1) Psychoterapia behawioralna – źródła i inspiracje:

Nazwa behawioryzm pochodzi z języka angielskiego od słowa behavior i oznacza postępowanie.
Twórcą tego kierunku był John Broadus Watson, którego celem było przekształcenie psychologii
w naukę eksperymentalną, niczym nauki przyrodnicze. Behawioryzm w ślad swej myśli kładzie
nacisk na obserwacje zachowania ludzkiego, oraz na zmiany fizjologiczne u ludzi i zwierząt
pojawiające się na skutek pewnych sytuacji naturalnych bądź eksperymentalnych.
Behawiorystyczna szkoła myślenia została rozwinięta w latach 50' przez Skinnera. To on podjął
próbę analizy ludzkiego zachowania w oparciu o wzmocnienia i bodźce wzmacniające.
Zachowanie jednostki, jej aktywność naukowa, twórcza, kontakty z innymi ludźmi, umiejętności,
zdolności są zdeterminowane zarówno przez geny, jak i przez szereg czynników środowiskowych.
Behawioryści kładą nacisk właśnie na te czynniki. Może to być specyficzna sytuacja społeczno -
ekonomiczna, rodzinna, szkolna, na człowieka mogą oddziaływać również bodźce dochodzące z
reklamy, telewizji, internetu, ogólnie mówiąc z mass mediów. Szkoła behawiorystyczna zwraca
uwagę, iż środowisko jest niepowtarzalną mozaiką różnego rodzaju bodźców. To te bodźce
właśnie determinują, w głównej mierze, zachowanie człowieka. Behawioryzm jest próbą
zastosowania ścisłych, znanych z nauk przyrodniczych metod badawczych do badania ludzkiej
psychiki. W skrajnej postaci behawioryzm zakładał, że bardziej złożone zjawiska psychiczne, takie
jak np. uczucia wyższe, czy struktury wpojone kulturowo, nie mają większego wpływu na
działanie ludzi, lecz że ludzie podobnie jak wszystkie inne zwierzęta działają wg stosunkowo
prostych zasad opierających się na stałych, odruchowych lub wyuczonych reakcjach na bodźce.
Podejście to koncentruje się na zachowaniach jednostki ujmowanych w kategoriach bodziec –
reakcja. Główną ideą tego podejścia jest przekonanie, że różnego typu zaburzenia w zacho waniu
są w zasadzie reakcjami wyuczonymi.

2) Sposoby nabywania zachowań konstruktywnych i destruktywnych w ujęciu

Behawioralnym.

a. Mechanizm warunkowania klasycznego

Warunkowanie klasyczne zostało wykryte i opisane przez radzieckiego uczonego – Pawłowa. Opisał
on zachowanie psa, który śliniąc się na widok jedzenia (reakcja bezwarunkowa), zaczął po jakimś
czasie ślinić się na dźwięk kamertonu. Stało się tak, gdyż przed każdym podaniem jedzenia uderzano
w kamerton. Pies skojarzył współwystępowanie dwóch elementów (jedzenie + kamerton), oraz ich
następstwo czasowe. Czyli warunkowanie klasyczne to taki proces uczenia się, kiedy bodziec
neutralny (kamerton) wywołuje zachowanie odruchowe (wydzielanie śliny) i nie mają tu znaczenia
wcześniejsze doświadczenia psa czy osoby badanej (pies wcześniej nie słyszał tego dźwięku i nie
kojarzył go z jedzeniem).

b. Warunkowanie instrumentalne

Warunkowanie instrumentalne, którego twórcą był Thorndike, polega na tym, że określone
zachowania są wzmacniane, czyli nagradzane lub karane. Nagrodą może być w przypadku ludzi np.
uznanie społeczne, premia a karą np. nagana; w przypadku zwierząt nagrodą może być pokarm,
głaskanie zwierzęcia a karą np. ból wywołany skarceniem zwierzęcia. Zachowania nagradzane
utrwalają się i występują częściej, natomiast zachowania karane występują coraz rzadziej, aż w końcu
zanikają – czyli nagrody są skuteczniejsze niż kary.

Tak jak widać w powyższych opisach uwarunkowań, cechą jest wspólną jest nagroda, natomiast
podstawową różnicą między warunkowaniem klasycznym a warunkowaniem instrumentalnym jest
to, iż warunkowanie klasyczne wywołuje odruchową reakcję bezwarunkową (bodziec – reakcja),
natomiast warunkowanie instrumentalne jest bardziej złożone i reakcje w tym warunkowaniu nie są
przeważnie odruchowe (bodziec – reakcja – wzmocnienie pozytywne lub negatywne, czyli nagroda
lub kara).

c. Uczenie się drogą modelowania

Pojecie modelowania odnosi się do procesu uczenia się zachowań poprzez obserwowanie zachowań
innego człowieka - modela, którego istotę stanowi naśladowanie tego, co robią inni ludzie.
Modelowanie powoduje przejęcie zachowań stanowiących symboliczne równoważniki zachowań
modela. O ile więc naśladowanie oznacza wierne skopiowanie zachowań, o tyle modelowanie wyraża
ten sam nastrój i tę samą jakość zachowania, dostosowane do okoliczności, w których znajduje się
obserwator. Są to często zachowania wzbogacone o nowe elementy, jakby twórcza modyfikacja
zachowań modela. Obserwowanie modela pobudza obserwatora do szeregu podobnych , aczkolwiek
niekoniecznie identycznych zachowań.

3) Rozumienie i definicja zaburzonego zachowania w ujęciu behawioralnym:

Amerykański psychiatra J. Wolpe, zdefiniował zaburzone zachowanie jako „utrwalony nawyk
nieprzystosowanego zachowania, nabyty drogą uczenia się przez organizm normalny pod względem
fizjologicznym”.Pojęcie „nawyk” jest tu rozumiane bardzo szeroko, zarówno jako reakcja motoryczna,
zmiany fizjologiczne organizmu, jak i sposób myślenia czy przeżywania danej sytuacji. Jednostka
nabywa swe zachowania, w tym także nawyki dezadaptacyjne, w toku uczenia się poprzez
warunkowanie klasyczne i instrumentalne.

4) Pojęcie nawyku dezadaptacyjnego:

W terminologii psychologii nawyk to zautomatyzowana czynność (sposób zachowania, reagowania),
którą nabywa się w wyniku ćwiczenia (głównie przez powtarzanie). Nie każdy nawyk jest korzystny
dla jednostki.Terapeuta behawiorysta rozumie objaw, jako dezadaptacyjny nawyk wykształcony w
procesie uczenia. W tym rozumieniu zaburzenia powstają więc na drodze wyuczenia się
nieprawidłowych zachowań, które są podtrzymywane.

5) Źródła zaburzeń w zachowaniu według behawiorystów:

Na ukształtowanie się wzorów zachowań, zarówno tych normalnych jak i patologicznych, bardzo duży
wpływ ma środowisko. Zmiany czynników środowiskowych często wpływają na zmianę zachowania.

Wielu badaczy posługuje się pojęciem warunkowania klasycznego przy wyjaśnianiu pojęcia zaburzeń
psychicznych zwanych fobiami, które są specyficznymi lękami przed określonymi przedmiotami lub
sytuacjami.

Mechanizm warunkowania klasycznego- Warunkowanie klasyczne zostało wykryte i opisane przez
radzieckiego uczonego – Pawłowa. Opisał on zachowanie psa, który śliniąc się na widok jedzenia
(reakcja bezwarunkowa), zaczął po jakimś czasie ślinić się na dźwięk kamertonu. Stało się tak, gdyż
przed każdym podaniem jedzenia uderzano w kamerton.

Pies skojarzył współwystępowanie dwóch elementów (jedzenie + kamerton), oraz ich następstwo
czasowe. Czyli warunkowanie klasyczne to taki proces uczenia się, kiedy bodziec neutralny
(kamerton) wywołuje zachowanie odruchowe (wydzielanie śliny) i nie mają tu znaczenia wcześniejsze
doświadczenia psa czy osoby badanej (pies wcześniej nie słyszał tego dźwięku i nie kojarzył go z
jedzeniem).

6) Podstawowe założenia terapii behawioralnej:

1. Terapia opiera się na założeniach i procedurach charakterystycznych dla metody

naukowej. ( obserwacja, obiektywny pomiar wyników i postępów)

2. Terapia zajmuje się aktualnymi problemami klienta i czynnikami które miały na nie

wpływ.

3. W terapii oczekuje się, że klient będzie aktywny i będzie angażował się w konkretne

działania aby uporać się ze swoimi problemami. Nowe zachowania ćwiczy się podczas
scenek.

4. W miarę możliwości terapię przeprowadza się w naturalnym środowisku klienta. Ważne

są zadania domowe.

7) Cele działań terapeutycznych w ujęciu behawioralnym:

Celem ogólnym jest stworzenie nowych warunków do uczenia się, przy założeniu, że uczenie może
polepszyć jakość zachowań problemowych.

Współczesna terapia behawioralna podkreśla aktywną rolę klienta, który decyduje o jej kierunku.
Terapeuta asystuje klientowi przy tworzeniu celów, które są konkretne, kl arowne i mierzalne.

8) Behawioralne techniki terapeutyczne i mechanizmy podnoszące ich skuteczność:

1. Trening relaksacyjny i metody pokrewne. Popularna metoda uczenia, jak radzić sobie ze

stresem życia codziennego. Celem jest osiągnięcie relaksacji mięśniowej i odprężenia
umysłu. skuteczność jest wysoka, przy systematyczności.

2. Paradoks w terapii. Strategia paradoksalna opiera się na zaleceniu terapeuty odbieranym

przez pacjenta (przynajmniej początkowo) jako sprzecznym z celami terapii, zalecenie to jest
jednak racjonalne i specjalnie zaprojektowane przez terapeutę do zrealizowania celów
terapii.
behawioryści lecząc tiki czy jąkanie zalecają pacjentowi nasilenie objawów. W leczeniu
zaburzeń seksualnych i restrukturyzacji seksu jako naturalnego zdrowego działania bardzo
pomocne są polecenia typu :" Za wszelką cenę unikaj w tym tygodniu seksu !".

3. Terapia awersyjna – eliminacja przyjemnych ale szkodliwych form zachowania. np. pedofilia;

typ terapii behawioralnej stosowanej wobec osób odczuwających pociąg do szkodliwych
bodźców, używa się w niej procedur warunkowania awersyjnego, kojarzy się te aktual nie
pociągające bodźce czy substancje z przykrymi silnymi bodźcami; chodzi o wywołanie
negatywnej reakcji na nie.

4. Technika ekspozycji – polega na wystawieniu pacjenta na sytuację powodującą lęk, ale w

bezpiecznych warunkach. ( może być symulacja komputerowa, lub na żywo lub w wyobraźni)

9) Techniki behawioralne oparte na warunkowaniu klasycznym:

a. Systematyczna desensytyzacja – prawo wzajemnego hamowania.

Systematyczna desensytyzacja jest stosowana najczęściej wobec pacjentów dotkniętych
objawami fobii. Stosowana jest w celu zmiany niepożądanych reakcji pacjenta na specyficzne
obiekty bądź sytuacje. Desensytyzacja prowadzi do zaniku reakcji unikania wobec obiektów lub
sytuacji, które wywołały irracjonalny lęk. Metoda ta polega na tym, że u pacjenta pozostającego w
stanie głębokiej relaksacji wywołuje się kolejno wyobrażenia szeregu bodźców i sytuacji
wzbudzających u niego lęk. Pacjenta należy nauczyć wchodzić w stan relaksacji zazwyczaj
stopniowo, poprzez rozluźnianie różnych grup mięśni. Jednocześnie pacjent razem z
terapeutą opracowuje listę wyobrażonych scen budzących coraz większy lęk. Sesja terapeutyczna
polega na wyobrażeniu sobie przez pacjenta poszczególnych scen w warunkach głębokiej relaksacji.
Rozpoczyna się od sytuacji i bodźca najmniej lękotwórczego i powtarza tak długo, aż lęk
przestaje towarzyszyć wyobrażeniom. Następnie ćwiczy się podobnie drugą z kolei sytuację,
potem trzecią, dopóki nawet najsilniejszy bodziec nie przestanie wywoływać uczucia lęku.

b. Technika implozywna – prawo wygaszania

Technika implozywna polega na modyfikacji zachowań przez pozbawienie wzmocnień za
zachowania niepożądane. Polega ona na wyobrażeniu sobie sytuacji wzbudzających lęk lub
przebywania w niej przez dłuższy czas bez podejmowania prób ucieczki. Pacjent na
polecenie terapeuty wyobraża sobie sytuacje lękowe i przeżywa związane z nimi uczucia. Sesje
zaczyna się od bodźców o najmniejszej wartości lękotwórczej. Podczas sesji, gdy pacjent wyobraża
sobie sytuacje lękowe, terapeuta pobudza jego wyobraźnię, aby utrzymać u niego względnie wysoki
poziom lęku. Wraz z końcem sesji lęk pacjenta zaczyna słabnąć. W ten sposób zostaje wygaszona u
pacjenta reakcja unikania bodźców, jakie dotychczas wywoływały u niego lęk.”20 Stosując tę
technikę doprowadza się do wygaszenia niepożądanej reakcji na skutek braku jej wzmocnienia.

c. Awersyjne przewarunkowanie

wytworzenie i wzmocnienie nowej reakcji na bodziec, przeciwstawnej do dotychczasowej.
Doprowadzi to do eliminacji reakcji dotychczasowej. np. zalecanie klaustrofobikowi zamykanie się w
coraz mniejszych pomieszczeniach.

10) Techniki oparte na warunkowaniu instrumentalnym; ich przykłady:
WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE (sprawcze): proces, w którym reakcja staje się mniej lub
bardziej prawdopodobna w zależności od konsekwencji (prawdopodobieństwo określonego
zachowania zależy od jego konsekwencji – tak już twierdził Throndike). Zachowanie stanowi tu
instrument – narzędzie pozwalające coś uzyskać. Dzięki niemu zwierzęta uczą się jakie są następstwa
rozmaitych zachowań.

Określa je: prawdopodobieństwo pojawienia się nagrody (kary) po wykonaniu określonej reakcji oraz
prawdopodobieństwo pojawienia się nagrody (kary) bez uprzedniego wykonania reakcji.

Wzmocnienie pozytywne: każda konsekwencja zachowania, która powoduje zwiększenie się
prawdopodobieństwa powtórzenia się tego typu zachowania w przyszłości; (a innymi słow ami:
procedura wzmacniania, w której po reakcji pojawia się lub intensyfikuje bodziec wzmacniający,
wskutek czego reakcja się nasila lub zwiększa się jej częstotliwość) Coś dodajemy, zyskujemy. Np.:
Pani z pedagogiki pochwaliła Cię za dobrą odpowiedź (wzmocnienie), więc chętniej będziesz czytała
wykłady (nasilenie reakcji).

Wzmocnienie negatywne: takie wykonanie reakcji, które pozwala uniknąć przykrych, awersyjnych
konsekwencji, co powoduje zwiększenie się prawdopodobieństwa powtórzenia tej reakcji w
przyszłości (innymi słowami: procedura wzmacniania, w której po reakcji bodziec nieprzyjemny
zostaje usunięty, zanika lub słabnie, wskutek czego reakcja się nasila lub zwiększa się jej
częstotliwość. Czegoś unikamy, pozbywamy się czegoś nieprzyjemnego. Np.: Omijamy gabinet pani
Sławomiry, aby jej nie spotkać, dzięki czemu mamy spokojniejsze sny .

Karanie a wzmocnienie: karanie zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji, a wzmocnienie
(pozytywne i negatywne) to prawdopodobieństwo zwiększa.

Pierwotny czynnik wzmacniający: bodziec o naturalnym działaniu wzmacniającym zaspokajający
głównie potrzeby fizjologiczne, np.: pożywienie, woda, głaskanie, optymalna temperatura powietrza.
Ale… organizm może na przykład nie być spragniony, więc szklanka wody nie podziała w tedy jako
pierwotny czynnik wzmacniający (organizm może być w stanie nasycenia, które nie pozwala
bodźcowi zadziałać jako pierwotny czynnik wzmacniający).

Pierwotny czynnik karzący: bodziec o naturalnym działaniu karzącym, np. wstrząs elektryczny, skrajne
gorąco lub zimno, itp.

Wtórny czynnik wzmacniający: bodziec, który nabiera właściwości wzmacniających przez skojarzenie
z innymi czynnikami wzmacniającymi, np.: pieniądze, pochwała, sława.

Pierwotny czynnik karzący – bodziec o naturalnym działaniu karzącym, np.: wstrząs elektryczny.

Wtórny czynnik karzący: bodziec, który nabiera właściwości karzących przez skojarzenie z innymi
czynnikami karzącymi, np.: nagana, krytyka, karcenie.

Wtórne czynniki są wyuczone, ale mogą być równie skuteczne (i równie s ilne) w sterowaniu
zachowaniem jak czynniki pierwotne. Behawioryści twierdzą, że mają one zdolność oddziaływania na
zachowanie przez połączenie z czynnikami pierwotnymi. Inaczej nazywa się je warunkowymi.

Metody warunkowania instrumentalnego:

-

skrzynka Skinnera: klatka z zasobnikiem automatycznie podającym pokarm lub wodę jeśli
zwierzę zareaguje w odpowiedni sposób + rejestrator sumujący podłączony do klatki
(zapisuje liczbę reakcji i tworzy wykres pokazujący łączną liczbę reakcji w czasie);

-

wygasanie: osłabienie i stopniowy zanik wyuczonej reakcji; w warunkowaniu
instrumentalnym występuje wtedy, gdy po reakcji przestaje pojawiać się wzmocnienie. Na
początku reakcja może się nawet nasilać, lecz później stopniowo słabnie i wygasa.

-

konsekwencje bezpośrednie i odroczone: im wcześniej czynnik wzmacniający lub karzący
pojawi się po reakcji, tym silniejszy jest efekt. Gdy występuje odroczenie, pojawiają się też
inne reakcje i może nie dojść do skojarzenia pożądanej lub niepożądanej reakcji z jej
konsekwencjami (np.: uzależnienia).

-

generalizacja bodźców: w warunkowaniu instrumentalnym tendencja do pojawiania się (lub
zanikania) reakcji wzmacnianej (lub karanej) w obecności określonego bodźca, zachodząca w
obecności innego, podobnego bodźca .

-

różnicowanie bodźców: w warunkowaniu instrumentalnym tendencja do pojawiania się
reakcji w obecności określonego bodźca i niepodawania się jej w obecności innego bodźca,
podobnego, lecz jakoś się różniącego. (na stronie 34 w Falkowskim i Tyszce jest taka fajna
tabelka 2.1 rozjaśniająca jak to działa w marketingu)

Bodziec różnicujący: bodziec sygnalizujący, kiedy po określonej reakcji prawdopodobny (a nie
przymusowy jak w warunkowaniu klasycznym) jest pewien rodzaj konsekwencji (mówi, czy
reakcja będzie „opłacalna”). Brak właściwego rozróżnienia powoduje wypadki i pomyłki. Gdy
wchodzimy do pokoju i już nie pamiętamy po co właściwie tam poszliśmy to według
behawiorystów jest to spowodowane tym, że nie działają już bodźce różnicujące.

Kontrola bodźcowa: kontrolowanie pojawienia się reakcji przez bodziec różnicujący.

11) Techniki wykorzystujące mechanizm modelowania; przykłady:
Techniką wykorzystywaną w leczeniu zaburzeń lękowych jest technika modelowania. Technika
ta polega na uczeniu się pożądanych zachowań za pomocą doświadczeń zastępczych,
obserwację i naśladownictwo. Dzięki niej można też zahamować zachowania
dezadaptacyjne. Reakcje emocjonalne na określone bodźce mogą zostać również wyuczone dzięki
obserwowaniu reakcji emocjonalnych innych ludzi, którzy w związku z tymi bodźcami ujawniają
przykre lub przyjemne przeżycia. Zachowanie unikowe może być usuwane przez obserwowanie
odważnych zachowań modelu wobec obiektu wywołującego lęk.
Systematyczne obserwowanie eksponowanego pacjentowi zachowania modelowego może być
zatem w niektórych przypadkach pożyteczną techniką terapeutyczną.

12) Trening asertywności – budowa podstawowej sesji treningu asertywności:

Podczas treningu asertywności klienci (pacjenci) uczą się kontroli, ale dotyczy ona jedynie sposobu
wyrażania siebie. Dzięki temu, że coraz lepiej panują nad sposobem „wyrażania”, coraz bardziej
pozwalają sobie na swobodne „przeżywanie” i „myślenie.” Trenowaniu podlegać mogą różne formy
zachowania:-

- wyrażanie i przyjmowanie uczuć np. złości, czułości, sympatii, zakłopotania itp.
- wyrażanie i przyjmowanie potrzeb i próśb
- wyrażanie poglądów np. sprzecznych z opiniami innej osoby i konstruktywne reagowanie na
odmienne poglądy innych

13) Poszczególne etapy pracy podczas treningu asertywności, ich charakterystyka i
obowiązujące zasady:

W treningu asertywności stosuje się sposób podejścia i techniki wywodzącej się z terapii

behawioralnej, wyjaśnianie, odgrywanie ról, modelowanie, wzmacnianie („dobrze to zrobiłeś”),
przydzielanie „zadań domowych.”

Struktura pracy nad każdym tematem jest trzyczęściowa:

a) trener wygłasza mini wykład zapoznając uczestników z koncepcją zachowań asertywnych w

określonym tematem obszarze

b) uczestnikom proponowane jest ćwiczenie podstawowe pokazujące w przejrzystej formie istotę

asertywnego rozwiązania omawianej sytuacji

c) uczestnicy zachęcani są do znalezienia podobnych sytuacji ze swojego życia, w których pragnęli

zmienić swoje zachowanie w kierunku większej asertywności

I. Następuje blok prac indywidualnych, które na treningu asertywności przebiegają we dług
określonego schematu :

- uczestnik określa szczegółowo sytuację, nad którą chce pracować, swoje

dotychczasowe zachowanie, z którego jest niezadowolony oraz to, jak chciałby się
zachować

- uczestnik jasno deklaruje co uważa za swój sukces i określił to istotnie na poziomie

własnego zachowania

Po przygotowaniu wtedy kiedy wie czego chce i jak to wyrazić;

- uczestnik przystępuje do odegrania zaplanowanego przez siebie, pożądanego

zachowania(zaplanowane powinno być też zachowanie partnera psychodramy)

Psychodrama w treningu asertywności ma charakter specyficzny – rzadko używana jest do celów
diagnostycznych.

Klient (uczestnik) i jego partner powtarzają scenkę tyle razy aż klient jest zadowolony ze swojego
zachowania i ma poczucie, że potrafi je swobodnie wykonywać. Decyzja o zakończeniu pracy należy
do uczestnika, ostatecznym kryterium sukcesu jest wyłącznie jego ocena. Najczęściej ćwiczący
potrzebuje od 4 do 8 prób. Po każdej kolejnej próbie i po komentarzu klienta (z czego jest
zadowolony, z czego jest niezadowolony) włącza się trener, który przekłada pragnienia klienta na
konkretne, możliwe do realizacji zachowanie.

Może się zdarzyć, że mimo pracy trenera i uczestników klient nie jest w stanie zachować się
asertywnie w ćwiczonej sytuacji- należy zaproponować zmianę sytuacji na łatwiejszą tzw. podejście
hierarchiczne (można zmienić partnera, sprawę o którą chodzi, intensywność planowanej reakcji).
Ważnym elementem, kończącym pracę asertywnościową jest szczegółowa informacja zwrotna,
dotycząca zmiany w zachowaniu klienta między pierwszą a ostatnią próbą. klient doznaje zmiany
samopoczucia, często ulgi, dumy, poczucia siły jeśli ma szansę porównać swoje zachowanie
(powinniśmy w takim przypadku dysponować kamera video, mogą też zrelacjonować świadkowie).

Jeśli umiejętność realizowania wyuczonych zachowań ma być utrwalona, musi zostać włączona do
obrazu własnej osoby i to w elementach określających zachowanie (musi być świadomy zmiany
zachowania). Dopiero dokładny opis nowego funkcjonowania, dokonany przez otoczenie (grupę
treningową) pozwala mu stać się prawdziwym, świadomym właścicielem nowonabytych
umiejętności.

II. Zorganizowanie drugiej sesji konieczne jest do analizy swoich doświadczeń w realizacji zachowań
asertywnych w sytuacjach naturalnych. Wiodącym tematem tej sesji jest praca nad „monologiem
wewnętrznym”- zadaniem uczestników jest odnalezienie tych elementów monologu wewnętrznego,
które powodują zablokowanie zachowań asertywnych. Uczestnicy analizują szczegółowo swój
monolog wewnętrzny w tych sytuacjach, w których powstrzymywali się od asertywnego zachowania.

a) przywołują negatywne zdania na temat własnej osoby („jestem egoistą”, „niewiele znaczę”)

b) stawiają wygórowane warunki, pod którymi dana osoba gotowa jest do asertywności („powiem

co myślę, jak mnie o to ktoś spyta wprost”)

c) katastrofizują („nie powiedzie mi się”, „ pomyślą że jestem dziwakiem”)

d) karzą się po nie w pełni udanym zrealizowaniu zachowania asertywnego („jestem zwykłym

tchórzem”, „jestem do niczego, bo nawet nie potrafię się obronić”)

Po tej sesji praca domowa polega na celowej samoobserwacji monologu wewnętrznego ( należy
policzyć ile razy w ciągu wybranego dnia pojawiły się w ich monologu wewnętrznym teksty
antyasertywne). Uczestnicy uczą się także zastępowania tekstów antyasertywnych, tekstami
proasertywnymi (swego rodzaju afirmacjami, których cechą jest to, że powinny bazować na
realistycznym obrazie własnej osoby).

III. Na trzeciej sesji uczestnicy mogą już zebrać wiedzę na temat własnej asertywności w ynikającą z
samoobserwacji monologu wewnętrznego i realizacji zachowań asertywnych oraz podzielić się nią.
Następuje powrót do ćwiczenia asertywnego zachowania w ważnych dla uczestników sytuacjach
życiowych – gotowi są do podjęcia pracy nad relacjami z ważnymi osobami. W tej sesji prowadzący
podejmuje dwa szczegółowe tematy:

- asertywne zachowanie w sytuacji przeżywania przez człowieka :

A. poczucia winy
B. poczucia krzywdy

14) Behawioralne metody kierowania własnym zachowaniem – przykłady programów
Treningowych:
Modyfikowanie zachowań za pomocą mechanizmów samo kontrolowania
- również behawioralna metoda kierowania zachowaniem
- Jane Frydman: prowadzenie grup behawioralnych
- najbardziej preferowane grupy niewielkie (ok. 8 osób), spotykające się 2-3 razy w tygodniu
- korygowanie zachowań związanych z uzależnieniami

Trzy przykłady programów treningowych
1. Uczestnicy w małej grupie uzależnione od nikotyny
- sporządzanie dokładnego rejestru wypalanych papierosów wg określonego schematu ; czas (godzina
i okoliczności)
- wykres liniowy, na którym uczestnik zobowiązuje się do tego, że codziennie wieczorem będzie
zaznaczał ilość wypalanych papierosów
- sesja wspólna (grupowa) i każdy uczestnik przygląda się wszystkim rejestrom z każdego dnia
(spotkania co tydzień); następnie uczestnik ustala własny cel do pracy na następny tydzień (np. palę
wyłącznie siedząc); terapeuta nic nie sugeruje
- w kolejnym tygodniu uczestnik dalej prowadzi rejestr i wykres liniowy, ale też utrzymuje
wyznaczony cel (i np. dzięki temu liczba wypalanych papierosów się zmniejszyła)
- na każdej sesji będą pojawiały się kolejne cele
- uczestnik np. zauważa, że pali najwięcej przed telewizorem i dalej pali tylko w pozycji siedzącej, ale
formułuje kolejny cel do pracy (nie palenie przed telewizorem); po ośmiu tygodniach pacjenta pali o
22 papierosy dziennie mniej

2.
- rejestr i wykres liniowy j/w
- cel np. palenie tylko na krześle do palenia; po analizie sprawozdań np. postanawia nie pić kawy,
gdyż przy piciu kawy najlepiej jej się pali
- kolejny cel: w czasie palenia nie wolno mi czytać, oglądać telewizji
- cel na kolejny tydzień: palenie na określonym krześle w piwnicy (dla pacjentki był to koniec palenia)

3.
- rejestr i wykres liniowy
- wprowadzanie czynnika czasu; np. określa ilość godzin aktywności i liczbę wypalanych papierosów
(określa co jaki czas wypala papieros); jednostka sama sobie wyznacza czas między paleniem; w
pierwszym tygodniu może np. palić co 48 minut, w kolejnym tygodniu co godzinę i stopniowo rzadziej
pali

- kluczem efektywności tych procesów wg behawiorystów jest to, że palenie staje się czynnością
angażującą naszą świadomość a nie działaniem bezmyślnym i automatycznym
- programy te są wzbogacane często przez terapeutów tym, żeby uczestnicy sami sobie dostarczali
wzmocnień w danym tygodniu (po osiągnięciu celu); zachęca się uczestników, aby odkładali pieniądze
z niewypalanych papierosów i przeznaczyli je na jakąś rzecz
- terapeuci zachęcają, by dążyć do zmniejszenia ilości wypalanych papierosów i zwiększyć czas
przebywania na świeżym powietrzu – działać dwutorowo; jedna płaszczyzna oddziałuje na drugą, co
poprawia samopoczucie i zwiększa motywację

15)Modyfikowanie własnych zachowań za pomocą samokontroli - Czynniki umożliwiające
zmianę zachowania:

16) Psychoterapia poznawcza – różnice względem terapii behawioralnej:

Psychoterapia poznawcza, chociaż w znacznej mierze odmienna od terapii behawioralnych, także
odwołuje się do twierdzenia, iż zachowanie człowieka jest wynikiem procesów uczenia się. Tyle, że
efektem uczenia się są nie tylko zewnętrzne zachowania, ile przede wszystkim określone struktury
poznawcze, które z kolei wpływają na zewnętrzne zachowania i na reakcje emocjonalne. Zaburzenia
powstają w rezultacie procesu uczenia się. Zaburzenia emocjonalne i zachowania są skutkiem
zaburzeń myślenia. Między sytuacją, zdarzeniami, w jakich pacjent uczestniczy, a jego emocjami i
zachowaniami pośredniczy sposób interpretacji zdarzeń składających się na tę sytuację. Stały,
automatyczny, uznawany za oczywisty sposób interpretacji zdarzeń powinien być traktowany
wyłącznie jako hipoteza, którą należy weryfikować. W pracy terapeutycznej pacjent uczony jest
rozpoznawać stosowane przez siebie błędy w myśleniu, które przyczyniają się do utrzymywania
dysfunkcjonalnych interpretacji zdarzeń. Uczy się także identyfikować schematy poznawcze, tkwiące
u podstaw irracjonalnych myśli.
Terapia kognitywna stara się pomóc osobie w rozpoznaniu i zmianie błędnych wyobrażeń
i procesów poznawczych. Chodzi zatem o funkcjonowanie umysłu pacjenta. Człowiek dokonuje
interpretacji na podstawie przekonań, czyli pewnych utrwalonych schematów, które mogły powstać
w jego umyśle dawno, nawet w dzieciństwie.
Najbardziej popularne terapie tej orientacji to:
- racjonalno-motywacyjna terapia Ellisa oraz
- kognitywna terapia Becka
1/ definiowanie etiologii zaburzeń
Behawioryzm
- skutek złego uczenia się
Podejście poznawcze
- geneza depresji tkwi w niewłaściwym przebiegu procesów poznawczych
2/ oddziaływania terapeutyczne
Behawioryzm
- koncentracja na zachowaniu, reakcjach, zmiana reakcji
Terapia poznawcza
- przekształcanie treści myślenia, sposobów myślenia, co ma prowadzić do zmiany zach. pozn.
- skoncentrowana na aktualnym problemie, krótkoterminowa (Ellis, Beck)

17) Rozumienie zaburzenia oraz jego definiowanie w ujęciu poznawczym:

Koncentracja na bodźcach postrzeganych jako zagrażające (schematy pełniące funkcję
wykrywania (detektory) niebezpieczeństwa). Pierwotnie i zawsze lek jest konieczny – funkcje
obronne przed zagrożeniem zdrowia i życia. Miarą intensywności lęku jest
dysproporcja między postrzeganym niebezpieczeństwem a ocenianymi
możliwościami poradzenia sobie z nim w danej sytuacji (!!!).
Zdrowy, funkcjonalny lęk pozwala na przetrwanie organizmu w określonych okolicznościach
i adaptację do otoczenia. Zaburzenia lękowe to takie nasilenie l eku, które negatywnie wpływa
na funkcjonowanie osoby i powoduje cierpienie lub dyskomfort.
Źródło lęku jest zwykle sprecyzowane, ale ocena zagrożenia jest nieadekwatna i przesadna.
Lęk = ocena zagrożenia i fizjologiczne pobudzenie układu współczulnego.

//Ale: cel wyższego rzędu, narażenie się celowe na zagrożenie dla…//
Zachowania zabezpieczające: ucieczka, unik – u podłoża ocena: nie poradzę sobie.
Unikanie poznawcze – unikanie myśli na zagrażający temat.
Unikanie emocjonalne – zabezpieczanie się przed doświadczaniem przeżywaniem przykrych emocji.
Zachowania zabezpieczające mają w zaburzeniach lękowych charakter dysfunkcjonalny, staja się
źródłem trudności, nasilenia objawów i dyskomfortu. Jednostka uniemożliwia sobie przetworzenie
informacji związanej z zagrażającym bodźcem. Unikanie uniemożliwia realną ocenę zagrożenia.
Błędne koło. W zaburzeniach lękowych: zniekształcenie poznawcze, selektywna, uwaga i błędna
interpretacja dotycząca zagrożenia i własnej słabości. Skupienie na zagrożeniu (nie mogę oddychać)
powoduje pojawienie się uczucia lęku wraz z jego objawami wegetatywnymi.
Zgodnie ze schematem „grozi mi niebezpieczeństwo” osoba dokonuje interpretacji objawów
jako zagrożenia i przewidywania katastroficznej przyszłości (zawał, zemdleję, umrę). Podjęte
zachowania zabezpieczające (głębokie oddychanie) mogą nasilić objawy lęku. Dalsze działania
zabezpieczające polegają na unikaniu sytuacji uznawanej za zagrażającą.

Model poznawczy zaburzeń osobowości
Zaburzenie to charakteryzuje szczególna stałość zachowań, sposobu myślenia, reakcji
emocjonalnych w wielu różnych sytuacjach. Inaczej: brak elastyczności lub sztywność.
Osoba z zaburzeniami osobowości wydaje się uwikłana we własny, często dezadaptacyjny sposób
reagowania i mimo niejednokrotnie podejmowanych wysiłków nie potrafi go zmienić. Ograniczenie
zakresu możliwych reakcji na wydarzenia życiowe, w tym sytuacje trudne i stresujące, może wpływać
na zwiększoną predyspozycję jednostki do występowania dodatkowo zaburzeń typu lęk, depresja czy
nawet schizofrenia. Zaburzenia te z kolei, same będąc źródłem cierpienia oddziałują na utrzymywanie
się zaburzeń osobowości. W grupach korzystających z profesjonalnej pomocy rozpowszechnienie
zaburzeń osobowości sięga 60%. W przekonaniu osób z zaburzeniami osobowości wypracowane
przez nią stałe strategie są optymalne. Ten optymalny sposób staje się antyoptymalny, powodując
znaczny dyskomfort i problemy w różnych sytuacjach interpersonalnych.

18) Cel oddziaływań terapeutycznych w podejściu poznawczym:

Cechą wspólna terapii poznawczych i behawioralnych jest nacisk na procesy uczenia się –
sposobu myślenia i sposobu zachowania.
Model ABC Ellisa:
A – wydarzenie aktywizujące,
B – przekonania,
C – konsekwencje (emocje, objawy somatyczne i zachowania).
Wydarzenia aktywizujące stanowią pretekst dla aktywacji myśli, stanowiących odzwierciedlenie
bardziej utrwalonych przekonań danej osoby na temat siebie, ludzi i świata oraz zasad nim
rządzących. Problem powstaje wówczas, gdy myśli negatywne stają się ugruntowanymi i
aktywizującymi takie przekonania o sobie, o innych i własnej przyszłości wpływającymi na powstanie
lub podtrzymywanie objawów zaburzenia.
Ellis podkreśla wielokierunkowość zależności: myślenie – emocje – zachowanie – objawy
fizjologiczne. Niemniej istotę modyfikacji zaburzonego sposobu funkcjonowania widzi w modyfikacji
sposobu myślenia lub zmianie zachowania.

Istotne relacje:
przekonania – zachowanie,
przekonania – emocje,
przekonania – objawy fizjologiczne (somatyczne)
Wspólnym podłożem przekonań będących podstawą ludzkich problemów jest formułowanie
imperatywów dotyczących siebie, ludzi i świata (życia).

19) Poznawczy model powstawania depresji w ujęciu Becka. Charakterystyka poszczególnych
Etapów:
Wczesne doświadczenia (WD)
- na ich podstawie kształtowany jest fundamentalny system przekonań o sobie, innych, świecie
- niebezpieczeństwo zaczyna się wtedy, gdy część tych przekonań jest zbyt radykalna, sztywna.
Tworzenie założeń dysfunkcjonalnych (ZD)
- mogą dotyczyć każdej sfery życia, objawiają się najczęściej w trzech obszarach: a/ akceptacji b/
osiągnięć (porażka zagraża samoocenie) c/ kontroli (sytuacja bez kontroli powoduje negatywne
myślenie)
- te zachowania są wyuczone, ale można nad nimi pracować
- założenia dysfunkcjonalne na co dzień są uśpione; ujawniają się pod wpływem wydarzeń
krytycznych
Aktywizacja wydarzeń krytycznych (AWK)
- ujawnia automatycznie negatywne myśli w konkretnej sytuacji
Automatyczne negatywne myśli (ANM)
- bezwiednie się pojawiają
- stwarzają pozory wiarygodności
- zakwestionowanie obrazu siebie
- tworzą triadę depresyjną, czyli schematy poznawcze dot.: a/ samego siebie; np. jestem osobą nie
radząc sobie, bezwartościową, odrzuconą, b/ ocena zdarzeń życiowych: w danej sytuacji dostrzegamy
wyłącznie trudności, nie dostrzegamy możliwości, c) stosunek do przyszłości: przekonanie, że
problemy nigdy się nie skończą, że stale będziemy sfrustrowani itd.
Zniekształcenia poznawcze
- podtrzymują automatyczne negatywne myśli
- błędy w logicznym myśleniu, z których najczęściej nie zdajemy sobie sprawy
~ zniekształcenia poznawcze:
1/ selektywna abstrakcja: jednostka w sposób wybiórczy, nieświadomy koncentruje się tylko na
określonych, wybiórczych aspektach rzeczywistości (np. z 20 zaproszonych osób 2 się nie pojawiają
na przyjęciu, a osoba roztrząsa te 2 osoby)
2/ nadgeneralizacja: jednostkowe doświadczenie staje się podstawą do wyciągania wni osków o
dużym zasięgu ogólności (na podstawie jednej sytuacji…)
3/ personalizacja: wydarzenia zewnętrzne w sposób bezpodstawny odnosimy do własnej osoby (np.
śmiech grupy odnosimy do siebie)
4/5/ przesadne znaczenie lub minimalizowane: skłonności w myśleniu do minimalizowania
pozytywnych aspektów zdarzenia i wyolbrzymiania ciemnych stron
6/ katastrofizacja: sytuacje trudne postrzegamy w kategoriach katastrofy, jako sytuacje bez wyjścia
7/ arbitralne wnioskowanie: skłonność jednostki do wysuwania konkluzji, mimo braku uzasadnionych
przesłanej do takiego sposobu myślenia (np. nie zadzwoniła, jestem beznadziejny)

Objawy depresji
* behawioralne
- wycofanie z dotychczasowych aktywności
- zmiany motywacyjne, spadek dążenia do realizacji celów, brak inicjatywy
- aspekty somatyczne: bezsenność, przedwczesne wybudzanie się, zaburzenia odżywiania,
męczliwość
- zmiany afektywne: poczucie winy, triada depresyjna, wysoki poziom lęku
* poznawcze
- zmiany w emocjach (odpowiedniki w/w)

20) Koncepcja leczenia depresji w ujęciu Becka:

Jego zdaniem zachowanie jednostki zależy od typu informacji, jakie docierają do niej z zewnątrz oraz
sposobu, w jaki ona te informacje przekształca i interpretuje. U podłoża depresji zdaniem Becka leżą
nieracjonalne schematy poznawcze, które mają źródło w dzieciństwie i są rezultatem traumatycznych
wydarzeń, powtarzanych negatywnych osądów (najczęściej przez rodziców) oraz przez naśladowanie
depresyjnych modeli. Podstawowy schemat poznawczy w depresji to tzw. triada poznawcza:
negatywne myśli o sobie, o świecie i o przyszłości. Takie poglądy są przyczyną niskiej samooceny oraz
emocjonalnych i fizycznych objawów charakterystycznych dla depresji. Drugim mechanizmem
depresji są systematycznie dokonywane błędy logiczne w procesie wnioskowania, które sprzyjają
pogorszeniu się samopoczucia i uniemożliwiają obiektywną ocenę sytuacji przez jednostkę.

Terapia zgodna z ujęciem Becka jest krótkoterminowa, dyrektywna, ustrukturalizowana
i ukierunkowana przede wszystkim na przekształcenie schematów poznawczych. Korzysta się w niej
z technik behawioralnych.

21) Techniki terapeutyczne stosowane w podejściu poznawczym Becka:

22) Zniekształcenia poznawcze- ich rodzaje, charakterystyka i przykłady:

[ ???]

Schematy poznawcze są wypadkową:
procesów poznawczych uwarunkowanych neurofizjologicznie (pamięci, uwagi, myślenia)
doświadczeń, wpływu środowiska. Analiza treści myśli, które łączą się z negatywnymi emocjami
wskazuje na błędy logiczne określane jako zniekształcenia poznawcze. Są one zwykle niezau ważalne i
stanowią powszechną cechę myśli automatycznych. Zniekształcenia poznawcze występują u
wszystkich ludzi. W psychopatologii widać ich większe nasilenie i trwałość, a niektóre są
charakterystyczne dla określonych zaburzeń. Najbardziej powszechnym zniekształceniem jest
uogólnianie – kwantyfikatory: zawsze, każdy, nigdy. Podobne: myślenie dychotomiczne (albo albo) –
zwane też błędem fałszywego dylematu.

23) Triada depresyjna:

Triada depresyjna – pojęcie wywodzące się z modelu poznawczego depresji, zwana także triadą
poznawczą. Jest to pojęcie ukute przez Aarona Becka i oznacza występowanie negatywnych myśli w
trzech obszarach:



myślenie o sobie



myślenie o świecie



myślenie o przyszłości

24) Pojęcia: automatyczne negatywne myśli;

dysfunkcjonalne założenia poznawcze

– ich

charakterystyka, przykłady:

Wykaz zniekształceń poznawczych pozwala określić Negatywne Myśli Automatyczne które mają
wpływ na nasze emocje. NAM'y zawsze sprowadzają na manowce.

1. Czytanie w myślach: Zakładam, że wiem co myślą inni, choć nie mam na to wystarczających
dowodów. Na przykład: "On myśli, że jestem do niczego".

2. Przepowiadanie przyszłości: Przewiduję przyszłość w czarnych barwach - będzie gorzej albo czyha
na mnie jakieś niebezpieczeństwo. Na przykład "Obleję ten egzamin" czy "Nie dostanę pracy"

3. Katastrofizacja: Uważam, że to co się stało bądź stanie, będzie tak okropne, że tego nie zniosę. Na
przykład: "Będzie strasznie, jeśli obleję ten egzamin".

4. Etykietowanie: Przypisuję ogólne cechy negatywne sobie i innym. Na przykład: "Jestem
odrażający" albo "On jest niegodziwy"

5. Umniejszanie pozytywów: Twierdzę, że moje pozytywne osiągnięcia i sukcesy innych osób są
błahe. Na przykład: "Żony mają takie być - nie liczy się, że jest dla mnie miła" albo "Łatwo przyszło,
więc nie ma znaczenia"

6. Filtr negatywny: Skupiam się niemal wyłącznie na aspektach negatywnych i prawie nigdy nie
zauważam pozytywnych. Na przykład: "Wystarczy spojrzeć na tych wszystkich ludzi, którzy mnie nie
lubią".

7. Nadmierne uogólnianie: Dostrzegam ogólny negatywny wzorzec w pojedynczym zdarzeniu. Na
przykład: "Takie rzeczy zwykle mi się przytrafiają, większość prze dsięwzięć mi się nie udaje".

8. Myślenie dychotomiczne: Postrzegam zdarzenia bądź ludzi w kategoriach czarno-białych (wszystko
albo nic). Na przykład: "Wszyscy mnie odrzucają" albo "To była kompletna strata czasu".

9. Nadużywanie imperatywów, powinności: Interpretuję zdarzenia w odniesieniu do tego, jakie
powinny być, nie skupiam się po prostu na tym, co jest.
Na przykład: "Powinienem osiągać dobre rezultaty. Jeśli nie osiągam, to oznacza że jestem
nieudacznikiem".

10. Personalizacja: Biorę na siebie niewspółmierną część odpowiedzialności za negatywne zdarzenia;
nie dostrzegam tego, że niektóre sytuacje również powodują inni. Na przykład: "Moje małżeństwo się
nie udało ponieważ zawiodłem".

11. Obwinianie: Uważam, że inna osoba jest źródłem moich negatywnych doznań i nie uznaję
odpowiedzialności za dokonanie zmian w sobie. Na przykład: "To przez nią się teraz tak czuję", "Moi
rodzice ponoszą winę za wszystkie moje problemy".

12. Niesprawiedliwe porównania: Interpretuję zdarzenia, przyjmując nierealistyczne standardy.
Koncentruję się przede wszystkim na osobach, którym coś idzie lepiej, a następnie porównuję się i
oceniam gorzej. Na przykład: "Ona odnosi większe sukcesy" czy "Innym na egzaminie poszło lepiej".

13. Żal odnoszący się do przeszłości: Skupiam się na tym, że w przeszłości coś można było zrobic
lepiej, zamiast myśleć, co teraz mogę zrobić inaczej. Na przykład "Mogłem dostać lepszą pracę,
gdybym się bardziej postarał" i "Nie powinnam była tego mówić".

14. Myślenie w kategoriach "co będzie jeśli": zadaję sobie bezustannie pytanie, "co będzie, jeśli" coś
się wydarzy. Żadna z odpowiedzi mnie nie zadawala. Na przykład: "No dobrze, ale co będzie, jeśli
poczuję lęk?" albo "Co będzie, jeśli zacznę się dusić".

15. Uzasadnienie (rozumowanie) emocjonalne: Uczucia rządzą moja interpretacją rzeczywistości. Na
przykład: "Jestem w depresji, więc w moim małżeństwie źle się dzieje".

16. Nieumiejętność zakwestionowania myśli: Odrzucam wszelkie dowody i argumenty, które
mogłyby podważyć słuszność negatywnych myśli. Na przykład, myśląc: "Nie można mnie kochać",
wszelkie dowody sympatii uznaję za nieważne. W konsekwencji nie da się obalić tej tezy. Inny
przykład: "To nie ma nic do rzeczy. Są głębsze problemy. Inne czynniki".

17. Ocenianie: Patrzę na siebie, innych ludzi i zdarzenia przez pryzmat czarno-białych ocen (dobry-zły,
lepszy-gorszy), tymczasem można po prostu opisywać, przyjmować lub rozumieć. Bezustannie
oceniam siebie i innych w odniesieniu do arbitralnych norm. Zawsze stwierdzam, że im nie
sprostałem. skupiam się na sądach innych osób oraz na własnych ocenach siebie. Na przykład: "Na
studiach szło mi słabo", "Nawet jeśli zacznę uczyć się gry w tenisa, to i tak mi się nie uda", "Tylko
spójrz, jakie ona odnosi sukcesy - ja nie mam żadnych.

25) Terapia racjonalno-emotywna Ellisa – charakterystyka zdrowej osobowości:

Wg Ellisa psychopatologia wypływa z nieracjonalnych przekonań, a zwłaszcza:
Przekonania, iż coś nie może mi się zdarzyć (np. nie powinienem być
krytykowany), Przekonania, iż nasza wartość zależy od naszych sukcesów,
Przekonania, że nasze powodzenie zależy od czynników zewnętrznych.
W konsekwencji przeżywamy smutek, przygnębienie, złość, poczucie winy oraz pojawiają się
zachowania zwrócone przeciwko sobie.
Głównym celem psychoterapii jest pomoc pacjentowi w zrezygnowaniu z jego
nierealistycznych poglądów. Tendencja do myślenia irracjonalnego jest wrodzona. Często bywa
wzmacniana przez otoczenie – np.:
Wszyscy powinni nas lubić i szanować.
Wartość człowieka wyznaczają jego sukcesy.
Zycie powinno się układać zgodnie z naszymi planami, inaczej będzie katastrofa.
Ludzkie szczęście zależy od losu, loterii, zbiegu okoliczności i innych zdarzeń, na które nie
mamy wpływu. Każdy problem ma doskonałe rozwiązanie i należy je koniecznie znaleźć.
Pod koniec Ellis wprowadza znaczenie i reorganizację wartości – rozszerzenie, zmiana punktu
widzenia – w kierunku samoakceptacji, tolerancji i wartości przeżyciowych. Wspólną cechą
irracjonalnych poglądów jest silne, sztywne przekonanie, iż rzeczy muszą być w określony sposób
uporządkowane (zrozumiałe), że ludzie muszą się zachowywać w określony (przewidywalny) sposób,
że my musimy coś konkretnego zrobić. Jeśli nie ma tego, co powinno lub musi być, nadejdzie
nieuchronnie katastrofa.

W terapii nie należy zajmować się analizą zdarzeń przeszłych, bo nie można w nich
nic zmienić. Nie poświęca się dużo czasu na analizę obecnych negatywnych emocji, by ich
zbytni nie aktywizować i rozszerzać. Interpretacja terapeuty nie wskazuje na związki między
aktualnymi problemami czy trudnościami a dawnymi przeżyciami, lecz na związki pomiędzy
aktualnymi skargami i poglądami, odpowiedzialnymi za obecny brak satysfakcji i negatywne
emocje.
Ellis proponuje inny rodzaj wglądu niż poszukiwanie powiązań z przeszłością. Wgląd
oznacza:
1. Zrozumienie, że wpływ zdarzeń jest uzależniony, określony postawami wobec nich.
2. Wgląd oznacza zrozumienie, że aktualne oceny zdarzeń są irracjonalne.
3. Odrzucić te i szukać oraz wypróbować inne podejścia.
Terapeuta jest aktywny, wiele wyjaśnia, przekonuje, daje zadania domowe (perfekcjonista
nie sprząta, zaganiany lub niezastąpiony zostawia wszystko i wyjeżdża).
Relacja terapeuty i pacjenta: współpraca, ale ekspertem jest terapeuta. Akceptuje, ale
krytykuje poglądy i zachowania. Trenuje, odgrywa, nie pozwala na irracjonalne przeniesienia.
Sny, symbole, archetypy – strata czasu.
Najważniejsze – optymalna tolerancja wobec siebie (minimalizacja wymagań) i wobec
innych. Własne sukcesy nie są konieczne do akceptacji siebie. Zachowania innych zgodne
z własnymi oczekiwaniami nie są konieczne do ich tolerowania.
Terapeuta ma pomóc w pełnym przeżywaniu i radości z tego, co się realnie dzieje tu
i teraz.

26)Model samokontroli – podejście poznawczo-behawioralne Rehma:

Model samokontroli w podejściu Rehma
- zaburzenia funkcjonowania mogą stanowić wynik problemu w sferze samokontroli (np. depresja);
samokontrola rozumiana jako 3 procesy, które działają w pętli sprzężeń zwrotnych (warunkujących
się wzajemnie), do których należą:
1 proces prowadzący do samokontroli
* samoobserwacja – zachowania jednostki, umiejętność zauważania konsekwencji zachowań
- w przypadku depresji samoobserwacja powinna prowadzić klienta do wniosku, że swoją uwagę
koncentruje na zdarzeniach negatywnych (wg Rehma)
- w wyniku samoobserwacji powinien dojść do wniosku, że prowadzi to do negatywnego obrazu
siebie i zniekształcenia obrazu świata
* samoewaluacja – ocenianie efektów, konsekwencji zachowań i porównywanie ich z wewnętrznymi
kryteriami, standardami
- Rehm zwraca uwagę na rygorystyczne standardy wewnętrzne (co jest problematyczne z punktu
widzenia wewnętrznego); konsekwencją jest to, że każde zdarzenie można spostrzegać jako porażkę
własną
- samoewaluacja to też ocena adekwatności poczucia własnej sprawczości
`zewnętrzne atrybucje kontroli
- przekonanie, że konsekwencje naszych działań są niezależne od nas; konsekwencje atrybucji
zewnętrznych, pasywność, poczucie bezradności
` wewnętrzne atrybucje kontroli
- przekonanie, że efekty zależy ode mnie, ale oceniam go zgodnie z rygorystycznymi standardami
` samowzmacnianie, które może mieć charakter samonagradzania albo samokarania
- deficyt samonagradzania i b. intensywne samokarania
- samowzmacnianie (samonagradzanie) ma uzupełniać zewnętrzne nagradzanie
- deficyt samo nagradzania powoduje motoryczne symptomy depresji (niska aktywność, nadmierna
wrażliwość na opinie innych)

27) Program terapii Rehma i stosowane techniki;

Program terapii wykorzystujący samokontrolę
1/ samoobserwacja: dostarczanie wiedzy klientowi, aby sam doświadczył tego, jak bardzo nastrój
koreluje ze sposobem myślenia, podejmowaną aktywnością; u większości osób stan ten nie jest
osiągany; koncentracja poznawcza na negatywnych aspektach rzeczywistości; celem zwiększenie
koncentracji na przyjemnych zdarzeniach, zwiększenie pozytywnych autostwierdzeń, podejmowanie
aktywności, działań sprawiających przyjemność; przykładem pracy może być np. zadanie domowe –
obserwowanie pozytywnych autostwierdzeń i działań poprawiających nasz nastrój, zapisywanie
zmian w nastroju klienta (np. skala nastroju 1-10); pomocą lista pozytywnych aktywności,
autostwierdzeń (okazywanie uczuć, prawienie komplementów, spędzanie czasu ze zwierzętami,
dziećmi, wychodzenie z inicjatywą do innych ludzi, zrobienie czegoś dla drugiej osoby, współpraca,
dobre wykonywanie trudnych zadań, nierezygnowanie z trudnych zadań, kupienie sobie czegoś,
dostarczanie sobie przyjemności w domu, uprawianie sportu, uczestnictwo w grach, spotkania
towarzyskie, wyjście na zewnątrz, planowanie czegoś, czym będziemy się cieszyć, nauka
samoobserwowania aktywności); pozytywne austostwierdzenia: jestem osobą otwartą, jestem kimś
wrażliwym, czuję się dobrze, zrobienie tego było dla mnie przyjemnością, spotkało mnie w życiu wiele
dobrych rzeczy, lubię, ludzie mnie lubię, zasługuję na zaufanie, bo bardzo się staram, będzie lepiej
2/ dot. nastroju i zdarzeń: szczegółowy przegląd prac domowych; celem pracy powinno być
utrwalenie przekonania i nawyku, zgodnie z którym kierowanie naszej uwagi ku pozytywnym
(aktywnościom i autostwierdzeniom), ma moc uzdrawiającą; poprawiającą nasz nastrój; zachęca się
do celowego kierowania aktywnościami; ważnym zadaniem jest identyfikowanie autostwierdzeń,
które najsilniej wpływają na nasz nastrój
3/ natychmiastowe lub opóźnione konsekwencje: wiele osób ma skłonności do zauważania tylko
bezpośrednich konsekwencji zachowań (np. pójście na przyjęcie – tylko negatywne konsekwencje –
bo muszę się wybrać, brakuje zauważania pozytywów – zrelaksowania, odprężenia -> typowo
depresyjny schemat myślenia); bezustanna samoobserwacja autostwierdzeń (do każdej aktywności
osoba dopisuje konsekwencje natychmiastowe i opóźnione, pozytywne, negatywne, jakie widzi); np.
wykonanie rozmowy tel., zaproszenie przyjaciela – pozytywne natychmiastowe (przyjemna
rozmowa); pozytywne odległe (umacnianie przyjaźni); negatywne natychmiastowe (np.
telefonowanie w napięciu); negatywne odległe (np. niewykonanie jakiejś pracy); klient powinien
zwrócić uwagę, jakie skutki najłatwiej mu podać (czy pozytywne, czy negatywne, czy odległe itd.);
klient wskazuje, jakich skutków był świadomy -> w/w to znów praca domowa
4/ atrybucje przyczyn: - sposób wyjaśniania zjawisk
* dysfunkcjonalne atrybucje obciążają funkcjonowanie emocjonalne
- w zależności od tego, jakich atrybucji przyczyn dokonujemy, uruchamiają one odpowiednie
autostwierdzenia na temat przyczyn zdarzeń
- naszym celem w pracy z klientem jest wyjaśnienie związku pomiędzy atrybucją przyczyn a naszym
nastrojem, samopoczuciem
~ przykład: kłótnia rodzinna; w kłótni rodzinnej dokonuje się atrybucji wewnętrznych; ja zawsze
jestem przyczyną kłótni, tego, że nie rozmawiamy a zaczynamy się kłócić; wpływ tego
autostwierdzenia jest negatywny (obwinianie siebie, przygnębienie)

~ przykład 2: jesteśmy chwaleni przez naszego szefa za zrealizowanie jakiegoś projektu; stosujemy
atrybucje zewnętrzne, czyli uważamy, że sukces nie ma związku z nami (ach, pewnie mnie pochwalił,
bo mi się ostatni projekt nie udał); wtedy nasze samopoczucie może się pogarszać, jeśli jesteśmy
uwikłani w negatywne atrybucje przyczyn
- ogromny wpływ atrybucji; nawet sukces może pogarszać samopoczucie ze względu na negatywne
autostwierdzenia; zdarzenie negatywne jest widziane jako jeszcze gorsze niż jest w rzeczywistości
- za każdą porażkę obwiniamy siebie (atrybucja wewnętrzna), a za sukces są odpowiedzialni inni
(atrybucja zewnętrzna)
5/ wzmacnianie celów: - wyznaczanie sobie celów; uświadomienie, przedstawienie wiedzy
pokazującej, że nasze trudności w mobilizowaniu się do osiągani a ważnych celów, bardzo często są
konsekwencją zbyt rygorystycznych standardów i źle ustalanych celów; w rozmowie z pacjentem
należy poświęcić trochę czasu, by pokazać mu kolejny związek; np. pokazuje się nierealistyczne cele,
nie rozbijane na mniejsze, które skazują na porażkę, niepowodzenie
- wg terapeutów poznawczych cele powinny być `pozytywne, `osiągalne i podlegające kontroli osoby
(zależne od umiejętności, wysiłku)
6/ przegląd racjonalnego i strategicznie skutecznego stawiania celów: - przegląd racjonalnego i
strategicznie skutecznego stawiania celów
- omawia się rezultaty zadań domowych związanych ze stawianiem celów i ich osiąganiem
- ważnym elementem pracy jest omówienie najczęstszych problemów doświadczanych na co dzień
przez pacjentów w stawianiu celów
- problemem jest np. stawianie sobie celów zbyt ambitnych (np. zbyt dużo) i zbyt złożonych celów;
cele mniejsze, osiągane w krótszym terminie, dają większe szanse powodzenia

- świadome kontrolowanie wyznaczania celów daje większe szanse na doświadczanie sukcesu
7/ jawne samo wzmacnianie: - dotyczy ukrytego samowzmacniania; większość osób potrzebuje
rozwijania repertuaru ukrytych pozytywnych wzmocnień, gdyż większość osób nie ma rozwiniętego
takiego repertuaru
- w części edukacyjne powinno się zwrócić uwagę, że autostwierdzenia działają jako nagrody, jako
kary
- pozytywne autostwierdzenia pociągają za sobą jednoznaczne skutki; np. jestem dobry w bieganiu
daje: `pozytywną samoocenę, `zwiększenie wiary we własne możliwości, `poczucie sprawczości,
`wzrost wewnętrznej motywacji, `wzmocnienie samego zachowania, `uwaga skierowana jest na
sukces, na pozytywną stronę rzeczywistości, `poprawa nastroju

- terapeuci poznawczy zwracają uwagę, że pozytywne autostwierdzenia to nie pochlebstwa, ale
realistyczna ocena wysiłków, zaangażowania, zdolności (mamy uzyskiwać większą samodzielność w
samoocenianiu, bardziej niezależni od sądów innych osób)

8/ ukryte samo wzmacnianie: - dotyczy ukrytego samowzmacniania; większość osób potrzebuje
rozwijania repertuaru ukrytych pozytywnych wzmocnień, gdyż większość osób nie ma rozwiniętego
takiego repertuaru
- w części edukacyjne powinno się zwrócić uwagę, że autostwierdzenia działają jako nagrody, jako
kary
- pozytywne autostwierdzenia pociągają za sobą jednoznaczne skutki; np. jestem dobry w bieganiu
daje: `pozytywną samoocenę, `zwiększenie wiary we własne możliwości, `poczucie sprawczości,
`wzrost wewnętrznej motywacji, `wzmocnienie samego zachowania, `uwaga skierowana jest na
sukces, na pozytywną stronę rzeczywistości, `poprawa nastroju

- terapeuci poznawczy zwracają uwagę, że pozytywne autostwierdzenia to nie pochlebstwa, ale
realistyczna ocena wysiłków, zaangażowania, zdolności (mamy uzyskiwać większą samodzielność w
samoocenianiu, bardziej niezależni od sądów innych osób)

9/ przegląd, konsolidow.: utrwalanie wiedzy i umiejętności, postępu
10/ wiedzy umiejętności

28) Podstawowe założenia pracy z grupą:

- Najważniejsza jest interakcja i pewne specyficzne normy wykreowane przez grupę
- Korzysta(bazuje) się z sił tkwiących w ludziach/grupie (dynamika) w celu prowokowania

pożądanych zmian u uczestników grupy.

- Cel psychoterapii grupowej to indywidualne zmiany zachowania poszczególnych członków
- Zmiany następują dzięki aktywności wszystkich członków grupy i zamierzonych działań

terapeuty

- Relacje między uczestnikami w grupie są wyzyskiwane przez terapeutę dla celów leczniczych.
- Grupy terapeutycznej nie można traktować jako sumy jednostek
- Relacje w grupie tworzą specyficzny mikrokosmos
- Wzajemny sposób odnoszenia się do siebie jest przedmiotem uwagi terapeuty i uczestników.

Ciągle się to interpretuje w celu uzyskania wglądu w sposób ustosunkowania się uczestników
grupy wobec ludzi spoza grupy

- Grupa jest traktowana jako miejsce zdobywania nowych, korektywnych doświadczeń z ludźmi,

czy wypróbowywania nowych zachowań

- Grupa to analog grupy rodzinnej z tendencją do wchodzenia w takie związki, jakie bywają w

rodzinie

- Psychoterapia grupowa nie tylko dopuszcza, lecz wręcz zaleca ujawnianie uczuć, eksplorowanie

indywidualnych doświadczeń, w tym społecznie uznanych za wstydliwe lub nieakceptowane
przez ludzi

- W dalszej fazie- forma akceptowania lub tolerowania różnorodnych wartości, manifestacji

indywidualności (odmiennych wartości, celów) członków grupy

29) Psychoterapia grupowa – definicja; czynniki odróżniające grupę terapeutyczną od innych
rodzajów grup, np. towarzyskich, zadaniowych:

Psychoterapia Grupowa jest podejściem wykorzystującym w celach leczniczych dynamikę grupy tj.
relacje i interakcje zachodzące zarówno pomiędzy członkami i terapeutą, jak również pomiędzy
samymi członkami. (Kratochvil)

Dynamika grupy to całokształt zjawisk i interakcji grupowych. Tworzą je interpersonalne stosunki i
interakcje indywidualnych członków grupy, sam fakt istnienia i działania grupy, oraz siły środowiska
zewnętrznego. Na dynamikę grupy składają się zwłaszcza cele i normy grupy, przywództwo, spójność
i napięcie rzutowanie dawnych doświadczeń i stosunków na aktualnie zachodzące interakcje,
tworzenie się podgrup oraz wzajemne relacje jednostek i grupy. Dynamikę grupy wyznacza również
jej rozwój w czasie.

Generalnym celem funkcjonowania grupy psychoterapeutycznej są indywi dualne zmiany
funkcjonowania jej członków. Zmiany te mogą następować zarówno dzięki aktywności uczestników
grupy psychoterapeutycznej, jak również zamierzonym oddziaływaniom psychoterapeuty.

Istnieją trzy poglądy na znaczenie zjawisk i procesów zachodzących w małej grupie dla leczenia
jednostek:

1. Procesy grupowe mogą być przez terapeutę ignorowane jeśli uważa się, że źródła zaburzeń są

intrapersonalne (klasyczna psychoanaliza)

2. Procesy grupowe są destruktywne ze względu na rozwój jednostki i dlatego należy je

przezwyciężać

3. zjawiska procesy grupowe mogą być zarówno destruktywne, jak i konstruktywne z punktu

widzenia terapii jednostki i dlatego warto, aby terapeuta umiejętnie je wykorzystywał.

36) Czynniki leczące w grupie wg. Yaloma:

Wzbudzanie nadziei: istotny dla każdego rodzaju terapii.Wysoki poziom oczekiwań koreluje z
efektami leczenia. W psychoterapii indywidualnej nadzieja na zmianę budowana jest na zaufaniu do
terapeuty, w terapii grupowej istnieją inne źródła wzbudzania nadziei – możliwość obserwowania
uczestników, którzy mają podobne problemy. Istotna jest też wiara samego terapeuty we własne
możliwośći, przekonanie o słuszności szkoły, którą reprezentuje.
Poczucie podobieństwa: pacjenci zgłaszają się z wyobrażeniem wyjątkowości własnych problemów,
obawiają się, że ich impulsów i fantazji nikt nie podziela. Wchodząc do grupy odkrywa, że inni także
mają problemy, niektóre podobne do jego własnych. Poczucie podobieństwa jest czynnikiem
wspierającym, nie jest jeszcze mechanizmem leczącym.
Dostarczenie wiedzy i informacji: wyjaśnienie określonego zjawiska jest pierwszym krokiem do jego
kontroli; w przypadku terapii grupowej źródłem wiedzy oprócz terapeuty są inni pacjenci (opisy
doświadczeń pacjentów, przekazywane poglądy, informacji zwrotne, interpretacje kierowane
bezpośrednio do danej osoby). Istnieją badania potwierdzające znaczenie poznawczego uczenia się w
toku psychoterapii.
Altruizm: czynnik specyficzny dla psychoterapii grupowej.W toku terapii pacjenci czerpią satysfakcję z
pomagania innym, czują się potrzebni, zaczynają wierzyć we własne siły – dzięki temu przezwyciężają
chorobliwe nastawienie do siebie, nawiązują bliższe związki z ludźmi.
Korektywne odtwarzanie rodziny pierwotnej: Pacjenci wchodzą do grupę z niesatysfakcjonującymi
doświadczeniami z rodziny. Grupa w wielu aspektów przypomina rodzinę, klienci mają tendencję do
przenoszenia stosunku emocjonalnego z rodziców na psychoterapeutów, a do innych uczestników jak
do rodzeństwa. Badane są relacje z terapeutą i uczestnikami, którzy odnoszą się do pacjenta w inny
sposób niż członkowie rodziny, pacjent zdobywa dzieki temu korektywne doświadczenie
emocjonalne.
Uczenie społecznych umiejętności: w grupach zorientowanych na uczenie się konkretnych
umiejętności celem może być nabycie zachowań asertywnych, uczenie się efektywnych zachowań
komunikacyjnych w bliskich związkach. Podstawą uczenia się mogą być informacje zwrotne – reakcje
uczestników na zachowania osoby. Jeszcze inną postawą uczenia się mogą być psychodramy – mogą
pełnić funkcję diagnostyczna i korekcyjną. Psychodrama umożliwia próbowanie nowych zachowań w
znanych sytuacjach, na które dotychczas klienci nie mieli odwagi.
Naśladowanie: jeżeli dotyczy pojedynczych, powierzchownych zachowań, nie ma znaczenia
terapeutycznego, czasami może być próbą eksperymentowania z nowymi zachowaniami i dzięki
temu inicjować proces zmiany. Znane jest zjawisko utrzymywania poprawy dzięki obserwacji terapii
innego pacjenta mającego podobne problemy (terapia „widza”).
Interpersonalne uczenie: źrodłem objawów i ich wyrazem są zaburzone związki interpersonalne –
przed wejściem do grupy pacjent był członkiem grup, które go odrzucały, nie mógł uczyć się,
ponieważ nie otrzymywał informacji zwrotnej, dlaczego to czynią. Wchodząc do grupy, prezentuje
dostępne mu zachowania. Zaczyna zdawać sobie sprawę z natury własnych zachowań i tego, że jest w
stanie to zmienić. Nowe zachowania zaczynają być prezentowane w grupie, mają szansę być
wzmacniane – obniża się poziom niepokoju, rośnie samoocena („spirala adaptacyj na”).

Aby umożliwić interpersonalne uczenie się psychoterapeuta powinien oferować precyzyjne
sprzężenie zwrotne, dodawać odwagi w dokonywaniu samoobcerwacji, wyjaśniać znaczenie
odpowiedzialności za rodzaj zwiazków z ludźmi i ich zmianę, wzmacniać próby przenoszenia poza
grupę nowych form wyrażania siebie.
Spójność grupy: poczucie wzajemnych więzi i atrakcyjność grupy dla jej członków, odpowiednik
związku terapeutycznego w terapii indywidualnej. Wymiaryspójności grupy wg Braatena: 1)
atrakcyjność i wzajemne powiązania, 2) wsparcie i troska, 3) słuchanie i empatia, 4) ujawnianie „ja” i
sprzężenie zwrotne, 5) procesy wykonawcze i osiąganie celów.
Warunkami sprzyjającymi spójnośći grupy są: odpowiedni dobór uczestników, zrównoważona
kompozycja grupy, przejrzysta i jednoznaczna informacja o zasadach funkcjonowania grupy, zawarcie
jednoznacznego kontraktu. Badania wykazują zależność między spójnością grupy a rezultatami
terapii. Członkowie spójnych grup pracują efektywniej, członkowie bardziej wpływają na siebie, czuja
się bezpieczniej, potrafią wyrażać złość w bardziej konstruktywny sposób, rzadziej opuszczają terapię.

Odreagowanie (katharsis): może polegać na dzieleniu się z grupą wydarzeniami z towarzyszącymi mu
silnymi uczuciami. Silne emocje możliwe są do wyrażania w grupie z wysokiem poziomem zaufania,
uczestnicy zdolni są do współodczuwania, okazują jej zrozumienie, wsparcie, akceptację. Ujawnienie
traumatyczncyh wydarzeń i uczuć jest jednym z mechanizmów prowodujących zmianę, powinno być
uzupełnione innymi procesami – uzewnętrznienie może być istotne, jeśli w jego następstwie pojawia
się w człowieku nowe zrozumienie własnego doświadczenia wewnętrznego.
Wgląd: uświadomienie sobie treści dotychczas nieuświadamianych, zaakceptowanie ich, włączenie
do dotychczasowej wiedzy o sobie, nadanie nowemu doświadczeniu znaczenia. Nowa wiedza staje
się podstawą zmiany zachowań przejawianych nie tylko wobec uczestników, ale przede wszystkim, z
którymi pacjent jest związany.
Czynnik egzystencjalny: dotyczy obszaru świadomości człowieka, który jest odpowiedzialny za
poszukiwaniu znaczenia egzystencji ludzkiej, ważnych wartości w życiu, sensu bliskości, cierpienia,
samotności. Psychoterapia nie ma na celu ingerencji w indywidualny system wartości człowieka, ale
jest prawdopodobne, że terapeuci przekazują elementy preferowanego przez siebie systemu
filozoficznego.

31) Czynniki pozwalające na wykorzystanie grupy jako narzędzia/środowiska
Terapeutycznego:

32) Charakterystyka dynamiki grupowej:

1. Normy grupowe-ściśle określone zasady, które odróżniają od innych grup

(normy: akceptowania odmienności, tolerancji wobec innych, ujawniania swoich emocji,
dzielenia się problemami, aktywnego uczestnictwa)

Istnieje nacisk i presja by przestrzegać tych norm. Istnienie norm gwarantuje poczucie
bezpieczeństwa.

2. Cele (uzyskanie wglądu/wiedzy).
3. Role grupowe: większość ma skłonność do funkcjonowania w obrębie tych samych ról

grupowych. Jeśli są to role nie pożądane zyskujemy sposobność do uzyskania wglądu a
następnie do podjęcia działań korygujących)

Role:
-przywódcze (gwiazda socjometryczna: osoba lubiana, lider zdolności: osoba inteligentna,
kompetentna społecznie, towarzyska, wspierająca)
-monopolista (osoba skupiająca na sobie uwagę)
-quasi terapeuta (osoba rywalizująca z terapeutą)
-cierpiętnik (osoba domagająca się pomocy, kurczowo trzyma się swoich problemów i
odrzuca pomoc)
-moralista ( osoba która myśli że zawsze ma rację)
-kozioł ofiarny ( skupia na sobie negatywne emocje)
-błazen grupowy
-opozycjonista (przeciwstawia się rozwojowi grupy)

4. Spójność grupowa (podnosi atrakcyjność grupy-> poczucie bezpieczeństwa, potrzeba

akceptacji)
+ :
-zaspokajanie osobistych potrzeb,
-wykazywanie względem siebie większą akceptację,
-nawiązujemy więzi emocjonalne,
-uczestnicy potrafią wyrazić wrogość w sposób konstruktywny i szczery, co daje im element
uczenia się interpersonalnego (norma otwartości)

5. Napięcie jako wynik pojawiających się konfliktów. (czynnik leczący w terapii)

Korzyści:
-siła napędowa do zmian,
-wgląd w nasze stereotypowe wzorce zachowań w sytuacji napięcia,

Napięcie musi być kontrolowane przez terapeutę.

Negatywne konsekwencje:
-wycofanie z grupy,
-zakwestionowanie normy otwartości,

Słabe napięcie:
-brak motywacji do pracy nad sobą, nad zmianą,
-brak materiału do udzielania informacji zwrotnych,

6. Projekcja (przenosimy wcześniejsze uczucia na osoby z grupy lub terapeutę)

-często reakcja ta jest nieadekwatna do bodźca, który wyzwala te uczucia.

7. Powstawanie podgrup:

Czynniki: płeć, nawyk, zainteresowania, status ekonomiczny;
Zagrożona jest norma otwartości, dlatego terapeuci przeprowadzają dyskusję na forum, by zapobiec
powstawaniu podgrup.

*pary erotyczne: wynik przeniesienia, acting out.

34) Zasady doboru składu grupy terapeutyczne:

Zagadnienie doboru uczestników grupy jest sprawą złożoną. Psychoterapeuci stosują zwykle

kilka kryteriów równocześnie. W tym miejscu zostaną wymienione takie; zasady doboru, które są
względnie powszechnie uznawane przez terapeutów o różnych orientacjach. Można wyodrębnić pięć
kryteriów.

A. Lokalizacja kontroli. Grupa psychoterapeutyczna stwarza warunki do społecznego uczenia

na bazie wymiany myśli, wyrażania emocji, konfrontacji postaw i zachowań. Chociaż większość ludzi
prawdopodobnie najwięcej zyskuje dla własnego rozwoju emocjonalnego wchodząc w relacje z
innymi, to jednak stopień, w jakim korzystają z tego, jest różny. Wydaje się więc, że osobami
najwięcej korzystającymi z udziału w grupie terapeutycznej są takie, które szybko uczą się pod
wpływem społecznej wymiany, stymulacji, a nawet pewnej presji.

Natomiast osoby bardzo skoncentrowane na funkcjonowaniu intrapsychicznym, własne

słowne problemy ujmujące w kategoriach problemów wewnętrznych, niezależni od opinii innych
ludzi lepiej korzystają z terapii indywidualnej. Podczas terapii grupowej mogą wprawdzie także
poczynić pewne postępy, ale efekty ich udziału w grupie są mniejsze, a także częściej przerywają
psychoterapię (Palmer 1980),

Można powiedzieć, że większą szansę uzyskania pozytywnych efektów psychoterapii

grupowej mają ci pacjenci, dla których udział w grupie jest atrakcyjny, aktywnie w niej uczestniczą, są
gotowi dzielić się własnymi problemami.

B. Zewnętrzne problemy. Poprzednio (2.3.A) przedstawione rozważania wskazywały na to, że
lepiej korzystają z psychoterapii grupowej osoby, które lokalizują własne problemy „na
zewnątrz" niż „wewnątrz" siebie. Od końca lat, siedemdziesiątych coraz częściej uważa się, że
słuszne jest włączanie do jednej grupy ludzi, którzy zgłaszają wspólny problem zewnętrzny
(Palmer 1980). I tak na przykład, mogą być tworzone grupy dla nastolatków przeżywających
napięcia związane z okresem dorastania, kobiet, które mają problemy seksualne, dorosły ch
ludzi, którzy chcą efektywnie pełnić rolę rodzicielską, osób, które pragną lepiej radzić sobie z
przeciążeniami spowodowanymi zadaniami zawodowymi czy pozbyć się dolegliwości
psychosomatycznych.

C. Różnorodność osobowości. Odmienność osobowości uczestników grupy jest pomocna w

procesie psychoterapii. Jeżeli zastosuje się jako kryterium zakwalifikowania wspólny zewnętrzny
problem, a nawet wspólny symptom, grupa będzie składała się z ludzi o odmiennych osobowościach.
Czasem psychoterapeuci przypuszczają, że osoby z tym samym głównym symptomem (np. bólem
głowy, anoreksją) będą miały podobną konstrukcję osobowości, chociaż badania wykazują, że łaknie
jest (np. Palmer 1980).

Heterogeniczność grupy pod względem struktury osobowości sprzyja procesowi te rapii,

ponieważ uczestnicy:

— mogą zetknąć się z różnorodnymi perspektywami spojrzenia na życie, co ułatwia widzenie

własnej sytuacji w nowym świetle,

— mogą uczyć się wyrażać odmienne poglądy, ujawniać złość i wrogość w niedestruktywny

sposób,

— uczą się tolerować odmienność i koegzystować z osobami nawet znacznie różniącymi się

stylem życia,

D. Wiek i różnorodność kulturowa. Tworzenie grup terapeutycznych z uwzględnieniem

wieku uczestników jest akceptowana przez wszystkich terapeutów. Ludzie mają różne
problemy z kontaktowaniem się z innymi, podejmują nowe zadania, inne konflikty
wewnętrzne są dla nich aktualne w zależności od wieku, odmiennie też przeżywają
kryzysy.' Zwłaszcza w okresie szybkiego rozwoju człowieka przedziały wiekowe powinny
być stosunkowo wąskie.

Najczęściej postuluje się, aby grupy były mieszane pod względem składu społecznego. W

warunkach polskich oznacza to zróżnicowanie pod względem rodzaju i poziomu wykształcenia,
podstaw kulturowych. Podkreśla się znaczenie wymiany różnorodnych doświadczeń społecznych dla
funkcjonowania całej grupy. Należy jednak uwzględnić fakt, że w Polsce osoby z wykształceniem
poniżej średniego stosunkowo rzadko są skłonne poddać się oddziaływaniom psychoterapeutycznym
w formach ambulatoryjnych, które trwałyby dłużej niż kilka sesji.

E. Problematyka osób odbiegających od przeciętnego składu grupy. Psychoterapeuci

dobierający pacjentów do grupy terapeutycznej powinni także zwracać uwagę, aby
pojedyncze osoby nie odbiegały znacznie nasileniem symptomów, rodzajem
doświadczenia społecznego i specyfiką problematyki psychologicznej od pozostałych
członków grupy.

Pacjent z natręctwami, jedyny homoseksualista a także jedyna mężatka, pojedyncza osoba z

wykształceniem podstawowym mogą odczuwać, że zarówno ich doświadczenie wewnętrz ne, jak i
zasób doświadczeń społecznych jest zupełnie inny niż wszystkich pozostałych członków grupy.
Pacjenci różniący się od reszty mogą mieć trudności z dzieleniem się własnymi odczuciami,
poglądami, z ujawnianiem ważnych wydarzeń z życia, mając poczuci e, że nikt nie jest w stanie ich
podzielać. Mogą oni wypadać z terapii grupowej, zniechęcając się do tej formy leczenia, chociaż w
grupie o nieco odmiennym składzie mogliby czynić duże postępy.

35) Elementy kontraktu grupowego:

Umowa między pacjentem a terapeutą kierującym do grupy powinna zawierać uzasadnienie,

dlaczego proponowana jest terapia grupowa, określać częstotliwość spotkań, czas trwania jednej
sesji, przewidywany czas trwania grupy — w przypadku otwierania grupy ambulatoryjnej. Kontrakt
powinien być zawierany z każdą osobą indywidualnie, leżeli pacjent przyjmowany jest do ośrodka
prowadzącego terapię stacjonarną, gdzie psychoterapia grupowa jest jednym z elementów całego
systemu oddziaływań, kontrakt z pojedynczą osobą powinien dotyczyć każdej z tych form pracy.

Niezależnie od umów indywidualnych zalecane jest zawieranie kontraktu z całą grupą (Palmer

1980). Poniżej omówione zostaną takie elementy umowy pomiędzy terapeutą i członkami grupy,
które można uznać za względnie stałe, niezależnie od ori entacji psychoterapeutycznej.

A. Czas i miejsce. Chociaż poszczególni członkowie grupy zostali uprzedzeni podczas sesji

indywidualnych o tym, gdzie będą odbywały się sesje, kiedy, z jaką częstotliwością, jak długo będzie
trwała jedna sesja oraz ile spotkań przewiduje się, te detale powinny zostać przedyskutowane z całą
grupą. Warunki wyżej wymienione powinny być możliwe do zaakceptowania przez wszystkich jej
uczestników. Ustalenie liczby spotkań grupowych na pierwszej sesji może być trudne.

Często grupy pracują bez określania czasu trwania psychoterapii. Niemniej, wiele grup

pracuje intensywniej, kiedy z góry określona jest liczba sesji. Umowa co do liczby sesji może być także
zawarta w następujący sposób: „Spotykamy się co tydzień przez najbliższe 6 miesi ęcy. Po tym czasie
sprawdzimy, czy chcemy pracować dalej, a jeśli tak, to jak długo".

B. Cele grupy. Ogólne cele pracy grupy mogą być przedmiotem dyskusji na pierwszym

spotkaniu wszystkich członków. Na początku nie muszą być one precyzyjnie formułowane. Dy skusja
nad wspólnymi celami pobudza interakcje pomiędzy uczestnikami, a ponadto staje się częścią
samego procesu leczenia. Cele werbalizowane przez grupę mogą być w toku terapii zmieniane i
precyzyjniej formułowane.

C. Frekwencja. Regularność uczestnictwa w psychoterapii ambulatoryjnej jest istotnym

warunkiem korzystnego rozwoju grupy, jak również efektywności leczenia poszczególnych członków.
Umowa dotycząca pełnego uczestnictwa we wszystkich sesjach powinna być podjęta na początku
terapii. Może ona być czasem złamana, ale każdy członek grupy powinien czuć się zobowiązany do
uzasadnienia nieobecności. Otwiera to możliwość omówienia istotnych powodów unikania spotkań
grupowych, zwłaszcza że najczęściej nieobecność na sesji jest przejawem oporu . Bardzo ważne
powody życiowe uniemożliwiające przyjście na spotkanie zdarzaj ą się rzadko.

D. Utrzymywanie tajemnicy. Szczególnym warunkiem zapewniającym wstępne zaufanie

pomiędzy członkami grupy jest dochowywanie tajemnicy. W trakcie psychoterapii grupowej nie tylko
terapeuta, ale także inni pacjenci stają się powiernikami tajemnic, dowiadują się o wydarzeniach z
życia, są świadkami prób nowych ustosunkowań i zachowań. Po to, aby klienci mogli ujawniać swoje
trudności, eksperymentować, powinni mieć znaczną pewność, że inni uczestnicy grupy nie
opowiadają o nich członkom rodzin, znajomym, innym członkom grupy poza sesjami. Dlatego też
kwestia zachowania tajemnicy powinna stać się przedmiotem dyskusji na pierwszym spotkaniu
terapeutycznym. Na ogół pacjenci uświadamiają sobie, że podjęcie zobowiązania o dotrzymywaniu
tajemnicy chroni każdego z nich. Po to, aby umowa taka była bardziej realistyczna, nie obejmuje ona
dzielenia się własnymi przeżyciami z osobami spoza grupy.

E. Kontakty członków grupy poza sesjami. W wielu grupach kontakty poza sesjami

terapeutycznymi są traktowane jako niewskazane. Dotyczy to przede wszystkim grup prowadzonych
ambulatoryjnie. Wiadomo, że w grupach mogą powstawać związki przyjacielskie, erotyczne,
sympatie. Często pary lub podgrupy, które na pewnym etapie trwania terapii spotykają się poza
sesjami, chcą zachować ten fakt w tajemnicy przed grupą.

Nie sam fakt powstawania podgrup jest antyterapeutyczny. Chodzi przede wszystkim o

możliwość omawiania takich związków w toku psychoterapii. Realistyczna umowa w tej kwestii może
zastrzegać, że kontakty pozagrupowe będą dyskutowane w czasie sesji po to, aby grupa miała dostęp
do wszystkich interakcji jakie zdarzają się pomiędzy jej członkami. Najprostsze uzasadnienie takiej
reguł jest następujące. Grupa daje możliwość dowiadywania się i uczenia o problemach jednostki w
relacjach z innymi. Nie jest to grupa towarzyska, której celem jest nawiązywanie przyjaźni.
Doświadczenia wskazują, że jeżeli grupa zaczyna funkcjonować tak jak towarzyska, p rzestaje być
skuteczna terapeutycznie. Grupa uczy, jak nawiązywać i rozwijać bliskie, długotrwałe związki, ale nie
„dostarcza" takich związków. Bliskie związki niektórych uczestników grupy mogą uniemożliwiać im
otwarte, swobodne ustosunkowywanie się do siebie w grupie ze względu na poczucie lojalności.

Jeżeli jednak uczestnicy grupy spotykają się, powinni czuć się zobowiązani do omówienia na sesji
istotnych aspektów takich spotkań.

W grupach stacjonarnych reguła dotycząca nieutrzymywania kontaktów poza grupą jest

nierealistyczna. Ponadto wszystkie bliższe relacje nawiązywane przez pacjentów przebywających w
jednym ośrodku mogą łatwiej podlegać omówieniom.

36) Fazy rozwoju zamkniętej grupy:

Faza orientacji

Przedmiotem jawnej komunikacji pomiędzy uczestnikami w fazie wstępnej są często:

określanie celów funkcjonowania grupy, wstępna, fasadowa prezentacja własnej osoby, niektórych
trudności i symptomów, wyrażanie obaw i wątpliwości związanych z udziałem w grupie. Na mniej
jawnym poziomie odbywa się wyrażanie stosunku i oczekiwań wobec terapeuty, pierwsze ustalanie
relacji wobec innych uczestników grupy, określenie własnego miejsca w grupie.

Pacjenci wchodząc do grupy odnoszą się, ustosunkowują emocjonalnie do terapeuty i innych

uczestników grupy podobnie jak w ważnych związkach. Prezentuje zachowania ujawniane także w
istotnych grupach odniesienia, takich jak rodzina, grupa rówieśnicza.

Określanie stosunku do psychoterapeuty można scharakteryzować przez analogię do

znanych, podzielanych w naszej kulturze, ról społecznych, którym przypisywany jest autorytet. W
tabeli l zamieszczono charakterystyki pięciu sposobów odnoszenia się do terapeuty z
uwzględnieniem: stosunku uczuciowego, oczekiwań kierowanych do niego oraz typowych postaw.
Poszczególni pacjenci mogą ustosunkowywać się do psychoterapeuty w jeden z opisanych sposobów
lub przejawiać zachowanie charakterystyczne dla kilku z nich. Należy pamiętać, że zwykle nie
wyrażają jawnie własnych emocji i oczekiwań wobec lidera. Przejawiają je pośrednio w zachowaniach
i wypowiedziach niekoniecznie kierowanych do psychoterapeuty. Sposób odnoszenia się do lidera na
tym etapie ma charakter przeniesieniowy. Wzorcami stosunku uczuciowego są relacje
ukonstytuowane z rodzicami lub ich wersja życzeniowa. Znacząca część uczestników grupy może
ustosunkowywać się w ten sam sposób do terapeuty, jak np. do dobrego ojca.

Bardziej złożona jest kwestia, w jakim stopniu psychoterapeuta podtrzymuje nastawienia
emocjonalne i oczekiwania pacjentów co do jego osoby występującej w jednej z wymien ionych ról
(dobrego ojca, przyjaciela, lekarza, przywódcy duchowego czy reprezentanta władzy, aby czerpać z
ich pełnienia świadome i nieświadome satysfakcje.

Faza konfrontacji i eksploracji różnic

Fazę tę rozpoczyna pojawienie się konfliktów w grupie — ujawnianie złości i zawodu wobec

psychoterapeuty grupowego oraz antagonizmów między uczestnikami grupy. Ujawnienie impulsów
agresywnych, jako pierwszych negatywnych emocji przeżywanych w bieżącej sytuacji, wydaje się być
uniwersalną prawidłowością relacjonowaną przez terapeutów o różnych orientacjach. Kratochvil
(1981) etap ten nazywa fazą konfliktu i buntu. Leder i Wysokiriska-Gąsior (1983) piszą o walce o
pozycję lidera pomiędzy uczestnikami grupy. Pawlik (1981) wskazuje na pojawienie się krytyki,
kierowanej do psychoterapeuty, złości, a nawet wrogości, która może wynikać z głębokiego zawodu
związanego z niespełnieniem przez prowadzącego nierealistycznych oczekiwań.

Rogers (1991) opisując sekwencję zjawisk występujących w grupach spotkaniowych,

prowadzonych niedyrektywnie, wymienia następujące etapy: ogólne zakłopotanie, opór przed
odsłanianiem i poznawaniem siebie, opis dawnych uczuć, wyrażanie emocji negatywnych wobec
prowadzącego i innych uczestników grupy. Są także pewne empiryczne dane pochodzące z badań
nad grupami rozwoju osobistego, świadczące o wzroście konfliktów wewnątrz grupy po szóstej sesji
(trwającym przez kilka spotkań) i późniejszym ich spadku (Kivilighan, Jauquet 1990).

Grupa może skonsolidować się, atakując psychoterapeutę, może „delegować" podgrupę

pacjentów (lub czasem pojedynczą osobę) do wyrażenia krytyki i złości do niego. „Wydelegowani"
pacjenci ujawniają własne impulsy agresywne także „w imieniu" innych uczestników grupy, przy ich
cichym poparciu. Nierzadko prawie równocześnie zaczynają występować antagonizmy
wewnątrzgrupowe. Wyjaśnienie fenomenu wzrostu agresywności w grupie może być różnorodne.
Klienci mogą czuć się zawiedzeni w związku z niespełnieniem przez psychoterapeutę ich dziecięcych,
nieświadomych pragnień uzyskania szczególnej opieki, wyróżnienia, kierowania, miłości. Mogą chcieć
sprowokować agresywny odwet i kontrolę ze strony terapeuty. Mogą także pragnąć zmierzyć się z
nim i wygrać; dotyczy do tych pacjentów, którzy aspirują do kierowania innymi. Wyrażanie agresji
można także rozumieć jako próbę sprawdzenia wytrzymałości i granic tolerancji terapeuty wobec
uczuć mniej akceptowanych społecznie. W znacznym stopniu dotyczy to również całej grupy —
próbowanie, czy możliwe jest eksplorowanie i jawne wyrażanie takich impulsów, któ re nie są
aprobowane społecznie. Jest to wówczas badanie, w jakim stopniu, jakim kosztem możliwe jest
odsłanianie wobec terapeuty i uczestników nie akceptowanych stron własnej osoby. Można wreszcie
przypuszczać, że wzrost agresywnych ustosunkowań wzajemnych między uczestnikami grupy jest
swoistą „odpowiedzią" na charakter interakcji w poprzedniej fazie, w której jawne eksplorowanie
złości, zazdrości, rywalizacji, niechęci wzajemnych nie było możliwe, chociaż emocje takie były
przeżywane i tłumione. Zbyt wczesne ujawnienie ich groziłoby rozpadem grupy. Dopiero po wstępnej
konsolidacji grupy i uzyskaniu poczucia przynależności do niej zostały stworzone warunki do
bezpieczniejszego wyrażania emocji negatywnych.

Pomyślny rozwój grupy powoduje zanik ról destruktywnych. Krystalizują się nowe. Można

wyodrębnić siedem głównych kategorii takich ról.

a) „Wyraziciel nastrojów grupowych" jest osobą, która szczególnie wrażliwie odbiera

wspólnie przeżywane przez grupę emocje, przeciwstawne pragnienia. Trafnie także wyraża je
niewerbalnie, czasem daje im wyraz słownie.

b) „Stabilizator emocji grupowych" w odróżnieniu od błazna grupowego nie rozładowuje

napięć, nie kanalizuje ich jak kozioł ofiarny, koncentrując na sobie uwagę grupy, nie zaprzecza im.
Potrafi natomiast trafnie zinterpretować znaczenie wydarzeń w grupie i ujmować je na poziomie
poznawczym, dystansując się od silniejszych uczuć.

c) „Sumienie grupy" odnosi się do postaci, która pilnuje przestrzegania norm moralnych przez

grupę. Dba o to, żeby nikt nie został skrzywdzony, niesprawiedliwie potraktowany. Wzbudza poczucie
winy w innych uczestnikach grupy. Zbyt długie osadzenie się w tej roli może być mało konstruktywne
dla takiej osoby.

d) „Dziecko grupowe" pod szczególną ochroną może podejmować dwojakiego rodzaju role:

— „Biedne dziecko" to osoba, która często okazuje bezradność, niezdecydowanie. Chętnie

przyjmuje ochronę przed krytyką i irytacją innych osób. Demonstruje liczne dolegliwości, trudności w
kontaktach interpersonalnych, niemożliwości wykonania zadań.

— „Szalone dziecko" jest osobą, która z wdziękiem wyraża różne pragnienia, impulsy, także

takie, które nie są akceptowane. Może demonstrować zachowania rebelianckie, dyskretnie
podtrzymywane przez grupę. Zyskuje sympatię, ponieważ zastępczo ujawnia nie aprobowane przez
innych pragnienia.

e) „Dobra mama" („kochany wujaszek") jest osobą opiekuńczą, ochraniającą, ciepłą. Inni

uczestnicy grupy oczekują od niej wsparcia, zrozumienia. Osoba taka może mieć kłopoty z
ustanawianiem granic, w jakich chce świadczyć na rzecz innych. .

f) „Bard grupowy" jest osobą wrażliwą na nastrój i klimat grupy. Zajmuje często pozycję dosyć

niezależną w stosunku do innych. Potrafi w metaforycznym języku ujmować sens najistotniejszych
wydarzeń w grupie i problematykę indywidualną. Inną wersją tej roli jest „filozof grupowy", który
pełni podobną funkcję wobec grupy, tylko czyni to w innej konwencji — poszukiwania sensu
egzystencjalnego.

g) „Opozycjonista" kwestionuje posunięcia psychoterapeuty, rozwiązania grupowe, które inni

skłonni są zaakceptować. Uruchamia krytyczne myślenie na temat reguł i norm, jakimi kieruje się
grupa.

Faza konfrontacji i eksploracji różnic zakończona jest ustanowieniem norm, które można ująć

w następujący sposób:

— owocne jest badanie własnych impulsów i wzajemnych ustosunkowań,
— mamy prawo wyrażać wszystkie własne impulsy i uczucia w formie niedestruktywnej dla

innych,

— nie musimy kochać się wzajemnie, umiemy szanować różnorodność i odrębność innych. .
Pod koniec tego etapu badanie stosunku do prowadzącego psychoterapeuty przestaje mieć

tak duże znaczenie. Następuje czasowe ustalenie pozycji poszczególnych uczestników w grupie.
Konflikty i antagonizmy wyciszają się. Wzrasta poczucie bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania.
Bardzo znacznie wzrasta spójność grupy.

Faza pogłębionej eksploracji problemów
na poziomie indywidualnym i grupowym

Na tym etapie następuje głębsze eksplorowanie problemów indywidualnych. Trudno jest

wskazać jednoznacznie sekwencję tematów pojawiających się w grupach psychoterapeutycznych.
Zależy ona w pewnej mierze od składu uczestników —ich wieku, aktualnej sytuacji życiowej,
dominującej problematyki indywidualnej. Niektóre wątki tematyczne są uniwersalne i pojawiają się
we wszystkich grupach terapeutycznych. Warto zaznaczyć, że istotne trudności pacjentów miały
także swój wyraz w poprzednich fazach. Manifestowały się głównie przez sposób wchodzenia w
interakcje z psychoterapeutą i innymi uczestnikami.

W trzeciej fazie rozwoju grupy terapeutycznej mają szansę być głębiej badane wraz z ich

dziecięcą genezą, z aspektami przeżywanych trudności dotychczas nieuświadamianymi .

Dość często faza ta otwierana jest dzieleniem się doświadczeniami z okresu dzieciństwa:

odrzucania, utraty jednego z rodziców, niespełnienia istotnych pragnień, rywalizacji z rodzeństwem.

Następnie podejmowana problematyka zmienia się — pacjenci wyrażają pragnienia nie spełnione w
dzieciństwie: idealnej miłości ze strony rodziców, wpływu na innych. Grupa może przechodzić
specyfice regresję w tym okresie. W niektórych grupach zamiast wyrażania dziecięcych pragnień
omawiana jest problematyka niepowodzeń w bliskich związkach z partnerami życiowymi, poczucia
samotności, pragnienia posiadania bliskiego związku, obawy przed utratą ważnych osób i przed
utratą własnej integralności, odrębności.

Faza kończenia psychoterapii

W grupach zamkniętych o określonym z góry czasie trwania okres kończenia psychoterapii dostarcza
pacjentom trudnych przeżyć. Omawiane bywają plany na przyszłość, zmiany, jakie zostały dokonane
w życiu, ale także lepiej uświadamiany jest związek z grupą i terapeutą. Samo przewidywanie
rozstania budzi smutek, a u niektórych klientów niepewność i niepokój. Mogą pojawić się wątki
świadczące o różnorodnych obawach związanych z przyszłością, niektórzy pacjenci ponownie
zaczynają mówić o nasileniu objawów, z którymi zgłosili się. Inni jawnie wyrażają rozczarowanie i żal
wobec psychoterapeuty z powodu mniejszych, niż się spodziewali, rezultatów terapii. Czasem
domagają się jej kontynuacji. Wzrost nastrojów smutku, niepewności, a także pragnienie
przedłużenia kontaktu należy traktować jako naturalne.

37)Wykorzystanie technik psychodramatycznych w terapii grupowej – formy; korzyści dla
celów terapeutycznych:

Psychodrama to jedna z najbardziej popularnych technik pracy psychoterapeutycznej. Częściej

korzysta się z niej na terapiach grupowych, ale można ją zastosować także podczas terapii

indywidualnej w postaci tzw. monodramy. Za twórcę psychodramy uznaje się psychiatrę Jacoba

Moreno, który rozpropagował ją na gruncie psychologicznym w latach 20. XX wieku. Psychodrama

stanowi alternatywę, a jednocześnie świetne uzupełnienie dla innych technik terapeutycznych, jak

praca z ciałem, klaryfikacja czy trans hipnotyczny. Pojęcie „psychodrama” pochodzi od słów „psyche”

– dusza i „drama” – akcja, działanie.

Nie ma jednoznacznej definicji psychodramy. Dramatoterapia rozumiana jest jako świadomie

zainspirowana improwizacja dramatyczna, środek terapeutyczny, metoda rozpoznawania i

leczenia zaburzeń psychicznych albo spontaniczne przedstawienie sceniczne, które służy demaskacji i

ponownemu przeżyciu konfliktów wewnętrznych oraz interpersonalnych na gruncie terapii.

Członkowie grupy terapeutycznej (czasami także z psychoterapeutą) przygotowują mini -

przedstawienia teatralne, w których biorą udział i mają okazję wyrazić własne uczucia oraz frustracje

w formie zaimprowizowanych scenek.

Rodzaje i przebieg psychodramy

Wyodrębnia się trzy fazy procedury psychodramatycznej. W pierwszej fazie pacjent proszony jest o

przedstawienie sytuacji stanowiącej dla niego problem, zamiast opowiadania o niej.

Wybiera sobie spośród członków grupy terapeutycznej osoby, które będą mogły reprezentować

partnerów konfliktu. Organizuje się wówczas przestrzeń sceny, w której będzie rozgrywane

wydarzenie i określa się ogólny zarys scenariusza. Pierwszy etap polega na „rozgrzewce”, dlatego

można wykorzystać elementy choreoterapii (arteterapii muzyczno-ruchowej) oraz ćwiczenia

pantomimiczne. Druga faza, etap główny, to najważniejsza część psychodramy, a więc odgrywanie ról

w zaimprowizowanych sytuacjach. Wówczas przeszłość pacjenta staje się teraźniejszością. Podczas

odgrywania sytuacji z przeszłości terapeuta może przerwać grę i przemieścić grające osoby tak, by

każda z nich znalazła się na miejscu „przeciwnika” i miała szansę spojrzeć na konflikt z jego

perspektywy. W ten sposób rozwija się empatię oraz zdolność decentracji i współczucia innym. Kiedy

pacjent w psychodramie ma trudności w wyrażaniu siebie, inny uczestnik grupy może wejść w jego

rolę, by przedstawić nieświadome tendencje czy skrywane uczucia. Ostatnia faza polega na

omówieniu odgrywanej scenki, dzieleniu się informacjami zwrotnymi (ang. feedback) o uczuciach i

spostrzeżeniach na temat gry. Każdy z uczestników może się również wypowiedzieć o własnych

przeżyciach z sytuacji analogicznej do odgrywanej.

Dramatoterapia to świetna technika terapii dla pacjentów-aktorów, jak i pacjentów-widzów. Można

przepracować trudności życiowe w bezpiecznych warunkach, bo symulowanych na sesji

terapeutycznej. Psychodramy nie można jednak zawężać do prostego odgrywania scenek. Istnieje

wiele rodzajów technik psychodramatycznych, np. monolog, granie samego siebie, zamiana ról,

zwierciadło czy sobowtór jako sumienie. Ponadto wyróżnia się:



monodramę – psychodramę bez udziału grupy;



socjodramę – psychodramę służącą terapii nie tylko pojedynczych osób, ale całej grupy;



psychodramę synergistyczną – serię sesji terapeutycznych w celu wykorzystania wewnętrznego

potencjału jednostki do jej rozwoju.

Cele i funkcje psychodramy

Co umożliwia psychodrama?



Aktywizuje do odtwarzania sytuacji z przeszłości, które nie zostały odreagowane i

spowodowały stan chorobowy.



Daje szansę na poprawę relacji międzyludzkich pacjenta z otoczeniem.



Zapewnia prawo do obrony własnego stanowiska przez pacjenta.



Zwiększa możliwość prezentowania nieuświadomionych przeżyć emocjonalnych i osiągnięcia w

nie wglądu.



Umożliwia trening nowych, funkcjonalnych zachowań i sposobów rozwiązywania konfliktów.



Umożliwia osiągnięcie katharsis – oczyszczenia i spontanicznego wyrażenia lęków oraz nadziei.

Psychodrama i techniki pantomimiczne zalicza się często do szerszej grupy – arteterapii. Metody

pracy z ciałem umożliwiają wyrażenie własnych doświadczeń i przeżytych sytuacji, określenie swojego

stosunku do innych ludzi jedynie za pomocą gestów, bez słów. W psychodramie i pantomimie można

wykorzystać muzykę, np. w formie tematycznego tańca. Dźwięki pełnią również ważną rolę

terapeutyczną.

38) Przykłady technik psychodrama tycznych:

Techniki psychodramy



granie samego siebie,



monolog,



sobowtór jako sumienie,



zamiana ról,



zwierciadło.

Przebieg

1. faza wstępna – rozgrzewka: pantomima, choreoterapia
2. faza główna – przedstawienie problemu
3. faza końcowa – wspólna rozmowa, dyskusja

39) Podstawowe zadania terapeuty w prowadzeniu psychoterapii grupowej:

Terapeuci grupowi różnią się stylem prowadzenia grup psychoterapeutycznych.

Najistotniejszymi wymiarami różnicującymi są: (a) stopień dyrektywności, (b) dystans wobec
uczestników i wiążący się z nim stopień własnego uczestnictwa w interakcjach grupowych, ( c) główny
obiekt zainteresowania: jednostka lub grupa jako całość.

Ad (a) Psychoterapeutą dyrektywnym jest taki, który w znacznej mierze ingeruje w treści i

przebieg interakcji pomiędzy pacjentami — ukierunkowuje akcje, przerywa je, pobudza aktywnie do
wypowiedzi, udziela wyjaśnień, zaleca. instruuje, proponuje ustrukturalizowane ćwiczenia dla
wszystkich uczestników. reżyseruje psychodramy, sam inicjuje niektóre wątki tematyczne. W
przypadku dyrektywnego stylu prowadzenia grupy przebieg sesji jest często z góry zaplanowany przez
terapeutę.

Na drugim krańcu, minimalnej dyrektywności, znajdują się psychoterapeuci, którzy w żadnej

mierze nie strukturalizują przebiegu wydarzeń w grupie, zachęcają jedynie wszystkich uczestników do
swobodnego wypowiadania się na każdy temat i do dowolnego zachowania. Taką postawę
prezentują terapeuci psychoanalityczni i o orientacji rogeriańskiej. Główną formą ingerencji
psychoterapeuty analitycznego w aktywność uczestników grup są interpretacje przeniesienia i oporu.

Ad (b) Dystans wobec uczestników zostanie scharakteryzowany także przez opisanie jego

krańców. Psychoterapeutą zdystansowany wobec uczestników grupy w żadnej mierze nie wyraża
własnego stosunku, uczuć, poglądów, nie wchodzi w interakcje z pacjentami. Jako osoba jest dla nich
postacią niejasną. Psychoanalitycy zalecają taki dystans wobec pacjentów.

Przeciwieństwem tej postawy jest rola psychoterapeuty w grupie jako bliskiej uczestnikom,

autentycznej osoby, wyrażającej własne rzeczywiste, aktualne uczucia, poglądy. Wchodzi on w żywy
kontakt z pacjentami. Często współuczestniczy w aktywności grupy. Staje się tym samym modelem
do naśladowania. Podejście rogeriańskie preferuje taki rodzaj kontaktu, stawiając równ ocześnie
psychoterapeutom wysokie wymagania dotyczące sposobu odnoszenia się do klientów. Terapeuta
ma być spójny wewnętrznie, autentyczny, zdolny do bezwarunkowej akceptacji, empatii.

Ad (c) Obiektem zainteresowania, głównych ingerencji terapeuty może być pojedyncza

osoba. Inni uczestnicy traktowani są wówczas jak osoby „pomocnicze" w indywidualnej pracy
psychoterapeuty z jednostką na tle grupy.

Terapeuci mogą uwzględniać procesy zachodzące w grupie koncentrując własne

oddziaływania na jednostce. Znacznie częściej przedmiotem zainteresowania i oddziaływania są
zarówno procesy zachodzące w całej grupie, jak pojedyncze osoby. Skrajnym podejściem jest
wyłączna koncentracja terapeuty na procesach grupowych. Komentuje on wówczas z dystansu
wydarzenia w grupie. Lieberman i współpracownicy (1973) na podstawie badań nad grupami
spotkaniowymi, prowadzonymi zgodnie z zasadami różnych orientacji, wyodrębnili cztery wymiary
stylu terapeuty: (l) emocjonalna stymulacja, (2) opieka, (3) orientacja poznawcza i (4) funkcja
wykonawcza.

Emocjonalna stymulacja oznacza zachęcanie uczestników do wyrażania uczuć,

konfrontowania poglądów, systemów wartości. Psychoterapeuta sam wchodzi w kontakt z
uczestnikami, pobudza ich, przejawia serdeczność, ciepło, złość, budzi także niepokój. Wywołanie
wstrząsu traktowane jest tu jako istotny warunek zmiany. Opieka przejawiana jest przez terapeutę
jako gotowość do udzielania oparcia, ochrony, zachęcanie do aktywności, wyrażanie troski,
serdeczności, akceptacji. Orientacja poznawcza wyraża się w nadawaniu przez terapeutę znaczeń
przeżyciom pojedynczych osób, wyjaśnianiu sensu zachowań i zjawisk w grupie, dostarczaniu siatki
pojęciowej niezbędnej do lepszego rozumienia siebie i innych. Funkcja wykonawcza prowadzącego
polega na wyznaczaniu celu i kierunku działania, kontrolowaniu przebiegu akcji, określaniu reguł
działania, podejmowaniu decyzji, zadawaniu pytań. Poszczególni prowadzący w różnej proporcji
ujawniali zachowania z wyżej wymienionych wymiarów. W badaniu stworzono typologię stylu
prowadzenia i zbadano efektywność każdego z nich. Przedstawione style prowadzenia są
uszeregowane według malejącej efektywności:

1) opiekunowie — wysoka opiekuńczość, wysoka funkcja poznawcza;

2) stymulatorzy — wysoka stymulacja emocjonalna, od średnich do wysokich wartości funkcji

wykonawczej;

3) społeczni inżynierowie — średnia opiekuńczość; orientacja na całą grupę a nie jednostkę,

mało osobisty stosunek do uczestników;

4) bezosobowi prowadzący — niska opiekuńczość, średnia stymulacja emocjonalna, głównie

o charakterze agresywnym, dystans wobec uczestników;

5) liberalni prowadzący — bardzo niskie wyniki w czynnikach opiekuńczości, stymulacji

emocjonalnej i funkcji wykonawczej, przeciętne w orientacji poznawczej;

6) dowódcy — wysoki wynik w realizacji funkcji wykonawczej.

Trzy ostatnie style prowadzenia w rezultacie okazały się nieefektywne. Warto zwrócić uwagę,

że skuteczność oddziaływań była zależna od indywidualnego stylu prowadzącego, a nie od
reprezentowanej przez niego szkoły psychoterapeutycznej. Na przykład jedna z grup Gestalt należała
do najbardziej korzystnie oddziałujących, podczas gdy inna miała najwięcej przypadków pogorszenia
funkcjonowania uczestników. Generalnie można powiedzieć, że zadania terapeuty zależą od etapu
rozwoju grupy. W początkowym okresie psychoterapeuta powinien stwarzać warunki sprzyjające
rozwojowi spójności grupy. Oznacza to, że ma dbać o optymalny dobór pacjentów i zapewnić
stabilność grupy. Jego zadaniem jest, zgodnie z preferowanym stylem, zająć się zjawiskami
niekorzystnymi ze względu na rozwój grupy, takimi jak — spóźnienia, nieobecności, powstawanie
podgrup, występowanie destruktywnych ról grupowych, np. outsidera, kozła ofiarnego.
Psychoterapeuta powinien przyczyniać się do ustalania norm terapeutycznych. W tej kwestii istni eją
różne poglądy. Niektóre orientacje psychoterapeutyczne uznają, że wyłącznie uczestnicy konstytuują
normy grupowe i niekorzystnie jest, jeśli wprowadza je terapeuta (może z wyjątkiem norm
proceduralnych). Inni zakładają, że mogą być różne źródła tworzenia norm — oczekiwania pacjentów,
bardziej wpływowi uczestnicy grupy oraz bezpośrednie i pośrednie dyrektywy prowadzącego.

40) Przykłady technik pomocniczych w posiedzeniach grupowych