studenci.pl

studenci.pl

Temat: Przemiana bohatera pod wpływem losu lub świadomych wyborów.

Rozważając zagadnienie odwołaj się do postaci z literatury polskiej i obcej.

Literatura podmiotu:

S. Żeromski, „Przedwiośnie”, Zielona Sowa, Kraków 2008
A. Mickiewicz, „Pan Tadeusz”, Siedmioróg, Wrocław, 1999
H. Sienkiewicz, „Potop”, Greg, Zielona Sowa, Kraków 2001

Literatura przedmiotu:

A. Makowiecki, „Słownik postaci literackich”, Świat Książki, Warszawa 2004

„Historia literatury i kultury polskiej-Młoda Polska i dwudziestolecie międzywojenne”

pod redakcją A. Skoczek, Świat Książki, Warszawa 2007

Czasami człowiek, o ugruntowanym już charakterze i mający określony obraz świata,

na skutek jakiegoś silnego przeżycia diametralnie zmienia swoje spojrzenie na siebie i
wszystko, co go otacza. Dzieje się tak nie tylko w filmie czy literaturze, ale także w życiu
codziennym.

Jacek Soplica jest postacią niezwykle dynamiczną- zubożały szlachcic, zawadiaka i

awanturnik, gustujący w niezliczonych rozrywkach. Cieszący się szacunkiem szlachty, często
był zapraszany na przyjęcia i zabawy, brał także udział w sejmikach.

Związał swoje losy ze Stolnikiem Horeszką, którego wspierał na sejmikach i

sąsiedzkich zatargach. Do jego zamku ciapnęła Soplica również miłość do Ewy Horeszko.
Jednak Stolnik chciał lepszej przyszłości dla córki, niż małżeństwo z niezbyt majętnym
szlachcicem. Jackowi podano „czarną polewkę” na znak odmowy. Rozgoryczony Jacek z
chęci zapomnienia o ukochanej ożenił się z ubogą dziewczyną, która dała mu syna Tadeusza.
Dawna miłość nie dawała się jednak wyrzucić z serca, ucieczka w alkohol również nie
przynosiła ulgi. Niekochana i odtrącona żona Soplicy umiera w końcu ze zgryzoty i żalu,
pozostawiając małego Tadeuszka.

Pewnego dnia jeżdżąc koło zamku Horeszków Jacek zauważa Moskali szturmujących

na zamek. Widząc, że jego krzywdziciel triumfuje, a obrońcy zamku odeprą atak, w odruchu
gniewu zabija Stolnika strzałem z moskiewskiego karabinu Tym samym Moskale uznali ten
czyn prywatnej zemsty za pożyteczny politycznie i nagrodzili Soplicę częścią dóbr
horeszkowskich, natomiast dla rodaków okazał się zdrajcą. W atmosferze potępienia z ich
strony Soplica ucieka z kraju, powierzając syna Tadeusza swojemu bratu.

Przeżyte tragedie i gorzkie doświadczenia dokonały w tym hardym szlachcicu

głębokiej przemiany duchowej. Odrzucając dumę wstąpił do zakonu i przybrał pełną pokory
postawę księdza Robaka. Konsekwencją tej przemiany było także poświęcenie się dobru
zbiorowemu: walczył na frontach wojen napoleońskich jako prosty żołnierz, przede
wszystkim pełnij jednak funkcję politycznego emisariusza na terenach dawnej
Rzeczypospolitej, w czym pomagał mu strój zakonny.

studenci.pl

studenci.pl

Pod sam koniec życia Robakowi udaje się pogodzić zwaśnione rody Sopliców i

Horeszków, poprzez małżeństwo Tadeusza z Zosią. Jednak podczas najazdu wojsk rosyjskich
zostaje śmiertelnie ranny. W obliczu śmierci w spowiedzi w obecności brata i Gerwazego,
ujawnia wszystkie koleje swojego życia i pokuty. Umiera w momencie, gdy do Soplicowa
dochodzi wieść o rozpoczęciu wojny Napoleona z Rosją. Po wyzwoleniu Soplicowa zostaje
ogłoszona rehabilitacja Jacka Soplicy i akt zmazania jego dawnych win. Grób zaś człowieka,
ongiś nazwanego „zdrajcą” zostaje udekorowany Krzyżem Legii Honorowej.

Postać Jacka Soplicy-Robaka i dzieje jego życia stały wzorcowym modelem

przemiany duchowej bohatera z człowieka hardego, samowolnego, realizującego przede
wszystkim własne zachcianki, często naruszającego prawo, w człowieka, który poświęca
własną dumę na rzecz dobra ogólnego, pokorą i dobrocią odkupuje dawne przewiny wobec
ludzi i ojczyzny.

Innym przedstawicielem i typem przemiany wewnętrznej bohatera jest Andrzej

Kmicic, bohater sienkiewiczowskiego „Potopu”. Jest typowym przedstawicielem szlachty
epoki baroku-prowadzącym hulaszczy tryb życia, często używającym siły jako argumentu
awanturnikiem.

Przybywszy do Wodoktów poznaje swoją (przeznaczoną testamentem) narzeczoną-

Oleńkę Billewiczównę, jednak hardość, gwałtowność i samowola bohatera wprowadzi
komplikacje w ten dobrze zapowiadający się romans.

Jego przemiana duchowa zachodzi dopiero po serii zdarzeń związanych z wizytą u

księcia Radziwiłła, któremu początkowo naiwnie poprzysiągł bezwzględną wierność. Kiedy
Andrzej poznaje prawdziwe i egoistyczne motywy działań Radziwiłłów doznaje
wstrząsającego samouświadomienia. Widzi nie tylko ohydę zdrady Janusza i Bogusława, ale
także swoją dwuznaczną i będącą wynikiem manipulacji Radziwiłłów rolę. Świadomość ta
popycha go do posunięcia radykalnego-porwania księcia Bogusława, by ujawnieniem
matactw braci zaświadczyć swój powrót go kręgu ludzi gotowych właściwie służyć sprawie
ojczyzny. Jednak księciu Bogusławowi udaje się uciec, natomiast Kmicic zostaje ciężko
raniony w głowę. Dochodząc do zdrowia pod opieką Kiemliczów żołnierz poprzysięga walkę
ze zdrajcami i w liście napisanym własną krwią wypowiada służbę Radziwiłłowi.

Od tej chwili występuje pod nazwiskiem Babinicz - staje się innym człowiekiem,

walczy wyłącznie w słusznej sprawie – obronie ojczyzny i jej dóbr. Pierwszą walką, w jakiej
bierze udział jest obrona jasnej góry. W czasie oblężenia dokonuje wielu czynów
świadczących o jego gruntownej przemianie: dowodzi nocną wycieczką obrońców za mury w
celu zagwożdżenia armat, postponuje renegata, pułkownika Kuklinowskiego, usiłującego
namówić go do zdrady, wreszcie-wyprawia się samotnie do obozu oblegających, by zniszczyć
największe działo szwedzkie-kolumbrynę.

Oddawszy się pod nazwiskiem Babinicza w służbę króla Jana Kazimierza, prowadzi

straż przednią przy powrocie monarchy w granice Rzeczypospolitej i desperacko osłania króla
przed atakiem Szwedów. Ciężko poraniony wyjawia królowi swoje prawdziwe nazwisko,
dzięki czemu rehabilituje swoje dobre imię.

W końcowej fazie Oleńka dowiedziawszy się o wszystkich zasługach Andrzeja czuje

się zawstydzona zwątpieniem w niego. Wkrótce jednak dochodzi do ślubu Billewiczówny i
Andrzeja, po czym Kmicic wyrusza na jeszcze jedną wojnę, by po powrocie osiąść już na
stałe w Wodoktach, piastując godność starosty upickiego nadaną mu przez króla.

Sienkiewicz wykreował wspaniałego bohatera dynamicznego, który dzięki przemianie

miał niebagatelny wpływ na losy kraju. Szlachcic ten poprzez swoją odwagę i dobry wybór
drogi życiowej wiele osiągnął i dorobił się uznania oraz godnego życia Ze zwykłego
zawadiaki, przeobraził się w szlachetnego, honorowego patriotę, gotowego polec za ojczyznę.

studenci.pl

studenci.pl

Inny motyw przemiany-przemiany ideowej- spotykamy w „Przedwiośniu” Stefana

Żeromskiego. Został tu przedstawiony wątek dorastania i kształtowania się osobowości
głównego bohatera.

Cezary Baryka jest postacią złożoną, dynamiczną, dojrzewającą na oczach czytelnika.

Ważnym etapem jego dorastania jest zmiana stosunku do rewolucji – od początkowego
zachwytu po dostrzeżenie jej zagrożeń i niesprawiedliwości.

Po raz pierwszy Cezary styka się z rewolucją w Baku. Młody zapaleniec początkowo

łatwo daje się zwieść pięknym ideałom równości i sprawiedliwości klasowej. Po powołaniu
ojca do wojska zostaje sam z matką, kobietą tolerancyjną i uległą. Zaczyna opuszczać się w
nauce i zadawać z nieodpowiednim towarzystwem, aż „wreszcie nic sobie z matki nie robił”,
toteż podporządkowuje ją sobie całkowicie. W momencie wybuchu rewolucji zostaje
wydalony ze szkoły za pobicie dyrektora, zostaje zagorzałym zwolennikiem rewolucji,
rozgrzeszającym jej polityczne mordy i rozpasanie. Przejęty ideałami sprawiedliwości
społecznej wskazuje władzom miejsce ukrycia rodzinnego skarbu, w domu oczekuje jednak
godnego poziomu życia. Zaharowana matka przez wyrzeczenia usługi handlowe stara się tym
oczekiwaniom sprostać. Cezary, zauroczony ideałami równości i sprawiedliwości, nie zdaje
sobie sprawy z prawdziwego oblicza przewrotu bolszewickiego. Dojrzewanie jego
świadomości przyspiesza śmierć matki, skierowanej na roboty publiczne. Wyniszczony
organizm nie wytrzymuje pracy ponad siły i młody Baryka zostaje sam.

W dniach walk Tatarów z Ormianami oraz interwencji tureckiej w Baku błąka się po

mieście bezdomny i zgłodniały, patrząc z przerażeniem na piekło zniszczenia i bratobójczych
mordów, wreszcie zostaje zapędzony do grzebania zmarłych, gdzie znajduje go ojciec. Razem
wracają do Polski.

W drodze Seweryn Baryka snuje przed Cezarym wizje „szklanych domów”

budowanych w ojczyźnie niepodległej, ucieleśnieniu patriotycznych marzeń o Polsce bogatej
i sprawiedliwej dla wszystkich mieszkańców. Opowieść ojca o nowej „szklanej”, czystej
cywilizacji - pozbawionej chorób i biedy, w której sprawiedliwość i równość jest czymś
naturalnym, a niewymuszonym – wywołuje niedowierzanie. Szybko zresztą okazało się, że to
jedynie wymysł umierającego. Przed śmiercią nakazuje synowi zgłosić się do Szymona
gajowca. Po przekroczeniu granicy Cezary widzi polskp-żydowską osadę brudu i nędzy.
Zastanawia się wtedy gdzie są te ojcowskie „szklane domy”.

Kolejnym ważnym etapem w ideowej ewolucji Cezarego okazał się pobyt w Nawłoci,

w majątku Hipolita Wielosławskiego( któremu uratował życie podczas wojny polsko-
bolszewickiej). Jest świadkiem leniwej sytości i sielskiej atmosfery ziemianskiego dworku,
której mieszkańcy dzielą dzień na posiłki, jazdę konną, pogawędki. Nawłoć to obraz
sielankowej, idealnej wiejskiej miejscowości, gdzie czas upływa wolno na przyjemnościach, a
służba właściwie stanowi część rodziny. Mimo to Cezary nie może pozbyć się wrażenia, że to
tylko złudzenie- budzi się nędznego nim bowiem współczucie dla nędznego życia chłopów.
Cezary pragnie zamieszkać wśród ludzi z Chłodka, by lepiej poznać i zrozumieć ich życie i
problemy.

Ostatnia część książki to opis pobytu Cezarego w Warszawie. Zostaje wprowadzony przez
kolegę Antoniego Lulka na zebrania komunistyczne. Jednak wbrew oczekiwaniom kolegi
deklaruje się jako zwolennik odrodzenia narodowego i przeciwnik sojuszu z komunizmem
rosyjskim. Nie umie jednak znaleźć odpowiedzi na pytania o represjach policji wobec
przeciwników ideowych i swoje wątpliwości wyraża ostro w rozmowie z Gajowcem, któremu
także zarzuca kompromis i ospałość w reformowaniu państwa. Rozdarty wątpliwościami
ideowymi, z jednej strony poddany wpływom Gajowca, z drugiej propagandzie
komunistycznej, zbuntowany, szuka oparcia dla swoich marzeń o nowym ładzie społecznym.

studenci.pl

studenci.pl

Jego rozdarcie doskonale odzwierciedla złożoność opisywanej przez Żeromskiego sytuacji w
pierwszych latach niepodległości Polski.

Ostatnia scena, tak niejednoznaczna, również potwierdza, że Baryka nie umiał

dokonać wyboru między rewolucją a ewolucją, wciąż szukając nowego rozwiązania. Dzięki
jego historii i dojrzewaniu ideologicznemu Żeromski miał okazję ukazać różne wizje
odbudowy kraju, żadnej z nich jednak nie wartościując.

Na powyższych przykładach widać, że największe przemiany w człowieku dokonują

się przede wszystkim dzięki emocjom, które targają bohaterami, ma na nie również wpływ
codzienna, często okrutna rzeczywistość.

Uczuciem, które wyzwala w nas zmiany, jest cierpienie, towarzyszące nam w wielu

chwilach życia, które ma niebagatelny wpływ na kształtowanie się naszej osobowości. To
doświadczenie często nas umacnia, czasem jednak sprawia, że upadamy, nie potrafiąc sobie
poradzić z ogromem bólu. Czasami cierpienie czyni nas okrutnymi, mściwymi, czasami zaś
uczy pokory, cierpliwości i miłosierdzia. W mściwym zapamiętaniu i chęci odwetu za własne
krzywdy, zapominamy o innych ludziach i ich uczuciach, liczy się tylko zaspokojenie
rozdzierającej nas furii. To niewątpliwie silna zmiana, zmiana na gorsze. Zmieniają nas
przeżycia głownie złe, traumatyczne, które każą nam zweryfikować wyznawane dotąd
systemy wartości. Na szczęście, pod wpływem cierpienia, człowiek potrafi zmienić się na
lepsze. Ból, jaki sprawia mu dana sytuacja, może być motywacją do poprawienia swego
życia, rehabilitacji oraz do zadośćuczynienia wyrządzonych krzywd.