Koncepcje mózgu emocjonalnego - Ujęcie Jerzego Konorskiego

I

1.

Ważniejsze jest znacznie połączeń między strukturami niż samych struktur (jak i dlaczego, a nie gdzie), dlatego
Konarski konstruuje modele blokowe bez odnoszenia do dokładniejszej organizacji anatomicznej (modele organizacji
mózgu na podstawie badań nad warunkowaniem klasycznym i instrumentalnym).

2. Kompozycja mózgu emocjonalnego -> Procesy, które konstruują przygotowawczą działalność eksploracyjną:

a)

Napędy – procesy nerwowe kierujące organizm ku bodźcom lub chroniące organizm przed działaniem
czynników szkodliwych

b)

Odruchy napędowe – zachowania regulowane przez napędy

c)

Emocje – subiektywne doznania odpowiadające poszczególnym napędom

d)

Antynapędy – nastroje, stany zaspokojenia napędów

3.

Systemy regulacj

i zachowania

System gnostyczny

System emocyjny (motywacyjny)

Struktury funkcjonalne

Projekcyjne i asocjacyjne jądra
wzgórza oraz kora nowa

Substancja siatkowata,
podwzgórze, niespecyficzne jądra
wzgórza, układ limniczny i
orbitalne okolice płata czołowego

Rozmieszczenie

Ścisła lokalizacja o topograficznej i
hierarchicznej organizacji dróg
prowadzących od receptorów do
ośrodków (i odwrotnie)

Anatomicznie „przemieszane”,
zorganizowane w sposób
cylkularny

Oddziaływanie bodźców

Bodźce o charakterze
epikrytycznym

Bodźce o charakterze
protopatycznym (zabarwienie
emocjonalne)

Charakter czynności

Fazowy

Toniczny (stany emocyjne
utrzymują się po ustaniu działania
bodźca)

Uszkodzenia

Wybiórcze zaburzenia gnostyczne
bez patologicznych zmian
emocjonalnych

Objawy, które można pisywać w
kategoriach zmian osobowości (np.
nadmierna agresja, zachowania
lękowe, zaburzenia napędów
seksualnych)

Integracja

Dwukierunkowe asocjacje z obszarów mózgu emocyjnego do różnych
analizatorów i z analizatorów do okolic emocyjnych. Oznacza to, że jeśli
jakiś bodziec wywołuje poprzez asocjacje daną emocję, to z kolei emocja
może wywoływać wyobrażenie bodźca (np. jeżeli percepcja wzrokowa
jedzenia wywołuje apetyt, to głód może doprowadzić do wyobrażenia tej
potrawy). Dwukierunkowe połączenia między jednostkami emocyjnymi a
gnostycznymi oraz toniczny charakter emocji może wywołać zjawisko
„lawiny emocyjnej”

3. Zjawisko „lawiny emocyjnej” -> np. po dramatycznym przeżyciu, które już przeminęło, dany stan emocjonalny

wprawdzie już osłabiony, nadal się jednak utrzymuje i łatwo może zostać wzmocniony przez wyobrażenie przeżycia, które
osiąga intensywność doznania równą poprzedniemu. Działaniem lawiny emocjonalnej można wyjaśnić przypadki kliniczne
znacznie nasilonej agresywności, silnej i długotrwałej depresji lub lęku.

4. Pamięć emocji – istnieje w znaczeniu działania asocjacji (aktualne działanie bodźca, który w przeszłości został

skojarzony z lękiem, wywoła emocje lękowe).

II Model warunkowania lęku Josepha LeDouxa

1. Autor twierdzi, że poznanie neuronalnych mechanizmów lęku może stanowić adekwatny model badań nad emocjami,

ponieważ lęk należy do podstawowych doświadczeń życiowych organizmów żywych.

2.

Akustyczne warunkowanie strachu:



Słuchowe (akustyczne warunkowanie strachu; akustyczny BW) projekcje ze wzgórza dochodzą nie tylko do
kory słuchowej, ale też do ciała migdałowatego. Przerwanie połączeń między słuchowym obszarem wzgórza
a ciałem migdałowatym zakłóca proces warunkowania a jądro boczne ciała migdałowatego stanowi istotny
obszar w recepcji bodźców słuchowych.

1



Warunkowanie lęku kontekstowego umożliwia organizmowi zróżnicowanie sytuacji, w których ten sam
bodziec może być zagrożeniem lub nie

MODEL NEURONALNEGO PIERŚCIENIA WARUNKOWANIA LĘKU

Jądro środkowe:


Jest wyjściem informacji z ciała migdałowatego



Jego lezja zakłóca ekspresję reakcji warunkowych takich jak: reakcje ruchowe, reakcje zastygnięcia, reakcje
autonomiczne, reakcje neuroendykronologiczne, blokowanie bólu

3. Emocje a poznanie:

Warunkowanie strachu

Poznanie

Ciało migdałowate

Pełni rolę w nabywaniu (uczeniu się) i ekspresji
warunkowego lęku, pełni ważną funkcję w
awersyjnym systemie pamięci emocjonalnej

Oszacowanie (ocena) niebezpieczeństwa:
odgrywa decydującą rolę w podejmowaniu
decyzji, czy bodziec jest zagrażający czy nie

Funkcje połączeń

Wstępujące i zstępujące połączenia tej formacji
stanowią centralny pierścień regulujący emocje
lękowe.
Ważne funkcje pełnione w regulacji procesu
warunkowania lęku umożliwia ciału migdałowatym
centralne położenie między systemem czuciowym
regulującym warunkowanie a systemem ruchowym
kontrolującym reakcje warunkowania

Połączenia z systemami przetwarzania
bodźców określają rodzaj zdarzeń, które
mogą być ocenione przez ciało migdałowate
i rodzaj zmiennych poznawczych, które
mogą pełnić istotną rolę w tej ocenie

3.1 Poznanie – szeroka i wąska definicja

a) Obejmuje procesy czuciowe regulowane przez pierwotną korę czuciową i wzgórze, jak również złożone procesy

mentalne regulowane przez obszary czołowe i hipokamp

b)

Tylko kompleksowe procesy poznawcze, w których regulacji bierze udział kora asocjacyjna; wtedy procesy
poznawcze nie wymagają poprzedzającego przetwarzania poznawczego

3.2 Mózgowe podstawy związku emocje-poznanie implikują następujące kwestie:

a) Świadomość versus nieświadomość procesów emocjonalnych



Reakcje obronne kształtowane są w toku ewolucji, a subiektywne odczuwanie lęku pojawia się u
organizmów zdolnych do odczuwania subiektywnych stanów świadomości

b) Dowolna kontrola emocji


Reakcje emocjonalne mogą być kontrolowane dowolnie, ale też mogą nie podawać się takiej kontroli – w
zależności od tego, przez jaki system neuronalny są regulowane

2



Wiele reakcji obronnych ma raczej charakter reaktywny (wrodzony) niż operacyjny (instrumentalny), tzn. zależy
bardziej od sytuacji je poprzedzających niż od ich skutków (zautomatyzowany charakter, prawdopodobnie
kontrolowane przez nieświadome procesy oceny. Zawierają one reakcje behawioralne (ucieczka, atak, mimika) i
wisceralne (np. reakcje autonomiczne i endykronologiczne), które nie są wyuczane.

3.3 Implikacje kliniczne, np. amnezja dziecięca, niemożność przypominania wczesnych urazów



Jacobs, Nagel ->niemożność przypominania wczesnych zdarzeń wiąże się z niedojrzałością hipokamp
(zapamiętywanie deklaratywne pojawia się między 2 a 3 r.ż.), zatem niepamięć wczesnych urazów wynika z
niepełnej i niedojrzałej funkcji systemu kodującego świadome zapamiętywanie



Wczesne urazy mogą wpływać na zachowanie i procesy mentalne, co sugeruje, że przeżycia traumatyczne są
kodowane w sposób nieuświadamiany (ciało migdałowate dojrzewa wcześniej niż hipokamp).



LeDoux -> pamięć wczesna może być pamięcią emocjonalną, wczesna pamięć emocjonalna zawierająca
traumatyczne i nietraumatyczne zdarzenia może być niedostępna świadomości nie z powodu aktywnej represji,
ale z powodu niedojrzałości struktur mózgowych regulujących pamięć świadomą.

III „Odczytywanie” emocji w ujęciu Rossa Bucka

1. Buck -> podejście rozwojowo- interakcyjne:



Komunikacyjna funkcja emocji

: emocje jak proces odczytywania motywów.



Motywy

-> potencja (siła) zawarta w strukturze emocji, aktywująca funkcje homeostatyczne i adaptacyjne i

rozwijająca się w filogenezie.



Wykorzystuje założenia teorii ewolucji, konstruuje hierarchiczny model organizacji procesów motywacyjno-
emocjonalnych w aspekcie psychologicznym i neurobiologicznym

2. Pierwotny System Motywacyjno-Emocjonalny (PSME)


PSME opiera się na motywach biologicznych, kulturowych i społecznych



Zgodny ze strukturą i funkcją procesów adaptacji i homeostazy;



Wiąże się z aktywacją procesów wewnętrznych, aktywowany przez bodźce wew. i zewn.



Jest systemem służącym specyficznym funkcjom organizmu w znaczeniu specyficznych celów wyznaczonych przez
zachowanie (np. ucieczka)



Organizacja ma charakter hierarchiczny (umożliwia szybką, natychmiastową ocenę bodźców) - kontinuum:

- Poziom instynktów i odruchów bezwarunkowych - > funkcje przeżyciowe
- Poziom pierwotnych popędów -> pobudzenie do zaspokajania potrzeb (seks, głód)
- Poziom afektów pierwotnych -> np. radość, opiera się na specyficznych systemach neuronalnych i zawiera
ogólne tendencje wyrażające wrodzone reakcje (np. mimika i postawa ciała), które są modyfikowane w
sytuacjach społecznych
- Poziom realizacji motywacji wewnętrznej związany z potrzebą stymulacji samego systemu nerwowego
(manipulacja otoczeniem)



Podsystemy tworzą pierścienie:

Pierścień strukturalny -> początek w siatkowatym układzie wzbudzenia (Reg. poziomu wzbudzenia innych struktur: układ
limbiczny z pierścieniami neurochemicznymi kontrolującymi 1) agresję i lęk, 2) seks i socjalizację reakcji emocjonalnych



Poziom funkcjonowania korowego PSME wskazuje na asymetrię półkulową w regulacji emocji; lewa półkula
dominuje w regulacji procesów językowych, a prawa w regulacji procesów emocjonalnych, np. mimika jest bardziej
wyraźna po stornie lewej twarzy, pacjenci z uszkodzeniami prawej półkuli demonstrują objawy emocjonalnej
obojętności, objawy zredukowanej wrażliwości na ból w eksperymentach drażnienia prądem elektrycznym.

3. Emocje jako proces odczytywania motywów:


Subiektywne doświadczanie uczuć, zachowanie skierowane na cel, ekspresja zachowania, wzbudzenie fizjologiczne



Motywacja jest siłą manifestującą się w emocjach -> emocje i motywacja to dwa aspekty tego samego procesu



Emocje nie pojawiają się tylko w sytuacji niezaspokojenia potrzeb, ale stanowią trwałe zjawisko odzwierciedlające
też stan zaspokojenia organizmu



Proces odczytywania jest emocją – elementy:

- Emocje I – system reakcji związany z adaptacją organizmu i homeostazą; niedostępne dla wszystkich
- Emocje II – manifestacja ekspresji związana z mimiką i innymi mechanizmami uzewnętrznienia ekspresji,
odczytywana przez innych. Możliwa staje się komunikacja. Odczytywanie ekspresji nabiera charakteru poznawczego
i kulturowego; dostępne dla innych osób
- Emocje III – wewnętrzne poznawcze odczytywanie własnych stanów, ich subiektywne doświadczanie; dostępne
tylko dla osoby doznającej

4.Spontaniczna versus symboliczna komunikacja emocji

Komunikacja spontaniczna

Komunikacja symboliczna

Oparta na systemie adaptacji filogenetycznej

Oparta na intencjonalnym, symbolicznym i społecznym
uczeniu się zachowań emocjonalnych w ontogenezie

Uwarunkowana przesłankami biologicznymi w odbiorze i
przekazie, nieintencjonalna

Związana z zachowaniami dowolnymi, intencjonalna

„emocjonalna”

„emotywna”

3

Zachowanie – uwarunkowane rosnącą interakcją między systemem filo- i ontogenetycznym, interakcje zachodzą w
procesie emocjonalnej edukacji -> uczymy się o swoich emocjach, pragnieniach, nazywamy je, rozumiemy. Trzy procesy
odczytywania są w odmienny sposób dostępne dla osoby przekazującej emocje i dla odbiorcy. Edukacja emocjonalna
prowadzi do rozwoju kompetencji emocjonalnej, czyli zdolności do rozumienia, oznaczania i doświadczania uczuć i
pragnień.
5.Blokowanie a kontrola emocji
Blokowanie -> tłumienie spontanicznych zachowań, związane z cechami temperamentu, indywidualne różnice w
blokowaniu stanowią podstawę wyodrębnienia przeciwstawnych sposobów reakcji, np: ekstrawersja-introwersja
Kontrola -> ma charakter dowolny i wiąże się z uczeniem instrumentalnym reakcji skutecznych, właściwych i
odpowiednich społecznie (zgodnych z zasadami społecznymi). Kontrola nie zakłóca ekspresji „prawdziwych uczuć”.
Blokowanie reakcji emocjonalnych to proces nieuświadamiany, natomiast ich kontrola jest świadoma. Zatem kontrola
stanowi przejaw emocjonalnej kompetencji, podczas gdy blokowanie stanowi przejaw braku takiej kompetencji
Poznanie -> system związany ze zdolnością do ustalania związku miedzy światem wewn. a zewn.:
Poznanie analityczne –wiedza opisowa, deskryptywna, nabywana w trakcie uczenia się i zależna od procesów
sekwencyjnych charakteryzujących funkcje lewej półkuli, zdominowane przez funkcje językowe
Poznanie synkretyczne – natychmiastowa wiedza nabywana w toku doświadczenia
Na poziomie emocjonalnym aktywowane są mechanizmy adaptacyjno-homeostatyczne, występują tendencje w kierunku
spontanicznej ekspresji zachowania i pojawia się subiektywne doświadczenie emocji bezpośrednio w poznaniu
synkretycznym.
Na poziomie analityczno-poznawczym następuje interpretacja, ocena bodźców na podstawie poprzedniego doświadczenia
i aktualnej sytuacji.
Język nadaje symboliczne znaczenie zachowaniom emocjonalnym.

4