W

W

i

i

a

a

d

d

o

o

m

m

o

o

ś

ś

c

c

i

i

w

w

s

s

t

t

ę

ę

p

p

n

n

e

e

z

z

e

e

k

k

o

o

n

n

o

o

m

m

i

i

i

i

oprac. Tomasz A. Winiarczyk

E

E

k

k

o

o

n

n

o

o

m

m

i

i

a

a

j

j

a

a

k

k

o

o

n

n

a

a

u

u

k

k

a

a

z gr. oikonomía (oikos - gospodarstwo domowe i nomos - prawo)

–

zarządzanie

–

prowadzenie gospodarstwa domowego

definicje



racjonalne, oszczędne gospodarowanie posiadanymi dobrami



nauka społeczna zajmująca się badaniem sposobów gospodarowania społeczeństw w warunkach
nieograniczoności ludzkich potrzeb i ograniczoności czynników wytwórczych, służących wytwarzaniu dóbr
i usług zaspokajających te potrzeby

cel badań ekonomicznych



Celem ekonomii jest poznanie rzeczywistości gospodarczej, opisanie jej i wyjaśnienie przyczyn i natury
zjawisk oraz procesów zachodzących w gospodarce rynkowej, w których podmiotem jest człowiek.



Za podstawowy problem badawczy uważa się pytanie o sposób dokonywania wyborów ekonomicznych
przez uczestników życia gospodarczego oraz o ich skutki w skali gospodarki.

3 zasadnicze pytania ekonomii



Co produkować i w jakich ilościach?



W jaki sposób produkować - przy pomocy jakich technik i technologii?



Kto i w jakim stopniu będzie korzystał z wytworzonego produktu społecznego?

Dziedziny ekonomii

ze względu na sposób analizy wykorzystywany w ekonomii wyróżniamy:
mikroekonomia

makroekonomia

Dział ekonomii, który zajmuje się analizą gospodarki na poziomie
indywidualnego producenta i konsumenta oraz zjawiskami
wynikającymi z ich wzajemnych zależności, gł. teorią rynku
(podaż, popyt, polityka cenowa, równowaga rynkowa, dobór
konsumentów i producentów) na gruncie konkretnej dziedziny lub
na niewielkim obszarze, bez powiązania tego z resztą gospodarki.

Dział ekonomii, który zajmuje się analizą gospodarki na poziomie
państwa, badaniem i oceną poziomu m.in. wzrostu
gospodarczego, wysokości inflacji, stanem rynku (wysokością
popytu i podaży), wielkością zatrudnienia oraz zagadnieniami
związanymi z mechanizmami oddziaływania na siebie tych
czynników.

–

dotyka pojedynczych zjawisk

–

pomija zależności ogólne (globalne)

–

uogólnia zjawiska

–

uwypukla współzależności kosztem uproszczenia opisu
cząstkowych zjawisk i działań

Podejścia badawcze w ekonomii

podejście pozytywne

podejście normatywne

obiektywne, naukowe objaśnienie zasad gospodarki;
jednoznaczne wnioski w kwestii zasadniczych problemów:

− jak gospodarka działa?
− jak gospodarka zareaguje na zmianę warunków
działania?

zalecenia i rekomendacje oparte na subiektywnych sądach
wartościujących (zależne od preferencji i priorytetów);
odpowiadanie na pytania typu:

− czy państwo powinno opiekować się obywatelami?
− czy ściągać wyższe podatki od bogatszych?

Model badawczy



uproszczona struktura funkcjonowania jakiegoś układu elementów, np. działania urządzenia, gospodarki,
przedsiębiorstwa



zakłada warunki idealne



pozwala uogólnić zjawiska zachodzące w przyrodzie czy życiu społecznym

Modelowanie



Przybliżone odtwarzanie najważniejszych właściwości oryginału.



Podstawowym celem modelowania w nauce jest uproszczenie złożonej rzeczywistości, pozwalające na poddanie jej
procesowi badawczemu.



Dzięki modelowaniu:

–

zmniejsza się lub powiększa obiekt badań do dowolnej wielkości;

–

analizuje się procesy trudne do uchwycenia ze względu na zbyt szybkie lub zbyt wolne tempo ich przebiegu;

–

bada się jeden wybrany aspekt zagadnienia, pomijając inne, np. model transportu pasażerskiego w pociągach
ekspresowych w okresie wakacyjnym.

Modele ekonomiczne
 konstrukcje myślowe mające na celu wyjaśnienie obserwowanych zjawisk ekonomicznych
 służą do wyizolowania badanych zjawisk, po to aby wyraziście ujawniły się badane zależności
Teoretyczny model ekonomiczny składa się z pewnej liczby założeń, w których:

– odrzuca się pewne zjawiska uznane za przypadkowe lub nieistotne,
– przyjmuje się, że badane zjawiska, przedmioty i osoby mają określone cechy.

Model ekonomiczny jest zbiorem założeń tworzącym uproszczony, schematyczny obraz pewnego fragmentu
gospodarki, w którym można badać istotne zależności.

P

P

o

o

t

t

r

r

z

z

e

e

b

b

y

y

l

l

u

u

d

d

z

z

k

k

i

i

e

e

pojęcie potrzeby - psychologia



odczuwany przez jednostkę brak czegoś np. człowiek potrzebuje pokarmu, co oznacza, że może żyć tylko
wtedy, gdy ma co jeść.



liczba potrzeb człowieka jest nieograniczona, stanowią one źródło aktywności każdej jednostki, która dąży
do ich relatywnie szerokiego zaspokojenia.

skutki istnienia potrzeb



brak czegoś wprowadza człowieka w stan niepożądany (stan niepokoju)



motywuje to człowieka do podjęcia działań mających na celu likwidację tego przykrego stanu rzeczy

hierarchia potrzeb

 W 1954 roku Abraham Maslow opracował

teorię potrzeb, która stanowiła źródło
inspiracji dla wielu innych autorów.

 Postawił on hipotezę, że człowiek w

swoim działaniu dąży do zaspokojenia
zespołu potrzeb, zaś potrzeby te tworzą
logiczną hierarchię rozpoczynającą się od
potrzeb niższego stopnia, których
zaspokojenie redukuje niedobory w
systemie fizjologicznym (potrzeba
pożywienia i wody), a kończącą się
wyższego stopnia potrzebami osobistymi i
abstrakcyjnymi.

 Oprócz wymienionych pięciu potrzeb Maslow wyróżnił również tzw. potrzeby dodatkowe.
 Przez potrzeby dodatkowe należy rozumieć takie, które mogą ujawniać się tylko u niektórych ludzi.
 Mogą to być potrzeby wiedzy, czy też potrzeby estetyczne.
 Trudno jest o nich cokolwiek powiedzieć, gdyż nie zostały jeszcze dogłębnie poznane, ale można próbować

wiązać je z potrzebami samorealizacji.

Zachowanie człowieka według teorii potrzeb określone jest przez dwa prawa:

prawo homeostazy

prawo wzmocnienia

Zakłada dążenie do równowagi potrzeb niższego
rzędu.
Niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu będzie
naruszać ustaloną równowagę organizmu człowieka,
zaś ich zaspokojenie będzie tę równowagę przywracać
i stan napięcia zniknie.

Zaspokojenie wyższych potrzeb nie powoduje ich
zaniku, lecz wręcz przeciwnie, człowiek odczuwa je
jako przyjemne i będzie dążył do ich wzmocnienia.

klasyfikacje potrzeb



naturalne

(elementarne)



wyższego rzędu

(wtórne)



teraźniejsze



przyszłe



realne



nierealne (marzenia,

urojenia)



jednostkowe



społeczne (zbiorowe)

cechy potrzeb



różnorodność



nieograniczoność



zmienność w czasie



różnorodność sposobów zaspokajania



zmienność sposobów zaspokajania



rozwojowość wraz z rozwojem cywilizacyjnym społeczeństwa

cykliczność zaspokajania potrzeb



nasycanie jednych potrzeb powoduje powstawanie nowych

potrzeba ekonomiczna



brak konkretnego dobra lub usługi odczuwany przez daną osobę lub społeczeństwo; to, co jest nam
potrzebne w znaczeniu rzeczowym (chleb, mieszkanie) lub pozarzeczowym (nauka, praca)



chcąc zaspokoić swoje potrzeby, jednostka podejmuje działania konieczne do osiągnięcia danego celu, w
sensie ekonomicznym podejmuje działalność gospodarczą

zaspokajanie potrzeb ekonomicznych



korzystanie z dóbr



korzystanie z usług

P

P

o

o

d

d

s

s

t

t

a

a

w

w

o

o

w

w

e

e

p

p

o

o

j

j

ę

ę

c

c

i

i

a

a

e

e

k

k

o

o

n

n

o

o

m

m

i

i

c

c

z

z

n

n

e

e

Podmiot gospodarujący



Podmioty uczestniczące w procesie gospodarczym.



Każdy, kto aktywnie uczestniczy w życiu gospodarczym i podejmuje decyzje ekonomiczne:

–

KONSUMENCI

–

PRZEDSIĘBIORSTWA

–

INSTYTUCJE FINANSOWE

–

RZĄD

Gospodarowanie
 Sposób podejmowania decyzji ekonomicznych i ich realizacji, zarządzanie, kierowanie gospodarką jako

całością i poszczególnymi jej podmiotami.



Zorganizowana działalność ludzi zmierzająca do zaspokajania potrzeb.



Obejmuje cztery fazy:

–

produkcję

–

podział

–

wymianę (handel)

–

konsumpcję

 Z punktu widzenia instrumentów regulujących procesy gospodarcze odróżnia się:

– gospodarkę tradycyjną, gdy ludzie zachowują tak jak ich przodkowie,
– gospodarkę rynkową, działającą wyłącznie w oparciu o mechanizm rynkowy,
– gospodarkę planową, której funkcjonowanie opiera się na planowaniu makroekonomicznym
– gospodarki mieszane.



Proces gospodarowania charakteryzuje się ciągłością oraz społecznym charakterem - wymaga wzajemnej
współpracy ludzi w realizacji każdej z faz gospodarowania

Rynek



instytucja lub mechanizm umożliwiający kontakt osobom posiadającym dobra i usługi (producentom) z
chętnymi do ich zakupu (konsumentami)

Konsumpcja



zużywanie dóbr (towarów) i usług w celu zaspokojenia bieżących potrzeb ludzkich



ta część produktu społecznego, którą przeznacza się na zaspokojenie bieżących potrzeb, stanowiąca o
poziomie dobrobytu społecznego

dobro



każdy środek materialny, która może służyć do zaspokajania ludzkich potrzeb

wolne (pierwotne)

ekonomiczne



np. powietrze, dary lasu



występują z reguły w ilości nieograniczonej



nie mają właściciela



nie są towarami (bo nie są wynikiem procesu

gospodarczego)



wytwarzane przez ludzi w procesie

gospodarowania



wykorzystuje się przy ich produkcji zasoby

czynników wytwórczych



ilość niewystarczająca

cechy dóbr ekonomicznych



do ich wytworzenia trzeba użyć pracy ludzkiej oraz innych dóbr ekonomicznych i dóbr pierwotnych



są dobrami rzadkimi (w danym czasie mogą być wytworzone w ograniczonej ilości i przez to tylko
częściowo zaspokoić potrzeby)

klasyfikacja dóbr



konsumpcyjne

–

bezpośrednio zaspokajają potrzeby ludzi



produkcyjne

–

podlegają dalszemu przetwarzaniu

–

służą wytwarzaniu innych dóbr

klasyfikacja dóbr



Dobro prywatne – dobro, które konsumowane przez jedna osobę nie może być jednocześnie konsumowane
dla kogoś innego, np. ubranie, lody.



Dobro publiczne – dobro, które będąc konsumowane przez jedna osobę może być jednocześnie
konsumowane przez innych ludzi, np. czyste powietrze, złoża mineralne, komunikacja miejska, park. Często
właścicielem tych dóbr jest państwo albo JST.

związki między dobrami
 komplementarność – zjawisko wzajemnego uzupełniania się dóbr ekonomicznych w procesie produkcji lub

konsumpcji

– zakup dobra A wymusza nabycie dobra B

(samochód – paliwo)

 substytucyjność – zjawisko zastępowania w procesie produkcji lub konsumpcji jednych dóbr lub usług

innymi

– ta sama potrzeba może być zaspokajana różnymi dobrami

(lek krajowy – lek zagraniczny, chleb – bułka)

dobra

wolne

dobra

konsumpcyjne

dobra

produkcyjne

dobra

prywatne

dobra

publiczne

dobra

ekonomiczne (gospodarcze)

DOBRA

usługi



zespół czynności wykonywanych (świadczonych) przez jedne podmioty na rzecz innych podmiotów w celu
zaspokojenia ich potrzeb konsumpcyjnych lub produkcyjnych

klasyfikacja usług (1)



materialne (produkcyjne)

–

działalność człowieka nakierowana jest na konkretne dobro, np. naprawa rzeczy, łączność, handel,
transport, spedycja



niematerialne (nieprodukcyjne)

–

świadczenie nakierowane jest na człowieka bezpośrednio, np. dostarczanie wiedzy, rozrywka, finanse,
leczenie, kultura

klasyfikacja usług (2)



usługi pośrednie

–

zużywane do wytwarzania dóbr materialnych lub innych usług



usługi finalne

–

zaspokajające potrzeby ostatecznych odbiorców w zakresie konsumpcji lub inwestycji

towar



dobro albo usługa oferowana do sprzedaży



nabywany bo ma pewną wartość



ma wartość użytkową, tzn. ma zdolność zaspokajania naszej konkretnej potrzeby
(subiektywnie uzyskana satysfakcja ze spożycia dobra/usługi to użyteczność)

gospodarki a towar



TOWAROWA – taka gospodarka, w której produkcja towarów odbywa się głównie z myślą o wymianie
towarów na inne



NATURALNA – taka gospodarka, w której ludzie produkują dobra na własne potrzeby

formy wymiany

barterowa (towar za towar)

towarowo-pieniężna

pieniądz



powszechnie akceptowany z mocy prawa lub zwyczaju środek regulowania zobowiązań, pełniący rolę
powszechnego ekwiwalentu



cokolwiek, co jest powszechnie akceptowane w danym społeczeństwie przy płatnościach za towary

pożądane właściwości pieniądza

trwałość

poręczność

jednolitość

podzielność

rozpoznawalność

stabilność

rodzaje pieniądza

gotówkowy

bezgotówkowy, np.

–

banknoty

–

monety

–

przelew

–

czek

–

karta płatnicza

funkcje pieniądza



miernik wartości dóbr i usług



środek wymiany (cyrkulacji)

–

pośredniczy w wymianie towarów



środek płatniczy (miernik odroczonych płatności – zobowiązań powstałych lub przyszłych)

–

ekwiwalent (raty za nabyty towar, opłata za usługi)

–

nieekwiwalent (grzywna, podatek, kara umowna)



środek:

–

przechowywania wartości (tezauryzacji – gromadzenie skarbu)



zamiast gromadzić przestrzeniochłonne dobra gromadzimy pieniądze)

–

oszczędzania

I

I

s

s

t

t

o

o

t

t

a

a

,

,

c

c

e

e

l

l

i

i

k

k

l

l

a

a

s

s

y

y

f

f

i

i

k

k

a

a

c

c

j

j

e

e

d

d

z

z

i

i

a

a

ł

ł

a

a

l

l

n

n

o

o

ś

ś

c

c

i

i

g

g

o

o

s

s

p

p

o

o

d

d

a

a

r

r

c

c

z

z

e

e

j

j

Proces gospodarczy



Podejmowanie takich decyzji związanych z gospodarowaniem, aby osiągnąć wyznaczone cele, np.: zdobycie
nowych rynków, zwiększenie produkcji, dotarcie do nowych klientów, znalezienie bardziej wydajnych
sposobów sprzedaży, produkcji itd.



Każda jednostka prowadząca działalność gospodarczą podejmuje tego typu decyzje, a co za tym idzie
uczestniczy w procesie gospodarczym.

Działalność gospodarcza



Wykreowana przez system prawny każdego państwa forma organizacyjno-prawna umożliwiająca zespolenie
podmiotów uczestniczących w procesie gospodarczym (właścicieli, zarządzających i pracowników) oraz
materialnych czynników produkcji (środki i przedmioty pracy).

cel podejmowania działalności gospodarczej



zaspokajanie potrzeb



prowadząc działalność gospodarczą pragniemy osiągnąć zysk, czyli zaspokoić swoje potrzeby przez
uzyskany dochód (w tym potrzebę bezpieczeństwa ekonomicznego)



działalność taka może przynieść nam także zaspokojenie potrzeb w inny sposób – np. przez realizowanie się
w określonej dziedzinie



pragnąc zaspokoić własne potrzeby musimy wejść w gospodarcze interakcje z innymi podmiotami na rynku



inaczej nic nie uzyskamy ponad dobra produkowane na własne potrzeby

–

(choć i tu można postawić pytanie: skąd środki na takie dobra?)

rodzaje działalności gospodarczej wg polskiego prawa mamy działalność:

–

wytwórczą

–

budowlaną

–

usługową

–

handlową

–

poszukiwawczo-wydobywczą

–

zawodową

klasyfikacja działalności - EKD



Europejska Klasyfikacja Działalności (NACE) została opracowana na podstawie projektu wydawnictwa
Biura Statystycznego Europejskiej Wspólnoty EUROSTAT: "Nomenclatures des Activites de Communite
Europeene - NACE rev. 1."



Ma charakter przedmiotowy.



Stanowi usystematyzowany zbiór rodzajów działalności społeczno- gospodarczych występujących w
gospodarce narodowej.

cele EKD
 gromadzenia i prezentowania danych wg rodzajów działalności gospodarczych w zakresie statystyki

ludności, produkcji, zatrudnienia, płac, dochodu narodowego i innych dziedzin statystyki,

 sporządzania porównań międzynarodowych wg jednolitych kategorii rodzajów działalności,
 klasyfikowania podmiotów gospodarczych - dla potrzeb rejestru jednostek gospodarki narodowej REGON -

zgodnie z rodzajem prowadzonej przez nie działalności (klasyfikowanie jednostek do określonej kategorii
wg przeważającego przedmiotu działalności tych jednostek).

klasyfikacja działalności - PKD



Polska Klasyfikacja Działalności (PKD) - jest umownie przyjętym, hierarchicznie usystematyzowanym
podziałem zbioru rodzajów działalności społeczno-gospodarczej, jakie realizują jednostki (podmioty
gospodarcze).



Została opracowana na podstawie Europejskiej Klasyfikacji Działalności.



Zachowuje pełną spójność i porównywalność metodologiczną, pojęciową, zakresową i kodową względem
NACE.

 PKD ustala symbole, nazwy i zakres grupowań klasyfikacyjnych na pięciu różnych poziomach, tj.:

– sekcji i podsekcji,
– działów,
– grup,
– klas,
– podklas.

 Do poziomu klasy (4 znaków) PKD jest zgodna z Europejską Klasyfikacją Działalności, natomiast poziom

podklasy, oznaczony kodem alfanumerycznym (XX.XX.A) jest poziomem krajowym, uwzględniającym
potrzeby i specyfikę gospodarki polskiej.

wykorzystywanie PKD
 klasyfikowanie podmiotów gospodarczych dla potrzeb krajowego urzędowego rejestru podmiotów

gospodarki narodowej REGON - wg rodzaju prowadzonej przez nie działalności,

 przedstawianie struktury gospodarki narodowej z punktu widzenia społecznego podziału pracy,
 zestawianie dynamicznych szeregów dla potrzeb ekonomicznej analizy rozwoju gospodarczego,
 opracowywanie bilansów gospodarki narodowej, w tym zintegrowanych rachunków narodowych,
 sporządzanie porównań międzynarodowych,
 zestawianie informacji statystycznych, odpowiednio porównywalnych z innymi krajami.
EKD a PKD w Polsce



Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 października 1997 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji
Działalności (PKD) (Dz. U. Nr 128, poz. 829, z późn. zm.), w okresie od dnia 1 stycznia 1998 r. do dnia 31
grudnia 1999 r. Polską Klasyfikację Działalności (PKD) stosowano równolegle z Europejską Klasyfikacją
Działalności (EKD). Od dnia 1 stycznia 2000 r. PKD zastąpiła całkowicie EKD.

Od 1 stycznia 2008 r. obowiązuje Polska Klasyfikacja Działalności (PKD 2007) wprowadzona
rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r.(Dz. U. 251 poz. 1885 z dnia 31 grudnia 2007 r.).

kształt PKD -sekcje



Sekcja A - Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo



Sekcja B - Rybactwo



Sekcja C - Górnictwo



Sekcja D - Przetwórstwo przemysłowe



Sekcja E - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę



Sekcja F - Budownictwo



Sekcja G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodów, motocykli oraz artykułów użytku
osobistego i domowego



Sekcja H - Hotele i restauracje



Sekcja I - Transport, gospodarka magazynowa i łączność



Sekcja J - Pośrednictwo finansowe



Sekcja K - Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej



Sekcja L - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenie społeczne i
powszechne ubezpieczenie zdrowotne



Sekcja M - Edukacja



Sekcja N - Ochrona zdrowia i pomoc społeczna



Sekcja O - Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała



Sekcja P - Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników



Sekcja Q - Organizacje i zespoły eksterytorialne

C

C

z

z

y

y

n

n

n

n

i

i

k

k

i

i

w

w

y

y

t

t

w

w

ó

ó

r

r

c

c

z

z

e

e



gospodarowanie czyli działalność gospodarcza człowieka w szerokim tego słowa znaczeniu nie może obyć
się bez zasobów ekonomicznych



zasoby ekonomiczne to takie, które nadają się do produkcji dóbr i świadczenia usług

Czynnik wytwórczy (inaczej: nakład, czynnik produkcji) – dobro lub usługa wykorzystywana w procesie produkcji.

zasoby naturalne
ODNAWIALNE
np. woda, gleba, drewno, płody
rolne,
NIEODNAWIALNE
np. surowce paliwowe (węgiel,

ropa naftowa, gaz ziemny),
metale, surowce chemiczne
(sól, siarka, fosforyty),
surowce skalne (piasek,
glina)

Ziemia należy do szczególnych
elementów gospodarowania, a
jej podaż jest określona przez
warunki naturalne, a ponadto nie
może być zwiększona gdy jej
cena rośnie, ani nie można
zmniejszyć jej areału jeżeli cena
spada.

zasoby kapitałowe

RZECZOWE



Środki pracy – dobra materialne, przy pomocy
których człowiek oddziałuje na przedmioty pracy
w celu wytworzenia produktów zaspokajających
jego potrzeby

–

narzędzia pracy

–

materialne warunki produkcji (infrastruktura)



Przedmioty pracy - elementy przekształcane
podczas procesu produkcji przy pomocy środków
pracy w dobra konsumpcyjne

FINANSOWE



środki pieniężne



papiery wartościowe

Kapitał obejmuje wszelkie czynniki produkcji, które
wykorzystywane są w dalszych etapach produkcji. W
szerszym ujęciu kapitał to dobra kapitałowe
(inwestycyjne), czyli wszelkie dobra materialne, które są
niezbędne w procesie produkcji.
Ich cechą szczególną jest to, że mogą być nakładem i
wynikiem, przy czym forma rzeczowa kapitału jest
utożsamiana z dobrami kapitałowymi, ale mimo kapitału
otrzymują też fundusze finansowe, które są przeznaczone
na cele produkcyjne oraz papiery wartościowe. W sumie
określa to się jako kapitał finansowy.
W praktyce pojęcie kapitału jest szersze, gdyż obejmuje
ono wszelkie aktywa przedsiębiorstwa łącznie ze znakami
towarowymi, patentami, itp.

zasoby ludzkie

ILOŚCIOWE



liczba osób w wieku
produkcyjnym

JAKOŚCIOWE



jakość pracy



wydajność pracy

Praca jest specyficznym rynkiem,
gdzie przedsiębiorcy kreują
zdolność do pracy, a jej cena jest
płacą określoną przez popyt
określony przez wysokość płacy
realnej (płaca nominalna – inflacja).
Ważna jest wydajność pracy, która
przez cenę rynkową wyznacza
wartość pracy dla przedsiębiorców.
Praca ma charakter społeczny, tzn.
ludzie pracują z reguły w zespołach.
Proces uspołecznienia produkcji
oznacza, że dany produkt jest
efektem pracy coraz większej liczby
ludzi.

odnawialne

nieodnawialne

zasoby

naturalne

środki pracy

przedmioty pracy

rzeczowe

finansowe

zasoby

kapitałowe

ilościowe

jakościowe

zasoby

ludzkie

zasoby

czynników wytwórczych

nowy czynnik wytwórczy



informacja

–

wiedza o tym, jak wykorzystać pracę i kapitał do produkcji dóbr i do świadczenia usług

rzadkość zasobów



zasobów czynników wytwórczych jest zawsze mniej niż wynosi zapotrzebowanie



wyprodukowana ilość dóbr i usług jest zbyt mała aby zaspokoić nieograniczone potrzeby ludzi

potrzeby rosną szybciej niż możliwości zaspokajania
(np. coś co już mają „wszyscy” przestaje być celem pożądania, zapotrzebowanie ogniskuje się gdzie indziej)

ograniczona ilość zasobów ekonomicznych = ograniczona ilość dóbr i usług

To istota zjawisk ekonomicznych.
Stąd konieczność poszukiwania odpowiedzi na owe 3 fundamentalne pytania ekonomii.
Bywa też zadawane 4. pytanie: Kiedy produkować? (kwestia nieodnawialności części zasobów, ale też mody na

określone towary)

gospodarowanie jako sztuka



gospodarowanie to sztuka dokonywania wyborów w produkcji i dystrybucji dóbr i usług w sytuacji
rzadkości czynników wytwórczych

koszt alternatywny



w związku z rzadkością zasobów (np. pieniądz, powierzchnia, czas) pojawia się kwestia możliwości
poniechanej (nie wykorzystanej okazji), co oznacza, że trzeba dokonywać wyboru ALBO-ALBO



mamy zatem do czynienia zawsze z kosztem utraconych możliwości



koszt alternatywny jest to więc suma utraconych dochodów w wyniku nie wykorzystania zasobów (pracy,
kapitału, czasu) w najlepszych rozwiązaniach, inaczej wartość najbardziej cennej nie wykorzystanej
możliwości

zasada racjonalnego gospodarowania (zasada gospodarności)



dostarcza ogólnych wskazówek w dokonywaniu optymalnego wyboru w procesie gospodarowania



jest ujmowana w dwojaki sposób:

–

jako zasada największego efektu przy danym nakładzie środków (maksymalizacja efektu)

–

jako zasada najmniejszego nakładu środków do osiągniętego efektu (minimalizacja nakładów)



Najbardziej ekonomiczny jest ten wybór, w którym stosunek nakładów do efektów jest najmniejszy i
odwrotnie.

rachunek ekonomiczny



porównanie uzyskanych z danej działalności efektów w związku z poniesionymi na daną działalność
nakładami w celu najbardziej ekonomicznie efektywnych wariantów podejmowanych decyzji

 Posługiwanie się rachunkiem ekonomicznym uzależnione jest od spełnienia warunków:

– zarówno nakłady, jak i efekty muszą być mierzalne,
– zarówno nakłady, jak i efekty powinny być wyrażone w tych samych jednostkach,
– musimy dysponować możliwie jednoznacznymi kryteriami wyboru.

Jednoznacznie udowodniono, że można dość dokładnie obliczyć wielkość nakładów, a trudno obliczyć

dokładnie wielkość efektów.

S

S

y

y

s

s

t

t

e

e

m

m

y

y

g

g

o

o

s

s

p

p

o

o

d

d

a

a

r

r

c

c

z

z

e

e

system gospodarczy (typ gospodarki)



zespół instytucji i reguł działania podmiotów gospodarujących, związanych z podejmowaniem i
wykonywaniem decyzji ekonomicznych



znane są zasadniczo cztery typy, z czego można mówić głównie o dwu opozycyjnych:

–

czystej gospodarce rynkowej

–

gospodarce nakazowej (centralnie sterowanej)

czysta gospodarka rynkowa

gospodarka nakazowa

 konieczny jest policentryczny ład społeczny
 opiera się na prywatnej własności czynników

wytwórczych i dobrowolnej wymianie

 o relacjach zachodzących między sprzedającymi a

kupującymi decyduje wyłącznie rynek

– ceny kształtuje wyłącznie rynek

 rząd odgrywa rolę „nocnego stróża” (chroni

poszanowania własności prywatnej i strzeże
bezpieczeństwa ludzi)



konieczny jest monocentryczny ład społeczny



czynniki wytwórcze stanowią własność lub są pod
ścisłą kontrolą rządu



rząd ustala:

–

hierarchię potrzeb

–

rodzaje i ilość produkowanych dóbr i usług

–

ich ceny

–

sposoby ich wymiany

wady obu czystych modeli
 RYNKOWA

– przedsiębiorcy orientują się wyłącznie na swój zysk
– pojawiać się mogą niekontrolowane kryzysy gospodarcze

 NAKAZOWA

– nieracjonalne wykorzystanie czynników wytwórczych
– brak motywacji do osiągania zysku
– słabe zaopatrzenie sklepów
– zanik przedsiębiorczości

współczesny model



obecnie dominuje model gospodarki mieszanej (np. tzw. społeczna gospodarka rynkowa)

–

występuje głównie własność prywatna, choć funkcjonuje też własność publiczna (w niektórych sektorach

dość istotnie)

–

część decyzji podejmuje rząd

(zakres tych decyzji zależy od przyjętego w danym państwie rozwiązania)

P

P

a

a

ń

ń

s

s

t

t

w

w

o

o

–

–

r

r

e

e

g

g

u

u

l

l

a

a

t

t

o

o

r

r

g

g

o

o

s

s

p

p

o

o

d

d

a

a

r

r

k

k

i

i

systemy ekonom.-polit.

stopa procentowa banku centralnego



cena, jaka banki komercyjne musiałyby zapłacić, gdyby

wystąpiły o pomoc (kredyt) do banku centralnego



na ogół wyższa od stopy procentowej banku centralnego



obniżenie stopy banku centralnego obniża oprocentowanie

kredytów

o

zniechęca do depozytów, zachęca do
kredytów

o

może pobudzić gospodarkę



podwyższenie stopy banku centralnego podwyższa

oprocentowanie kredytów



schładza gospodarkę, chroniąc przed inflacją

przyczyny aktywności państwa na rynku
 zapotrzebowanie na dobra i usługi publiczne (których rynek z różnych powodów nie dostarcza albo

dostarcza za mało)

 niedostateczna konkurencja
 brak dostępu do rzetelnych informacji o warunkach funkcjonowania danego rynku
 długotrwałe istnienie nierównowagi rynkowej
 występowanie efektów zewnętrznych (skutki uboczne produkcji i konsumpcji, np. zanieczyszczenie

środowiska) i ochrona niektórych zasobów (środowisko naturalne)

 zmniejszanie bezrobocia i tworzenie stabilnego poziomu cen
role państwa na rynku



rola podmiotu gospodarującego (podmiot rynku)
 zgłasza popyt (zapotrzebowanie) na dobra i usługi
 zabiega o dochody (głównie podatki) zapewniające zaspokojenie niektórych potrzeb (np.

bezpieczeństwo, obronność, oświata, służba zdrowia)

 planuje swoją działalność przez budżet państwa



rola interweniującego w działalność rynku (podmiot interwencjonizmu)
 zakazywanie niektórych działalności, utrudnianie niektórych działalności
 nakazywanie niektórych działalności
 zachęcanie do niektórych działalności (ułatwianie niektórych działalności)

Może to czynić dzięki posiadanej władzy (mówimy wtedy o INTERWENCJONIZMIE PAŃSTWOWYM).



interwencja państwa nakierowana jest na:

–

kształtowanie struktury podmiotów na danym rynku i ich zachowania

–

wpływanie na poszczególne elementy rynku

kształtowanie struktury podmiotów na danym rynku i ich zachowania



eliminowanie tych, którzy nie przyczyniają się do zwiększenia produkcji dóbr i usług



wspieranie powstawania efektywnych podmiotów, w tym stosujących nowoczesne technologie



ograniczanie niebezpiecznych dla konkurencji czy interesów konsumentów łączenia się bądź porozumiewania się podmiotów
(kartele, trusty, zmowy cenowe)

wpływanie na poszczególne elementy rynku

 wpływ na ceny

– stopy ustalane przez bank centralny
– ustalanie minimalnych lub maksymalnych cen (zwłaszcza

w sektorze publicznym – obszar finansowany przez
państwo)

 pobudzanie popytu

– np. zamówienia publiczne czy organizowanie robót

publicznych

 ograniczanie popytu

– np. zmiana stóp ustalanych przez bank centralny,

zwiększanie podatków

 wpływ na podaż

– sterowanie wykorzystaniem zasobów
– ułatwianie lub utrudnianie inwestowania

funkcje państwa



fiskalna – zawłaszczanie części dochodów podmiotów gospodarujących na cele realizowane przez państwo



alokacyjna – rozmieszczanie zasobów czynników wytwórczych tak, by umożliwiało to realizację ważnych
ekonomicznie i społecznie celów



redystrybucyjna – regulowanie dochodów podmiotów gospodarujących (osłabianie rozwarstwiania) i
dążenie do utrzymania względnie stałej równowagi w budżecie państwa



stabilizacyjna – doprowadzanie gospodarki do względnej równowagi w sytuacjach kryzysowych



socjalna – działania na rzecz osób poszkodowanych przez rynek, zwł. nieporadnych życiowo

formy interwencjonizmu państwowego
 bezpośrednie

– tworzenie systemu prawnego wpływającego w sposób pożądany na rynek

 pośrednie

– polityka fiskalna (podatki)
– polityka cenowo-płacowa
– pomoc finansowa na rzecz podmiotów prowadzących niedochodową choć potrzebną działalność
– interwencyjne zakupy lub sprzedaż, zamówienia rządowe

R

R

y

y

n

n

e

e

k

k

i

i

j

j

e

e

g

g

o

o

r

r

o

o

d

d

z

z

a

a

j

j

e

e

Rynkiem możemy nazwać :

–

wszelkie relacje zachodzące pomiędzy sprzedającymi a kupującymi, których nazywa się stronami,

podmiotami lub uczestnikami rynku
Rynek usług turystycznych



proces, w którym usługobiorcy (nabywcy usług turystycznych) i usługodawcy (wytwórcy usług
turystycznych) określają, jakie usługi turystyczne chcą kupić i sprzedać, i na jakich warunkach

Rynki - podziały

ze względu na zasięg
terytorialny

ze względu na przedmiot
wymiany

ze względu na stopień i
rodzaj konkurencji

ze względu na dominację
podmiotu rynku

 lokalne
 regionalne
 krajowy
 zagraniczny
 międzynarodowy
 światowy



dóbr i usług



czynników wytwórczych



rynek pracy



rynek kapitału

rzeczowego



rynek ziemi



finansowy



rynek pieniężny



rynek kapitałowy



rynek walutowy

 konkurencji doskonałej
 konkurencji

monopolistycznej

 oligopolu
 monopolu
 podmiotu dominującego

 rynek sprzedawcy

(producenta)

― na tym rynku warunki
dyktują producenci (występuje
w gospodarce sterowanej)
 rynek nabywcy

(konsumenta)

― na tym rynku warunki
dyktują zachowania
konsumentów (nadmiar
towarów na rynku)

sprawne funkcjonowanie rynku



istnienie własności prywatnej czynników wytwórczych



istnienie konkurencji



dostęp do informacji

konkurencja



przedstawianie jak najkorzystniejszych ofert



konkurencja zachodzi między kupującymi albo między sprzedającymi

metody konkurencji
 cenowa

– kupujący oferuje wyższą cenę

(np. aukcja)

– sprzedający oferuje niższą cenę

(np. promocje, obniżki)

 niecenowa
funkcje rynku



źródło informacji dla uczestników rynku



miejsce i instrument weryfikacji przydatności dóbr i usług



miejsce i instrument wyceny dóbr i usług



podstawowy czynnik wpływający na racjonalne wykorzystanie zasobów czynników wytwórczych

niecenowa konkurencja

między kupującymi

niecenowa

konkurencja między

sprzedającymi

kolejki, prezenty dla
sprzedawców, listy
społeczne

uprzejma obsługa,
wystrój sklepu, warunki
kredytowania, okres
gwarancji, reklama

E

E

l

l

e

e

m

m

e

e

n

n

t

t

y

y

r

r

y

y

n

n

k

k

u

u

i

i

j

j

e

e

g

g

o

o

m

m

e

e

c

c

h

h

a

a

n

n

i

i

z

z

m

m

Cena



wyrażona w jednostkach pieniężnych wartość wymienna towaru, która oznacza ilościowy stosunek wymiany
jednego towaru na inny



np. jeśli Rzeczpospolita kosztuje 3 zł, a Dziennik Polska-Europa-Świat 1,5 zł, to wartość wymienna Rz
względem Dz wynosi 1:2

Popyt



ilość towaru (dobra czy usługi), jakie nabywcy są gotowi zakupić przy różnych poziomach ceny, w
określonym czasie i na określonym rynku, przy założeniu, że inne czynniki (inne niż cena) pozostają stałe



oznaczamy często D (ang. demand)

–

także Pp

Popyt turystyczny



suma dóbr i usług turystycznych, które turyści skłonni są nabyć przy określonym poziomie cen

źródło popytu



potrzeby



gdy daje się produkować na własną rękę określone towary, wówczas nie tworzy się zapotrzebowanie (popyt)

Mierzenie popytu



stosuje się mierniki naturalne (sztuki, litry, kilogramy)



trzeba określić zasięg terytorialny badania popytu



należy podać okres brany pod uwagę



należy określić ilości towaru, którą kupiono by po różnych cenach w takich samych warunkach

Czynniki pozacenowe popytu



liczba nabywców



dochody nabywców



zmiany cen innych dóbr

–

komplementarnych

–

substytucyjnych



reklama



preferencje nabywców

specyficzne czynniki popytowe



owczy pęd – moda, chęć konformizmu



snobizm – chęć bycia nonkonformistą (niekupowanie czegoś, co kupują inni)



efekt veblenowski – kupowanie towarów szczególnie drogich (pokaz statusu materialnego)

prawo popytu



wyższym cenom dobra odpowiadają mniejsze ilości dokonywanych zakupów, a niższym cenom - większe
ilości dokonywanych zakupów



przy wyjaśnianiu prawa popytu stosuje się zasadę ceteris paribus, czyli że inne czynniki wpływające na
popyt pozostają niezmienne (stałe)

typowa krzywa popytu

 popyt jest funkcją ceny
 krzywa popytu ma nachylenie ujemne, czyli gdy cena

spada, popyt wzrasta

 efekt dochodowy – więcej towaru za tę samą cenę
 efekt substytucyjny – tańszym dobrem zostaje zastąpiony

towar dotychczas kupowany (np. przy tańszej margarynie
spada popyt na masło)

zmiana wielkości popytu

zmiana popytu

jest powodowana przez zmianę ceny rynkowej

zmiana czynników pozacenowych przy nie zmienionej

cenie zmienia popyt

 wzrost dochodów konsumentów przy nie zmienionej

cenie powoduje wzrost popytu na dany towar

 wzrost ceny dóbr substytucyjnych przy nie zmienionej

cenie powoduje wzrost popytu na dany towar



zmiana mody przy nie zmienionej cenie powoduje
spadek popytu na dotychczas modny towar

Podaż



ilość towaru (dobra czy usługi), jakie sprzedający są gotowi zaoferować przy różnych poziomach ceny,
w określonym czasie i na określonym rynku, przy założeniu, że inne czynniki (inne niż cena) pozostają stałe



oznaczamy często S (ang. supply)

Podaż turystyczna



wolumen dóbr i usług, jaki jest oferowany do sprzedaży turystom



ilość dóbr i usług turystycznych, która przy określonej cenie producenci są skłonni odstąpić nabywcom
(turystom)

Rodzaje podaży turystycznej



pierwotna

–

rzeczywistość przyrodnicza

–

stosunki społeczno-gospodarcze

–

infrastruktura ogólna



wtórna

–

infrastruktura turystyczna

Mierzenie podaży



stosuje się mierniki naturalne (sztuki, litry, kilogramy)



trzeba określić zasięg terytorialny badania podaży



należy podać okres brany pod uwagę



należy określić ilości towaru, którą sprzedano by po różnych cenach w takich samych warunkach

Czynniki pozacenowe podaży



ceny czynników produkcji



technologia produkcji



liczba producentów



warunki finansowe, np. wysokość podatków



oczekiwania producentów (sprzedawców) dot. kształtowania ceny rynkowej towaru w przyszłości, np.

–

czasowe wstrzymanie dostaw

prawo podaży



wyższej cenie rynkowej towaru towarzyszy zwiększona ilość towaru dostarczana na sprzedaż



zwiększona cena zwiększa przychody producentów, czyli zwiększa ich zyski (przy nie zmienionych
warunkach produkcji)

typowa krzywa podaży



podaż jest funkcją ceny



krzywa podaży ma nachylenie dodatnie, czyli gdy cena
wzrasta, podaż też wzrasta



przy zwiększonej cenie wzrasta ilość produkcji



przy zwiększonej cenie na rynek wchodzą producenci,
którym dotychczas nie opłacało się produkować

zmiana wielkości podaży

zmiana podaży

jest powodowana przez zmianę ceny rynkowej

zmiana czynników pozacenowych przy nie zmienionej

cenie zmienia podaż

 spadek cen surowca przy nie zmienionej cenie

powoduje wzrost podaży

 zaostrzenie przepisów BHP powoduje wzrost

kosztów produkcji, a zatem spadek podaży

 postęp techniczny powoduje wzrost podaży
 wzrost fiskalizmu powoduje spadek podaży

Z

Z

m

m

i

i

a

a

n

n

y

y

p

p

o

o

d

d

a

a

ż

ż

y

y

i

i

p

p

o

o

p

p

y

y

t

t

u

u

.

.

R

R

ó

ó

w

w

n

n

o

o

w

w

a

a

g

g

a

a

r

r

y

y

n

n

k

k

o

o

w

w

a

a

Mechanizm rynkowy



proces wzajemnego dopasowywania się wielkości popytu i podaży za pomocą ceny, w celu osiągnięcia
równowagi

Równowaga rynkowa



Cena, przy której popyt zgłaszany przez konsumentów, jest zgodny z podażą oferowaną przez producentów
(sprzedawców)



Istnieje tylko jedna taka cena!

niedobór

nadwyżka

zachodzi, gdy wielkość popytu przewyższa wielkość
podaży przy cenie poniżej ceny równowagi rynkowej

zachodzi, gdy wielkość podaży przewyższa wielkość
popytu przy cenie powyżej ceny równowagi rynkowej

przywracanie równowagi

zjawiska niedoboru i nadwyżki występują okresowo i podlegają regulacjom przez mechanizm rynkowy

niedobór – przywracanie równowagi

nadwyżka – przywracanie równowagi



konkurują konsumenci



oferują wyższą cenę za dany towar, a wówczas
zbywcy podnoszą cenę



wyższa cena zmniejsza popyt i zwiększa podaż



konkurują sprzedawcy



obniżają cenę za dany towar, a wówczas
konsumenci nabywają więcej towaru



niższa cena zwiększa popyt i zmniejsza podaż

0

0

/

/

)

1

(

P

P

D

D

E

DP









zmiana popytu a równowaga



wzrost popytu (z D

0

przez D

1

na D

2

) podwyższa cenę, a to zwiększa podaż; zwiększa się ilość równowagi



spadek podaży (z S

0

przez S

1

na S

2

) zwiększa cenę, a to zmniejsza popyt; zmniejsza się ilość równowagi

Elastyczność popytu albo podaży



siła reakcji popytu bądź podaży na zmianę ceny rynkowej albo innych czynników mierzy się przy pomocy
współczynników zwanych elastycznościami popytu/podaży

PROSTA CENOWA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU

 siła reakcji na zmianę ceny rynkowej
 współczynnik ten oblicza się wg wzoru

gdzie:



D = D

1

-D

0

absolutna zmiana popytu

D

0

wielkość popytu przed zmianą



D/D

0

relatywna zmiana popytu [%]



P = P

1

-P

0

absolutna zmiana ceny

P

0

cena przed zmianą



P/P

0

relatywna zmiana ceny [%]

od czego zależy E

PD

 popyt jest tym elastyczniejszy, im towar ma więcej swoich substytutów
 popyt jest mało elastyczny, gdy udział wydatków w budżecie na dane dobro jest mały
 elastyczność zależy też od „oswojenia się” z nowymi cenami
 w dłuższym okresie popyt może być elastyczniejszy, bo można podjąć działania na rzecz zmniejszenia

droższych towarów (np. przesiąść się do mniej spalających paliwo samochodów)

 E

DP

>1 popyt wysoce elastyczny

–

zmiana ceny o 1% zmienia popyt o więcej niż 1%

 E

DP

<1 popyt nisko elastyczny

–

zmiana ceny o 1% zmienia popyt o mniej niż 1%

 E

DP

=1 popyt o elastyczności jednostkowej

(proporcjonalny)

–

zmiana ceny o 1% zmienia popyt o 1%

 E

DP

=0 popyt nieelastyczny (sztywny)

–

cena nie wpływa na popyt

 E

DP

<0 paradoks cenowy

–

wzrost ceny prowadzi do wzrostu popytu, a spadek
ceny do jego spadku

ELASTYCZNOŚĆ CENOWA MIESZANA

(

KRZYŻOWA

)

 stosunek relatywnej zmiany popytu na towar A pod wpływem relatywnej zmiany cen towaru B

 gdzie:



D

A

= D

A1

-D

A0

absolutna zmiana popytu na towar A

D

A0

wielkość popytu na A przed zmianą



D

A

/D

A0

relatywna zmiana popytu na towar A [%]



P

B

= P

B1

-P

B0

absolutna zmiana ceny towaru B

P

B0

cena towaru B przed zmianą



P

B

/P

B0

relatywna zmiana ceny towaru B [%]

ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA POPYTU

 siła reakcji popytu na zmianę dochodu

gdzie:



D = D

1

-D

0

absolutna zmiana popytu

D

0

wielkość popytu przed zmianą



D/D

0

relatywna zmiana popytu [%]



Y = Y

1

-Y

0

absolutna zmiana dochodu

Y

0

wielkość dochodu przed zmianą



Y/Y

0

relatywna zmiana dochodu [%]

Dobra normalne

to wszystkie dobra, na które

popyt rośnie pod wpływem wzrostu dochodów
nabywców.


Dobra podrzędne to te dobra, na które popyt

rośnie pod wpływem spadku dochodów nabywców.
To zwykle

dobra gorsze jakościowo, tańsze substytuty,

np. używana, niskogatunkowa odzież.
To także dobra Giffena, czyli dobra których ilość
nabywana rośnie, nawet w przypadku wzrostu ich
ceny.

ELASTYCZNOŚĆ CENOWA PODAŻY

 siła reakcji podaży na zmianę ceny, gdzie:



S = S

1

-S

0

absolutna zmiana podaży

S

0

wielkość podaży przed zmianą



S/S

0

relatywna zmiana podaży [%]



P = P

1

-P

0

absolutna zmiana ceny

P

0

wielkość ceny przed zmianą



P/P

0

relatywna zmiana ceny [%]

elastyczność – wnioski



Co się dzieje z przychodami sprzedawców, gdy podnoszą oni cenę, a popyt jest elastyczny?

–

maleją



Co się należy uczynić, gdy wzrastają dochody konsumentów?

–

zwiększyć produkcję

–

produkować więcej dóbr normalnych

0

0

/

/

B

B

A

A

M

P

P

D

D

E







0

0

/

/

Y

Y

D

D

E

DY







0

0

/

/

P

P

S

S

E

S







rodzaje dóbr a E

M



E

M

<0 towary A i B są komplementarne



E

M

>0 towary A i B są substytucyjne



E

M

=0 brak związku między towarami A i B

rodzaje dóbr a E

DY



E

DY

>0 dobro normalne

–

popyt jest elastyczny



E

DY

<0 dobro podrzędne

–

popyt paradoksalny (wzrost dochodu

powoduje spadek popytu)

 E

S

>1 podaż wysoce elastyczna

–

zmiana ceny o 1% zmienia podaż o więcej
niż 1%

 E

S

<1 podaż nisko elastyczna

–

zmiana ceny o 1% zmienia podaż o mniej niż
1%

 E

S

=1 podaż o elastyczności jednostkowej

(proporcjonalna)

–

zmiana ceny o 1% zmienia podaż o 1%

 E

S

=0 podaż nieelastyczna (sztywna)

–

cena nie wpływa na podaż

K

K

o

o

n

n

k

k

u

u

r

r

e

e

n

n

c

c

j

j

a

a

n

n

a

a

r

r

y

y

n

n

k

k

u

u

KONKURENCJA



rywalizacja między osobami lub podmiotami gospodarczymi o realizację własnych interesów na drodze
przedstawiania oferty atrakcyjniejszej (np. pod względem ceny, jakości towaru lub usługi, warunków
transakcji) od tych, które przedstawiają inni

konkurencja doskonała
 model teoretyczny, którego cechą charakterystyczną jest przekonanie zarówno kupujących jak i

sprzedających, że ich indywidualne decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową

– jest to rynek, na którym panuje konkurencja doskonała zapewnia optymalną alokację zasobów w sensie

Pareta (to taki podział dóbr, którego nie można już poprawić nie pogarszając jednocześnie sytuacji
któregokolwiek z podmiotów)



Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest "dana przez rynek" - kształtuje się w wyniku działania
mechanizmu rynkowego, jako wypadkowa ofert kupujących i sprzedających.

–

żaden z podmiotów nie jest w stanie indywidualną decyzją zmienić ceny

 Podmioty nie mają powodów, by zmieniać ofertę cenową - każda jej zmiana będzie powodowała straty dla

danego podmiotu.

– Jeżeli producent podniesie cenę swojego produktu, nie uda mu się go sprzedać, bo nabywcy będą mieli

dostępną wystarczającą ilość produktów konkurentów po niższej cenie.

– Jeżeli producent obniży cenę swojego produktu, otrzyma niższą zapłatę za produkty, które byłby w stanie

sprzedać po wyższej cenie danej z rynku.

konkurencja doskonała - założenia



Duża liczba sprzedających i kupujących

–

dzięki temu każdy podmiot ma bardzo mały udział w globalnym popycie lub globalnej podaży i tym
samym pojedyncze decyzje nie mają wpływu na cenę rynkową; także ewentualne zmowy producentów
są na tyle utrudnione, że nieopłacalne;



Jednorodność produktu

–

produkty poszczególnych producentów są identyczne, w związku z czym nabywcom jest wszystko
jedno od kogo kupią produkt;



Doskonała informacja rynkowa

–

zarówno kupujący jak i sprzedający posiadają pełną informację o samym produkcie, jak i jego cenie -
tak obecnej jak i w przyszłości;



Brak konkurencji niecenowej



Swoboda wejścia i wyjścia do branży

–

nie istnieją żadne bariery wejścia ani wyjścia z branży; dzięki temu przy większym zapotrzebowaniu ze
strony kupujących producenci będą mogli swobodnie rozpocząć dodatkową produkcję, zwiększając tym
samym podaż, a przy zmniejszonym zapotrzebowaniu wycofać się nie ponosząc dodatkowych strat.

konkurencja doskonała - rzeczywistość



konkurencja doskonała nie istnieje



założenia tejże nie sprawdzają się w praktyce



najbardziej zbliżony do tego modelu jest rynek wolnokonkurencyjny (zob. lokalne rynki warzywno-
owocowe)

PRZYKŁADY RYNKÓW NIEDOSKONAŁYCH



rynek konkurencji monopolistycznej



oligopol



rynek pełnego monopolu

Cechy alternatywnych struktur rynkowych

konkurencja monopolistyczna



mieszanka konkurencji doskonałej i pełnego monopolu



działa tu wielu konsumentów i wielu producentów



w praktyce warunki uniemożliwiają dyktowanie cen



celem monopolistycznej konkurencji niecenowej jest zmniejszanie liczby substytutów własnego produktu
(działania reklamowe)

oligopol
 sytuacja, gdy mamy niewielu sprzedawców i wielu kupujących
 forma organizacyjna polega na tym, że skupia niewielu producentów, którzy opanowali rynek danego

produktu, przez co wytwarzają się więzi między skupionymi w nim przedsiębiorstwami

 w praktyce przedsiębiorstwa działające w oligopolu, podejmując decyzję o zmianie ceny muszą uwzględniać

zachowanie się konkurentów z oligopolu; z tego powodu każde z przedsiębiorstw ma ograniczone pole
manewru w polityce cenowej; stąd też w oligopolu mamy do czynienia ze stabilizacją cen

monopol



forma rynku, na którym działa jeden sprzedawca przy nieograniczonej liczbie nabywców;



może przybierać formę związków producentów dających przewagę ekonomiczną nad konkurentami poprzez
osiąganie wyższych zysków, dzięki korzystnemu kształtowaniu cen sprzedaży, jak i wobec możliwości
narzucania niskich cen dostawcom.

związki producentów

Kartel, porozumienie monopolistyczne, rodzaj grupowej praktyki monopolistycznej, której celem jest eliminowanie lub
ograniczanie konkurencji. Porozumienia monopolistyczne dochodzą do skutku wówczas, gdy konkurenci bądź partnerzy nie mają
możliwości swoimi jednostronnymi zachowaniami narzucić cen lub zasad współpracy.
Trust, forma monopolistycznego związku przedsiębiorstw w ramach oligopolu, powstająca na drodze łączenia się samodzielnych
dotąd przedsiębiorstw tej samej branży, w celu uzyskania większego wpływu (dominacji) na rynku określonego towaru i
zwiększenia zysków.
Koncern, grupa przedsiębiorstw należących do tego samego właściciela, mających jednak odrębną osobowość prawną. Koncern
posiada wspólny zarząd, jego struktura polega na istnieniu przedsiębiorstwa dominującego oraz grupy przedsiębiorstw zależnych,
poddanych jednolitemu kierownictwu, jeśli idzie o rozstrzyganie najważniejszych kwestii, niezależnych jednak często w swej
bieżącej, operatywnej działalności oraz nie tracących swej odrębności organizacyjnej i prawnej.
Poole i ringi są tworzone przez przedsiębiorstwa w celu osiągnięcia określonego przedsięwzięcia oraz osiągnięcia korzyści o
charakterze monopolistycznym, np.: wspólna polityka cenowa, podział zadań produkcyjnych, podział rynku. Jej cechą jest to, że
jest luźna i po wykonaniu zadania ulega rozwiązaniu.
Syndykaty powstają w wyniku umowy przedsiębiorstw, które ustalają wspólną politykę zakupów lub sprzedaży. Wszystko to
odbywa się w ramach limitów produkcyjnych. Syndykat spełnia rolę wspólnego przedsiębiorstwa handlu zagranicznego. Zdarza
się też, że syndykat jest powiązany z kartelem. Jednak w trakcie funkcjonowania kartelu przedsiębiorstwa zachowują
niezależność gospodarczą i niezależność prawną
Holding występuje najczęściej w formie spółki akcyjnej i przez posiadanie akcji innych przedsiębiorstw sprawuje nad nimi
kontrolę. Wykorzystuje się tu zasadę, że im większe rozproszenie akcji, tym mniejsza ilość jest niezbędna aby sprawować
kontrolę nad przedsiębiorstwem. Często do powstania holdingu dochodzi przez wykupywanie akcji przedsiębiorstw na giełdzie.

O

O

b

b

i

i

e

e

g

g

p

p

r

r

o

o

d

d

u

u

k

k

t

t

u

u

i

i

d

d

o

o

c

c

h

h

o

o

d

d

u

u

w

w

g

g

o

o

s

s

p

p

o

o

d

d

a

a

r

r

c

c

e

e

charakterystyka

współczesna gospodarka składa się z 3 grup podmiotów: które spotykają się na 3 rynkach:



gospodarstw domowych



przedsiębiorców



rządu



towarów (dóbr i usług)



pracy



finansowym

PODMIOT

DOCHÓD

WYDATKI

Gospodarstwo domowe

płace, renty, emerytury, zasiłki, stypendia,
wygrane, lokaty bankowe, spadek,
alimenty

zakup dóbr i usług, opłaty za mieszkanie,
odsetki od kredytów, oszczędności,
podatki, darowizny

Przedsiębiorstwo

sprzedaż dóbr i usług, odsetki z lokat,
darowizny, dotacje, subwencje

wydatki na zakup środków produkcji,
reklama, wynagrodzenia, podatki, odsetki
od kredytów, cło

Państwo

podatki, opłaty, cło, ubezpieczenia,
kredyty, sprzedaż mienia Skarbu Państwa,
emisja obligacji

dotacje, subwencje, obsługa długu
zagranicznego, wydatki sfery budżetowej,
rezerwa rządu, wykup obligacji, usługi
publiczne

K

K

o

o

n

n

s

s

u

u

m

m

e

e

n

n

t

t

i

i

j

j

e

e

g

g

o

o

d

d

e

e

c

c

y

y

z

z

j

j

a

a

założenia co do decyzji konsumenckich



konsument woli większe ilości danego towaru niż mniejsze



konsument ma zawsze ograniczone możliwości nabywcze



konsument ma indywidualne preferencje



konsument dąży do osiągnięcia najkorzystniejszej dla siebie sytuacji, w której jego satysfakcja z dokonanego
zakupu jest najwyższa

użyteczność całkowita



Miara satysfakcji konsumenta uzyskanej ze spożywania lub posiadania określonej ilości towarów



Użyteczność ta wzrasta w miarę wzrostu dochodów, a tym samym ilości posiadanego dobra.



W miarę nasycenia potrzeb zadowolenie związane z nabyciem danego dobra spada.

I prawo Gossena



Kiedy gospodarstwo uzna, że ma
dosyć danego dobra jego użyteczność
całkowita osiąga maksimum, a
użyteczność krańcowa równa się 0.



przyrost zadowolenia z nabywania
kolejnej jednostki konsumpcyjnej
maleje

użyteczność krańcowa



przyrosty użyteczności całkowitej ze
spożycia kolejnej jednostki towaru



spożywanie coraz większych ilości
towaru powoduje ostatecznie
zmniejszanie zadowolenia, a zatem
malenie użyteczności krańcowej

Użyteczność krańcowa to wymierna korzyść, jaką odnosi konsument w związku z konsumpcją kolejnych
jednostek dobra:
–w miarę zaspokajania potrzeby jest coraz mniej chętny do płacenia za kolejne jednostki dobra
–wraz ze wzrostem konsumpcji, przypisuje on kolejnym jednostkom dobra coraz niższą wartość

użyteczność – ograniczenie budżetowe



ograniczenie decyzji konsumenckich przez wysokość dochodów konsumenta i wysokość cen rynkowych

krzywa obojętności



krzywa łącząca różne punkty dwóch dóbr, które są
jednakowo atrakcyjne lub obojętne dla konsumenta, bo
reprezentują ten sam poziom użyteczności całkowitej



dokonując wyboru między danymi dwoma towarami
konsument ponosi koszt alternatywny

linia ograniczenia budżetowego



sytuacja powyżej linii to
zadłużanie swojego budżetu



sytuacja poniżej linii to
niewydawanie całego budżetu

równowaga (optimum) konsumenta



punkt, w którym krzywa obojętności jest styczna do linii ograniczenia budżetowego

II prawo Gossena



gospodarstwa domowe mając określony dochód starają się tak nim dysponować, aby za każdym razem
prowadziło to do takiego samego zadowolenia

prawo Engla



w miarę wzrostu dochodów udział wydatków na produkty żywnościowe maleje

P

P

r

r

o

o

d

d

u

u

c

c

e

e

n

n

t

t

i

i

j

j

e

e

g

g

o

o

d

d

e

e

c

c

y

y

z

z

j

j

e

e

przedsiębiorca - cechy



samodzielność



samofinansowanie



przedsiębiorczość



główny cel: maksymalizacja zysku

–

mogą być inne cele, nie zawsze główny cel jest najważniejszy (vide: zdobywanie nowych rynków,

zaangażowanie w ochronę środowiska)
podstawowe decyzje producenta



jakie produkty wytwarzać



jakie czynniki produkcji stosować



jaką technologię stosować



w jakiej ilości produkować



komu i w jakiej cenie sprzedawać

równowaga producenta



przedsiębiorca jest w równowadze, gdy wybiera taką wielkość produkcji, która umożliwi mu
maksymalizację zysku

P

P

r

r

o

o

b

b

l

l

e

e

m

m

y

y

g

g

o

o

s

s

p

p

o

o

d

d

a

a

r

r

c

c

z

z

e

e

:

:

i

i

n

n

f

f

l

l

a

a

c

c

j

j

a

a

inflacja – df



zjawisko monetarne wywołane szybszym przyrostem ilości pieniądza niż produkcji (obniżanie się siły
nabywczej pieniądza)

– potocznie wzrost ogólnego poziomu cen



przeciwieństwem inflacji jest deflacja

–

Wzrost siły nabywczej pieniądza obecnego na rynku.

–

potoczne określenie spadku cen rynkowych, sytuacji, kiedy za tę samą ilość pieniędzy kupić można coraz
więcej dóbr (towarów i usług).

przyczyny inflacji



nadmierna emisja pieniędzy; nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego, prowadzona poprzez

1. dodruk banknotów,
2. oprocentowanie pieniędzy
3. działalność kredytową banków komercyjnych (tzw. "bankowa kreacja pieniądza").



niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np. surowców energetycznych), który
prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży



wzrost zagregowanego popytu w gospodarce



niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy)



przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego finansowanego przez
państwo)



ingerencja państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do nadmiernej ilości
pieniądza



wadliwa struktura gospodarki



import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje wzrost kosztów
produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)



długookresowe dodatnie saldo bilansu handlowego (nadwyżka eksportu nad importem)



recesja gospodarcza (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji)



monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)

rodzaje inflacji ze względu na przyczyny



ciągniona przez popyt

–

popyt rośnie szybciej niż podaż (niezrównoważony budżet, za dużo kredytów, spirala płacowo-cenowa)



pchana przez koszty

–

zawsze przyczyny zewnętrzne (rosną ceny surowca, zwiększa się fiskalizm państwa, presja na ustalanie
cen minimalnych przez dostawców)



strukturalna

skutki inflacji



realny spadek wartości zobowiązań i wierzytelności, które nie podlegają waloryzacji; w szczególności
skutkiem inflacji jest względne zmniejszenie się dochodów osób, których nominalne dochody są stałe – te
niekorzystne konsekwencje inflacji można w pewnym stopniu zmniejszyć dokonując odpowiednio często
waloryzacji zobowiązań



tzw. koszty zdartych zelówek – są związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji ludzie dążą do
utrzymywania mniejszych zasobów gotówki, co związane jest z pewnymi kosztami, jak np. koszty dojazdu
do bankomatu – wraz z rozpowszechnianiem się obrotu bezgotówkowego znaczenie tych kosztów będzie
maleć



tzw. koszty zmienianych jadłospisów – są to koszty związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji firmy
częściej muszą zmieniać ceny, co wiąże się z dodatkowymi kosztami – przykładowo restauracje muszą
częściej zmieniać jadłospisy



konsumentom łatwiej jest porównywać ceny oferowane przez różnych sprzedawców, gdy inflacja jest niska



konsumenci chcą się pozbyć pieniądza, zakupując dobra, których wartość nie maleje; tym samym napędzają
te sektory gospodarki, które produkują dobra trwałe (szeroko pojęte maszyny, biżuterię, złoto itp.)



skoro rosną ceny dóbr, konsumenci chętniej kupują ich tańsze zamienniki



inflacja wywołuje wzrost (niekoniecznie równomierny) cen kolejnych towarów; jeżeli wzrasta cena benzyny
(także np. przez nakładanie podatków, w tym akcyzy), rosną koszty transportu i ceny wszystkich towarów,
które są transportowane; tym samym wzrost ceny benzyny może spowodować wzrost cen chleba

Rodzaje inflacji według kryterium tempa



pełzająca – nie przekracza 5% rocznie



krocząca – oscyluje w granicach 5-10% do kilkudziesięciu % rocznie



galopująca – wzrost cen od kilkudziesięciu do ok. 150 % w skali rocznej



hiperinflacja – roczny wzrost cen o ok. 150% lub więcej

prawo Greshama-Kopernika



pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy, czyli pieniądz lepszy znika (stanowi on środek tezauryzacji)

zwalczanie inflacji



w przypadku inflacji popytowej ściągnięcie pieniądza z rynku



zawsze wysokie koszty społeczne



trudniej ograniczyć inflację kosztową niż popytową

–

obniżanie podatków

–

dywersyfikacja źródeł dostaw surowców

–

rozbijanie monopoli

–

obniżanie stóp procentowych

inflacja a koniunktura



Początkowo procesy inflacyjne występowały tylko w okresach ożywienia koniunktury gospodarczej.



Współcześnie towarzyszą one każdej fazie cyklu gospodarczego.



Pojawiły się w związku z tym nowe pojęcia: stagflacja i slumpflacja.

stagflacja



stan gospodarki charakteryzujący się jednocześnie wysokim poziomem inflacji (dwucyfrowej), wysokim
bezrobociem i stagnacją gospodarczą



miernikiem opisującym ten stan jest stopa stagflacji, zwana też stopą ubóstwa, stanowiąca sumę stopy
inflacji i stopy bezrobocia



wskaźnik PKB ulega stagnacji



Stagflacja wiąże się z fazą depresji w cyklu koniunkturalnym, przy czym pojawiła się stosunkowo niedawno
(lata 70.), kiedy procesy inflacyjne nabrały trwałego charakteru (wcześniej fazę depresji charakteryzowała
stabilizacja cen na niskim poziomie).



Jest też uznawana za szczególny rodzaj inflacji.

slumpflacja



stan gospodarki, w którym załamaniu się procesów gospodarczych, wyrażającemu się spadkiem produkcji i
dochodu narodowego w ujęciu bezwzględnym (kryzys), towarzyszy szybki wzrost bezrobocia i wysoki
(rosnący) poziom inflacji (nawet trzycyfrowy)



spada PKB



Slumpflacja bywa uznawana za jeden z rodzajów inflacji.



Jest ona w gospodarkach rynkowych zjawiskiem stosunkowo nowym, pojawiła się w latach 70., gdy procesy
inflacyjne, charakteryzujące wcześniej tylko fazę ożywienia w cyklu koniunkturalnym, nabrały trwałego
charakteru pojawiając się we wszystkich fazach cyklu.

C

C

y

y

k

k

l

l

e

e

k

k

o

o

n

n

i

i

u

u

n

n

k

k

t

t

u

u

r

r

a

a

l

l

n

n

e

e

koniunktura



splot okoliczności wywierający znaczny, głównie pozytywny, wpływ na warunki ekonomiczne

 Pojęcie to oznacza stan aktywności gospodarczej charakteryzowany poprzez całokształt zmieniających się w

czasie wskaźników życia gospodarczego, takich jak:

– PKB
– ceny
– płace
– zatrudnienie

 Może dotyczyć stanu gospodarki kraju lub konkretnego rynku towarowego.
 W przypadku giełdy dobra koniunktura polega na ogólnym wzroście wartości akcji.

Rodzaje wahań aktywności gospodarczej
 Najczęściej rozróżniamy następujące rodzaje wahań aktywności gospodarczej:

–

Cykle koniunkturalne, klasyczne (business cycle) – wahania w ogólnym poziomie aktywności
gospodarki pod wpływem których na ogół dochodzi do zmiany przebiegu dotychczasowego
średniookresowego trendu rozwoju gospodarki.

–

Cykle wzrostowe (growth cycle) – wahania tempa aktywności gospodarki wokół dotychczasowego
średniookresowego wzrostowego trendu gospodarki.

–

Cykle Kondratiewa – zmiany w przebiegu długookresowego trendu rozwojowego gospodarki.

Cykl koniunkturalny



wahania w ogólnym poziomie aktywności gospodarczej, podczas których gospodarka na przemian wzrasta i
kurczy się



wahania te powtarzają się, ale nie są regularne



charakteryzują się zróżnicowaną amplitudą wahań i długością trwania fazy wzrostu i kurczenia się
gospodarki

idealny cykl koniunktury

fazy klasycznego cyklu koniunkturalnego



rozkwit (boom)



kryzys



depresja (zastój)



ożywienie

fazy współczesnego cyklu koniunkturalnego



faza wzrostowa



faza spadkowa



faza spadkowa łagodzona jest interwencjonistycznymi instrumentami państwa, co powoduje
niedopuszczanie do pełnego kryzysu

M

M

i

i

e

e

r

r

n

n

i

i

k

k

i

i

a

a

k

k

t

t

y

y

w

w

n

n

o

o

ś

ś

c

c

i

i

g

g

o

o

s

s

p

p

o

o

d

d

a

a

r

r

c

c

z

z

e

e

j

j

P

RODUKT

K

RAJOWY

B

RUTTO

 (ang. GDP - Gross Domestic Product)
 wartość produkcji rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych, wytworzonych podczas określonego czasu (z

reguły jednego roku), przez czynniki wytwórcze znajdujące się na terytorium danego kraju, niezależnie od
tego, kto jest ich właścicielem

 opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej

jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku)

metody liczenia PKB
1) Metoda sumowania produktów



wartość wytworzonych dóbr i usług finalnych oblicza się, odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i
usług zużytych do tej produkcji



PKB (suma wartości dodanej ze wszystkich gałęzi gospodarki narodowej )

= produkcja globalna kraju minus zużycie pośrednie



produkcja globalna kraju – suma dóbr i usług wyprodukowanych w gospodarce w danym czasie



zużycie pośrednie – wartość dóbr i usług potrzebnych do wytworzenia wartości globalnej produkcji



Obliczanie PKB na podstawie formuły sumowania produktów jest uciążliwe, gdyż statystyka państwowa nie
podaje ani bezpośrednich miar produkcji globalnej, ani zużycia pośredniego.



Dlatego w praktyce stosuje się inne formuły.

2) Metoda sumowania wydatków



PKB jest w dobrym przybliżeniu równy finalnym wydatkom wszystkich nabywców wartości dodanej
wytworzonej na terenie kraju



PKB = konsumpcja + inwestycje + wydatki rządowe + eksport - import + zmiana stanu zapasów

W praktyce rzadko zdarza się, aby przedsiębiorstwa i instytucje publiczne znacznie powiększały zapasy albo pozbywały się ich, więc
zmiana stanu zapasów w gospodarce jest wielkością niedużą i na ogół pomija się ją w obliczeniach PKB.

3) Metoda sumowania dochodów



wynika z faktu, że suma wydatków musi być równa sumie dochodów ze wszystkich źródeł



PKB = dochody z pracy + dochody z kapitału + dochody państwa + amortyzacja

PKB nominalny oblicza się według bieżącej wartości pieniądza, PKB realny natomiast według realnej
wartości pieniądza, a więc uwzględniając inflację. Przeliczenie polega na podzieleniu PKB nominalnego przez
indeks cen. W zestawieniach statystycznych PKB realny najczęściej przedstawiany jest w cenach stałych z
wybranego roku bazowego.



czyste PKB jest miarą wielkości gospodarki



wzrost lub spadek realnego PKB stanowi miarę wzrostu gospodarczego



czyste PKB jest złą miarą dobrobytu społeczeństwa, ponieważ nie uwzględnia liczby ludności



jako miarę dobrobytu powszechnie używa się więc PKB per capita, czyli PKB w przeliczeniu na osobę

Do porównań międzynarodowych PKB przelicza się:

– według bieżącego kursu wymiany, zazwyczaj na dolary amerykańskie

albo

– według parytetu siły nabywczej - lepiej oddającego realną wartość dochodu obywateli.

 W porównaniach międzynarodowych wartości PKB liczonego według parytetu siły nabywczej różnią się

względem liczonego według kursu nominalnego na korzyść krajów o niższym poziomie cen, zazwyczaj
słabiej rozwiniętych, a na niekorzyść krajów drogich.

%

100

*

B

P

B



P

RODUKT

N

ARODOWY

B

RUTTO



wartość produkcji rynkowej wszystkich dóbr i usług finalnych wytworzonych podczas określonego czasu (z
reguły jednego roku), przez czynniki wytwórcze, będące własnością danego kraju lub jego obywateli,
niezależnie od tego, czy znajdują się w kraju, czy za granicą
PNB = K + I + G + En + Dn

–

K - konsumpcja

–

I - inwestycje

–

G - wydatki rządowe

–

En - eksport netto, czyli eksport-import

–

Dn - dochód netto obywateli za granicą



PNB Polski = dochody polskich podmiotów za granicą + polskie PKB pomniejszone o dochody podmiotów
obcych

P

RODUKT

N

ARODOWY

N

ETTO

(D

OCHÓD

N

ARODOWY

)



miara efektów rocznej działalności gospodarki, rozumiany jako różnica produktu narodowego brutto oraz
wartości amortyzacji kapitału trwałego



PNN = PNB – amortyzacja

S

TOPA

B

EZROBOCIA



wielkość statystyczna opisująca nasilenie zjawiska bezrobocia w danej populacji



Najczęściej definiuje się stopę bezrobocia jako stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby ludności
aktywnej ekonomicznie (zasobu siły roboczej danej populacji).



Tak zdefiniowaną stopę bezrobocia oblicza się różnie, w zależności od przyjętej definicji osoby bezrobotnej.



B – liczba osób bezrobotnych



P – liczba osób pracujących



P+B – liczba osób aktywnych zawodowo



najczęściej praktykowane (ponieważ najprostsze do wyliczenia), ale nie do końca prawidłowe, jest
podawanie stopy bezrobocia rejestrowanego, do wyliczenia której przyjmuje się, że bezrobotny, to osoba,
która jest aktualnie zarejestrowana zgodnie z prawem danego kraju, jako poszukująca pracy



Międzynarodowa Organizacja Pracy zaleca wyliczanie stopy bezrobocia zgodnie z następującą definicją:

–

za bezrobotną uważa się osobę, która spełnia równocześnie wszystkie poniższe warunki:

 ukończyła 15 lat;
 aktualnie nie pracuje (nie świadczy pracy w rozumieniu definicji MOP), ani nie odbywa przyuczenia do zawodu z

elementami nauki praktycznej;

 poszukiwała aktywnie pracy w tygodniu badania lub w ciągu 6 tygodni poprzedzających badanie;
 jest zdolna do podjęcia pracy w tygodniu badanym lub następnym i wyraża gotowość podjęcia takiej pracy.

S

TOPA

I

NFLACJI

 miernik intensywności procesu inflacji wyrażający w procentach tempo wzrostu ogólnego poziomu cen w

badanym okresie w stosunku do okresu przyjętego za podstawę

 wobec mnogości dóbr i usług składających się na produkt społeczny i braku możliwości uwzględnienia ich

wszystkich w obliczeniach (z uwagi na pracochłonność), stopę inflacji oblicza się biorąc pod uwagę te z
nich, które mają istotny udział w wartości rocznego produktu społecznego

P

0

poziom cen w roku minionym



P

1

poziom cen w roku bieżącym

Wysokie tempo wzrostu PKB:
 niskie bezrobocie
 wysoka inflacja

%

100

0

0

1





P

P

P

krzywa Philipsa

istnieje odwrotna zależność między stopą
wzrostu płac nominalnych a stopą
bezrobocia

zmodyfikowana krzywa Philipsa



Inflacja a bezrobocie są odwrotnie proporcjonalne.



Zmniejszanie różnymi instrumentami stopy bezrobocia powoduje
zwiększenie inflacji.



Przez odpowiednią politykę państwo może zapewnić taką kombinację
poziomów inflacji i bezrobocia, która może być uznana społecznie za
najkorzystniejszą.

W latach 60. i 70. XX w. wielu ekonomistów wierzyło,
że relacja ta ma charakter uniwersalny i jest rodzajem
prawa ekonomicznego. W efekcie tych poglądów rządy
wielu państw decydowały się w tym czasie na celowe
utrzymywanie wysokiej stopy inflacji w imię
zmniejszania bezrobocia.
Długookresowa krzywa Philipsa jest pionowa i
wskazuje, że gospodarka w końcu wróci do naturalnej
stopy bezrobocia, niezależnie od tempa inflacji.

W ciągu ostatnich 25 lat zarówno bezrobocie jak i inflacja
wykazywały na świecie tendencje wzrostowe, co dowodzi, że
krzywa Phillipsa sprawdza się tylko w szczególnych
przypadkach i że na stopę bezrobocia większy wpływ od
inflacji ma wiele innych czynników. Obecnie jest już raczej
oczywiste, że bezrobocie i inflacja nie muszą być związane
odwrotną zależnością, jak to utrzymują niektórzy ekonomiści (por. zjawisko stagflacji), a krzywa Phillipsa sprawdza się tylko w
pewnych, szczególnych warunkach.
Obecnie niewielu już ekonomistów uznaje ważność tej wymienności w długim okresie.
Aktualnie istnieje kilka teorii próbujących bardziej precyzyjnie wyjaśnić relacje między inflacją a bezrobociem – z których można
wskazać teorię NAIRU (non-accelerating inflation rate of unemployment).

Bezrobocie NAIRU pojawia się gdy płace odpowiadające wymaganiom pracowników zrównują się z płacami zgodnymi z realiami gospodarczymi czyli przy
ustabilizowanej dynamice procesów inflacyjnych. Gdy występuje zrównanie oczekiwań płacowych nie oddziałują one na inflacje. Tak więc NAIRU zależy od
płacy realnej i poziomu postulowanych płac. Zakładając brak szoków podażowych to w przypadku wystąpienia bezrobocia niższego od poziomu NAIRU, w
gospodarce pojawia się zwiększenie tempa inflacji. Jeśli poziom bezrobocia jest niższy od NAIRU inflacja rośnie. NAIRU jest wyznaczana z krzywej Philipsa
(pokazuje związek pomiędzy bezrobociem a inflacją). Punkt, w którym krzywa Philipsa krzyżuje się z linią poziomą oznacza NAIRU. NAIRU odpowiada
potencjalnej wydajności, czyli maksymalnemu poziomowi Produktu Krajowego Brutto.

Badania w tym zakresie prowadzili między innymi ekonomiści amerykańscy Milton Friedman oraz Edmund Phelps, laureaci nagrody
Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie ekonomii.

BIBLIOGRAFIA (najważniejsze pozycje):
R. Milewski – Podstawy ekonomii, Warszawa 2002
J. Mierzejewska-Majcherek – Podstawy ekonomii, Warszawa 2007
M. Wajgner, R. Tylińska – Podstawy ekonomiczne i prawne w hotelarstwie, Warszawa 2007
A. Panasiuk – Ekonomika turystyki, Warszawa 2006
M. Pietraszewski – Ekonomika przedsiębiorstw, cz. 1-3, Poznań 2007
Wikipedia