymi

313[04].Z1.01

Organizowanie stanowiska

pracy

313[04].Z1.02

Dobieranie urządzeń

audiowizualnych do realizacji

projektu scenograficznego

313[04].Z1.03

Realizowanie projektu

scenograficznego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej „Realizowanie projektu

scenograficznego” powinieneś umieć:

−

rozpoznać podstawowe style i konwencje spotykane w sztuce audiowizualnej na planach
gry scenicznej w teatrze, filmie i telewizji oraz studio słuchawkowym,

−

zastosować posiadane wiadomości o stylach i konwencjach przy realizacji efektów
technicznych,

−

określić podstawowe pojęcia z dziedziny elektroakustyki,

−

zastosować dostępne metody poprawy efektu dźwiękowego, określić podstawowe pojęcia
techniki świetlnej, techniki oświetleniowej, wybrane zagadnienia z techniki świetlnej
i fotometrii,

−

rozpoznać problemy fizjologii widzenia, urządzeń oświetlenia wnętrz, oświetlenia
zewnętrznego, iluminacyjnego,

−

zastosować w praktyce miernictwo promieniowania optycznego,

−

zastosować wspomaganie komputerowe w technice świetlnej,

−

zastosować różne rodzaje źródeł światła: dekoracyjne, reflektory PAR, stroboskopy,
reflektory teatralne, lasery, Reflektory UV, zmieniacze kolorów,

−

zastosować źródła efektów, takich jak: dym (mgła), bańki mydlane, śnieg, hazer,

−

zastosować niezbędne do realizacji projektu urządzenia elektroakustyczne,

−

zastosować przewody audio, przewody DMX, przewody głośnikowe, przewody
głośniowe, przewody wielostykowe, przewody wielożyłowe,

−

zastosować sterowniki, panele włącznikowe, przełączniki cyfrowe, regulatory cyfrowe,
regulatory z wyjściem sieciowym, sterowniki analogowe, sterowniki DMX, sterowniki
skanerów,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej,
przeciwporażeniowej oraz ochrony środowiska, ze szczególnym uwzględnieniem zasad
postępowania z urządzeniami zasilanymi prądem elektrycznym, obowiązujące podczas
wykonywania prac z urządzeniami audiowizualnymi,

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku procesu kształcenia uczeń powinien umieć:

−

zinterpretować rolę dźwięku, charakteryzacji, kostiumu, dekoracji, oświetlenia,

−

zinterpretować pod względem technicznym, artystyczne dyspozycje realizatorów

spektakli audiowizualnych,

−

nawiązać współpracę z zespołem realizatorów projektu w zakresie artystycznym,

technicznym i logistycznym,

−

dobrać urządzenia do technicznej realizacji wizji scenografa i reżysera widowiska

audiowizualnego,

−

dobrać urządzenia zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy,

−

zastosować nowe rozwiązania urządzeń audiowizualnych i oświetleniowych,

−

skorzystać z katalogów podzespołów i urządzeń elektronicznych,

−

zorganizować i wyposażyć stanowisko pracy,

−

zastosować narzędzia, sprzęt i urządzenia, zgodnie z przeznaczeniem,

−

określić

szacunkowo

ilość

potrzebnego

materiału

np.:

przewodu,

punktów

oświetleniowych,

−

przeprowadzić konserwację narzędzi, urządzeń i sprzętu,

−

wykonać instalację zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1.

Dobieranie,

instalowanie

obsługa

reflektorów

dekoracyjnych, reflektorów PAR, reflektorów teatralnych,
zmieniaczy kolorów

4.1.1. Materiał nauczania

Scena, jej budowa i rodzaje

Sceną nazywamy przestrzeń przeznaczoną do działań teatralnych i estradowych. Jest to

miejsce, w którym reżyser przy współudziale scenografa, zespołu technicznego,
specjalistycznych urządzeń oraz aktorów kreuje określoną rzeczywistość zgodnie ze
scenariuszem stanowiącym podstawę realizacji każdego przedstawienia teatralnego
i estradowego.

Występują następujące rodzaje scen:

−

tradycyjna scena pudełkowa oddzielona od widowni kurtyną, rampą, zwana sceną włoską,

−

scena estradowa – otwarta, pozbawiona kurtyny, gdzie przestrzeń do gry znajduje się

pośród widzów; ten rodzaj sceny wywodzi się z teatru elżbietańskiego,

−

scena en ronde – okrągła lub czworoboczna, otoczona widzami ze wszystkich stron,

−

sceny przenośne służące organizacji koncertów plenerowych w dowolnie wybranych

miejscach miasta. Są to sceny oparte na modułowym systemie przenośnych podestów
scenicznych. Taki system umożliwia błyskawiczny montaż i demontaż sceny o dowolnej,
regulowanej wysokości oraz wytrzymałości. Dzięki uniwersalności i kompatybilności
modułów i elementów uzupełniających możliwe jest budowanie sceny w wielu wariantach,
na przykład z powierzchniami pochylnymi lub stopniowanymi. Podstawą systemu są
podesty wykonane z profili aluminiowych i wodoodpornej płyty antypoślizgowej. Całość
uzupełniają niezbędne akcesoria: uchwyty montażowe, schody, poręcze i elementy
stabilizujące.

Klasyczna scena teatralna zbudowana jest według takiego systemu technologicznego,

w którym leży ona na przecięciu ramion krzyża, utworzonego przez dwie kieszenie boczne,
zascenie i widownię (rys. 1).

Taka technologia umożliwia wjazd dekoracji zarówno z lewej jak i z prawej kieszeni na

scenę. Podobnie, pełną dekoracje można wprowadzić z zascenia za pomocą specjalnej
platformy nazywanej sceną obrotową. W kieszeniach bocznych znajdują się wózki z napędem
elektrycznym, poruszające się po szynach. Scena jest wyposażona w szereg zapadni
o napędzie hydraulicznym. Dzięki zastosowanemu systemowi mechanizacji istnieje
możliwość przygotowania przed spektaklem trzech kompletnych zestawów dekoracji
i wprowadzenie ich na scenę bez konieczności montażu i demontażu podczas przedstawienia.
Taka szufladowa konstrukcja sceny, z zapadniami, wózkami bocznymi i sceną obrotową,
a także licznymi wyciągami, stwarza olbrzymie możliwości inscenizacyjne. Również
orkiestron (czyli fosa dla orkiestry lub inaczej kanał orkiestrowy) ma możliwość regulacji
wysokości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Obecnie w nowoczesnych teatrach stosuje się automatykę urządzeń scenicznych. Dzięki

temu można zaprogramować jazdę zapadni, ich ruch, ruch dekoracji.

Rys.1. Schemat budowy sceny [źródło własne]

Ważnym aspektem realizacji przedstawień na scenie jest oświetlenie. W języku

teatralnym większość aparatów oświetleniowych potocznie nazywa się reflektorami. Jednakże
należy mieć świadomość, że jest to w niektórych przypadkach sformułowanie mylne,
ponieważ do grupy reflektorów należy zaliczyć wszystkie oprawy oświetleniowe, w których
jedynym układem optycznym jest odbłyśnik. Projektory są wyposażone dodatkowo
w soczewkę, dzięki której kształtowana jest bryła fotometryczna.

Reflektory dzielimy na kilka podstawowych grup, w zależności od kształtu bryły strumienia
świetlnego, oraz zastosowania:

Reflektory PC

Są najczęściej stosowane w teatrach oraz wszędzie tam gdzie istotne jest precyzyjne

ustawienie oświetlenia poszczególnych elementów dekoracji czy osób. Plama świetlna
wytwarzana przez ten aparat charakteryzuje się dużą równomiernością o miękkich i wyraźnie
zarysowanych krawędziach. Zmianę szerokości kąta, w którym wysyłany jest strumień
świetlny uzyskuje się poprzez przesuwanie wózka, na którym umieszczone jest źródło
światła, względem ogniskowej soczewki.

widownia

zascenie

scena
obrotowa

kurtyna
tylna
(horyzont)

scena
główna

kieszeń
sceniczna
lewa

kieszeń
sceniczna
prawa

kurtyna
przednia

proscenium

kanał
orkiestrowy
(orkiestron)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Reflektory F

Spotykane są zarówno w teatrach jak i w studiach telewizyjnych. Wyposażone są

w soczewkę Fresnela (schodkową) służącą do zmiękczania strumienia świetlnego. Reflektory
tego typu na ogół stosowane są do oświetlania, tzw. „zalewania światłem” z małych i średnich
odległości planów scenicznych i dekoracji. Plama świetlna jest „miękka”, wyraźnie jaśniejsza
w środku i mniej jasna w miarę zwiększania odległości od środka.

Reflektory profilowe

Pozwalają uzyskać plamę świetlną o idealnie wyraźnych krawędziach. Posiadają

skomplikowany układ optyczny z odbłyśnikiem elipsoidalnym. Występują w dwóch
wersjach: o stałym i zmiennym kącie świecenia. Dodatkowo do zmiany średnicy plamy
świetlnej stosuje się „Iris” – przystawkę, która umożliwia zwężenie kąta, w którym wysyłany
jest strumień świetlny.

Rys.2. Układ plam świetlnych w reflektorach: a) F, b) PC, c) profilowym [3]

Naświetlacze

Służą do oświetlania dekoracji od dołu, oświetlania dużych planów i „horyzontów”.

Cechą charakterystyczną jest szeroki kąt rozsyłu strumienia świetlnego. Kąt ten można
regulować jedynie przy pomocy zewnętrznych osłon. Wśród naświetlaczy istnieje podział ze
względu na kształt bryły fotometrycznej, na aparaty symetryczne i asymetryczne.

Naświetlacz symetryczny Naświetlacz asymetryczny

Rys.3. Kąt rozsyłu strumienia świetlnego w naświetlaczu symetrycznym i asymetrycznym [źródło własne]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Reflektory prowadzące

Służą do oświetlania osób poruszających się na scenie. Swoim układem optycznym

przypominają reflektory profilowe.

Reflektory estradowe PAR

To najprostsze a zarazem najtańsze aparaty oświetleniowe. Nie posiadają soczewek,

a cały układ optyczny jest umieszczony w żarówce. Są wykorzystywane głównie do
oświetlania kontrowego. Żarówki dostępne są w wersjach o różnym kącie świecenia.

Wszystkie typy omawianych reflektorów wyposażone są w ramkę umożliwiającą

współpracę z filtrami barwnymi.

Rys.4. Schemat trójpunktowego modelu oświetlenia obiektu [źródło własne]

Zastosowanie światła na scenie

Światło rysujące (ang. key light) jest głównym światłem na planie i

wywiera największy

wpływ na fotografowany czy filmowany obiekt. Jest zazwyczaj najjaśniejsze i najostrzejsze -
w naturze jego odpowiednikiem jest słońce. Wydobywa szczegóły rysunku, określa
przestrzeń i fakturę, a także tworzy cienie. Ustawiane jest najczęściej z lewej bądź prawej
strony, pod kątem 30-45 stopni do osi kamery oraz dość wysoko, aby cienie rzucane były na
podłogę a nie na ściany czy sufit.

Światło wypełniające (ang. fill light) ma za zadanie złagodzenie działania światła

rysującego. Ustawia się je jak najbliżej osi widzenia kamery. Jest raczej miękkie i mniej
intensywne – takie jakie daje zachmurzony nieboskłon. Źródłem takiego światła może to być
tzw. soft box czyli reflektor ze specjalnym kloszem z białego materiału, światło odbite od
blendy (ang. reflector) bądź przepuszczone przez materiał zmiękczający np. fizelinę lub
zwykłą kalkę techniczną. Światło wypełniające stosuje się do zmniejszania kontrastu,
wydobywania szczegółów w cieniach. Korzystając z blendy można nawet wykorzystać do
tego celu światło rysujące. Światło wypełniające powinno byś ustawiane jak najbliżej osi
kamery, tak aby nie tworzyć niepotrzebnych cieni.

Światło kontrowe (ang. back light) służy do zarysowania konturu obiektu,

wyodrębnienia go z tła i jako takie umieszczane jest za obiektem i zwykle dość blisko
filmowanego obiektu.

Światło boczno-
kontrowe

Światło
wypełniające

Światło
rysujące

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ponadto występują też:

Światło efektowe – światło, którego natężenie, rozmiar plamy i położenie pozoruje

pewne zjawiska oświetleniowe, np. światło latarki, świecy, telewizora, błyskawicy itp. Może
ono być widoczne w kadrze lub niewidoczne ale „grające”.

Światło sceniczne (ang. practical) – świecący rekwizyt widoczny w kadrze.
Termin „trójpunktowy” nie oznacza bynajmniej zastosowania tylko trzech źródeł światła.

Wszystkie trzy nazwy określają kierunki oraz funkcje jakie pełnią poszczególne źródła.
Światła ustawia się w takiej kolejności jak przedstawiono powyżej czyli najpierw
najmocniejszym światłem ustawia się podstawowy rysunek a następnie dodaje się kolejne
(wypełnienie, kontra).

Oświetlenie kluczowe jest sumą światła rysującego i wypełniającego, czyli świateł

z kierunków przedniobocznych. Stanowi podstawę do wyznaczania optymalnej ekspozycji.

Urządzenia efektowe

Ogromny postęp technologii nie ominął przemysłu urządzeń efektowych produkowanych

na potrzeby obiektów widowiskowych. Urządzenia te o zaawansowanej technologii
pozwalają na wzbogacenie scenografii scenicznej, a nawet w miejsce tradycyjnych dekoracji
umożliwiają wykreowanie oprawy plastycznej sceny.

Do urządzeń efektowych zaliczyć należy ruchome projekcje świetlne realizowane za

pomocą techniki wideo, całą gamę inteligentnych skanerów i reflektorów tzw. ruchomych
głów, lasery, lampy stroboskopowe i ultrafioletowe, specjalne urządzenia wytwarzające dym,
mgłę i śnieg, efekty pirotechniczne. Znajdują tu zastosowanie materiały inscenizacyjne takie
jak tiule bezszwowe, ekrany do projekcji przedniej i tylnej, folie lustrzane.

Programowanie parametrów urządzeń efektowych, tworzenie i odtwarzanie scen

z użyciem urządzeń efektowych odbywa się sygnałem cyfrowym DMX na nowoczesnych
pulpitach sterowniczych.

Zmieniacze kolorów (filtry, diody LED)

Występujący często problem z zakolorowaniem światła pochodzącego z reflektora PC,

Fresnel, PAR czy reflektora prowadzącego rozwiązywany był do tej pory w następujący
sposób: aluminiowa ramka z włożonym doń filtrem świetlnym była sposobem
uniemożliwiającym zmianę barwy światła podczas spektaklu. Zmieniacze kolorów pozwalają
uzyskać interesujący nas kolor światła pochodzącego z reflektora. Urządzenia te znakomicie
nadają się do wszelkiego rodzaju studiów, TV, teatrów, estrady, gdzie wymagana jest
kontrola barwy światła o wysokim natężeniu. Zastosowanie wiatraków chłodzących pozwala
na używanie zmieniaczy nawet do lamp o mocy do 10kW. Standard DMX stosowany do
komunikowania się z urządzeniem pozwala na wybór jednego z palety nawet 30 kolorów.
Dobór dostępnych kolorów polega na stworzeniu rolki z filtrów różnego koloru według
instrukcji, bądź zaopatrzeniu się w przygotowane rolki filtrów. Polecane są tu filtry
wysokotemperaturowe zapewniające stabilną pracę urządzenia dzięki specjalnym materiałom
z których są produkowane i posiadają certyfikat Polskiego Centrum Naukowo-Badawczego
Ochrony Przeciwpożarowej zaświadczający, iż należą one do materiału trudnozapalnego wg
normy PB/BM/1.

Obserwując aktualne trendy w oświetleniu efektowym zauważamy, że coraz częściej

wykorzystywane są diody LED. Producenci opraw oświetleniowych szybko zorientowali się,
że na bazie zjawiska elektroluminescencji można skonstruować oprawy oświetleniowe,
których możliwości byłyby rewolucyjne względem dotychczas stosowanych.

Zjawisko

elektroluminescencji

zostało

raz

pierwszy

zaobserwowane

i udokumentowane przez Henry’ego Josepha Rounda w roku 1907. Pierwszą diodę emitującą
światło czerwone zdołano wytworzyć dopiero w roku 1962. Następnie po 6 latach laboratoria

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

opuściła dioda zielona. Rok 1992 przyniósł kolejny wynalazek – diodę niebieską. I dopiero
w tym momencie uzyskano możliwość wytworzenia dowolnej barwy światła poprzez
wymieszanie w odpowiednich dla powstania tej barwy proporcjach światła pochodzącego z
trzech emiterów: R (czerwony), G (zielony) i B (niebieski). Na rysunku 5 przedstawiono
reflektor z zastosowaniem diod LED – IMG Stage Line PARL-36/SW.

Mieszanie barw światła to nie jedyna zaleta opraw opartych na diodach LED. To miedzy

innymi:

−

wyjątkowo długa żywotność określana przez producentów od 50000 do 100000 godzin,

−

wyjątkowe nasycenie kolorów bez strat światła na filtrach,

−

brak promieniowania UV w strumieniu świetlnym,

−

wysoka efektywność przy świetle barwnym, co daje oszczędności energii elektrycznej,

−

niski poziom wydzielanego ciepła,

−

zasilanie niskim napięciem,

−

łatwa obsługa i bieżąca eksploatacja.

Rys.5. Reflektor IMG Stage Line PARL-36/SW [13]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1) Jakie znasz rodzaje scen?
2) Jak zbudowana jest klasyczna scena teatralna?
3) Jakie znasz urządzenia sceniczne?
4) Co to jest klucz świetlny?
5) Do czego służą reflektory prowadzące?
6) Do czego służą naświetlacze?
7) Jakie rodzaje światła wykorzystywane są do oświetlenia sceny?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz i zainstaluj odpowiednie typy reflektorów w celu oświetlenia scenografii do

spektaklu „Jacek Malczewski – Książę Niezłomny” według projektu przedstawionego na
rys. 6.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.6. Projekt scenografii do spektaklu „Jacek Malczewski” [autor: Krzysztof Ciecieląg]

Scenografia przedstawia wnętrze pracowni artysty malarza.
Znajdują się tam charakterystyczne rekwizyty, takie jak: sztaluga malarska, drabina,

blejtramy malarskie, gotowe obrazy, różnego rodzaju kompozycje, w skład których wchodzą
fragmenty zbroi, futra, manekiny w kostiumach, itp.

W pracowni stoi fortepian, krzesła, stolik.
Całość skomponowana jest w taki sposób, ażeby w jednej przestrzeni scenicznej

wykreować przy pomocy oświetlenia i efektów technicznych kilka różnych

planów,

w których dzieje się akcja spektaklu. Na tylnej kurtynie w kolorze czarnym rozpięta jest
zasłona z czarnego tiulu, na której podczas spektaklu rzutowane będą obrazy z rzutnika
multimedialnego. Pomiędzy kurtyną a tiulową zasłoną powinna być zachowana odległość od
20 do 50 cm, co spowoduje wrażenie trójwymiarowego obrazu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze scenariuszem spektaklu i projektem scenografii,
2) zapoznać się z sugestiami scenografa i reżysera dotyczącymi klimatu sceny,
3) wykonać szkic scenografii,
4) dobrać odpowiedni sprzęt oświetleniowy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

scenariusz spektaklu i projekt scenografii,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

reflektory i dodatkowy osprzęt,

−

scenografia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Dobierz i zainstaluj odpowiednie typy reflektorów w celu oświetlenia dwóch aktorek

grających w SCENIE I spektaklu „Jacek Malczewski – Książę Niezłomny”.

Rys.7. Usytuowanie Aktorki I i Aktorki II w SCENIE I [źródło własne]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się ze scenariuszem spektaklu i projektem scenografii,
2) wykonać szkic sytuacyjny SCENY I,
3) dobrać odpowiedni rodzaj światła,
4) dobrać odpowiedni sprzęt (reflektory, statywy, filtry).

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

scenariusz spektaklu i projekt scenografii,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

reflektory i dodatkowy osprzęt,

−

scenografia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

TAK

NIE

1. Omówić budowę sceny teatralnej?

2. Omówić podstawowy schemat oświetlenia scenicznego?

Dobrać i zainstalować odpowiedni rodzaj reflektorów
w celu oświetlenia aktorów (postaci)?

Scharakteryzować

rodzaje

światła wykorzystywane

w projekcie scenicznym?

Dobrać i zainstalować odpowiedni rodzaj reflektorów
w celu oświetlenia scenografii?

Nawiązać współpracę z zespołem realizatorów spektaklu
w zakresie artystycznym, technicznym i logistycznym?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2 Dobieranie, instalowanie i obsługiwanie sterowników

analogowych, sterowników DMX

4.2.1 Materiał nauczania

Sterownik analogowy ośmiokanałowy

Na rys. 8 przedstawiono analogowy sterownik oświetlenia scenicznego MIDI-LIGHT

ML-88S.

Rys.8. Oświetleniowy sterownik analogowy ML -88S [16]

Sterownik oświetlenia MIDI-LIGHT przeznaczony jest głównie do współpracy

z urządzeniami wyposażonymi w MIDI (Musical Instrument Digital Interface), czyli cyfrowe
złącze muzyczne. Można przez nie, na kilka różnych sposobów, sterować światłem lub
innymi urządzeniami scenicznymi w sposób najbardziej efektywny, wykorzystując wszystkie
możliwości sterownika.

Sterownik ML-88S umożliwia sterowanie każdego kanału na zasadzie włącz-wyłącz.

Poziom od 0 do 64 oznacza kanał wyłączony, od 65 do 127 - kanał włączony. ML-88S służy
do sterowania oświetleniem o charakterze rezystancyjnym oraz o charakterze indukcyjnym
(żarówki halogenowe zasilane przez transformator, np. Par 36). Może załączać również inne
urządzenia np.: efekty świetlne typu Flower, Lotos itp., napędy ruchomych źródeł światła,
wentylatory, przekaźniki, styczniki itp.

W najwyższej wersji produkowany jest jeden typ sterownika: 8-mio kanałowy; 8 kanałów

mocy do 1000W w każdym kanale (łączna moc do 2200W); zasilanie 220V/50Hz -
jednofazowo z typowego gniazdka sieciowego; obudowa rack 1U.

System DMX512

Teatr i estrada to miejsce, w którym przy pomocy specjalistycznych urządzeń kreuje się

nowa rzeczywistość. To blask reflektorów, obrazy malowane światłem, czyli wszystko to, co
składa się na park oświetleniowy teatru.

Rozwój systemów oświetleniowych oraz potrzeba sterowania coraz większą ilością

urządzeń spowodował konieczność zastąpienia systemów analogowych cyfrowymi. Obecnie
standardem są systemy DMX, np. DMX512, którego schemat przedstawia rysunek 9.
Ogólna zasada sterowania urządzeniami w sieci DMX jest następująca:

Urządzenie sterujące wysyła do sieci wiązki informacji (dla maks. 512 kanałów). Każde

z urządzeń sterowanych ma nadany adres, na podstawie którego z wiązki informacji wybiera
rozkazy przeznaczone dla niego, a następnie wykonuje polecenia. Wysyłanie informacji
powtarzane jest min. 40 razy na sekundę. Podstawowym założeniem jest liniowość sieci, tzn.
sygnał przechodzi z jednego urządzenia do następnego. Ponieważ taka sieć jest zazwyczaj
niewystarczająca, wprowadzono rozdzielacze (splitery) – urządzenia o jednym wejściu i kilku
wyjściach DMX, a także wzmacniacze umożliwiające przesyłanie sygnałów na odległości

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

większe niż 500m oraz wykorzystywane w liniach o większej ilości urządzeń niż 32 sztuki.
Aby umożliwić współpracę z urządzeniami analogowymi wprowadzono multipleksery
i demultipleksery, pełniące jednocześnie rolę przetworników analog/DMX i DMX/analog.

Rys.9. Schemat sieci DMX [3]

W systemie DMX można tworzyć rozbudowane sieci umożliwiające sterowanie dużymi

systemami oświetlenia. Przy budowie sieci DMX należy zwrócić uwagę, aby każda linia
zakończona była terminatorem (opornik 80-120Ω). Jako standard przyjęto, że wszystkie
urządzenia pracujące w sieciach DMX wyposażone są w gniazda i wtyki XLR5 (lubXLR3).
Bardzo istotne przy zastosowaniu sieci DMX jest wyposażenie w odpowiednie przewody –
powinny one mieć impedancję falową 100 – 120Ω (w zależności od rozwiązania). Dla
urządzeń inteligentnych typu: skanery, ruchome głowice itp. informacja sterująca zawarta jest
w kilku kolejnych kanałach DMX. Adresując takie urządzenie nadajemy mu numer
pierwszego przeznaczonego dlań kanału.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.10. Konsoleta oświetleniowa z polską wersją językową ETC CONGO [12]

Rysunek 10 przedstawia nowoczesną konsoletę do sterowania oświetleniem ETC

CONGO. Posiada ona kilka unikalnych rozwiązań:

−

sekcja świateł niezależnych pozwala wygodnie sterować światłami roboczymi,
oświetleniem widowni, reflektorami prowadzącymi czy też maszynami do dymu,

−

elastyczny interfejs zapewnia dowolne rozmieszczenie wyświetlanych informacji na
trzech monitorach oraz dziewięciu zintegrowanych wyświetlaczach LCD, co umożliwia
dowolne dostosowanie konsolety do wymagań użytkownika,

−

radiowe sterowanie pozwala na zdalną kontrolę poziomów, scen oraz sekwencji bez
konieczności ładowania nawet przez 1 rok. Klasyczna para potencjometrów odtwarzania
(Cross Faders) przeznaczona dla teatru, 40 wielozadaniowych masterów umożliwiających
zapisanie grup, scen, efektów, sekwencji i pętli, 40 przycisków bezpośredniego wyboru
dedykowanych do obsługi świateł automatycznych,

−

obsługa do 3072 urządzeń na 12 liniach DMX 512 lub EDMX,

−

obsługa Ethernetu w standardach Avab, ArtNet, EtcNet2, ACN,

−

zapis na twardym dysku lub pamięciach USB,

−

import spektakli z innych konsolet.

System ze standardem ETHERNET

Protokół sterowania DMX 512 posiada niestety dużo ograniczeń w momencie gdy

chcemy stworzyć wielki system sterujący. Ograniczona ilość kanałów, sterowanie z różnych
miejsc, czy łączenie różnych sygnałów, powoduje wiele komplikacji przy zastosowaniu
jednokierunkowych magistrali systemu DMX 512. W związku z tym opracowano nowy
system sterowania oświetleniem scenicznym pracujący na bazie sieci komputerowej
ETHERNET. Cała koncepcja sieci ETHERNET oparta jest, tak jak sieć komputerowa, na
systemie otwartym i równoległym. Oznacza to, że w każdym miejscu sieci, gdziekolwiek
zainstalujemy koncentrator (hub) można podłączyć dowolne urządzenie będące elementem
systemu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie funkcje spełnia analogowy sterownik oświetlenia?
2. Na czym polega zasada sterowania urządzeniami w sieci DMX?
3. Jakie funkcje umożliwia konsoleta oświetleniowa?
4. Co to są rozdzielacze?
5. Czy możliwe jest sterownie oświetleniem przez lokalną sieć komputerową?
6. W jaki sposób rozpoznawane są przez sterownik urządzenia w systemie DMX?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Podłącz do sterownika DMX zestaw reflektorów oraz urządzeń audiowizualnych

i efektowych niezbędnych do realizacji scenariusza spektaklu zamieszczonego w załączeniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z instrukcją obsługi sterownika,
2) podłączyć sterownik do źródła zasilania za pomocą specjalnego kabla,
3) połączyć wyjścia DMX sterownika z wejściem DMX urządzeń tworząc łańcuch,
4) uruchomić cały układ zgodnie z dokumentacją.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sterownik DMX,

−

instrukcja obsługi sterownika,

−

urządzenia dodatkowe (audio, efektowe, reflektory),

−

okablowanie,

−

arkusze papieru formatu A-4,

−

przybory do pisania.

Ćwiczenie 2

Zaprogramuj sterownik DMX pod kątem realizacji poszczególnych scen spektaklu

według scenariusza zamieszczonego w załączeniu, w zakresie oświetlenia, nagłośnienia
i efektów specjalnych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać scenariusz spektaklu i uwagi reżyserskie,
2) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) zaplanować tok postępowania,
4) wykonać szkice sytuacyjne poszczególnych scen spektaklu,
5) dobrać odpowiedni sprzęt oświetleniowy, nagłośnieniowy i efektowy,
6) zapoznać się z instrukcją obsługi poszczególnych urządzeń,
7) podłączyć do sterownika DMX wybrane urządzenia,
8) zaprogramować poszczególne sceny zgodnie z instrukcją obsługi sterownika DMX.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

scenariusz spektaklu z uwagami reżyserskimi,

−

arkusz papieru,

−

przybory do pisania,

−

sterownik DMX,

−

urządzenia audiowizualne i efektowe,

−

scenografia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

TAK

NIE

Posłużyć się dokumentacją techniczną i instrukcją obsługi
sterownika DMX?

Podłączyć sterownik DMX do źródła zasilania?

Podłączyć do sterownika szereg urządzeń audiowizualnych
i efektowych tworząc łańcuch DMX?

Wykonać w oparciu o scenariusz spektaklu szkice
techniczne poszczególnych scen?

Zaprogramować

poszczególne

sceny

pod

kątem

oświetlenia,

wykorzystania

efektów

dźwiękowych

i innych?

Zrealizować próbę techniczną polegającą na płynnym
przechodzeniu z jednej sceny do drugiej na podstawie
dokumentacji sterownika oświetlenia?

Zaprogramować ustawienie scen, korzystając z instrukcji
obsługi urządzeń niezbędnych do realizacji oświetlenia?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Dobieranie, instalowanie i obsługiwanie końcówek mocy

głośników, rozdzielaczy sygnału, korektorów graficznych,
mikserów

4.3.1. Materiał nauczania

Nagłośnienie sceny

Przed realizacją audycji, przede wszystkim należy odróżnić nagłośnienie widowni, od

nagłośnienia sceny. Zarówno w przypadku realizacji muzycznych spektakli operowych jak
również programów estradowych, artyści na scenie niedostatecznie słyszą orkiestrę lub zespół
akompaniujący. Dlatego też umieszcza się na niej specjalne kolumny głośnikowe tzw.
odsłuchy, które podają dźwięk z orkiestronu lub zespołu muzycznego. Zawodowi realizatorzy
dźwięku pracują na ogół na kilku konsoletach dźwiękowych (stołach mikserskich). Główna
konsoleta umieszczona na tyłach widowni, tworzy całościowy obraz dźwiękowy spektaklu
z tego, co podane jest z mniejszych konsolet umieszczanych w kieszeniach scenicznych czy
orkiestronie.

Oprócz głównego systemu – nagłośnienia centralnego, gdzie wielkie kolumny

umieszczane są w portalu sceny, coraz częściej stosuje się w teatrach systemy polegające na
umieszczaniu wokół widowni kilkudziesięciu małych głośników, które umożliwiają
uzyskanie efektu „biegnącego” czyli otaczającego widza dźwięku. Efekty dźwiękowe można
nagrać i odtwarzać poprzez systemy przestrzennego nagłośnienia planów sceny i widowni.
W niektórych teatrach stosuje się również systemy kwadrofoniczne. Efekt kwadrofoniczny
powstaje w oparciu o cztery głośniki – dwa z przodu i dwa z tyłu słuchacza. W kinach (i nie
tylko) wykorzystuje się systemy nagłośnieniowe oparte o standard Dolby Digital czy DTS. Na
rys. 11 i 12 przedstawiono przykładowe systemy nagłośnieniowe.

Ogromny postęp technologii dotyczy nie tylko urządzeń sterujących wzmocnieniem

i barwą dźwięku. To również cała gama mikrofonów, słuchawek, odtwarzaczy i innych
urządzeń efektowych.

Rys.11. Schemat kompletnego zestawu nagłośnieniowego – dwudrożnego [8, str. 99]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.12. Schemat kompletnego zestawu nagłośnieniowego – trójdrożnego [8, str. 99]

Końcówki mocy

Wzmacniacz mocy jest przedostatnim ogniwem toru akustycznego. Jego zadaniem jest

takie wzmocnienie napięcia i prądu (czyli mocy), aby można było wysterować kolumny
głośnikowe.

Wzmacniacze mocy mają wbudowaną ochronę przed krótkim spięciem, infradźwiękami,

przegrzaniem, falami radiowymi, stałą składową na wyjściu, a nawet bezpieczniki
transformatorowe w przypadku, gdy kabel zasilający zostanie wpięty do złego gniazdka.

Rys.13. Końcówka mocy firmy Elektro-Voice CP 3000S [15]

Zainstalowane limitery chronią głośniki przed przesterowaniem i uszkodzeniem, zaś

przełączane filtry wysokoprzepustowe oraz infradźwiękowe chronią głośniki niskotonowe
(woofery) przed zniszczeniem. Przedstawiona na rys. 13 końcówka mocy CP3000S
zbudowana jest w klasie H, czyli z przełączanym napięciem zasilania. Mamy tu do czynienia
z dwoma oddzielnymi zasilaczami o wymaganych napięciach i prądach. Został tu
zastosowany bardzo stabilny i wydajny zasilacz impulsowy, który daje nam dwa poziomy
napięć +/-54V i +/- 108V. Zastosowanie zasilacza impulsowego pozwala na eliminację
ważnych problemów występujących w tradycyjnych końcówkach z

zasilaniem

transformatorowym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.14. Zasada działania przetwornicy impulsowej [15]

Rysunek 14 przedstawia zasadę działania zasilacza impulsowego:

−

napięcie sieciowe 220 V prostujemy i filtrujemy do postaci stałej,

−

zespół kluczy sterowanych za pomocą układu sterowania i kontroli z odpowiednią
częstotliwością i wypełnieniem podaje prąd do transformatora impulsowego; proces ten
odbywa się w paśmie ponadakustycznym nawet z częstotliwością 400 kHz,

−

za transformatorem przebieg jest prostowany i filtrowany do postaci użytkowej,

−

układ kontroli śledzi na bieżąco napięcie wyjściowe i steruje odpowiednio wypełnieniem
przebiegów prądu kluczowania.
Zasilacz impulsowy potrafi zareagować na spadek napięcia wyjściowego niezwykle

szybko. Zakładając, że pracuje z częstotliwością 100 kHz, to jego czas reakcji wynosi 10µs,
a nie jak w przypadku zasilaczy transformatorowych – 100 ms. Kolejnym plusem takiego
zasilania jest znaczna redukcja masy transformatora. Transformator to około 60% całkowitej
masy końcówki mocy.

Uwaga! Wzmacniacz mocy może współpracować z każdym głośnikiem, którego

impedancja jest większa od nominalnej podanej przez producenta. Powoduje to spadek
maksymalnej mocy wyjściowej, ale równocześnie zmniejsza zniekształcenia nieliniowe
i ryzyko przegrzania.

Nie wolno łączyć równolegle wyjść wzmacniaczy, ponieważ bardzo małe oporności

wyjściowe stanowią zwarcie dla drugiego wzmacniacza.

Głośniki

Głośnik to jedno z najstarszych urządzeń telekomunikacyjnych. Służy do transformacji

sygnału elektrycznego na ciśnienie akustyczne. W zastosowaniach estradowych królują od
wielu lat głośniki dynamiczne charakteryzujące się dość prostą budową. Są one częścią
systemów nagłośnieniowych.

Mówiąc o systemach nagłośnieniowych, należy pamiętać, że każdy z nich składa się

najczęściej z kilku, a nawet kilkunastu źródeł dźwiękowych. Tymi źródłami są najczęściej
głośniki umieszczone w specjalnych obudowach, które razem nazywane są zestawami
głośnikowymi. W zaawansowanych i większych systemach nagłośnieniowych, głośniki tego
samego typu, odpowiedzialne za generację dźwięku w danym pod-paśmie, grupuje się
w ramach jednej obudowy. Możemy je również nazwać kolumną głośnikową. Kilka kolumn
grupuje się w tzw. macierze (rys. 15), matryce, tablice. W języku angielskim stosuje się
nazwę cluster, tak więc sensownie wydaje się nazywanie ich po prostu klastrami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.15. Macierz głośnikowa [15]

Na rys. 15 przedstawiono przykładową macierz (matrycę) głośnikową. Rozwiązanie takie

stosuje się na dużych scenach plenerowych, stadionach. Natomiast optymalnym
rozwiązaniem dla nagłośnienia mniejszych sal widowiskowych czy klubów są pasywne
zestawy głośnikowe. Przykładowe rozwiązanie takiego zestawu firm Mackie i EAW znane
jako Tetrad Driver Alignment Technology, przedstawiono na rys. 16 i 17. Podstawą tej
technologii jest zastosowanie czterech mniejszych głośników zamiast jednego większego. I
tak w satelicie S408 zamiast stosowanego najczęściej w zestawach 2-drożnych pojedynczego
głośnika 15” występują cztery 8” drivery LF. Zalety takiego rozwiązania są oczywiste –
przetwornik 8” charakteryzuje się szybszą odpowiedzią na transjenty

, a wykorzystanie

czterech głośników powoduje zwiększenie powierzchni i co za tym idzie efektywności
zestawu.

Według podobnej koncepcji, w subwooferach zamiast jednego dużego głośnika można

zastosować cztery mniejsze, uzyskując większą moc, wydajność i przede wszystkim mocne,
czyste brzmienie.

Transjent – stany nieustalone, krótkotrwałe zmiany wewnętrznej struktury dźwięku, występujące w każdym

zjawisku dźwiękowym podczas jego kolejnych faz. Transjenty wpływają na: wyrazistość i rozpoznawanie
dźwięków, określanie stopni dynamicznych, barwy, oraz ogólnego charakteru brzmienia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.16. Satelita S408 [2]

Rys.17. Subwoofer S410s [2]

Usytuowanie wszystkich elementów zestawu w obudowie również nie jest przypadkowe.

Znajdująca się w centrum tuba otoczona jest przez drivery LF (ang. Low Frequency), dzięki
czemu uzyskano symetrię zarówno horyzontalną jak i wertykalną oraz umieszczono źródła
wysokich i niskich częstotliwości w jednym punkcie. Zastosowany układ zapewnia
równomierny rozkład zawartości LF i HF w całym 75° obszarze zasięgu kolumny.

Subwoofer

Subwoofer to zestaw głośnikowy służący do odtwarzania najniższych częstotliwości

akustycznych. Subwoofery stosuje się w kilku różnych konfiguracjach:

−

sprzedawane całkowicie osobno, dla uzupełnienia zwykłych zestawów głośnikowych,
w celu poszerzenia odtwarzanego zakresu pasma i dynamiki, jako jeden z elementów
wielodrożnego zestawu do kina domowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

jako element tradycyjnego zestawu do dwukanałowego stereo w komplecie z głośnikami
satelitarnymi,

−

w postaci osobnego modułu stanowiącego część wielodrożnej kolumny głośnikowej.
Dość często spotykane są subwoofery aktywne. Są one wyposażone we wbudowany

wzmacniacz, który steruje głośnikiem (lub głośnikami) subwoofera. Subwoofery pasywne
wykorzystują zewnętrzne wzmacniacze, albo jest to osobny wzmacniacz, albo wzmacniacz
zasilający głośniki główne. W subwooferach często stosuje się przełączane czy też
regulowane układy filtrów, tak by użytkownik mógł dobrać górną częstotliwość graniczną
pracy subwoofera w sposób zoptymalizowany pod kątem zestawów odtwarzających średnie
i wysokie tony.

Główną zaletą użytkową subwooferów jest to, że można je ustawiać w znacznej

odległości od zestawów odtwarzających wyższe częstotliwości. Takie ustawienie jest
możliwe dzięki temu, że ucho ludzkie nie jest zdolne precyzyjnie zlokalizować dźwięków
o bardzo niskich częstotliwościach. Lokalizacja instrumentów takich jak duże bębny,
kontrabasy itp. odbywa się dzięki temu, że widmo tych dźwięków zawiera nie tylko niskie
częstotliwości, ale wraz z nimi występują wyższe składowe.

Badania psychoakustyczne wskazują, że ucho ludzkie nie jest w stanie lokalizować

dźwięków o częstotliwości niższej niż 80Hz. Dlatego też wskazane jest aby w zestawach
wysokiej jakości górna granica pasma przenoszenia subwoofera wynosiła nie więcej niż
80Hz. W wielu zastosowaniach praktycznych subwoofery odtwarzają jednak dźwięki do stu
kilkudziesięciu lub nawet dwustu kilkudziesięciu Hz. W takich przypadkach ustawienie
subwoofera ma wpływ na postrzeganą przez słuchacza lokalizację niskich tonów.
Rozwiązanie takie jest wynikiem kompromisu – kosztem pogorszenia wierności efektów
stereofonicznych poprawia się użytkowe walory zestawu dzięki temu, że kolumny satelitarne
mogą być mniejsze.

Krosownica (rys.18) – jest, w dużym uproszczeniu, układem od kilkudziesięciu do

kilkuset gniazd (wejść/wyjść) umieszczonych we wspólnej obudowie, połączonych ze sobą.
Typowa krosownica w obudowie posiada najczęściej 2 rzędy po 24 gniazda na panelu
przednim i tyleż samo na panelu tylnym. Gniazda z przodu odpowiadają pod względem
numeracji leżącym naprzeciw nim gniazdom z tyłu.

Sygnał dostarczony do jednego z gniazd z tyłu, domyślnie przekazywany jest do gniazda

znajdującego się nad nim, również z tyłu. Jeżeli do gniazda z przodu, leżącego naprzeciw
gniazda, do którego dostarczyliśmy sygnał, wetkniemy wtyczkę, wówczas sygnał zostanie
podany na kabel, który właśnie podłączyliśmy, a przy tym zostanie odcięty od drugiego
gniazda z tyłu.

Rys.18. Krosownica PX2000 firmy Behringer – widok panelu przedniego panelu tylnego [10]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.19. Działanie krosownicy w trybie normalnym [10]

Rysunek 19 przedstawia przepływ sygnału przy różnych konfiguracjach wtyczek

podłączonych do krosownicy.

Krosownica jest urządzeniem niezwykle przydatnym w pracy na estradzie czy w studiu.

Bardzo często w trakcie koncertu zachodzi potrzeba zmiany konfiguracji połączeń licznych
urządzeń peryferyjnych (procesory dynamiki, equalizery, procesory efektowe). Biorąc pod
uwagę warunki panujące na estradzie, (plątanina kabli, niedostateczne oświetlenie) oraz różny
układ gniazd w różnych urządzeniach, nietrudno o pomyłkę. Dzięki krosownicy możemy
szybko i bezbłędnie przekierować sygnał w konkretne miejsce w zależności od potrzeb.

Kolejnym urządzeniem w tej kategorii sprzętowej jest crossover. Jest to zwrotnica

częstotliwościowa, której zadaniem jest podział pasma pomiędzy poszczególne drogi zestawu
nagłośnieniowego, np. wydzielenie w układzie trójdrożnym tonów niskich, średnich
i wysokich. Do podstawowych funkcji crossoverów należy możliwość ustalania
częstotliwości podziału oraz głośności poszczególnych torów. Wśród dodatkowych funkcji
w bardziej zaawansowanych zwrotnicach aktywnych, spotkać możemy możliwość zmiany
polaryzacji sygnału na poszczególnych drogach lub nawet możliwość płynnej kompensacji
czasowej, co z kolei pozwala na lepsze zgranie fazowe głośników.

Korektor graficzny (equalizer) – służy do zmiany wartości natężenia dźwięku dla

poszczególnych częstotliwości. Można w ten sposób uzyskać głośniejsze lub cichsze tony
wysokie, średnie lub niskie. Korektor graficzny ma za zadanie skorygowanie (stąd nazwa
korektor) barwy dźwięku. Korektor w zestawach wieżowych włącza się w szereg pomiędzy
źródłem sygnału (np. tunerem) a wzmacniaczem. W systemach hi-end nie stosuje się tego
typu urządzeń, ze względu na ogromne zmiany w torze sygnału, a co za tym idzie
wprowadzenie bardzo dużej ilości zakłóceń i „zanieczyszczeń” dźwięku.

Popularny korektor składa się z suwaków (zwykle 5-10 częstotliwości korekcyjnych na

kanał) oraz wzmocnienia, posiada również możliwość wyłączenia korekcji. Istnieją korektory
studyjne, posiadające znacznie większą i dokładniejszą korekcję dźwięku. Najczęściej
w praktyce nagłośnienia scenicznego stosuje się tzw. korektor tercjowy czyli oferujący 31
punktów korekcji na kanał. Jest on na tyle precyzyjny, że pozwala precyzyjnie modelować
brzmienie a jednocześnie szerokość poszczególnych pasm pozwala na naturalne brzmienie
bez zniekształceń nieliniowych.

Kolejną grupą urządzeń scenicznych są kompaktowe i uniwersalne miksery dysponujące

wejściami mikrofonowymi /liniowymi (w ilości od 5 do 24) oraz wejściami stereofonicznymi.
Wysoką jakość dźwięku zarówno w studio projektowym, jak i systemach nagłośnienia
zapewniają ultra niskoszumowe przedwzmacniacze mikrofonowe. Filtry dolnozaporowe
zainstalowane w kanałach monofonicznych eliminują niepożądane przydźwięki, jak hałas
sceniczny, podmuchy wiatru oraz niskoczęstotliwościowe rezonanse sal nagraniowych.
Wielopasmowy korektor zainstalowany w każdym torze pozwala na pełną kontrolę nad
miksem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.20. Mikser z interfejsem audio Phonic Helix Board 18 Fire Wire [11]

Przedstawiony na rysunku 20 mikser HB18FW został skonstruowany tak, aby mógł

spełniać rolę jedynego urządzenia znajdującego się w torze sygnału pomiędzy mikrofonami
a komputerem.

Mikser ten posiada 18 wejść: 6 kanałów mono, 4 kanały stereofoniczne (liczymy po 2)

oraz 2 stereofoniczne powroty. Wszystkie wejścia mikrofonowe posiadają filtry
górnoprzepustowe (75Hz, 18dB/oct) oraz załączane globalnie napięcie Phantom 48 V do
zasilania mikrofonów pojemnościowych. Mikser wyposażono w cyfrowy, 24 bitowy procesor
efektów. Wśród algorytmów znajduje się tu kilka rodzajów pogłosu, efekty opóźnieniowe
i modulacyjne itp. Mikser wyposażono w 10-pasmowy korektor graficzny, którego można
użyć na sumie lub w torze odsłuchowym (AUX I). Korekcji dokonywać możemy w pasmach:
40; 80; 160; 315; 630 Hz oraz 1,25; 2,5; 5; 10 i 16 kHz.

W mikserze HB18FW zastosowano interfejs IEEE 1394 potocznie zwany Fire Wire,

umożliwiający przesyłanie 16 sygnałów bezpośrednio do komputera. Dzięki dużej
przepustowości interfejsu rozdzielczość próbkowania można ustawić na 16 lub 24 bity.

Mikser jest konstrukcją uniwersalną, znakomicie sprawdza się jako główna konsola

studyjna, jako mikser nagłośnieniowy oraz jako urządzenie służące do rejestracji koncertów
na żywo.

W celu nagłośnienia spektaklu pt.: „Jacek Malczewski – Książę Niezłomny” został

zainstalowany system nagłośnieniowy (patrz rys. 21). Nagłośnienie centralne złożone
z zestawów głośnikowych (wysoko-, średnio- i niskotonowych) zainstalowano w portalu
sceny. Wokół widowni rozmieszczono zestaw dziesięciu głośników dających efekt płynącego
dźwięku.

Na scenie umieszczono dwa odsłuchy. Stanowisko akustyka z główną konsolą sterującą,

equalizerem, odtwarzaczem CD umieszczono w środkowej części sali widowiskowej. Kablem
Multicore doprowadzono sygnał z mikrofonów znajdujących się na scenie do konsolety.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.21. Schemat rozmieszczenia aparatury nagłośnieniowej [źródło własne]

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1. Jakie znasz systemy nagłośnienia sceny?
2. Wymień urządzenia wchodzące w skład systemu nagłośnienia.
3. Omów zasadę działania wzmacniacza akustycznego – końcówki mocy.
4. Omów budowę i rodzaje kolumn głośnikowych.
5. Jakie znasz rodzaje rozdzielaczy sygnałów?
6. Do czego służy zwrotnica częstotliwościowa – crossover?
7. Do czego służą korektory graficzne – equalizery?
8. Omów zasadę działania miksera dźwiękowego.

Okno
sceny

konsola
akustyka

widownia

Głośniki
wokół
widowni

Kolumny
głośnikowe
(niskotonowe)

Portal
sceny

Kolumny
głośnikowe
(satelity)

odsłuchy

Kabel
multicore

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz i zainstaluj urządzenia wchodzące w skład zestawu nagłośnieniowego sali

teatralnej niezbędne do realizacji spektaklu „Jacek Malczewski – Książę niezłomny”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać scenariusz spektaklu,
2) dokonać analizy całości „obrazu dźwiękowego” w spektaklu,
3) sporządzić wykaz urządzeń audio niezbędnych do realizacji spektaklu,
4) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymogami bhp i ergonomii pracy,
5) dobrać i zainstalować urządzenia wchodzące w skład systemu nagłośnienia,
6) skonsultować z reżyserem spektaklu rozmieszczenie mikrofonów na scenie,
7) uruchomić system nagłośnienia oraz sprawdzić poprawność działania każdego z urządzeń,
8) zapisać wnioski i zaprezentować efekty wykonanej pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestawy głośnikowe,

−

końcówki mocy,

−

krosownica z okablowaniem,

−

odtwarzacz CD,

−

korektor graficzny, procesory efektów,

−

okablowanie typu multicore,

−

konsola mikserska,

−

przybory do pisania,

−

papier samoprzylepny.

Ćwiczenie 2

Dokonaj sprawdzenia i konserwacji urządzeń i sprzętu audiofonicznego

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z materiałami dotyczącymi użytkowania i zastosowania dostępnego sprzętu

oraz instrukcjami obsługi przyrządów pomiarowych,

2) sprawdzić poprawność działania sprzętu nagłośnieniowego za pomocą dostępnych

przyrządów pomiarowych,

3) sprawdzić poprawność połączeń sprzętu audiofonicznego oraz okablowania zasilającego,
4) dokonać niezbędnych poprawek połączeń oraz wymień wadliwe okablowanie,
5) dokonać uruchomienia instalacji nagłośnieniowej,
6) dokonać korekty ustawień urządzeń audio.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestawy głośnikowe,

−

końcówki mocy,

−

krosownica z okablowaniem,

−

odtwarzacz CD,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

korektor graficzny,

−

procesory efektów,

−

okablowanie typu multicore,

−

konsola mikserska,

−

multimetr elektroniczny,

−

oscyloskop dwukanałowy,

−

instrukcje obsługi przyrządów pomiarowych,

−

schemat połączeniowy instalacji nagłośnieniowej,

−

przewody połączeniowe.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

TAK

NIE

Dokonać wyboru urządzeń audio pod kątem realizacji
spektaklu?

Zainstalować niezbędne urządzenia audio tworzące system
nagłośnienia spektaklu?

Obsłużyć

skonfigurowany

system

nagłośnienia

uwzględniając wskazówki reżysera spektaklu?

Współpracować z oświetleniowcem i maszynistą sceny
odpowiedzialnym za efekty?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Dobieranie, instalowanie i obsługiwanie mikrofonów,

słuchawek, odtwarzaczy płyt

4.4.1. Materiał nauczania

W teatrze dramatycznym nie stosuje się na ogół nagłośnienia mowy aktorów, tym

bardziej, że sale teatralne budowane są w specjalnej technologii z użyciem materiałów
poprawiających naturalną akustykę widowni i sceny. Coraz częściej jednak reżyserzy
wykorzystują efekty dźwiękowe czy też nagrania muzyczne. Dlatego też dla zrównoważenia
poziomu dźwięku i jego barwy stosuje się coraz bardziej nowoczesną i wyrafinowaną
technikę dźwiękową.

W wybranym przez nas jako przykład spektaklu „Jacek Malczewski – Książę

Niezłomny” mamy do czynienia z następującym i źródłami dźwięku:

−

mowa aktorów,

−

muzyka fortepianowa na żywo,

−

efekty dźwiękowe (bicie dzwonów, odgłosy XIX–wiecznej ulicy tj. konie, bryczki.)

odtwarzane z płyty CD,

−

recytacja tekstu na tle muzyki i dźwięku dzwonów.

W związku z powyższym realizatorzy spektaklu postanowili wykorzystać zestaw

nagłośnieniowy (patrz materiał nauczania rozdział 4.3), dodając odpowiedni zestaw
mikrofonowy. Dla aktorów zaproponowano nagłowne mikrofony pojemnościowe
o charakterystyce dookólnej.

Rys.22. Nagłowny mikrofon pojemnościowy o charakterystyce dookólnej [17]

Dobór i ustawienie mikrofonów

Na rys. 22 przedstawiono mikrofon nauszny do przekazu sygnału mowy. Dzięki wkładce

o średnicy zaledwie 2,5 mm, nowy MicroSet łączy wyjątkowo niewielkie rozmiary z wysoką
jakością dźwięku. Jest to nowatorski nagłowny mikrofon pojemnościowy o charakterystyce
dookólnej, ergonomiczny, wygodnie zakładany pod uchem. Elastyczna, bardzo lekka pętla
zahaczona jest za uszami, zapewniając bezpieczne, komfortowe dopasowanie, także podczas
noszenia okularów. Zaprojektowany dla tych użytkowników, którzy w czasie wystąpienia
potrzebują „wolne” ręce. Idealny do przedstawień teatralnych, występów muzycznych,
komentatorów sportowych, prezentacji i innych form edukacji. Fortepian został nagłośniony
dwoma mikrofonami instrumentalnymi pojemnościowymi ATM 31 a seria ARTIST (rys. 23).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.23. Mikrofon instrumentalny pojemnościowy ATM 31a Seria Artist [17]

Mikrofony pojemnościowe ATM31a są doskonałe zarówno do wokalu, jak również do

fortepianu i innych instrumentów. Posiadają szerokie pasmo przenoszenia i zasilanie
fantomowe.

Na rysunkach 24 – 26 pokazano sposoby ustawiania mikrofonów przy instrumentach.

Rys.24 . Nagłośnienie fortepianu [8, str. 167] Rys.25. Nagłośnienie skrzypiec [8, str. 167]

Rys.26. Nagłośnienie instrumentów dętych [8, str. 168]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunek 27 przedstawia zestaw mikrofonów perkusyjnych japońskiej firmy Audio-

Technica. W skład zestawu wchodzi 7 mikrofonów, w tym 1 dynamiczny mikrofon do
„stopy”, 2 pojemnościowe „overheady” oraz 4 „krótkie” mikrofony dynamiczne,
przeznaczone do tomów i werbli z klamrami umożliwiającymi przypięcie bezpośrednio do
obręczy tych instrumentów.

Rys.27. Zestaw mikrofonów perkusyjnych Audio Technica MB/Dk7 [9]

Rysunek 28 przedstawia natomiast sposób ustawienia mikrofonów przy poszczególnych

instrumentach wchodzących w skład zestawu perkusyjnego.

a) hi –hat b) talerz c) werbel

d) półkocioł (tom-tom) e) bęben basowy

Rys.28. Sposób ustawienia mikrofonów w zestawie perkusyjnym [8, str. 169]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Słuchawki

Słuchawki działają identycznie jak głośniki dynamiczne. Ze względu na niewielkie moce

potrzebne do nagłośnienia przestrzeni pomiędzy słuchawką i błoną bębenkową, masa
elementów drgających jest tu bardzo mała.

Produkowane są trzy zasadnicze typy słuchawek dające różną izolację od dźwięków

zewnętrznych:

−

otwarte – nie izolujące dźwięków zewnętrznych, umożliwiające odsłuch w warunkach

niskiego hałasu (do użytku domowego),

−

półotwarte – wprowadzające pewne tłumienie dźwięków zewnętrznych, stosowane

w studiu i w domu w warunkach niewielkiego hałasu,

−

zamknięte – zapewniające silne tłumienie hałasu z zewnątrz (do 30 dB), przeznaczone do

nagrań na żywo.

Pomimo, że słuchawki zapewniają generalnie znacznie lepszą jakość dźwięku niż

głośniki (szersze pasmo, płaska charakterystyka przenoszenia, niewielkie zniekształcenia) to
pomiędzy poszczególnymi typami występują znaczne, dobrze słyszalne różnice w barwie,
czytelności i precyzji obrazu stereofonicznego.

Odtwarzanie efektów dźwiękowych

W spektaklu, w celu odtworzenia efektów dźwiękowych, zastosowano profesjonalny

podwójny odtwarzacz CD firm Reloop RCD-2650s.

Rys.29.

Podwójny odtwarzacz CD

RELOOP RCD-2650s [18]

Odtwarzacz wyposażony został w pamięć buforową zapobiegającą przeskakiwaniu

lasera. 10-sekundowa pamięć gwarantuje nieprzerwane odtwarzanie muzyki nawet
w przypadku przedostawania się na urządzenie bardzo silnych drgań. Pitch Control w zakresie
+/-16% pozwala na płynne zmiksowanie dowolnych dwu utworów. Odtwarzacz ten posiada
ponadto funkcję szybkiego startu Auto-Cue oraz możliwość rozpoczęcia odtwarzania poprzez
wyzwolenie tłumikiem. Do funkcji efektowych zaliczyć można pętlę i outro. Przy pomocy
pokrętła precyzyjnie można ustalić miejsce początku odtwarzania danego utworu.
Najmniejszym krokiem jest 1 ramka. Odtwarzacz ten posiada specjalny joystick, przy pomocy
którego sterować można takie funkcje jak loop i pitch bending. Odtwarzacz oprócz wyjścia
analogowego posiada koaksjalne wyjście cyfrowe. Model ten może odczytywać zwykłe płyty
CD, jak i płyty CD-R.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1. Jakie rodzaje mikrofonów należy stosować przy realizacji spektaklu teatralnego?
2. Jak podłączyć mikrofony do nagłośnienia poszczególnych instrumentów?
3. Jakiego rodzaju mikrofony stosuje się dla aktorów?
4. Jakie znasz typy słuchawek?
5. Jaką funkcję w realizacji przedstawienia spełnia odtwarzacz płyt?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz i zainstaluj odpowiedni zestaw mikrofonowy w celu nagłośnienia aktorów

i instrumentów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się na podstawie dostępnej literatury z rodzajami i przeznaczeniem mikrofonów,
2) dokonać wyboru optymalnego rodzaju mikrofonów w uzgodnieniu z reżyserem spektaklu,
3) zapoznać się z instrukcją obsługi wybranych mikrofonów,
4) zainstalować odpowiednie mikrofony dla poszczególnych instrumentów oraz dla aktorów,
5) podłączyć mikrofony do konsoli mikserskiej,
6) wysterować poziom i barwę dźwięku mikrofonów uwzględniając warunki głosowe

aktorów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw mikrofonów z okablowaniem,

−

konsola mikserska,

−

kolorowa taśma samoprzylepna do oznakowania mikrofonów i torów na konsoli,

−

scenariusz spektaklu.

Ćwiczenie 2

Przygotuj i odtwórz ścieżkę dźwiękową z płyty CD zgodnie ze wskazówkami reżysera

spektaklu „Jacek Malczewski – Książę niezłomny”.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać scenariusz spektaklu,
2) sporządzić wykaz efektów dźwiękowych występujących w scenariuszu,
3) zlecić realizatorowi dźwięku nagranie ścieżki dźwiękowej według ustalonej kolejności,
4) odtworzyć nagraną płytę CD i sprawdzić jakość nagrania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

scenariusz spektaklu,

−

dokładny scenopis zawierający efekty dźwiękowe,

−

odtwarzacz płyt CD,

−

płyta CD z nagranym materiałem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

TAK

NIE

1) Dokonać wyboru mikrofonów potrzebnych do realizacji

nagłośnienia?

2) Podłączyć mikrofony do konsolety mikserskiej?

3) Wysterować poziom i barwę dźwięku mikrofonów?

4) Przygotować na podstawie scenariusza kolejność występowania

efektów dźwiękowych?

5) Nagłośnić poszczególne instrumenty w przedstawieniu?

6) Podłączyć i uruchomić odtwarzacz płyt optycznych?

7) Zrealizować ścieżkę dźwiękową zgodnie ze scenariuszem?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.

Dobieranie

instalowanie

przewodów

zasilających

i sygnałowych

4.5.1. Materiał nauczania

Okablowanie

Kable stanowią nieodłączny element pracy ze sprzętem elektronicznym. To właśnie one

w znacznym stopniu decydują o jakości dźwięku i bezawaryjnym przesyłaniu danych
pomiędzy urządzeniami. Okablowanie średniej wielkości sceny to kilkaset metrów kabli.

Przewód elektryczny – jest to element obwodu elektrycznego służący do prowadzenia

prądu elektrycznego wzdłuż określonej drogi.

Kabel – jest to przewód izolowany, jedno- lub wielożyłowy, otoczony warstwą ochronną

zabezpieczającą przed wpływami zewnętrznymi (np. wilgocią). Żyły kabla mogą być
wykonane z miedzi lub aluminium, w postaci pojedynczego drutu bądź linki, o kształcie
okrągłym, eliptycznym lub sektorowym.

Warstwa ochronna kabla składa się z izolacji elektrycznej (np. gumy, tworzywa

sztucznego, bawełny) oraz wodoszczelnej powłoki.

Kable dzieli się w zależności od:

−

przeznaczenia – np. energetyczne i telekomunikacyjne

−

konstrukcji – np. jedno – lub wielożyłowe, gołe, lub ekranowane

−

sposobu i miejsca zainstalowania – np. ziemne, nadziemne, morskie, itp.
Pojęcie „przewód elektryczny” informuje nas tylko, że istnieje jakieś połączenie między

urządzeniami, natomiast pojęcie „kabel” mówi o fizycznym urządzeniu, za pomocą którego
można dokonać połączenia.

Duża ilość przedłużaczy sieciowych, do tego Multicore, znaczna ilość kabli XLR,

transmisja DMX, tworzy prawdziwą pajęczynę. Dlatego aby uchronić się przed „przykrymi
niespodziankami” należy pomyśleć o instalowaniu bardzo dobrych i niestety drogich kabli
zasilających. Koszt kabli może sięgać nawet 20% ceny całej aparatury nagłośnieniowej czy
też oświetleniowej.

Aby uchronić się przed zakłóceniami i awariami systemów akustycznych należy

stosować się do kilku podstawowych zasad:

−

używać kabli i wtyków o gwarantowanej jakości,

−

od czasu do czasu sprawdzać stan połączeń przy użyciu omomierza,

−

okresowo oczyszczać gniazda i wtyki połączeniowe,

−

używać połączeń symetrycznych,

−

dążyć do minimalizacji długości połączeń (szczególnie niesymetrycznych),

−

głośniki podłączać do wzmacniacza za pomocą jak najgrubszych i najkrótszych
przewodów.
Połączenia symetryczne (balanced) to takie, w których sygnał przekazywany jest za

pomocą kabla składającego się z dwóch żył otoczonych wspólnym ekranem. Napięcie
występujące na obu przewodach ma taką samą wartość i kształt, lecz przeciwne znaki. Na
wejściu symetrycznym umieszczony jest wzmacniacz różnicowy, który wzmacnia różnicę
napięć między sygnałem nieodwróconym (+) a odwróconym w fazie (-). Ponieważ oba
przewody przebiegają tą samą drogą, zakłócenia, które się w nich znajdują będą miały taką
samą wartość i znak i w wyniku sumowania różnicy napięć zostaną stłumione. Kable
symetryczne zazwyczaj są zakończone wtykami XLR3 lub TRS.

W połączeniach niesymetrycznych (unbalanced) sygnał przekazywany jest do urządzenia

za pomocą jednego przewodu otoczonego ekranem połączonym z masą. Jeżeli zatem
zakłócenie przedostanie się przez oplot ekranujący, zsumuje się z napięciem użytecznym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

i będzie dalej traktowane jak sygnał. Aby zminimalizować poziom zakłóceń należy używać
jak najkrótszych kabli doskonałej jakości. Kable niesymetryczne zakończone są najczęściej
wtykami typu RCA lub TS.

Wymagania, jakie powinny spełniać kable

Najważniejsze są parametry mechaniczne:

−

kabel powinien być możliwie miękki, by można go było zwijać do wymaganej średnicy,

−

osnowa kabla nie powinna mieć tendencji do okręcania się wokół żył sygnałowych,

−

materiał, z którego wykonana jest osnowa kabla, powinien być niewrażliwy na działanie
skrajnych temperatur,

−

poszczególne żyły w splocie przewodu powinny być drobne i skręcone ze sobą, co
zapobiega powstawaniu naprężeń,

−

splot ekranów nie będzie powodował nadmiernej sztywności kabla.
Pod względem parametrów elektrycznych kabel powinien cechować odpowiedni dobór

impedancji w stosunku do jego długości (Ohm/m), a współczynnik ekranowania powinien
być zawsze większy niż 90%.

Kable mikrofonowe są przeznaczone do przenoszenia sygnałów audio, a zatem ich zakres

kończy się w okolicy 20 kHz, natomiast częstotliwość pracy w standardzie DMX to 250 kHz.

Zastosowanie typowego kabla mikrofonowego może przynieść oczekiwany rezultat

jedynie na małych odległościach do kilkunastu metrów. Jeżeli jednak pracujemy
w standardzie DMX powinniśmy stosować specjalne kable DMX-owe. W ich przypadku
sygnał możemy przesyłać na odległość nawet 100 m. Dzięki wykorzystywaniu kabli zgodnie
z ich przeznaczeniem unikniemy wielu nieprzyjemnych niespodzianek, zarówno przy
instalacjach jak i przy pracy na scenie. Dodatkową zaletą kabli DMX-owych jest mała
pojemność pomiędzy żyłami. Ponadto posiadają one odpowiednią impedancję falową. W ich
przypadku wynosi ona 110 Ohm. Impedancja falowa kabli mikrofonowych jest zazwyczaj
mniejsza niż 100 Ohm.

Rys.30. Schemat połączeń XLR [5]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.31.

Standardowy kabel mikrofonowy XLR – XLR [5]

Kable głośnikowe

Przy połączeniach głośnikowych spotykamy się najczęściej z dwoma niepożądanymi

zjawiskami: stratami energii w przewodach oraz niekorzystnym wpływie pojemności kabla na
pracę końcówki mocy i przesyłanie sygnałów impulsowych. Dostarczanie dużych mocy do
głośników o niewielkiej impedancji wymusza przepływ znacznych prądów. Aby zmniejszyć
straty energii w kablu głośnikowym należy stosować przewody o dużym przekroju i jak
najmniejszej długości. Im mniejsza impedancja głośnika, tym większy powinien być przekrój
przewodu.

Kable wielordzeniowe (multicore)

Kable multicore służą do wielodrożnej transmisji sygnału pomiędzy urządzeniami

scenicznymi a mikserem. W zależności od rozwiązania zawierają kilkadziesiąt dróg
sygnałowych: wejścia i powroty. Wszystkie drogi sygnałowe są zbalansowane, dwużyłowe,
ekranowane parami, najczęściej zakończone złączami XLR. Przykład takiego kabla
przedstawiono na rys. 32.

Rys.32. Kable Multicore [5]

Na rys. 33 przedstawiono podstawowe rodzaje połączeń stosowanych w połączeniach

sygnału audiofonicznego. Są to: TS („duży Jack mono”), TRS („duży Jack stereo”), XLR
(„canon”) oraz RCA („chinch”).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.33. Połączenia wtyków i przewodów [8, str. 171]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:

1. Podaj definicję kabla?
2. Jak dzielimy kable?
3. Jakie wymagania techniczne powinny spełniać kable stosowane w aparaturze

nagłośnieniowej?

4. Czym charakteryzują się kable DMX?
5. Czym charakteryzują się połączenia symetryczne?
6. Czym charakteryzują się połączenia niesymetryczne?
7. Do czego stosuje się kable multicore?
8. Jaki rodzaje przewodów stosuje się do realizacji połączeń audiofonicznych?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj i zainstaluj odpowiednie okablowanie do sprzętu audiofonicznego

wykorzystanego w spektaklu „Jacek Malczewski – Książę niezłomny”.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dokonać przeglądu dostępnego okablowania,
2) dokonać pomiarów rezystancji wszystkich kabli pod kątem wymaganych parametrów,
3) sprawdzić wszystkie wtyczki i usunąć ewentualne usterki,
4) dokonać dokładnych pomiarów odległości i sporządzić specyfikację potrzebnego

okablowania (o ile w miejscu wystawienia spektaklu nie ma specjalistycznego
okablowania),

5) dokonać podłączenia urządzeń audio zgodnie z instrukcją obsługi,
6) sprawdzić funkcjonowanie wszystkich urządzeń akustycznych i oświetleniowych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw aparatury nagłośnieniowej,

−

zestaw mikrofonów,

−

źródło dźwięku, np. odtwarzacz CD,

−

urządzenia efektowe,

−

kable i przedłużacze elektryczne,

−

miernik elektryczny,

−

wtyczki,

−

lutownica i przybory do lutowania.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

TAK

NIE

1) Dobrać odpowiednie rodzaje kabli do podłączenia

urządzeń audiofonicznych?

2) Podłączyć wybrane urządzenia za pomocą kabli?

3) Sprawdzić prawidłowość połączeń urządzeń zgodnie

z dokumentacją techniczną?

4) Określić ilość i długość kabli niezbędnych do podłączenia

urządzeń?

5) Dobrać

rodzaje

połączeń

przesyłania

sygnału

audiofonicznego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Dobieranie, instalowanie i obsługa efektów technicznych,

projekcje wideo

4.6.1. Materiał nauczania

Wytwornice dymu

Wytwornice dymu są urządzeniami wykorzystywanymi przede wszystkim podczas

koncertów estradowych i imprez klubowych. W ostatnich latach przeszły istną metamorfozę
technologiczną. Jeszcze nie tak dawno dym na scenie wytwarzano w ten sposób, że do
naczynia z wrzącą wodą wrzucano tzw. „suchy” lód, czyli zestalony dwutlenek węgla (wzór
chemiczny CO

). Jest produktem bezwonnym, bez smaku, nietoksycznym, o temperaturze

sublimacji -78 ºC. Obecnie działanie wytwornic dymu opiera się podgrzaniu specjalnego
płynu do odpowiedniej temperatury i przepuszczeniu go przez zwężenie o określonej
średnicy, gwałtowne wystudzenie i rozprężanie.

Współczesne maszyny do dymu stanowią standartowe wyposażenie każdej estrady nawet

w podstawowym zestawie. By ułatwić szybkie i równomierne rozprowadzenie dymu
wyposażone są w bardzo wydajne wentylatory, które używane osobno doskonale nadają się
do uzyskania efektu wiatru. W zależności od potrzeb i wizji scenografa stosuje się różne
płyny, które ulegając sublimacji tworzą dymy o różnej gęstości, przejrzystości, a nawet
zapachu. Na przykład w celu wywołania specyficznego nastroju stosuje się tzw. ciężki dym,
który utrzymuje się nisko przy podłodze, idealnie też nadaje się do wytworzenia efektu
w postaci wodospadu. Maszyny do dymu mogą być sterowane prosto z miksera sygnałem
DMX.

Rys.34. Maszyna do dymu ROSCO 170 [19]

Na rys. 34 przedstawiono wytwornicę dymu ROSCO 170. Jest to wysokiej klasy

profesjonalna maszyna. Zgodnie ze współczesnymi wymaganiami zmniejszono moc grzałki
do 1191 W. W maszynie jest miejsce na 2,5 lub 4 litrowy pojemnik na płyn. Maszyna posiada
gniazdo XLR umożliwiające połączenie do 4 maszyn do jednego zdalnego sterowania.
Zminimalizowano liczbę części zamiennych. Opcjonalnie istnieje możliwość sterowania
poprzez DMX.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dane techniczne:

−

wymiary: 50.2 x 24.5 x 20.4 cm,

−

waga: 12 kg,

−

zasilanie: 220/240 V,

−

zużycie płynu: 50 ml/min.

W spektaklu realizatorzy wykorzystali wytwornicę dymu na tzw. ciężki dym, snujący się

po podłożu (rys. 35). Efekt ten został zastosowany w SCENIE IV, która przedstawia fragment
dramatu „Książę Niezłomny” Juliusza Słowackiego. Punktowe światła i efekt mgły dodaje,
zdaniem reżysera, dramatyzmu tej scenie.

Rys.35. Usytuowanie na scenie aktorów i wytwornicy dymu – SCENA IV [źródło własne]

Wytwornica
dymu

Aktor I

Aktor II

dym

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.36. Laser Mystiqe i efekty świetlne [19]

Lasery i efekty świetlne

Na rys. 36 przedstawiono laser Mystiqe. Jest to najnowsza technologicznie seria

wielobarwnych laserów o mocy dla koloru białego od 0,3 do 3W! Dzięki lepszej widoczności
lasera na bazie ciała stałego jest on w pełni porównywalny z laserem gazowym. Wszystkie
lasery serii Mystiqe mogą pracować bez nadzoru serwisu, bez chłodzenia wodą z normalnego
gniazda 230V. Optymalne chłodzenie pozwoliło na obniżenie powstawania szumu. Cechy
charakterystyczne urządzenia:

−

duża moc,

−

super widzialność (DPSS laser),

−

bardzo wysoka prędkość skanowania 30.000pps,

−

bez chłodzenia wodą,

−

bezobsługowy (nie wymaga stałego serwisu),

−

kompaktowa budowa.

Dane techniczne:

−

moc wyjściowa: >1000mW RGB typ.1100mW,

−

dane promienia: ca. 3mm / 1mrad,

−

prędkość skanowania: ok. 60,000 pps max,

−

kąt skanowania: 60° optyczny,

−

wymiary: 625 x 230 x 140mm,

−

waga: ok. 25kg,

−

zasilanie: 90-250VAC / 250VA.

Z kolei na przykład projektory laserowe Volcano250 RGY wyposażone zostały w dwie

diody czerwone 65 nm o łącznej mocy 200mW oraz diodę zieloną 532nm o mocy 50mW.
Rozwiązanie to pozwala na uzyskanie wielokolorowej projekcji laserowej. Dzięki
mechanizmowi mieszania barw możliwe jest uzyskanie czterech kolorów wiązki (czerwień,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zieleń, żółty, pomarańczowy. Pełną kontrolę nad laserem uzyskuje się przy pomocy 8
kanałów DMX. Możliwa jest również praca w trybie autoplay, gdzie prędkość animacji
zależy od tempa muzyki, a laser nie wymaga żadnej kontroli.

Projektory multimedialne

Inteligentne światła, kolorowe lasery, wytwornice do dymu to standardy każdej imprezy.

Ostatnio modnym dodatkiem stały się także projektory i inne urządzenia multimedialne takie
jak: ekrany plazmowe, diodowe czy telewizory LCD.

Jest bardzo wiele firm, które wypuszczają na rynek coraz doskonalsze technologicznie

urządzenia. Należy jednak pamiętać, że wizualizacje na imprezach to nie tylko spoty
reklamowe, to także sztuka, która staje się bardzo popularna.

A jakże przydatna bywa coraz częściej w teatrach, gdzie wyświetlane panoramiczne

obrazy zastępują malowane niegdyś horyzonty.

Rys.37. Projektor multimedialny firmy SANYO [19]

Kolejnym efektem wizualnym w spektaklu jest projekcja cyklu reprodukcji obrazów

Jacka Malczewskiego. Praktycznie, są one wyświetlane podczas całego spektaklu na
specjalnie przygotowanej do tego celu powierzchni. W głębi sceny na tle tylnej kurtyny
uszytej z czarnego aksamitu, rozciągnięta jest płaszczyzna z czarnego tiulu (rys. 38). Tiul
zawieszony jest do górnych sztankietów w odległości od 20 do 50 cm od kurtyny. Padający
nań obraz z rzutnika multimedialnego widoczny jest na dwóch płaszczyznach: pierwszej –
tiulowej i drugiej – aksamitnej (nieprześwitującej). Stwarza to wrażenie obrazu
trójwymiarowego. Dodatkowo, każdy najdrobniejszy nawet ruch tiulowej zasłony daje
złudzenie obrazu ruchomego, mimo że wyświetlane są nieruchome kadry. Jako źródła
obrazów użyto w spektaklu odtwarzacza DVD.

Niezwykle ważnym elementem jest podświetlenie scenografii w taki sposób, ażeby

uczynić ją bardziej plastyczną, na tyle jednak dyskretne by nie zakłócić projekcji. Podczas
prób oświetlenia należy wypracować metodą prób i błędów najlepsze rozwiązanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 38. Widok scenografii z reprodukcją obrazu rzutowaną na tiulowy ekran [źródło własne]

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie fizyczne zjawiska wykorzystuje się do wytworzenia dymu?
2. Jakie znasz urządzenia do efektów specjalnych?
3. Jaką rolę pełni projektor multimedialny w realizacji scenariusza?
4. Jakie efekty pozwala uzyskiwać laser?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zainstaluj na scenie maszynę do wytwarzania dymu i wykorzystaj ją zgodnie

z zaleceniami reżysera spektaklu

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z tekstem SCENY IV scenariusza,
2) skonsultować z reżyserem i scenografem spektaklu użycie maszyny do dymu,
3) dobrać płyn, który wytworzy odpowiednią gęstość dymu,
4) uzgodnić ze scenografem miejsce na scenie dla maszyny do wytwarzania dymu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

poradnik dla ucznia,

−

kartka, długopis,

−

scenariusz spektaklu,

−

scenografia,

−

maszyna do wytwarzania dymu,

−

płyn do maszyny,

−

kable połączeniowe.

Ćwiczenie 2

Przygotuj rzutnik multimedialny, odtwarzacz DVD oraz płytę z nagraniami reprodukcji

obrazów Jacka Malczewskiego

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeczytać scenariusz spektaklu i wynotować tematykę obrazów i zdjęć przeznaczonych

do reprodukowania,

2) skonsultować ze scenografem wybrane reprodukcje obrazów i zdjęcia archiwalne,
3) zlecić pracowni filmowej nagranie prezentacji ściśle według scenopisu,
4) zainstalować na scenie rzutnik multimedialny,
5) dokonać prób projekcji dobierając taką moc oświetlenia scenografii, aby rzutowane

obrazy były czytelne i wyraziste,

6) zaprogramować czas trwania na ekranie poszczególnych sekwencji tematycznych,
7) dokonać próbnego uruchomienia rzutnika i odtwarzacza DVD,
8) zaprogramować płynną zmianę natężenia oświetlenia w trakcie zmian scen.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

gotowa instalacja oświetleniowa zawierająca takie elementy jak: sterownik komputerowy
oświetlenia, lampy oświetleniowe sterowane cyfrowo,

−

instrukcja programowania komputerowego sterownika oświetlenia,

−

gotowa scenografia wraz z przygotowaną płaszczyzną do rzutowania obrazu,

−

rzutnik multimedialny,

−

odtwarzacz DVD,

−

płyta DVD z przygotowaną prezentacją,

−

scenariusz spektaklu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz

TAK

NIE

Wymienić urządzenia do efektów?

Zainstalować i uruchomić maszynę do wytwarzania dymu?

Nawiązać współpracę ze scenografem, reżyserem i ekipą
techniczna w zakresie przygotowania efektów specjalnych?

Zastosować efekty świetlne i lasery?

Zainstalować rzutnik multimedialny?

Podłączyć do rzutnika źródło obrazu (odtwarzacz DVD,
kamera)?

Przygotować prezentację multimedialną niezbędną przy
realizacji

spektaklu

wykorzystaniem

rzutnika

multimedialnego?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. ZAŁĄCZNIK DO ĆWICZEŃ

Scenariusz spektaklu pt.: „Jacek Malczewski – Książę

Niezłomny”

Scenografia przedstawia wnętrze pracowni artysty malarza.
Znajdują się tam charakterystyczne rekwizyty, takie jak sztaluga malarska, drabina,

blejtramy malarskie, gotowe obrazy, kompozycje, w skład których wchodzą fragmenty zbroi,
futra, manekiny w kostiumach, itp.

W pracowni stoi fortepian, krzesła, stolik.
Całość skomponowana jest w taki sposób, ażeby w jednej przestrzeni scenicznej

wykreować przy pomocy oświetlenia i efektów technicznych kilka różnych planów,
w których dzieje się akcja spektaklu.

SCENA I

Akcja dzieje się na scenie w momencie zajmowania przez widzów miejsc na widowni.
Światła na widowni są wygaszone.
Na pierwszym planie, po lewej stronie sceny przy sztaludze pracuje malarka. Wykonuje ona
portret kobiety, która pozuje na siedząco na środku sceny

Aktorka I ( malarka)

−

kostium: kobieta ubrana w strój z epoki – długa suknia, bluzka zapięta pod szyję, na

wierzch narzucony fartuch poplamiony farbami,

−

charakteryzacja standardowa,

−

Aktorkę I należy oświetlić.

Aktorka II – ( modelka)

−

kostium: fantazyjna zielona, długa suknia z dużym dekoltem) – oświetlona plastycznie –

punktowo reflektorami typu PAR o mocy 1000 W – z góry prostopadle, i dwoma o mocy
500 W o wąskim strumieniu światła (en face i kontra),

−

niektóre elementy scenografii np. broń, obrazy, są delikatnie podświetlone od dołu

światłem o mocy – 10 – 20 %.

Taki żywy obraz trwa w zupełnej ciszy w trakcie wchodzenia widzów.

SCENA II

Spektakl rozpoczyna się powolnym wyciemnieniem świateł na scenie, równocześnie

z głośników rozmieszczonych wokół sali i kolumn frontowych rozlega się wędrujący,
cichutki – rosnący (bardzo powoli) dźwięk dzwonów.

Równocześnie w środkowej części sceny na tylnej kurtynie i zasłonie z czarnego tiulu

wyświetlany jest ruchomy obraz dzwonów.

Symetrycznie po obu stronach sceny, w głębi światło punktowe wybiera dwóch aktorów

(oświetlone tylko głowy), którzy zaczynają recytować fragment rapsodu St. Wyspiańskiego
pt. „Kazimierz Wielki”. Obaj aktorzy ubrani w surduty. Aktorzy recytują tekst na zmianę po
jednej zwrotce, tak jakby komentowali pogrzeb króla.

Aktorzy (wszyscy) posługują się mikrofonami bezprzewodowymi tzw. mikroportami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Idą posępni
a grają im dzwony
ze wszystkich kościołów
a grają im dzwony
żałobne.

Idą posępni
a niosą korony
ozdobne, misterne
a dla nich
ciążące jak ołów,
korony sczerniałe,
pogrobne.

A grają im dzwony
ze wszystkich kościołów
a szumią, łopocą
szarfami przyczołów
chorągwie, proporce
pogrzebne.

A grają im dzwony
ze wszystkich kościołów
ogromne, tętniące,
podniebne.

Pojawia się przenikający z dzwonami – dźwięk muzyki organowej – I część Requiem G.
Faure. Jednocześnie obraz dzwonów zanika a pojawia się obraz pt. „Błędne koło” – muzyka
emitowana z minidysku.

A śpiewy nad nimi,
jak skrzydła Aniołów
kołyszą się górne,
wróżebne.

A idą posępni
ze wszystkich kościołów
z cechami, wieńcami,
co kwietne, pachnące,
w tysiące były liczone.

Wiatr chmury przegania,
to skrywa, odsłania
orszaki pochodne, stokrotne;

A cienie się wiją,
to jaśnią, to kryją,
to w biegu znikają przelotne.

A oni posępni

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

a grają im dzwony
ze wszystkich kościołów zawodne
. . . . . . . . . . . . . . . .

Czyli łąki nietknięte tak gwarzą,
Czyli kwiaty wycięte się skarżą
Czyli łąki i łany się kłonią,
Czyli wiatru przygięte pogonią?
Czy to lasów stoki się chwieją,
Czy tak wieńce jodłowe wonieją ...
Czy to lasy sosnowe się kłonią,
Czyli wiatru przygięte pogonią?

A idą żałobne,
posępne, pogrzebne
i łąki pachnące
i lasy podniebne,
wnuczęta moje pogrobne.

A grają im dzwony
ze wszystkich kościołów
ogromne, tętniące,
wróżebne.

SCENA III

Po recytacji muzyka wygasa, światła skierowane na aktorów schodzą do „0”. Po lewej stronie
słup światła z portalu oświetla stolik i siedzącą przy nim aktorkę – malarkę.

Aktorka I ( malarka)

Dziś, ten, który był dla mnie ideałem artysty i człowieka, już nie żyje.

Jeden z największych współczesnych Polaków, pieśniarz Ojczyzny, z zaniku sił dogorzał, jak
gasnący płomyk lampy ofiarnej. Choroba, której nie można było powstrzymać w rozwoju
przecięła pasmo jego dni. Przepracowany i zrujnowany fizycznie zapadał się i chylił ku
końcowi. W jego wielkich, czarnych oczach dziecięcych błąkał się lęk. Ale nie przed
śmiercią. Bał się resztek życia, które tliły w nim jeszcze – i lękał niedołęstwa. Był w nim żal
bezsilności do pracy. I ten go dobił.
Jacek umarł.
Skończyło się dla wszystkich to obcowanie z wielkim duchem, tym cichym człowiekiem,
który sam w życie drugich tak mało się wdzierał, a przecież tak wielki wpływ wywierał.
Zawsze wiedziałam, że pan Jacek życzy sobie być pochowanym w habicie franciszkańskim,
bo był tercjarzem. Stało się temu życzeniu zadość.

W trakcie tekstu delikatne, rozproszone światło oświetla pianistkę, która delikatnie

zaczyna utwór – fragment koncertu f-moll F.Chopina /fortepian bez nagłośnienia –
akustycznie/

Muzyka – f-moll – cichutko na podkład/

Od O.O. Bernardynów, gdzie należał do trzeciego zakonu, pan Gąsecki przywiózł habit

i kaptur. Tłumy ludzi odwiedzały zmarłego z czcią pobożną. Wyglądał dziwnie upodobniony

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

do świętego Franciszka z Asyżu. Zasypany był różami i kwiatami od żony. Trumna tonęła
w kwiatach.

Aktorka II ( modelka)

Jacek Malczewski był konstrukcji duchowej średniowiecza. Wiara jego była prosta jak

Krzyż, a życie na zasadach Ewangelji oparte. Śmierć uważał jako wyzwolenie. I tę śmierć
miał lekką.
Kiedy doktor Oszacki chciał dać ostatni zastrzyk, by podtrzymać uciekające życie, Jacek
Malczewski poprosił: „Już nie zastrzykuj, bo odchodzę!”. Zasnął cicho, jak ptak w gnieździe.
Śmierć miał spokojną, bo też życie całe jego było ciche i bez skargi. Pan Bóg dał, że się nie
męczył.

Na ekranie zmieniają się obrazy (Malczewski w habicie w trumnie, zdjęcia czarno-białe

z Krakowa, wybrane obrazy J. Malczewskiego.

Za oknami majaczył kopiec Kościuszki. Na ścianie trzymały straż tęczoskrzydłe anioły.

Prowadziły małego Tobiasza z rybą w ręku, mającą moc przywracania wzroku. A w czarnej
trumnie, w obramieniu kaptura zakonnego, śnił ostatni sen połączenia się z Bogiem wielki
pieśniarz narodu. W czarnej trumnie spał na wieki „Książę niezłomny”. Niezłomny
w zasadach prawości, niezłomny ideałom, i niezłomny w wieczności...

Muzyka do końca – już koncertowo
W miarę jak aktorki kończą swoje teksty – gaśnie światło, do końca tej sceny pozostaje tylko
oświetlona solistka grająca na fortepianie.

SCENA IV

Po ostatnich dźwiękach muzyki akcja przenosi się na prawą stronę sceny, na proscenium.
Z głośników słychać świst wiatru, pojawia się mgła. Dwaj aktorzy otuleni w płaszcze
prezentują fragment z „Księcia niezłomnego”.

Don Fernand

Cóż tak smutny, kolego?

Mulej

Nie słyszałżeś, co pan ten okrutny ?

Don

Owszem, wszystko słyszałem z altany.

Mulej

Czemuż więc pytasz, dlaczegom ja smutny ?
Dlaczego stoję zmieszany?
Dlaczego rozmawiam z sobą?
Czemu żal mi pierś rozrywa?
Pomiędzy królem a tobą,
posłuszeństwem a przjaźnią
Straszna się walka odbywa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sumienie mi będzie kaźnią,.
Jeśli króla mego zdradzę;
Węgle na głowę zgromadzę,
Jeśli ciebie opuszczę...
Ach , zaszedłem w straszną puszczę!
Myśl zbłąkanego obiega ...
Król na mnie tylko polega.
Ty we mnie masz tylko nadzieję...
Radź co czynić.

Don

Miłość grzeje
I przyjaźń szczęście stanowi;
A choć obiedwie są święte
I zdradzone są ohydą;
Lecz w porównanie nie idą
Z wiarą należną krajowi
I klękają przed nią zgięte
Te anioły naszych dusz.
Więc radzę, królowi służ
Z ta wiara niepokalaną.
A ja tu przyrzekam święcie,
Że choćby mi dziś dawano
Wolność na pierwszym okręcie
Co do Portugalii płynie;
Odrzucę – bo na mnie leży
Twój honor i przeze mnie nie zginie.

Mulej

Jesteś zwierciadłem rycerzy!
Ale mi nie dawaj rad;
Wszak ty mi wróciłeś życie ?
Smętnemu wróciłeś świat ?
A ja miałbym...Nie, mój książę –
Tej nocy, jak była zmowa,
U brzegu ci łódź przywiążę;

Uchodź – a moja tu głowa
Odpowie.

Don

Bracie mój miły,
Byłżebym ja sprawiedliwy?
Dałżebym ja dowód siły
I serca, wolności chciwy
Z hańbą mego przyjaciela?
Hańbą się jego bogacąc?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Honor biorąc, serce tracąc?
Wolność, ten brylant wesela,
Jaż bym jego łzami płacił?
Zostawiał tu męczennikiem?
Jeżeliś miary nie stracił,
Która czyny ludzkie mierzy,
To bądź mi sam poradnikiem
I mów, czy mi to należy -Uczynić?

Mulej

Ach, nie wiem, panie,
Co ci sam na to poradzę...
Powiem nie, to serce pęknie,
Powiem tak, to ciebie zdradzę
Jak przyjaciel, co sam zmięknie
I w trwodze źle radzi może.

Don

Więc ja tu słowo położę
Niewzruszone, głaz ogromny.
Wiedz, że mię tu sądy boże
Skazały, bym wybrał miarę
Litości i tu za wiarę
Skonał jak książę niezłomny.

SCENA V (Syberia i Radom)

Światła gasną, aktorzy znikają za kulisami, rozlega się muzyka - Rachmaninow– w trakcie
prezentowane obrazy z serii „syberyjskiej”. Muzyka się kończy. Powraca oświetlenie ze
sceny III.

Aktorka I

Pierwsze przebłyski świadomości Jacka, to lata przełomowe dla Kongresówki. Krajem
wstrząsnął spazm powstania styczniowego. O ośmioletnie dziecko obijają się echa tragedii.
Dochodzą go wieści, że powstańcy kryją się po lasach , że otoczyli Radom. Nie wie jeszcze
którzy swoi: powstańcy czy Moskale. Na wsi u babki spotyka kwaterujących oficerów
rosyjskich.

Aktor I

Babka wśród nich jak z kamienia
Surową twarz uśmiechem krasi.
Prosi siąść, zaprasza do jedzenia,
Więc ten i ów się przyłasi
I mówi „My są braty, czestne słowo.
O co się bijem ? ....wszakże ziemi
Mamy już dużo, czestne słowo!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ta tylko się pożegnać z Tą Królową
Tą Polską – Czort Proklatyj!

Łzy się stoczyły wtedy duże
Z oczu mej babki, szybko starte.
Na twarzy krwi poczułem róże
I odwróciłem życia kartę.

Aktorka I

Królestwo zostało Królestwem tylko dla Polaków. Oficjalnie to Priwislinskij Kraj. Brak życia
społecznego, politycznego. Skazano na wymarcie polską kulturę. Rosyjska umundurowana
szkoła, rosyjski, umundurowany, przez żandarmów strzeżony uniwersytet.
Kraj mimo rozwoju Warszawy, Łodzi i Zagłębia wiejski, rolniczy, ziemiański. Obok
Warszawy kilka miast prowincjonalnych (gubiernskich), gdzie mieszkają nie tylko żydzi, ale
i kilku adwokatów, lekarzy i urzędników ziemiańskich.
Do trzynastu lat mieszkał Jacek Malczewski w domu rodziców w Radomiu, kochany, psuty
i rozwijany – może nawet nad miarę.

Na ekranie wyświetlane są zdjęcia starego Radomia, z głośników płynie gwar uliczny, stukot
bryczek i kopyt końskich po bruku.

Ówczesny Radom, prowincjonalne miasteczko brukowane kocimi łbami, pobielone
jednopiętrowe kamienice, sąsiadujące z drewnianymi dworkami. Hotel, w którego brukowaną
bramę z łoskotem zajeżdżają poczwórne landary z popękanym na budach lakierem i wysokie,
chyboczące na resorach bryczki. Radom nie miał jeszcze kolei. Miał żółte karetki pocztowe,
jakąś obywatelską resursę, raz lub dwa razy do roku teatr albo występy kuglarzy. Tu właśnie
mieszkał pan Julian Malczewski, ojciec Jacka. Zajmował on stanowisko pisarza tj.
generalnego sekretarza Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego, godność tradycyjnie
ziemiańską.

Stosunkami siedzą Malczewscy w samym środku warstwy szlacheckiej. Życie tych domów,
tych rodzin to kwintesencja ówczesnej szlacheckiej ziemiańskości. Bujnie rozwinięte życie
rodzinne. Ciągłe zjazdy, odwiedziny, pogawędki, baliki, troska o dzieci, gorące dyskusje
polityczne. Z poczty przychodzi Gazeta Warszawska, Wiek, Tygodnik Ilustrowany, lub
Kłosy pełne miedziorytów, poczciwe, zacne, naiwne. Przetkane ukrytymi westchnieniami
do... przeszłości. Mickiewicz, Słowacki, Krasiński, chowani czujnie po skrytkach, obok nich
legionowe mazurki, powstańcze piosenki.

MUZYKA fortepianowa– koncert e-moll
Aktor II

„Wyraz Polska wciąż wpadał mi w ucho
O Niej wciąż była rozmowa.
Nią ciągle byli zajęci,
Czy to była ich myśli Królowa?
Czy tez oni nie byli Jej święci?
Bo tak, w mieście o Niej było głucho
Może oni z daleka od ludzi
W polu, w żytach i deptanej miedzy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Widzieli Ją, jak się budzi
Ofiarnicy dziwnej jakiejś wiedzy
Brzęku kłosów znający rozmowę.
Więc słuchałem czy kłos
Imię Polska, trącany o drugi, nie wypowie...”

SCENA VI – (Wielgie)

Cała SCENA VI na tle koncertu e-moll

Aktorka II

Bzy kwitną gdzieś daleko
Nad moją rodzinną rzeką
Czeremchy, grusze w białej szacie
A ziemia w gwiezdnym jest ornacie
Co na aksamitnej tle zieleni
Od żółtych kwiatów aż się mieni
A ciemnych chwastów bujne pędy
Co pod płotami stają wszędy

Zagony ciągną się bez końca
I zbóż zieloność – nie milcząca
Bo skowronkowe wciąż chorały
Muzyką firmament zajaśniły cały
I kłos trącany o drugi dzwoni
W fali co jedna drugą goni
I błyszcząc srebrem tonów
Przewala garby swych zagonów

Aktor II stojący przy sztaludze na tle muzyki /cichnącej/ opowiada:

Jakaż to wieś? Jaki to krajobraz?
Dla ojca był to ten jedyny, najbardziej polski kraj. Tamte lasy, to po prostu pojęcie lasu bez
przymiotnika, droga, to pierwowzór drogi, pole, to właśnie kwintesencja pola.
Jakiż to kraj? Przejście od pagórkowatej Małopolski do sztywno-płaskiego Mazowsza. Od
żyznych rędzin do jałowych piasków. Krajobraz ubogi w formę, o szarej przygaszonej barwie.
Niema tu wielkich perspektyw, łamanych, ani bogato wygiętych linii horyzontu. Nie ma
romantyki Tatr, śmiejącej się pogody Krakowskiego, szerokiej melancholii Kresów. Wzdłuż
rzek szeroko rozłożone doliny łąk. Kaczeńce, czajki. Sosnowe lasy. Sosny rosochate i krzywe.
Białe gaiki brzozowe. Krajobraz, w którym nic nie uderza, nie pociąga oka w oddali.
Rozmaitość tu tkwi w szachownicy poletek, w chwastach wśród drogi, w krzywiźnie gałęzi,
w prostej sprężystości żytniego źdźbła.Tu trzeba patrzeć na szczegóły, tu one przemawiają
i one nabierają duszy. Ten tłum drobiazgów to tutaj polska wieś – to Polska.
Malczewski wychowany w Szwajcarii, widziałby Boga poprzez szczyty i kaskady.
Malczewski wychowany w radomskiem, dostrzegał Go w stworzeniu co pełza, w źdźble
trawy, w nagim pędzie wikliny. „Hostię przez blade widzę zboże” mógł powtórzyć za
Norwidem Malczewski. To krajobraz okolic Wielgiego, wsi, w której ojciec spędził kilka lat
u wuja Feliksa Karczewskiego, gdzie wraz z rówieśnikami Karczewskimi przygotowywał się
do szkoły (polskiej szkoły) w Krakowie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zakończenie muzyki

SCENA VII

Salon krakowski - wspomnienia

Aktorka I

Malczewski był ogromnie skrupulatny w rzeczach etyki i honoru. Niegdyś miał zajście

honorowe z Fałatem. Z powodu właśnie tych stosunków w Akademii Sztuk Pięknych, za
dyrektury Fałata, Malczewski ustąpił i zrezygnował z profesorostwa.

Bardzo był ciekawy stosunek Matejki do Malczewskiego. Życie całe właściwie byli

rozdzieleni, a ostatnie pojednanie nastąpiło parę miesięcy przed śmiercią Matejki. Nie była to
nieprzyjaźń jakaś, oparta na zazdrości czy rywalizacji. Po prostu byli przedstawicielami
dwóch pokoleń artystycznych. Mistrz i uczeń.
Niegdyś w Szkole Sztuk Pięknych Matejko wyróżniał Malczewskiego i bardzo go lubił. Ten
zapalony historyk i epik chciał Młodego Jacka pchnąć na tory tej drogi i niejako zmusić do
podjęcia tego kierunku. Lecz Malczewski się oparł i tutaj się starli.

Aktor I

„Matejko kazał mi malować rzeczy, których ja nigdy nie widziałem!”

Aktorka I

Jacek całe życie malował harpie, fauny i anioły, których nigdy nie widział, ale te przeżył od
Wewnątrz, te widział, bo były jego wizjami. Cudzej wizji dojrzeć nie sposób.

Aktor I

„Grottger widzisz namalował Chrystusa, a Matejko Grunwald – a to łatwiej namalować
Grunwald , jak Chrystusa !”

Aktor II

Kiedyś Matejko chciał zaprząc Malczewskiego do roboty i zadał mu temat mówiąc:
Mój kochany ty mi to zrobisz: - z łóżka wyciągają księcia – ten wyrywa się ledwo okryty
bielizną, ucieka, za nim siepacze. Wiesz, chciałbym „Śmierć Przemysława”.
Malczewski nie chciał jakoś wprost odmówić, ale nie miał ochoty malować takiego obrazu.
Ale jednak zrobił. Na wielkiej ścianie pracowni naszkicował całą kompozycję. Świetną!
Lecz zwykle figlami bronił się przed wszystkim, co dybało na jego indywidualność. Pod
szkicem tym podpisał węglem dwuwiersz:
„Białe gacie
w tarapacie”
Matejko tak czuł się obrażony, że już więcej nie mówił z Malczewskim o obrazach, ani jego
pracami się nie zajmował.

Aktorka II

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mówiono często o złośliwości Malczewskiego. Miała ona jednak swoją podstawę: służyła na
podkreślenie pewnej prawdy. Przed obrazem ciężkiego Pegaza o maleńkich skrzydłach
przystanęli panowie i pytają o znaczenie. „To dzisiejsza poezja” tłumaczy Malczewski. Ależ
mój Jacku – ten Pegaz nigdy nie wzleci. „To też nasza obecna poezja nie wzlata”.

Aktor I

Ktoś zwiedzając pracownię, po obejrzeniu wszystkich obrazów, podszedł jeszcze do tych
odwróconych do ściany i kładąc rękę na jednym z nich uprzejmie zapytał:” Czy można
zajrzeć panie Rektorze? – „A można – odpowiedział najspokojniej pan Jacek – wczoraj ktoś
zajrzał, dostał wprawdzie w pysk, ale widział”.

Aktorka I

Raz znowu byliśmy zaproszeni do panny Grafczyńskiej. Śpiewał tam artysta opery
berlińskiej, niejaki Cortilli. Nastrój w salonie był pełen entuzjazmu i rozczulenia, Pani
Malczewska nie miała słów zachwytu, panna Grafczyńska dumna była, że takiego
europejskiego artystę nam prezentuje. Ale gdy ten zabierał się do nowej partytury, pan
Malczewski nagle wstaje z kanapy, podchodzi, obejmuje go i całuje w kamizelkę. Śpiewak
jest rozczulony i najlepszej myśli: Pan Jacek zaś mówi do niego pokornie:” Moja duszo, stary
Malczewski tak cię prosi: nie śpiewaj już, bo nie mogę słuchać”

Aktorka II

Nigdy nie zapomnę miny jednego profesora, który widząc pana Jacka we wspaniałym
sobolowym futrze, zapytał: Skądże to pan ma takie futro?
A Malczewski poważnie odpowiedział: „Kupiła mi teściowa po księdzu kanoniku
Midowiczu. Teraz będę tylko po prałatach zdzierał”
Wszyscy staliśmy w przedpokoju po jakiejś proszonej herbacie. Malczewski zawinął się w tę
szubę i dodał jeszcze: „Dobrze mieć teściową, kupi mi jeszcze kubrak po Puzynie”
A gdy niefortunny profesor zamilkł, jeszcze go pan Jacek pocieszył: „Nic się moja duszo nie
martw, bo widzisz moja teściowa za to zatyka dziury w dachu mojemi obrazami.

Scena kończy sie ogólną wesołością i śmiechem

SCENA VIII

Wspomnienia ale o innym charakterze, bardziej intymne, więc i światło jest delikatniejsze

Tło muzyczne – Krakowiak Op.14 Andantino

Aktorka I

Dużo wspomnień!
Obszerne mieszkanie przy ulicy Krupniczej, z ogromnym salonem o trzech oknach
zajmowało całe drugie piętro. W salonie półmrok. Ze ścian patrzały obrazy oczami
przeszłości. Najwięcej portrecików dzieci – Julci i Rafenia. Dominował Tobiasz z Aniołami.
Dalej „Biały” portret Pani Malczewskiej, z białym wachlarzem; ręka z pierścionkiem
zaręczynowym na palcu. Malowany kochającą i ufną dłonią. Każde dotknięcie pędzla

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

delikatne jak pieszczota, każdy fałdzik sukni wygładzony, jakby ręką artysty kierował
nieustanny zachwyt nad modelem.

/Pauza/

Człowiek musi kochać. Każdy czyn ludzki, czy to twórczy czy humanitarny, musi być oparty
o ideę miłości. Bez miłości wszystko byłoby tylko chłodną formą, choćby najcudniejszą, ale
zimną i bezduszną.

/Krakowiak do wybrzmienia/

Pierwszą miłością Jacka Malczewskiego była jego kuzynka, Wanda Karczewska. Ale rodzina
nie uważała go za odpowiednią partję i nie pozwolono jej wyjść za niego. Opowiadał mi
dzieje tej miłości. Miałam wtedy czternaście lat i byłam strasznie dumna z tych zwierzeń.

Aktor I

„Wiesz dzieciusiu kiedy raz na kuligu tańczyła ze Zdzisiem Heidlem oberka, tom z zazdrości
uciekł w pola i całą noc błąkałem się aż do rana. A teraz przecież przeżyłem życie, choć ona
wyszła za Horocha i dzieci miała – i to wszystko przeszło. Tak dzieciusiu, wszystko to
przechodzi, co człowiek myśli, że nie mogłoby być – a życie idzie – i tak życie samo zmienia
ludzi”

Aktorka I

Opowiadał mi jak strasznie cierpiał, kiedy bez słowa pożegnania wywiozła ją rodzina, aby
przerwać znajomość z nim. Miłość to była młodzieńcza, pełna trosk i żalów – przed
zaczęciem skazana na zatratę.

AKTOR II – na tle muzyki Nokturn cis mol F.Chopina

”Wśród starych olch
Wśród nocy cieni
Na łodzi – osamotnieni.
Płynąłem z nią.
A księżyc drgał
Na wód topieli, czasem nenufar się zabieli,
Zaszumi daleki młyn.
Wśród nocy mar, wśród nocy cieni
Jeszcze ją widzę, jak mi się bieli
I jak wiosłuje w morzu z promieni,
Księżycem świecących fal.
Tylkoż więc żal,
Na zawsze złamane wiosło,
W sercu mi tylkoż chwastów przyrosło
Z miłości je ?

A ona ? wciąż,
Gdy księżyc się promieni,
Wśród starych olch cieni

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Żegluje biała.

Lecz na tę głębię tam
Nigdy nie wpłynie ostrożna.
Czyż w toni – grobu dopatrzeć się można?
Ja nie wiem sam ...”

Aktorka II

W końcu jednak ożenił się z miłości...
W domu profesorostwa Janikowskich, z okazji zaręczyn ich córki, poznał Jacek Malczewski
swoją przyszłą żonę pannę Marję Gralewską.

Aktor I

„Marynia miała postać jak łodyga lilji, a kwiatem była jej główka.

„Bladziutką miała twarz,
górskie śnieżyczki u skroni,
Śnieżyczki na ramieniu,
Bukiet śnieżyczek w dłoni.
I mróz w spojrzeniu
Gdym ujrzał pierwszy raz.”

Aktorka II

Piękność i wdzięk całej figury panienki oczarował Malczewskiego.

Aktorka I

Mówiła mi pani Malczewska, że gdy później zapytał jej matki, czy może przyjechać do
Zakopanego, gdzie panie miały spędzić lato, pani Gralewska odpowiedziała:

Aktorka II

„Nie, bo chcę mieć spokojne wakacje”.

Aktorka I

Jednak pojechał. Na tle dzikiej przyrody tatrzańskiej, która wtedy jeszcze była w całym
majestacie niedostępności, podczas wycieczek w góry, otrzymał Malczewski przyrzeczenie
od panny Gralewskiej, że zostanie jego żoną. Były to czasy, kiedy malarz artysta, choćby
z bożej łaski, nie był pożądaną partią. To też trzeba było dużej stanowczości ze strony młodej
osoby, by uzyskać pozwolenie rodziców na to małżeństwo. Jednak piękna panna wybrała
Jacka Malczewskiego, bo jak twierdziła: „Był taki inny od wszystkich”.
Został wierszyk ulotny, który ten człowiek najczystszego serca, w dniu, w którym ujrzał
pierwszy raz tę, która miała być mu towarzyszką doli i niedoli – aż do śmierci:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SCENA IX

/Muzyka fortepianowa– Wielka Fantazja na tematy Polskie/

Aktor II

Pielgrzym to był i prorok natchniony. Obrazy jego z cyklu syberyjskiej katorgi są pacierzem
o wolność. Ekspresje ich nastroju porównać można tylko do muzyki chopinowskiej, w której
mistrz tonów wyśpiewał tęsknoty i żałość niewolnej ojczyzny.
Trzy są bratnie duchy w twórczości naszego narodu; Słowacki, Chopin i Grottger. Matejko
był wielkim historykiem, a Jacek Malczewski kapłanem niedoli – godnym następcą Grottgera.
Matejko rozsławiał świetność i chwałę ojczyzny, Malczewski uczył dla tej ojczyzny serca
otwierać i na jej ból pamiętać. Każdy jego obraz jakby o zaprzestanie krzywd błagał, jakby
o cud wolności wołał.

Aktorka II / taka sobie Chimera/ bez muzyki
Tekst z Wesela – w tle projekcja obrazów z cyklu Zatruta studnia

....Zbroją świeci, zbroją łyska
postać dawna, coraz bliska.
Dawny rycerz w pełnej zbroi.
Co niczego się nie lęka.
Chyba widma zbrodni swojej.
AS serce mu z bólów pęka
A on z takim sercem, w zbroi,
Zaklęty u źródła stoi
I do mętów studni patrzy
I przegląda się we studni.
A gdy wody czerpie ręką
To mu woda się zabrudni,
A pragnienie zdroju męką,
Więc mętów czerpa ze studni:
U źródła, jakby zaklęty:
Taki jakiś polski święty”....

Aktor II

Bo kto na twórczość Malczewskiego patrzeć będzie ze stanowiska pięknoducha,

szukającego w niej wyłącznie materiału dla swoich wrażeń estetycznych, ten Malczewskiego
nie dojrzy, ani nie zrozumie. Malczewski przemawiał do nas mową, jaką Bóg w duszy jego
złożył. Śpiewał dla nas pieśń bez słów, czarowną i porywającą. Ale trzeba zrozumieć
wszystkie tej mowy wyrazy i usłyszeć wszystkie tej pieśni tony. Bo wtedy dopiero dojrzeć
można, że Jacek Malczewski, to nie tylko artysta malarz znakomity i sławny, ale że przede
wszystkim jeden z tej jasnej plejady rycerzy, których Bóg na szańcach naszego ducha
postawił, gdy nas od zupełnej zagłady zachować postanowił.

SCENA X

Muzyka z minidysku - I część Requiem G. Faure.
Pojawia się obraz „Autoportret z paletą”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aktor I

Różami wymościli ostatnie twoje łoże
I omotali cię w girlandy kwietne –
A około głowy fijołków dali ci wiązankę.
Prawda jak spokojnie ostatni sen się śni ?

Na czole masz świętości znamię,
Na oczach palce wierności położyły ukojenia stygmat –
A ten, co naznacza swoje wybrane,
Wyrzeźbił w twej postaci całej „Pokój i dobro”
Jakoby chciał, na twej twarzy bladej,
Wypisać ci świadectwo,
Że życie całe byłeś bezwinny.
Wielkość i nimb sławy,
Dla żyjących to glorja złota
Na brzeg drugi nawet może ciążąca.
Tam, gdzie serce twe teraz się raduje,
Nie potrzebne legje ani gwiazdy orderowe.
Tęczoskrzydłe anioły, których kohortę
Wyczarowałeś natchnień twoich wzlotem,
Poniosły cię wysoko, na szczyty

Dosiężne tylko Bogu samemu –
I jemu miłym.
Tam gdzie przy wierzejach sprawiedliwość czuwa,
I nie wnijdzie bogacz w bisiorze –
A cnota,
Uradował się Bóg, żeś już przyszedł wędrowniku !
Ręce twoje drobne nie do miecza,
A jednak wojownik z ciebie orężny –
Łzami, które z ócz ciekły zapatrzonych w twoje dzieła,
Walczyłeś ty na szańcu ojczyzny,
Jak rycerz mężny średniowiecza.
Ręce twojej wolno już wypocząć,
Palce zacisnęły się ostatnim uściskiem
Na krzyżu czarnym ojcowym.
Pod habitem franciszkańskim już nie bije twoje serce,
Które było jako serce samej Polski.
Przepomniałeś to o przyjaciołach i drogich,
Że tak milczysz w majestacie dostojny ?
Niechże ci nasze łzy nie ciążą,
Abyś wolny, jako sługi boże, uskrzydlone już zbawieniem
Tam, skąd niegdyś duch twój przyszedł na ziemię
Nielitosną tobie; -
Abyś wrócił do Pana Boga twego.
A on Chrystus, któregoś tak ukochał,
Żeś szedł za nim dźwigając krzyż bez skargi,
Niechże ci teraz szczęściem przeogromnem,
Ze sobą obcowaniem, wypłaci twoją wierność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Bóg ma moce, i potrafi cię rozradować
Byś zapomniał swe cierpienia.
Niechże będzie uwielbione Jego imię,
Że nagradza sprawiedliwych. –
A więc radujmy się!

Muzyka do końca

Wszystkie światła przygasają do „0” a następnie po krótkiej pauzie do 70 %

Opracował: Mariusz Pyrka
Projekt scenografii : Krzysztof Ciecieląg

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Scenografia do spektaklu „Jacek Malczewski – Książę Niezłomny”

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań, w tym:

−

12 pytań z poziomu podstawowego (I część),

−

8 pytań z poziomu rozszerzonego (II część).

Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest prawdziwa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie tego

zadania na później i wróć do niego, kiedy zostanie Ci wolny czas.

8. Za rozwiązanie testu możesz otrzymać następujące oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 12 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 3 z poziomu

ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu

ponadpodstawowego,

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

I część
1. Scena en ronde jest to scena:

a) otwarta, pozbawiona kurtyny, gdzie przestrzeń do gry znajduje się pośród widzów,
b) zamknięta, ten rodzaj sceny wywodzi się z teatru elżbietańskiego
c) trójkątna, otoczona widzami z dwóch stron,
d) okrągła lub czworoboczna, otoczona widzami ze wszystkich stron,

2. Naświetlacze są to urządzenia służące do:

a) oświetlania dekoracji od góry, oświetlania małych planów,
b) oświetlania dekoracji od dołu, oświetlania dużych planów i „horyzontów”.
c) oświetlania sylwetki aktorów od góry,
d) oświetlania sylwetki aktorów od dołu i góry,

3. Sterownik DMX to urządzenie obsługujące sygnały:

a) cyfrowe,
b) tylko analogowe,
c) zmodulowane,
d) losowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. Przy budowie sieci DMX należy zwrócić uwagę, aby każda linia zakończona była

a) elementem indukcyjno – pojemnościowym,
b) terminatorem,
c) kondensatorem,
d) cewką indukcyjną..

5. Odsłuchy to:

a) kolumny głośnikowe, które podają dźwięk z orkiestronu lub zespołu muzycznego

artystom znajdującym się na scenie,

b) kolumny głośnikowe, które podają dźwięk z orkiestronu lub zespołu muzycznego na

widownię,

c) mikrofony umiejscowione u dołu sceny w odstępach 30 cm, które zbierają dźwięk

z orkiestronu lub zespołu muzycznego,

d) mikrofony umiejscowione nad sceną w odstępach 30cm, które zbierają dźwięk

z orkiestronu lub zespołu muzycznego,

6. Subwoofer to zestaw głośnikowy służący do odtwarzania:

a) najwyższych częstotliwości akustycznych,
b) pośrednich częstotliwości akustycznych,
c) najniższych częstotliwości akustycznych,
d) najniższych i najwyższych częstotliwości akustycznych,

7. Krosownica to :

a) urządzenie składające się z kilkudziesięciu (kilkuset) gniazd (wejść/wyjść)

umieszczonych w jednej obudowie i połączonych ze sobą,

b) urządzenie, którego zadaniem jest podział pasma częstotliwości pomiędzy poszczególne

drogi zestawu nagłośnieniowego,

c) urządzenie służące do rozdzielania sygnału audiowizualnego na sygnał audio i wideo,
d) urządzenie służące do cięcia kabli.

8. Crossover to:

a) urządzenie którego zadaniem jest rozdzielanie sygnału audiowizualnego na sygnał

audio i wideo,

b) urządzenie którego zadaniem jest zamiana analogowego sygnału audio na postać

cyfrową,

c) urządzenie którego zadaniem jest zamiana cyfrowego sygnału fonicznego na sygnał

analogowy,

d) urządzenie którego zadaniem jest podział pasma częstotliwości pomiędzy poszczególne

drogi zestawu nagłośnieniowego,

9. Equalizer to:

a) urządzenie służące do zmiany wartości natężenia dźwięku tylko dla niskich

częstotliwości,

b) urządzenie służące do zmiany wartości natężenia oświetlenia tylko dla kolorów RGB,
c) urządzenie służące do zmiany wartości natężenia oświetlenia dla poszczególnych barw,
d) urządzenie służące do zmiany wartości natężenia dźwięku dla poszczególnych sekcji

częstotliwości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10. Praca lasera w trybie autoplay, to taka:

a) w której prędkość animacji nie zależy od tempa muzyki, a laser nie wymaga żadnej

kontroli,

b) w której prędkość animacji zależy od tempa muzyki, a laser nie wymaga żadnej

kontroli,

c) w której prędkość animacji zależy od tempa muzyki, a laser wymaga nadzoru,
d) w której prędkość animacji nie zależy od tempa muzyki, a laser wymaga nadzoru.

11. Kablem multicore:

a) doprowadza się zbiorowo sygnały foniczne ze sceny do konsolety mikserskiej,
b) doprowadza się sygnały z mikrofonów bezpośrednio na głośniki,
c) doprowadza się sygnały z mikrofonów bezpośrednio na wzmacniacz mocy,
d) doprowadza się tylko sygnał z odtwarzacza CD lub magnetofonu na głośniki.

12. Światło kontrowe służy do:

a) oświetlenia widowni,
b) oświetlenia kontrabasu,
c) zarysowania konturu obiektu i wyodrębnienia go z tła,
d) zmniejszenia kontrastu obiektu.

II część
13. Klasyczna scena teatralna charakteryzuje się tym, że:

a) leży ona na przecięciu ramion krzyża, utworzonego przez dwie kieszenie boczne,

zascenie i widownię,

b) leży pomiędzy dwoma kieszeniami – przednią i tylnią, a przed kieszenią przednią

znajduje się widownia,

c) zbudowana jest na stałe i nie ma możliwości jej rozbudowy,
d) posiada dwie kieszenie boczne (lewą i prawą) oraz kieszenie przednią (przed którą

znajduje się widownia) i tylnią (za którą znajduje się zascenie).

14. Reflektor typu PC w porównaniu z reflektorem typu F charakteryzuje się tym, że:

a) plama świetlna wytwarzana przez ten aparat jest „miękka”, wyraźnie jaśniejsza

w środku i mniej jasna w miarę zwiększania odległości od środka, natomiast
w reflektorze typu F plama świetlna charakteryzuje się dużą równomiernością
o miękkich i wyraźnie zarysowanych krawędziach,

b) plama świetlna wytwarzana przez ten aparat jest „miękka”, wyraźnie jaśniejsza

w środku i mniej jasna w miarę zwiększania odległości od środka, natomiast
w reflektorze typu F można uzyskać plamę świetlną o idealnie wyraźnych krawędziach,

c) plama świetlna wytwarzana przez ten aparat charakteryzuje się dużą równomiernością

o miękkich i wyraźnie zarysowanych krawędziach, natomiast w reflektorze typu F
można uzyskać plamę świetlną o idealnie wyraźnych krawędziach,

d) plama świetlna wytwarzana przez ten aparat charakteryzuje się dużą równomiernością

o miękkich i wyraźnie zarysowanych krawędziach, natomiast w reflektorze typu F
plama świetlna jest „miękka”, wyraźnie jaśniejsza w środku i mniej jasna w miarę
zwiększania odległości od środka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15. Reflektor estradowy PAR:

a) nie posiada soczewek, a cały układ optyczny jest umieszczony w żarówce,
b) posiada skomplikowany układ optyczny z odbłyśnikiem elipsoidalnym,
c) wyposażony jest w soczewkę Fresnela (schodkową) służącą do zmiękczania strumienia

świetlnego,

d) posiada układ soczewek służący do zwiększania lub zmniejszania natężenia oświetlenia.

16. Światło rysujące w porównaniu ze światłem wypełniającym różni się tym, że

a) jest ono „miękkie” i mniej intensywne, natomiast światło wypełniające jest zazwyczaj

najjaśniejsze i najostrzejsze,

b) jest ono zazwyczaj najjaśniejsze i najostrzejsze, natomiast światło wypełniające jest

„miękkie” i mniej intensywne,

c) jest ono ostre, ale mniej intensywne, natomiast światło wypełniające jest najjaśniejsze

i najostrzejsze,

d) jest ono najjaśniejsze, natomiast światło wypełniające jest najostrzejsze.

17. Do zastosowań estradowych należy użyć głośników:

a) statycznych,
b) dynamicznych
c) dylatacyjnych,
d) statyczno-dynamicznych.

18. Subwoofer aktywny w porównaniu z subwooferem pasywnym, charakteryzuje się tym,

że:
a) posiada

wbudowany

wzmacniacz,

natomiast

subwoofer

pasywny

korzysta

z zewnętrznego wzmacniacza,

b) korzysta z zewnętrznego wzmacniacza, natomiast subwoofer pasywny posiada

wbudowany wzmacniacz,

c) posiada wbudowany wzmacniacz, natomiast subwoofer pasywny może korzystać

zarówno z wewnętrznego wzmacniacza, jak również z zewnętrznego wzmacniacza,

d) może korzystać zarówno z wewnętrznego wzmacniacza, jak również z zewnętrznego

wzmacniacza, natomiast subwoofer pasywny korzysta z wewnętrznego wzmacniacza.

19. Wskaż stwierdzenie odnoszące się do urządzenia wytwarzającego dym:

a) w urządzeniu wytwarzającym dym stosuje się różne rodzaje materiałów palno –

dymiących, które po elektrycznym zapłonie tworzą dymy o różnej gęstości
i przejrzystości, a nawet zapachu,

b) w urządzeniu wytwarzającym dym stosuje się różne płyny, które ulegając sublimacji

tworzą dymy o różnej gęstości, przejrzystości, a nawet zapachu,

c) w urządzeniu wytwarzającym dym stosuje się różne rodzaje materiałów palno –

dymiących, a także różne płyny, do wytwarzania dymów o różnej gęstości
i przejrzystości,

d) w urządzeniu wytwarzającym dym nie stosuje się żadnych płynów, ani żadnych

materiałów palno – dymiących do wytwarzania dymów.

20. Do podłączenia mikrofonu z konsoletą mikserską stosuje się najczęściej złącze XLR,

gdyż umożliwia ono:
a) zasilanie mikrofonu dynamicznego,
b) podłączenie trzech mikrofonów do jednego gniazda,
c) niesymteryczne przesyłanie sygnału i zmniejszenie zakłóceń,
d) symetryczne przesyłanie sygnału i zmniejszenie zakłóceń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Realizowanie projektu scenograficznego

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

pytania

Odpowiedź

Punktacja

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7. LITERATURA

1. Czajkowska A.: Felieton teatralny „Teatralna kuchnia”. Dziennik Teatralny 25.X.2005
2. Kaniewska M.: „Pasywne zestawy głośnikowe”. Muzyka i Technologia Nr 8/2006
3. Katalog urządzeń Firmy LTT 1999/2000
4. Marek T.: „Przewody, kable, kabelki”. Muzyka i Technologia Nr 2/2007
5. Maziewski P.: „Systemy wyrównywane liniowo”. Muzyka i Technologia Nr 1/2006
6. Michałowski J.: Kable DMX. Muzyka i Technologia Nr 1/2006
7. Pyrka M.: Scenariusz spektaklu pt.: „Jacek Malczewski – Książę Niezłomny”
8. Sztekmiler K.: „Podstawy nagłośnienia i realizacji nagrań”. NCK, Warszawa 2003
9. Waszkiewicz P., Pelc J.: „Audio Technica MB/Dk7 – zestaw mikrofonów perkusyjnych”.

Muzyka i Technologia Nr 9/2006

10. Waszkiewicz P.: „Crossover czy krosownica”. Muzyka i Technologia Nr 7/2006
11. Waszkiewicz P.: „Mikser z interfejsem audio”. Muzyka i Technologia Nr 2/2006
12. Zacheja R.: „ETC CONGO – pierwsza konsola oświetleniowa z polską wersją językową”.

Muzyka i Technologia Nr 10/2006

13. Zacheja R.: „Scenografia LED przyszłość czy teraźniejszość”. Muzyka i Technologia Nr

9/2006

14. http://www.prolight.com.pl/
15. http://www.muzyka-tech.pl/
16. http://www.darys.pl/
17. http://www.konsbud-audio.pl/
18. http://www.gmm.com.pl/produkty/Reloop_rcd-2650s
19. http://www.prosklep.com/
20. http://www.showdesign.pl/

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Lista noblistów i osób realizujących projekty, PWR, Zarządzanie i inżynieria produkcji, Makroekonomi
Przepisy i porady przy realizacji projektu
Scenariusz zajęć zintegrowanych w klasie III opracowany do realizacji projektu?ukacyjnego pt
praca magisterska licencjacka?ektywność realizacji projektu w aspekcie zarządzania ryzykiem oraz cza
RPI IIdabek, nauka, realizacja projektu informatycznego, rpi
Raport na temat kosztów realizacji projektu polityki energetycznej Polski do 2030
Struktury instytucjonalne stosowane przy realizacji projektów
od pomyslu do realizacji projektu wyklad
Sprawozdanie z realizacji projektu regionalnego, AWANS ZAWODOWY(1)
T9 Monitorowanie i kontrola realizacji projektu ZP L2-14-1Z, od 2015, Projekt, Zarządzanie Projektam
T7 Planowanie i organizowanie procesu realizacji projektu ZP L2-14-1Z, od 2015, Projekt, Zarządzani
Sławek, 03 Fundamentowanie projekt I - opis techniczny, Opis techniczny dźwigara pełmego gwoździowan
03 Harmonogram projektu [tryb z Nieznany (2)
Sprawozdanie z realizacji projektu 1(1), AWANS ZAWODOWY(1)
Pisz Wielokryterialna ocena efektywności realizacji projektów logistycznych
Grucza B Metodyki realizacji projektów europejskich (2004)
STA06.v1, nauka, realizacja projektu informatycznego, rpi
RPI - 4. Przypadki testowe, nauka, realizacja projektu informatycznego, rpi

więcej podobnych podstron