KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

1

W nawiasach kwartowych zostały ujęte niektóre komentarze dra Dadaka. Proszę podejśd do nich

z rezerwą – mogłam coś przekręcid lub czegoś nie zrozumied. Reszta, to spisane slajdy na wykładzie.

Materiały do użytku na własną odpowiedzialnośd 

POWODZENIA!!!

1. Kryminologia jako dyscyplina nauki

CRIMEN (przestępstwo) + LOGOS (nauka) = nauka o przestępstwie

Twórcy kryminologii:

 Cesare Lombroso (1836 – 1909) *Lekarz więzienny – badał skazanych na długoletnie więzienie lub

karę śmieci. Badał związek pomiędzy cechami somatycznymi sprawcy, a zachowaniem
przestępczym  atlas przestępczości+

o antropologia kryminalna
o czyn-sprawca-środowisko-ofiara
o prawo karne; czyn-sprawca; potem + ofiara

 Paul Topinard (1830-1911)

o 1879 – pierwszy użył terminu „kryminologia”

 Rafaele Garofalo (1851-1934)

o 1885 – pierwszy podręcznik pt.: „Kryminologia”

2. Przedmiot kryminologii

przestępstwo (czyn) – przestępczośd (zjawisko) – przestępca (podmiot)

ofiara – kontrola społeczna

sprawca ↔ ofiara

↑

wiktymologia

[wiktymologia - nauka o obustronnej relacji O:P z naciskiem O P, nie są tak proste jak się wydaje+

 Kontrola społeczna – system regulujący sposób reakcji zbiorowości na zachowanie łamiące normy

prawa karnego.

 „przestępstwo bez ofiary” – sprawca popełnia czyn który łamie normę prawa karnego, brak

zgłoszenia. *pokrzywdzony może wystąpid w sensie formalnym ale nie faktycznym. Podmiot musi
mied świadomośd że jest pokrzywdzony - ofiara].

Kryminologia – nauka społeczna o charakterze teoretycznym jak i empirycznym zajmująca się opisem,
wyjaśnianiem oraz prognozowaniem przestępstwa jako pewnej szczególnej formy zachowania człowieka
(zachowania dewiacyjnego), przestępczości jako pewnego zjawiska społecznego, a także osoby sprawcy
przestępstwa jak i również ofiary przestępstwa, a także instytucji, mechanizmów kontrolnych jakie tworzą
społeczeostwa w celu zapobiegania i zwalczania przestępczości.

*Obecnie w Polsce jest spadek przestępczości, ale w skali globalnej nie można powiedzied, że to dzięki
organom. Nikt dokładnie nie wie dlaczego. Szczegółowe kwestie da się ustalid.]

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

2

3. Przestępstwo jako przedmiot badao kryminologicznych:

 Czym jest przestępstwo?
 Czym przestępstwo wyróżnia się od innych zachowao?
 Czy pojęcie przestępstwa ma stały/zmienny w czasie i przestrzeni?
 Czy przestępstwo to tylko kategoria normatywna czy też możliwe są inne, pozanormatywne kryteria

przestępczości zachowao ludzkich, jak np. społeczna szkodliwośd, patologicznośd?  przestępstwo
jako kategoria społeczna i prawna.

Przestępczośd jako zjawisko społeczne:

 fenomenologia (symptomatologia) przestępczości

o aspekty ilościowe:

 rozmiary przestępczości (ilośd zdarzeo określanych jako przestępstwa która ma

miejsce w danej społeczności w określonym przedziale czasu);

 nasilenie przestępczości (jak wysokie jest nasycenie danej zbiorowości zdarzeniami

definiowanymi jako przestępstwa);

 dynamika przestępczości (jakim zmianom podlegają rozmiary i nasilenie

przestępczości w czasie, a więc czy przestępczośd rośnie czy maleje);

 struktura przestępczości (jakie miejsce w ogólnej liczbie popełnionych przestępstw

zajmują czyny określonego rodzaju:



aspekt przedmiotowy,



aspekt podmiotowości);

 trudnośd pomiaru zjawiska przestępczości - przestępczośd ujawniona, nieujawniona

(ciemna liczba przestępstw), rzeczywista.

o aspekty jakościowe:

 charakterystyka opisowa zjawiska przestępczości

Przestępca jako przedmiot badao kryminologicznych:

etiologia przestępstwa - teoria (wyjaśnianie) zachowania przestępnego

 Cesare Lombroso

o Kryminologia pozytywistyczna:

 nauka behawioralna i nauka o przestępcy;
 nauka o przyczynach przestępczości (przyczynach zachowao przestępnych)

Pytanie lombrozjaoskie (etiologiczne): Dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa a inni nie?

Odpowiedź na 3 płaszczyznach:

1. biologiczna (c. normatywne),
2. psychologiczna (c. psychiczne),
3. socjologiczna (c. społeczne).

 Quetelet (1796-1874)
 G. Tarde (1843-1904)

o problem nierówności dystrybucji (przestrzennej, społecznej itp.) przestępczości
o nurt socjologiczny w kryminologii

Pytanie queteletowskie: Dlaczego nasilenie przestępczości jest różne w różnych grupach
społecznych?

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

3

Ofiara przestępstwa jako przedmiot badao kryminologicznych

WIKTYMOLOGIA

victima (ofiara) + logos (nauka) = nauka o ofierze (rozwój w latach 60. XX w.)

 „fenomenologia” ofiary (kto staje się ofiarą; klasyfikacje ofiar);
 „etiologia” wiktymizacji (przyczyny wiktymizacji, wiktymnośd; predestynacja wiktymizacyjna);
 badania wiktymizacyjne *badania „ciemnej” liczby przestępstw+;
 lęk (strach) przed przestępczością;
 postawy wobec przestępczości (punitywnośd);

[wiktymizacja – proces stawania się ofiarą, relacja pomiędzy ofiarą a sprawcą+



predestynacja wiktymizacyjna – opisuje prawdopodobieostwo stania się ofiarą przestępstwa



wiktymnośd – dążenie do stania się ofiarą (to cecha o charakterze indywidualnym)

Instytucje kontroli społecznej i społeczna reakcja na przestępczośd

 Kryminologia tradycyjna:

o penologia (nauka o stosowaniu sankcji karnych, badanie wymiaru sprawiedliwości) i

polityka kryminalna

o dział kryminologii empirycznej

 Kryminologia współczesna:

o nurt socjologii prawa karnego i kontroli społ.

 pytanie o źródła kryminalizacji
 istota i funkcje instytucji kontroli społecznej i instytucji wymiaru sprawiedliwości w

społeczeostwie

 pytanie „reaktywne” (reactive question): Dlaczego pewne zachowania uznawane są

za przestępstwa i pewni ludzie za przestępców, a inne zachowania i inni ludzie nie?

Relacja między kryminologią a dyscyplinami stricte prawnymi

Nauki empiryczne i normatywne:

 przedmiotem nauk empirycznych są fakty, tj. sfera bytu (z niem. Sein) Odpowiada na pytanie jak jest?
 przedmiotem nauk normatywnych są normy, tj. sfera powinności (z niem. Sollen) Odpowiada na

pytanie jak byd powinno?

W przeciwieostwie do nauk prawnych kryminologia jest nauką empiryczną.

Rola i funkcja kryminologii jako nauki:

 Jako nauka stosowana:

o Nauka pomocnicza prawa karnego mająca dostarczad naukowych, empirycznych podstaw

działalności wymiaru sprawiedliwości.

 Jako nauka teoretyczna:

o samodzielna dyscyplina naukowa mająca w sposób niezależny opisywad, wyjaśniad,

prognozowad zjawiska kryminalne.

Główne nurty (paradygmaty) kryminologii:

 kryminologia klasyczna oraz neoklasyczna;
 kryminologia pozytywistyczna;
 kryminologia krytyczna i radykalna (antynaturalistyczna).

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

4

KRYMINOLOGIA KLASYCZNA
Szkoła klasyczna prawa karnego (XVIII-XIX w.)



C.Beccaria „Dei delitti e delle pene” („O przestępstwach i karach” 1764 r.)



J.Bentham (1748-1832)



I. Kant (1724-1804)



G.Hegel (1770-1831)



P. J. A. von Feuerbach

Założenia dotyczące człowieka:

1. INDETERMINIZM

- człowiek jest wolny (ma wolną wolę);
- człowiek wolny jest odpowiedzialny za swoje czyny;

2. PESYMISTYCZNA WIZJA NATURY LUDZKIEJ

- człowiek jest z natury zły;
- każdy jest potencjalnym przestępcą;
- nawiązanie do koncepcji umowy społecznej;

3. LIBERALIZM

- człowiek jest racjonalny;

4. HEDONIZM

- naturalna cecha człowieka - dążenie do unikania kar/uzyskiwania nagród;
- człowiekiem można sterowad z zewnątrz.

Koncepcja prawa karnego *kara za coś a nie prewencyjnie. Istota – odpłata za czyn+

5. PRAWO KARNE CZYNU

- kara ma byd reakcją na to co sprawca uczynił;
- kara ma byd dostosowana do wyrządzonego zła;
- dla wymiaru kary istotnym jest to co sprawca uczynił (strona przedmiotowa), a nie to kim sprawca

jest (właściwości/warunki osobiste);

- karę wymierza się, ponieważ popełniono przestępstwo;
- rozważania zorientowane na normę.

SZKOŁA POZYTYWISTYCZNA PRAWA KARNEGO (II poł. XIX w.)

 C.Lombroso (1836-1909)

o „L’uomo delinquente” („Człowiek – zbrodniarz) 1876

 E. Ferri (1856-1929)
 R.Garofalo (1851-1934)
 F. von Liszt (1851-1919)

1. SCJENTYZM

- wiara w nieograniczone możliwości poznania naukowego;
- wiara w nieograniczone możliwości przekształcania rzeczywistości (także społ.) w oparciu o wyniki

badao naukowych.

2. NATURALIZM METODOLOGICZNY

- możliwym i koniecznym jest uprawianie nauk społ. przy zastosowaniu wzorów metodologicznych

nauk przyrodniczych;

- A.Comte;
- H.Spencer.

3. DETERMINIZM

- założenie o istnieniu wolnej woli jest spekulacyjne i nienaukowe;
- wszystkie zjawiska w świecie przyrody mają swoje przyczyny;
- człowiek jest częścią przyrody;
- swoje przyczyny mają też zachowania człowieka i zjawiska społeczne;
- człowiek i jego zachowanie jest zdeterminowane i ma określoną przyczynę.

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

5

Konsekwencje stanowiska deterministycznego w kryminologii:

- również zachowania przestępne mają przyczyny;
- kryminologia jako nauka o przyczynach przestępczości (etiologia przestępczości)

o pytanie lombrozjaoskie (pyt. etiologiczne): „Dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a

inni nie?”

4. INDYWIDUALIZM

 sprawca przestępstwa różni się w jakiś sposób od innych ludzi;
 sprawca przestępstwa jest „odmieocem”.

Konsekwencje indywidualizmu dla kryminologii i prawa karnego:

 człowiek jest z natury dobry (optymistyczna wizja natury ludzkiej);
 przestępcami zostaje tylko niewielka mniejszośd ludzi posiadających pewne szczególne cechy;
 podstawowym przedmiotem badao - osoba sprawcy;
 kryminologia zorientowana na sprawcę.

5. KOREKCJONIZM (correctionalism)

Prawo karne sprawcy:

Kara i inne środki stosowane wobec sprawcy przestępstwa nie mogą służyd odwetowi ani odstraszaniu
(leczenie objawowe), lecz mają oddziaływad na przyczyny przestępczości.

Istota prawa karnego sprawcy i korekcjonizmu:

 celowy charakter kary (ma kreowad przyszłośd);
 prewencja indywidualna (specjalna);
 karę wymierza się po to, aby nie popełniono (ponownie) przestępstwa;
 oddziaływanie karą na sprawcę, kara nie ma byd tylko dolegliwością, kara ma „leczyd”;
 kara ma byd dostosowana nie do tego co sprawca uczynił (strona przedmiotowa), lecz do tego kim

on jest.

6. KRYMINOLOGIA JAKO NAUKA STOSOWANA NA USŁUGACH PRAWA KARNEGO:

 kryminalistyka ma dostarczad naukowych metod wykrywania sprawców przestępstwa i dowodzenia

ich winy;

 kryminologia ma dostarczad naukowych metod postępowania ze sprawcami przestępstw;
 jeśli kara ma mied charakter korekcjonistyczny, jej wymiar nie jest kwestią czysto normatywną;
 jeśli kara ma byd dostosowana do tego kim sprawca jest, musi opierad się na stosownej diagnozie

owego sprawcy;

 taka diagnoza wymaga „wiadomości specjalnych”;
 taką diagnozę jest w stanie postawid ekspert-kryminolog.

Dwa nurty kryminologii pozytywistycznej:

I.

indywidualistyczny (paradygmat rodzajów ludzi): przyczyny przestępstwa tkwią w samej jednostce

a. koncepcja biologiczna i antropologiczna przyczyn przestępstwa
b. koncepcja psychologiczna przyczyn przestępstwa

II.

środowiskowy (paradygmat rodzajów otoczenia): przyczyny tkwią w środowisku jednostki

a. koncepcje socjologiczne przyczyn przestępstwa

Szczególny przypadek teorii kontroli w kryminologii:
E.Durkheim

 „odwrócona” wersja pytania etiologicznego Lombroso;
 pytanie durkheimowskie: „Dlaczego większośd ludzi nie popełnia przestępstw?”
 sprawca przestępstwa nie różni się zasadniczo od innych ludzi;

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

6

 wszyscy ludzie są tak samo skłonni popełniad przestępstwa;
 większośd nie robi tego dzięki mechanizmom kontroli, w przypadku niektórych zawodzą;
 pesymistyczna wizja natury człowieka;
 ludzie bez kontroli (formalnej i nieformalnej) są skłonni do przestępstw.

Czy teoria kontroli w kryminologii należy do nurtu klasycznego czy pozytywistycznego?

 z klasycyzmem łączy ją pesymistyczna wizja natury ludzkiej, powszechnej skłonności do zła i

nieodzowności kontroli społecznej dla utrzymania zła w ryzach

 z pozytywizmem łączy ją jednak więcej:

o koncentracja na osobie sprawcy przestępstwa;
o koncentracja na przyczynach, dla których pewni ludzie wyłamują się spod kontroli.

 Antynaturalistyczna postawa metodologiczna

 akcentowanie swoistości metodologicznej nauk społ. i niemożliwości uprawiania ich na wzór

przyrodoznawstwa

 Konfliktowa wizja społeczeostwa i prawa karnego:

 społeczeostwa nie opierają się na powszechnym podzielaniu podstawowych norm i wartości

(konsens społeczny), ale na powszechnym konflikcie norm i wartości uznawanych przez różne
grupy społeczne;

 tym, co umożliwia istnienie społeczeostwa nie jest konsens społeczny, ale instytucja władzy

utrzymująca konflikt społeczny w ryzach;

 prawo karne i wymiar sprawiedliwości nie są wyrazem podzielanych powszechnie norm i wartości

służącym na równi wszystkim, lecz instrumentem w rękach grup sprawujących władzę i służący ich
interesom (Ralf Durendorf);

Interakcjonistyczna koncepcja przestępstwa:

 żadne zachowania nie mają same przez się charakteru przestępnego
 przestępny charakter zachowao jest wynikiem społecznych procesów interakcji, w ramach których

niektórym zachowaniom nadawana jest cecha przestępności

 pytanie „reaktywne” (reactive question): „dlaczego pewne zachowania są uznawane za

przestępstwa, a pewni ludzie za przestępców?”

KRYMINOLOGIA NEOKLASYCZNA
Powrót do idei, które były na początku, ale częściowo zmienionych:

1. Pozytywistyczna polityka kryminalna nie sprawdza się w praktyce i jest zbyt kosztowna [nie

redukuje przestępczości, nie ma na nią wpływu];

2. Powrót do prawa karnego  odstraszanie i odpłata;
3. Oddziaływanie za pomocą prawa na zachowania indywidualne są minimalne  prawo nie reguluje

zachowao jednostki;

4. Kara – stosowanie zagrożenia – może skłonid sprawcę do zaniechania przestępstwa.

[Kara jest stosunkowo mało skuteczna ale najtaosza dla paostwa+

Racjonalny sprawca:

 Nie popełni przestępstwa, gdyż obawia się kary;
  teoria ekonomiczna przestępczości – kara jako koszt jest wkalkulowana w decyzję o podjęciu lub

zaniechaniu przestępstwa

 Nie ma kary, gdy skutecznośd w egzekwowaniu prawa jest znikoma;
 Odejście od nurtu etiologicznego; kontrola społeczna: Jakie sankcje stosowad?
 Jakie możliwości posiada paostwo, aby zwiększyd efektywnośd instytucji kontroli społecznej? *By

małym kosztem osiągnąd duże efekty (wyeliminowanie przestępczości) np. obroża elektroniczna.+

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

7

NEOKLASYCYZM A POZYTYWIZM W KRYMINOLOGII
Elementy wspólne:

1. Scjentystyczne podejście
2. Praktyczne i pragmatyczne podejście do badao w kryminologii

Różnice:

1. Neoklasycyzm odrzuca deterministyczną wizję człowieka;
2. Neoklasycyzm nie zajmuje się przyczynami przestępczości.

PRZESTĘPCA JAKO PRZEDMIOT BADAO KRYMINOLOGCZNYCH

Koncepcje zachowania przestępnego:

I.

biologiczne,

II.

psychologiczne.

III.

socjologiczne

Ad. I BIOLOGICZNE TEORIE ZACHOWNIA PRZESTĘPNEGO

Teoria urodzonego zbrodniarza – C. Lombroso

 Sprawca jest dotknięty ATAWIZMEM

o Posiada cechy zarezerwowane dla niższych w rozwoju ewolucyjnym;
o Zewnętrznie widoczne w czaszce:

 cofnięte czoło,
 wydatna szczęka,
 duże ucho,
 wystające kk. policzkowe.

 Przestępcy urodzeni – posiadają 6 specyficznych cech atawistycznych;
 Przestępcy – epileptycy – nie mają cech atawistycznych;
 Przestępcy obłąkani - choroby psychiczne, obłąkani;
 Przestępcy przypadkowi:

o pseudoprzestępcy (nieumyślni);
o kryminoidzi – popełnia przestępstwo pod wpływem okoliczności zewnętrznych np.

przez prowokację;

o z przyzwyczajenia – wychowani w środowisku przestępczym; wina leży po stronie

środowiska.

o przestępcy zawodowi – popełniają przestępstwa by zdobyd środki utrzymania

Przestępczośd nie wynika z cech sprawcy.

Teoria urodzonego zbrodniarza (23 pary – 46 chromosomów)
Sprawcy przestępstw maja anomalii Przestępcy chromosomalną, dlatego popełniają przestępstwa;
Potem okazało się, że przyczyną przestępstwa nie jest anomalia w chromosomach, a czynnikiem są
zaburzenia psychiczne, a ta anomalia często współistnieje z tym zaburzeniem psychicznym
(koincydencja). ???

Ad. II PSYCHOLOGICZNE TEORIE ZACHOWNIA PRZESTĘPNEGO
Kategorie sprawców:

 normalni: nie mają psychozy i niedorozwoju umysłowego, psychopatii i neurozy;
 anormalni: występują odchylenia od normy psych: nerwica, psychopatia;

o U sprawcy występują NEUROZY: zakłócenie czynności psychicznych spowodowane

urazami psychicznymi.

o Sprawca jest zdolny do ponoszenia odpowiedzialności karnej;

 nieormalni: choroby psychiczne, choroby umysłowe.

o Psychozy organiczne – mają podłoże somatyczne, np.; alkoholowe, narkotykowe,

demencja starcza, padaczka.

o Psychozy funkcjonalne – mają często psychiczne podłoże: schizofrenia, paranoja,

psychoza maniakalno-depresyjna.

o Sprawcy nie są zdolni do ponoszenia odpowiedzialności karnej.

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

8

PSYCHOZA: osoba żyje poza rzeczywistością,
NEUROZA: żyje w rzeczywistości, ale ma trudności adaptacyjne,
PSYCHOPATIA: nieprawidłowa osobowośd, ale nie jest to choroba.

Osobowośd psychopatyczna:

a) Brak stałych związków uczuciowych;
b) Niemożnośd przewidywania skutków własnych działao;
c) Niezdolnośd do generalizacji (wyciągania wnioskowo z doświadczenia);
d) Brak poczucia winy;
e) Niezdolnośd do uwarunkowania przez karę; kara nie wpływa na zmian decyzji, wnioski, kara nie

działa.

Osobowośd przestępcza: osobowośd normalna ze specyficznymi cechami odbiegającymi od cech innych
ludzi; ponoszą odpowiedzialnośd karną za czyny.

Osobowośd antyspołeczna

Cechy osobowości psychopatycznej:

 brak trwałych związków uczuciowych;
 niezdolnośd do przewidywania skutków własnych działao;
 niezdolnośd do wyprowadzania wniosków praktycznych z dotychczasowych doświadczeo;
 nieobecnośd poczucia winy i niezdolnośd do warunkowania poprzez kary;
 brak istotnych zainteresowao;
 zmiennośd i nietrwałośd dążeo, „początki bez kooca”, brak konsekwencji w realizacji zamierzeo;
 wyraźna aktywnośd dla osiągnięcia celu doraźnego, zanikająca wobec minimalnych niepowodzeo;
 brak wglądu, zdolności oceny samego siebie, zrozumienia zależności niepowodzeo od własnych

cech.

Przejawy behawioralne:

 brak wykształcenia mimo dobrej inteligencji;
 brak zawodu;
 brak stałych związków z ludźmi/rodzinnych;
 nieuporządkowane życie seksualne;
 uleganie nałogom;
 lekceważenie wzorów i standardów grupowych, czemu towarzyszą zachowania aspołeczne;
 częste konflikty z porządkiem prawnym.

Krytyka pojęcia psychopatii (B.Wootton)

 diagnostyczny worek na śmieci - jeśli nie da się stwierdzid jakiegoś znanego zaburzenia, ale widad,

że „coś jest nie tak” diagnozuje się psychopatię;

 rozumowanie tautologiczne: anormalnośd wnioskowana jest na podstawie aspołecznego

zachowania, a ono jest wyjaśniane przy pomocy swej anormalności.

Osobowośd: system określonych, względnie trwałych dyspozycji specyficznych dla każdej jednostki, które
można opisywad na podstawie jej zachowania, a także jej relacji introspektywnych. Osobowośd tworzy się
stopniowo i zmienia w procesie interakcji jednostki z otoczeniem i leży u podłoża każdej zaszłości psych. i
każdego zachowania jedn.

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

9

Elementy osobowości, np.: inteligencja, poglądy, potrzeby, przekonania, postawy, temperament.

PSYCHOLOGICZNE TEORIE ZACHOWANIA PRZESTĘPNEGO – EYSENCK

NISKI NEUROTYZM

(STABILNOŚC EMOCJONALNA)

WYSOKI NEUROTYZM

(LABILNOŚD EMOCJONALNA)

introwersja

(w relacji z innymi zachowuje dystans –

przestępstwa seksualne)

ekstrowersja

(przestępstwa z użyciem przemocy)

wysoki psychotyzm

(trudnośd kontaktów)

niski psychotyzm

(łatwośd kontaktów)

- olbrzymie trudności z nawiązywaniem

kontaktów;

- spokojne, zrównoważone osoby – tak są

postrzegane.

- są uciążliwi dla otoczenia,
- mocna ekspresja.

Sprawca normalny: osobowośd przestępcza

Koncepcja Eysencka:

 skłonności przestępcze są uniwersalne;
 w większości wypadków są jednak trzymane na wodzy przez „sumienie”;
 ”sumienie” jest kształtowane w dzieciostwie w procesie socjalizacji zgodnie z mechanizmami

warunkowania klasycznego (nagrody i kary);

 zaburzenia w kształtowaniu „sumienia” wynikają albo z nieodpowiednich warunków

środowiskowych albo z wadliwie funkcjonujących mechanizmów warunkowania jednostki;

 jednostki neurotyczne, ekstawertywne i psychotyczne mają tendencję do słabszego warunkowania,

przy czym ma to w znacznym stopniu podłoże biologiczne;

 dlatego proces kształtowania „sumienia” jest u takich osób zakłócony.

SOCJOLOGICZNE TEORIE ZACHOWANIA PRZESTĘPNEGO

Klasyfikacja socjologicznych teorii zachowania przestępnego:

I.

teorie procesów społecznych,

II.

teorie strukturalne (teorie napięcia strukturalnego),

III.

teoria kontroli.

Ad. I. TEORIE PROCESÓW SPOŁECZNYCH
TEORIE EKOLOGICZNE – lata 30. XX w.
 szkoła chicagowska w socjologii: R.Park, E.Burgess;
 przestrzenne uwarunkowania życia społecznego (inny skład społeczeostwa, struktura i patologie);
 Clifford Shaw, Henry McKay „Jurenile Delinquency and Urban Areas” (1942);
 związki między typem przestrzeni miejskim a nasileniem przestępczości (nieletnich);

dezorganizacja społeczna
 jako cecha pewnych dzielnic miasta i źródło przestępczości jest różna w różnych częściach miasta;
 miasta współczesne – im dalej od centrum nasilenie przestępczości spada, centrum mista – dużo

okazji do przestępstwa.

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

10

KONCEPCJA ROZBITYCH SZYB:
 przestępczośd nie jest indywidualną cechą jednostek, lecz cechą sąsiedztwa (neighbourhood),

dzielnicy, pewnego obszaru;

 przestępczośd jest sposobem „normalnej” adaptacji do niekorzystnych warunków środowiska;
 przestępczośd jest zjawiskiem transmitowanym „w czasie” w ramach określonej przestrzeni,

niezależnie od zamieszkujących ją jednostek.

 koncentracja przestępstw na danym terenie nie jest przypadkowa (dotyczy miast i ich centrów) ;
 dochodzi do unifikacji środowiska (majątkowej);
 obniżenie standardu; dzielnica wyizolowana: b. biedni ↔ b. bogaci;
 przesunięcia w zakresie struktury społecznej
 jak przeciwdziaład?

o Karad za drobne przestępstwa – wysoko,
o Kara, by zminimalizowad przejawy dezorganizacji

TEORIA ZRÓŻNICOWANYCH POWIĄZAO (differentia association theory)

Edwin M. SUTHERLAND (1883-1950)

 zachowanie przestępcze jest zachowaniem wyuczonym, a proces ten jest identyczny z procesem

prowadzącym do zachowao zgodnych z prawem;

 zachowanie przestępcze jest wynikiem powiązao z tymi, którzy popełniają przestępstwa, tak jak

zachowanie zgodne z prawem jest wynikiem powiązao z tymi, którzy prawa przestrzegają:

o Czy chodzi o powiązania z wzorami czy osobami?
o Czy chodzi o umiejętności techniczne czy wzory zachowao i wartości?

 proces uczenia się zachodzi w obrębie grup pierwotnych



nie obejmuje wpływu mediów;

 prawdopodobieostwo zaangażowania się w systematyczne zachowania przestępcze określane jest

przez częstotliwośd i trwałośd jej kontaktów ze wzorami zachowao przestępczych.



nadwyżka określeo sprzyjających naruszeniom prawa;

 podstawową przyczyną systematycznego zachowania przestępczego jest dezorganizacja społeczna

(zróżnicowana organizacja społeczna);

 u podstaw zróżnicowanych powiązao, a tym samym systematycznego zachowania przestępnego

leży konflikt kultur;

 indywidualne różnice między ludźmi pod względem cech osobowości bądź sytuacji społecznej są

przyczyną przestępczości tylko o tyle, o ile wpływają na zróżnicowane powiązania lub na
częstotliwośd i trwałośd kontaktów ze wzorami przestępczymi.

Kultura

poprawna

Kultura

antypopra

wna

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

11

Walter B. Miller (1920-2004)

Koncepcja kultury klasy niższej, jako środowiska generującego przestępczośd

 Amerykaoska klasa niższa wytworzyła specyficzną, jej tylko właściwą kulturę, różnicującą się w istotny

sposób w zakresie uznawanych w jej ramach wartości obowiązujących w niej norm od kultury klasy
średniej i wyższej;

 Normy te wywodzą się z punktów koncentracji, skupienia uwagi (focal concerns) przedstawicieli tej

grupy społecznej, wpływających na zachowanie stwarzające podstawę uznania i prestiżu w ramach
klasy niższej;

 kłopoty (trouble) – umiejętnośd unikania konsekwencji działao przysparzających kłopotów

(naruszających prawo);

 twardośd (toughness) – specyficznie pojmowana męskośd, sprawnośd fizyczna, gotowośd

reagowania agresją i przemocą;

 cwaniactwo (smartness) – umiejętnośd „podejścia”, przechytrzenia innych i

niedopuszczenia do stania się samemu ofiarą takich manipulacji;

 podniecenie (excitement) – poszukiwanie specyficznie pojmowanych „mocnych wrażeo”:

alkohol, zachowania seksualne, narkotyki itp.

 los (fate) – przekonanie o decydującym znaczeniu, „szczęście” dla prowadzenia różnych

przedsięwzięd;

 niezależnośd (autonomy) – sprzeciw wobec zewnętrznej kontroli i ulegania autorytetom;

To nie jest podkultura, lecz kultura dominująca na danym terenie.

 Zachowania zgodne z oczekiwaniami i nastawione na realizację sposobu życia klasy niższej

naruszają automatycznie niektóre normy prawne;

 W sytuacjach, w których istnieją różne drogi dojścia do tego samego celu, droga sprzeczna z

prawem zapewnia członkom klasy niższej relatywnie większe i bezpośrednie korzyści, przy
relatywnie niskich nakładach;

 Oczekiwana, w ramach klasy niższej, reakcja na określone, często występujące w tym

środowisku sytuacje, zakłada popełnianie czynów sprzecznych z prawem;

Gresham M. Sykes (1922-…)

David Matza (1930-…)

KONCEPCJA TECHNIK NEUTRALIZACJI

 Młodzież dopuszczająca się przestępstw posiada ten sam co wszyscy konwencjonalny system wartości;
 Naruszenie stojących na ich straży norm pociąga za sobą koniecznośd neutralizacji związanego z tym

poczucia winy [respektowanie norm];

 Popełnianie przestępstw jest możliwe dzięki istnieniu owych technik neutralizacji; inaczej jednostki

dopuszczające się przestępstw miałyby nieustanne poczucie winy;

Techniki neutralizacji:

 Kwestionowanie odpowiedzialności (denial of responisibility),
 Kwestionowanie szkody ( denial of injury),
 Kwestionowanie ofiary (denial of victim),
 Potępienie potępiających (the condemnation of the condemners),
 Odwołanie się do wyższych racji (the appeal to higher legalities)

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

12

TEORIE STRUKTURALNE (TEORIE NAPIĘCIA STRUKTURALNEGO)

POJĘCIE ANOMII

Emile Durkheim (1858-1919)

 Anomia (z gr. a nomos – bez norm, pozbawiony norm);
 Osłabienie lub utrata mocy wiążącej norm społecznych;
 Anomia pojawia się w procesie gwałtownej zmiany społecznej, przechodzenia od społeczeostwa

opartego na więzi mechanicznej (opartego na tradycji, podzielanych wartościach i wspólnych
przekonaniach) do społeczeostwa opartego na więzi organicznej (opartego na społecznym podziale
pracy, wzajemnej zależności jednostek od siebie, od usług i produktów dostarczanych przez innych).

ROBERT MERTON (1920-2003)

TEORIA ANOMII

 struktura kulturowa: zorganizowany zespół norm i wartości ukierunkowujących zachowania i wspólny

członkom danego społeczeostwa cel i wartości

o Kulturowo zdefiniowane cele są wspólne,
o Kulturowo zdefiniowane środki osiągania celów.

 struktura społeczna: zespół społecznych relacji, w których członkowie społeczeostwa lub grupy są

umieszczeni;

Istota: cecha kulturowa (cele kulturowe):

 W społeczeostwie amerykaoskim najważniejszymi kulturowo zdefiniowanymi celami są bogactwo,

sukces, władza (wpływ);

 Kulturowo zdefiniowanymi sposobami ich osiągania są ciężka praca, wykształcenie (kwalifikacje),

oszczędności.

Teoria anomii:

 ANOMIA: niemożnośd realizacji kulturowo zdefiniowanych celów za pomocą kulturowo

zdefiniowanych środków, na skutek strukturalnej blokady takiej możliwości;

 ANOMIA: na skutek dezintegracji systemu wartości kulturowy nacisk na pewne realizacje pewnych

kulturowo zdefiniowanych celów jest o wiele większy od stopnia nacisku na przestrzeganie kulturowo
zdefiniowanych środków ich osiągania.

Typ przystosowania

Stosunek do środków

Stosunek do celów

KONFORMIZM

+

+

INNOWACJA

-

+

RYTUALIZM

+

-

WYCOFANIE

-

-

BUNT

+/-

-/+

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

13

Albert K. Cohen (1918-…)

TEORIA PODKULTURY GANGU

Koncepcja wywodząca się z teorii anomii R. Mertona, ale pod pewnymi względami przyjmująca odmienne
stanowisko:

 Przestępstwo jest produktem napięcia strukturalnego, niekorzystnej pozycji społecznej, zajmowanej

przez przedstawicieli klasy niższej;

 Ze względu na to, że wartości społeczne nie wyposażają członków klasy niższej w dostateczne

narzędzia osiągnięcia sukcesu w sposób legalny, młodzi ludzie z tej klasy doznają frustracji będącej
wynikiem posiadanego statusu;

 W odpowiedzi na napięcie strukturalne klasa niższa wytwarza specyficzny system normatywny,

kulturowy (sposób adaptacji u Mertona);

 Zachowanie przestępne (przestępczośd nieletnich) stanowi specyficzną reakcję członków klasy niższej

wobec wartości kulturowych klasy wyższej;

 Inaczej, niż w koncepcji W. B. Millera, gdzie kultura klasy niższej jest czymś zastanym i podlegającym

jedynie uczeniu w obrębie klasy niższej.

Cechy kultury klasy średniej:

- ambicja,
- odpowiedzialnośd osobista,
- szacunek dla osiągnięd,
- zdolnośd do odkładania na przyszłośd realizacji dążeo („świecki ascetyzm”),
- racjonalnośd,
- dbałośd o wygląd i maniery,
- kontrola agresywności i kultury fizycznej,
- rozsądny wypoczynek,
- szacunek dla własności.

 Tendencja do przyjmowania, iż powyższe cechy mają charakter ponadklasowy i narzucania ich innym

grupom społecznym, w tym klasie niższej;

 Tymczasem, w klasie niższej do powyższych wartości przywiązuje się niewielkie znaczenie, a dzieci

rodziców należących do klasy niższej nie przechodzą w procesie socjalizacji uczenia powyższych
wartości będących warunkiem wstępnym kariery w społeczeostwie amerykaoskim;

 Członkowie klasy niższej zdają sobie sprawę, że na skutek tego droga awansu według wzorów klasy

średniej jest dla nich ograniczona lub nawet zamknięta;

 Gdy chłopiec z klasy niższej zinternalizuje cele klasy średniej (sukces), a będzie świadom swoich braków

w konkurencji może rozwinąd ambiwalentną postawę wobec obu systemów wartości.

 college boy: porzucenie standardów swego środowiska i wejście do klasy średniej;
 corner boy: akceptacja ograniczenia własnych możliwości i podjęcie działao mających na celu

zapewnienie sobie jak najlepszej pozycji w obrębie klasy niższej;

 delinquent boy: zerwanie z tradycjami i normami obu klas poprzez stworzenie systemu specyficznych

norm podkulturowych.

o Podkultura gangu jest po prostu odmienna czy pozostającą w konflikcie z kulturą dominującą;
o Podkultura gangu to „odwrócenie”, „postawienie na głowie” kultury klasy średniej;
o Negatywizm podkultury gangu: pewne formy zachowania uważane są w niej za dobre tylko i wyłącznie

dlatego, że są uważane za niedobre w kulturze klasy średniej.

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

14

Richard A. Cloward (1926-2001)

Lloyd E. Ohlin (1918-…)

TEORIA ZRÓŻNICOWANYCH SZANS (OKAZJI)

Synteza teorii anomii oraz teorii dezorganizacji społecznej i zróżnicowanych powiązao:

 Dzieci z klasy niższej znajdują się rzeczywiście w sytuacji zablokowania możliwości pełnego sukcesu,

jaki jest nakazany i możliwy dla dzieci z klasy średniej;

 To, czy wejdą na drogę przestępstwa w ramach kolektywnego przystosowania do sytuacji anomii

zależy jednak od tego czy będą miały ku temu okazję;

 Przestępstwo jest więc nie tylko wynikiem braku możliwości legalnego zaspokajania swoich potrzeb

i aspiracji, ale także istnienia możliwości i okazji do realizacji owych potrzeb i aspiracji w drodze
nielegalnej;

 podkultura przestępcza (criminal subculture) pojawia się tam gdzie istnieje już długa tradycja

przestępcza, która dostarcza wzorów alternatywnego postępowania;

 podkultura konfliktowa (conflict subculture) przy braku zorganizowanej działalności przestępczej

i braku wzorów takich zachowao oraz dezorganizacji dzielnicy powstają grupy stosujące bezsensowną
przemoc, chuligaostwo, akty wandalizmu

 podkultura wycofania (retreatis subculture) niepowodzenie działalności legalnej w połączeniu

z brakiem możliwości lub chęci nielegalnej rodzi takie zjawiska jak alkoholizm, narkomania, itp.

TEORIA KONTROLI

Mechanizmy psychospołeczne (k. wewnętrzna): mechanizmy wytworzone w procesie socjalizacji,
posłuszeostwo wobec norm będące wynikiem ich internalizacji.

Mechanizmy materialno-społeczne (k. zewnętrzna): wszelkie mechanizmy związane ze stosowaniem
nacisku zewnętrznego przez jednostki, zbiorowości i instytucje; posłuszeostwo wobec norm będące
wynikiem groźby lub rzeczywistego zastosowania kary albo obietnicy lub rzeczywistego przyznania nagrody.

Travis Hirschi 1935 - …

TEORIA WIĘZI SPOŁECZNEJ

 Socjologiczna teoria kontroli wychodzi poza czystą psychologię i mechanizmy kontroli wewnętrznej,

niekoncentrując się na kontroli zewnętrznej i nacisku grupowym;

 Podstawowy mechanizm kontroli – WIĘŹ SPOŁECZNA (social bond);
 Zerwanie lub osłabienie więzi społecznej prowadzi do zaniku lub osłabienia mechanizmów

kontrolnych.

ELEMENTY WIĘZI SPOŁECZNEJ:
przywiązanie – attachment – pozytywny związek emocjonalny z osobami z bliskiego otoczenia w postaci
wrażliwości wobec innych i zainteresowanie innymi;
zaangażowanie – committment – czas, energia i wysiłek włożone w konwencjonalne rodzaje i obszary ;
zaabsorbowanie – involvement – stopieo zaangażowania w działalnośd zgodną z prawem, która nie
pozostawia miejsca na działalnośd przestępczą;
przekonanie – belief – gotowośd do przestrzegania norm wynikająca z ich akceptacji.

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

15

Przestępca, jako przedmiot badao kryminologicznych:

Sprawca przestępstwa w świetle wybranych danych:



[na egzaminie dane statystyczne nie będą egzekwowane]



płed a podejrzani – osoba, której przedstawiono zarzut popełnienia przestępstwa, niespełna 10%
stanowią kobiety. 90% to mężczyźni. organy ścigania nastawione na mężczyzn.



skazania wg płci – mężczyźni wiodą prym



wiek – najwięcej przestępstw w przedziale wiekowym 17-20



skazania j.w. u kobiet – brak regresji, bardzo niewielki spadek. kobiety w sposób mniej więcej stały.
w przypadku mężczyzn – duża regresja, duży spadek. ich liczba spada – im starszy mężczyzna.



skojarzenie młodego wieku z aktywnością przestępczą stwarzają reakcje nieadekwatne do sytuacji u
oceniających czyn. Obawiamy się tych, którzy są młodzi, a nie obawiamy się tych, którzy są w
podeszłym wieku. Nie wzbudzają oni obaw ani współczucia, pomimo tego, że w kryminale
przesiedzieli nawet 40 lat.

PRZESTĘPSTWA WIELOKROTNE: RECYDYWA

Kategorie sprawców przestępstw:

 sprawcy jednokrotni (okazjonalni);
 wielokrotni: recydywiści, sprawcy zawodowi (career criminals)

Badania kohortowe Mervina E. Wolfganga w Filadelfii (50. XX w.):

 Śledzenie przestępczości 9.945 chłopców przez szereg lat;
 Około 1/3 była rejestrowana przez policję za naruszenie prawa z powodu naruszeo o poważniejszym

charakterze (inne, niż wykroczenia drogowe);

 Ponad połowa spośród nich zaprzestała

naruszeo

prawa

w

późniejszym

wieku

*Jeśli ktoś raz popełnił p. nie oznacza, że zrobi to znowu. Czy należy zatem stosowad surowe sankcje
karne wobec np. młodych sprawców, którzy popełniają p. przypadkowo, z racji wieku p-ko mieniu i p.
przemocowe? Przestają to robid, bo zaczynają pełnid inne role np. zostają rodzicami i nie mają na to
czasu.];

 Tylko 627 spośród całej kohorty (6,2%) dopuściło się przed ukooczeniem 18. r.ż. więcej, niż 5

przestępstw;

 Ta grupa była odpowiedzialna za ponad połowę wszystkich przestępstw popełnionych przez członków

całej kohorty w tym 2/3 wszystkich przestępstw z użyciem przemocy.

*Ściganie kogoś po pewnym czasie może okazad się niecelowe, bo ta osoba, kt. chcemy ukarad jest już
innym człowiekiem. +

Badania kohortowe Mervina E. Wolfganga

Sprawcy

jednorazowi

Sprawcy wielokrotni

Przestępczośd

jednorazowych

Przestępczośd

wielokrotnych

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

16

Kryminologiczna problematyka recydywy – 3 rodzaje :

I.

recydywa kryminologiczna (najszersze pojęcie recydywy i najczęstsza);

I.

recydywa kodeksowa art. 64KK ( węższe pojęcie recydywy)

a. recydywa specjalna zwykła art. 64 §1
b. recydywa specjalna wielokrotna art. 64§2

II.

recydywa penitencjarna (najwęższe pojęcie recydywy i najrzadsza) – dot. ponownego umieszczenia
w zakładzie karnym

*Te 3 poziomy opisują 3 różne aspekty. W obecnie obowiązującym kodeksie rozwiązanie dla recydywistów
są bardziej humanitarne, bo w poprzednim, za ponowne skazanie – od razu do wiezienia. Co 3 skazany jest
skazywany po raz kolejny.]

Kategorie sprawców wielokrotnych:

(Badania Stanisława Szelhausa z lat 60. i 70. XXw.)

 Recydywiści o wczesnym początku karalności,
 Recydywiści o późnym początku karalności;
 Sprawcy przestępstw poważnych (rozboje, włamania, przestępstwa przeciwko osobie);
 Sprawcy drobnych występków (głównie przestępstwa przeciwko mieniu).

Ciężar gatunkowy przestępstw popełnianych przez recydywistów:

 Około 12% r. można uznad za sprawców niebezpiecznych ze względu na dokonywanie czynów

agresywnych;

 Około 12% r. uznad można za sprawców wyrządzających swymi kradzieżami poważniejsze szkody.

Charakterystyka recydywistów:

 wśród recydywistów brak jest w zasadzie przestępców zawodowych, tj. wyspecjalizowanych

w popełnianiu ściśle określonych przestępstw;
*p. zawodowy uczynił sobie z p. źródło dochodu, mało tego, popełnia określone przestępstwo w
ściśle określony sposób. To przestępstwa gł. p-ko mieniu, ale to przestępstwa popełniane
przypadkowo, nie w grupie przestępczej a indywidualne i sposób działania sprawcy nie jest
wyspecjalizowany. Brak elementu organizacji jego działania: od przypadku do przypadku.
Aczkolwiek, cel działania sprawcy – zdobycie środków – czyli utrzymanie]

 recydywiści to osoby uciążliwe społecznie – często w wysokim stopniu - ale niekoniecznie

niebezpieczne;

 wśród r. olbrzymia większośd, to osoby dotknięte rozmaitymi defektami psychicznymi, a także

nadużywające alkoholu:

o 88% piło intensywnie, *Nadużywanie alkoholu  problemy ze zdobywaniem pracy 

zwolnienie  kradli…+

o tylko u około 15% nie stwierdzono defektów psychicznych.

[DEFEKTY PSYCHICZNE - To często niedostosowani do życia w zbiorowości. Pytanie co było
pierwsze: defekty i brak umiejętności radzenia sobie czy najpierw skazania a potem brak
umiejętności. Często jest tak, że wejście w obieg przestępczy powoduje utratę pewnych
umiejętności które są nabywane w trakcie socjalizacji. Z jednej strony defekty są pierwotne,
a z drugiej strony pojawiają się one w wyniku INKARCERACJI – wejścia w ten obieg. Tak czy
owak, gdy sprawca znajdzie się w tym młynku, b. trudno się z niego wyrwad.]

 Recydywiści to nie tyle sprawcy groźni, co sprawcy społecznie uciążliwi;

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

17

 Recydywiści wielokrotni to osoby głęboko wykolejone i nieprzystosowane społecznie, ale bardzo

dobrze przystosowane do życia w zakładzie karnym (Syndrom inkarceracji - przystosowania się do
życia w zakładzie karnym i pozbycia się umiejętności funkcjonowania poza nim. Kolejne skazania
jedynie wzmacniają ten syndrom.);

 Kolejne skazania z reguły jedynie pogłębiają brak przystosowania do życia na wolności

i przystosowanie do życia w więzieniu;

 Grupa recydywistów wielokrotnych, skazywanych po raz enty z każdym kolejnym skazanie

zmniejsza się; [akceleracja recydywy - przyspieszenie, jeżeli decydujemy się na kolejną karę
pozbawienia wolności i jest zamykamy, to prawdopodobieostwo popełnienia kolejnego
przestępstwa zwiększa się+

 Ale z każdym kolejnym skazaniem prawdopodobieostwo skazania po raz n+1 zwiększa się

w pewnym momencie i staje się niemal pewne – akceleracja recydywy;

 Równocześnie okresy pobytu na wolności pomiędzy skazaniami ulegają coraz to większemu

skróceniu. [Wynika to z zatracania umiejętności funkcjonowania na wolności oraz chęci powrotu do
świata, który zna i w którym nauczył się funkcjonowad. ]

Przestępczośd jako przedmiot badao kryminologicznych:

przestępczośd rzeczywista, ujawniona,

ciemna liczba przestępstw i statystyki przestępczości

Przestępczośd rzeczywista – def.:

Zbiór wszystkich zdarzeo stanowiących przestępstwa (realizujących znamiona przestępstwa) w danym
okresie czasu, na danym terenie.

Przestępczośd ujawniona (zarejestrowana czyli stwierdzona) – def.:
Zbiór zdarzeo stanowiących przestępstwa (realizujących znamiona przestępstwa) wiadomośd o których
dotarła do organów ścigania, oraz które zostały przez te organy uznane za przestępstwa i zostały jako
przestępstwa zarejestrowane.

Przestępczośd nieujawniona (ciemna liczba przestępstw) – def.

Zbiór zdarzeo stanowiących przestępstwa o których widomośd NIE dotarła do organów ścigania lub
dotarła, lecz nie zostały one przez nie jako przestępstwa zarejestrowane.

 [Popełniono przestępstwo (+) i:

a. wiadomośd dotarła (+) ALE rejestracja (-) = p. ~ujawniona
b. wiadomośd dotarła (+) ALE rejestracja (+) = p. ujawniona
c. wiadomośd nie dotarła (-) =p. ~ujawniona]

p. rzeczywista = p. ujawniona + ciemna liczna

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

18

Relacja między przestępczością UJAWNIONĄ a NIEUJAWNIONĄ:

Hipoteza A – h. optymistyczna - prawdziwa odnośnie najpoważniejszych przestępstw: przeciwko życiu i
zdrowiu. ↑ CIĘŻKIE przestępstwa ↓ ciemna liczba – duża wykrywalnośd ciężkich przestępstw (wykryty
sprawca)

[Wykrywalnośd a ciemna liczba (dot. przestępstw wykrytych stwierdzonych) – to coś zupełnie innego]

Hipoteza B – h. pośrednia – nie ma przestępstw, w których można by wskazad tę relację jako dominującą.
Brak trendu w tym względzie.

Hipoteza C – h. pesymistyczna - prawdziwa dla p. drobniejszych np. wielu przestępstw p-ko mieniu.
↓ wykrywalności ↑ ciemna liczba

Ujawniona (U)

Nieujaw

niona

(N)

U

N

U

N

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

19

Przestępczośd ujawniona

Relacja między przestępczością UJAWNIONĄ a WYKRYTĄ

Sytuacja optymalna – wykrywalnośd = 100% - nie występuje w rzeczywistości jako przeciętna, może
dotyczyd przestępstw, gdzie ujawnienie = wykrycie sprawcy.

Optymistyczna – 50%<wykrywalnośd <100% - jako przeciętna występuje w wielu krajach. Dotyczy
szczególnie poważnych przestępstw.

Pesymistyczna – wykrywalnośd < 50% - jako przeciętna nie jest rzadka w wielu uprzemysłowionych krajach
świata, dotyczy szczególnie mniej poważnych przestępstw – seksualne, popełnione na szkodę osób
najbliższej.

ujawniona

wykryta

ujawniona

wykryta

ujawniona

wykry

ta

przestępstwa rzeczywiście popełnione

(przestępczośd rzeczywista)

przestępstwa ujawnione

(przestępczośd ujawniona)

przestępstwa wykryte

(takie, w których ustalono sprawcę)

liczba przestępców

(„ujawnieni” przestępcy)

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

20

przestępczośd ujawniona (popełnione przestępstwa)  stopieo zakłócenia porządku prawnego przez
przestępczośd.

przestępcy ujawnienie (sprawcy wykryci)  stopieo kryminalizacji społeczeostwa

CZYNNIKI KSZTAŁTUJĄCE ROZMIARY PRZESTĘPCZOŚCI UJAWNIONEJ

1. Czynniki o charakterze normatywnym (zakres kryminalizacji):



neokryminlizacja ,



kryminalizacja,



dekryminalizacja ,



depenalizacja.

2. Czynniki wpływające na gotowośd obywateli do meldowania o fakcie pokrzywdzenia:



stosunek do samego czynu – ofiara musi wiedzied, że popełniono przestępstwo na jej szkodę.
[musi wiedzied + negatywny stosunek do tego co na niej popełniono+;



stosunek ofiary do sprawcy – nawet gdy mam świadomośd, ale jestem w stanie wybaczyd
sprawcy i nie chcę by on miał problemy z tego powodu. Np. mąż bijący żonę. Dlaczego nie
zawiadamiają – bo nie chcą zrobid krzywdy sprawcy *współczucie, strach przed zemstą+;



stosunek ofiary do organów ścigania – złożony problem. Brak zaufania ofiary do organów
ścigania powoduje, że ludzie nie zgłaszają przestępstw. Brak zaufania do skuteczności – czyli że
policja lub prokuratura cokolwiek z tym zrobi - często ta sytuacja ma msc-e w przypadku
przestępstwa p-ko mieniu;



sytuacja w jakiej znajduje się ofiara - sytuacja, w której znajduje się ofiara utrudnia lub
uniemożliwia zawiadomienia organów ścigania. Np. ofiara sama ma coś na sumieniu.



cechy osobowe ofiary – np.: mają niechęd do donoszenia na swojego sąsiada.

3. Czynniki wpływające na praktykę przyjmowania przez policję zgłoszeo o popełnieniu

przestępstwa oraz ich rejestrowanie:



Formalne mechanizmy selekcji ścigania na etapie podejmowania decyzji o wszczęciu lub
odmowie wszczęcia postępowania – opisane w przepisach



Nieformalne mechanizmy selekcji ścigania na etapie podejmowania decyzji o wszczęciu lub
odmowie wszczęcia postępowania; [Nieformalne „podpinane” pod formalne. WAŻNE:
NIEFORMALNE MECHANIZMY SĄ BARDZIEJ SKUTECZNE NIŻ FORMALNE.]

Legalizm a oportunizm – ścigamy tylko to, co organ uzna za stosowne. Legalizm – wymuszanie ściganie na
podstawie przepisu karnego. Organ ma obowiązek zareagowad. Nie obowiązuje w przypadku ściganiu
wykroczeo, w ich przykładzie to organ decyduje czy ścigad czy nie ścigad.

4. Czynniki związane z polityką ścigania i strategiami działao policyjnych:



reaktywna strategia działao policyjnych;



proaktywna strategia działao policyjnych;

Przestępczośd ujawniona

[ Policja reaguje na podstawie informacji otrzymanych od obywateli. Proaktywna – opiera się na własnej
aktywności, a nie na biernej - 10%]

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

21

PODSTAWOWE MIERNIKI PRZESTĘPCZOŚCI UJAWNIONEJ:

Rozmiary przestępczości (liczba bezwzględna, całkowita):

 Liczba zdarzeo będących przestępstwami w pewnym okresie czasu.

Nasilenie przestępczości (l. bezwzględna, ułamkowa):

 Liczba zdarzeo będących przestępstwami przypadającymi w pewnym okresie czasu na określona

stałą liczbę mieszkaoców (najczęściej na 100tys. mieszkaoców );

 Współczynnik przestępczości liczba przestępstw stwierdzonych, przypadających na 100 tys.

mieszkaoców.

Dynamika przestępczości

 Zmiany, jakim podlegają rozmiary lub nasilenie przestępczości w określonym przedziale czasowym

(odsetki przy przyjęciu stanu w określonym momencie czasowym, punkcie wyjściowym, za 100%);

 Wskaźnik dynamiki przestępczości procentowa ilustracja wzrostu (spadku) rozmiarów lub

nasilenia przestępczości ujawnionej między wybranymi punktami czasowymi.

Struktura przestępczości:

 Odsetek jaki dany typ przestępstwa, dana grupa przestępstw stanowi w stosunku do ogólnej liczby

zdarzeo przestępnych w danym okresie (odsetki);

GŁÓWNE RODZAJE STATYSTYK DOTYCZĄCE PRZESTĘPCZOŚCI:

I.

statystyka policyjna,

II.

statystyka prokuratorska,

III.

statystyka sądowa,

IV.

statystyka penitencjarna – dot.

WYŁĄCZNIE

odbywających karę pozbawienia wolności lub

przebywających na przerwie.

I.

Statystyka policyjna

Jednostki obliczeniowe:

 postępowanie przygotowawcze;
 przestępstwo stwierdzone;
 podejrzany

Współczynnik przestępczości:

 Liczba p. stwierdzonych przypadających na 100 tys. mieszkaoców

Współczynnik wykrywalności:

 Stosunek procentowy liczby przestępstw wykrytych do liczby przestępstw stwierdzonych;

Wskaźnik dynamiki:

 Stosunek procentowy liczby przestępstw stwierdzonych lub współczynnika przestępczości w roku

bieżącym i ubiegłym lub w innych okresach porównawczych;

 Lpw/Lps razy 100% = współczynnik wykrywalności
 wzrost > 1 (stabilnośd) > spadek

III.

Statystyka sądowa

Jednostki obliczeniowe:

 sprawa;
 osadzenie osoby (skazanie warunkowe, umorzenie, uniewinnienie);
 skazanie osoby (orzeczenia pierwszej instancji, orzeczenia prawomocne).

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

22

Współczynnik skazao:

 Liczba skazao (prawomocnych)przypadająca w danym roku na 10 tys. ludności w wieku

odpowiedzialności karnej (tj. powyżej 17. roku życia).

IV.

Statystyka penitencjarna

jednostki obliczeniowe:

 osoba tymczasowo aresztowana,
 osoba skazana,

 osoba ukarana (w przypadku wykroczeo).

OSADZENI: tymczasowo aresztowani, skazani, ukarani

Populacja więzienna:

 liczba osób pozbawionych wolności w danym okresie czasu w danym momencie lub przeciętna

danego okresu (liczby bezwzględne, element dynamiczny)

 przyjęcia do zakładów karnych (liczby bezwzględne, element dynamiczny)

 zwolnienia z zakładów karnych (liczby bezwzględne, element dynamiczny)

współczynnik prizonizacji - liczba osób pozbawionych wolności (tymczasowo aresztowanych, skazanych,
ukaranych) na 100 tys. ludności

współczynnik zaludnienia (przeludnienia) - stosunek liczby osądzonych do liczby miejsc w zakładach
karnych

Przestępczośd jako podmiot badao

kryminologicznych: przestępczośd rzeczywista

Metody badania przestępczości rzeczywistej (ciemnej liczby):



Eksperyment (b. rzadko),



Metoda self-report,



Badania wiktymizacyjne (victimization survey)- pytamy: „Czy byłeś ofiarą/dprawcą/w.
pośrednio przestępstwa?”. Nastawiona na szeroką populację, próbę reprezentatywną z danego
terenu. Chodzi o to by zdobyd informacje ile osób było ofiarą przestępstwa. Pytając używa się
pytao organoleptyczno przyswajalnych dla respondenta. Uwaga – nie można zadawad pytao:
Czy byłeś ofiarą przestępstwa z art. X, ze względu na niski poziom świadomości prawnej.

Przestępczośd rzeczywista = stwierdzona + ciemna liczba

- Wskaźnik wiktymizacji rozbojami w Polsce – 1,3 wg ICVS 2000 na 100 pytanych tylko 1,3

odpowiedziało, że było ofiarą rozboju.

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

23

- Wiktymizacja kradzieżą – 3,5 Polska, Szwecja 0,4 – Szwedzi mają szacunek dla własności, natomiast

w Anglii i Walii – 5,7, Estonii 5,6 (przeciętnie 3,50.

- Wiktymizacja włamaniem 1,4 w Polsce, 3,3 w Wlk. Brytanii, Szwecja 0,7
- Wiktymizacja kradzieżą samochodu – Polska 0,7, Węgry 2,7, Austria 0,1.

OFIARA PRZESTĘPSTWA

Wiktymologia – victima (ofiara) + logos (nauka) = nauka o ofierze

Nauka o ofierze:

Ujęcie szerokie – nuka o wszelkich rodzajach ofiar (dyskryminacja polityczna, rasowa, religijna, ze względu
na przekonania itp.)  wiktymologia jako nauka o cierpiącym człowieku

Ujęcie wąskie – nauka o ofierze przestępstwa (w. kryminalna)

Powstanie wiktymologii:

- Hans von Hentig 1887-1974 „The Criminal and His Victim” (1948)
- Benjamin Mendelsohn “Un nouvelle brouche de la science bio-psychosociale: victimologie” (1956)

Podstawowe pojęcie wiktymologii: zdarzenie (zachowanie)

Pokrzywdzony – pojęcie prawne – osoba fizyczna lub prawna lub jednostka organizacyjna bez osobowości
prawnej, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
(art.49 § 1 k.p.k.)

Ofiara – pojęcie wiktymologiczne – konkretny człowiek, który ponosi szkodę na skutek przestępstwa.

Czy zdarzenie, zachowanie określane mianem przestępstwa implikuje zawsze istnienie ofiary?

Pojęcie przestępstw bez ofiar (victimless crimes)

Edwin Schur

 Akt dobrowolnej wymiany między osobami dorosłymi silnie pożądanych, lecz prawnie zakazanych

dóbr i (lub) usług: stosunki homoseksualne, używanie narkotyków, prostytucja, aborcja;

 Powodem kryminalizacji jest nie tyle naruszenie określonych dóbr prawnych czy też istnienie

rzeczywistej ofiary, co naruszenie norm moralnych;

 Dalsze kategorie: cudzołóstwo, łapownictwo, szpiegostwo, żebractwo, włóczęgostwo, nietrzeźwośd

publiczna.

Hugo Bedau

 Zachowanie człowieka zakazane przez ustawę karną polegające na wymianie dóbr i usług pomiędzy

dorosłymi osobami, które wyraziły na to zgodę i uważają, że czyn taki nie przynosi im szkody
i dlatego nie informują dobrowolnie o swoim udziale w takiej czynności;

 Zachowanie nielegalne, ale o charakterze konsensualnym, któremu towarzyszy brak osoby

zainteresowanej w złożeniu zawiadomienia (skargi).

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

24

Lech Falandysz

 Kategoria merytoryczna: czyny kryminalizowane głównie siłą tradycji, ze względu na pewne

wartości moralne;

 Kategoria techniczna: czyny, w których brak jest określonego pokrzywdzonego, doznającego na

skutek przestępstwa szkody i mogącego złożyd zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub inną
stosowaną skargę.

Wiktymizacja to proces stawania się ofiarą: kto, dlaczego i w jaki sposób staje się ofiarą przestępstwa?

Wiktymizacja bezpośrednia:

 Dotyczy ofiary przestępstwa;
 Oznacza konsekwencje stania się ofiara przestępstwa

Wiktymizacja pośrednia:

 Dotyczy krewnych, znajomych ofiary, lub innych osób, których nie dotknęły bezpośrednie

konsekwencje przestępstwa;

 Oznacza konsekwencje zetknięcia się w jakiś sposób z faktem bezpośredniej wiktymizacji innych.

wiktymizacja pierwotna – proces stawania się ofiarą w wyniku popełnienie przestępstwa

wiktymizacja wtórna – doznanie przez ofiarę dalszych szkód i krzywd, jako konsekwencja społecznej reakcji
(tak formalnej, jak i nieformalnej), na wiktymizację pierwotną;

wiktymizacja wtórna przez wymiar sprawiedliwości;

wiktymizacja wtórna przez otoczenie społeczne.

Wiktymnośd = podatnośd wiktymizacyjna:

 Benjamin Mendelssohn
 Podatnośd, predyspozycje DO STANIA SIĘ ofiarą przestępstwa
 Jeśli istnieje skłonnośd do popełniania przestępstw, to istnieje też odpowiadająca jej skłonnośd do

stawania się ich ofiarą;

 Różni ludzie, w różnym stopniu, ze względu na różne okoliczności predysponowani są do tego, aby

stawad się ofiarami przestępstw.

Rola ofiary w genezie przestępstwa:

 „wina” ofiary (B. Mendelsohn)
 Przyczynienie się ofiary (victim precipation)

Mervin Wolfgang – przyczynienie się ofiary do zabójstwa; ofiara jako czynnik inicjujący zdarzenie
kulminujące zabójstwem.

Menachem Amir – przyczynienie się ofiary poprzez jej szczególne zachowanie do przestępstwa zgwałcenia.

Prewencja indywidualna – dlaczego tak zrobił – „pomogła” mu ofiaraczęśd winy ponosi ofiara

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

25

Predestynacja wiktymizacyjna

 p. bierna: jednostka staje się ofiarą bez wystawiania się na ryzyko i niebezpieczeostwo;
 p. czynna: jednostka staje się ofiarą na skutek wystawienia się w taki czy inny sposób (niekoniecznie

świadomy) na ryzyko i niebezpieczeostwo. [W koncepcji Mendelhsona – większe zawienienie ofiary,
niż p. bierna+
*p. bierna niezależna od jednostki+

Czynniki predystynacji czynnej

 Zawód lub rodzaj działalności: taksówkarze, listonosze, policjanci, pracownicy ochrony
 Styl życia i typ rutyny dnia codziennego: sposób spędzania wolnego czasu polegający na częstym

przebywaniu do późnych godzin nocnych w lokalach rozrywkowych połączonym ze spożywaniem
alkoholu lub używaniem narkotyków.

Czynniki predestynacji wiktymizacyjnej

Płed:

 Mężczyźni są generalnie o wiele częściej ofiarami przestępstw niż kobiety, pomimo tego że kobiety

charakteryzuje wyższa podatnośd wiktymizacyjna (vulnerability);

 Wyjątki stanowią zgwałcenie oraz zdarzenie kulminujące zabójstwem.[Kobiety rzadziej sprawcami

i ofiarami, ale podatnośd wiktymizacyjna wyższa. Podejmują mniej ryzykownych zachowao.
Mężczyźni - częstsza liczba i proporcje, kobiety korygują zachowania poprzez niepodejmowanie
zach. ryzykownych.]

Wiek:

 Jest kluczową determinantą podatności wiktymizacyjnej: młodzi mężczyźni w wieku 16-24 lat

[Najczęstsze ofiary przestępstw. Ich podatnośd zbiega się z faktyczną ofiarą, bo podejmują
zachowania ryzykowne];

 Osoby starsze są relatywnie rzadko ofiarami przestępstw pomimo, że cechuje je podwyższona

podatnośd wiktymizacyjna (vulnerability).

Status społeczny:

 Wiktymizacja jest zjawiskiem szczególnie częstym wśród osób o relatywnie niskim statusie

społeczno-ekonomicznym;

 Dotyczy to szczególnie przestępstw z użyciem przemocy;
 W przypadku pewnych przestępstw przeciwko mieniu odsetki osób o wyższym statusie społeczno-

ekonomicznym są zazwyczaj wyższe.

ZWIĄZKI ŁĄCZĄCE OFIARĘ ZE SPRAWCĄ

 Ofiarę i sprawcę przestępstwa łączą najczęściej określonego typu związki a charakter związków ma

często istotny wpływ na to, że w ogóle dochodzi do przestępstwa.

 Ofiara przypadkowa: sprawcę i ofiarę nic nie łączy; o wiktymizacji decyduje miejsce i czas;
 Ofiara biernie podatna: ofiara nie ma związków ze sprawcą, ale prezentuje pewne cechy osobiste,

które skłaniają sprawcę do wyboru jej właśnie: naiwnośd, łatwowiernośd, słabośd psychiczna lub
fizyczna, zamożnośd ;

 Między ofiarą a sprawcą istnieje konflikt oddziałujący na motywy sprawcy, np.: zemsta, obrona, itp.
 Między sprawcą a ofiarą istnieje stosunek zależności;

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

26

 Przestępstwo jest popełnione na żądanie lub za zgodą ofiary, np. eutanazja;
 Ofiara jest sama sprawcą, np. samookaleczenie.

 Brak jakichkolwiek związków (wiktymizacji przez obcych): relatywnie częstszy w przypadku

przestępstw przeciwko mieniu;

 Istnienie związków (wiktymizacji przez osoby znane): bardzo częste w przypadku przestępstw z

użyciem przemocy, w tym tych najpoważniejszych (zabójstwo), a także przestępstw na tle
seksualnym (zgwałcenie).

GENERALNA KONKLUZJA

 Ofiarę i sprawcę przestępstwa najczęściej łączą określone związki i nie są oni sobie całkowicie obcy;
 Przestępczośd jest w znacznym stopniu zjawiskiem endogenicznym; ofiary, świadkowie i sprawcy

przestępstw rekrutują się najczęściej spośród tych samych grup i zbiorowości społecznych;

 Dotyczy to nie tylko tak zwanej przestępczości pospolitej, ale w znacznym stopniu także

przestępczości gospodarczej;

 Sprawcy przestępstw są bardzo często równocześnie ich ofiarami i vice versa.

Problematyka lęku i strachu przed przestępczością



lęk przed przestępczością (fear of crime)

o Lęk to reakcja emocjonalna nie związana z określoną przyczyną czy sytuacją;
o Abstrakcyjna obawa wiktymizacji.



strach przed przestępczością

o Strach to reakcja emocjonalna na obiektywne, rozpoznawalne zewnętrznie zagrożenie;
o Konkretna obawa wiktymizacji w konkretnych sytuacjach zagrożenia przestępczością.

Znaczenie i konsekwencja zjawisk lęku i strachu przed przestępczością

 Jeden z podstawowych problemów współczesnych społeczeostw:
 Zasadniczy wpływ jakości życia;
 Podważanie legitymizacji paostwa wymiaru sprawiedliwości;
 Podważanie racjonalizacji prawa karnego i stymulowanie postaw punitywnych.

Miary rozmiaru lęku (strachu) przed przestępczością

 aspekt społeczny – ocena zagrożenia przestępczością
 kognitywny – ocena, prawdopodobieostwa wiktymizacji;
 emocjonalny – poczucie bezpieczeostwa w określonych miejscach;
 konatywny (behawioralny) – zachowania mające na celu uniknięcie wiktymizacji.

Źródła lęku przed przestępczością

 bezpośrednie doświadczenia wiktymizacyjne;
 pośrednie doświadczenia wiktymizacyjne;
 generalny poziom poczucia zagrożenia i braku bezpieczeostwa w danym społeczeostwie;
 incivilities (nieporządki);
 stosunki z policją [pozytywne - wzrost poczucia bezpieczeostwa, negatywne – obniżenie poczucia

bezpieczeostwa+;

 środki masowego przekazu.

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

27

Społeczna reakcja na przestępstwo i przestępczośd jako

przedmiot rozważao

kryminologicznych

TEORIA NAZNACZENIA SPOŁECZNEGO:

Labelling theory = Teoria stygmatyzacji = etykietowania = naznaczenia społecznego

Dwie warstwy teorii naznaczenia społecznego:

1. warstwa psychologiczna;
2. warstwa socjologiczna.

TEORIA NAZNACZENIA SPOŁECZNEGO:

1. WARSTWA PSYCHOLOGICZNA

Edwin Lemert

 Dewiacja pierwotna (primary deviance)

o Dokonanie aktu naruszenia normy

 Dewiacja wtórna (secondary deviance)

o Reakcja społeczna na dokonanie aktu naruszenia normy i jej konsekwencje dla jednostki

i społeczeostwa;

o Procesy psychiczne i społeczne towarzyszące naznaczeniu jednostki jako dewianta

(przestępcy).

Przebieg procesu naznaczania:

Wykrycie sprawcy przez

organa ścigania

Decyzja o naznaczeniu

jako przestępca *to

zaczyna się to co u Schura+

Wytworzenie nowej

autoidentyfikacji

Akceptacja naznaczenia

Wzmocnienie zachowao

dewiacyjnych

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

28

Edwin Schur [Szur]

Przebieg procesu naznaczania:

 stereotypizacja (steretyping),przypisanie innych czynów na podstawie obecnego skazania, chod tak

wcale nie jest

 retrospektywna interpretacja (retrospective interpretation) *próba przekonania środowiska],
 negocjacja (negotiation)[bierze żonę na sumę i pokazuje innym jak bardzo kocha. Próba

przekonania, że jest interpretowana na jego niekorzyśd],

 pochłanianie roli (role engulfment)[popełnienie kolejnego przestępstwa, które mu przypisano.

Szanse wyjścia z tego minimalizuj].

Konsekwencje:

 „bycie przestępcą” („bycie dewiantem„) to status przypisany a nie status osiągnięty
 Naznaczenie kogoś jako przestępcy, dewianta spełnia często rolę prognozy samorealizującej;

2. Warstwa socjologiczna

Interakcyjna koncepcja rzeczywistości społecznej

Symboliczny interakcjonizm

HERBERT George Mead

 Przedmioty i zjawiska społeczne istnieją niezależnie od ocen i znaczeo
 Ale dopiero oceny i znaczenia czynią z nich składniki rzeczywistości społecznej, fakty społeczne a nie

czysto fizykalne;

 Przedmioty i zjawiska są tym czym są tylko w wyniku nadania im w procesie interakcji społecznych

stosownych znaczeo.

INTERAKCJONISTYCZNA KONCEPCJA PRZESTĘPSTWA

Żaden czyn, żadne zachowanie nie jest przestępstwem ”samo przez się”.

INTERAKCJONISTYCZNA KONCEPCJA PRZESTĘPCY

przestępców i nie-przestępców nie różnicują żadne cechy biologiczne, psychologiczne czy socjologiczne,

lecz fakt bycia lub nie naznaczonym.

INTERAKCJONISTYCZNA KONCEPCJA PRZESTĘPSTWA

Reakcja społeczna, jako kryterium dewiacyjności zachowania.

Możliwe kryteria dewiacyjności zachowania:

 Kryterium statystyczne,

 Kryterium normatywne,
 Kryterium reaktywne.

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

29

Reakcja społeczna, jako kryterium dewiacyjności zachowania

Howard S. Becker

Zachowania

Zachowanie posłuszne normie

Zachowanie naruszające normę

Postrzegane jako dewiacyjne

fałszywie oskarżony

dewiant

Postrzegane jako niedewiacyjne

konformista

ukryty dewiant

Fritz Sack [Zak]

Wypowiedzi deskryptywne i askryptywne

X jest zabójcą (a nie X zabił)

 Stanowisko pozytywistyczne: wypowiedź ta ma charakter deskryptywny i deklaratoryjny 

stwierdza jedynie obiektywne fakty;

 Stanowisko teorii naznaczenia społecznego: wypowiedź, taka ma charakter askryptywny

i konstytutywny  nie opisuje ona istniejącej rzeczywistości, lecz tworzy zupełnie nową
rzeczywistośd.

Geneza i funkcjonowanie instytucji prawa karnego i kontroli

społecznej jako przedmiot badao kryminologicznych

Pytanie „reaktywne” („reactive question”) w kryminologii.

Dlaczego pewne zachowania są uznawane za przestępstwa, a pewni ludzie za przestępców?

Prawo karne jako zmienna zależna;

Kryminologia zorientowana na NORMĘ;



Kryminologia jako teoria kryminalizacji, a nie teoria przestępczości;



Kryminologia jako socjologia prawa karnego;



Kryminologia jako socjologia instytucji i mechanizmów kontroli społecznej.

2 rodzaje funkcji prawa karnego w społ.:

 Oficjalnie deklarowane funkcji penologiczne
 Rzeczywiście realizowane funkcje ukryte

Konsensualny model prawa karnego

 Zdecydowana większośd członków społeczeostwa podziela pewne wspólne wartości i normy;
 Społeczeostwo jest możliwe właśnie dzięki podzielaniu podstawowych wartości i norm przez jego

członków;

 Prawo wyraża owe wartości i służy na równi wszystkim członkom społeczeostwa;
 Ludzie naruszający prawo stanowią unikalną podgrupę.

KRYMINOLOGIA WYKŁADY 2009/2010

studia niestacjonarne dr Dadak

30

Konfliktowy model prawa karnego

 Społeczeostwo składa się z rozmaitych grup społecznych które podzielają różne, często pozostające

ze sobą w konflikcie normy i wartości;

 Tym, co utrzymuje istnienie społeczeostwa jest przymus;
 Prawo wyraża przede wszystkim wartości i interesy tych, którzy posiadają władzę tworzenia

i stosowania prawa;

 Ludzie naruszający prawo to przede wszystkim ludzie pozbawieni władzy politycznej.

NA EGZAMIN:



R 11 zapobieganie przestępczości



+ R 3 teorie kryminologiczne §2 punkt 2.2.3. – teoria konfliktu społecznego Volda



+ kwestie ciemnej liczby z podr. R 4 §3 225-240

KONIEC