1

MATURA

z

Prezentacje maturalne

Do tematów

Jak zacząć?

1.

1.

1.

1.

1.

Zacznę od pojęcia przemiany wewnętrznej. Co można przez nią rozumieć? Trudno prze-
cież jednoznacznie zdefiniować takie sformułowanie. Na pewno oznacza ono przeobraże-
nie, jakie dokonuje się w wewnętrznym, duchowym życiu człowieka. Przyczyny takiej me-
tamorfozy mogą być, oczywiście, rozmaite. Różny może być też aspekt samej przemiany.
Może ona dotyczyć na przykład życia religijnego, społecznego, psychicznego. Co ciekawe,
pojęcie przemiany wewnętrznej prawie zawsze kryje w sobie element dodatni. Wiążemy
je z duchowym dojrzewaniem, zwróceniem się ku właściwej drodze, z mądrością.

2.

2.

2.

2.

2.

Przemiana wewnętrzna to jeden z głównych motywów literackich. Dzieje się tak, ponie-
waż centrum zainteresowania twórców i ich najważniejszym punktem odniesienia jest
zawsze człowiek i jego przeżycia. A człowiek zazwyczaj poszukuje i błądzi, zmienia i bu-
duje. Trzeba się zastanowić, na ile metamorfozy znanych nam bohaterów literackich
organizują nie tylko ich życie, ale i wewnętrzny świat powieści. Wątek przemiany głów-
nego bohatera często spaja konstrukcyjnie utwór, wokół niego splatają się inne historie,
jemu podporządkowana jest fabuła.

Układ treści

Przemiana nie tylko literacka

Przemiana nie tylko literacka

Przemiana nie tylko literacka

Przemiana nie tylko literacka

Przemiana nie tylko literacka

Święty Augustyn (354–430), potomek bogatej rodziny, pochodzący z Afryki Północ-
nej, jako młody człowiek korzystał ze wszystkich przyjemności pogańskiego świata (nie
tylko zachwycał się walkami gladiatorów), aż do chwili, gdy usłyszał tajemniczy głos

Przemiana wewnętrzna jako motyw literacki i ważny
element określający osobowość bohaterów literackich.

Przykładowy plan prezentacji

Ramowy plan wypowiedzi

Określenie problemu

Określenie problemu

Określenie problemu

Określenie problemu

Określenie problemu

Różne aspekty przemiany wewnętrznej – psychologicz-
ny, religijny, społeczny etc.

Kolejność prezentowanych argumentów

Kolejność prezentowanych argumentów

Kolejność prezentowanych argumentów

Kolejność prezentowanych argumentów

Kolejność prezentowanych argumentów

• Przemiana duchowa – aspekt religijny (święty Augu-

styn)

• Symboliczne przemiany bohaterów romantycznych

(Gustaw-Konrad, Kordian)

• Przemiana dosłowna, aspekt indywidualny i społecz-

ny (Soplica, Kmicic)

• Głęboka przemiana wewnętrzna, aspekt metafizycz-

ny (Raskolnikow)

• Przemiana psychologiczna (Róża)
• Przemiana à rebours (Nawrócony Bolesława Prusa)

Wnioski

Wnioski

Wnioski

Wnioski

Wnioski

Przemiana wewnętrzna bohatera jako stały motyw lite-
racki pojawia się w różnym ujęciu w literaturze wszyst-
kich czasów.

Ewolucja

Ewolucja

Ewolucja

Ewolucja

Ewolucja

bohatera

bohatera

bohatera

bohatera

bohatera

Przemiana

Przemiana

Przemiana

Przemiana

Przemiana

wewnętrzna

wewnętrzna

wewnętrzna

wewnętrzna

wewnętrzna

Bibliografia podmiotu

• Święty Augustyn, Wyznania

• Adam Mickiewicz, Dziady, Pan

Tadeusz

• Juliusz Słowacki, Kordian

• Henryk Sienkiewicz, Potop

• Bolesław Prus, Nawrócony

• Fiodor Dostojewski, Zbrodnia

i kara

• Maria Kuncewiczowa, Cudzo-

ziemka

• Franz Kafka, Przemiana

Metamorfoza

Metamorfoza

Metamorfoza

Metamorfoza

Metamorfoza

Bibliografia przedmiotu

• Andrzej Makowiecki, Słownik

postaci literackich

• Edward Kasperski, Postać literac-

ka: teoria i historia

• Ryszard Przybylski, Słowo i mil-

czenie bohatera Polaków. Stu-
dium o „Dziadach”

2

MATURA

z

Prezentacje maturalne

rozkazujący mu „weź i czytaj”, i za sprawą listów świętego Pawła nawrócił się na wiarę
chrześcijańską. Arcydziełem świętego Augustyna są jego Wyznania, nadzwyczaj żywe
przedstawienie grzechów młodości i ucieczki od grzechu dzięki chrześcijaństwu.

Wyznania świętego Augustyna dają przykład głębokiej wewnętrznej odnowy w aspek-

cie duchowym, religijnym. Przemiana ta odbywała się na drodze ciągłej walki, stałego
borykania się z samym sobą.

Wielkie metamorfozy bohaterów romantycznych

Wielkie metamorfozy bohaterów romantycznych

Wielkie metamorfozy bohaterów romantycznych

Wielkie metamorfozy bohaterów romantycznych

Wielkie metamorfozy bohaterów romantycznych

Motyw przemiany stał się szczególnie modny w dobie romantyzmu. Metamorfoza stano-
wiła wręcz nieodzowny element biografii bohaterów romantycznych:

• Gustaw-Konrad z Dziadów to chyba najbardziej znany, symboliczny wręcz, przy-

kład przemiany. W części III dramatu ten bohater dokumentuje na ścianie swoją
metamorfozę („Umarł Gustaw, narodził się Konrad”). Wcześniej – romantyczny ko-
chanek, piewca miłości wielkiej i nieszczęśliwej, oszalały z bólu i niemocy, przepeł-
niony sprzecznymi uczuciami, aż po nienawiść, pragnący już tylko śmierci – odradza
się jako prawdziwy człowiek czynu. W Prologu zapisana jest nawet dokładna data
śmierci Gustawa i narodzin Konrada (1 XI 1823 – wigilia Zaduszek). Oznacza ona
koniec dotychczasowego okresu życia bohatera, zerwanie z przeszłością, odnalezie-
nie sensu, wyjście z zamkniętego kręgu samotności i cierpienia, a wstąpienie na nową
drogę – z ludźmi i dla ludzi, dla ojczyzny. Gustaw reprezentował miłość jednostkową,
kochał kobietę i cierpiał z powodu jej niewierności, Konrad kocha już całkiem inną
miłością. To miłość patriotyczna, miłość do narodu. Bohater znalazł swoje miejsce
w życiu – chce poświęcić się za ojczyznę i walczyć o jej wyzwolenie. W nowej sytuacji,
w jakiej znalazł się naród polski po klęsce powstania listopadowego, maleje waga
problemu miłości Gustawa. Potrzeba innego człowieka, który sprostałby nowym za-
daniom. W przemianie swojego bohatera Mickiewicz wyraził własną troskę i poczu-
cie odpowiedzialności za losy ojczyzny.

• Głęboką, wewnętrzną przemianę duchową, pod wpływem wyniesionych z podróży

doświadczeń, przeżywa Kordian. Słynny monolog na szczycie Mont Blanc stanowi
przełom w jego dotychczasowej postawie: z romantycznego kochanka, nieszczęsne-
go marzyciela, zniechęconego do życia i ludzi, staje się bojownikiem o wolność. Sens
życia odnajduje w poświęceniu się dla ojczyzny wzorem Winkelrieda (bohatera szwaj-
carskiego z XIV w., który poświęcając życie, umożliwił swym rodakom zwycięstwo).

Przemiana i pokuta

Przemiana i pokuta

Przemiana i pokuta

Przemiana i pokuta

Przemiana i pokuta

Jacek Soplica to postać bardzo dynamiczna. W młodości hulaka i paliwoda, w odruchu
rozpaczy i zemsty – choć niemal przypadkiem – rani śmiertelnie znienawidzonego Stol-
nika (który odmówił mu ręki ukochanej kobiety). Okrzyknięty zostaje zabójcą i zdrajcą,
dodatkowo wzięty za stronnika Moskali. Po tym tragicznym wydarzeniu dokonuje się
w nim prawdziwa przemiana: starając się odpokutować za zbrodnię, ucieka z kraju, wstę-
puje w Rzymie do zakonu, przyjmuje imię Robak. Staje się cichy i pokorny. Służbą dla
ojczyzny próbuje zmazać swą winę z lat młodości (dwukrotnie ranny w walkach napole-
ońskich, prowadzi działalność konspiracyjną, ścigany przez wszystkich trzech zaborców).
Śmiertelnie ranny podczas jednej z walk, już na łożu śmierci, opowiada historię swego
życia i wyjawia prawdziwe imię. Uzyskawszy przebaczenie Gerwazego, umiera. Po-
śmiertnie przywrócono go do czci i odznaczono Krzyżem Legii Honorowej.

Na postaci Soplicy wzorował się Henryk Sienkiewicz, kreując osobę Andrzeja Kmi-

cica. Bohater ten w młodzieńczym etapie swojego życia bardzo przypomina Mickiewi-
czowskiego bohatera. „Nie stroni od bitki ani od wypitki”, ma fatalną opinię. Uznany za
zdrajcę ojczyzny (związanie przysięgą i służba u boku Radziwiłła) i świadom już głębi
swego upadku, czyni postanowienie oczyszczenia się z win poprzez służbę krajowi. Prze-
istacza się w Babinicza, a zmiana nazwiska rozdziela dwa etapy życia: z hulaszczego za-
wadiaki, warchoła, awanturnika i sługi zdrajcy przemienia się w prawego, wiernego kró-
lowi i ojczyźnie bojownika o wolność. Motywacją jego działania jest odtąd służba w obronie
Rzeczypospolitej, pragnienie jej ratowania i działanie dla jej dobra oraz chęć odzyskania
dobrego imienia, zrehabilitowania się w oczach narodu i ukochanej, by odzyskać jej serce
i zdobyć rękę. Rzecz kończy pełne optymizmu uwieńczenie patriotycznych czynów boha-
tera, odkupienie grzechów młodości i nagroda w postaci ręki ukochanej kobiety.

3

MATURA

z

Prezentacje maturalne

Historia grzechów, przemiany i pokuty Kmicica-Babinicza i Jacka Soplicy-Księdza

Robaka, przedstawia się podobnie: od zawadiackiej młodości, poprzez przełom moralny
i wewnętrzną przemianę duchową, do odkupienia win w służbie ojczyźnie i rehabilitacji.

Upadek i zbawienie

Upadek i zbawienie

Upadek i zbawienie

Upadek i zbawienie

Upadek i zbawienie

Niezwykle subtelną i głęboką analizę przemiany duchowej przynosi lektura Zbrodni
i kary. Życie Raskolnikowa po dokonaniu zbrodni zajmuje większą część utworu. Do-
stojewski obserwuje reakcje mordercy, jego stany chorobowe, poczucie osaczenia, nara-
stającą niepewność, niemal schizofreniczny odbiór rzeczywistości, zmiany pojęć i uczuć,
niemożność spokoju. Ciągłe analizy doprowadzają Raskolnikowa do poczucia wewnętrz-
nej pustki, załamania, wreszcie – do potrzeby oczyszczenia, pokory i wyrzeczeń. Stan
duszy Raskolnikowa po dokonaniu morderstwa, kolejne procesy i przemiany, powolne
dochodzenie do decyzji przyznania się są celem psychologicznych dociekań autora. Szansę
na wydobycie się z dna bohater zawdzięcza Soni – prostytutce będącej zarazem uosobie-
niem wiary, chrześcijańskiego współczucia i miłosierdzia. To dzięki sile jej miłości,
pokorze i poświęceniu Raskolnikow dostaje nie tylko szansę na zbawienie, ale i na dru-
gie życie tu, na ziemi. Zresztą w myśl Dostojewskiego życie każdego człowieka odtwa-
rza historię odkupienia: każdy z nas musi upaść, by mógł narodzić się ponownie do
większego, prawdziwego życia.

Przemiana natury psychologicznej

Przemiana natury psychologicznej

Przemiana natury psychologicznej

Przemiana natury psychologicznej

Przemiana natury psychologicznej

Cudzoziemka Marii Kuncewiczowej jest powieścią psychologiczną analizującą wewnętrzne,
intymne przeżycia człowieka. Osobowość głównej bohaterki – Róży Żabczyńskiej – po-
znajemy w zasadzie w ostatnim dniu jej życia, a poprzez retrospekcje dowiadujemy się
o różnych zdarzeniach z przeszłości. Róża to osoba kapryśna, i egocentryczna, trochę w ty-
pie Emmy Bovary – osobowość jej wypaczyły niezrealizowane zawodowe oraz miłosne
ambicje i marzenia. Żyła wspomnieniami i wieczną tęsknotą. Nie interesowała się spra-
wami otoczenia, męża, rodziny, dzieci. Nie widziała niczego i nikogo poza sobą i swoim
niespełnionym życiem. Nieustanne ataki złośliwości przeplatała gwałtownymi wybucha-
mi rozpaczy. Rozgoryczenie jej potęgowało się coraz bardziej z biegiem żałośnie pustych
lat (na które swoją postawą i postępowaniem sama się skazywała) i zbliżającej się staro-
ści. Stawała się coraz bardziej nie o zniesienia. Przemiana w jej myśleniu, widzeniu siebie
i świata, stosunku do innych nastąpiła dopiero pod sam koniec życia. Okropność swojego
postępowania Róża zrozumiała podczas pobytu u doktora Gerharda, który uświadomił jej
prawdziwe podłoże jej niedomagań i zalecił uśmiech, bo „uśmiech – to życie”. Obudzona
z psychicznego marazmu, w którym tkwiła, „uleczona”, zrozumiała niedorzeczność życia,
które prowadziła, na własne życzenie stając się największym wrogiem siebie samej i utra-
pieniem innych. Pod sam koniec życia doznała wewnętrznej równowagi i pogodzenia się
z losem, a nawet czegoś na kształt psychicznego oczyszczenia:

To, na co zawsze czekałam, przyszło teraz (…) ja dzika byłam, mnie obchodziła muzyka
i mój ból, moja tęsknota i tajemnice. (…) Tak przyjemnie patrzeć na świat, kiedy serce
dobre…Właściwie mało ja świata zaznałam.

Przemiana cielesna

Przemiana cielesna

Przemiana cielesna

Przemiana cielesna

Przemiana cielesna

W opowiadaniu Franza Kafki pod znamiennym tytułem Przemiana główny bohater –
Samsa Gregor – pewnego razu stwierdza, że przemienił się w… robaka. Olga Tokar-
czuk twierdzi, że to bardzo ważny dla niej utwór. Oto, co mówi na jego temat:

W „Przemianie” najbardziej wstrząsająca jest nie sama historia przemiany człowieka
w insekta, ale sposób, w jaki została ona opowiedziana. Tam przecież nie ma buntu
bohatera, tylko pogodzenie. Przemiana została przyjęta jako coś oczywistego, z czym
trudno – co prawda – żyć, ale bohater przyjmuje ją jak zwykłe zrządzenie losu. A spo-
kojna, obiektywna narracja sprawia, że traktujemy ten nieludzki, dehumanizujący
proces jako coś oczywistego.

Przemiana à rebours

Przemiana à rebours

Przemiana à rebours

Przemiana à rebours

Przemiana à rebours

Zakończ antyprzykładem. Możesz przywołać przekorną nowelkę Bolesława Prusa pod
tytułem Nawrócony. Oczekiwana przemiana wewnętrzna jej bohatera, ku uciesze czy-

4

MATURA

z

Prezentacje maturalne

telników, wcale nie następuje. Tytułowy „nawrócony”, to pan Łukasz – egoista, który
nie zrobił nigdy niczego bezinteresownie, straszny skąpiec i wielki dziwak. Pod wpły-
wem doświadczenia pobytu w piekle, postanawia diametralnie się poprawić i odmienić
swe postępowanie, a czyni to oczywiście ze strachu. Kiedy jednak stwierdza, że ów przy-
padek był tylko snem, natychmiast zapomina o obiecanej samemu sobie poprawie
oraz zmianie zachowania, i wraca do tego, kim był zawsze: niereformowalnym i moral-
nie aspołecznym dusigroszem. Doznawszy strasznego snu o piekle, skąpiec i lichwiarz
zamiast nawrócenia, pogrąża się jeszcze bardziej w brutalnym egoizmie. Zakończenie
utworu stanowi pewnego rodzaju niespodziankę: oczekiwana zmiana postawy bohatera
okazuje się nawróceniem à rebours.

Zakończenie

Zwykle przemiany wewnętrzne bohaterów są wynikiem ogromnej siły woli i wysiłku, bo
zmienić się naprawdę nie jest łatwo. Szczególnie w tak diametralny sposób, jaki ma
miejsce w przypadku postaci wymienionych w mojej prezentacji. Wystarczy wspomnieć,
jak ciężko jest przeciętnemu człowiekowi dotrzymać drobnych noworocznych postano-
wień, które mają zmienić go na lepsze. O czymś chyba to świadczy, że co roku postano-
wienia są... te same.

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

O co może zapytać komisja?

Czy masz jakieś inne skojarzenia literackie ze słowem „metamorfoza”?

Oczywiście. Metamorfozy (Przemiany) to tytuł dzieła Owidiusza, które przyniosło mu
prawdziwą nieśmiertelność. Jest to poetycka wersja mitologii greckiej. Najbardziej zna-
ny jest dziś chyba fragment opisujący cztery wieki ludzkości: złoty, srebrny, miedziany
i żelazny.

Na ile wiarygodne wydają Ci się prezentowane przemiany literackich bohaterów?

Tu sugestii nie będzie, odpowiedź zależy przecież od Twoich własnych odczuć, ale warto
przygotować się na ewentualność takiego pytania.

Jaką rolę odgrywała metamorfoza w mitologii?

Metamorfoza w mitologii ma charakter zewnętrzny, jest znakiem obecności bogów i naj-
wyższym wyrazem ich potęgi. Osoby podlegające przemianie unikają w ten sposób nie-
chcianych zalotów bądź gniewu i mogą przybierać dowolne postacie (np. Dafne uciekła
przed Apollinem, przemieniając się w wawrzyn). Bywa, że bóg, by uwieść kobietę, przyj-
muje postać zwierzęcia (Zeus jako byk porwał Europę). Metamorfoza bywa też karą
bogów (przemiana w posąg), oznaką litości lub nagrodą.

Sposoby uatrakcyjnienia wypowiedzi

Pamiętaj o cytatach obrazujących metamorfozę bohaterów, o których będziesz
mówić, np.:

• cytuj fragmenty Wyznań świętego Augustyna

• z Dziadów: „umarł Gustaw, narodził się Konrad”

• Andrzej Kmicic: „pragnę obmyć się z grzechów moich, nowy żywot rozpocząć

i ojczyźnie poczciwie służyć”

• przytocz myśli Róży z Cudzoziemki