1
Ekonomia
w. 3
Tomasz Geodecki
semestr letni 2011
Wykład 3 Reakcje popytu na zmiany cen
na podstawie D. Begg i in. Mikroekonomia, wyd. z 2003 r. ss. 113-130.
Reakcje popytu na zmiany cen
Elastyczno
ść
cenowa popytu
Elastyczno
ść
mieszana popytu
Elastyczno
ść
dochodowa popytu
2
Reakcje popytu na zmiany cen
Przy obni
ż
eniu ceny dobra wzrasta wielko
ść
zapotrzebowania
na nie. Istotn
ą
informacj
ą
, szczególnie z punktu widzenia
producentów jest informacja o ile wzro
ś
nie owo
zapotrzebowanie.
Aby stwierdzi
ć
jaka jest reakcja wielko
ś
ci sprzeda
ż
y na
zmian
ę
ceny biletów musimy zmierzy
ć
wzgl
ę
dn
ą
zmian
ę
wielko
ś
ci zapotrzebowania na to dobro (przy badaniu zmiany
bezwzgl
ę
dnej mieliby
ś
my problem np. jak porówna
ć
zmian
ę
ceny samochodu o 10 zł ze zmian
ą
ceny biletu na mecz o 10
zł – ta pierwsza zmiana nie wywoła
ż
adnej reakcji, ta druga
ju
ż
tak) w stosunku do zmiany ceny.
Dlatego mierzymy nie w miarach bezwzgl
ę
dnych (zł), tylko w
procentach.
Elastyczność
cenowa popytu
Wychodzimy od ceny równej
40 zł i odpowiadaj
ą
cej jej
wielko
ś
ci zapotrzebowania
– 20 tys. biletów i rozwa
ż
amy
obni
ż
k
ę
ceny do 30 zł.
Zmiana ceny o -¼ = -25%. Zmiana zapotrzebowania to +100%,
zatem elastyczno
ść
cenowa popytu to 100/-25 = -4.
(przy 50 zł b
ę
dzie to 20000/-20 = -1000). Je
ż
eli obni
ż
ymy cen
ę
z 20zł do
10 zł (-50%), to zapotrzebowanie wzro
ś
nie z 60 do 80% (tj. 33%),a
elastyczno
ść
wynosi 33/-50 = -0,67.
Kiedy zatem elastyczno
ść
popytu osi
ą
ga du
ż
e warto
ś
ci ujemne, to mówi
si
ę
o elastyczno
ś
ci wysokiej, tzn. wielko
ść
zapotrzebowania jest bardzo
czuła na zmiany ceny. Je
ż
eli owa liczba ujemna jest mała – to popyt jest
stosunkowo mało wra
ż
liwy na zmiany ceny. Elastyczno
ść
popytu maleje,
je
ż
eli jej warto
ś
ci wyra
ż
aj
ą
si
ę
mniejszymi ni
ż
poprzednio liczbami
ujemnymi, czyli gdy popyt słabiej reaguje na zmiany cen.
Cena
biletu (zł)
Zapotrzebowanie
na bilety (tys.)
Elastyczność
popytu
50
0,001
-1000
40
20
-4
30
40
-1,5
25
50
-1
20
60
-0,67
10
80
-0,25
0
100
-
3
Elastyczność
cenowa popytu
Popyt jest elastyczny je
ż
eli jego elastyczno
ść
cenowa jest
mniejsza od -1 (tzn. od minus niesko
ń
czono
ś
ci do minus 1), je
ż
eli
natomiast przyjmuje warto
ś
ci od 0 do -1 to mówimy o popycie
nieelastycznym.
Begg: Elastyczno
ść
cenowa popytu jest to stosunek
wzgl
ę
dnej zmiany wielko
ś
ci zapotrzebowania na dane dobro
do wzgl
ę
dnej zmiany jego ceny. Gdy elastyczno
ść
popytu
wynosi dokładnie -1, wówczas mówimy,
ż
e popyt ma
elastyczno
ść
równ
ą
jedno
ś
ci.
Cena
biletu (zł)
Zapotrzebowanie
na bilety (tys.)
Elastyczność
popytu
50
0,001
-1000
40
20
-4
30
40
-1,5
25
50
-1
20
60
-0,67
10
80
-0,25
0
100
-
Elastyczność cenowa popytu
Jak widzieli
ś
my, elastyczno
ść
cenowa popytu przyjmuje
ró
ż
ne warto
ś
ci w ró
ż
nych punktach tej samej krzywej
popytu, jednak zauwa
ż
a si
ę
,
ż
e odmienne dobra
charakteryzuj
ą
si
ę
generalnie wysok
ą
lub nisk
ą
elastyczno
ś
ci
ą
popytu. Np. popyt na chleb jest
nieelastyczny (zmiana ceny ma mały wpływ na wielko
ść
zapotrzebowania), podobnie ropa naftowa (u
ż
ywana jako
podstawowe paliwo). Z kolei popyt na usługi bankowe, albo
wycieczki zagraniczne cechuje si
ę
du
żą
elastyczno
ś
ci
ą
.
Widzimy wi
ę
c,
ż
e najwa
ż
niejszym czynnikiem decyduj
ą
cym
o elastyczno
ś
ci cenowej popytu jest łatwo
ść
zast
ą
pienia
danego dobra innym dobrem o podobnym przeznaczeniu
(komplementarnym).
4
Elastyczność cenowa popytu
Elastyczno
ść
popytu mo
ż
e by
ć
wi
ę
c przydatna do okre
ś
lenia, w
jakim stopniu nale
ż
ałoby podnie
ść
lub obni
ż
y
ć
cen
ę
,
ż
eby doj
ść
do stanu równowagi (zlikwidowa
ć
nadwy
ż
k
ę
popytu lub poda
ż
y).
W rolnictwie (lewa strona rysunku) mamy cz
ę
sto do czynienia z
latami urodzajnymi i nieurodzajnymi, a zapotrzebowanie na
artykuły rolne (
ż
ywno
ść
) nie zmienia si
ę
znacz
ą
co. Słabe zbiory
powoduj
ą
du
ż
e wzrosty cen, za
ś
w latach urodzajnych znaczny
jest spadek cen przy niewielkim zmniejszeniu zapotrzebowania.
Elastyczność cenowa popytu
•
Inaczej w przypadku np. wycieczek zagranicznych (prawa strona
rysunku) – tu nawet niewielka podwy
ż
ka kursu dolara i
zwi
ę
kszenie ceny wycieczki np. do Turcji, powoduje znaczne
zmniejszenie liczby ch
ę
tnych, poniewa
ż
popyt jest elastyczny.
5
Elastyczność cenowa popytu
•
Ź
ródło: J. Muellbauer oraz A. Deaton (za:) D. Begg i in., Mikroekonomia,
2003, s. 118.
Szerokie kat. dóbr El. cenowa
Wąskie kat. dóbr
El. cenowa
Paliwa i energia
-0,47 Mleko i prod. mleczne
-0,05
Żywność
-0,52 Pieczywo
-0,22
Alkohol
-0,83 Rozrywki
-1,40
Dobra trw. użytku
-0,89 Podróże zagraniczne
-1,63
Usługi
-1,02 Usługi gastronomii
-2,61
Wykorzystanie elastyczności cenowej
Cena biletu
(zł)
Zapotrzebowanie
na bilety (tys.)
Elastyczność
cenowa popytu
Suma wydatków = wpływy
ze sprzedaży (tys. zł)
50
0,001
-1000
0,05
40
20
-4
800
30
40
-1,5
1.200
25
50
-1
1.250
20
60
-0,67
1.200
10
80
-0,25
800
0
100
-
0
Widzimy wi
ę
c,
ż
e przy małej sprzeda
ż
y i wysokiej cenie obni
ż
enie ceny
mocno wpłynie na ilo
ść
zakupionych biletów i wpływy ze sprzeda
ż
y.
Elastyczno
ść
popytu przy tej ilo
ś
ci biletów jest wysoka (zapotrzebowanie
zmienia si
ę
szybciej ni
ż
cena).
W miar
ę
obni
ż
ania ceny i zwi
ę
kszania ilo
ś
ci biletów elastyczno
ść
zwi
ę
ksza si
ę
(tzn. od np. -4 do -1). Elastyczno
ść
równa -1 ma miejsce,
je
ż
eli cena wynosi 25 zł, przy cenie ni
ż
szej nast
ę
puje zwrot i teraz te
same obni
ż
ki ceny powoduj
ą
coraz mniejsze reakcje zapotrzebowania.
6
Wykorzystanie elastyczności cenowej
Przy du
ż
ej ilo
ś
ci sprzedanych biletów popyt jest
nieelastyczny, tzn. nawet znaczne obni
ż
enie ceny
powoduje niewielki wzrost sprzeda
ż
y. Dlatego
maksymalizacja wpływów nast
ę
puje wtedy, gdy cena
wynosi 25 zł, a elastyczno
ść
-1.
Krótki i długi okres
Szok naftowy w latach 1973-1974 spowodował du
ż
e
zamieszanie na rynkach Zachodniej Europy i problemy
gospodarstw domowych zwi
ą
zane z zaopatrzeniem
samochodów w paliwo. Nie wszyscy mogli sobie
pozwoli
ć
na szybki zakup samochodu, który zu
ż
ywałby
mniej paliwa, dlatego zapotrzebowanie na paliwo
zmniejszyło si
ę
w mniejszym stopniu ni
ż
zwi
ę
kszyła
cena (popyt nieelastyczny). Jednak po pewnym czasie
ludzie dostosowali si
ę
i popyt na paliwo stał si
ę
bardziej
elastyczny.
Długi okres to czas niezb
ę
dny do pełnego
dostosowania si
ę
nabywców do zmian cen.
7
Mieszana elastyczność cenowa popytu
Mieszana elastyczno
ś
ci cenowa popytu na dobro i wzgl
ę
dem
zmian ceny dobra j, która oznacza relacj
ę
mi
ę
dzy wzgl
ę
dn
ą
zmian
ą
zapotrzebowania na dobro i a wzgl
ę
dn
ą
zmian
ą
ceny
dobra j.
Wielko
ść
ta zale
ż
y od tego, czy mamy do czynienia z dobrami
substytucyjnymi czy komplementarnymi.
W przypadku dóbr substytucyjnych (np. kawa i herbata, albo usługi
dwóch operatorów komórkowych) wzrost ceny jednego dobra
spowoduje zwi
ę
kszenie zapotrzebowania na drugie dobro
(mieszana elastyczno
ść
cenowa popytu jest wówczas dodatnia).
W przypadku dóbr komplementarnych (np. benzyna i samochód)
wzrost ceny jednego dobra spowoduje zmniejszenie
zapotrzebowania na drugie dobro (mieszana elastyczno
ść
cenowa
popytu jest wówczas ujemna).
Dochodowa elastyczność popytu
Elastyczno
ść
dochodowa popytu to stosunek
wzgl
ę
dnej zmiany rozmiarów popytu na okre
ś
lone
dobro do wzgl
ę
dnej zmiany dochodu (przy zało
ż
eniu
ż
e cena tego dobra i ceny innych dóbr s
ą
stałe).
Na podstawie tego kryterium mo
ż
emy wyró
ż
ni
ć
:
Dobra normalne – charakteryzuj
ą
ce si
ę
zazwyczaj dodatni
ą
elastyczno
ś
ci
ą
dochodow
ą
popytu (np. wydatki na ubrania);
Dobra ni
ż
szego rz
ę
du maj
ą
ujemn
ą
elastyczno
ść
dochodow
ą
popytu (np. wydatki na ziemniaki);
Dobra luksusowe maj
ą
zazwyczaj elastyczno
ść
dochodow
ą
popytu wi
ę
ksz
ą
od jedno
ś
ci (np. wycieczki zagraniczne).
8
Dochodowa elastyczność popytu
Ź
ródło: J. Muellbauer oraz A. Deaton (za:) D. Begg i in.
Mikroekonomia, 2003, s. 129.
Szerokie kategorie dóbr
El. docho-
dowa
Wąskie kategorie dóbr
El. docho-
dowa
Tytoń
-0,50 Węgiel
-2,02
Paliwo i światło
-0,30 Pieczywo
-0,50
Żywność
0,45 Nabiał
0,53
Alkohol
1,14 Warzywa
0,87
Odzież
1,23 Wycieczki zagraniczne
1,14
Dobra trwałego użytku
1,47 Sprzęt turystyczny i rekr.
1,99
Usługi
1,75 Wino i wyroby spirytusowe
2,60
Ekonomia
w. 4
Tomasz Geodecki
semestr letni 2011
9
Wykład 4 Teoria wyboru konsumenta
na podstawie D. Begg i in. Mikroekonomia, wyd. z 2003 r. ss. 134-161 oraz
B. Czarny, Podstawy ekonomii, wyd. z 2011 r., ss. 121-151.
Teoria wyboru konsumenta
Linia ograniczenia bud
ż
etowego
Krzywa oboj
ę
tno
ś
ci
Popyt a u
ż
yteczno
ść
kra
ń
cowa
Efekt substytucyjny i efekt dochodowy
Od indywidualnej do rynkowej krzywej popytu
Ograniczenie budżetowe
Zdolno
ść
do nabywania dóbr przez konsumenta zale
ż
y od jego
dochodu nominalnego oraz od cen (czyli od dochodu realnego). Dla
uproszczenia mo
ż
na zało
ż
y
ć
,
ż
e konsument kupuje tylko posiłki lub
ksi
ąż
ki wydaj
ą
c cały swój dochód, który wynosi 100 zł. Powiedzmy,
ż
e posiłek kosztuje 10 zł, a ksi
ąż
ka 20 zł. Konsument wi
ę
c mo
ż
e
kupi
ć
5 ksi
ąż
ek, albo 10 posiłków. Mo
ż
e te
ż
podzieli
ć
wydatki
pomi
ę
dzy oba dobra.
Przy zało
ż
eniu
ż
e konsument nie oszcz
ę
dza mo
ż
na narysowa
ć
lini
ę
,
której punkty odpowiadaj
ą
najlepszym kombinacjom dóbr, tzn. takim
ilo
ś
ciom, która pokazuje maksymaln
ą
ilo
ść
danego dobra, któr
ą
konsument jest w stanie naby
ć
przy danej ilo
ś
ci zakupu
drugiego dobra (najwi
ę
ksze mo
ż
liwe koszyki dóbr).
Prosta ta to linia ograniczenia bud
ż
etowego.
10
Przesunięcia i zmiany nachylenia
linii ograniczenia budżetowego
Załó
ż
my,
ż
e nominalny dochód konsumenta zwi
ę
kszył si
ę
o
100 zł. W rezultacie konsument mo
ż
e kupi
ć
wi
ę
cej dóbr ni
ż
poprzednio. Wzrost dochodu przesuwa wi
ę
c lini
ę
ograniczenia bud
ż
etowego równolegle w prawo i w gór
ę
(do
poło
ż
enia O’L’). Konsument mo
ż
e teraz naby
ć
wi
ę
cej ksi
ąż
ek,
i/lub wi
ę
cej posiłków (przy obni
ż
eniu dochodu, analogicznie
mógłby kupi
ć
mniej – i nie byłoby go sta
ć
na zakup pewnego
koszyka dóbr, na który sta
ć
go było wcze
ś
niej
– np. koszyk A).
Przesunięcia i zmiany nachylenia
linii ograniczenia budżetowego
Je
ż
eli cena którego
ś
dobra wzro
ś
nie, to podobnie jak
poprzednio, linia ograniczenia znów zmieni poło
ż
enie. Je
ż
eli
ceny zwi
ę
ksz
ą
si
ę
proporcjonalnie (np. jako efekt zwi
ę
kszenia
stawki VAT o ten sam procent), to linia przesunie si
ę
równolegle
w dół. Cz
ę
sto jednak na skutek zmian cen poszczególnych
czynników (np.
ż
ywno
ś
ci w razie waha
ń
na rynku rolnym)
zmienia si
ę
cena jednego dobra. Je
ś
li jest to wzrost ceny, staje
si
ę
ono przez to trudniej dost
ę
pne (ceteris paribus) i konsument
b
ę
dzie mógł go kupi
ć
mniej. Np. je
ż
eli cena posiłku wzro
ś
nie z
10 zł do 20 zł, to linia ograniczenia bud
ż
etowego obróci si
ę
wokół
punktu przeci
ę
cia z osi
ą
pionow
ą
(t
ą
na której cena si
ę
nie
zmienia) i staje si
ę
bardziej stroma (przej
ś
cie z OL
do OK). Pewne koszyki dóbr stan
ą
si
ę
dla
konsumenta niedost
ę
pne (np. B).
11
Gusty
Wyja
ś
niaj
ą
c zachowania konsumenta przyjmuje si
ę
cz
ę
sto trzy
zało
ż
enia, które s
ą
do
ść
realistyczne:
- konsument wie o istnieniu i potrafi oceni
ć
wszystkie dost
ę
pne
koszyki dóbr i uszeregowa
ć
je według poziomu satysfakcji (czyli
u
ż
yteczno
ś
ci), któr
ą
przynosi mu ich nabycie, przy czym nie
chodzi o ocenienie typu: dwa razy wi
ę
ksz
ą
u
ż
yteczno
ść
przynosi
mi koszyk A ni
ż
B, ale po prostu wol
ę
A ni
ż
B (pierwsze
zło
ż
enie);
- po drugie zakładamy,
ż
e konsument woli mie
ć
wi
ę
cej ni
ż
mniej. Je
ż
eli kombinacja K zawiera tyle samo posiłków a mniej
ksi
ąż
ek ni
ż
kombinacja B, to zakładamy,
ż
e konsument woli B ni
ż
K (przy tym mówimy o dobrach, które zwi
ę
kszaj
ą
u
ż
yteczno
ść
–
nie mówimy np. o zanieczyszczonych rzekach, tylko o czystych
rzekach itp.)
Gusty
Te dwa zało
ż
enia pozwalaj
ą
nam
zilustrowa
ć
graficznie ranking ró
ż
nych
koszyków dóbr
Punkty na wykresie reprezentuj
ą
okre
ś
lon
ą
kombinacj
ę
dóbr, tj. pewn
ą
liczb
ę
posiłków i ksi
ąż
ek.
Je
ż
eli wolimy mie
ć
wszystkiego jak
najwi
ę
cej, to ka
ż
dy punkt c poło
ż
ony
na północny-wschód od punktu a jest
lepszy od punktu a, mamy tu bowiem
wi
ę
cej ka
ż
dego dobra (lub
przynajmniej jednego, a drugiego nie
mniej). Punkty le
żą
ce za
ś
na
południowy zachód od punktu a (np. b)
s
ą
gorsze od a, poniewa
ż
reprezentuj
ą
mniejsz
ą
ilo
ść
zarówno jednego jak i
drugiego dobra.
12
Gusty
Nie mo
ż
emy by
ć
jednak pewni jak
konsumenci oceni
ą
kombinacje dóbr
le
żą
ce w pozostałych dwóch
ć
wiartkach
południowo-wschodniej i północno-zachodniej. W punkcie d i e
konsument ma wi
ę
cej jednego dobra, ale mniej drugiego dobra
ni
ż
w punkcie a. Nie da si
ę
powiedzie
ć
, czy d lub e s
ą
lepsze lub
gorsze od a. Kto
ś
, kto lubi du
ż
o zje
ść
wybierze raczej e ni
ż
d,
„mól ksi
ąż
kowy” natomiast preferuje raczej d. Jeszcze innej
osobie mo
ż
e by
ć
oboj
ę
tne, czy wybierze a, d czy e.
Begg (s. 138): Kra
ń
cowa stopa substytucji ksi
ąż
ek posiłkami
jest to liczba ksi
ąż
ek, z których musi zrezygnowa
ć
konsument, je
ż
eli chce zwi
ę
kszy
ć
o jednostk
ę
liczb
ę
posiłków nie zmieniaj
ą
c ł
ą
cznej u
ż
yteczno
ś
ci.
Gusty
Załó
ż
my,
ż
e przykładowy konsument rozwa
ż
a pocz
ą
tkowo
kombinacj
ę
10 ksi
ąż
ek i 0 posiłków. Je
ż
eli w danym tygodniu
przeczytał ju
ż
np. 4 ksi
ąż
ki ( :-) ) prawdopodobnie nie b
ę
dzie
zainteresowany zakupem dodatkowej ksi
ąż
ki, tym bardziej,
ż
e nic
nie jadł. Utrzymuj
ą
c u
ż
yteczno
ść
na tym samym poziomie
ch
ę
tnie zrezygnuje z jednej lub dwóch ksi
ąż
ek w zamian za
zakup posiłków.
Teraz załó
ż
my,
ż
e nasz konsument du
ż
o jada i w tym tygodniu
zjadł ju
ż
8 obiadów. W tym wypadku mało prawdopodobne, aby
zrezygnował z zakupu jednej ksi
ąż
ki na rzecz dodatkowych
dwóch obiadów.
13
Krzywe obojętności – ilustracja gustów
konsumenta
Kiedy konsument ma mało posiłków (sytuacja 1.), jedna porcja
jest warta du
ż
o ksi
ąż
ek. W sytuacji 2., dobra, jakim s
ą
posiłki jest
ju
ż
dostatecznie du
ż
o, dlatego za taki sam przyrost ilo
ś
ci
posiłków konsument jest skłonny po
ś
wi
ę
ci
ć
znacznie mniej
ksi
ąż
ek. Konsument nie zgodzi si
ę
odda
ć
wielu ksi
ąż
ek w zamian
za posiłek, je
ż
eli ma ju
ż
dostatecznie du
ż
o jedzenia.
To tłumaczy wypukło
ść
krzywych oboj
ę
tno
ś
ci.
Krzywe obojętności – ilustracja gustów
konsumenta
Begg (139): Krzywa oboj
ę
tno
ś
ci obrazuje wszystkie
kombinacje dwu dóbr daj
ą
ce konsumentowi tak
ą
sam
ą
całkowit
ą
u
ż
yteczno
ść
.
Ka
ż
dy punkt na krzywej oboj
ę
tno
ś
ci U2 oznacza tak
ą
sam
ą
u
ż
yteczno
ść
. W punkcie C mamy du
ż
o posiłków, a mało ksi
ąż
ek,
w punkcie A mamy mało posiłków a du
ż
o ksi
ąż
ek, punkt B
reprezentuje zrównowa
ż
on
ą
ilo
ść
obu dóbr.
Krzywe oboj
ę
tno
ś
ci maj
ą
nachylenie ujemne
– aby utrzyma
ć
całkowit
ą
u
ż
yteczno
ść
bez
zmian nale
ż
y zrezygnowa
ć
z pewnej ilo
ś
ci
jednego dobra, je
ż
eli chcemy mie
ć
wi
ę
cej
drugiego dobra.
14
Krzywe obojętności – ilustracja gustów
konsumenta
Na poni
ż
szym rysunku przedstawiono mapy oboj
ę
tno
ś
ci dwóch
konsumentów.
Na jednej widzimy preferencje ob
ż
artuska, który jest w stanie
zrezygnowa
ć
z wielu ksi
ąż
ek,
ż
eby pozyska
ć
troch
ę
wi
ę
cej
jedzenia, albo analogicznie, domaga si
ę
wielu ksi
ąż
ek,
ż
eby
sobie zrekompensowa
ć
niewielk
ą
utrat
ę
posiłków. Na drugim
rysunku pokazano preferencje „mola ksi
ąż
kowego”. Ten
konsument jest w stanie zrezygnowa
ć
z wielu
posiłków, aby zdoby
ć
cho
ć
o jedn
ą
ksi
ąż
k
ę
wi
ę
cej.
Analogicznie aby zrekom-
pensowa
ć
sobie utrat
ę
ksi
ąż
ki potrzebuje
bardzo wielu
posiłków.
Użyteczność całkowita i użyteczność
krańcowa
Generalnie wi
ę
c mo
ż
na stwierdzi
ć
,
ż
e konsument ceni kolejne
porcje danego dobra tym mniej, im wi
ę
cej ich posiada.
Jest to twierdzenie o malej
ą
cej u
ż
yteczno
ś
ci kra
ń
cowej dobra.
Czarny (s. 130): U
ż
yteczno
ść
całkowita stanowi sum
ę
zadowolenia osi
ą
ganego przez konsumenta z konsumpcji
całego zasobu dobra.
Kolejne porcje danego dobra
zwi
ę
kszaj
ą
u
ż
yteczno
ść
całkowit
ą
,
ale w coraz mniejszym stopniu.
15
Użyteczność całkowita i użyteczność
krańcowa
U
ż
yteczno
ść
kra
ń
cowa to zmiana u
ż
yteczno
ś
ci całkowitej
spowodowana przyrostem ilo
ś
ci konsumowanego dobra o
ostatni
ą
jednostk
ę
.
Adam Smith (w Bogactwie narodów) pisał o paradoksie wody i
diamentów – ludzie płac
ą
wiele za nieu
ż
yteczne diamenty,
natomiast woda, która jest podstaw
ą
ż
ycia kosztuje niewiele.
Dlatego,
ż
e u
ż
ywamy wiele wody i jej u
ż
yteczno
ść
całkowita jest b. du
ż
a, to kolejna jej porcja (np. litr) jest
stosunkowo niewiele dla nas warta, dlatego te
ż
cena, któr
ą
za ni
ą
płacimy jest niska.
Odwrotnie jest z diamentami, których mamy niewiele, zatem
u
ż
yteczno
ść
kolejnego (pierwszego, drugiego)
kamienia jest bardzo du
ż
a.
Maksymalizacja użyteczności
a wybór konsumenta
Poni
ż
szy rysunek obrazuje map
ę
gustów studenta, który mo
ż
e
wyda
ć
100 zł na ksi
ąż
ki (po 20 zł) i posiłki (po 10 zł za obiad).
Linia U3 le
ż
y powy
ż
ej linii bud
ż
etowej, dlatego nasz student,
mimo
ż
e bardzo by chciał, nie mo
ż
e osi
ą
gn
ąć
ż
adnego z
punktów na tej krzywej oboj
ę
tno
ś
ci. Je
ś
li chodzi o krzyw
ą
oboj
ę
tno
ś
ci U1, to student mo
ż
e rozwa
ż
a
ć
np. wybór punktu
B, który jest lepszy ni
ż
punkt A, poniewa
ż
le
ż
y na
wy
ż
szej krzywej oboj
ę
tno
ś
ci.
16
Maksymalizacja użyteczności
a wybór konsumenta
Student ten jednak nie wybierze punktu B (ani E), ani
ż
adnego
punktu na krzywej oboj
ę
tno
ś
ci U1, poniewa
ż
wszystkie punkty
le
żą
ce na tej krzywej s
ą
gorsze dla konsumenta ni
ż
punkty na
krzywej U2, a na tej krzywej s
ą
mo
ż
liwe do osi
ą
gni
ę
cia takie
punkty (a
ś
ci
ś
lej rzecz bior
ą
c jeden taki punkt – C). Krzywa
oboj
ę
tno
ś
ci jest styczna z lini
ą
ograniczenia bud
ż
etowego w
punkcie C, poniewa
ż
ta nie si
ę
ga
ż
adnej wy
ż
szej ni
ż
U2
krzywej oboj
ę
tno
ś
ci. Punkt C jest wi
ę
c punktem w
którym u
ż
yteczno
ść
osi
ą
ga najwy
ż
szy poziom przy
danym ograniczeniu bud
ż
etowym (optimum
konsumenta).
Dostosowania do zmiany dochodu –
efekt dochodowy
Przy wy
ż
szym dochodzie dana osoba mo
ż
e kupi
ć
wi
ę
ksz
ą
ilo
ść
jednego dobra lub obu dóbr. Dlatego linia ograniczenia
bud
ż
etowego przesuwa si
ę
w prawo do poło
ż
enia A’F’.
W naszym przypadku uznajemy,
ż
e
ż
ywno
ść
jest na pograniczu
bycia dobrem ni
ż
szego rz
ę
du i
ż
e w miar
ę
wzrostu dochodu nie
ro
ś
nie na ni
ą
zapotrzebowanie. Po zwi
ę
kszeniu dochodu do
120 zł linia ograniczenia bud
ż
etowego przesuwa si
ę
w prawo i obecnie nasz konsument kupi 4 ksi
ąż
ki i 4
posiłki zamiast 3 ksi
ąż
ek i 4 posiłków.
17
Dostosowania do zmiany dochodu –
efekt dochodowy
Dobro ni
ż
szego rz
ę
du
Dobro normalne
Dostosowania do zmiany cen
– efekt substytucyjny
Na rysunku podwy
ż
ka cen posiłków wywiera wpływ na lini
ę
ograniczenia bud
ż
etowego:
staje si
ę
ona bardziej stroma (co oznacza wzrost wzgl
ę
dnej ceny
posiłków –
ż
eby zakupi
ć
jeden dodatkowy posiłek nale
ż
y
zrezygnowa
ć
obecnie z wi
ę
kszej ilo
ś
ci ksi
ąż
ek ni
ż
wcze
ś
niej)
Nowa linia ograniczenia le
ż
y poni
ż
ej starej linii, co oznacza
mniejsz
ą
ni
ż
poprzednio sił
ę
nabywcz
ą
dochodu
Begg: Efektem substytucyjnym zmiany
cen nazywamy dostosowanie popytu
do samej zmiany relacji cen, natomiast
efektem dochodowym – dostosowanie
popytu do zmiany realnego dochodu.
18
Od indywidualnej do rynkowej krzywej popytu
Jak widzieli
ś
my krzywe popytu na dobra, który jest zgłaszany
przez pojedynczych konsumentów maj
ą
nachylenie ujemne.
Begg: Rynkowa krzywa popytu jest sum
ą
indywidualnych
krzywych popytu wszystkich konsumentów nabywaj
ą
cych
dane dobro.
Wyznaczana jest poprzez obserwacj
ę
zachowa
ń
wszystkich
konsumentów, którzy zgłaszaj
ą
ró
ż
ne poziomy zapotrzebowania
przy ró
ż
nych cenach. W ten sposób poprzez dodanie poziomów
zapotrzebowania przy ka
ż
dej cenie otrzymuje si
ę
zsumowan
ą
wielko
ść
popytu przy ró
ż
nych poziomach ceny.
Zwi
ę
kszenie ceny powoduje zmniejszenie zapotrzebowania u
ka
ż
dego konsumenta, dlatego te
ż
rynkowa krzywa popytu ma
nachylenie ujemne.
Od indywidualnej do rynkowej krzywej popytu
Rynkowa krzywa popytu jest poziom
ą
sum
ą
indywidualnych
krzywych popytu. Przy cenie 5 zł Konsument 1 jest skłonny
naby
ć
11 jednostek, za
ś
Konsument 2 zakupi 13 jednostek.
Popyt rynkowy (przy zało
ż
eniu,
ż
e nasz rynek składa si
ę
z dwóch
konsumentów) wynosi zatem 24 jednostki przy cenie 5 zł.
Krzywa popytu rynkowego załamuje si
ę
w punkcie o
współrz
ę
dnych (P9, Q0), czyli przy cenie 9 zł, po której
Konsument 2 jest skłonny zacz
ąć
nabywa
ć
dobro.