Istota socjologii

Domena socjologii

Socjologia zajmuje się badaniem zasad istniejących między ludźmi. Nauka zajmuje się prostymi,
bezpośrednimi relacjami ale również bada organizacje formalne, funkcjonowanie całych
społeczeostw, związki między społeczeostwami.

Trwałośd reguł istniejących (sposób zachowania się , ubierania w zależności od sytuacji, reguły
gramatyczne itp.)wiąże się z tym, że są przekazywane z pokolenia na pokolenie a uczenie się tych
reguł to socjologia.

Reifikacja – ustanowienie jakiejś reguły, do której przywiązujemy coraz większą wagę, aby
reprezentowała odwieczną prawdę (uniwersalną)

Ludzie najbardziej przywiązują się do reguł, które w jakiś sposób zostały zainteralizowne – czyli
zaczynają byd traktowane jako własne.

Socjologia zajmuje się również badaniem w jaki sposób łamiemy zasady (nie trzymanie się reguł
gramatycznych, przekroczenie dozwolonej prędkości, kradzież, morderstwo). Są też zasady, które
powinno się łamad, jeśli są niesprawiedliwe, lub kierują się np. rasizmem czy stereotypami (kobieta
nie może byd mechanikiem samochodowym, mężczyźnie nie płaczą; wiedza profesora zawsze jest
większa niż wiedza studenta). Zasady społeczne nigdy nie są stałe i zawsze się zmieniają.

Nauka o społeczeostwie

Socjologia zajmuje się stanem rzeczywistym a nie tworzeniem zasad. Jest nauką o życiu, ma swoje
logiczno – empiryczne podstawy. Przyjmowane przez socjologię naukowe zrozumienie świata musi
byd zrozumiałe i zgodne ze stanem faktycznym. W socjologii należy stosowad „myśl krytyczną” (nie
wszystkie informacje, które do nas docierają muszą byd zgodne z „prawdą”) – zdolnośd do
zestawienia z dowodami empirycznymi.

Badania sondażowe – wykorzystują kwestionariusze do zbierania informacji. Badania przeprowadza
się na grupie respondentów, która może dostarczyd trafnej oceny opinii ogółu populacji.

Elementy laboratoryjne – zwykle używane do badania dynamiki grup społecznych ( badanie obrad
ławy przysięgłych)

Logiczne rozumowanie jest kluczowym elementem krytycznego myślenia. Częściowo łączy się z
teorią.

Pojęcia to umysłowe reprezentacje używane, aby uporządkowad ogrom zebranych doświadczeo.
Tworzy pojęcia, aby oznaczad nim grupy rzeczy mających cechy wspólne np. „istota ludzka” – to
prawie 6 mld istot w pojedynczej kategorii. Mężczyźni i kobiety dzielą te istoty na dwie kolejne
kategorie. Ale również „lęk”, „alienacja”, „przestępczośd”, „bezrobocie” też są pojęciami. Ważne jest
uporządkowanie pojęd, kobieta i mężczyzna to atrybuty ich płed to zmienna.

Rodzaje paradygmatów

 Paradygmat interakcjonistyczny (interakcje pomiędzy ludźmi) – życie społeczne jako proces

wymiany w trakcie której jednostki tworzą wspólną definicję sytuacji ( jak tworzymy reguły
życia społecznego)

 Paradygmat systemów społecznych zwany paradygmatem funkcjonalnym – koncentruje się

na strukturze życia społecznego ( system, który jest czymś więcej niż sumą jego części
składowych)

 Paradygmat konfliktu – zdefiniowany przez Karola Marksa – skupia się na rywalizacji między

jednostkami i grupami w ramach społeczeostwa.

Tożsamośd (eksperyment więzienny)

Kim jestem ?

Kim jesteś?

Czym jest istota ludzka?

Status jest podstawowym pojęciem w socjologii i odnosi się do pozycji lub miejsca zajmowanego w
społeczeostwie lub grupie społecznej (matka, hydraulik, student, kierowca itd.)

Rola to oczekiwane zachowanie jakie wiąże się z danym statusem

Status posiadamy a role pełnimy.

Statusy pełnią funkcjonalną rolę w paradygmacie systemów społecznych (orkiestra symfoniczna może
zastąpid jednego członka innym muzykiem)

Opinie są również podstawą pewnego rodzaju statusu (każdy z nas ma swoją opinię na dany temat)

Statusy jakie zajmujemy przez posiadanie i wyrażanie opinii wpływają na Masze doświadczenie
życiowe. ( z kim rozmawiamy z kim się przyjaźnimy, kto jest naszym partnerem życiowym)

Statusy przypisane – takie, które nabywamy w chwili narodzin ( rasa, płed, narodowośd)

Status osiągnięty – taki, który nabywamy sobie w czasie naszego życia. (jak widzimy siebie, jak widzą
nas inni)

Określenie tego „kim jesteśmy” poprzez to, jak widzą nas inni nazywamy jaźnią odzwierciedloną.

Ja przedmiotowe – aspekt naszej osobowości, który opowiada opiniom innych o nas

Ja podmiotowe – nasz indywidualny obraz siebie.

Czym jest grupa?

Socjologowie odróżniają grupy od agregatów, czyli prostych skupisk ludzkich takich jak ludnośd czy
tłum. Grupy społeczne tworzą pewną całośd, która jest czymś więcej niż sumą jednostek, które się na
nią składają. Nie ma ustalonych zasad co do tego jaka formacja jest grupą, ale można je podzielid ze
względu na:

 Wspólne zainteresowania
 Interakcja (porozumiewanie się twarzą w twarz)
 Przynależnośd

Grupy posiadają pewną możliwośd trwałości (sejm czy senat istnieje kilkanaście lat, zmieniają się
tylko jego członkowie)

Relacje pierwotne to te które łączą nas z rodzicami, rodzeostwem, partnerem czy najbliższymi
przyjaciółmi, cechuje je poczucie wspólnoty.

Relacje wtórne – ograniczają się do posiadanych przez dane osoby statusu i oczekiwao w związku z
odgrywanymi przez nie rolami (policjant w relacji do osoby, której wypisuje mandat jest tylko
policjantem). Grupę wtórną tworzą również osoby, z którymi pracujemy. Nie oznacza to jednak, że
nie możemy z tymi osobami się przyjaźnid. Wówczas tworzymy grupę pierwotną w ramach grupy
wtórnej.

Grupa odniesienia – to porównanie osiągnięd czy zachowao z podobną grupą zawodową lub
hobbistyczną. Porównanie, że pisarz napisał więcej książek niż hydraulik jest niewłaściwe. Dla pisarza
grupą odniesienia są inni pisarze lub literaci.

Grupy odniesienia są wyznacznikami i celami zachowao. Gdy tylko utożsamiamy się z pewną grupą
mamy tendencje do zachowywania się zgodnie z dotyczącymi ją oczekiwaniami.

Socjologowie mianem grupy wewnętrznej określają osoby, które należą do danej kategorii i się z nią
identyfikują. Grupą zewnętrzną nazywamy osoby, które do niej nie należą. To jak samych siebie
postrzegamy zależy od opinii jaką inni przedstawiają na nasz temat. Identyfikujemy się z tymi
poglądami i zaczynamy zachowywad (odgrywad role)tak jak odbierany jest nasz status w
społeczeostwie.

Organizacje

Proces tworzenia organizacji od wolontariatu do grupy obejmujący dany region aa nawet kraj. Która
jest zarządzana przez biuro centralne (przykładem tworzenia się takiej organizacji w Polsce może byd
WOŚP). Przy powstaniu ogólnokrajowej organizacji pojawia się wymóg prowadzenia dokładnej
dokumentacji z działalności finansowej. Pojawia się również paradygmat konfliktu „na co ile
wydad?”. Jedną ze zmian wiążących się z przejściem od paru osób współpracujących ze sobą do
działania w ramach formalnej organizacji jest sposób komunikacji między jej członkami.
Socjologiczne spojrzenie na organizacje powinno się odbywad od strony krytycznego obserwatora.

Czym jest organizacja?

Kiedy kilkoro ludzi działa spontanicznie, współpracując ze sobą dla dobra grupy i nie ma potrzeby by
jej ktoś przewodził nazywa się ją sojuszem – grupa jednostek, która ma wspólny cel i każdy dąży aby
go osiągnąd. Sojusz przestaje byd skuteczny, gdy grupa jednostek rośnie lub kiedy czynności stają się
zbyt skomplikowane.

Organizacje podobnie jak związki czy grupy są sposobem ukazania kim jesteśmy.

 Organizacje mają określone obszary swojej jurysdykcji
 Czynności powinny byd regularnie wykonywane
 Struktura organizacji jest dokładnie zarysowana podobnie jak zakres obowiązków każdego

pracownika

 Ma strukturę hierarchiczną - każdy poziom charakteryzuje się określonymi kompetencjami,

im wyższy poziom tym mniej zatrudnionych osób.

Pociąga to jednak za sobą pewną biurokrację . jednak pomaga ona i jest dużo bardziej skuteczna od
organizacji, które nie prowadzą działao biurokracyjnych. Ludzie zajmujący się biurokracja mogą się
zmieniad, jednak archiwa świadczące o działalności organizacji pozostają.

Władzę na organizacjami posiadają instytucje

Ralph Nadler opublikował artykuł aby zwrócid uwagę na wady jakie posiada chevrolet. Jego artykuł
przyniósł daleko idący wpływ na rożne gałęzie przemysłu. Ten wpływ wywołał nie tyle na organizacje
biznesowe i rządowe, ale na instytucje.

Instytucje tworzą kontrast dla działania organizacji, co oznacza, że jakakolwiek zmiana
instytucjonalna powoduje zmiany w niezliczonych organizacjach.

Mimo, że istnieje wiele sposobów zaspokojenia potrzeb zarówno społeczeostwa jak i jednostek
istnieje silna tendencja do instytucjonalizowania jednej spośród wielu form. Oznacza to, że tylko
jeden sposób działania zostaje przyjęty, uprawomocniony, upowszechniony, oczekiwany, a nawet
wymagany.

Socjologowie wymieniają pięd instytucji rządzących różnymi aspektami naszego społecznego życia.

 Rodzina
 Religia
 Rząd
 Gospodarka
 Szkolnictwo

Elementy instytucji.

 Normy – czyli oczekiwane wzory zachowao. Wszystkie prawa kwalifikują się jako normy

(ograniczenie prędkości, podatki, zakazy itp.)

 Konserwatyzm instytucji.

Instytucje powstają by zaspakajad potrzeby jednostek i społeczeostwa jako systemu, ale jej
pierwotnym celem jest „utrwalenie samej siebie” (np. zadaniem demokracji jest utrwalenie
demokracji). Instytucje są układem zamkniętym, a jej elementy wspierają się nawzajem w
sposób umożliwiający utrwalenie całego systemu w trakcie tego procesu.

 Utrwalenie instytucji jako kwestia osobista.

W procesie socjalizacji uczymy się różnych elementów instytucji w ramach których działamy,
a także tego, że inni również podzielają te same przekonania, wartości i normy.
Społeczeostwo jest skonstruowane w sposób naturalnie łączący instytucję i tożsamośd
osobistą jednostek.

 Instytucjonalne powiązania

Sankcje, internalizacja, własne interesy, tożsamośd jednostek utrwalają instytucje ale ich
wzajemne powiązania również (rodzina – szkoła – religia), wzajemne poparcie

Zmiany instytucjonalne

Instytucje często znajdują się w stanie konfliktu. Przekonania i wartości mogą zaprzeczad normom
innych instytucji np. podnoszenie podatków; działalnośd instytucji badawczych – kościół) reguły
społeczne są wiecznie poprawiane.

Kultura i społeczeostwo

W socjologii i antropologii termin kultura odnosi się do całokształtu wzorców instytucjonalnych w
społeczeostwie (przekonao, wartości, norm, symboli i artefaktów). Kultura jest złożona z jawnych i
ukrytych wzorców zachowao nabywanych i przekazywanych nam przez symbole; rdzeniem kultury są
tradycyjne (historyczne) idee i połączone z nimi wartości. Kulturę można więc uznad za wzorzec
zachowao należących do pewnego społeczeostwa, który odróżnia ich od innych społeczeostw.
Kultura składa się z instytucji (przekonania, wartości, normy i sankcje)

Można ogólnie mówid o kulturze danego społeczeostwa, ale obecnie wszystkie społeczeostwa są
bardzo złożone. Socjologowie używają terminu subkultura, aby opisad kultury różnych grup
społecznych. Pogląd według którego uznajemy własną kulturę za lepszą od innych socjologowie
nazywają etnocentryzmem.

Etnocentryzm ma dwie zasadnicze wady ; indywidualną i społeczną. Indywidualny etnocentryzm
działa jak „klapki na oczy”, które odcinają nas od nowych doznao. Społeczny etnocentryzm może
doprowadzid do międzygrupowej przemocy i nienawiści.

Aby odkryd jak działają społeczeostwa należy pamiętad, że różnice między nimi są tylko różnicami a
nie prawdą czy fałszem.

Relatywizm kulturowy jest formą otwartości socjologii.

Społeczeostwo

W skład struktury społecznej wchodzą statusy i oczekiwania względem ról. Pojęcie to zawiera także w
sobie sankcje wartości, przekonania, organizacje, instytucje, które strukturyzują nasze życie
społeczne. System zawiera w sobie element sprzężenia. Oznacza to, że działanie systemu może
spowodowad zmiany zarówno w samym systemie jak i w środowisku w którym działa.

Pozytywne sprzężenie zwrotne; np. im więcej dzieci rodzi się w społeczeostwie tym większa całkowita
liczba ludności; im większa liczba potencjalnych rodziców, tym więcej rodzi się dzieci.

Sprzężenie negatywne- istnieje negatywny związek między liczbą ludności, a liczbą pożywienia na
osobę (zakładając, że ilośd pożywienia jest stała) im więcej ludzi tym większa śmiertelnośd z powodu
niedożywienia i głodu.

Aby przetrwad w danym systemie społecznym istnieje potrzeba „wymiany” – reprodukcja
biologiczna.

Systemy społeczne muszą mied przywództwo (demokracja, monarchia absolutna itp.)

Nierówności

Nierównośd zinstytucjonalizowana – różnice wynikające a płci, rasy itp.

Zatrudnienie kobiet, płace kobiet i mężczyzn, płace osób należących do innej rasy.

Często podchodzimy do tematów takich jak nierównośd w sposób zbytnio uproszczony, poprzez co
nie jesteśmy w stanie sobie z nimi poradzid. Socjologia i jej paradygmaty, jak np. teoria systemów
społecznych czy konfliktu, umożliwiają nam skuteczniejszą obserwację życia społecznego w kwestii
nierówności, dzięki czemu możemy wywierad wpływ na otaczający nas świat.

Wolnośd a porządek.

Jeżeli ludzie nie stosują się do reguł rządzących struktura społeczna taka się rozpada i życie zmienia
się w chaos ( rozboje, napady, kradzieże). Każde społeczeostwo cieszy się swoją wolnością, która
jednak jest ograniczona przez prawo, którego należy przestrzegad pod różnymi sankcjami.

Dewiacje- są przypadkami łamania jakichkolwiek reguł czy form, nie tylko obowiązującego prawa.

Normy społeczne pozwalają nam prowadzid spokojne i bezpieczne życie, które zapewniamy sobie
zrzekając się pewnych wolności. System ten jednak przestaje funkcjonowad gdy ludzie przestają życ
według ustalonych norm stąd wykształcają się mechanizmy kontroli społecznej służące temu, aby
posłuszeostwo względem prawa zapewnid. Powstają jednak problemy; normy mogą byd

niesprawiedliwe, środki kontroli społecznej mogą działad na rzecz przetrwania danego systemu (lub
autorytetu)

Kara więzienia za nieprzestrzeganie prawa ma swoje cele

 Karanie ( krzywda za krzywdę)
 Ochrona społeczna (odizolowanie przestępcy od społeczeostwa)
 Odstraszenie (przykład kary dla innych)
 Resocjalizacja(umożliwienie powrotu do społeczeostwa)

Zmiana społeczna

Zmiany technologiczne (wynalezienie i szybki rozwój komputera)mają swój odpowiednik w wymiarze
społecznym. Zmieniają się gusta muzyczne, religie tracą swoją popularnośd, arystokracja i monarchia
są zastępowane demokracją.

Rodzaje zmian społecznych

 Doznaniowa (podkreśla rolę zmysłów w rozumieniu rzeczywistości)
 Ideacyjny ( aspekt religijno – duchowy)
 Idealistyczny (łączy w sobie cechy doznaniowe i ideacyjne)

Konflikty i zmiany

Różnego rodzaju konflikty powodują rożne zmiany społeczne. Począwszy od drobnych konfliktów
typu posiadanie odmiennego zdania na jakiś temat poprzez większe, pracownik – pracodawca, czy
walka z uciskiem , niesprawiedliwością aż do zbrojnych wystąpieo tj. wojny. Wszystkie te rzeczy są
powodem ciągłych i nieustannych zmian w naszym społeczeostwie

Perspektywa globalna

Granice paostwa praktycznie nie istnieją jeśli chodzi o np. handel. W każdym paostwie możemy kupid
wiele produktów pochodzących z dowolnego miejsca na świecie, zjeśd obiad w różnych restauracjach
itd.

Demokrację uznaje się za jedną z najskuteczniejszych form współczesnych rządów. Większośd
demokracji rozdziela władzę wykonawczą , ustawową i sądowniczą. Parlamenty są zwykle
dwuizbowe, a gałąź wykonawcza zazwyczaj podzielona jest na departamenty albo ministerstwa.

Powstawanie związków zawodowych formalnych i nieformalnych jest różnie reprezentowanych na
całym świecie, tak samo jak istnieją rożne korporacje o różnym stopniu dochodów i majątku.

Tak jak pewne marki produktów są znane na całym świecie, tak też są osoby, których twarze i
nazwiska są powszechnie znane (ludzie polityki, religii, sportu, rozrywki, mediów)

Globalne problemy

Wiele problemów społecznych takich jak przestępczośd uprzedzenia czy ubóstwo dotyka wiele
różnych miejsc świata. Niektóre problemy występuję tylko w konkretnych krajach inne mają zasięg
globalny (wojny, głód, przeludnienie)