ADHD

Attention Deficit Hyperactivity Disorder

"Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z

zaburzeniami koncentracji uwagi" (DSM-IV)

"Zespół hiperkinetyczny" (ICD-10)

"Zespół nadpobudliwości psychoruchowej"

Kryteria DSM IV

(1) 6 lub więcej objawów przez przynajmniej 6 miesięcy

ZABURZENIA KONCENTRACJI UWAGI

• nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych,

pracy lub w czasie wykonywania innych czynności. Popełnia błędy wynikające z

niedbałości;

• często ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach;
• często wydaje się nie słuchać tego, co się do niego mówi;
• często nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z

dokończeniem zadań szkolnych i wypełnieniem codziennych obowiązków;

• często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć;
• nie lubi, ociąga się lub unika rozpoczęcia zajęć wymagających dłuższego

wysiłku umysłowego - jak nauka szkolna lub odrabianie zajęć domowych;

• często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć;
• łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców;
• często zapomina o różnych codziennych sprawach.

(2) 6 lub więcej objawów nadruchliwości i impulsywności przez przynajmniej 6 miesięcy

NADRUCHLIWOŚĆ

• ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu;
• wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego

siedzenia;

• często chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy jest to

zachowanie niewłaściwe - w szkole, w pracy, w domu;

• często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem;
• często jest w ruchu - "biega jak nakręcone";
• często jest nadmiernie gadatliwe.

IMPULSYWNOŚĆ

• często wyrywa się z odpowiedzią zanim pytanie zostanie sformułowane w całości;
• często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej;
• często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy).

Niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy zaburzeń

koncentracji uwagi lub nadpobudliwości psychoruchowej

(nadruchliwości, impulsywności) ujawniły się przed 7 rokiem życia

dziecka.

Upośledzenie funkcjonowania dziecka spowodowane tymi objawami

występuje w dwóch lub więcej sytuacjach (np. w szkole i w

domu).

Stwierdza się klinicznie istotne upośledzenie funkcjonowania

społecznego, zawodowego lub szkolnego (w zakresie edukacji).

Objawy u dziecka nie występują w przebiegu przetrwałych zaburzeń

rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej

uznać za objawy innego zaburzenia psychicznego (np. zaburzeń

nastroju, lękowych, dysocjacyjnych lub nieprawidłowej osobowości).

Sfery nadpobudliwości

:

1. Ruchowa (dziecko ciągle biega, skacze, ale jest to ruchliwość

niecelowa i niezorganizowana; macha nogami, dłubie w nosie,
obgryza paznokcie, w niektórych przypadkach występują też
ruchy mimowolne – tzw. tiki).

2. Poznawcza (zaburzenia koncentracji, znaczna męczliwość

psychiczna i umysłowa).

3. Emocjonalna (reakcje nieproporcjonalne do wywołującego

je bodźca, nadmierna wrażliwość, drażliwość, wzmożona
agresja, tendencje niszczycielskie, płytkość i krótkotrwałość
uczuć i bardzo często duża lękliwość, maskowana pod
pozorną swobodą bycia lub wielomównością).

Nadmierna impulsywność

• Brak zdolności hamowania reakcji
• Częste wtrącanie się do rozmowy
• Wbieganie do pokoju dorosłych
• Przypadkowe niszczenie rzeczy
• Nieumiejętność planowania działań
• Nieumiejętność przewidywania konsekwencji

swojego działania

• Niewolnicy „tu” i „zaraz”
• Nie potrafią czekać na nagrodę

Nadruchliwość

• Biega po klasie, kościele, poczekalni
• Wierci się na krześle, macha nogami, bawi

się gumką czy długopisem

• Nadmierna gadatliwość

Zaburzenia koncentracji

Obszary problemów:

• Kierowanie uwagi
• Utrzymanie uwagi
• Stosowanie się do instrukcji
• Przechodzenie do kolejnej czynności nie kończąc pierwszej
• Wykonywanie zadań do końca
• Odrabianie lekcji
• Uważne słuchanie
• Pamiętanie o niezbędnych rzeczach do zabrania
• Pamiętanie o pracach domowych
• Gubienie i zapominanie rzeczy

Osłabione cechy uwagi u osób z ADHD

• Selektywność (wybieranie bodźca)
• Trwałość (utrzymywanie)
• Przerzutność (wyszukiwanie potrzebnego

bodźca – np. osoby w tłumie)

• Podzielność (kilka rzeczy na raz)
• Rozpiętość (liczba bodźców, na których

można się jednocześnie skupić)

Przyczyny ADHD

ADHD uwarunkowane jest w 70% genetycznie, wielogenowo
(ok. 20-30% spowodowane jest uszkodzeniami i chorobami
mózgu oraz szkodliwością toksyn). Obecnie wiąże się je z
mikrouszkodzeniami płatów czołowych mózgu i niskim
poziomem aktywności neurotransmiterów, szczególnie
dopaminy, w tej części mózgu. Przyczynia się to do osłabienia
przekazu informacji pomiędzy komórkami (gł. pomiędzy płatami
czołowymi a jądrami podkorowymi). Dlatego też w leczeniu
farmakologicznym stosuje się środki stymulujące.

Niektórzy badacze uważają hiperaktywność za chorobę
cywilizacyjną, związaną ze stresem, niepokojem rodziców i
niedostateczną stymulacją sensomotoryczną dziecka w okresie
prenatalnym

Bezpośrednia przyczyna ADHD

• Problemy w zakresie kontroli i hamowania

własnych zachowań, związane z późniejszym
dojrzewaniem pewnych struktur mózgowych

• Dziecko nadpobudliwe nie ma czegoś za dużo

(np. energii), tylko za mało (zdolności do
wewnętrznej kontroli i hamowania swojego
zachowania).

Rodzina

• Czynnik ochronny (spójna, kompetentni

rodzice, dobre relacje)

• Częściej jednak występują u członków

rodziny: ADHD, zachowania
antyspołeczne, uzależnienia, dysleksja,
zaburzenia nastroju, lękowe

• ADHD to problem dla dziecka, rodziny i szkoły
• Osłabia rozwój społeczny, emocjonalny, utrudnia

edukację

• Przetrwanie ADHD do wieku dorosłego zwiększa

prawdopodobieństwo konfliktów z prawem,
wypadków samochodowych, problemów
interpersonalnych, w pracy, niedojrzałości
emocjonalnej, impulsywności,

• 69% dzieci z ADHD ma dodatkowe zaburzenia

NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE

1. Problem ADHD dotyczy 3-8% dzieci w wieku

szkolnym, ale tylko ok. 20% z nich trafia pod
specjalistyczną opiekę.

2. Jeśli w rodzinie pacjenta występował lub występuje

zespół nadpobudliwości psychoruchowej, ryzyko
wzrasta do 50%.

2. ADHD częściej dotknięci są chłopcy (w stosunku

2:9), u dziewcząt dominują zaburzenia uwagi, u
chłopców – nadmierna impulsywność i ruchliwość.

3. ADHD należy odróżnić od:

– Zaburzeń psychicznych takich, jak lęk i depresja – dziecko

smutne i wylęknione zwykle słabo się koncentruje na

pracy, bywa pobudzone ruchowo

– Zaburzeń zachowania, całościowych zaburzeń

rozwojowych, uzależnień

– Reakcji dzieci bitych i krzywdzonych
– Chorób neurologicznych i somatycznych, z którymi mogą

wiązać się zaburzenia uwagi wtórne do właściwego

schorzenia (niedoczynność tarczycy, alergie)

– Reakcji związanych z niedosłuchem i niedowidzeniem
– Reakcji dziecka upośledzonego, które nie rozumiejąc, co

się dzieje w klasie, będzie się nudzić, wiercić i

przeszkadzać

– Reakcji dziecka bardzo inteligentnego, które szybko

„chwyta” przedmiot lekcji i nudzi się w czasie kolejnych

powtórzeń.

4. Rodzice zgłaszają się po pomoc wtedy, gdy

ruchliwość i impulsywność dziecka
uniemożliwia mu naukę w szkole. To jednak
nie oznacza, że objawy zaczęły się w 7 roku
życia.

5. Największy problem jest wtedy, gdy ADHD

nakłada się na zaburzenia zachowania i
agresję. Na szczęście, z upływem lat objawy
łagodnieją i zmieniają formę na mniej
dokuczliwą.

6. Aż 65% dzieci nadpobudliwych, zgłaszanych do

placówek pomocy, ma trudności z posłuszeństwem i
wykonywaniem poleceń. Są one uparte, wybuchowe,
a w stosunku do otoczenia często werbalnie
agresywne.

7. Dziecko nadpobudliwe jest bardzo często karane za

swoje objawy, odbiera nieustannie cały szereg
negatywnych informacji o sobie: słyszy, że jest
niegrzeczne, leniwe, nie słucha i przeszkadza. Na
podstawie tych informacji tworzy obraz siebie jako
osoby gorszej od innych, złej, nieudanej.

7. Nadpobudliwe dziecko nie ma wielu kolegów i
przyjaciół, co też wreszcie obniża jego własną
samoocenę. Dziecko jest często spostrzegane przez
grupę jako łamaga, fajtłapa, błazen, z którego można
się pośmiać, jako ten, na kim skupi się i tak cała
uwaga nauczyciela.

8. Dziecko z zespołem ADHD doskonale zna ogólnie
obowiązujące reguły zachowania, ale używa ich
zgodnie ze swoimi potrzebami odczuwanymi w danej
chwili. Bardzo zależy mu na tym, żeby zwrócić na
siebie uwagę. Dziecko wie, co powinno zrobić, ale
często nie potrafi zapanować nad swoimi
reakcjami.

9. Aktywność dziecka nadpobudliwego

zwykle jest dość chaotyczna, nie służy

określonemu celowi.

10. Dziecko nie potrafi odraczać reakcji ani

hamować swojego zachowania, działać

planowo, realizować celu, tylko reaguje

na doraźne bodźce. Nie jest nawet w

stanie selekcjonować napływających

bodźców według ich ważności, reaguje na

ten, który jest w danej chwili najsilniejszy.

11. Dzieci z ADHD częściej ulegają wypadkom ( z

powodu swej impulsywności, nieuwagi oraz
trudności w planowaniu i przewidywaniu
konsekwencji swoich zachowań).

12. Przetrwanie zespołu nadpobudliwości

psychoruchowej grozi zwiększonym ryzykiem
rozwinięcia się antyspołecznych zachowań,
wpadnięcia w konflikt z prawem, uzależnienia,
depresji, popełnienia samobójstwa. Wiąże się to z
niemożnością wytyczenia sobie planu działania oraz
jego konsekwentnej realizacji.

Życie rodzin z dzieckiem z ADHD:

•

jest niezmiernie uciążliwe,

•

trudno je wychować,

•

dziecko ciągle zaskakuje swoich rodziców,
wystawia ich na próbę

•

rodzeństwo: czuje się odrzucone przez
rodziców, którzy ciągle zajmują się dzieckiem
z ADHD, bywa workiem treningowym dla
swojego brata/siostry

Rodzicom z dzieckiem z ADHD

trudno je akceptować, bo jak się wydaje
opiekunom i jak wmawia im otoczenie,
problemy dziecka są dowodem ich
nieudolności wychowawczej.

Tymczasem przyczyny ADHD na pewno nie biorą

się z trudnej sytuacji w domu, niewłaściwych
metod wychowawczych, oglądania telewizji itd.
To wszystko może oczywiście być powodem
agresji lub problemów z koncentracją, ale nie
właściwego ADHD.

Już we wczesnym dzieciństwie można zauważyć cechy

charakterystyczne dla nadpobudliwości. Niemowlęta takie są

płaczliwe, krzykliwe, mają zaburzenia snu i łaknienia, „kolki”.

W wieku szkolnym zaznacza się coraz wyraźniej upośledzenie

funkcjonowania dziecka w porównaniu z rówieśnikami. W

młodszych klasach przeważa nadaktywność motoryczna i

impulsywność. Jako coraz większy problem jednak jawią się

deficyty uwagi i kłopoty z koncentracją, utrudniające naukę i

wpływające na osiągane słabe wyniki szkolne.

Dorastający mają sporo problemów związanych z nauką, często

ich edukacja jest poniżej posiadanych potencjalnych możliwości.

Są mniej dojrzali od rówieśników, mają problemy w kontaktach

społecznych z rówieśnikami, nauczycielami czy rodzicami. Często

mają niską samoocenę.

Objawy zespołu nadpobudliwości zmniejszają się z wiekiem.

Najszybciej ustępuje nadruchliwość – dziecko, które w pierwszej

klasie biegało po pomieszczeniu, w trzeciej już tylko się wierci.

Wolniej poprawia się zdolność skupiania uwagi. Objawy utrzymują

się u około 70% pacjentów w okresie dorastania i u ok. 30% osób

w wieku dorosłym (niektórzy twierdzą, że nawet u 80%, ale tylko

ok. 5% ma pełne ADHD).

ADHD to zespół objawów, z których czasami się wyrasta,

ale które są i nie można ich zmienić, można natomiast

modyfikować otoczenie, stwarzając dziecku

korzystniejsze warunki zdobywania wiedzy i

przebywania w grupie.

PRACA Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM

Pracę z dzieckiem nadpobudliwym zawsze zacząć

trzeba od akceptacji jego odmienności i trudności

oraz tego, że być może nigdy nie będzie idealnym,

wymarzonym dzieckiem

Pomocą dla dziecka jest tworzenie mu zewnętrznej

struktury, spójnych reguł, dokładnego planowania

tego, co ma robić, jasnych oczekiwań ze strony

dorosłych, ustalonych konsekwencji swoich zachowań

PRACA Z DZIECKIEM NADPOBUDLIWYM c.d.

• Dziecku z ADHD trzeba dawać proste polecenia,

chwalić, często i łagodnie przypominać o

obowiązujących regułach. Dziecku należy okazać

swoje intencje; rozmowa z nim jest dla nas ważna,

szanujemy je. Całe ciało ma być zwrócone przodem w

stronę rozmówcy. Nie zajmujemy się przy tym niczym

innym.

• Dzieci nadpobudliwe lepiej koncentrują się w

spokojnym otoczeniu, kiedy są odizolowane od tego,

co może je rozpraszać i kiedy bardzo jasno jest

określone, na czym mają się skupić. Pomaga im także,

jeśli w trakcie zadania są dodatkowo zachęcane do

jego wykonania. Dzieci z ADHD lepiej funkcjonują w

małych klasach, gdzie mogą być traktowane

indywidualnie.

Odrabianie lekcji

• Stała pora
• Wyznaczony początek i koniec pracy
• Puste biurko
• Pomoc rodzica
• Motywacja – zainteresowanie dziecka
• Przyciąganie uwagi czymś nowym

Wydawanie poleceń

• Podejść do dziecka
• Zdobyć jego uwagę
• Sformułować proste, jednoznaczne, krótkie

polecenie

• Poprosić dziecko o powtórzenie
• Powtórzyć polecenie
• Dopilnować wykonania polecenia

Samoocena

• Społeczna szczepionka uodparniająca jednostkę przed

życiowymi porażkami

(Kołakowski, Wolańczyk i wsp.)

• U dzieci z ADHD często obniżona
• Ważna jest akceptacja ważnych osób
• Danie sobie prawa do popełniania błędów
• Pamięć o sukcesach
• Wiara w możliwość zmiany
• Realne cele
• Pochwały
• Nagrody
• Przynależność do grupy

Pomoc ze strony szkoły

Zapewnienie dziecku bardziej uważnej opieki:
• Sadzanie w pierwszej ławce, ze spokojnym

uczniem

• Kilkakrotne sprawdzanie postępów na lekcji
• Mało liczna klasa
• Sprawdzanie czy dziecko wszystko zapisało
• Zapewnianie przerw w pracy
• Wydawanie krótkich poleceń

• Trening umiejętności społecznych (by zapobiegać

odrzuceniu i izolacji dziecka).

• Radzenie sobie z trudnymi sytuacjami (by dziecko nie

czuło winy czy wstydu za swoją nieuwagę, by miało
śmiałość, np. podejść do nauczyciela i poprosić o
powtórzenie).

• Trening

poznawczy

(uczenie

się

strategii

mnemotechnicznych, które

pomogą

dziecku

w

przypominaniu sobie i odtwarzaniu z pamięci różnych
ważnych informacji).

• Psychoterapia (systemowa gdy objawy dziecka odgrywają

istotną rolę w utrzymaniu homeostazy, indywidualna przy
wyraźnie obniżonej samoocenie, zaburzeniach
towarzyszących)

Psychoedukacja (rodzice)

• Cel: zmniejszenie poczucia winy, które zwykle

towarzyszy rodzicom

• Sformułowanie problemu w kategoriach zaburzenia
• Wyjaśnienie przebiegu zaburzenia, objawów, rokowania
• Poradnictwo co do metod wychowawczych: nagrody

zamiast kar, skuteczna komunikacja, tworzenie systemów

reguł, planów dnia

• Trening umiejętności rodzicielskich (umiejętność

rozpoznawania czynników irytujących dziecko, reagowania

na symptomy zapowiadające u dziecka stany

rozdrażnienia, życzliwego przypominania dziecku, by

panowało nad sobą, czasem warto też przestać zajmować

się dzieckiem - nie po to, by je ukarać, lecz by zarówno

sobie, jak i jemu dać czas na ochłonięcie).

FARMAKOTERAPIA

Nie każde dziecko nadpobudliwe wymaga leczenia
farmakologicznego. Jest ono niezbędne, gdy:

• objawy są wyjątkowo nasilone,
• inne możliwości pomocy (poradnictwo, współpraca ze
szkołą, specjalne systemy nauczania) nie przynoszą
spodziewanych efektów.

Szacuje się, że leczonych powinno być co 10-20 dziecko z
objawami nadpobudliwości.
Stosowane leki: psychostymulujące (skuteczność 75-
80%, działania niepożądane: zaburzenia snu, łaknienia,
tiki), antydepresyjne (skuteczność 50%, działania
niepożądane: senność, zaparcia), neuroleptyki
(skuteczność poniżej 50%, czasem pogorszenie)