Koncepcje mózgu emocjonalnego - Ujęcie Jerzego Konorskiego I

1. Ważniejsze jest znacznie połączeń między strukturami niż samych struktur (jak i dlaczego, a nie gdzie), dlatego Konarski konstruuje modele blokowe bez odnoszenia do dokładniejszej organizacji anatomicznej (modele organizacji mózgu na podstawie badań nad warunkowaniem klasycznym i instrumentalnym).

2. Kompozycja mózgu emocjonalnego -> Procesy, które konstruują przygotowawczą działalność eksploracyjną: a) Napędy – procesy nerwowe kierujące organizm ku bodźcom lub chroniące organizm przed działaniem czynników szkodliwych

b) Odruchy napędowe – zachowania regulowane przez napędy

c) Emocje – subiektywne doznania odpowiadające poszczególnym napędom d) Antynapędy – nastroje, stany zaspokojenia napędów

3. Systemy regulacji zachowania

System gnostyczny

System emocyjny (motywacyjny)

Struktury funkcjonalne

Projekcyjne i asocjacyjne jądra

Substancja siatkowata,

wzgórza oraz kora nowa

podwzgórze, niespecyficzne jądra

wzgórza, układ limniczny i

orbitalne okolice płata czołowego

Rozmieszczenie

Ścisła lokalizacja o topograficznej i Anatomicznie „przemieszane”, hierarchicznej organizacji dróg

zorganizowane w sposób

prowadzących od receptorów do

cylkularny

ośrodków (i odwrotnie)

Oddziaływanie bodźców

Bodźce o charakterze

Bodźce o charakterze

epikrytycznym

protopatycznym (zabarwienie

emocjonalne)

Charakter czynności

Fazowy

Toniczny (stany emocyjne

utrzymują się po ustaniu działania

bodźca)

Uszkodzenia

Wybiórcze zaburzenia gnostyczne

Objawy, które można pisywać w

bez patologicznych zmian

kategoriach zmian osobowości (np.

emocjonalnych

nadmierna agresja, zachowania

lękowe, zaburzenia napędów

seksualnych)

Integracja

Dwukierunkowe asocjacje z obszarów mózgu emocyjnego do różnych

analizatorów i z analizatorów do okolic emocyjnych. Oznacza to, że jeśli jakiś bodziec wywołuje poprzez asocjacje daną emocję, to z kolei emocja może wywoływać wyobrażenie bodźca (np. jeżeli percepcja wzrokowa jedzenia wywołuje apetyt, to głód może doprowadzić do wyobrażenia tej potrawy). Dwukierunkowe połączenia między jednostkami emocyjnymi a gnostycznymi oraz toniczny charakter emocji może wywołać zjawisko

„lawiny emocyjnej”

3. Zjawisko „lawiny emocyjnej” -> np. po dramatycznym przeżyciu, które już przeminęło, dany stan emocjonalny wprawdzie już osłabiony, nadal się jednak utrzymuje i łatwo może zostać wzmocniony przez wyobrażenie przeżycia, które osiąga intensywność doznania równą poprzedniemu. Działaniem lawiny emocjonalnej można wyjaśnić przypadki kliniczne znacznie nasilonej agresywności, silnej i długotrwałej depresji lub lęku.

4. Pamięć emocji – istnieje w znaczeniu działania asocjacji (aktualne działanie bodźca, który w przeszłości został

skojarzony z lękiem, wywoła emocje lękowe).

II Model warunkowania lęku Josepha LeDouxa

1. Autor twierdzi, że poznanie neuronalnych mechanizmów lęku może stanowić adekwatny model badań nad emocjami, ponieważ lęk należy do podstawowych doświadczeń życiowych organizmów żywych.

2. Akustyczne warunkowanie strachu:

 Słuchowe (akustyczne warunkowanie strachu; akustyczny BW) projekcje ze wzgórza dochodzą nie tylko do kory słuchowej, ale też do ciała migdałowatego. Przerwanie połączeń między słuchowym obszarem wzgórza a ciałem migdałowatym zakłóca proces warunkowania a jądro boczne ciała migdałowatego stanowi istotny obszar w recepcji bodźców słuchowych.

1



Warunkowanie lęku kontekstowego umożliwia organizmowi zróżnicowanie sytuacji, w których ten sam bodziec może być zagrożeniem lub nie

MODEL NEURONALNEGO PIERŚCIENIA WARUNKOWANIA LĘKU

Jądro środkowe:



Jest wyjściem informacji z ciała migdałowatego



Jego lezja zakłóca ekspresję reakcji warunkowych takich jak: reakcje ruchowe, reakcje zastygnięcia, reakcje autonomiczne, reakcje neuroendykronologiczne, blokowanie bólu

3. Emocje a poznanie:

Warunkowanie strachu

Poznanie

Ciało migdałowate

Pełni rolę w nabywaniu (uczeniu się) i ekspresji

Oszacowanie (ocena) niebezpieczeństwa:

warunkowego lęku, pełni ważną funkcję w

odgrywa decydującą rolę w podejmowaniu

awersyjnym systemie pamięci emocjonalnej

decyzji, czy bodziec jest zagrażający czy nie

Funkcje połączeń

Wstępujące i zstępujące połączenia tej formacji

Połączenia z systemami przetwarzania

stanowią centralny pierścień regulujący emocje

bodźców określają rodzaj zdarzeń, które

lękowe.

mogą być ocenione przez ciało migdałowate

Ważne funkcje pełnione w regulacji procesu

i rodzaj zmiennych poznawczych, które

warunkowania lęku umożliwia ciału migdałowatym

mogą pełnić istotną rolę w tej ocenie

centralne położenie między systemem czuciowym

regulującym warunkowanie a systemem ruchowym

kontrolującym reakcje warunkowania

3.1 Poznanie – szeroka i wąska definicja

a) Obejmuje procesy czuciowe regulowane przez pierwotną korę czuciową i wzgórze, jak również złożone procesy mentalne regulowane przez obszary czołowe i hipokamp

b) Tylko kompleksowe procesy poznawcze, w których regulacji bierze udział kora asocjacyjna; wtedy procesy poznawcze nie wymagają poprzedzającego przetwarzania poznawczego 3.2 Mózgowe podstawy związku emocje-poznanie implikują następujące kwestie: a) Świadomość versus nieświadomość procesów emocjonalnych



Reakcje obronne kształtowane są w toku ewolucji, a subiektywne odczuwanie lęku pojawia się u organizmów zdolnych do odczuwania subiektywnych stanów świadomości b) Dowolna kontrola emocji



Reakcje emocjonalne mogą być kontrolowane dowolnie, ale też mogą nie podawać się takiej kontroli – w zależności od tego, przez jaki system neuronalny są regulowane

2



Wiele reakcji obronnych ma raczej charakter reaktywny (wrodzony) niż operacyjny (instrumentalny), tzn. zależy bardziej od sytuacji je poprzedzających niż od ich skutków (zautomatyzowany charakter, prawdopodobnie kontrolowane przez nieświadome procesy oceny. Zawierają one reakcje behawioralne (ucieczka, atak, mimika) i wisceralne (np. reakcje autonomiczne i endykronologiczne), które nie są wyuczane.

3.3 Implikacje kliniczne, np. amnezja dziecięca, niemożność przypominania wczesnych urazów

 Jacobs, Nagel ->niemożność przypominania wczesnych zdarzeń wiąże się z niedojrzałością hipokamp (zapamiętywanie deklaratywne pojawia się między 2 a 3 r.ż.), zatem niepamięć wczesnych urazów wynika z niepełnej i niedojrzałej funkcji systemu kodującego świadome zapamiętywanie



Wczesne urazy mogą wpływać na zachowanie i procesy mentalne, co sugeruje, że przeżycia traumatyczne są kodowane w sposób nieuświadamiany (ciało migdałowate dojrzewa wcześniej niż hipokamp).

 LeDoux -> pamięć wczesna może być pamięcią emocjonalną, wczesna pamięć emocjonalna zawierająca traumatyczne i nietraumatyczne zdarzenia może być niedostępna świadomości nie z powodu aktywnej represji, ale z powodu niedojrzałości struktur mózgowych regulujących pamięć świadomą.

III „Odczytywanie” emocji w ujęciu Rossa Bucka

1. Buck -> podejście rozwojowo- interakcyjne:

 Komunikacy

jna funkcja emocji: emocje jak proces odczytywania motywów.

 Mo

tywy -> potencja (siła) zawarta w strukturze emocji, aktywująca funkcje homeostatyczne i adaptacyjne i rozwijająca się w filogenezie.



Wykorzystuje założenia teorii ewolucji, konstruuje hierarchiczny model organizacji procesów motywacyjno-emocjonalnych w aspekcie psychologicznym i neurobiologicznym

2. Pierwotny System Motywacyjno-Emocjonalny (PSME)



PSME opiera się na motywach biologicznych, kulturowych i społecznych



Zgodny ze strukturą i funkcją procesów adaptacji i homeostazy;

 Wiąże się z aktywacją procesów wewnętrznych, aktywowany przez bodźce wew. i zewn.



Jest systemem służącym specyficznym funkcjom organizmu w znaczeniu specyficznych celów wyznaczonych przez zachowanie (np. ucieczka)

 Organizacja ma charakter hierarchiczny (umożliwia szybką, natychmiastową ocenę bodźców) - kontinuum:

- Poziom instynktów i odruchów bezwarunkowych - > funkcje przeżyciowe

- Poziom pierwotnych popędów -> pobudzenie do zaspokajania potrzeb (seks, głód)

- Poziom afektów pierwotnych -> np. radość, opiera się na specyficznych systemach neuronalnych i zawiera ogólne tendencje wyrażające wrodzone reakcje (np. mimika i postawa ciała), które są modyfikowane w sytuacjach społecznych

- Poziom realizacji motywacji wewnętrznej związany z potrzebą stymulacji samego systemu nerwowego (manipulacja otoczeniem)



Podsystemy tworzą pierścienie:

Pierścień strukturalny -> początek w siatkowatym układzie wzbudzenia (Reg. poziomu wzbudzenia innych struktur: układ limbiczny z pierścieniami neurochemicznymi kontrolującymi 1) agresję i lęk, 2) seks i socjalizację reakcji emocjonalnych

 Poziom funkcjonowania korowego PSME wskazuje na asymetrię półkulową w regulacji emocji; lewa półkula dominuje w regulacji procesów językowych, a prawa w regulacji procesów emocjonalnych, np. mimika jest bardziej wyraźna po stornie lewej twarzy, pacjenci z uszkodzeniami prawej półkuli demonstrują objawy emocjonalnej obojętności, objawy zredukowanej wrażliwości na ból w eksperymentach drażnienia prądem elektrycznym.

3. Emocje jako proces odczytywania motywów:



Subiektywne doświadczanie uczuć, zachowanie skierowane na cel, ekspresja zachowania, wzbudzenie fizjologiczne



Motywacja jest siłą manifestującą się w emocjach -> emocje i motywacja to dwa aspekty tego samego procesu



Emocje nie pojawiają się tylko w sytuacji niezaspokojenia potrzeb, ale stanowią trwałe zjawisko odzwierciedlające też stan zaspokojenia organizmu



Proces odcz

ytywania jest emocją – elementy:

- Emocje I – system reakcji związany z adaptacją organizmu i homeostazą; niedostępne dla wszystkich

- Emocje II – manifestacja ekspresji związana z mimiką i innymi mechanizmami uzewnętrznienia ekspresji, odczytywana przez innych. Możliwa staje się komunikacja. Odczytywanie ekspresji nabiera charakteru poznawczego i kulturowego; dostępne dla innych osób

- Emocje III – wewnętrzne poznawcze odczytywanie własnych stanów, ich subiektywne doświadczanie; dostępne tylko dla osoby doznającej

4.Spontaniczna versus symboliczna komunikacja emocji

Komunikacja spontaniczna

Komunikacja symboliczna

Oparta na systemie adaptacji filogenetycznej

Oparta na intencjonalnym, symbolicznym i społecznym

uczeniu się zachowań emocjonalnych w ontogenezie

Uwarunkowana przesłankami biologicznymi w odbiorze i

Związana z zachowaniami dowolnymi, intencjonalna

przekazie, nieintencjonalna

„emocjonalna”

„emotywna”

3

Zachowanie – uwarunkowane rosnącą interakcją między systemem filo- i ontogenetycznym, interakcje zachodzą w procesie emocjonalnej edukacji -> uczymy się o swoich emocjach, pragnieniach, nazywamy je, rozumiemy. Trzy procesy odczytywania są w odmienny sposób dostępne dla osoby przekazującej emocje i dla odbiorcy. Edukacja emocjonalna prowadzi do rozwoju kompetencji emocjonalnej, czyli zdolności do rozumienia, oznaczania i doświadczania uczuć i pragnień.

5.Blokowanie a kontrola emocji

Blokowanie -> tłumienie spontanicznych zachowań, związane z cechami temperamentu, indywidualne różnice w blokowaniu stanowią podstawę wyodrębnienia przeciwstawnych sposobów reakcji, np: ekstrawersja-introwersja Kontrola -> ma charakter dowolny i wiąże się z uczeniem instrumentalnym reakcji skutecznych, właściwych i odpowiednich społecznie (zgodnych z zasadami społecznymi). Kontrola nie zakłóca ekspresji „prawdziwych uczuć”.

Blokowanie reakcji emocjonalnych to proces nieuświadamiany, natomiast ich kontrola jest świadoma. Zatem kontrola stanowi przejaw emocjonalnej kompetencji, podczas gdy blokowanie stanowi przejaw braku takiej kompetencji Poznanie -> system związany ze zdolnością do ustalania związku miedzy światem wewn. a zewn.: Poznanie analityczne –wiedza opisowa, deskryptywna, nabywana w trakcie uczenia się i zależna od procesów sekwencyjnych charakteryzujących funkcje lewej półkuli, zdominowane przez funkcje językowe Poznanie synkretyczne – natychmiastowa wiedza nabywana w toku doświadczenia Na poziomie emocjonalnym aktywowane są mechanizmy adaptacyjno-homeostatyczne, występują tendencje w kierunku spontanicznej ekspresji zachowania i pojawia się subiektywne doświadczenie emocji bezpośrednio w poznaniu synkretycznym.

Na poziomie analityczno-poznawczym następuje interpretacja, ocena bodźców na podstawie poprzedniego doświadczenia i aktualnej sytuacji.

Język nadaje symboliczne znaczenie zachowaniom emocjonalnym.

4