1

:VW SWHRUHW\F]Q\GRüZLF]HQLD

Produkty spalania syntetycznych polimerów organicznych

MDNR(UyGáR]DQLHF]\V]F]HQLDURGRZLVNDQDWXUDOQHJR

Degradacja polimerów

3URFHVHP GHJUDGDFML V\QWHW\F]Q\FK SROLPHUyZ RNUHOD VL  ZV]HONLH ]PLDQ\

]DFKRG]FHZLFKZáDFLZRFLDFKIL]\NRFKHPLF]Q\FKQDVNXWHNUHDNFMLFKHPLF]Q\FK
SRZRGXMF\FKUR]HUZDQLHáDFXFKDJáyZQHJRPDNURF]VWHF]NL
'HILQLFMD WD QLH MHVW Z SHáQL VáXV]QD Z RGQLHVLHQLX GR biopolimerów  SRQLHZD* Z
SU]\SDGNX W\FK ]ZL]NyZ PyZLF R GHJUDGDFML QDOH*\ XZ]JO GQLü WDN*H ]PLDQ\
ZáDFLZRFL IL]\F]Q\FK biopolimerów powodowane przemianami fizycznymi
Z\ZRáXMF\PLXV]NRG]HQLHLFKVWUXNWXUZ\*V]HJRU] GX-HGQDN*HZSU]\SDGNXREX
W\SX ]ZL]NyZ FKHPLF]Q\FK WHUPLQ ÄGHJUDGDFMD´ R]QDF]D SRJRUV]HQLH
IXQNFMRQDOQRFL PDWHULDáyZ SROLPHUyZ SU]\ F]\P Z RGQLHVLHQLX GR ELRSROLPHUyZ
]Z\NOHX*\ZDQHMHVWRNUHOHQLHGHQDWXUDFMD

Metody degradacji syntetycznych polimerów organicznych

5R]HUZDQLHáDFXFKDJáyZQHJRPDNURF]VWHF]NLPR*HE\üZ\ZRáDQHUy*Q\PL

F]\QQLNDPL=UHJXá\VSRW\NDVL MHGQRF]HVQHG]LDáDQLHNLONX]QLFKEG(Z\VW SXM
RQHQDVW SF]R-HGQDN*H]Z\NOHMHGHQ]F]\QQLNyZLQLFMXMHSURFHVGHJUDGDFML
SROLPHUX%LRUFSRGXZDJ F]\QQLNLLQLFMXMFHZ\RGU EQLDVL QDVW SXMFHPHWRG\
GHJUDGDFMLWHUPLF]QIRWRFKHPLF]QFKHPLF]QELRORJLF]QW]ZELRGHJUDGDFM 
PHFKDQLF]QUDGLDF\MQ

2

Ogólna charakterystyka polimerów

.D*G\SROLPHUMHVWPLHV]DQLQPDNURF]VWHF]HNZNWyU\FKSRZWDU]DMFHVL

XJUXSRZDQLD QD]\ZDQH VHJPHQWDPL OXE PHUDPL SRáF]RQH V ZL]DQLDPL
NRZDOHQF\MQ\PL 7\SRZ FHFK PDNURF]VWHF]HN jest PRQRWRQLF]QRü ]PLDQ LFK
ZáDFLZRFL ZUD] ]H Z]URVWHP GáXJRFL áDFXFKD 'ODWHJR WH* XVWDOHQLH FLVáHM
JUDQLF\PL G]\]ZL]NDPLPDáRLZLHONRF]VWHF]NRZ\PLQLHMHVWPR*OLZH3U]\MPXMH
VL *HPDNURF]VWHF]NMHVW]ZL]HN]DZLHUDMF\SRZ\*HMVHJPHQWyZ=ZL]NL
]EXGRZDQH ] PQLHMV]HM OLF]E\ PHUyZ QD]\ZDQH V ROLJRPHUDPL ,VWRWQ FHFK
RGUy*QLDMF ]ZL]NL ZLHONRF]VWHF]NRZH RG PDáRF]VWHF]NRZ\FK MHVW LFK
áDFXFKRZDEXGRZD0LHU]FG\IUDNFM SURPLHQL;QDF]VWHF]NDFKZVWDQLHVWDá\P
XGRZRGQLRQR áDFXFKRZ EXGRZ  PDNURF]VWHF]HN 6WRVXMF UHQWJHQRJUDILH
VWUXNWXUDOQXVWDORQRUR]NáDGJ VWRFLHOHNWURQyZZPDNURF]VWHF]NDFK±SU]\NáDG
QDSRQL*V]\PU\VXQNX

5\VXQHN5R]NáDGJ VWRFLHOHNWURQRZHMSROLHW\OHQX

=Uy*QLFRZDQLH ZáDFLZRFL V\QWHW\F]Q\FK SROLPHUyZ FLOH ZL*H VL  ] LFK

PDNURLPLNURVWUXNWXU=NROHL]DUyZQRPLNURMDNLPLNURVWUXNWXUDSROLPHUyZPDM
LVWRWQ\ZSá\Z]DUyZQRQDSRGDWQRüMDNLSU]HELHJSURFHVyZGHJUDGDFMLPDWHULDáyZ
polimerowych.

2JURPQDUy*QRURGQRüV\QWHW\F]Q\FKSROLPHUyZRUJDQLF]Q\FKSRZRGXMH*H

Z OLWHUDWXU]H IDFKRZHM VSRW\ND VL  ZLHOH NODV\ILNDFML W\FK ]ZL]NyZ FKHPLF]Q\FK
3U]\MPRZDQH V Uy*QH NU\WHULD ZHGáXJ NWyU\FK NODV\ILNXMH VL  SROLPHU\ , WDN QS
PR*OLZ\ MHVW SRG]LDá SROLPHUyZ ZHGáXJ PLNURVWUXNWXU\ QD OLQLRZH UR]JDá ]LRQH
drabiniaste,

SyáGUDELQLDVWHZDUVWZRZHLWUyMZ\PLDURZHZUD]]SU]\NáDGDPLLOXVWUXMH

7DEHOD , 3RUyG Z\PLHQLRQ\FK SROLPHU\ R áDFXFKDFK UR]JDá ]LRQ\FK V QD RJyá

3

EDUG]LHM DPRUILF]QH SRVLDGDM QL*V] WHPSHUDWXU  PL NQLHQLD L ]HV]NOHQLD D Z
NRQVHNZHQFMLVEDUG]LHMHODVW\F]QHZSRUyZQDQLXGRSROLPHUyZOLQLRZ\FK=NROHL
SROLPHU\ R áDFXFKDFK SyáGUDELQLDVW\FK OXE GUDELQLDVW\FK FKDUDNWHU\]XM VL  VáDE
UR]SXV]F]DOQRFL V WZDUGH L Z\ND]XM SRGZ\*V]RQ RGSRUQRüQD WHPSHUDWXU 
Bardziej skomplikowana struktura przestrzenna polimerów trójwymiarowych (tzw.
XVLHFLRZDQ\FK SRZRGXMH LFK FDáNRZLW QLH UR]SXV]F]DOQRü D WDN*H ]QDF]QLH
ZL NV] RGSRUQRü QD SRGZ\*V]RQH WHPSHUDWXU\ SRG ZSá\ZHP NWyU\FK QLH WRSL
VL DOHZSURVWXOHJDMUR]NáDGRZL

7DEHOD,3RGVWDZRZHURG]DMHSROLPHUyZZUD]]SU]\NáDGDPL

Rodzaj polimeru

3U]\NáDG

polimer liniowy

_________________

siarka polimeryczna

-S-S-S-S-S-S-S-S-

policzterofluoroetylen

-CF

2

-CF

2

-CF

2

-CF

2

CF

2

-CF

2

-

SROLPHUUR]JDá ]LRQ\

SROLHW\OHQZ\VRNRFLQLHQLRZ\

polimer

SyáGUDELQLDVW\

Polipiromelitoimid

polimer drabiniasty

trójtlenek antymonu

polimer warstwowy

metaliczny antymon, szary arsen,

czarny fosfor

4

polimer usieciowany

diament

Jak wspomniano mikrostruktura polimerów, czyli konfiguracja merów w

PDNURF]VWHF]FH WDN*H ]QDF]FR ZSá\ZD QD WUZDáRü SROLPHUyZ Z W\P QD LFK
RGSRUQRü QD G]LDáDQLH F]\QQLNyZ Z\ZRáXMF\FK GHJUDGDFM  %UDN MDNLHMNROZLHN
UHJXODUQRFLZSU]HVWU]HQQ\PXáR*HQLXSRGVWDZQLNyZZáDFXFKXSROLPHUXGRZRG]L
DWDNW\F]QRFLSROLPHUX7HJRURG]DMXSROLPHU\FKDUDNWHU\]XMVL VWRVXQNRZRQLVN
RGSRUQRFL QD G]LDáDQLH F]\QQLNyZ ]HZQ WU]Q\FK :\VRND WDNW\F]QRü F]\OL
UHJXODUQRüSRáF]HÄJáRZDGRRJRQD´RUD]Z\VW SRZDQLHL]RPHULLJHRPHWU\F]QHM
ZPDNURF]VWHF]FHSRZRGXMH]ZL NV]RQNU\VWDOLF]QRüSROLPHUX:NRQVHNZHQFML
polimer o znacznej izo- lub

V\QGLRWDNW\F]QRFL Z RGUy*QLHQLX RG ataktycznego

5\VXQHNFKDUDNWHU\]XMHVL  SRGZ\*V]RQ NU\VWDOLF]QRFL NWyUD ]ZL NV]D MHJR
RGSRUQRüWHPSHUDWXURZRUD]PHFKDQLF]Q

a)

b)

c)

5\VXQHNàDFXFK\SROLPHURZHRUy*QHMWDNW\F]QRFL: a) izotaktyczny, b)
syndiotaktyczny; c) ataktyczny

5

7UZDáRü SROLPHUyZ V\QWHW\F]Q\FK PD EDUG]R GX*H ]QDF]HQLH ]DUyZQR GOD

SURGXFHQWyZUy*QHJRURG]DMXZ\UREyZ]WZRU]\ZV]WXF]Q\FKLFKX*\WNRZQLNyZD
WDN*H ] SXQNWX ZLG]HQLD SRX*\WNRZHJR ]DJRVSRGDURZDQLD Z\NRU]\VWDQ\FK
Z\UREyZ1LHZV]\VWNLHURG]DMHSROLPHUyZDWDN*HWZRU]\ZV]WXF]Q\FKQDGDMVL
GR SRQRZQHJR SU]HUREX Z SURFHVLH UHF\NOLQJX :LHOH ] QLFK WU]HED XW\OL]RZDü =
WHJRWH*Z]JO GXSURFHV\GHJUDGDFMLSROLPHUyZV\QWHW\F]Q\FKZFL*]QDMGXMVL Z
centrum uwagi.

5HDNFMHFKHPLF]QH]DFKRG]FHSRGF]DVGHJUDGDFMLSROLPHUyZNODV\ILNRZDQH

V MDNR MHGQRHWDSRZH L áDFXFKRZH : UHDNFMDFK MHGQRHWDSRZ\FK V]\ENRü MHVW
SURSRUFMRQDOQDGRV]\ENRFLHWDSXLQLFMDFML7\SRZHSU]\NáDG\WDNLFKUHDNFMLSRGDQR
Z7DEHOL,,0R*HWRE\üUR]HUZDQLHZL]DQLDSHSW\GRZHJROXEglukozydowego pod
ZSá\ZHP DP\OD]\ UHDNFMD HQ]\PDW\F]QD OXE UHDNFMD IRWRFKHPLF]QD Z NWyUHM
UR]HUZDQLHZL]DQLD&&ZáDFXFKXJáyZQ\PMHVWNRQVHNZHQFMDEVRUSFMLIRWRQX=
NROHL GOD UHDNFML áDFXFKRZ\FK FKDUDNWHU\VW\F]QD MHVW samopropagacja
]DSRF]WNRZDQHJR ZF]HQLHM SURFHVX 3ROHJD RQD QD Z\WZRU]HQLX Z PRPHQFLH
]DLQLFMRZDQLD SURFHVX DNW\ZQ\FK ]ZL]NyZ FKHPLF]Q\FK ]GROQ\FK GR
QDW\FKPLDVWRZHJRUHDJRZDQLD]NROHMQ\PLF]VWHF]NDPLVXEVWUDWX*G\LQLFMRZDQLH
QDVW SXMH Z VSRVyE FLJá\ V]\ENRü SURFHVX XOHJD ]ZLHORNURWQLHQLX 7\SRZ\P
SU]\NáDGHPSURFHVXáDFXFKRZHJRMHVWDXWRRNV\GDFMDwolnorodnikowa (Tabela II).

7DEHOD,,3U]\NáDG\W\SRZ\FKUHDNFMLMHGQRHWDSRZ\FKLáDFXFKRZ\FK]DFKRG]F\FK
podczas degradacji polimerów

Typ reakcji

3U]\NáDGUHDNFML

Inicjacja degradacji

jednoetapowa

VROZROL]DZL]DHVWURZ\FK

DWDN HQ]\PDW\F]Q\ QD ZL]DQLH
peptydowe lub glukozydowe

chemiczna

biologiczna

áDFXFKRZD

autooksydacja

depolimeryzacja poliolefin

termiczna, fotochemiczna,

mechaniczna, chemiczna

"czysto" termiczna, w
Z\*V]\FK WHPSHUDWXUDFK

6

eliminacja HCl z polichlorku winylu

WDN*H

PHFKDQLF]QD

fotochemiczna itd.

termiczna

%DGDQLD SURFHVyZ GHJUDGDFML SROLPHUyZ LQLFMRZDQ\FK Uy*Q\PL F]\QQLNDPL

Z\ND]Dá\ LVWQLHQLH VLOQ\FK L VNRPSOLNRZDQ\FK ]DOH*QRFL PL G]\ W\PL SURFHVDPL
2ND]DáR VL  ERZLHP *H ]Z\NOH PDP\ GR F]\QLHQLD ] MHGQRF]HVQ\P SU]HELHJLHP
kilku rodzajów degradacji.
: SU]HV]áRFL Z]JO G\ SUDJPDW\F]QH SRG\NWRZDá\ SRG]LDá SURFHVyZ GHJUDGDFML Z
]DOH*QRFL RG VSRVREX LFK LQLFMRZDQLD -DN ZVSRPQLDQR JHQHUDOQLH UR]Uy*QLD VL 
GHJUDGDFM  WHUPLF]Q FKHPLF]Q IRWRFKHPLF]Q UDGLDF\MQ ELRORJLF]Q L
PHFKDQLF]QDWDN*HGHSROLPHU\]DFM 1LH]DOH*QLHRGF]\QQLNDLQLFMXMFHJRSURFHV
GHJUDGDFMLMHJRSU]HELHJZLVWRWQ\VSRVyE]DOH*\od struktury polimeru. Stosunkowo
najmniej skomplikowana w swoim przebiegu jest degradacja polimerów liniowych
SRZRGXMFD VNUyFHQLH áDFXFKD PDNURF]VWHF]NL FR Z NRQVHNZHQFML SRZRGXMH
znaczne zmniejszenie jej masy molowej. W przypadku polimerów o bardziej
VNRPSOLNRZDQHM EXGRZLH áDFXFKyZ SR]D SURFHVDPL S NDQLD JáyZQHJR áDFXFKD
SROLPHUX SRGF]DV GHJUDGDFML ]DFKRG] WDN*H UHDNFMH RGU\ZDQLD JUXS ERF]Q\FK
0R*QD ]DWHP VSRG]LHZDü VL  *H VWDELOQRü F]\OL WUZDáRü SROLPHUyZ MHVW VLOQLH
X]DOH*QLRQD RG VLá\ W\FK ZL]D ,FK URG]DM L HQHUJLD ZSá\ZDM ]DUyZQR QD
PHFKDQL]PSURFHVXGHJUDGDFMLMDNUyZQLH*QDMHJRV]\ENRü-HGQDN*HGHF\GXMF\
ZSá\Z QD V]\ENRü SURFHVX GHJUDGDFML SROLPHUX PD EXGRZD FKHPLF]QD áDFXFKD
JáyZQHJR RUD] UHDNW\ZQRü ERF]Q\FK L NRFRZ\FK JUXS IXQNF\MQ\FK 2G W\FK
RVWDWQLFK]Z\NOHUR]SRF]\QDVL SURFHVGHJUDGDFMLLMHOLVWRJUXS\WDNLHMDN1+&O
OXE2+PRJSURFHVWHQWDN*HSU]\VSLHV]Dü

2EHFQRü VLOQ\FK ZL]D ZHZQWU] F]VWHF]NRZ\FK Z áDFXFKX SROLPHUX

SRSUDZLD MHJR V]W\ZQRü D Z NRQVHNZHQFML ]ZL NV]D VWDELOQRü WHUPLF]Q F]\OL
RGSRUQRü SROLPHUX QD Z\VRNLH WHPSHUDWXU\ 3U]HFLZQ\ ZSá\Z QD VWDELOQRü
áDFXFKD SROLPHURZHJR PDM UR]JDá ]LHQLD L REHFQRü JUXS ERF]Q\FK Z
PDNURF]VWHF]FH 3R]D Z\PLHQLRQ\PL F]\QQLNDPL ]QDF]F\ ZSá\Z QD SU]HELHJ
SURFHVX GHJUDGDFML SROLPHUX PDM WDN*H PDVD F]VWHF]NRZD SROLG\VSHUV\MQRü L
VWRSLHNU\VWDOLF]QRFLSROLPHUX

7

:\URE\ X*\WNRZH Z\WZDU]DQH QD ED]LH SROLPHUyZ V\QWHW\F]Q\FK ]Z\NOH

]DZLHUDMWDN*HEDUZQLNLZ\SHáQLDF]HVWDELOL]DWRU\PRG\ILNDWRU\LLQQHNRPSRQHQW\
,FKREHFQRüQLHSR]RVWDMHEH]ZSá\ZXQDSU]HELHJSURFHVXGHJUDGDFMLZ\UREyZ]
tworzyw

V]WXF]Q\FK%LRUFSRGXZDJ IDNWZU F]ODZLQRZRZ]UDVWDMFHM]URNXQD

URNLORFLRGSDGyZ]WZRU]\ZV]WXF]Q\FKSURFHV\GHJUDGDFMLDFLOHMLFKSURGXNW\
VWDQRZL SRZD*Q\ ZFL* QDUDVWDMF\ SUREOHP HNRORJLF]Q\ 8Z]JO GQLDMF VNáDG
FKHPLF]Q\ Z\UREyZ ] WZRU]\Z V]WXF]Q\FK QLH SRZLQQR VL  GRSXV]F]Dü GR
niekontrolowanego spalania tego typu odpadów. Niestety, w Polsce zjawisko to jest
QDJPLQQLH VSRW\NDQH PLPR *H GRSURZDG]D GR FRUD] VLOQLHMV]HJR VND*HQLD
URGRZLVND -DN Z\QLND ] GDQ\FK VWDW\VW\F]Q\FK Z RVWDWQLFK ODWDFK FRUD] ZL FHM
odpadów z tworzyw sztucznych jest spalanych w piecach

GRPRZ\FK3RVW SRZDQLH

takie prowadzi do zanieczyszczenia powietrza bardzo toksycznymi substancjami
WDNLPLMDNPHWDOHFL *NLHGLRNV\Q\LIXUDQ\NWyUHVWDQRZLEH]SRUHGQLH]DJUR*HQLH
GOD ]GURZLD OXG]L 6SDGDMF ] RSDGDPL DWPRVIHU\F]Q\PL SU]HQLNDM GR UROLQ L
SR]RVWDMZSURGXNWDFKUROLQQ\FK.XPXODFMDVXEVWDQFMLWRNV\F]Q\FKZUROLQDFKLZ
JOHELH VWDMH VL  SU]\F]\Q VND*HQLD ZV]\VWNLFK RJQLZ áDFXFKD SRNDUPRZHJR :
RUJDQL]PLH F]áRZLHND JURPDG] VL  RQH Z WNDQNDFK ]ZáDV]F]D WáXV]F]RZHM
SRZRGXMF RVáDELHQLH RGSRUQRFL LPPXQRORJLF]QHM RUJDQL]PX :\ZRáXM DOHUJLH
QRZRWZRU\]PLDQ\SDWRORJLF]QHZXNáDG]LHQHUZRZ\PLNU*HQLD]DEXU]DMIXQNFMH
Py]JXDWDN*HSU]\F]\QLDMVL GRUR]ZRMXFKRURE\$O]KHLPHUDL3DUNLQVRQD

Metody degradacji polimerów i tworzyw sztucznych

-DN ZVSRPQLDQR NRU]\VWQ ] SUDNW\F]QHJR SXQNWX ZLG]HQLD MHVW WDND

klasyfikacja procesów degradacji polimerów, w której kryterium

SRG]LDáXMHVWVSRVyE

inicjowania procesu degradacji.

I. Degradacja termiczna zachodzi

ZyZF]DV JG\ ]PLDQD ZáDFLZRFL

FKHPLF]Q\FK SROLPHUX QDVW SXMH SRG ZSá\ZHP SRGZ\*V]RQHM WHPSHUDWXU\ 3URFHV
WHQ ]DFKRG]L EH] XG]LDáX F]\QQLNyZ FKHPLF]Q\FK -DN ZVSRPQLDQR PDWHULDá\
SROLPHU\F]QH U]DGNR E\ZDM FKHPLF]QLH F]\VWH =Z\NOH ]DZLHUDM GRGDWNRZH
VNáDGQLNL Z SRVWDFL EDUZQLNyZ Z\SHáQLDF]\ HPXOJDWRUyZ VWDELOL]DWRUyZ LWS OXE
Uy*QHJR URG]DMX ]DQLHF]\V]F]HQLD SRFKRG]FH ] REUyENL WHFKQRORJLF]QHM 7H

8

GRGDWNRZH ]ZL]NL FKHPLF]QH ]QDMGXMFH VL  Z WZRU]\ZLH V]WXF]Q\P PRJ
UHDJRZDü Z SRGZ\*V]RQHM WHPSHUDWXU]H ] SROLPHUHP : HIHNFLH WUXGQR MHVW
UR]Uy*QLüGHJUDGDFM WHUPLF]QRGW]ZWHUPRFKHPLF]QHM

&KHPLF]QH]ZL]NLRUJDQLF]QHZW\PWDN*HSROLPHU\V\QWHW\F]QH]UHJXá\V

VWDELOQHGRWHPSHUDWXU\RNRáR

0

&:WHPSHUDWXU]HU] GX

0

&F]VWHF]NLW\FK

]ZL]NyZUR]SDGDMVL QDPDáHIUDJPHQW\QSZROQHURGQLNLZROQHMRQ\+

2

, CO,

CO

2

 3RZRGHP QLVNLHM RGSRUQRFL VXEVWDQFML RUJDQLF]Q\FK QD SRGZ\*V]RQH

WHPSHUDWXU\ MHVW SU]HZDJD Z LFK F]VWHF]NDFK QLH]E\W VLOQ\FK ZL]D
NRZDOHQF\MQ\FK(QHUJLDG\VRFMDFMLSRMHG\QF]HJRZL]DQLDNRZDOHQF\MQHJRZVWDQLH
SRGVWDZRZ\P  MHVW U] GX ·N-PRO  L Z\QRVL RGSRZLHGQLR GOD 22
147kJ/mol; C-H: 320÷420kJ/mol; C-C: 260÷400kJ/mol). Zwykle absorpcja porcji
HQHUJLL SRWU]HEQHM GR UR]HUZDQLD ZL]DQLD PR*H ]DFKRG]Lü W\ONR Z WHPSHUDWXUDFK
Z\*V]\FK QL* 

0

& · R& 3RQLHZD* UR]U\ZDQLH NUyWNLFK áDFXFKyZ

Z JORZRGRURZ\FK Z\VW SXMH WDN*H Z W\P SU]HG]LDOH WHPSHUDWXU\ ZL F UyZQLH*
konwersja

GHJUDGDF\MQD ZL NV]RFL SROLPHUyZ MHVW RF]HNLZDQD : SU]HG]LDOH

QL*V]\FK WHPSHUDWXU  U] GX 

0

C ÷ 300

0

&  UR]U\ZDQLH ZL]D NRZDOHQF\MQ\FK

Z\VW SXMH]GHF\GRZDQLHU]DG]LHM

:LGRF]Q\PHIHNWHP]PLDQFKHPLF]Q\FK]DFKRG]F\FKSRGF]DVRJU]HZDQLD

SROLPHUyZ V GZD ]MDZLVND REQL*DQLH PDV\ F]VWHF]NRZHM RUD] Z\G]LHODQLH
QLVNRF]VWHF]NRZ\FK SURGXNWyZ JD]RZ\FK QD VNXWHN UR]U\ZDQLD ZL]D && Z
áDFXFKXJáyZQ\POXEERF]Q\FK

5R]U\ZDQLHZL]DQDGURG]HWHUPLF]QHMMHVWQLHVSHF\ILF]QH*HQHUDOQLHZUD]

]H Z]URVWHP WHPSHUDWXU\ Z]UDVWD SUDZGRSRGRELHVWZR SU]HUZDQLD ZV]\VWNLFK
W\SyZ ZL]D 3RZVWDMFH SRGF]DV RJU]HZDQLD SROLPHUyZ URGQLNL PRJ XOHJDü
UHNRPELQDFML WZRU]F SURGXNW\ FLHNáH JD]RZH RUD] NRNV 3URSRUFMH SRZVWDMF\FK
SURGXNWyZ JD]RZ\FK GR NRNVX ]DOH* RG ZáDFLZRFL VXURZFD RUD] RG ZDUXQNyZ
SURZDG]HQLD SURFHVX WHUPLF]QHJR UR]NáDGX 6WZLHUG]RQR ZL NV] Z\GDMQRü
produktów lotnych pirolizy surowców bogatych w wodór, gdy proces prowadzono w

umiarkowanej temperaturze. Natomiast piroliza wysokotemperaturowa surowców o
QL*V]HM ]DZDUWRFL ZRGRUX SR]ZDOD QD RWU]\P\ZDQLH ZL NV]\FK LORFL NRNVX Z
porównaniu do produktów gazowych.

7\SRZH NU]\ZH WHUPLF]QHJR UR]NáDGX QDMEDUG]LHM SRSXODUQ\FK SROLPHUyZ

SRND]DQR QD 5\VXQNX  = SU]HELHJX NU]\Z\FK Z\QLND *H WHUPLF]QD GHJUDGDFMD
ZL NV]RFL SROLPHUyZ UR]SRF]\QD VL  MX* Z WHPSHUDWXU]H ·

0

& L NRF]\

9

SRQL*HM

0

&]Z\MWNLHPVWDELOQ\FKWHUPLF]QLH*\ZLFSROLHVWURZ\FKIHQRORZ\FKL

PRF]QLNRZ\FK5R]SDGW\FK*\ZLFNRF]\VL GRSLHURZWHPSHUDWXU]H·

0

C.

&KDUDNWHU\VW\F]Q\ MHVW SU]HELHJ SLUROL]\ SROLFKORUNX ZLQ\OX &DáNRZLWH Z\G]LHOHQLH
chlorowodoru z próbki PVC

SU]HELHJDZWHPSHUDWXU]HSRQL*HM

0

C, a w przypadku

SLUROL]\ PLHV]DQLQ SROLPHUyZ ]DZLHUDMF\FK 39& SURFHV XZDOQLDQLD +&O ]Z\NOH
SRSU]HG]DZáDFLZSLUROL] 

5\VXQHN7\SRZHNU]\ZHWHUPLF]QHJRUR]NáDGXSROLPHUyZ

= REV]HUQ\FK EDGD WHUPLF]QHJR UR]NáDGX 39& Z\QLND *H ]QDF]QLH

korzystniejszy jest proces niskotemperaturowy (350

0

C). W procesie tym z typowego

RGSDGRZHJR39&IROLHSá\WNLSRGáRJRZHZ\NáDG]LQ\NDEOHV]WXF]QDVNyUDZ\URE\
PHG\F]QH]DZLHUDMFHJRSROLPHUXSODVW\ILNDWRUDbarwnika i 1.4%
SLJPHQWXRG]\VNXMHVL FKORURZRGyU]Z\GDMQRFLSU]HNUDF]DMFSR]RVWDáH
produkty to

NRNVaRUD]ROHMHRSDáRZH]DZLHUDMFHaFKORUX

: SU]\SDGNX QLHNWyU\FK SROLPHUyZ MDN QD SU]\NáDG polimetakrylan metylu,

polistyren,

SROLROHILQ\ UR]NáDG WHUPLF]Q\ PR*H SURZDG]Lü GR GHSROLPHU\]DFML 7HQ

VSHF\ILF]Q\ SURFHV GHNRPSR]\FML SROLPHUX SR]ZDOD QD SU]\QDMPQLHM F] FLRZR
RGWZRU]HQLHPRQRPHUXNWyU\PR*HE\üSRQRZQLHZ\NRU]\VW\ZDQ\ZSU]HWZyUVWZLH
tworzyw sztucznych.

10

Charakterystycznym produktem spalania polimerów na bazie organicznych

]ZL]NyZ DURPDW\F]Q\FK ]ZáDV]F]D SROLVW\UHQX MHVW VDG]D 6WZLHUG]RQR *H
SURZDG]F SURFHV VSDODQLD SROLVW\UHQX Z DWPRVIHU]H OHNNR XWOHQLDMFHM PR*QD
]QDF]QLH RJUDQLF]\ü LORFL SRZVWDMFHM VDG]\ = NROHL SRSU]H] UHJXODFM  LORFL
GRSURZDG]DQHJRWOHQXVWZDU]DQHVZDUXQNLGODSU]HELHJXUHDNFMLXWOHQLDQLDsadzy
do CO i CO

2

.

6SDODQLD SROLPHUyZ ]DZLHUDMF\FK DWRP\ D]RWX Z PDNURF]VWHF]NDFK QS

SROLDPLGyZ SROLXUHWDQyZ WRZDU]\V]\ Z\G]LHODQLH FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK *yáW\FK
G\PyZNWyU\FKJáyZQ\PLVNáDGQLNDPLVWOHQNLD]RWXW]ZNO

x

'\P\WHPDMVLOQLH

GUD*QLFHG]LDáDQLHQDEáRQ\OX]RZHVNyU JDáNLRF]QH

%DUG]RSRZD*Q\P]DJUR*HQLHPGOD*\FLDPR*HE\ü+&1SRZVWDMF\SRGF]DV

spalania poliakrylonitryli.

*HQHUDOQLH ]GHF\GRZDQD ZL NV]Rü ]ZL]NyZ ZLHONRF]VWHF]NRZ\FK

V\QWHW\F]Q\FKSROLPHUyZRUJDQLF]Q\FKSRGF]DVSLUROL]\XOHJDQLHXSRU]GNRZDQHM
GHVWUXNFML NWyUHM WRZDU]\V]\ LQWHQV\ZQH Z\G]LHOHQLH ORWQ\FK VXEVWDQFML R PDá\FK
PDVDFK F]VWHF]NRZ\FK ,FK URG]DM ]DOH*\ RG VSDODQHJR SROLPHUX -HOL áDFXFK\
SROLPHURZHQLH]DZLHUDMKHWHURDWRPyZWR]Z\NOHSRZVWDM]ZL]NLFKHPLF]QHWDNLH
MDNZ JORZRGRU\DOLIDW\F]QHRUy*QHMGáXJRFLáDFXFKDZ JORZRGRU\DURPDW\F]QH
WOHQHN L GZXWOHQHN Z JOD ZRGD ZRGyU : ]DOH*QRFL RG LORFL GRSURZDG]DQHJR
WOHQX SRGF]DV VSDODQLD L WHPSHUDWXU\ SURFHVX RWU]\PXMH VL  WDN*H NRNV MDNR VWDá
SR]RVWDáRü

II. Degradacja chemiczna
7\PWHUPLQHPRNUHODVL QLHNRU]\VWQHSURFHV\]DFKRG]FHZSROLPHU]HSRG

ZSá\ZHP F]\QQLNyZ FKHPLF]Q\FK WDNLFK MDN NZDV\ ]DVDG\ UR]SXV]F]DOQLNL OXE
reaktywne gazy. Zatem, proces degradacji chemicznej polimerów zachodzi wówczas
JG\ UHDNFMD FKHPLF]QD SURZDG]FD GR GHVWUXNFML PDWHULDáX SROLPHU\F]QHJR
LQLFMRZDQDMHVWSU]H]]ZL]NLFKHPLF]QHRQLVNLFKPDVDFKF]VWHF]NRZ\FK0R*HWR
E\ü VROZROL]D XWOHQLDQLH WDN*H R]RQHP GHJUDGDFMD MRQRZD D WDN*H SURFHV\
]DFKRG]FHSRGZSá\ZHPDJUHV\ZQ\FKEH]ZRGQLNyZNZDVRZ\FKZ\VW SXMF\FKZ
powietrzu jako jego zanieczyszczenie (NO

x

, SO

2

).

6]\ENRü SURFHVX GHJUDGDFML FKHPLF]QHM Z LVWRWQ\ VSRVyE ]DOH*\ WDN*H RG

WHPSHUDWXU\LZHIHNFLH]DFKRG]LUyZQRF]HQLHGHJUDGDFMDFKHPLF]QDLWHUPLF]QD

11

3RGREQLHMDNZSU]\SDGNXGHJUDGDFMLWHUPLF]QHMPR*QDUR]ZD*DüGHJUDGDFM

FKHPLF]QJUXSERF]Q\FKSROLPHUyZOXEáDFXFKDJáyZQHJR:UHDNFMDFKsolwolizy
QDVW SXMHUR]HUZDQLHZL]DQLD&;JG]LH;R]QDF]Dheteroatom: O, N, P, S, Si lub
KDORJHQ SRG ZSá\ZHP ZRG\ DPRQLDNX K\GUD]\Q\ OXE DONRKROL 5HDNFMD solwolizy
jest równoznaczna degradacji polimeru wówczas, gdy

KHWHURDWRP Z\VW SXMH Z

áDFXFKX JáyZQ\P OXE MHVW HOHPHQWHP VLHFLXMF\P 1DMF] FLHM VSRW\NDQ\P
przypadkiem

VROZROL]\MHVWK\GUROL]DSROLPHUyZ6]\ENRüsolwolizy w istotny sposób

]DOH*\ RG WHPSHUDWXU\ :]URVW WHPSHUDWXU\ SRZRGXMH ]PLDQ\ Z VWUXNWXU]H
NU\VWDOLF]QHM SROLPHUX XáDWZLDMFH EH]SRUHGQL NRQWDNW ] F]\QQLNLHP Z\ZRáXMF\P
GHJUDGDFM  FKHPLF]Q 2EHFQRü Z URGRZLVNX UHDNFML DJUHV\ZQ\FK F]\QQLNyZ
XWOHQLDMF\FK+12

3

, H

2

CrO

4

XPR*OLZLDLXáDWZLDSU]HELHJUHDNFMLXWOHQLDQLD

: 7DEHOL ,,, SRGDQR SU]\NáDG\ K\GUROL]\ Z\EUDQ\FK SROLPHUyZ ZUD] ]

RGSRZLDGDMF\PLSURGXNWDPLUHDNFML

Tabela

,,,3U]\NáDG\K\GUROL]\Z\EUDQ\FKSROLPHUyZ

12

6\QWHW\F]QH SROLPHU\ RUJDQLF]QH FKDUDNWHU\]XM VL  ]Uy*QLFRZDQ

RGSRUQRFLQDVROZROL] 0DWRLVWRWQH]QDF]HQLH]SXQNWXZLG]HQLDLFKZáDVQRFL
X*\WNRZ\FK , WDN SROLPHU\ WDNLH MDN SROLZ JODQ\ F]\ SROLHW\OHQ\ OXE LQQH
SROLZ JORZRGRU\FKDUDNWHU\]XMVL ]QDF]QRGSRUQRFLQDF]\QQLNLNZDVRZHRUD]
]DVDGRZH Z RGUy*QLHQLX RG SROLHVWUyZ SROLDPLGyZ F]\ SROLXUHWDQyZ NWyUH
VWRVXQNRZRáDWZRXOHJDMK\GUROL]LH

3UDZLGáRZRFLMHVW*HSROLPHU\QLHQDV\FRQHVEDUG]RZUD*OLZHQDG]LDáDQLH

ozonu. Reakcja taka charakterystyczna dla wszystkich alkenów polega na
SU]\áF]HQLX R]RQX GR ZL]DQLD SRGZyMQHJR D QDVW SQLH QD UR]V]F]HSLHQLX
áDFXFKDZHGáXJVFKHPDWX

8WOHQLDQLHSROLPHUyZWOHQHPF]VWHF]NRZ\PMHVWV]F]HJyOQLHZD*QUHDNFM]

praktycznego punktu widzenia. Generalnie w temperaturach umiarkowanych
ZL NV]RüSROLPHUyZMHVWRGSRUQDQDDWDNWHMIRUP\WOHQX0LPRWRSU]HELHJUHDNFML
XWOHQLDQLDPR*HE\üZ\ZRá\ZDQ\LQQ\PLUHDNFMDPLQSIRWROL]\UDGLROL]\ZZ\QLNX
NWyU\FK SRZVWDM ZROQH URGQLNL VSRQWDQLF]QLH UHDJXMFH ] WOHQHP F]VWHF]NRZ\P
=GDU]D VL  *H WZRU]\ZD V]WXF]QH ]DZLHUDM SHZQH LORFL wodoronadtlenków
SRZVWDá\FK QD VNXWHN REUyENL WHFKQRORJLF]QHM SROLPHUX OXE ZSURZDG]RQ\FK MDNR
]DQLHF]\V]F]HQLH 7DNLH GRPLHV]NRZH LORFL QDGWOHQNyZ VWRVXQNRZR áDWZR XOHJDM
UR]NáDGRZLSU]\Z]JO GQLHQLVNLFKWHPSHUDWXUDFK]JRGQLH]UyZQDQLHP

ROOH

:RO

”

+

”

OH

3RZVWDMFHZWDNLHMUHDNFMLZROQHURGQLNLPRJZVSRVyEQLHNRQWURORZDQ\UHDJRZDü
] LQQ\PL NRPSRQHQWDPL WZRU]\Z V]WXF]Q\FK 0R*OLZH V UHDNFMH SROHJDMFH QD
RGU\ZDQLXDWRPyZZRGRUXRG]ZL]NyZDOLIDW\F]Q\FKMDNUyZQLH*SU]\áF]DQLH VL
DWRPyZ ZRGRUX GR F]VWHF]HN DURPDW\F]Q\FK 3RGF]DV GHJUDGDFML SROLPHUyZ
EDUG]RSUDZGRSRGREQ\MHVWSU]HELHJUHDNFMLDXWRRNV\GDFMLSROHJDMFHMQDRGHUZDQLX
DWRPX ZRGRUX SURZDG]FHJR GR SRZVWDQLD NROHMQHJR DNW\ZQHJR URGQLND D

13

QDVW SQLH GR RGWZRU]HQLD ZRGRURQDGWOHQNX Z REHFQRFL WOHQX F]VWHF]NRZHJR
zgodnie z reakcjami:

RH +

”

OH

:R

”

+ H

2

O

R

”

+ O

2

:ROO

”

ROO

”

RH

:522+R

”

Z punktu widzenia obszaru procesu reakcja utleniania polimeru przebiega w
REV]DU]H G\IX]\MQ\P 2]QDF]D WR *H JG\ ZDUVWZD SROLPHUX XOHJDMFD WHPX
SURFHVRZLMHVWJUDQLF]QLHFLHQNDV]\ENRüUHNFML DXWRRNV\GDFML GHWHUPLQRZDQD MHVW
V]\ENRFL UR]SXV]F]DQLD WOHQX Z SROLPHU]H : SUyENDFK SROLPHUX R ZL NV]HM
JUXERFLV]\ENRüSURFHVXXWOHQLDQLD]DOH*HüE G]LHRGRGOHJáRFLPLHMVFDUHNFMLRG
SRZLHU]FKQL SROLPHUX 1D SU]HELHJ UHDNFML XWOHQLDQLD SROLPHUX PD ZSá\Z WDN*H
FLQLHQLH WOHQX F]VWHF]NRZHJR *G\ MHVW RQR QLVNLH URGQLNL DONLORZH PRJ
UHNRPELQRZDü ] URGQLNDPL QDGWOHQNRZ\PL D WDN*H PL G]\ VRE SRZRGXMF
VLHFLRZDQLH SROLPHUX 3ROLPHU\ ]ZLHUDMFH áDFXFK\ ] ZLHORNURWQ\PL ZL]DQLDPL
PL G]\DWRPDPLZ JODáDWZRWZRU]SRáF]HQLDHSRNV\GRZH

5HDNFMH XWOHQLDQLD SROLPHUyZ SURZDG] EDUG]R V]\ENR GR MHJR degradacji

SRQLHZD* MX* PDáD LORü SURGXNWyZ XWOHQLDQLD SRZRGXMH ]QDF]QH QLHNRU]\VWQH
]PLDQ\ZHZáDFLZRFLDFKIL]\F]Q\FKSROLPHUXOXEWZRU]\ZDV]WXF]QHJR3U]HMDZLD
VL WRQDSU]\NáDGZJUDQLF]Q\PSU]\SDGNXZ]PLDQLHVWDQXVNXSLHQLDSROLPHUX]H
VWDáHJRZFLHNá\OXESRMDZLHQLHPVL QDORWXQDSRZLHU]FKQLSRGGDQHMG]LDáDQLXWOHQX
=GDU]D VL  ]H RED ]MDZLVND Z\VW SXM áF]QLH &]DVDPL VLHFLRZDQLH SROLPHUX
prowadzi do

SDV\ZDFMLF]\OLSRNU\FLDSRZLHU]FKQLSUyENLSROLPHUXZDUVWZL]ROXMF

QLHSU]HSXV]F]DOQGODWOHQXF]VWHF]NRZHJR

%DGDQLD UHDNFML XWOHQLDQLD SROLPHUyZ L WZRU]\Z V]WXF]Q\FK GRZRG] *H

SRGDWQRü PDWHULDáX SROLPHURZHJR Z ]QDF]Q\P VWRSQLX ]DOH*\ RG VWRSQLD
NU\VWDOLF]QRFL 2EV]DU\ NU\VWDOLF]QH V PQLHM RGSRUQH QD G]LDáDQLH WOHQX QL*
DPRUILF]QH 6WZLHUG]RQR WDN*H ]PLDQ  VWRSQLD NU\VWDOLF]QRFL ZUD] ] SRVW SHP
UHDNFML XWOHQLDQLD 1D SU]HELHJ UHDNFML XWOHQLDQLD ZSá\ZD WDN*H VWHUHRUHJXODUQRü
SROLPHUX NWyUD JG\ MHVW ]QDF]QD PR*H VSU]\MDü PL G]\F]VWHF]NRZ\P UHDNFMRP
rodników nadtlenkowych.
/LF]EDLURG]DMHNRFRZ\FKSURGXNWyZXWOHQLDQLDSROLPHUXPR*HE\üEDUG]RUy*QDL
WDN QD SU]\NáDG Z Z\QLNX XWOHQLDQLD poliizoprenu w temperaturze 268 ÷340

0

C

14

SRZVWDMNHWRQ\HW\ORZRPHW\ORZ\LPHW\ORZRZLQ\ORZ\DOGHK\GEXW\ORZ\DWDN*H
aceton, aldehyd octowy, aldehyd propionowy oraz akroleina i formaldehyd.

3R]DUHDNFMDPL]WOHQHPF]VWHF]NRZ\PSROLPHU\LWZRU]\ZDV]WXF]QHE\ZDM

SRGDWQHQDG]LDáDQLHWDNLFK]ZL]NyZQLVNRF]VWHF]NRZ\FKMDNditlenek siarki IV lub
WOHQHND]RWX,9*D]\WHZ\VW SXMZSRZLHWU]XMDNR]DQLHF]\V]F]HQLHLVWRVXQNRZR
áDWZR ZFKRG] Z UHDNFMH ] QLHQDV\FRQ\PL áDFXFKDPL SROLZ JORZRGRURZ\PL
]JRGQLH]UHDNFM

: REHFQRFL ZLDWáD F]VWHF]NL 62

2

i NO

2

 PRJ XOHJDü Z]EXG]HQLX L ZWHG\

SUDZGRSRGREQDMHVWUHDNFMDZZ\QLNXNWyUHMSRZVWDMmakrorodniki:

0RJRQHGDOHMUHDJRZDü]GLWOHQNLHPVLDUNL,9OXEZFKRG]LüZUHNFM ]WOHQHP
3RZVWDM ZyZF]DV ]JRGQLH ] SRQL*V]\PL UyZQDQLDPL NROHMQH UHDNW\ZQH ZROQH
rodniki:

PRJFHGDOHMUHDJRZDü]áDFXFKDPLSROLPHUX

III. Degradacja fotochemiczna

Termin degradacja fotochemiczna oznacza niekorzystne zmiany fizyczne i

FKHPLF]QH ]DFKRG]FH Z SROLPHUDFK D WDN*H WZRU]\ZDFK V]WXF]Q\FK SRG
ZSá\ZHPZLDWáDZLG]LDOQHJROXEQDGILROHWXVWGWH*E\ZDQD]\ZDQ\IRWRGHJUDGDFM
,QLFMDFMDUHDNFMLIRWRFKHPLF]QHMXZDUXQNRZDQDMHVWREHFQRFLZPDNURF]VWHF]FH
lub kompozycie polimerowym tak zwanych grup chromoforowych, czyli

15

DEVRUEXMF\FK ZLDWáR *UXS\ FKURPRIRURZH DEVRUEXMF ZLDWáR GDM SRF]WHN
rodnikojonom

  OXE F]VWHF]NRP Z]EXG]RQ\P :L NV]Rü JUXS chromoforowych

DEVRUEXMH SURPLHQLRZDQLH Z ]DNUHVLH QDGILROHWX W]Q SRQL*HM QP = SXQNWX
ZLG]HQLD X*\WNRZQLND Z\UREyZ ] WZRU]\Z V]WXF]Q\FK WR ZáDQLH GHJUDGDFMD
IRWRFKHPLF]QD MHVW V]F]HJyOQLH LVWRWQD : *\FLX FRG]LHQQ\P SRZV]HFKQLH
NRU]\VWDP\ ] Z\UREyZ Z\NRQDQ\FK ] WZRU]\Z V]WXF]Q\FK QDUD*DMF MH QD FLJáH
G]LDáDQLHZLDWáDVáRQHF]QHJRZLDWáRWR]DZLHUDV]HURNL]DNUHVSURPLHQLRZDQLDZ
W\PREV]DUZLG]LDOQ\LQDGILROHWSRZRGXMFHQLHNRU]\VWQH]PLDQ\ZHZáDFLZRFLDFK
SROLPHUyZ : ]DOH*QRFL RG LORFL ]DDEVRUERZDQHM HQHUJLL GDOHM PR*OLZH MHVW
SU]HMFLHF]VWHF]NLZVWDQZ]EXG]HQLDLZ\SURPLHQLRZDQLHHQHUJLLUHDNFMDUR]SDGX
F]VWHF]NLZ]EXG]RQHMOXEWH*MHMUHDNFMD]LQQ\PLPROHNXáDPLREHFQ\PLZXNáDG]LH
Zatem w procesie

IRWRGHJUDGDFMLPR*OLZHVQDVW SXMFHUHDNFMH

1LH]Z\NOHUHDNW\ZQHZROQHURGQLNLSRZVWDMFHZZ\QLNXWDNLFKUHDNFML]GROQHVZ
REHFQRFLWOHQXF]VWHF]NRZHJR]DSRF]WNRZDüáDFXFKRZUHDNFM XWOHQLDQLD
SURZDG]FZNRQVHNZHQFMLGRGHVWUXNF\MQ\FK]PLDQZPDVLHSROLPHUX

IV. Degradacja radiacyjna
'HJUDGDFMD UDGLDF\MQD R]QDF]D ]PLDQ\ ]DFKRG]FH Z SROLPHUDFK SRG

ZSá\ZHP SURPLHQLRZDQLD Z\VRNRHQHUJHW\F]QHJR : SRUyZQDQLX ] DEVRUSFM 89
promieniowanie elektromagnetyczne typu X, gamma, lub promieniowanie
F]VWHF]NRZH MDN F]VWNL DOID QHXWURQ\ V]\ENLH HOHNWURQ\ F]\ SURGXNW\
UR]V]F]HSLHQLD MGHU QLH MHVW VSHF\ILF]QH ,QLFMDFMD GHJUDGDFML SROLPHUX
SURPLHQLRZDQLHP Z\VRNRHQHUJHW\F]Q\P QLH Z\PDJD REHFQRFL JUXS
FKURPRIRURZ\FKSRQLHZD*ND*G\IUDJPHQWPDNURF]VWHF]NL]GROQ\MHVWGRUHDNFML]
WDNLP SURPLHQLRZDQLHP 6]\ENRü L FKDUDNWHU ]PLDQ FKHPLF]Q\FK RUD] IL]\F]Q\FK
]DOH*\ Z SU]\SDGNX WHJR URG]DMX GHJUDGDFML RG VNáDGX FKHPLF]QHJR PDWHULDáX
SRGOHJDMFHJR G]LDáDQLX SURPLHQLRZDQLD RUD] RG QDWXU\ SURPLHQLRZDQLD : *\FLX
codziennym ten rodzaj degradacji polimerów nie jest powszechnie spotykany.

16

V. Degradacja biologiczna
7HQ URG]DM GHJUDGDFML E\ZD QD]\ZDQ\ WDN*H ELRGHJUDGDFM -HVW WR SURFHV

]DFKRG]F\ZSROLPHUDFKSRGZSá\ZHPHQ]\PyZ,FK(UyGáHPVPLNURRUJDQL]P\
Z\WZDU]DMFHFDáJDP Uy*QRURGQ\FKHQ]\PyZ]GROQ\FKGRUHDJRZDQLD]DUyZQR]
polimerami naturalnymi jak i syntetycznymi.

2ND]XMH VL  *H RUJDQL]P\ *\ZH PRJ QLH W\ONR V\QWHW\]RZDü WDNLH

ELRSROLPHU\MDNQSELDáNRNZDV\QXNOHLQRZHSROLVDFKDU\G\ZW\PWDN*HFHOXOR] 
DOH WDN*H ]GROQH V GR LFK UR]NáDGX :V]\VWNLH QDWXUDOQH SURGXNW\
ZLHONRF]VWHF]NRZHZW\PQDZHWGUHZQRLNRüVáRQLRZDPRJXOHJDüGHJUDGDFML
GR PDá\FK F]VWHF]HN 3RF]WNLHP WHJR SURFHVX GHJUDGDFML MHVW PRPHQW  PLHUFL
Z\WZDU]DMFHJRMHRUJDQL]PX6NáDGLFKDUDNWHUUR]NáDGDQ\FKVXEVWDQFMLSR]ZDODQD
]X*\ZDQLH LFK SU]H] LQQH RUJDQL]P\ Z FHOX Z\WZRU]HQLD HQHUJLL OXE GR V\QWH]\
QRZ\FK]ZL]NyZFKHPLF]Q\FKZW\PWDN*HQRZ\FKELRSROLPHUyZ:Z\MWNRZ\FK
SU]\SDGNDFK SURFHV\ ELRGHJUDGDFML QDWXUDOQHM SURZDG] GR SRZVWDQLD WDNLFK
SURGXNWyZNRFRZ\FKMDNZ JLHOWRUILZ JORZRGRU\NWyUHPRJE\üXZD*DQH]D
FDáNRZLFLH]GHJUDGRZDQHELRSROLPHU\

:\VW SXMFH Z SU]\URG]LH PLNURRUJDQL]P\ ]GROQH V GR Z\WZRU]HQLD

HQ]\PyZ RGG]LDáXMF\FK ] VXEVWDQFMDPL PDNURF]VWHF]NRZ\PL 2GG]LDá\ZDQLH WR
MHVW VSHF\ILF]QH Z RGQLHVLHQLX GR GDQHJR XNáDGX HQ]\PSROLPHU OXE HQ]\P
ELRSROLPHUFRSRZRGXMH*HSURGXNW\GHNRPSR]\FMLVMHGQR]QDF]QLHRNUHORQH

*ZDáWRZQ\Z]URVWLORFLSROLPHUyZV\QWHW\F]Q\FKVNáDQLDGRUHIOHNVMLQDGW\P

F]\ L Z MDNL VSRVyE QDWXUD UHDJXMH QD SROLPHU\ Z\WZDU]DQH EH] MHM XG]LDáX
*HQHUDOQLH SROLPHU\ V\QWHW\F]QH V RGSRUQH QD G]LDáDQLH HQ]\PyZ :]URVW
SURGXNFMLSROLPHUyZV\QWHW\F]Q\FKSRZRGXMHZ]URVWXG]LDáXWZRU]\ZV]WXF]Q\FKZ
RJyOQHM LORFL RGSDGyZ 3RZD*Q\P SUREOHPHP HNRORJLF]Q\P SRF]ZV]\ RG ;;
ZLHNXVWDá\VL SRZV]HFKQLHVWRVRZDQHSODVWLNRZHRSDNRZDQLDWRZDUyZ%\üPR*H
SODVWLNRZH IROLH L EXWHONL E G Z SU]\V]áRFL GOD DUFKHRORJyZ V\PEROHP QDV]\FK
czasów.

1DMQRZV]H HXURSHMVNLH SURJUDP\ EDGDZF]H NRQFHQWUXM VL  QD GZyFK

zasadniczych zagadnieniach: a) poszukiwaniu sposobów syntezy nowych,

biodegradowalnych polimerów, oraz na b) lepszym poznawaniu procesu degradacji

biologicznej syntetycznych polimerów organicznych.

17

0LNURRUJDQL]P\ ELRUF XG]LDá Z SURFHVDFK UR]NáDGX PDWHULL RUJDQLF]QHM

UR]ZLMDMVL ,FKUR]ZyMX]DOH*QLRQ\MHVWRGZLHOXF]\QQLNyZPL G]\LQQ\PLRGph
URGRZLVND WHPSHUDWXU\ REHFQRFL L VW *HQLD WOHQX ZLOJRWQRFL L GRVW SQRFL
VNáDGQLNyZPLQHUDOQ\FK

'HJUDGRZDOQRüV\QWHW\F]Q\FKSROLPHUyZSU]H]PLNURRUJDQL]P\EDGDQDMHVW

SRSU]H] REVHUZDFM  Z]URVWX W\FK PLNURRUJDQL]PyZ QD SR*\ZFH DJDURZHM
]DZLHUDMFHM ZV]\VWNLH QLH]E GQH VNáDGQLNL GR LFK UR]ZRMX RSUyF] Z JOD 'UyGáHP
Z JOD QLH]E GQHJR GR UR]ZRMX PLNURRUJDQL]PyZ MHVW XPLHV]F]DQ\ WDP SROLPHU
6WRSLHSRNU\FLDSRZLHU]FKQLDJDUXGDQ\PPLNURRUJDQL]PHPZRNUHORQ\PF]DVLH
SR]ZDOD ZQLRVNRZDü R V]\ENRFL Z]URVWX NRORQLL EDNWHULL 7\SRZH UH]XOWDW\
degradacji handlowych tworzyw sztucznych przez bakterie Aspergillus niger,

Aspergillus flavus, Chaetomium globosum i Penicillum funiculosum obrazuje
SRQL*V]DWDEHOD

Tabela

,9(IHNW\ZQRüELRGHJUDGDFMLZ\EUDQ\FKV\QWHW\F]Q\FKSROLPHUyZ

Produkt

6]\ENRüZ]URVWXEDNWHULL

Poliizobuten

poli-4-metylo-1-penten

polimetakrylan metylu

poliformaldehyd

octan celulozy

polioctan winylu, kopolimer styrenu i

butadienu,

politereftalan etylu, polistyren,

polipropylen

polietylen

polichlorek winylu z dodatkiem

plastyfikatora

poliuretan

brak wzrostu

PQLHMQL*SRNU\WHMSRZLHU]FKQL

10-30%

30-60%

60-100%

18

5R]ZyM PLNURRUJDQL]PyZ QD SRGáR*X SROLPHURZ\P F] VWR VSRZRGRZDQ\ MHVW
REHFQRFLGRGDWNyZWDNLFKMDNVWDELOL]DWRU\F]\SODVW\ILNDWRU\LQLHMHVW]ZL]DQ\]
GHJUDGRZDOQRFLPDNURF]VWHF]HN:áDFLZLHW\ONRDOLIDW\F]QHSROLHVWU\polietery,
SROLXUHWDQ\ L SROLDPLG\ Z\ND]XM ZUD*OLZRü QD G]LDáDQLH PLNURRUJDQL]PyZ
6WZLHUG]RQR*HZSU]\SDGNXPDáHJRSRVW SXELRGHJUDGDFMLWHVWV]\ENRFLZ]URVWX
EDNWHULL QLH MHVWRGSRZLHGQL 6WRVXMH VL  ZWHG\ LQQH EDUG]LHM Z\UDILQRZDQH PHWRG\
np. pomiar wydzielania

14

CO

2

]WZRU]\ZD]QDNRZDQHJRZ JOHP

14

C.

3HZQD RVREOLZRFL ELRGHJUDGDFML MHVW WR *H PLNURRUJDQL]P\ SRWUDIL

SU]\VWRVRZ\ZDüVL GRQRZ\FK(UyGHáSR*\ZLHQLDMDNLPLSRWHQFMDOQLHV SROLPHU\
1D SU]\NáDG Pseudomonas aeruginoa ]DF]\QDM VL  UR]PQD*Dü QD SRGáR*X
polimerowym dopiero po 56 dniach od momentu zaszczepienia. Ponowne
SU]HQLHVLHQLH W\FK EDNWHULL QD ZLH*\ SROLDPLG RZRFXMH QDW\FKPLDVWRZ\P LFK
Z]URVWHPQDQRZHM SRUFML VXEVWUDWX 3RGREQH EDGDQLD SU]HSURZDG]RQR ] X*\FLHP
SROLDONRKROXZLQ\ORZHJR3$:NWyUHJRELRGHJUDGDFMDVWDáDVL HIHNW\ZQDGRSLHUR
po 12 dniach od momentu wprowadzenia bakterii Pseudomonas, Xaantomonas i
LQQ\FK3RW\PF]DVLHDWDNPLNURRUJDQL]PyZUR]SRF]\QDáVL QLH]ZáRF]QLHZFKZLOL
GRGDQLD QRZHM SRUFML SROLPHUX $NW\ZQRü EDNWHULL ]DQLNDáD JG\ SRZVWU]\P\ZDQR
GRGDZDQLH 3$: SU]H] FR QDMPQLHM  GQL 3RQRZQH SU]\VWRVRZDQLH EDNWHULL E\áR
PR*OLZHJG\UR]SRF]\QDQRGRGDZDQLHpolialkoholu winylowego.

,VWRWQ\PLZFL*DNWXDOQ\PSUREOHPHPWHFKQLF]Q\PMHVWELRGHJUDGDFMD3$:

ZSU]HP\OHWHNVW\OQ\P:SU]HP\OHW\Ppolialkohol winylowy stosowany jest jako
NOHM 8W\OL]DFMD 3$: ]QDMGXMFHJR VL  Z FLHNDFK WHFKQRORJLF]Q\FK SU]HP\VáX
WHNVW\OQHJRVWDQRZLF] VWRSRZD*Q\SUREOHPHNRORJLF]Q\ ZRGUy*QLHQLXRGLQQ\FK
áDWZRELRGHJUDGRZDOQ\FKVXEVWDQFMLNOHMF\FKMDNQSVNURELDF]\SRFKRGQHFHOXOR]\

*HQHUDOQLHPR*QDVWZLHUG]Lü*HUR]NáDGSU]H]PLNURRUJDQL]P\V\QWHW\F]Q\FK

SROLPHUyZ RUJDQLF]Q\FK MHVW PR*OLZ\ SR]D NLONRPD Z\MWNDPL QDWRPLDVW QLH PD
PLNURRUJDQL]PyZ QDW\FKPLDVW MH GHJUDGXMF\FK -HOL ZDUXQNL ]HZQ WU]QH V
RGSRZLHGQLHLVSU]\MDMFHZyZF]DVPLNURRUJDQL]P\PRJVL GRQLFK]DDGRSWRZDü
,VWRWQ SU]HV]NRG MHVW WX K\GURIRERZRü ZLHOX SROLPHUyZ V\QWHW\F]Q\FK FR
sprawia, ze wzrost mikroorganizmów bywa ograniczony tylko do cienkiej warstwy
SRZLHU]FKQLRZHM 3R]D W\P SROLPHU\ V\QWHW\F]QH Z RGUy*QLHQLX RG ELRSROLPHUyZ
DWDNRZDQHVSU]H]EDNWHULHJáyZQLHQDNRFDFKáDFXFKD
&KDUDNWHU\VW\F]QH GOD ELRGHJUDGDFML SRZROQH WHPSR SURFHVX Z\QLND ] WHJR *H ]
NLQHW\F]QHJR SXQNWX ZLG]HQLD MHVW WR SURFHV MHGQRHWDSRZ\ VNáDGDMF\ VL  ] ZLHOX

19

QDVW SXMF\FKSRVRELHUHDNFMLHOHPHQWDUQ\FK$E\SURFHVELRGHJUDGDFMLSU]HELHJDá
Z VSRVyE FLJá\ QD ND*G\P MHJR HWDSLH PXVL GRMü GR EH]SRUHGQLHJR NRQWDNWX
PLHMVFDNW\ZQ\FKUHDJXMF\FKVXEVWUDWyZ

VI. Degradacja mechaniczna
7\P WHUPLQHP RNUHOD VL  WR SURFHV QLHNRU]\VWQ\FK ]PLDQ R FKDUDNWHU]H

PDNURVNRSRZ\P ]DFKRG]F\FK Z SROLPHUDFK SRG ZSá\ZHP VLá UR]FLJDMF\FK
]JLQDMF\FKOXEVNU FDMF\FK
Jak wspomniano zwykle podczas degradacji polimerów mamy do czynienia z

jednoczesnym przebiegiem kilku jej rodzajów. Sytuacja taka jest wynikiem
MHGQRF]HVQHJR G]LDáDQLD NLONX F]\QQLNyZ LQLFMXMF\FK QLHNRU]\VWQH ]PLDQ\ Z
PDWHULDOH SROLPHURZ\P 7\SRZ\P SU]\NáDGHP WDNLHJR SURFHVX MHVW UyZQRF]HVQH
G]LDáDQLHZLDWáDWOHQXLLQQ\FKF]\QQLNyZDWPRVIHU\F]Q\FKOXEMHGQRF]HVQ\ZSá\Z
FLHSáDVLáPHFKDQLF]Q\FKLWOHQX

Literatura

1. T. Sikorski, "Podstawy chemii i technologii polimerów",

PWN Warszaw, 1985.

2. "Thermal stability of polymers" vol.1,

Edited by RobertT. Conley, Marcel Dekker., New York 1970.

3. W.Schnabel, "Polymer degradation",

Akademie-Verlag, Berlin 1981.

4. H.H.G. Jellinek, „Aspects of degradation and stabilization of polymers” Elsevier,

New York, 1978

5. Praca zbiorowa pod red. Z.Florianczyka i S.Penczka, "Chemia polimerów" t.I i III,

Oficyna Wydawnicza, PW. 1997.

6.

%*áRZLDN(. SD7:LQQLFNL3RGVWDZ\RFKURQ\URGRZLVND

7. M.Mucha, Polimery a ekologia", Wyd. Politechnika

àyG]ND

20

8. „Encyklopedia of polymer science and technology”

John Wiley&Sons, New York-Sydney-London-Toronto, 1971.

9. P.Stevens Mackom, “Wprowadzenie do chemii polimerów”

PWN, Warszawa 1983.