1

Ekonomia

w. 3

Tomasz Geodecki

semestr letni 2011

Wykład 3 Reakcje popytu na zmiany cen

na podstawie D. Begg i in. Mikroekonomia, wyd. z 2003 r. ss. 113-130.

Reakcje popytu na zmiany cen

Elastyczno

ść

cenowa popytu

Elastyczno

ść

mieszana popytu

Elastyczno

ść

dochodowa popytu

2

Reakcje popytu na zmiany cen

Przy obni

ż

eniu ceny dobra wzrasta wielko

ść

zapotrzebowania

na nie. Istotn

ą

informacj

ą

, szczególnie z punktu widzenia

producentów jest informacja o ile wzro

ś

nie owo

zapotrzebowanie.

Aby stwierdzi

ć

jaka jest reakcja wielko

ś

ci sprzeda

ż

y na

zmian

ę

ceny biletów musimy zmierzy

ć

wzgl

ę

dn

ą

zmian

ę

wielko

ś

ci zapotrzebowania na to dobro (przy badaniu zmiany

bezwzgl

ę

dnej mieliby

ś

my problem np. jak porówna

ć

zmian

ę

ceny samochodu o 10 zł ze zmian

ą

ceny biletu na mecz o 10

zł – ta pierwsza zmiana nie wywoła

ż

adnej reakcji, ta druga

ju

ż

tak) w stosunku do zmiany ceny.

Dlatego mierzymy nie w miarach bezwzgl

ę

dnych (zł), tylko w

procentach.

Elastyczność
cenowa popytu

Wychodzimy od ceny równej
40 zł i odpowiadaj

ą

cej jej

wielko

ś

ci zapotrzebowania

– 20 tys. biletów i rozwa

ż

amy

obni

ż

k

ę

ceny do 30 zł.

Zmiana ceny o -¼ = -25%. Zmiana zapotrzebowania to +100%,
zatem elastyczno

ść

cenowa popytu to 100/-25 = -4.

(przy 50 zł b

ę

dzie to 20000/-20 = -1000). Je

ż

eli obni

ż

ymy cen

ę

z 20zł do

10 zł (-50%), to zapotrzebowanie wzro

ś

nie z 60 do 80% (tj. 33%),a

elastyczno

ść

wynosi 33/-50 = -0,67.

Kiedy zatem elastyczno

ść

popytu osi

ą

ga du

ż

e warto

ś

ci ujemne, to mówi

si

ę

o elastyczno

ś

ci wysokiej, tzn. wielko

ść

zapotrzebowania jest bardzo

czuła na zmiany ceny. Je

ż

eli owa liczba ujemna jest mała – to popyt jest

stosunkowo mało wra

ż

liwy na zmiany ceny. Elastyczno

ść

popytu maleje,

je

ż

eli jej warto

ś

ci wyra

ż

aj

ą

si

ę

mniejszymi ni

ż

poprzednio liczbami

ujemnymi, czyli gdy popyt słabiej reaguje na zmiany cen.

Cena
biletu (zł)

Zapotrzebowanie
na bilety (tys.)

Elastyczność
popytu

50

0,001

-1000

40

20

-4

30

40

-1,5

25

50

-1

20

60

-0,67

10

80

-0,25

0

100

-

3

Elastyczność
cenowa popytu

Popyt jest elastyczny je

ż

eli jego elastyczno

ść

cenowa jest

mniejsza od -1 (tzn. od minus niesko

ń

czono

ś

ci do minus 1), je

ż

eli

natomiast przyjmuje warto

ś

ci od 0 do -1 to mówimy o popycie

nieelastycznym.

Begg: Elastyczno

ść

cenowa popytu jest to stosunek

wzgl

ę

dnej zmiany wielko

ś

ci zapotrzebowania na dane dobro

do wzgl

ę

dnej zmiany jego ceny. Gdy elastyczno

ść

popytu

wynosi dokładnie -1, wówczas mówimy,

ż

e popyt ma

elastyczno

ść

równ

ą

jedno

ś

ci.

Cena
biletu (zł)

Zapotrzebowanie
na bilety (tys.)

Elastyczność
popytu

50

0,001

-1000

40

20

-4

30

40

-1,5

25

50

-1

20

60

-0,67

10

80

-0,25

0

100

-

Elastyczność cenowa popytu

Jak widzieli

ś

my, elastyczno

ść

cenowa popytu przyjmuje

ró

ż

ne warto

ś

ci w ró

ż

nych punktach tej samej krzywej

popytu, jednak zauwa

ż

a si

ę

,

ż

e odmienne dobra

charakteryzuj

ą

si

ę

generalnie wysok

ą

lub nisk

ą

elastyczno

ś

ci

ą

popytu. Np. popyt na chleb jest

nieelastyczny (zmiana ceny ma mały wpływ na wielko

ść

zapotrzebowania), podobnie ropa naftowa (u

ż

ywana jako

podstawowe paliwo). Z kolei popyt na usługi bankowe, albo
wycieczki zagraniczne cechuje si

ę

du

żą

elastyczno

ś

ci

ą

.

Widzimy wi

ę

c,

ż

e najwa

ż

niejszym czynnikiem decyduj

ą

cym

o elastyczno

ś

ci cenowej popytu jest łatwo

ść

zast

ą

pienia

danego dobra innym dobrem o podobnym przeznaczeniu
(komplementarnym).

4

Elastyczność cenowa popytu

Elastyczno

ść

popytu mo

ż

e by

ć

wi

ę

c przydatna do okre

ś

lenia, w

jakim stopniu nale

ż

ałoby podnie

ść

lub obni

ż

y

ć

cen

ę

,

ż

eby doj

ść

do stanu równowagi (zlikwidowa

ć

nadwy

ż

k

ę

popytu lub poda

ż

y).

W rolnictwie (lewa strona rysunku) mamy cz

ę

sto do czynienia z

latami urodzajnymi i nieurodzajnymi, a zapotrzebowanie na
artykuły rolne (

ż

ywno

ść

) nie zmienia si

ę

znacz

ą

co. Słabe zbiory

powoduj

ą

du

ż

e wzrosty cen, za

ś

w latach urodzajnych znaczny

jest spadek cen przy niewielkim zmniejszeniu zapotrzebowania.

Elastyczność cenowa popytu

•

Inaczej w przypadku np. wycieczek zagranicznych (prawa strona
rysunku) – tu nawet niewielka podwy

ż

ka kursu dolara i

zwi

ę

kszenie ceny wycieczki np. do Turcji, powoduje znaczne

zmniejszenie liczby ch

ę

tnych, poniewa

ż

popyt jest elastyczny.

5

Elastyczność cenowa popytu

•

Ź

ródło: J. Muellbauer oraz A. Deaton (za:) D. Begg i in., Mikroekonomia,

2003, s. 118.

Szerokie kat. dóbr El. cenowa

Wąskie kat. dóbr

El. cenowa

Paliwa i energia

-0,47 Mleko i prod. mleczne

-0,05

Żywność

-0,52 Pieczywo

-0,22

Alkohol

-0,83 Rozrywki

-1,40

Dobra trw. użytku

-0,89 Podróże zagraniczne

-1,63

Usługi

-1,02 Usługi gastronomii

-2,61

Wykorzystanie elastyczności cenowej

Cena biletu
(zł)

Zapotrzebowanie
na bilety (tys.)

Elastyczność
cenowa popytu

Suma wydatków = wpływy
ze sprzedaży (tys. zł)

50

0,001

-1000

0,05

40

20

-4

800

30

40

-1,5

1.200

25

50

-1

1.250

20

60

-0,67

1.200

10

80

-0,25

800

0

100

-

0

Widzimy wi

ę

c,

ż

e przy małej sprzeda

ż

y i wysokiej cenie obni

ż

enie ceny

mocno wpłynie na ilo

ść

zakupionych biletów i wpływy ze sprzeda

ż

y.

Elastyczno

ść

popytu przy tej ilo

ś

ci biletów jest wysoka (zapotrzebowanie

zmienia si

ę

szybciej ni

ż

cena).

W miar

ę

obni

ż

ania ceny i zwi

ę

kszania ilo

ś

ci biletów elastyczno

ść

zwi

ę

ksza si

ę

(tzn. od np. -4 do -1). Elastyczno

ść

równa -1 ma miejsce,

je

ż

eli cena wynosi 25 zł, przy cenie ni

ż

szej nast

ę

puje zwrot i teraz te

same obni

ż

ki ceny powoduj

ą

coraz mniejsze reakcje zapotrzebowania.

6

Wykorzystanie elastyczności cenowej

Przy du

ż

ej ilo

ś

ci sprzedanych biletów popyt jest

nieelastyczny, tzn. nawet znaczne obni

ż

enie ceny

powoduje niewielki wzrost sprzeda

ż

y. Dlatego

maksymalizacja wpływów nast

ę

puje wtedy, gdy cena

wynosi 25 zł, a elastyczno

ść

-1.

Krótki i długi okres

Szok naftowy w latach 1973-1974 spowodował du

ż

e

zamieszanie na rynkach Zachodniej Europy i problemy
gospodarstw domowych zwi

ą

zane z zaopatrzeniem

samochodów w paliwo. Nie wszyscy mogli sobie
pozwoli

ć

na szybki zakup samochodu, który zu

ż

ywałby

mniej paliwa, dlatego zapotrzebowanie na paliwo
zmniejszyło si

ę

w mniejszym stopniu ni

ż

zwi

ę

kszyła

cena (popyt nieelastyczny). Jednak po pewnym czasie
ludzie dostosowali si

ę

i popyt na paliwo stał si

ę

bardziej

elastyczny.

Długi okres to czas niezb

ę

dny do pełnego

dostosowania si

ę

nabywców do zmian cen.

7

Mieszana elastyczność cenowa popytu

Mieszana elastyczno

ś

ci cenowa popytu na dobro i wzgl

ę

dem

zmian ceny dobra j, która oznacza relacj

ę

mi

ę

dzy wzgl

ę

dn

ą

zmian

ą

zapotrzebowania na dobro i a wzgl

ę

dn

ą

zmian

ą

ceny

dobra j.

Wielko

ść

ta zale

ż

y od tego, czy mamy do czynienia z dobrami

substytucyjnymi czy komplementarnymi.

W przypadku dóbr substytucyjnych (np. kawa i herbata, albo usługi
dwóch operatorów komórkowych) wzrost ceny jednego dobra
spowoduje zwi

ę

kszenie zapotrzebowania na drugie dobro

(mieszana elastyczno

ść

cenowa popytu jest wówczas dodatnia).

W przypadku dóbr komplementarnych (np. benzyna i samochód)
wzrost ceny jednego dobra spowoduje zmniejszenie
zapotrzebowania na drugie dobro (mieszana elastyczno

ść

cenowa

popytu jest wówczas ujemna).

Dochodowa elastyczność popytu

Elastyczno

ść

dochodowa popytu to stosunek

wzgl

ę

dnej zmiany rozmiarów popytu na okre

ś

lone

dobro do wzgl

ę

dnej zmiany dochodu (przy zało

ż

eniu

ż

e cena tego dobra i ceny innych dóbr s

ą

stałe).

Na podstawie tego kryterium mo

ż

emy wyró

ż

ni

ć

:



Dobra normalne – charakteryzuj

ą

ce si

ę

zazwyczaj dodatni

ą

elastyczno

ś

ci

ą

dochodow

ą

popytu (np. wydatki na ubrania);



Dobra ni

ż

szego rz

ę

du maj

ą

ujemn

ą

elastyczno

ść

dochodow

ą

popytu (np. wydatki na ziemniaki);



Dobra luksusowe maj

ą

zazwyczaj elastyczno

ść

dochodow

ą

popytu wi

ę

ksz

ą

od jedno

ś

ci (np. wycieczki zagraniczne).

8

Dochodowa elastyczność popytu

Ź

ródło: J. Muellbauer oraz A. Deaton (za:) D. Begg i in.

Mikroekonomia, 2003, s. 129.

Szerokie kategorie dóbr

El. docho-
dowa

Wąskie kategorie dóbr

El. docho-
dowa

Tytoń

-0,50 Węgiel

-2,02

Paliwo i światło

-0,30 Pieczywo

-0,50

Żywność

0,45 Nabiał

0,53

Alkohol

1,14 Warzywa

0,87

Odzież

1,23 Wycieczki zagraniczne

1,14

Dobra trwałego użytku

1,47 Sprzęt turystyczny i rekr.

1,99

Usługi

1,75 Wino i wyroby spirytusowe

2,60

Ekonomia

w. 4

Tomasz Geodecki

semestr letni 2011

9

Wykład 4 Teoria wyboru konsumenta

na podstawie D. Begg i in. Mikroekonomia, wyd. z 2003 r. ss. 134-161 oraz
B. Czarny, Podstawy ekonomii, wyd. z 2011 r., ss. 121-151.

Teoria wyboru konsumenta

Linia ograniczenia bud

ż

etowego

Krzywa oboj

ę

tno

ś

ci

Popyt a u

ż

yteczno

ść

kra

ń

cowa

Efekt substytucyjny i efekt dochodowy
Od indywidualnej do rynkowej krzywej popytu

Ograniczenie budżetowe

Zdolno

ść

do nabywania dóbr przez konsumenta zale

ż

y od jego

dochodu nominalnego oraz od cen (czyli od dochodu realnego). Dla
uproszczenia mo

ż

na zało

ż

y

ć

,

ż

e konsument kupuje tylko posiłki lub

ksi

ąż

ki wydaj

ą

c cały swój dochód, który wynosi 100 zł. Powiedzmy,

ż

e posiłek kosztuje 10 zł, a ksi

ąż

ka 20 zł. Konsument wi

ę

c mo

ż

e

kupi

ć

5 ksi

ąż

ek, albo 10 posiłków. Mo

ż

e te

ż

podzieli

ć

wydatki

pomi

ę

dzy oba dobra.

Przy zało

ż

eniu

ż

e konsument nie oszcz

ę

dza mo

ż

na narysowa

ć

lini

ę

,

której punkty odpowiadaj

ą

najlepszym kombinacjom dóbr, tzn. takim

ilo

ś

ciom, która pokazuje maksymaln

ą

ilo

ść

danego dobra, któr

ą

konsument jest w stanie naby

ć

przy danej ilo

ś

ci zakupu

drugiego dobra (najwi

ę

ksze mo

ż

liwe koszyki dóbr).

Prosta ta to linia ograniczenia bud

ż

etowego.

10

Przesunięcia i zmiany nachylenia
linii ograniczenia budżetowego

Załó

ż

my,

ż

e nominalny dochód konsumenta zwi

ę

kszył si

ę

o

100 zł. W rezultacie konsument mo

ż

e kupi

ć

wi

ę

cej dóbr ni

ż

poprzednio. Wzrost dochodu przesuwa wi

ę

c lini

ę

ograniczenia bud

ż

etowego równolegle w prawo i w gór

ę

(do

poło

ż

enia O’L’). Konsument mo

ż

e teraz naby

ć

wi

ę

cej ksi

ąż

ek,

i/lub wi

ę

cej posiłków (przy obni

ż

eniu dochodu, analogicznie

mógłby kupi

ć

mniej – i nie byłoby go sta

ć

na zakup pewnego

koszyka dóbr, na który sta

ć

go było wcze

ś

niej

– np. koszyk A).

Przesunięcia i zmiany nachylenia
linii ograniczenia budżetowego

Je

ż

eli cena którego

ś

dobra wzro

ś

nie, to podobnie jak

poprzednio, linia ograniczenia znów zmieni poło

ż

enie. Je

ż

eli

ceny zwi

ę

ksz

ą

si

ę

proporcjonalnie (np. jako efekt zwi

ę

kszenia

stawki VAT o ten sam procent), to linia przesunie si

ę

równolegle

w dół. Cz

ę

sto jednak na skutek zmian cen poszczególnych

czynników (np.

ż

ywno

ś

ci w razie waha

ń

na rynku rolnym)

zmienia si

ę

cena jednego dobra. Je

ś

li jest to wzrost ceny, staje

si

ę

ono przez to trudniej dost

ę

pne (ceteris paribus) i konsument

b

ę

dzie mógł go kupi

ć

mniej. Np. je

ż

eli cena posiłku wzro

ś

nie z

10 zł do 20 zł, to linia ograniczenia bud

ż

etowego obróci si

ę

wokół

punktu przeci

ę

cia z osi

ą

pionow

ą

(t

ą

na której cena si

ę

nie

zmienia) i staje si

ę

bardziej stroma (przej

ś

cie z OL

do OK). Pewne koszyki dóbr stan

ą

si

ę

dla

konsumenta niedost

ę

pne (np. B).

11

Gusty

Wyja

ś

niaj

ą

c zachowania konsumenta przyjmuje si

ę

cz

ę

sto trzy

zało

ż

enia, które s

ą

do

ść

realistyczne:

- konsument wie o istnieniu i potrafi oceni

ć

wszystkie dost

ę

pne

koszyki dóbr i uszeregowa

ć

je według poziomu satysfakcji (czyli

u

ż

yteczno

ś

ci), któr

ą

przynosi mu ich nabycie, przy czym nie

chodzi o ocenienie typu: dwa razy wi

ę

ksz

ą

u

ż

yteczno

ść

przynosi

mi koszyk A ni

ż

B, ale po prostu wol

ę

A ni

ż

B (pierwsze

zło

ż

enie);

- po drugie zakładamy,

ż

e konsument woli mie

ć

wi

ę

cej ni

ż

mniej. Je

ż

eli kombinacja K zawiera tyle samo posiłków a mniej

ksi

ąż

ek ni

ż

kombinacja B, to zakładamy,

ż

e konsument woli B ni

ż

K (przy tym mówimy o dobrach, które zwi

ę

kszaj

ą

u

ż

yteczno

ść

–

nie mówimy np. o zanieczyszczonych rzekach, tylko o czystych
rzekach itp.)

Gusty

Te dwa zało

ż

enia pozwalaj

ą

nam

zilustrowa

ć

graficznie ranking ró

ż

nych

koszyków dóbr

Punkty na wykresie reprezentuj

ą

okre

ś

lon

ą

kombinacj

ę

dóbr, tj. pewn

ą

liczb

ę

posiłków i ksi

ąż

ek.

Je

ż

eli wolimy mie

ć

wszystkiego jak

najwi

ę

cej, to ka

ż

dy punkt c poło

ż

ony

na północny-wschód od punktu a jest
lepszy od punktu a, mamy tu bowiem
wi

ę

cej ka

ż

dego dobra (lub

przynajmniej jednego, a drugiego nie
mniej). Punkty le

żą

ce za

ś

na

południowy zachód od punktu a (np. b)
s

ą

gorsze od a, poniewa

ż

reprezentuj

ą

mniejsz

ą

ilo

ść

zarówno jednego jak i

drugiego dobra.

12

Gusty

Nie mo

ż

emy by

ć

jednak pewni jak

konsumenci oceni

ą

kombinacje dóbr

le

żą

ce w pozostałych dwóch

ć

wiartkach

południowo-wschodniej i północno-zachodniej. W punkcie d i e
konsument ma wi

ę

cej jednego dobra, ale mniej drugiego dobra

ni

ż

w punkcie a. Nie da si

ę

powiedzie

ć

, czy d lub e s

ą

lepsze lub

gorsze od a. Kto

ś

, kto lubi du

ż

o zje

ść

wybierze raczej e ni

ż

d,

„mól ksi

ąż

kowy” natomiast preferuje raczej d. Jeszcze innej

osobie mo

ż

e by

ć

oboj

ę

tne, czy wybierze a, d czy e.

Begg (s. 138): Kra

ń

cowa stopa substytucji ksi

ąż

ek posiłkami

jest to liczba ksi

ąż

ek, z których musi zrezygnowa

ć

konsument, je

ż

eli chce zwi

ę

kszy

ć

o jednostk

ę

liczb

ę

posiłków nie zmieniaj

ą

c ł

ą

cznej u

ż

yteczno

ś

ci.

Gusty

Załó

ż

my,

ż

e przykładowy konsument rozwa

ż

a pocz

ą

tkowo

kombinacj

ę

10 ksi

ąż

ek i 0 posiłków. Je

ż

eli w danym tygodniu

przeczytał ju

ż

np. 4 ksi

ąż

ki ( :-) ) prawdopodobnie nie b

ę

dzie

zainteresowany zakupem dodatkowej ksi

ąż

ki, tym bardziej,

ż

e nic

nie jadł. Utrzymuj

ą

c u

ż

yteczno

ść

na tym samym poziomie

ch

ę

tnie zrezygnuje z jednej lub dwóch ksi

ąż

ek w zamian za

zakup posiłków.

Teraz załó

ż

my,

ż

e nasz konsument du

ż

o jada i w tym tygodniu

zjadł ju

ż

8 obiadów. W tym wypadku mało prawdopodobne, aby

zrezygnował z zakupu jednej ksi

ąż

ki na rzecz dodatkowych

dwóch obiadów.

13

Krzywe obojętności – ilustracja gustów
konsumenta

Kiedy konsument ma mało posiłków (sytuacja 1.), jedna porcja
jest warta du

ż

o ksi

ąż

ek. W sytuacji 2., dobra, jakim s

ą

posiłki jest

ju

ż

dostatecznie du

ż

o, dlatego za taki sam przyrost ilo

ś

ci

posiłków konsument jest skłonny po

ś

wi

ę

ci

ć

znacznie mniej

ksi

ąż

ek. Konsument nie zgodzi si

ę

odda

ć

wielu ksi

ąż

ek w zamian

za posiłek, je

ż

eli ma ju

ż

dostatecznie du

ż

o jedzenia.

To tłumaczy wypukło

ść

krzywych oboj

ę

tno

ś

ci.

Krzywe obojętności – ilustracja gustów
konsumenta

Begg (139): Krzywa oboj

ę

tno

ś

ci obrazuje wszystkie

kombinacje dwu dóbr daj

ą

ce konsumentowi tak

ą

sam

ą

całkowit

ą

u

ż

yteczno

ść

.

Ka

ż

dy punkt na krzywej oboj

ę

tno

ś

ci U2 oznacza tak

ą

sam

ą

u

ż

yteczno

ść

. W punkcie C mamy du

ż

o posiłków, a mało ksi

ąż

ek,

w punkcie A mamy mało posiłków a du

ż

o ksi

ąż

ek, punkt B

reprezentuje zrównowa

ż

on

ą

ilo

ść

obu dóbr.

Krzywe oboj

ę

tno

ś

ci maj

ą

nachylenie ujemne

– aby utrzyma

ć

całkowit

ą

u

ż

yteczno

ść

bez

zmian nale

ż

y zrezygnowa

ć

z pewnej ilo

ś

ci

jednego dobra, je

ż

eli chcemy mie

ć

wi

ę

cej

drugiego dobra.

14

Krzywe obojętności – ilustracja gustów
konsumenta

Na poni

ż

szym rysunku przedstawiono mapy oboj

ę

tno

ś

ci dwóch

konsumentów.

Na jednej widzimy preferencje ob

ż

artuska, który jest w stanie

zrezygnowa

ć

z wielu ksi

ąż

ek,

ż

eby pozyska

ć

troch

ę

wi

ę

cej

jedzenia, albo analogicznie, domaga si

ę

wielu ksi

ąż

ek,

ż

eby

sobie zrekompensowa

ć

niewielk

ą

utrat

ę

posiłków. Na drugim

rysunku pokazano preferencje „mola ksi

ąż

kowego”. Ten

konsument jest w stanie zrezygnowa

ć

z wielu

posiłków, aby zdoby

ć

cho

ć

o jedn

ą

ksi

ąż

k

ę

wi

ę

cej.

Analogicznie aby zrekom-
pensowa

ć

sobie utrat

ę

ksi

ąż

ki potrzebuje

bardzo wielu

posiłków.

Użyteczność całkowita i użyteczność
krańcowa

Generalnie wi

ę

c mo

ż

na stwierdzi

ć

,

ż

e konsument ceni kolejne

porcje danego dobra tym mniej, im wi

ę

cej ich posiada.

Jest to twierdzenie o malej

ą

cej u

ż

yteczno

ś

ci kra

ń

cowej dobra.

Czarny (s. 130): U

ż

yteczno

ść

całkowita stanowi sum

ę

zadowolenia osi

ą

ganego przez konsumenta z konsumpcji

całego zasobu dobra.

Kolejne porcje danego dobra
zwi

ę

kszaj

ą

u

ż

yteczno

ść

całkowit

ą

,

ale w coraz mniejszym stopniu.

15

Użyteczność całkowita i użyteczność
krańcowa

U

ż

yteczno

ść

kra

ń

cowa to zmiana u

ż

yteczno

ś

ci całkowitej

spowodowana przyrostem ilo

ś

ci konsumowanego dobra o

ostatni

ą

jednostk

ę

.

Adam Smith (w Bogactwie narodów) pisał o paradoksie wody i
diamentów – ludzie płac

ą

wiele za nieu

ż

yteczne diamenty,

natomiast woda, która jest podstaw

ą

ż

ycia kosztuje niewiele.

Dlatego,

ż

e u

ż

ywamy wiele wody i jej u

ż

yteczno

ść

całkowita jest b. du

ż

a, to kolejna jej porcja (np. litr) jest

stosunkowo niewiele dla nas warta, dlatego te

ż

cena, któr

ą

za ni

ą

płacimy jest niska.

Odwrotnie jest z diamentami, których mamy niewiele, zatem

u

ż

yteczno

ść

kolejnego (pierwszego, drugiego)

kamienia jest bardzo du

ż

a.

Maksymalizacja użyteczności
a wybór konsumenta

Poni

ż

szy rysunek obrazuje map

ę

gustów studenta, który mo

ż

e

wyda

ć

100 zł na ksi

ąż

ki (po 20 zł) i posiłki (po 10 zł za obiad).

Linia U3 le

ż

y powy

ż

ej linii bud

ż

etowej, dlatego nasz student,

mimo

ż

e bardzo by chciał, nie mo

ż

e osi

ą

gn

ąć

ż

adnego z

punktów na tej krzywej oboj

ę

tno

ś

ci. Je

ś

li chodzi o krzyw

ą

oboj

ę

tno

ś

ci U1, to student mo

ż

e rozwa

ż

a

ć

np. wybór punktu

B, który jest lepszy ni

ż

punkt A, poniewa

ż

le

ż

y na

wy

ż

szej krzywej oboj

ę

tno

ś

ci.

16

Maksymalizacja użyteczności
a wybór konsumenta

Student ten jednak nie wybierze punktu B (ani E), ani

ż

adnego

punktu na krzywej oboj

ę

tno

ś

ci U1, poniewa

ż

wszystkie punkty

le

żą

ce na tej krzywej s

ą

gorsze dla konsumenta ni

ż

punkty na

krzywej U2, a na tej krzywej s

ą

mo

ż

liwe do osi

ą

gni

ę

cia takie

punkty (a

ś

ci

ś

lej rzecz bior

ą

c jeden taki punkt – C). Krzywa

oboj

ę

tno

ś

ci jest styczna z lini

ą

ograniczenia bud

ż

etowego w

punkcie C, poniewa

ż

ta nie si

ę

ga

ż

adnej wy

ż

szej ni

ż

U2

krzywej oboj

ę

tno

ś

ci. Punkt C jest wi

ę

c punktem w

którym u

ż

yteczno

ść

osi

ą

ga najwy

ż

szy poziom przy

danym ograniczeniu bud

ż

etowym (optimum

konsumenta).

Dostosowania do zmiany dochodu –
efekt dochodowy

Przy wy

ż

szym dochodzie dana osoba mo

ż

e kupi

ć

wi

ę

ksz

ą

ilo

ść

jednego dobra lub obu dóbr. Dlatego linia ograniczenia
bud

ż

etowego przesuwa si

ę

w prawo do poło

ż

enia A’F’.

W naszym przypadku uznajemy,

ż

e

ż

ywno

ść

jest na pograniczu

bycia dobrem ni

ż

szego rz

ę

du i

ż

e w miar

ę

wzrostu dochodu nie

ro

ś

nie na ni

ą

zapotrzebowanie. Po zwi

ę

kszeniu dochodu do

120 zł linia ograniczenia bud

ż

etowego przesuwa si

ę

w prawo i obecnie nasz konsument kupi 4 ksi

ąż

ki i 4

posiłki zamiast 3 ksi

ąż

ek i 4 posiłków.

17

Dostosowania do zmiany dochodu –
efekt dochodowy

Dobro ni

ż

szego rz

ę

du

Dobro normalne

Dostosowania do zmiany cen
– efekt substytucyjny

Na rysunku podwy

ż

ka cen posiłków wywiera wpływ na lini

ę

ograniczenia bud

ż

etowego:

staje si

ę

ona bardziej stroma (co oznacza wzrost wzgl

ę

dnej ceny

posiłków –

ż

eby zakupi

ć

jeden dodatkowy posiłek nale

ż

y

zrezygnowa

ć

obecnie z wi

ę

kszej ilo

ś

ci ksi

ąż

ek ni

ż

wcze

ś

niej)

Nowa linia ograniczenia le

ż

y poni

ż

ej starej linii, co oznacza

mniejsz

ą

ni

ż

poprzednio sił

ę

nabywcz

ą

dochodu

Begg: Efektem substytucyjnym zmiany
cen nazywamy dostosowanie popytu
do samej zmiany relacji cen, natomiast
efektem dochodowym – dostosowanie
popytu do zmiany realnego dochodu.

18

Od indywidualnej do rynkowej krzywej popytu

Jak widzieli

ś

my krzywe popytu na dobra, który jest zgłaszany

przez pojedynczych konsumentów maj

ą

nachylenie ujemne.

Begg: Rynkowa krzywa popytu jest sum

ą

indywidualnych

krzywych popytu wszystkich konsumentów nabywaj

ą

cych

dane dobro.

Wyznaczana jest poprzez obserwacj

ę

zachowa

ń

wszystkich

konsumentów, którzy zgłaszaj

ą

ró

ż

ne poziomy zapotrzebowania

przy ró

ż

nych cenach. W ten sposób poprzez dodanie poziomów

zapotrzebowania przy ka

ż

dej cenie otrzymuje si

ę

zsumowan

ą

wielko

ść

popytu przy ró

ż

nych poziomach ceny.

Zwi

ę

kszenie ceny powoduje zmniejszenie zapotrzebowania u

ka

ż

dego konsumenta, dlatego te

ż

rynkowa krzywa popytu ma

nachylenie ujemne.

Od indywidualnej do rynkowej krzywej popytu

Rynkowa krzywa popytu jest poziom

ą

sum

ą

indywidualnych

krzywych popytu. Przy cenie 5 zł Konsument 1 jest skłonny
naby

ć

11 jednostek, za

ś

Konsument 2 zakupi 13 jednostek.

Popyt rynkowy (przy zało

ż

eniu,

ż

e nasz rynek składa si

ę

z dwóch

konsumentów) wynosi zatem 24 jednostki przy cenie 5 zł.

Krzywa popytu rynkowego załamuje si

ę

w punkcie o

współrz

ę

dnych (P9, Q0), czyli przy cenie 9 zł, po której

Konsument 2 jest skłonny zacz

ąć

nabywa

ć

dobro.