Ekologia i zarządzanie środowiskowe

Koncepcja zrównoważonego rozwoju

ZIIP- 21

Piotr Nuszkiewicz

Maciej Utracki Szczecin 7.04.2009

1. Czym jest Zrównoważony rozwój ?

Rozwój zrównoważony oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i lokalnego,

przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w

odpowiedzi na globalny charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich łagodzenia

lub likwidacji poprzez realizację koncepcji „społeczeństwa poszanowania zasobów”. Stanowi ważny

element systemu prawa międzynarodowego.

Podstawowy sens tej ważnej kategorii oddają następujące określenia:

–

rozwój społeczno-gospodarczy zharmonizowany ze środowiskiem,

–

nieustanny, ograniczony rozwój społeczno -gospodarczy z poszanowaniem i wykorzystaniem

dóbr przyrody,

–

prowadzenie wszelkiej działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą w taki sposób, aby nie

spowodować w przyrodzie nieodwracalnych zmian.

Koncepcję zrównoważonego rozwoju rozpatrywać można na trzech płaszczyznach:

a) Zrównoważony rozwój ekologiczny: Koncepcja najsilniej związana z pierwotnym

rozumieniem pojęcia i z ideą unikania gospodarki rabunkowej.

b) Zrównoważony rozwój ekonomiczny: Społeczeństwo nie powinno żyć powyżej swoich

możliwości = odpowiedzialna konsumpcja.

c) Zrównoważony rozwój społeczny: Państwo i społeczeństwo powinny być zorganizowane

w

taki sposób, by ograniczać niepokoje społeczne, a konflikty powinny być rozwiązywane na

pokojowej drodze.

Przy czym rozwój zrównoważony nie jest:

–

wąsko rozumianą ochroną środowiska,

–

przeciwieństwem rozwoju gospodarczego,

–

rozwojem gospodarczym naruszającym w sposób istotny i nieodwracalny zasoby środowiska

(kapitał naturalny).

2. Cechy definiujące rozwój zrównoważony

Rozwój zrównoważony jest pojęciem, które pojawiło się w języku polskim w końcu lat

osiemdziesiątych jako odpowiednik angielskiego sustainable development. Wprowadziło ono do

polskiej praktyki językowej trzy - o różnej powszechności stosowania - interpretacje eksponujące

następujące cechy:

–

zrównoważenie - rozwój zrównoważony, ekorozwój

–

trwałość - rozwój trwały

–

samo podtrzymywanie się - rozwój samo podtrzymujący się

–

3. „Ekorozwój” a „rozwój zrównoważony”

W zasadzie zakresy obu pojęć uznaje się za tożsame lub bliskoznaczne, choć zdarzają się

próby zawężenia pierwszego z nich do ochrony środowiska przyrodniczego.

W praktyce - zwłaszcza w polskim ustawodawstwie - dominuje tendencja zastępowania kategorii

ekorozwoju pojęciem rozwoju zrównoważonego, podniesionego do rangi zasady konstytucyjnej.

Zrównoważoność rozwoju jest wyjaśniana w dużym stopniu przez cechy: trwałość, samo

podtrzymywanie i rozumiana jest integralnie, tzn. w sensie ekologicznym, socjalnym, ekonomicznym,

przestrzennym i polityczno-instytucjonalnym.

Wynika z tego to, że ekorozwój jest zasadniczo synonimem rozwoju zrównoważonego,

trwałego i samo podtrzymującego się.

Paradygmaty (założenia główne) ekorozwoju:

–

typ rozwoju społeczno-gospodarczego - realizowany przez człowieka, w technosferze, „dla

człowieka”

–

koncepcja międzypokoleniowa

–

proces integrujący wszystkie działania człowieka - aby osiągnąc cel musi być stosowany

powszechnie i przez wszystkich

–

powinien prowadzić do maksymalnego wyrównania możliwości zaspokojenia potrzeb

wszystkich mieszkańców Ziemi

Ekorozwój jest również pojęciem szerszym niż ochrona i kształtowanie środowiska, rozumiane

ogólnie jako działania prowadzące do powstrzymania degradacji i poprawy stanu środowiska

przyrodniczego. Owe kształtowanie jest elementem ekorozwoju.

4. Cele ekorozwoju

Ekorozwój na wysokim poziomie ogólności definiowany jest jako zbiór celów społecznie

nadrzędnych, wśród których wymienia się najczęściej:

–

dobrobyt (materialny i społeczny),

–

sprawiedliwość,

–

bezpieczeństwo.

Ich wspólnym mianownikiem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i psychicznych potrzeb

człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego stosunku do środowiska, a zwłaszcza poprzez

utrzymanie funkcji ekologicznych środowiska przyrodniczego.

Podstawowym, choć nadal trudnym do ostatecznego rozszyfrowania, nadrzędnym celem ekorozwoju

jest wysoka jakość życia.

5. Zasady wyjaśniające pojęcie ekorozwoju

1)

Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i jej

rozwoju.

2)

Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest zalecenie, aby

“Myśleć globalnie (całościowo, holistyczne), lecz działać lokalnie”.

3)

Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i ekologicznej

ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej polityki, aby cele

ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym. Zasada ta, stanowiącą podstawę

ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z kilkoma zasadami praktycznymi:

a) zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i konsumenta -

użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),

b) płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację zadań

ochronnych zanieczyszczającego środowisko),

c) wspólnej odpowiedzialności,

d) etapowania i wyboru priorytetów,

e) uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.

4)

Zasada prewencji (zapobiegania), nazywana też zasadą aktywnej polityki, lub zasadą

likwidacji zanieczyszczeń u źródła.

5)

Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne,

6)

Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej), zwana też zasadą

udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych lub zasadą uspołecznienia.

7)

Zasada regionalizacji programowania ekorozwoju (w tym polityki ekologicznej), rozumiana

jako postulat dostosowywania wymagań ochronnych do regionalnych i lokalnych warunków

oraz umożliwienia regionalnej i lokalnej władzy wyboru narzędzi realizacji idei ekorozwoju.

8)

Zasada praworządności, która oznacza konieczność takiej przebudowy systemu prawa

ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy przepis był ściśle przestrzegany i

niemożliwe było zastępowanie przepisów tak dobrze znaną społeczeństwu argumentacją o

“wyższej konieczności”, “interesie społecznym”, “jeszcze nas na ochronę środowiska nie stać”

lub „jesteśmy za biedni na ochronę środowiska” itp.

9)

Zasada przestrzegania międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej, nazywana

zasadą międzygeneracyjnego egalitaryzmu ekologicznego.

Najważniejsza jest zasada sprawiedliwości międzypokoleniowej.

W definicji z 1987 roku Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju podkreśla się, że rozwój

zrównoważony to rozwój, który zaspokajając dzisiejsze potrzeby nie uniemożliwia zaspokojenia

potrzeb przyszłych pokoleń.

Nadrzędność tej zasady podkreśla również Konstytucja RP w pkt. 1 art. 74 „Władze Publiczne

prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom”

oraz definicja zrównoważonego rozwoju przyjęta w ustawie o kształtowaniu i ochronie środowiska.

6. Ekorozwój jako integracja pięciu ładów

Wymienione cechy, cele i zasady ekorozwoju nie rozszyfrowują dostatecznie i praktycznie

koncepcji ekorozwoju. Dalszy postęp i uporządkowanie koncepcji ekorozwoju można uzyskać,

posługując się pojęciem ładu. Ekorozwój to w praktyce integracja pięciu ładów:

ekologicznego - determinującego konieczność budowy polityki ekologicznej,

społecznego i ekonomicznego - determinującego konieczność budowy strategii i polityk rozwoju

społecznego i gospodarczego,

przestrzennego - determinującego konieczność nowego podejścia do zagospodarowania

przestrzennego i tworzenia polityki przestrzennej,

instytucjonalno-politycznego - doceniającego w sensie politycznym i w sferze zarządzania kategorię

ekorozwoju

Rzeczywista współzależność podstawowych stref rozwoju oznacza, że ład zintegrowany

musi być kształtowany z równoczesnym uwzględnieniem praw rozwoju społecznego, ekonomicznego

i przestrzennego zagospodarowania oraz naturalnych praw ładu ekologicznego. Wynika z tego, że

należy tworzyć w sposób zintegrowany i przenikający się nawzajem 4 polityki, tzn. ekologiczną,

ekonomiczną, społeczną i przestrzenną, które wspomagane są systemem zarządzania (sfera

instytucjonalno-polityczna). Podstawę kształtowania ładu zintegrowanego tworzy więc system celów

strategicznych odnoszących się do wymienionych sfer. Wprowadzanie ekorozwoju powinno polegać

na ocenie stopnia realizacji poszczególnych ładów i stopnia ich integralności (przenikania).

7. Droga do ekorozwoju

Procesy przemian dokonywane przez człowieka w środowisku zaczęły się potęgować od

czasów rewolucji przemysłowej, a w ciągu ostatnich 100 lat nakładają się na siebie potęgując efekt

końcowy, dwa zjawiska:

–

postęp techniczny

–

wzrost liczby ludności

Zainteresowanie wpływem zanieczyszczenia na ludzi przybrało na sile po wystąpieniu smogu w

Donora (Pensylwania)-1948, oraz w Londynie (1952).

W 1962 roku Rachel Carson przedstawiała ”Cichą wiosnę” (Silent spring). Czyli czarny scenariusz

świata pozbawionego śpiewu ptaków i odgłosów zwierząt na skutek powszechnego użycia

pestycydów.

3 grudnia 1968 r odbyła się XXIII Sesja Zgromadzenia Ogólnego Narodów

Zjednoczonych.

Było to pierwsze światowe forum narodów, na którym problemy relacji “człowiek i środowisko"

znalazły się w centrum zainteresowania. Zwrócono m.in. uwagę na to, że:

1) po raz pierwszy w historii ludzkości pojawił się kryzys środowiska o zasięgu

ogólnoświatowym;

2) przyczyny tego kryzysu, widoczne od dawna, są następujące: eksplozja demograficzna,

uprzemysłowienie, wyniszczenie ziem uprawnych, bezplanowy rozwój stref miejskich,

zmniejszanie się terenów wolnych, ginięcie wielu form życia roślinnych i zwierzęcych

oraz ekosystemów naturalnych;

3) kontynuacja negatywnych procesów zachodzących w środowisku zagraża przyszłemu

życiu na Ziemi;

4) konieczne jest rozpatrzenie problemów ochrony środowiska i zapobieżenia

niebezpieczeństwu;

5) uświadomiono sobie, że przestrzeń i zasoby Ziemi są ograniczone.

1968 przyjmuje się jako datę narodzin światowego prawa ochrony środowiska.

26 maja 1968 Raport Sekretarza Generalnego ONZ Sithu U Thanta, wyrażony w rezolucji nr

2390 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, "Człowiek i jego środowisko" Najważniejsze zagadnienia

poruszane w tym raporcie, to:

–

zwięzłe informacje na temat najpoważniejszych zagrożeń dla środowiska naturalnego,

–

klasyfikację problemów ochrony środowiska (lokalne, regionalne, krajowe i międzynarodowe),

–

omówienie problemów globalnych, które można rozwiązać jedynie na drodze współpracy i

porozumień międzynarodowych.

Podawał termin i miejsce oraz cele pierwszej światowej konferencji nt. problemów ochrony

środowiska - czerwiec 1972, Szwecja. Raport wstrząsnął opinią publiczną świata, przez wiele lat był

nieomal codziennie cytowany przez prasę i inne środki przekazu. Przyczynił się do poważnego

potraktowania ochrony środowiska przez rządy, parlamenty i przez zwyczajnych ludzi.

Czerwiec 1972 - Konferencja Sztokholmska ONZ.

Na konferencji tej zapadły ważne postanowienia, m.in.

–

ochrona środowiska została podniesiona do rangi podstawowej funkcji państwa; pojawił się

nowy termin “polityka ochrony środowiska" - jako integralna część polityki państwowej;

–

został opracowany zbiór zasad służący celom polityki ochrony środowiska pt. “Deklaracja

Konferencji ONZ w sprawie Ochrony Środowiska" (Deklaracja Sztokholmska)

–

został powołany Program Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych -UNEP (United

Nations Environmental Programme) - w postaci wyspecjalizowanej agencji ONZ (Rada

Zarządzająca w Genewie, Sekretariat Rady w Nairobi)

–

wprowadzono hasło “Mamy tylko jedną Ziemię"

–

5 czerwca stał się Światowym Dniem Ochrony Środowiska.

Deklaracja Sztokholmska, zwana też Deklaracją Zasad, adresowana była do rządów i narodów.

Przewodnią myśl brzmiała: „kontynuacja dotychczasowego sposobu rozwoju doprowadzi do

katastrofy w postaci zużycia zasobów przyrody.” Zawierała zbiór 26 zasad, dotyczących zagadnień

takich jak:

–

prawo człowieka do odpowiednich warunków życia w środowisku,

–

zachowanie naturalnych zasobów ziemi dla dobra obecnych i przyszłych pokoleń poprzez

staranne planowanie i zarządzanie,

–

użytkowanie nieodnawialnych zasobów ziemi w taki sposób, aby uchronić je przed

wyczerpaniem,

–

przeciwdziałanie zanieczyszczeniom środowiska, powodującym poważne zmiany w

ekosystemach,

–

zapobieganie zanieczyszczeniom mórz,

–

racjonalne planowanie (planowanie przestrzenne) - podstawowym instrumentem godzenia

wszelkich konfliktów między rozwojem a ochroną środowiska,

–

upowszechnianie wiedzy z zakresu ochrony środowiska,

–

popieranie badań naukowych związanych z ochroną środowiska,

–

suwerenne prawo państw do wykorzystywania swych zasobów i ponoszenie odpowiedzialności

za ewentualne szkody wyrządzone innym państwom lub obszarom.

1980 - Światowa strategia ochrony przyrody (World Conservation Strategy)

Była kolejnym bardzo istotnym dokumentem zaadresowanym do rządów i społeczeństw. Została

wydana z inicjatywy Światowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN), z pomocą Programu

Środowiskowego Narodów Zjednoczonych (UNEP) i Światowego Funduszu Ochrony Przyrody

(WWF), przy współpracy Organizacji do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) i Organizacji

Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO). W “Światowej strategii"

podano wiele danych liczbowych, wskazujących na konieczność natychmiastowego podjęcia

skutecznych działań, mających powstrzymać wymieranie gatunków i degradację środowiska Ziemi.

Głównym celem “Światowej strategii" jest ochrona żywych zasobów środowiska, który zostanie

zrealizowany poprzez takie działania, jak:

–

utrzymanie jak największej powierzchni i jak najlepszej kondycji ekosystemów

słodkowodnych, leśnych, torfowiskowych oraz muraw o charakterze naturalnym (stepy, hale i

sawanny),

–

utrzymanie jak największej różnorodności gatunkowej i genetycznej roślin i zwierząt,

–

zwiększenie skuteczności ochrony mórz, oceanów i stref przybrzeżnych,

–

użytkowanie zasobów w sposób zapewniający ich systematyczne odtwarzanie i regenerację -

ciągłość procesów ekologicznych,

–

opracowanie spójnych strategii krajowych i regionalnych.

1983 – powołanie przy ONZ Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju (WCED)

Narodów Zjednoczonych, tzw. komisja Brundtland Światowa Komisja ds. Środowiska i Rozwoju

została powołana przez Gro Harlem Brundtland (stąd nazwa) na zaproszenie ówczesnego Sekretarza

Generalnego ONZ. Komisja jest najbardziej znana z wypracowania szerokiej politycznej koncepcji

zrównoważonego rozwoju oraz opublikowania w kwietniu 1987 roku raportu "Nasza Wspólna

Przyszłość” (Our common future) Działalność Komisji przyczyniła się do zwołania Szczytu Ziemi w

1992 w Rio de Janeiro.

1992 - Konferencja ONZ “Środowisko i rozwój", zwana Szczytem Ziemi w Rio de Janeiro.

Było to największe w historii forum poświęcone międzynarodowej współpracy w ochronie

środowiska. Wzięło w nim udział 179 państw. Konferencja ta nawiązywała do postanowień

Konferencji Sztokholmskiej ONZ, z 1972 roku. W Rio przyjęto stanowisko, że sprawy ochrony

środowiska należy łączyć z rozwojem społecznym i gospodarczym, gdyż są one ze sobą powiązane.

Na konferencji Szczyt Ziemi zostały sporządzone trzy doniosłe dokumenty :

1)

Deklaracja z Rio w sprawie środowiska i rozwoju - „Karta Ziemi” (27 zasad, dążenie do

zrównoważonego rozwoju, nawiązanie do Deklaracji Sztokholmskiej z 1972 r.);

2)

Deklaracja o rozwoju lasów wszystkich typów, ich ochrony i użytkowania,

3)

Globalny program działań “Agenda 21" - kompleksowy program wprowadzający zasadę

zrównoważonego rozwoju.

Na konferencji tej zostały również wyłożone do podpisu dwie bardzo ważne konwencje: Konwencja o

różnorodności biologicznej i Konwencja w sprawie zmian klimatu.

Karta Ziemi

- Zawiera zbiór 27 podstawowych zasad zrównoważonego rozwoju, wśród

których prawa i obowiązki państw oraz obywateli wobec środowiska naturalnego i minimalizacji sfer

ubóstwa odgrywają rolę podstawową. Zapisy Deklaracji, nawiązują do przyjętej w 1982 roku

Światowej Karty Przyrody i Raportu Brundland z 1987 roku. Zostały one uwzględnione w wielu

dokumentach o zasięgu narodowym lub ponad narodowym m.in. w zasadach sześciu Programów

Działań Unii Europejskiej oraz europejskich sieci miast zrównoważonego rozwoju, a w Polsce w

nowej Konstytucji (art. 5), w ustawowej definicji zrównoważonego rozwoju oraz w podstawowych

dokumentach strategicznych, a w szczególności w pierwszej (z 1991 roku) i drugiej polityce

ekologicznej państwa (II PEP z 2000 roku). Deklaracja z Rio de Janeiro w sprawie środowiska i

rozwoju (przykłady):

Preambuła

Konferencja Narodów Zjednoczonych ”Środowisko i Rozwój”

spotykając się w Rio de Janeiro od 3 do 14 czerwca 1992 r.,

potwierdzając Deklarację Konferencji Narodów Zjednoczonych w sprawie środowiska człowieka,

przyjętą w Sztokholmie w dniu 16 czerwca 1972 r., oraz dążąc do jej rozszerzenia, mając na celu

ustanowienie nowego i sprawiedliwego światowego partnerstwa poprzez stworzenie nowych form

współpracy między państwami, podstawowymi grupami społecznymi i narodami, pracując w celu

osiągnięcia międzynarodowych porozumień, korzystnych dla wszystkich i chroniących integralność

światowego systemu środowiska i rozwoju, uznając niepodzielną i powiązaną współzależnościami

istotę Ziemi, naszego domu, ogłasza, że:

Zasada 1

Istoty ludzkie są w centrum zainteresowania w procesie zrównoważonego rozwoju. Mają prawo do

zdrowego i twórczego życia w harmonii z przyrodą.

Zasada 2

Państwa, w zgodzie z Kartą Narodów Zjednoczonych i zasadami prawa międzynarodowego, mają

suwerenne prawo do korzystania ze swych zasobów naturalnych stosownie do ich własnej polityki

dotyczącej środowiska i rozwoju oraz są odpowiedzialne za zapewnienie, że działalność prowadzona

w

ramach ich prawa lub kontroli, nie spowoduje zniszczeń środowiska naturalnego innych państw lub

obszarów znajdujących się poza granicami narodowych uregulowań prawnych.

Zasada 3

Prawo do rozwoju musi być wypełnione tak, ażeby sprawiedliwie połączyć rozwojowe i

środowiskowe

potrzeby obecnych i przyszłych generacji.

Zasada 4

Aby osiągnąć zrównoważony rozwój, ochrona środowiska powinna stanowić nierozłączną część

procesu

rozwoju i nie może być rozpatrywana oddzielnie od niego.

Agenda 21

- Agenda - to program, 21 - to XXI wiek, czyli Agenda 21 to program działań

na rzecz osiągnięcia rozwoju zrównoważonego w perspektywie XXI wieku. Globalny Program

Działań, nazywany popularnie Agendą 21 wzywa społeczność międzynarodową do wspierania

wszelkich działań służących wprowadzaniu w życie trwałego i ekologicznie zrównoważonego

rozwoju i zawiera zbiór skonkretyzowanych rekomendacji dla krajów członkowskich ONZ i

organizacji międzynarodowych. Dokument składa się z preambuły oraz 4 części merytorycznych:

–

Zagadnienia socjalne i ekonomiczne

–

Ochrona i zarządzanie zasobami naturalnymi

–

Wzmacnianie roli głównych grup społecznych i organizacji

–

Możliwości realizacyjne

Działania na rzecz rozwoju zrównoważonego powinny być podejmowane równocześnie w skali:

–

globalnej (globalna i międzynarodowe Agendy 21),

–

krajowej (narodowe Agendy 21),

–

regionalnej (regionalne Agendy 21),

–

lokalnej (lokalne Agendy 21),

Agenda 21 wskazuje w jaki sposób rozwój może zostać praktycznie zrównoważony w kategoriach

ekonomicznych, społecznych, ekologicznych, przestrzennych i polityczno-instytucjonalnych.

U jej podstaw leży refleksja, że ludzkość doszła do przełomowego momentu w historii. Kontynuując

dotychczasowa politykę, przyczyniamy się do pogłębienia przepaści gospodarczej w społeczeństwach

i między państwami, rozszerzenia się sfer ubóstwa, głodu, chorób i analfabetyzmu. Będziemy też

powodować postępującą degradację środowiska naturalnego, od którego zależy życie na Ziemi.

Możemy jednak zdecydować się na zmianę kursu - poprawić poziom życia potrzebujących, lepiej

zarządzać ekosystemami, chronić je i tym samym budować przyszłość dla siebie. Agenda 21

stwierdza, że żaden naród nie jest w stanie osiągnąć tego na własną rękę. Konieczne jest globalne

porozumienie dla zrównoważonego rozwoju.

Agenda 21 domaga się nowych sposobów inwestowania w przyszłość, aby w XXI wieku osiągnąć

globalny zrównoważony rozwój. Zakres jej zaleceń rozciąga się od nowych metod nauczania po nowe

metody wykorzystania surowców i uczestniczenia w tworzeniu zrównoważonej gospodarki.

Ambicją Agendy 21 jest bezpieczny i sprawiedliwy świat, w którym każda żywa istota będzie w stanie

zachować swą godność.

2002 - „Światowy szczyt w sprawie zrównoważonego rozwoju”- konferencja ONZ,

Johannesburg. Była to kolejna wielka konferencja poświęcona powstrzymaniu

globalnego kryzysu środowiska, zorganizowana 30 lat po Konferencji Sztokholmskiej (1972) i 10 lat

po Szczycie Ziemi w Rio de Janeiro (1992). Wzięło w niej udział ponad 100 państw. Obrady były

poświęcone problemom ekologicznym, społecznym, zdrowotnym i ekonomicznym. Przyjęto dwa

ważne dokumenty końcowe: “Plan działań" i “Deklarację polityczną". Podjęto liczne zobowiązania,

m.in.:

–

do 2005 roku mają zostać opracowane zintegrowane plany gospodarki wodnej w układzie

zlewniowym,

–

do 2010 roku należy doprowadzić do znacznego osłabienia tempa wymierania rzadkich

gatunków fauny i flory,

–

do 2015 roku mają zostać odnowione w morzach i oceanach zasoby ryb, obecnie znacznie

przetrzebione na skutek nadmiernych połowów,

–

do 2020 roku deklaruje się zaprzestania wytwarzania i stosowania środków chemicznych w

sposób szkodliwy dla ludzi i środowiska,

–

ułatwienie dostępu do tanich odnawialnych źródeł energii (wiatr, słońce).

Lecz jej głównym celem było dokonanie przeglądu realizacji Agendy 21 oraz innych ustaleń

dokonanych przed dziesięciu laty w czasie konferencji w Rio de Janeiro. W ciągu ostatnich 10 lat stan

środowiska w skali globalnej nie uległ poprawie (a wręcz przeciwnie). Oddziaływanie człowieka na

przyrodę osiągnęło najwyższy stopień w historii. Tempo tej presji stale rośnie. Postanowienia

konwencji i porozumień zawartych w Rio de Janeiro nie są dotrzymywane.

8. Dlaczego zrównoważony rozwój jest tak ważny ?

1)

Współzależność zjawisk oraz procesów przyrodniczych, społecznych i gospodarczych w ujęciu

przestrzennym – każda akcja wywołuje reakcję.

2)

Od lokalnych do globalnych zagrożeń -efekt domina

3)

Skończoność fizyczna zasobów na Ziemi;

4)

Nie ma czegoś takiego jak obiad za darmo (sprawiedliwość międzypokoleniowa);

5)

Trwałość podstawowych procesów przyrodniczych na Ziemi i zachowanie różnorodności

biologicznej szansą przetrwania cywilizacji ludzkiej.

9. Narzędzia wdrażania ekorozwoju

Narzędzia edukacyjne:

Cele: podnoszenie poziomu wiedzy społeczeństwa o procesach zachodzących w środowisku i

interakcjach człowiek-środowiska

1) edukacja formalna

–

szkolna

–

pozaszkolna (np. Parki Narodowe, Parki Krajobrazowe, ogrody botaniczne, itp.)

2) edukacja nieformalna (mass media, rodzina i środowisko lokalne, organizacje pozarządowe).

Narzędzia ekonomiczne:

1) podatki za gospodarcze korzystanie ze środowiska (np.. eksploatacje kopalin)

2) podatki lub opłaty od emisji określonych zanieczyszczeń

3) kary za przekraczanie dopuszczalnych pozwoleniami poziomów emisji zanieczyszczeń

4) subsydia publiczne dla podmiotów gospodarczych, służące finansowaniu kosztów instalacji

urządzeń lub prowadzenia działań mających na celu ograniczenie zanieczyszczeń lub poprawę stanu

środowiska

Kształtowanie środowiska przyrodniczego:

1) szeroki zestaw działań realizowanych w odniesieniu do komponentów biotycznych i abiotycznych

środowiska.

2) Praktyki korzystnego ekologicznie krajobrazu powinny być stosowane we wszystkich przejawach

działalności gospodarczej, a w szczególności w obrębie aktywności bezpośrednio oddziałujących na

przyrodę: górnictwo, rolnictwo, gospodarka leśna, turystyka.

Narzędzia organizacyjne :

Zarządzanie środowiskiem i ekorozwojem - nowa dziedzina, która wymaga:

1) zdefiniowania przedmiotów podlegających zarządzaniu

2) określenia zadań konkretnych wykonawców procesu zarządzania

3) ustalenie kompetencji i uprawnień tych wykonawców

4) określenie odpowiedzialności za realizację zadań.

Narzędzia planistyczno-lokalizacyjne:

1) Doskonalenie systemu planowania przestrzennego.

2) Narzędzia prawne: (regulują sposób realizacji opisanych wcześniej narzędzi ekorozwoju (np.

finansowych, planistycznych, organizacyjnych)

3) zasady ochrony komponentów i elementów środowiska przyrodniczego

4) normy prawne dotyczące korzystania ze środowiska

5) zasady postępowania administracyjnego (np. wstrzymanie działalności, rekompensaty).

Narzędzia techniczne (technologiczne) Ich rola polega na takim konstruowaniu urządzeń i tworzeniu

produktów, które maksymalnie ograniczy presję na środowisko.

1) produkcja i produkty materiało-, energo - i transportooszczędne.

Bariery przy wdrażaniu ekorozwoju:

10. Ekorozwój w Polsce

1)

Art. 5 Konstytucji R.P.

„Rzeczpospolita Polska ……………zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą

zrównoważonego rozwoju.”

2)

Definicja zrównoważonego rozwoju wg Prawa ochrony środowiska:

„Rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań

politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz

trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości

zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno

współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń”.

3)

Definicja wg Raportu Polskich ruchów ekologicznych "Ekorozwój w Polsce" 1992

Zrównoważony rozwój zwany ekorozwojem „… jest tam, gdzie ludzie przewidują

ograniczenia, związane ze skończonością Planety i niezależnym od człowieka rytmem przyrody

(...). Jest to strategia osiągania godnego życia w ramach tego, co jest fizycznie i biologicznie

możliwe. Gwarantuje ona zaspokajanie podstawowych potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń

zachowując jednocześnie trwałość funkcjonowania środowiska przyrodniczego oraz naturalną

różnorodność, zarówno gatunków jak i ekosystemów".

4)

Dokumenty strategiczne i akty prawne:

–

Strategia trwałego i zrównowazonego rozwoju Polski do 2025 roku (1999)

–

II Polityka Ekologiczna Państwa (2001)

–

Prawo ochrony Środowiska (2001)

–

Ustawa o odpadach (2001)

–

Prawo wodne (RDW) (2001)

11. Niezrównoważony, zrównoważony na przykładzie rozwoju transportu

Niezrównoważony

Brak myślenia o kształtowaniu potrzeb

Dominacja samochodu

Ograniczanie roli kolei

Niedostrzeganie pieszych i rowerzystów

Promocja konsumpcji indywidualnej, duże
zużycie zasobów, groźne zanieczyszczenia
w tym globalne, fragmentacja przyrody,
większe zagrożenie życia i zdrowia ludzi,
strata czasu w korkach, przenoszenie
kosztów na innych, w tym przyszłe
pokolenia

Zrównoważony

Ograniczanie potrzeb w miarę możliwości

Dominacja transportu publicznego

Wysoka ranga transportu kolejowego

Równoprawność dla pieszych i rowerzystów

Promocja konsumpcji zbiorowej, mniejsze
zużycie zasobów i mniejsza ilość
zanieczyszczeń, szansa na mniejsze
rozczłonkowanie cennych przyrodniczo terenów,
zdrowsze warunki do życia ludzi, mniej korków,
ponoszenie pełnych kosztów przez tych, którzy
korzystają z transportu

Bibliografia

1. Kozłowski Stefan, Ekorozwój – wyzwanie XXI wieku, Warszawa 2000 PWN, Warszawa 2002

PWN (dodruk), ISBN- 83-01-13244-2

2. Kozłowski Stefan, W drodze do ekorozwoju, Warszawa 1997 PWN, ISBN 83-01-12376-1

3. Ekologia, społeczeństwo, gospodarka — koncepcja zrównoważonego rozwoju.

http://histmag.org/?id=952

4. Deklaracja z Rio de Janeiro w sprawie środowiska i rozwoju

http://www.vilp.de/Plpdf/p061.pdf

5. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wydawnictwo: LexisNexis, Ilość stron: 124,

ISBN: 9788373346888

6. Agenda 21

http://www.mos.gov.pl/rio10/1_1.html

7. Johannesburg summit 2002

http://www.unic.un.org.pl/johannesburg/