Głoska

Głoska – najmniejsza głośna artykulacja powtarzająca się w toku mowy. Mowa składa
się z głosek. Głoski mówimy i słyszymy. Zapisujemy głoski za pomocą liter. Głoska może
być samogłoską lub spółgłoską. Głoska może składać się z dwóch liter (sz, cz, ch, dź,
rz).

Afereza – zanik początkowej głoski lub grupy głosek w wyrazie.

Afrykata – spółgłoska zwarto–szczelinowa (c, dz, cz, ć, dź).

Alofon – głoska różniąca się od innej głoski tylko cechą fonetyczną, nie funkcją.

Alograf – wariant graficzny litery.

Alternacja – oboczność – powtarzająca się seryjnie wymiana głosek różnych
fonetycznie, lecz pokrewnych etymologicznie, np. wianek – wieniec, wieziesz – wiozę.

Apofonia – przegłos – wymiana, oboczność samogłosek w rdzeniach i afiksach
wyrazów (np. e : o – wieźć : wozić).

Apokopa – zanik głoski na końcu wyrazu.

Aspiracja – przydech dający w wyniku słaby dźwięk h, towarzyszący artykulacji
niektórych głosek.

Aspiraty – spółgłoski przydechowe, np. ph, th, kh, dh, gh w systemie danego języka,
przeciwstawiające się spółgłoskom czystym p, t, k, d, g.

Asybilacja – wytwarzanie się w końcowej fazie artykulacji spółgłoski zwartej szczeliny,
której rezultatem są np. polskie spółgłoski ć, dź, powstałe z dawnych t', d'.

Augment – samogłoska ddawana przed tematem czasownika w formach czasu
przeszłego.

Dwuznak – znak podwójny, składający się z dwóch elementów, w szczególności
połączenie dwóch liter oznaczające jedną głoskę, np. sz, rz, cz, ch, dź, dz.

Dyftong – dwugłoska – zespół dwóch elementów samogłoskowych, z których tylko
jeden jest podstawą sylaby, np. autor.

Dysymilacja – zjawisko polegające na przekształceniu jednej z dwóch spółgłosek,
identycznych lub mających cechy wspólne, w inną, np. forwark – folwark.

Eufonia – harmonijne, przyjemne brzmienie głosek.

Geminaty – spółgłoski podwojone, np. panna, lekki.

Głosolalia – pozbawione wyraźnego sensu układy głoskowe tworzące niby–wyrazy.

Hiatus – rozziew – zbieg dwu samogłosek, należących do dwu różnych sylab, np.
apoteoza.

Implozja – początkowy moment artykulacji spółgłosek zwartych.

Jery – półsamogłoski występujące w językach słowiańskich w X–XI w. W okresie
późniejszym przekształcały się w samogłoski lub zanikały.

Jotacja – pojawienie się spółgłoski “j” w wyrazach, najczęściej przed samogłoskami
nagłosowymi i między samogłoskami.

Kontrakcja – ściągnięcie dwóch występujących obok siebie samogłosek w jedną.

Litera – znak graficzny oznaczający określoną głoskę (pisany, drukowany, wykuty,
wykonany z jakiegoś materiału), zespół liter danego języka stanowi alfabet.

Mazurzenie – wymowa ogólnopolskich spółgłosek sz, ż, cz, dź, jak s, z, c, dz
występująca w niektórych dialektach polskich.

Metateza – przestawienie kolejności głosek w wyrazie, nie będących w bezpośrednim
sąsiedztwie, np. “leworwer” zamiast rewolwer.

Miniskuła – głoska pisana małą literą.

Monoftong – pojedyncza samogłoska.

Samogłoska – głoska dźwięczna, otwarta, mogąca tworzyć sylabę.

Seplenienie – sygmatyzm – nieprawidłowa wymowa spółgłosek szczelinowych
zębowych i dziąsłowych (s, z, c, ć, ś, ź, ż).

Sonanty – półsamogłoski – grupa fonemów stojących na pograniczu między
samogłoskami i spółgłoskami, np. spółgłoski półotwarte, płynne – r, l, nosowe – m, n.

Sonorne spółgłoski – głoski,które nie mają bezdźwięcznego odpowiednika w pozycji
niezależnej, są to półotwarte: m, m', n, ń, ł, l, l', r.m

Spiranty – spółgłoski szczelinowe, np. f, w, s, z, sz, ź, ż, ś.

Spółgłoska – konsonant – głoska tworząca sylabę w połączeniu z samogłoską.

Spółgłoska alweolarna – spółgłoska, której głównym miejscem artykulacji są górne
dziąsła.

Spółgłoski apikalne – spółgłoski artykułowane w ten sposób, że czubek języka zwiera
się z najwyższą częścią podniebienia twardego.

Spółgłoski cerebralne – spółgłoski, przy których artykulacji koniec języka zwiera się z
najwyższą częścią podniebienia twardego, tuż pod dziąsłami.

Spółgłoski ejektywne – spółgłoski, których artykulacja polega na wypychaniu powietrza
przy rozsuwaniu zsuniętych wiązadeł głosowych.

Sylaba – zgłoska – cząstka fonacji odpowiadająca taktowi wydechu. Składa się z
samogłoski lub z samogłoski połączonej ze spółgłoską. Sylaba jest otwarta, kiedy jest
zakończona samogłoską lub zamknięta, jeżeli kończy się spółgłoską.

Synkopa – zanik nie akcentowanej głoski lub grupy głosek wewnątrz wyrazu.