Finanse – materiały do studiowania

Polityka pieniężna NBP i jej konsekwencje dla systemu bankowego

1. Rynek finansowy i jego instrumenty

Rynek finansowy - koncentruje popyt i podaż na kapitał, dokonuje się tu transakcji instrumentami
finansowymi, posiadacz dowolnej formy kapitału ma możliwość jej zainwestowania, a podmiot
poszukujący kapitału otrzymuje szansę na zaspokojenie swoich potrzeb.
W zależności od okresu dysponowania środkami przez podmiot finansujący własną działalność oraz
celów pozyskania środków możemy wyróżnić rynek pieniężny i kapitałowy.

Instrumenty finansowe: to umowy, kontrakty, między stronami, określające zależność finansową w jakiej
pozostają obie strony, przez inwestora instrumenty finansowe są klasyfikowane w aktywach bilansu,
przez emitenta instrumenty finansowe są uwzględniane w pasywach bilansu.

2. Instrumenty rynku pieniężnego

Instrumenty rynku pieniężnego są to papiery wartościowe lub prawa majątkowe opiewające na
wierzytelności pieniężne o terminie realizacji nie dłuższym niż rok, których wartość może być ustalana w
każdym czasie. Mają one charakter wierzycielski i bezwzględnie obowiązujący termin wykupu.
Instrumenty te mogą mieć charakter dyskontowy (gdy są sprzedawane poniżej ceny nominalnej, a
odkupywane po cenie nominalnej) lub też mieć charakter odsetkowy (kuponowy).

Podstawowe instrumenty rynku pieniężnego:
-

Bony skarbowe – są to papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa w celu zaspokojenia
potrzeb pożyczkowych budżetu państwa. Są to instrumenty o charakterze dyskontowym, emitowane
w seriach najczęściej na okres 13, 26 i 52 tygodni.

-

Bony pieniężne – są to krótkoterminowe papiery wartościowe emitowane przez Narodowy Bank
Polski w celu regulowania ilości pieniądza w obiegu; mają charakter dyskontowy.

-

Weksle – są to papiery wartościowe emitowane przez dowolnych emitentów i wyrażają prawo
inwestora do bezwarunkowego zwrotu udostępnionych środków w określonym miejscu i czasie. Mają
one formę dyskontową i są zbywalne przez indos (ich emisję i obrót reguluje Prawo wekslowe).
Rodzaje weksli: własne i trasowane.

-

Certyfikaty depozytowe – są papierami wartościowymi emitowanymi przez zróżnicowanych
emitentów na rynkach krajowych i zagranicznych w formie kuponowej i przedstawiają prawo do
zainwestowanych środków wraz z odsetkami. Z reguły mają charakter zbywalny.

-

Papiery komercyjne (commercial papers) – są emitowane przez przedsiębiorstwa za pośrednictwem
banków i biur maklerskich i służą ich krótkookresowym potrzebom finansowym. Mogą mieć formę
dyskontową lub kuponową. Mogą być emitowane na podstawie Prawa wekslowego, Ustawy o
obligacjach lub też Kodeksu cywilnego (w formie bonów komercyjnych, handlowych i
inwestycyjnych, jako forma zobowiązania pieniężnego).

-

Pożyczki międzybankowe – forma długu między dwoma bankami komercyjnymi oparta na prawie
cywilnym, służą zaspokojeniu krótkookresowych potrzeb kapitałowych banków. Mają formę
kuponową, ale zwykle są niezbywalne.

Stopy procentowe na rynku międzybankowym:
-

LIBOR – średnia arytmetyczna stóp procentowych, po jakich najważniejsze banki Wielkiej Brytanii
są skłonne pożyczać swoje pieniądze innym bankom.

-

WIBOR – roczna stopa procentowa, po jakiej bank jest skłonny udzielić kredytu innym bankom w
Polsce.

-

WIBID – roczna stopa procentowa, którą bank jest gotów zapłacić za środki przyjęte w depozyt od
innych banków na polskim rynku międzybankowym.

Cena pieniądza na rynku międzybankowym jest uzależniona od trzech czynników – wysokości stóp
procentowych ustalanych przez bank centralny, podaży i popytu na pieniądz w gospodarce oraz
wiarygodności kontrahenta transakcji na rynku międzybankowym (ryzyka kredytowego).

Finanse – materiały do studiowania

3. Cele i instrumenty polityki pieniężnej NBP

Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest

niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.

Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu

inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje
poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo
osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na
poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom
stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych
krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na
oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu,
popyt w gospodarce i stopę inflacji.

Wartość stóp procentowych na dzień 1 marca 2010 r.

Stopa referencyjna – 3,5%
Stopa kredytu lombardowego – 5,0%
Stopa depozytowa – 2,0%

Stopa redyskonta weksli – 3,75%
Stopa dyskonta weksli – 4,0%
Stopa rezerwy obowiązkowej – 3,0%

-

Stopa referencyjna NBP – określa minimalną rentowność podstawowych operacji otwartego rynku (7-
dniowych bonów pieniężnych), wpływając jednocześnie na poziom oprocentowania depozytów na
rynku międzybankowym o porównywalnym terminie zapadalności.

-

Stopa lombardowa NBP – określa górny pułap wzrostu rynkowych stóp overnight, wyznaczając koszt
pieniądza oferowanego przez bank centralny.

-

Stopa depozytowa NBP – określa dolny pułap spadku rynkowych stóp overnight, określając
rentowność depozytu na koniec dnia składanego w NBP.

Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie

rynkowych stóp procentowych. Instrumenty te obejmują operacje otwartego rynku, rezerwę
obowiązkową oraz operacje depozytowo-kredytowe.

Instrumenty polityki pieniężnej

Operacje otwartego rynku

Rezerwa obowiązkowa

Operacje kredytowo-

rozliczeniowe

- bezwarunkowe
- warunkowe
* repo
* reverse repo

- podstawowe
- dostrajające
- strukturalne

- kredyt lombardowy

- kredyt redyskontowy

- depozyt na koniec dnia

4. Operacje otwartego rynku

Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami

komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych
lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego.

Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki

komercyjne w banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych
stóp procentowych na rynku międzybankowym.

Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji

własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest
równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.
-

Operacje podstawowe polegają na emisji i sprzedaży bonów pieniężnych NBP z 7-dniowym
terminem zapadalności. W ramach prowadzonej polityki pieniężnej Narodowy Bank Polski nie może
dokonywać zakupu i sprzedaży bonów skarbowych na rynku pierwotnym, co ma zapobiegać

Finanse – materiały do studiowania

monetaryzacji długu – chodzi o to, aby nie finansować długu z dodatkowej emisji pieniądza
gotówkowego. NBP może natomiast emitować własne papiery wartościowe krótkoterminowe o
charakterze dłużnym, które nazywamy bonami pieniężnymi.

-

Operacje dostrajające mają za zadanie absorpcję lub zasilenie rynku w środki finansowe w momencie
wystąpienia niepożądanych krótkoterminowych zmian na rynku finansowym (emisja bonów
pieniężnych, operacje repo, przedterminowy wykup bonów pieniężnych).

-

Operacje strukturalne mają na celu długoterminową zmianę płynności w sektorze bankowym i
polegają na przedterminowym wykupie własnych obligacji, zakupie i sprzedaży papierów
wartościowych na rynku, emisji długoterminowych papierów dłużnych.

Transakcje dokonywane w ramach operacji otwartego rynku mogą mieć charakter warunkowy lub
bezwarunkowy.
Transakcje warunkowe (w praktyce stosowane najczęściej) mogą dotyczyć warunkowego zakupu
papierów wartościowych (transakcje repo) lub warunkowej sprzedaży (transakcje reverse repo).

Transakcje repo – polegają za zakupie przez bank centralny papierów wartościowych od banków
komercyjnych, które zobowiązują się do ich późniejszego odkupu w uzgodnionym terminie i po
ustalonej cenie. W ten sposób następuje zwiększenie płynnych rezerw banków komercyjnych.

Oprocentowanie transakcji repo: i = (cena odsprzedaży – cena zakupu) / cena zakupu * 360 /t

Transakcje reverse repo – polegają na warunkowej sprzedaży przez bank centralny bankom
komercyjnym papierów wartościowych. Przy ich przeprowadzaniu bank centralny sprzedaje
papiery wartościowe bankowym komercyjnym zobowiązując je do odsprzedaży tych papierów w
określonym terminie i po określonej cenie. Dla banków komercyjnych jest to forma lokowania
nadwyżek pieniężnych, a więc różnica w cenie sprzedaży i zakupu tych papierów będzie dla
banków komercyjnych zyskiem (stopę zwrotu wyznaczamy analogicznie) Bankom komercyjnym
będzie się opłacało lokować w banku centralnym swoje środki finansowe do momentu, gdy
poziom lokat na rynku międzybankowych (WIBID) będzie niższy od korzyści oferowanych przez
bank centralny.
Przeprowadzając takie transakcje bank centralny ściąga nadwyżki środków finansowych z rynku i
ogranicza czasowo podaż pieniądza.

Transakcje bezwarunkowe – polegają na sprzedaży i zakupie papierów wartościowych przez bank
centralny od banków komercyjnych, jednakże bez przyrzeczenia ich odkupu i sprzedaży. Takie transakcje
są wykorzystywane przy regulowaniu płynności sektora bankowego w dłuższym okresie.

5. Rezerwa obowiązkowa

Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na

celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku
międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków.

Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na

rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków
przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku
krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana
jest na rachunkach w NBP.

Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Od 30 czerwca 2009 r. stopa

rezerwy obowiązkowej wynosi 3,0% dla wszystkich rodzajów depozytów. Od 30 września 2003 r.
wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Środki
rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane w wysokości 0,9 stopy redyskontowej
(aktualnie jest to 3,375%).

Finanse – materiały do studiowania

6. Operacje kredytowo-depozytowe

Służą one stabilizowaniu płynności finansowej na rynku międzybankowym poprzez ograniczenie

wahań stóp procentowych. Są one prowadzone z inicjatywy banków komercyjnych. W przypadku
prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności
może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku
międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z
bankami komercyjnymi: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec
dnia). Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku
pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną -
oprocentowanie depozytu w NBP.

NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych.

Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na
następujących zasadach:
-

zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich
wartości nominalnej,

-

termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,

-

warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.
W ramach operacji kredytowych można również wykorzystać kredyt redyskontowy, a więc

przyjmowanie od banków komercyjnych do redyskonta weksli pochodzących z obrotu gospodarczego.

Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego)

depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty
depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są
oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej).

Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek

płynnych środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku
międzybankowym poniżej stopy depozytowej.

7. Kreacja pieniądza w systemie bankowym

Jest to proces polegający na wprowadzaniu do obiegu przez banki komercyjne dodatkowych ilości
pieniądza. Kreacja pieniądza ma charakter bezgotówkowy a dokonywana jest na drodze operacji
kredytowych. W celu zapewnienia bezpieczeństwa depozytariuszy i niedopuszczenia do inflacji bank
centralny reguluje rozmiary kreacji pieniądza kredytowego między innymi poprzez ustalanie stopy rezerw
obowiązkowych i stóp oprocentowania kredytów udzielanych bankom komercyjnym.

- pieniądz gotówkowy – banknoty i monety wyemitowane przez bank centralny, fizycznie pozostające w
obiegu,
- pieniądz depozytowy – emitowany przez banki prywatne, dzięki złożonym tam depozytom.
Kreacja pieniądza depozytowego przez system bankowy, jest możliwa dzięki różnicy w oczekiwaniach
między terminami odzyskania pieniądza przez dawców kapitału. Bank nie musi trzymać wpłacanej
gotówki w skarbcu, lecz może z niej udzielać kredytów i pożyczek. Jest mało prawdopodobne, że
wszyscy jednocześnie zgłoszą się po odbiór gotówki, w związku z tym wystarczy pozostawić pewną
rezerwę, a pozostałą część przeznaczyć na działalność kredytową. Możliwość kreacji pieniądza przez
banki przede wszystkim zależy od wysokości utrzymywanych rezerw, co jest obrazowane przez
odpowiedni mnożnik kreacji pieniądza.

Finanse – materiały do studiowania

Polityka pieniężna NBP i jej konsekwencje dla systemu bankowego - zadania

Pomocne formuły obliczeniowe

Dyskonto wekslowe można obliczyć korzystając z następującej formuły:

365

*

*

t

d

Sw

D

=

, gdzie:

D - wartość dyskonta,
Sw – suma wekslowa,
d – stopa kredytu dyskontowego,

t – czas pozostały do wykupu weksla
365 – liczba dni w roku.

Mnożniki kreacji pieniądza

∆

D = Dr * mr, gdzie:

∆

D – przyrost wkładów,

Dr – wkład pierwotny,

mr – mnożnik kreacji pieniądza, w uproszczeniu:

r

m

r

1

=

, gdzie r to stopa rezerw obowiązkowych.

Uwzględniając pozostałe czynniki wpływające na kreację pieniądza w systemie bankowym mnożnik
kreacji pieniądza wygląda następująco:

g

p

n

t

r

r

g

m

t

d

r

+

−

+

+

+

=

o

1

, gdzie:

g – relacja gotówki w obiegu do wkładów na żądanie,
r

d

– stopa rezerw obowiązkowych od wkładów na żądanie

r

t

– stopa rezerw obowiązkowych od wkładów terminowych,

t – relacja wkładów terminowych do wkładów na żądanie,
n – relacja rezerw ponadobowiązkowych do wkładów na żądanie,
p – relacja rezerw pożyczonych od banku centralnego przez banki komercyjne do wkładów na
żą

danie.

Stopa zwrotu z instrumentu finansowego

100

×

=

kapitału

anego

zainwestow

wartość

(netto)

korzyści

ch

osiągnięty

suma

zwrotu

Stopa

Rentowność instrumentu finansowego

Oprocentowanie transakcji repo: i = (cena odsprzedaży – cena zakupu) / cena zakupu * 360 /t

Finanse – materiały do studiowania

Problem 1.
W Banku 1 został zdeponowany wkład pieniężny w wysokości 3000 zł. Wkład ma charakter
długoterminowy, więc Bank 1 może dzięki niemu prowadzić dalszą akcję kredytową dla podmiotów
gospodarczych, które lokują uzyskane środki w kolejnych bankach komercyjnych. Ustal maksymalną
wartość pieniądza wyemitowanego przez taki system bankowy, jeżeli stopa rezerw obowiązkowych
wynosiła 10%, a banki nie gromadziły żadnych rezerw ponadobowiązkowych.

Wyszczególnienie

banków w

systemie

bankowym

Wartość wpłacanego

przez podmioty

gospodarcze depozytu

(zł)

Wartość odprowadzanej

rezerwy obowiązkowej

(zł) r =10%

Wartość udzielonego

kredytu podmiotom

gospodarczym (zł)

Bank 1

3 000

Bank 2

Bank 3

....

System bankowy

mr =
dla systemu bankowego ∆D =



Problem 2. Obliczyć mnożnik kreacji pieniądza, możliwy do uzyskania i faktyczny na koniec każdego
okresu. Ustalić, jaką wielkość rezerw (zarówno ogólnych, jak i celowych oraz ponadobowiązkowych)
przeciętnie utrzymują instytucje finansowe odpowiedzialne za kreację pieniądza.

Tabela 1. Podaż pieniądza M3 i czynniki jego kreacji (depozyty bieżące i terminowe oraz papiery dłużne

z terminem pierwotnym do 2 lat)

Stan na

Stan na

Stan na

Stan na

Wyszczególnienie [mln zł]

31.12.2007 31.12.2008 31.12.2009 31.01.2010.

PODAś PIENIĄDZA (M3)

561 623,8

666 231,3

720 327,2

711 029,2

1. Pieniądz gotówkowy w obiegu (poza kasami
banków)

77 160,0

90 812,3

89 776,8

87 868,3

2. Depozyty i inne zobowiązania bieżące, w tym:

258 106,2

259 130,9

299 074,2

293 400,9

-

gospodarstwa domowe

137 288,7

144 150,1

185 105,0

187 812,7

-

przedsiębiorstwa

79 400,4

71 713,4

75 991,9

70 503,0

-

instytucje samorządowe

14 672,0

17 300,7

18 014,0

13 989,3

-

fundusze ubezpieczeń społecznych

6 998,5

8 679,8

2 340,9

2 651,8

3. Depozyty i inne zobowiązania do 2 lat, w tym:

214 027,5

310 285,2

326 401,3

324 057,2

-

gospodarstwa domowe

125 784,5

188 500,8

198 489,9

199 418,2

-

przedsiębiorstwa

64 204,3

77 680,5

88 925,7

83 379,0

-

instytucje samorządowe

3 295,3

4 219,8

4 387,1

8 125,2

-

fundusze ubezpieczeń społecznych

4 840,5

8 303,7

5 618,9

4 950,5

3. Pozostałe składniki M3

12 330,1

6 002,9

5 074,9

5 702,8

Ź

ródło: opracowanie własne na podstawie danych NBP.

Finanse – materiały do studiowania

Instrumenty rynku pieniężnego – analiza i wycena

Problem 3. W dniu 19 maja 2007 roku bank centralny zawarł z bankiem komercyjnym transakcję repo na
125 000 szt. papierów wartościowych po cenie zakupu 93 zł. Bank komercyjny zobowiązał się je odkupić
po cenie 93,10 zł w dniu 26 maja 2007 roku. Jakie było oprocentowanie transakcji? Scharakteryzuj
warunkowe operacje otwartego rynku.


Problem 4. Bank komercyjny poszukuje środków finansowych na poprawę płynności. Ustal czy
powinien zaciągnąć pożyczkę w banku centralnym, według stopy z problemu 1, czy tez na rynku
międzybankowym – WIBOR – 5,3%. Scharakteryzuj znane Tobie stopy procentowe na rynku
międzybankowym.


Problem 5. Bank centralny, wykonując operację bezwarunkowego zakupu bonów skarbowych 180-
dniowych, kupił je po cenach odpowiadających 90% ich wartości nominalnej. Wartość nominalna to
10 000 zł.

1)

Wymień znane Tobie instrumenty rynku pieniężnego.

2)

Scharakteryzuj bony skarbowe.

3)

Oblicz, jakie oprocentowanie (stopę zwrotu) w skali roku dla lokat 180-dniowych chce uzyskać
bank centralny na powyższej operacji.

Problem 6. Oblicz, jaką cenę za bon pieniężny o wartości nominalnej 10 000 zł z 28-dniowym terminem
wykupu musi zaoferować emitent, aby uzyskać stopę dochodowości na poziomie nie niższym niż 10% w
skali roku. Scharakteryzuj ten instrument finansowy.


Problem 7.
Bank otrzymał do dyskonta weksel pochodzący z obrotu gospodarczego w wysokości 100 000 zł, płatny
za 3 miesiące.

1)

Wyjaśnij, co to jest weksel i czym się różni weksel własny od trasowanego.

2)

Jaką kwotę bank wypłaci klientowi przy stopie dyskontowej 12% (prowizja za usługę wynosi
0,5%, nie mniej niż 100 zł).

Problem 8.

Spółka Komtech, sp. z o.o. w dniu 17 maja 2005 roku jako zapłatę za towar wręczyła spółce

Kwiatkowski Druk, spółka jawna z siedzibą w Olsztynie, weksel płatny w 136 dni po dacie wystawienia.
W imieniu wystawcy weksel wypełniła Ćwiklińska, wystawiając go w Ostródzie, wskazując jako
domicyliata Bank Śląski, O/Ostróda. Weksel został wystawiony na sumę 34 576 zł.

Dnia 14 czerwca 2005 r. spółka Kwiatkowski Druk przeniosła za pomocą indosu prawa z tego weksla

na spółkę ALMA S.A., wręczając ten weksel jako zapłatę za zakupione materiały drukarskie (w imieniu
spółki Kwiatkowski Druk podpisali się Kwiatkowski i Kwiatkowska).

Spółka ALMA dnia 28 czerwca 2005 r. przedstawiła ten weksel do dyskonta w Banku Złoty Interes.

Stopa dyskonta weksli, wynosiła 8% w skali roku, a bank za tę operację pobierał prowizję w wysokości
0,2% sumy wekslowej, nie mniej niż 40 zł.

W dniu 14 lipca 2005 r. weksel ten został przyjęty przez Narodowy Bank Polski do redyskonta. Stopa

redyskonta wynosiła 5,5%.

Na podstawie powyższych informacji ustal nominalny zysk Banku Złoty Interes SA na tym

instrumencie finansowym.

Finanse – materiały do studiowania