• Cechy charakterystyczne


Analiza strukturalna sektora – „model pięciu sił” Michaela Portera

Geneza rynku
oligopolistycznego

Wewnętrzna

rywalizacja

Siła

dostawców

Siła

nabywców

Dobra

substytucyjne i

komplementarne

Wejście

Podstawy

Podstawy

Zestawienie cech charakterystycznych różnych struktur rynkowych

Zestawienie

Cechy
charakterystyczne

Konkurencja
doskonała

Konkurencja
monopolistyczna

Oligopol

Monopol

Ilość firm na rynku

wiele

wiele

kilka

jeden

Rodzaj produktu

identyczny

zróżnicowany

Identyczny lub
zróżnicowany

Brak bliskich
substytów

Bariery wejścia

żadne

pewne

poważne

Niemożność
wejścia

Kontrola cen

żadna

pełna

znaczna

znaczna

Współczynnik
koncentracji od 0 –
100 %

0%

niski

wysoki

100%

przykłady

Produkcja zboża

Produkcja
odzieży

Produkcja
samochodów

Zaopatrzenie
w gaz i prąd

Koncentracja

Wskaźnik CR – concentration ratios

• Definicja
• Jak go obliczyć?
• Zastosowanie






• Ograniczenia wskaźnika CR

Wsp. koncentracji

Efektywny monopol CR > 90%,
Efektywna konkurencja CR < 40%
Luźny oligopol CR pomiędzy 40% -60%,
Ścisły oligopol CR > 60%

Koncentracja

Zadanie 1
Na rynku usług hotelarskich występuje 12 firm. Cztery z nich są
wiodące ich miesięczne obroty łącznie kształtują się na poziomie
600 000 zł. natomiast pozostałe osiem firm notuje odsetek
sprzedaży 300 000 zł.
Pytanie 1
Oblicz wskaźnik koncentracji dla 4 wiodących firm branży
hotelarskiej ?
Pytanie 2
Do jakiej struktury rynku można zaliczyć przedstawione 4
przedsiębiorstwa ?

Zadanie

Rozwiązanie
600 000 / (600 000 + 300 000) * 100% =
67 %

Koncentracja a ceny

Wskaźnik Herfindahla-Hirschmana (HHI)

• Wzór

𝐻𝐻𝐼 = 𝑠1

2

+ 𝑠2

2

+ ⋯ + 𝑠𝑛

2

(𝑜𝑑 0 𝑑𝑜 10000)

• Zastosowanie
• Zmiana koncentracji a wpływ na ceny (badania empiryczne, opinie)
• Zadanie

Wskaźnik HHI

Koncentracja

Zadanie 2
Na danym rynku produktów spożywczych działa 5 firm
produkujących napoje.




Pytanie 1
Oblicz wskaźnik HHI przedsiębiorstw przy danych procentowych
ich udziału w rynku
Pytanie 2
Na co wskazuje wynik ?

Zadanie

Rozwiązanie
𝐻𝐻𝐼 = 50

2

+ 27

2

+ 10

2

+ 8

2

+ 5

2

= 3414

0 – konkurencja doskonała
10 000 – czysty monopol

Firmy

A

B

C

D

E

Udział w rynku

50%

27% 10% 8% 5%

Konkurencja cenowa

Sztywność cen i złamana krzywa popytu

Ceny są stosunkowo stabilne, bo:
Obniżenie ceny przez jedną firmę z dużym prawdopodobieństwem
będzie oznaczać obniżkę cen przez konkurentów (aby zachować
udziały w rynku), w efekcie żadnej z firm się to nie opłaca
Słabość modelu: nie wyjaśnia dlaczego załamanie pojawia się przy
cenie = Pe

Sztywność cen

Konkurencja cenowa

• jeśli firmy nie działaj w porozumieniu, motyw zysku zmusza je do
ustalenia niskiej ceny (zachowanie niekooperacyjne)
• korzystniejsze wydaje się ustalenie wysokiej ceny przez obydwie
firmy, jednak daje to możliwość obniżenia ceny przez konkurenta
• zachowanie kooperacyjne w oligopolu oznaczałoby utrzymanie przez
wszystkich wysokie firmy cen, ale takie porozumienia są nielegalne i nie
gwarantują trwałości

Wojna cenowa

wysoka cena niska cena

wysoka cena

10,10

5,12

niska cena

12,5

7,7

Konkurencja cenowa

Sztywność cen i złamana krzywa popytu

Założenia: konkurencja dotyczy tylko cen; kto ma niższą cenę przejmuje
cały rynek

Chcąc zdobyć większą część rynku firma obniża cenę swojego
produktu; robią to również konkurenci

Obniżanie cen zatrzymuje się w punkcie, gdzie poziom ceny produktu
jest równy kosztowi krańcowemu, czyli stan jak w konkurencji
doskonałej (nie osiąga się zysków ekonomicznych)

Model Bertranda

Konkurencja ilościowa

Przedsiębiorstwo dominujące:
• przedsiębiorstwo, które ma zdecydowanie największy udział
w rynku
• jest liderem ustalającym cenę dla danej gałęzi
• przywództwo cenowe (zjawisko przywództwa cenowego na
rynku oligopolu)

Przedsiębiorstwo
dominujące

przedsiębiorstwo dominujące

Firma nr 1

Firma nr 2

Firma nr 3

Konkurencja ilościowa

Optymalna wielkość produkcji przedsiębiorstwa
dominującego

Produkcja

Konkurencja ilościowa

Konkurencja między przedsiębiorstwami o jednakowej sile
ekonomicznej

• każde z przedsiębiorstw musi podjąć decyzję o wielkości swojej
produkcji
• wielkość produkcji wpływa na maksymalizację zysku
przedsiębiorstwa
• funkcja optymalnej reakcji

𝑃 = 30 − 𝑄2 − 𝑄1

-

utarg całkowity:

𝑅1 = 30 − 𝑄2 ∗ 𝑄1 − 𝑄1

2

-

utarg krańcowy:

𝑀𝑅 =

∆𝑅1
∆𝑄1

= 30 − 𝑄2 − 2𝑄1

- 𝑄1 = 12 − 0,5 Q2

Jednakowa siła
ekonomiczna

Konkurencja ilościowa

równowaga duopolu – stan pośredni pomiędzy równowagą
czystego monopolu i równowagą na rynku doskonale
konkurencyjnym
- czysty monopol – ograniczenie wolumenu produkcji
całkowitej w celu zmaksymalizowania zysku całej gałęzi
- rynek doskonale konkurencyjny – wielkość produkcji jest
dostatecznie duża, aby cena zrównała się z kosztami
przeciętnymi, co sprawia że zysk gałęzi wynosi zero

Równowaga

Konkurencja ilościowa

W miarę zwiększania się liczby przedsiębiorstw
odpowiadająca równowadze wielkość produkcji
identycznych przedsiębiorstw działających na rynku
oligopolu przybliża się do wyniku typowego dla stanu
konkurencji doskonałej ( zysk wynosi wtedy zero ).

Liczba przedsiębiorstw

Konkurencja - reklama

𝑄 𝑃, 𝐴 : 𝑤𝑜𝑙𝑢𝑚𝑒𝑛 𝑠𝑝𝑟𝑧𝑒𝑑𝑎ż𝑦 𝑧𝑎𝑙𝑒ż𝑛𝑦 𝑜𝑑 𝑐𝑒𝑛𝑦 𝑃

𝑖 𝑤𝑦𝑑𝑎𝑡𝑘ó𝑤 𝑛𝑎 𝑟𝑒𝑘𝑙𝑎𝑚ę 𝐴

𝜋 = 𝑃 ∗ 𝑄 𝑃, 𝐴 − 𝐶 𝑄 𝑃, 𝐴 − 𝐴 ∶ 𝑐𝑎ł𝑘. 𝑧𝑦𝑠𝑘 𝑝𝑟𝑧𝑒𝑑𝑠𝑖ę𝑏𝑖𝑜𝑟𝑠𝑡𝑤𝑎

Dążymy do sytuacji optymalnej, w której zysk krańcowy = 0.

𝑀

𝜋𝐴

=

𝜕𝜋
𝜕𝐴

= 𝑃

𝜕𝑄

𝜕𝐴

−

𝜕𝐶
𝜕𝐴

𝜕𝑄

𝜕𝐴

− 1 = 0

𝑃 − 𝑀𝐶

𝜕𝑄

𝜕𝐴

= 1

Lewa strona równania opisuje zysk krańcowy związany z wydaniem kolejnego
dolara na reklamę

Prawa strona to wydatki na reklamę (ich wysokość wynosi 1 dolar)

Optymalna wielkość
wydatków na reklamę

Zadanie

Popyt na pewne dobro konsumpcyjne jest opisany równaniem:
𝑄 = 5000𝑃

−4

𝐴

0,5

, a koszt krańcowy ponoszony przez dane

przedsiębiorstwo:

𝑀𝐶 = 0,75 𝑑𝑜𝑙. Zastosuj analizę krańcową aby

wyznaczyć optymalny poziom ceny, wielkość produkcji i skalę reklamy.

Wskazówki:

Oblicz cenę, ze wzoru:

𝑃 =

𝐸

𝑝

1+𝐸

𝑝

∗ 𝑀𝐶 (zasada narzutu na koszta kr.)

Następnie wstaw wszystkie wielkości do równania:

𝑃 − 𝑀𝐶

𝜕𝑄
𝜕𝐴

= 1

Optymalna wielkość
wydatków na reklamę

Rozwiązanie

𝑃 =

−4
−3

∗

3
4

= 1

𝜕𝑄

𝜕𝐴

= 5000 ∗ 𝑃

−4

∗ 0,5𝐴

−0,5

= 2500𝐴

−0,5

1 − 0,75 ∗ 2500𝐴

−0,5

= 1

𝐴

0,5

= 625 → 𝐴 = 390625 → 𝑄 = 3125000

Konkurencja - reklama

a) Różnicowanie produktu
Jedną z funkcji reklamy jest podkreślanie rzeczywistych lub
pozornych różnic między rywalizującymi ze sobą produktami,
czyli wspieranie zróżnicowania produktu i lojalności wobec marki.

b) Reklama informacyjna
Drugą bardzo ważną funkcją reklamy jest dostarczanie
konsumentom lepszej informacji na temat konkurujących ze sobą
dóbr.

Reklama w oligopolu

Z punktu widzenia całego oligopolu ważne są obie
funkcje reklamy: różnicowanie produktu i dostarczanie
informacji. Sprawiają one, że przedsiębiorstwom
opłaca się reklamować swoje produkty.

Konkurencja - strategia

Kiedy zwiększenie skali działalności jednego
przedsiębiorstwa wywołuje optymalną reakcję drugiego
przedsiębiorstwa w postaci zmniejszenia skali działalności,
mówimy, że działania tych przedsiębiorstw stanowią
strategiczne substytuty.

Kiedy zmiana sposobu działania jednego przedsiębiorstwa
wywołuje optymalną reakcję drugiego przedsiębiorstwa w
postaci ruchu w tę samą stronę, mówimy, że działania tych
przedsiębiorstw stanowią strategiczne dobra
komplementarne.

Zobowiązania
strategiczne

W wielu modelach oligopolu konkurencja cenowa (strategiczne
dobra komplementarne) prowadzi do osiągnięcia niższych zysków
w stanie równowagi niż w przypadku konkurencji ilościowej
(strategiczne substytuty)

Z życia wzięte

Rynek telefonii komórkowej jest doskonałym przykładem
oligopolu:
• kilku operatorów
• silne bariery wejścia
• utrzymywanie podobnych cen
• rywalizacja o udziały na innych polach
i najsilniej reklamującą się branża w polskich mediach. Dlatego
też, to na jego przykładzie postanowiono badać efektywność
i siłę reklamy na rynku oligopolistycznym.

Telekomunikacja

Z życia wzięte

Telekomunikacja

Źródło: dane GUS, 2011 r.

Całkowity udział w rynku sieci komórkowych w 2011 roku

Udział operatorów sieci komórkowych w 2011 roku:
Centertel: 14,7 mln (21 lat istnienia na rynku)
PTC: 14,2 mln (17 lat istnienia na rynku)
Polkomtel: 14 mln (16 lat istnienia na rynku)
Play: 7 mln (5 lat istnienia na rynku)

Podsumowanie

1. Warunkiem optymalnych decyzji na rynku oligopolu

jest umiejętność przewidywania działań konkurentów.

2. W modelu przedsiębiorstwa dominującego małe

przedsiębiorstwa zachowują się jak na rynku
konkurencji doskonałej, a przedsiębiorstwo dominujące
ustala wielkość produkcji i cenę.

3. Kiedy konkurencja dotyczy oligopolistów, których

pozycja na rynku jest taka sama, każde z
przedsiębiorstw maksymalizuje swój zysk, przewidując
wielkość produkcji wybieraną przez konkurentów.

4. Intensywna konkurencja cenowa ma cechy dylematu

więźnia.

5. Wydatki na reklamę należy zwiększać do momentu,

gdy przyrost zysku, możliwy dzięki rosnącej sprzedaży,
przestaje pokrywać koszt dodatkowej reklamy.

Reguły decyzyjne

Podsumowanie

1. Porter, M. E.: Strategia konkurencji.

Metody analizy sektorów i konkurentów,

2. PWE, Warszawa 1992
3. Faulkner D., Bowman C.: Strategie konkurencji, Felberg SJA,

Warszawa 1999

4. B.Czarny, R. Rapacki Podstawy Ekonomii PWN Warszawa 2002
5. E.Nojszewska Podstawy Ekonomii WSiP Warszawa 1995
6. http://www.census.gov/econ/concentration.html
7. Statystyki GUS 2011
8. Magazyn Forbes
9. www.bankier.pl

Źródła

Katarzyna Jaszczyńska
Zofia Kłudka
Małgorzata Kukuła
Magdalena Wyrzykowska