Seminarium:

Typy dziedziczenia jednogenowego u człowieka – fizjologia i

patologia. Przykłady kliniczne chorób jednogenowych.

Dr n.med. Marzena Wiśniewska

Rodzaj uszkodzenia materiału genetycznego decyduje o zakwalifikowaniu
choroby genetycznie uwarunkowa

nej do jednej z następujących grup:

spowodowanych aberracjami chromosomowymi
s

powodowanych mutacją pojedynczego genu

uwarunkowanych wieloczynnikowo

Choroby jednogenowe

– dziedziczone zgodnie z prawami Mendla, powodowane są

mutacjami w jednym lub w obu ge

nach tworzących parę genów autosomalnych lub w

genach występujących w chromosomach płciowych. Wykazują charakterystyczny
sposób dziedziczenia, rozpoznawalny na schematach rodowodów.
Zmiany materiału genetycznego są submikroskopowe (badanie kariotypu nic tu nie
da!)

, dostępne do badania jedynie metodami biologii molekularnej. Niestety w

stosunkowo nielicznych udało się już wykazać określony defekt molekularny.
Diagnostyka

chorób uwarunkowanych jednogenowo jest oparta na:

ocenie klinicznej
analizie rodowodu
badaniu DNA

(tam gdzie to możliwe).

Częstość – ok.1% populacji ogólnej jest dotkniętej chorobami uwarunkowanymi
jednogenowo.

W wydaniu internetowym „Dziedziczenia Mendlowskiego u Człowieka” Victora
McKusicka (Online Mendelian Inheritance In Man, OMIM,

www.ncbi.nlm.nih.gov

)

–

stan na dzień 6.09.2011r. - wymieniono ponad 22 000 znanych jednogenowych cech
zdefiniowanych do tej pory u człowieka: 19528 z nich to cechy zlokalizowane na
autosomach, a 1158 na chromosomie X.
Większość badań skupia się na cechach jednogenowych i to właśnie dzięki nim
dokonują się największe postępy w dziedzinie genetyki medycznej.
Dążenie do zmapowania genu do określonych miejsc na chromosomach,
sklonowanie i zsekwencjowanie.

Wybrane

przykłady cech dominujących i recesywnych u człowieka:

cechy dominujące

cechy recesywne

włosy falujące

włosy proste

włosy nierude

włosy rude

włosy ciemne

włosy jasne

oczy brązowe

oczy niebieskie

brak pieg

ów

piegi

rzęsy długie

rzęsy krótkie

policzki z dołkami

policzki bez dołków

uszy odstające

uszy przylegające

zwijanie języka w trąbkę

brak zdolności zwijania języka w trąbkę

Najczęstsza choroba uwarunkowana autosomalnie dominująco:

rodzinna hipercholesterolemia (FH, OMIM #143890)

częstość 1:500; najczęstsza choroba jednogenowa;
wśród osób po przebytym zawale serca częstość heterozygot 1:20 !
mutacja genu (LDLR) kodującego receptor dla krążących we krwi lipoprotein o
niskiej gęstości LDL; chromosom 19p13.2

Najczęstsza choroba uwarunkowana autosomalnie recesywnie:

mukowiscydoza (CF, OMIM #219700)

częstość dla Europy Pn 1:2500; częstość nosicieli genu 1:25;
mutacja genu (CFTR) kodującego produkt białkowy określany jako
„przezbłonowy regulator transportu jonów”; chromosom 7q31.2
najczęstsza mutacja: ∆F508 (delecja fenyloalaniny w pozycji 508)

Najczęstsza choroba sprzężona z chromosomem X:

daltonizm -

ślepota na barwę czerwoną i zieloną (OMIM +303800)

częstość 1: 12 mężczyzn; 8% mężczyzn w Europie nie odróżnia tych barw;
gen na chromosomie Xq28

Przykłady kliniczne chorób jednogenowych:

Dysplazje kostne:

achondroplazja

hipochondroplazja

pseudoachondroplazja

zespół Marshalla

dysplazja kamptomeliczna

Z. Bealsa

Z. Marfana

Z. Ehlersa-Danlosa

Z. cutis laxa

Progeria

Z. Wernera

Fakomatozy - Stwardnienie guzowate

Z.Goltza

Z.Aperta

Z.Crouzona

Z.Treachera-Collinsa

Wodogłowie sprzężone z chromosomem X

Dysplazja ektodermalna hipohydrotyczna

Zespół Smith-Lemli-Opitz

Acrodermatitis enteropatica