P A S P O B R Z E Ż Y

występują obszary równinne i pagórkowate o wysokościach do 100 m n.p.m.

ukształtowanie terenu wynikiem akumulacji morskiej i lodowcowej, erozji Brzegi są

występowanie płytkich jezior przybrzeżnych i mierzej szerokie

piaszczyste (plaże i wydmy) i klifowe.

piaszczyste plaże, uważane za jedne z najładniejszych w europie, niestety niska
temperatura wód bałtyku turystów zagranicznych raczej zniechęca do pobytu nad
polskim morzem

klimat morski o łagodnych zimach i chłodnych latach

.

morskiej

Pobrzeże Szczecińskie

-

leży w zachodniej części polskiego wybrzeża ku południowi przybrzeże to rozszerza
się ,obejmując także rejon ujścia Odry oraz Równinę Pyrzycko-Stargardzką.

Korzystny klimat morski (bryzy morskie i lądowe, zawartość soli jodowo-
bromkowych w powietrzu),

największa liczba dni pogodnych i nasłonecznienia w Polsce oraz stosunkowo długi
sezon kąpielowy

Walory wypoczynkowe:

Występują doskonałe warunki dla wypoczynku nad wodą Najbardziej znane ośrodki
wypoczynkowe to: m.in. Międzyzdroje, Dziwnów, Dziwnówek, Łukęcin, Pobierowo,
Pustkowo, Trzęsacz, Rewal, Śliwin, Niechorze, Pogorzelica

Korzystne walory wypoczynkowe posiadają także znajdujące się w głębi lądu wielkie
akweny-Zalew Szczeciński, jezioro Dąbie oraz Miedwie.

występowanie wód mineralnych i borowin leczniczych : solanki jodłowo- bromowe
Ś

winoujście, Międzyzdroje, Kamień Pomorski, Dziwnówek,

.

Walory przyrodnicze obszaru to:

•

Rezerwat Przyrody Karsiborskie Paprocie w Świnoujściu

•

zabytkowy Park Zdrojowy w Świnoujściu

•

liczne pomniki przyrody: np. Cisy Korsarza, Dąb Latarników, Cisy Rokickie

•

Szczeciński Park Krajobrazowy z Puszczą Bukową i Jeziorem Szmaragdowym

•

Woliński Park Narodowy z rezerwatem żubra Muzem Przyrodniczym

•

Strome brzegi klifowe na wyspie Wolin i Uznam

•

Najwyższe wzniesienie na Polskim wybrzeżu Gosań

•

Królewski Głaz na Chrząszczewskiej Wyspie

•

Jezioro turkusowe w Wapnicy

•

Ogrod dendrologiczny w glinnej

ATRAKCJE TURYSTYCZNE

Gryfice –

fragment

murów obronnych z basztami i bramami, ruiny zamku XVIII w., Muzeum

Kolei Wąskotorowej

Kamień Pomorski-

Zespół Katedralny wpisany w 2005 r. na listę

pomników historii

Prezydenta RP, Dawny system obronny, Stare Miasto, Ratusz i zabytkowe kamieniczki,
Katedra Jana Chrzciciela z organami (Festiwal Organowy)

Międzyzdroje

-, stare kąpielisko, obecnie także uzdrowisko. Atrakcje to Muzeum

Wolińskiego Parku Narodowego oraz Festiwal Gwiazd i Promenada Gwiazd z odciskami
dłoni i Muzeum Figur Woskowych

Stargard Szczeciński :

pozostałości murów miejskich, zabytkowe kamienice, kościół NMP

Królowej Świata – późnogotycka bazylika z bogatym wystrojem wnętrz,
Rybek, Muzeum Archeologiczne,

Szczecin

- atrakcje turystyczne to: Wały Chrobrego, renesansowy, odbudowany zamek książąt

pomorskich, fragment murów miejskich z Basztą Siedmiu Płaszczy, gotycki dom Loitzów,
archikatedra św. Jakuba Apostoła, liczne kościoły (np. św. Jana, św. Piotra i Paw a), Plac
Grunwaldzki z gwieździstym układem ulic,

Świnoujście-

jedno z największych kąpielisk morskich Pełni również rolę uzdrowiska, portu

handlowego, rybackiego i promowego najważniejsze atrakcje turystyczne to :

Muzeum

Rybołówstwa Morskiego, najwyższa nad Bałtykiem latarnia morska,

coroczny Festiwal

Artystyczny Młodzieży Akademickiej „FAMA”,

Trzebiatów -

zabytkowy układ urbanistyczny, fragment murów obronnych, zespół pałacowo-

zamkowy z XVII/XVIII w

Trzeszcz-

ruiny kosciola

Wolin

-skansen: Centrum Słowian i Wikingów, stanowisko archeologiczne :na Wzgórzu

Młynówka, tzw. Wzgórze Wisielców, Srebrne Wzgórze

Pobrzeże Koszalińskie –

obejmuje on najdłuższy odcinek polskiego wybrzeża Bałtyku od Kołobrzegu aż po
okolice Przylądka Rozewie.

Jest to część wybrzeża o najlepszych warunkach do odpoczynku ,pozbawione dużych
miast ,portów i uciążliwego przemysłu.

Są tu najszersze plaże obrzeżone wysokimi wałami wydmowymi stanowiącymi nieraz
mierzeję między morzem a jeziorami

występują tu najwyższe (do 42 m) wydmy nad Morzem Bałtyckim.

Obszar pobrzeża urozmaicony jest licznymi jeziorami przybrzeżnymi, z których
największe to: Łebsko Gardno Jamno Bukowo Żarnowieckie

Walory wypoczynkowe:

- liczne kąpieliska: Mielno, Unieście, Dąbki, Darłowo, Jarosławiec, Ustka, Rowy,
Łeba.

występują również uzdrowiska m.in. Kołobrzeg i Ustka

Walory przyrodnicze:

•

Słowiński Park Narodowy z największymi w Polsce ruchomymi wydmami.
(dochodzące do ponad 40 m. wysokości.

•

wzgórze morenowe(Góra Chełmska, Rowokół)

•

Jeziora przybrzeże: Jamno, Gardno, Łebsko na których część mielizn stanowi ścisły
rezerwat ptaków i ryb.

•

Park Książąt Pomorskich z wieloma pomnikami przyrody w Koszalinie

•

Bagna Izbickie”, „Torfowisko „Pobłockie”,” Las Górkowski”

•

Głaz Trygława w Tychoie- najwiekszy głaz narzutowy w Polsce

Białogard -

fragmenty murów obronnych z basztami i Wysoką Bramą, kościół Narodzenia

NMP z XIV w., liczne zabytki sakralne,

Darłowo

zamek książąt pomorskich, kaplica św. Gertrudy – wzorowana na jerozolimskiej

ś

wiątyni Grobu Pańskiego,

Jaroław-

jedna z najpiękniejszych latarni morskich wys 33,3 m

Kluki

- -Skansen Muzeum Wsi Słowińskiej

Kołobrzeg

- kąpielisko i uzdrowisko – wody solankowe, borowiny, wieża z prezbiterium

gotyckiej kolegiaty z XIII w. najwspanialszy gotycki zabytek nad Bałtykiem, molo
spacerowe, latarnia morska,

Krąg –

zamek z XVI w., którego konstrukcja odzwierciedla rok kalendarzowy

,

Słupsk -

gotycki zamek książąt pomorskich, Festiwal Pianistyki Polskiej,Komeda Jazz

Festiwal,

Ustka-

kąpielisko i port rybacki

Ustronie Morskie

- skansen tradycyjnego wypieku chleba

Pobrzeże Gdańskie-

obejmuje część wschodnią wybrzeża ,rozciąga się wokół Zatoki Gdańskiej, ponadto
obejmuje Żuławy Wiślane, Wysoczyznę Elbląską i obrzeżającą je Równinę
Warmińską.

Charakterystyczne są długie piaszczyste mierzeje: Wiślana i Helska oraz
zbudowanych z glin zwałowych i piasków stromo opadających do morza kępy: m.in.
Redłowska, Oksywska ‘

obejmuje Żuławy Wiślane – obszar depresyjny

Walory wypoczynkowe:

piaszczyste plaże, wody Bałtyku- najważniejsze regiony wypoczynkowe o HEL
(Jastarnia, Jurata) oraz Mierzeja Wiślana (Krynica Morska) inne znane kąpieliska to
Władysławowo i Sopot,

walory uzdrowiskowe Jurata i Jastarnia, Krynica Morska

Walory przyrodnicze:

•

Nadmorski Park Krajobrazowy,

•

Mierzeje Wiślana i Helska

•

Wysoki klifowy brzeg na przylądku Rozewie

•

Delta Wisły i jezioro deltowe Drużno

•

Groty w Mechowie- wydrążone w osadach polodowcowych

•

Wąwóz Lisi Jar w Jastrzębiej Górze

Gdańsk-

(Pomnik Historii)

•

reprezentacyjna „Droga Królewska”,
Liczne zachowane Bramy Nizinna, Mariacka, Złota
baszty : Stągiewne, Słomiana, Narożna, Łabędź,

•

Dwór Artusa z XV w.– jeden z ważniej szych zabytków, obecnie Muzeum Historii
Miasta Gdańska z największym na świecie, bogato zdobionym renesansowym piecem
kaflowym,

•

imprezy kulturalne-Jarmark Dominikański

•

Fontanna Neptuna z 1633 r. – symbol Gdańska na Długim Targu, \

•

Katedra NMP – największy w Polsce kościół gotycki

•

Muzeum Archeologiczne,

•

Muzeum Poczty i Telekomunikacji ,

•

Centralne Muzeum Morskie Latarnia Morska Gdańsk

•

Twierdza Wis oujście - Oddzia Muzeum Historycznego

•

Stary Żuraw nad Motławą -najstarszy dźwig portowy

•

Stocznia Gdańska – miejsce historyczne; Przed brama stoczni pomnik upamiętniający
zrywy i powstanie „Solidarności” 1980r.

•

Pomnik Obrońców Westerplatte

•

Katedra w Oliwie z festiwalem muzyki organowej, Park i ogród zoologiczny.

Elbląg-

ważny ośrodek kulturalny -muzea, odbudowane zabytki i ważny węzeł

komunikacyjny. Kanał Elbląski łączący Wybrzeże z Pojezierzem Iławskim

Frombork-

Zespół katedralny

(Pomnik Historii)

Gdynia:

Port handlowy, Muzeum oceanograficzne, Akwarium Morskie, oraz historyczne

statki: Burza ,Dar Pomorza, Dar Młodzieży

Hel

-baza polskiej Marynarki Wojennej, filia Muzeum Morskiego, prezentująca tradycję

rybołówstwa, port rybacki i wojenny, pozostałości dawnych umocnień obronnych, latarnie
morskie, fokarium.

Krynica Morska

-główny ośrodek wypoczynkowy ok. 8 tys. miejsc noclegowych. Do atrakcji

Turystycznych należy także zaliczyć latarnię Morską.

Malbork-

najstarsze miasto regionu z obronnym zamkiem krzyżackim (wpisanym na Listę

Dziedzictwa UNESCO),
piosenki i wyścigi konne. Warto zobaczyć unikalny budynek Krzywy Dom

Przylądek Rozewie

z Muzeum Latarnictwa.

Sopot-

najsłynniejsze kąpielisko Polski, najdłuższe molo, odbywają się tu festiwale

Sztutowo-

pierwszy hitlerowski obóz koncentracyjny w Polsce

Władysławowo

- z wieżą widokową Domu Rybaka i aleją gwiazd Sportu

Wejherowo-

kaszubska Częstochowa- kalwaria i kościół sw Anny

P A S P O J E Z I E R Z Y

Pojezierze Mazurskie

obejmuje wschodni pas pojezierzy, od Pojezierza Olsztyńskiego do granicy z Rosją i
Litwą.

Region słabo zaludniony i uprzemysłowiony

Krajozbraz jest urozmaicony, o cechach rzeźby młodoglacjalnej (Dylewsk Góra 312
m n.p.m. szeskie Wzgórza 309 m n.p.m.)

Najważniejszy obszar pojezierny w Polsce. Jeziora zajmują ponad 7% powierzchni,

znajdują się tutaj dwa największe jeziora w Polsce: Śniardwy i Mamry i najgłębsze
jezioro hańcza

Wiele jezior jest połączonych kanałami, co umożliwia żeglugę

Wiele powierzchni leśnych m.in. Puszcza Piska i Augustowska

Walory wypoczynkowe:

Występują cechy niezbędne obszarów wypoczynkowych-czyste powietrze, cisza, niski
stopień urbanizacji

Możliwość rekreacyjnego wykorzystania jezior: okolice Ostródy, Mrągowa,
Szczytna, Mikołajek, Ruciane Nida, Gizycka, Ełku,

Możliwość uprawiania sportów zimowych: okolice Lidzbarka Warmińskiego (Góra
Krzyzowa), Gołdapi, Mrągowa i Leszczewo na Suwalszczyżnie

Walory przyrodnicze

•

Rezerwat krajobrazowy „Kurtynia” – jezioro Kurtyńskie

•

Mazurski Park Krajobrazowy (rezerwat Łuknajno – międzynarodowy
rezerwat biosfery),

•

Mazurski Park Krajobrazowy

•

Suwalski Park Krajobrazowy.
3. Wigierski Park Krajobrazowy

•

39 głazów narzutowych, Największy Tatarski Kamień 19 m obwodu koło
Nidzicy

•

głazowiska "Fuledzki Róg" i "Dobieński Róg" oraz "Bachmanowo".

•

1060 drzew pomnikowych,są to m.in;Dęby Królewskie w Rucianem, czy Dąb
nad Mukrem

•

hodowla Tarpana w Popielnie

•

rezerwat Żrodła Łyny koło Olsztyna

•

Wąwóz Wałszy – jar rzeki Wałszy koło Elbląga

•

Park Dzikich Zwierząt w Kadzidłowie

Ważniejsze atrakcje turystyczne

Augustów:

odbudowana stara poczta z pocz. XIX w., kanał Augustowski

(Pomnik Historii)

Chełmno

– Stare Miasto z renesansowym ratuszem

(pomnik historii)

Dobre Miasto

– gotycka kolegiata i fragmenty murów obronnych

Ełk:

mury zamku krzyżackiego

GIERŁOŻ

koło Kętrzyna - Kwatera Hitlera „Wilczy Szaniec” miejsce gdzie dokonano

zamachu na Hitlera

Giżycko:

dawny zamek obronny zbudowany przez Krzyżaków w 1340r., Twierdza Boyen

Gołub-Dobrzyń-

zamek krzyżacki, słynne turnieje rycerskie

Grunwald-

miejsce słynnej bitwy

Kętrzyn -

, Zamek Krzyżacki, Kościół Gotycki św Jerzego ze sklepieniami kryształowymi

Loża Masońska, Ratusz, Kościół Św. Katarzyny

Kwidzyn

- zespół gotyckich budowli ceglanych-zamek z XIV w. i katedra św. Jana

Ewangelisty

Lidzbark Warmiński

–zamek biskupi z XIV w , pozostałości murów miejskich i gotycki

kościół

Nidzica-

gotycki zamek krzyżacki, fragmenty obwarowań miejskich

Olsztyn-

zamek kapituły warmińskiej z XIV w , gotycka Wysoka Brama i pozostałości

murów obronnych, stare miasto

Olsztynek-

Skansen

Pranie

- Leśniczówka Pranie muzeum Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego

Reszel-

zamek gotycki

Stańczyki-

zabytkowy wiadukt kolejowy

Szwajcaria-

Wieś, Cmentarzysko Jaćwingów, Jaćwingowie

Święta Lipka

: sanktuarium Maryjne barokowy kościół i klasztor Jezuitów z barokowymi

organami z ruchomymi figurami

Sejny

: kościół i klasztor podominikański z gotycką figurą szafkową Panny Maryi z XV w.,

Suwałki

: kościół z 1825 r., późnoklasycystyczne domy z pierwszej połowy XIX w.,

neoklasycystyczny ratusz z połowy XIX w., gmach dawnego gimnazjum.

Wigry:

barokowy kościół z 1704-45 r. z ciekawymi witrażami, eremy (domki pustelników)

Pojezierze pomorskie

sąsiaduje z Niziną Szczecińską od zachodu, Pobrzeżem Słowińskim od północy,
Ż

uławami Wiślanymi od wschodu i Pojezierzem Wielkopolskim od południa.

Krajobraz jest urozmaicony, polodowcowy związany z morenami czołowymi,
niekiedy o znacznych wysokościach, np. Wzgórza Szymbarskie z Wieżycą (329 m
n.p.m.).

Charakterystycznymi są ciągi wzgórz morenowych oraz liczne jeziora wypełniające
zagłębienia śródmorenowe i rynny polodowcowe

Kaszuby, tzw. Szwajcaria Kaszubska – miejsce największej liczby jezior w Polsce,

Liczne obszary zalesione m.in. Bory Tucholskie, Puszcza Drawska i Barlinecka

duże zalesienie i mała gęstość zaludnienia

dobre warunki dla turystyki pieszej, rowerowej, kajakowej i żeglarskiej

Walory wypoczynkowe:

Występują cechy niezbędne obszarów wypoczynkowych-czyste powietrze, cisza, niski
stopień urbanizacji

Możliwość rekreacyjnego wykorzystania jezior: Myślibórz(poj. Myśliborskie),
Szczecinek , Czaplinek,(poj. Drawskie) Kartuzy, Kościerzyna (poj.Kaszubskie)
Charzykowy, Chojnice, Koronowo (bory Tucholskie).

Uzdrowiska: Trzcińsko Zdrój, Połczyn Zdrój,

Możliwość uprawiania sportów zimowych: Wieżyca

Walory przyrodnicze

•

Parki Narodowe: Borów Tucholskich, Ujście Warty i Drawieński

•

Cisy Staropolskie im. Leona Wyczółkowskiego" najpiękniejsze i największe skupienia
cisów na całym kontynencie Europejskim

•

Parki Krajobrazowe: Kaszubski, Dolina Słupi,

•

Jar rzeki Radni

•

Dolina Pięciu jezior-utworzona przez rzekę Drawę która tworzy 5 oczek wodnych

•

Park Zdrojowy w Połczynie Zdroju

•

Ogród dendrologiczny w Przelewicach

Będomin

– pamiątki po Józefie Wybickim – twórcy tekstu Mazurka Dąbrowskiego i

Muzeum Hymnu Narodowego,

Borne Sulinowo-

Dawna baza wojsk radzieckich

Bydgoszcz

fara późnogotycka św. Miko aja i św. Marcina, klasztor Klarysek z Muzeum

Okręgowym, ogród botaniczny i alpinarium,

Bytów

zamek krzyżacki z XIV/XV w. Muzeum Zachodniej Kaszubszczyzny, turnieje

rycerskie, festiwale kultury kaszubskiej

Chmielno

- Muzeum Ceramiki Kaszubskiej, v

Chojna-

kościół NMP –w stylu gotyckim,ratusz, Kościół i Klasztor Augustianów, Mury

obronne

Chojnice

gotycki kościół ścięcia św. Jana Chrzciciela z XIV w., kościół Zwiastowania

NMP z XVIII w., zachowany fragment murów obronnych w XIV z Bramą Człuchowską

Czaplinek

- kościół św. Trójcy z przełomu XIV i XV w., z baldachimowym baokowym

ołtarzem;

Gniew

gotycki zamek krzyżacki z XIII w. z muzeum archeologicznym i kowalstwa

artystycznego, gotycki ratusz i kościół parafialny oba z XIV w., Pałac Marysieński z XVII w.
(obecnie hotel),

Kartuzy

- Muzeum Kaszubskie z bogatymi zbiorami etnograficznymi , klasztor Kartuzów z

kościołem gotyckim, krytym barokowym dachem w kształcie trumny,

Kościerzyna

– skansen kolejowy

Pelplin

-pozostałość zespołu klasztornego Cystersów – gotycka bazylika NMP z XIII/XVI w.,

późnorenesansowy ołtarza główny – jeden z największych w Europie i największym w
Polsce, Muzeum Diecezjalne z jedynym w Polsce egzemplarzem Biblii Gutenberga

Szczecinek

-Zamek Książąt Pomorskich z XIV w., gotycką wieżę, jedyną pozostałość

kościoła św. Mikołaja z XVI w., a także budynek, w którym w XIX w. mieściła się szkoła
ś

rednia.

Tuczono-

zamek Wedlów z XIV w

Wąsiory

- kamienne kręgi- zespół kultowy Gotów z I w ne

Wdzydze Kiszewskie

- najstarszy skansen w Polsce

Pojezierze wielkopolskie

Obszar rzeźby młodoglacjalnej jednak o zdecydowanie mniejszym niż na pozostałych
pojezierzach zróżnicowaniu rzeźby oraz mniejszych róznicahc wysokoścu

obszar rolniczy - lasów jest stosunkowo mało. Ciągną się na obszarze z południo-
wschodu od Wrześni na północo-zachód ku Noteci, jak również na południe od Pozna

znacznie mniejsze wysokości względne najwyższe wzgórza morenowe na Pojezierzu
Lubuskim osiągają 227 m n.p.m. szczyt Bukowca

zdecydowanie mniejsze zalesienie i mniej akwenów wodnych - większe zespoły leśne
występują w zachodniej i północnej części regionu (Puszcza Notecka, Bory
Rzepińskie).

najdłuższy w Polsce sezon kąpielowy

Pojezierze nie ma rangi ważnego obszaru wypoczynkowego w znaczeniu krajowym.
Służy przede wszystkim turystyce i wypoczynkowi urlopowemu mieszkańców
własnego regionu,

Jest ważnym regionem dla turystyki krajoznawczej

walory wypoczynkowe:

Możliwość rekreacyjnego wykorzystania jezior najkorzystniejsze warunki na
pojezierzu Sławskim (najdłuższy sezon kąpielowy) oraz poj. Lubuskim

Uzdrowiska: Ciechocinek, Inowrocław, Wieniec

walory przyrodnicze:

•

Wielkopolski PN (fragmenty pierwotnej przyrody i formy polodowcowe)

•

Ogród Botaniczny w Poznaniu

•

Palmiarnia w Poznaniu-największa w Polsce

•

arboretum (park z wieloma gatunkami drzew) w Kórniku

•

Parki Krajobzowe m.in. Łagowski Park Krajobrazowy, Pszczewski Park
Krajobrazowy , Barlinecko-Gorzowski Park Krajobrazowy

•

Zabytkowy park w Rogalinie z Debami Rogalińskimi- największym w Europie
skupiskiem starych debów (około 900) największe to Lech, Czech i Rus

•

Meteoryt Morasko- miejsce upadku meteorytu

Poznań

(

pomnik historii)

Ostrów Tumski- Katedra jedna z najstarszych w Polsce, pierwotnie przedromańska
Słynna złota kaplica - Mauzoleum pierwszych władców Polski Mieszka I i Bolesława
Chrobrego

Pałac arcybiskupi z XVIII w.,

Renesansowy ratusz z końca XIII w., ze słynnymi koziołkami

Zabytkowe kamienice mieszczańskie z XVII , pałac Górków , pałac Działyńskich

liczne zabytkowe kościoły min barokowa fara Sw Stanisława

Biblioteka Raczyńskich

Muzea: Muzeum Instrumentów Muzycznych, Muzeum archeologiczne, Muzeum
Motoryzacji, Muzeum Wojskowe itp

Międzynarodowe Targi Poznańskie

Toruń

-leży na pograniczu poj. Wielkopolskiego, Mazurskiego i Pomorskiego

Zespół staromiejski Torunia jest wpisany na

Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego

UNESCO

.

(pomnik historii)

kościoły gotyckie: św. św. Janów Chrzciciela i Ewangelisty, pofranciszkański
Wniebowzięcia NMP, św. Jakuba

Rynek Staromiejski w Toruniu i gotycki Ratusz Staromiejski

pozostałości średniowiecznych obwarowań miejskich: fragmenty murów i kilka baszt
(wśród nich m.in. Krzywa Wieża, Monstrancja, Gołębnik,)

ruiny zamku krzyżackiego

zespół gotyckich i barokowych kamienic i pałaców

Kamienica Pod Gwiazdą, dom z XV

Pomnik Mikołaja Kopernika

Dwór Artusa w Toruniu, monumentalny neorenesansowy gmach (1889-1891, R.
Schmidt) położony w południowej części Rynku Staromiejskiego – obecnie Centrum
Kultury

Muzeum M. Kopernika, Muzeum Sztuki Dalekiego Wschodu, Muzeum Piernika

Biskupin

rezerwat archeologiczny

(pomnik historii)

Dziekanowice

- Wielkopolski Park Etnograficzny (skansen)

Giecz

Rezerwat archeologiczny-grodzisko

Gniezno

-. Katedra Gnieźnieńska Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha w której złożono

zwłoki św. Wojciecha, najwyższej klasy zabytek (gotycki), z Drzwiami Gnieźnieńskiemi z
XII w. (sceny z życia św. Wojciecha), Muzeum Początków Państwa Polskiego

Gościkowo -Paradyż

- opactwo cystersów tzw. z kościołem w stylu barokowym,

Konin

– kościół sw Andrzeja z XV w , gotycki Kościół św. Bartłomieja, najstarszy Polski

znak drogowy, zabytkowy układ starego miasta z kamienicami i ratuszem

Kórnik

– zamek otoczony fosą, pochodzący ze Średniowiecza, Późniejsze przebudowy

zamku przekształciły budowlę na styl gotycki. Wielkim skarbem zamku są zbiory Biblioteki
Kórnickiej, w której znajdują się między innymi unikatowe wydania dzieł Mikołaja Reja i
Jana Kochanowskiego.

Kruszwica

– miasto to słynie głównie z zabytków: gotyckiej, ceglanej wieży stojącej na

wzgórzu nazywanej Mysią Wieżą – pozostałość po XIV-wiecznym zamku gotyckim,
zbudowanym przez Kazimierza Wielkiego oraz romańskiej kolegiaty św. Piotra i Pawła z
ok.1120-1140 wieku.

Biskupin

–pozostałości i odkrycia archeologiczno-historyczne z rekonstrukcją części osady

warownej, zbudowanej w 747-722 p.n.e.

Ląd

– Zespół dawnego opactwa cysterskiego (

pomnik historii)

Licheń

- Bazylika w Licheniu (Największe Sanktuarium Maryjne w Polsce)

Lubiń

- zespół opactwa benedyktynów (

pomnik historii)

Łagów

Lubuski zamek joannitów z XV w z 35-metrową wieżą widokową,

Międzyrzecki Rejon Umocnień

- potężne fortyfikacje niemieckie z II WŚ 30

wielopiętrowych bunkrów, Podziemne korytarze – 30 km,

Ostrów Lednicki

- miejsce gdzie odbył się chrzest Polski Rezerwat archeologiczny (Ruiny

palatium Mieszka I) Muzeum Pierwszych Piastów, (

pomnik historii)

Pobiedziska

- park miniatur wielkopolski

Rogalin

Rokokowo-klasycystyczny pałac Raczyńskich z muzeum wnętrz Park Francuski z

XVIII w., Park krajobrazowy w stylu angielskim z „Dąbrową Rogalińską”,

Trzemeszno

–Zespół Poklasztorny Kanoników Regularnych, budynki późnobarokowe

fundacji opata Michała Kosmowskiego, kościół Wniebowzięcia NMP (klasztor norbertanów,
ufundowany ok. 1130 r. przez Bolesława Krzywoustego) z barokowym i klasycystycznym
wyposażeniem z XVIII w. oraz późnobarokowy szpital wybudowany w latach 1787-91.

Strzelno

– znajdują się tu dwa romańskie kościoły: poklasztorny kościół norbertanek św.

Trójcy z XII z niezwykle cennymi kolumnami romańskimi z ok. 1170 r. oraz znajdujący się
obok kościół św. Prokopa z XII/XIII w., wzniesiony na planie koła, przykryty kopułą.

Śmiełów

- zespół pałacowo -parkowy, Muzeum Adama Mickiewicza

Wenecja

- Muzeum Skansen Kolei Wąskotorowej i ruiny zamku

Zielona Góra

- ze starym rynkiem; region zielonogórski to zagłębie polskiej produkcji win,

występują tu liczne pola uprawne winnej latorośli; przyroda nieskażona, region obfituje w
liczne tereny leśne;

P A S N I Z I N

Nizina Mazowiecka.

kraina geograficzna w pasie nizin środkowopolskich, mimo sporego udziału terenów
równinnych, ma duże zróżnicowanie krajobrazu

jest to obszar rzeźby staroglacjalnej- główne rysy rzeźby zostały wykształcone w
wyniku działania lądolodu w czasie zlodowacenia środkowopolskiego. Formy
utworzone w wyniku działalności lodowców, uległy znacznemu zdenudowaniu w
warunkach klimatu peryglacjalnego.

w krajobrazie przeważają płaskie lub lekko faliste równiny,

teren o małej liczbie jezior, mocno zanieczyszczonych rzekach

obszar wybitnie rolniczy

okolice Grójca to jeden z największych w Polsce obszarów sadowniczych.

Na nizinie mazowieckiej znajdują się 4 puszcze: Kampinoska, Kurpiowska, Biała i
Zielona.

Walory wypoczynkowe:

Ważniejsze obszary o korzystnych walorach wypoczynkowych to puszcze:
Kampinoska, Kurpiowska, Biała i Zielona a także lasy Chojnowskie, lasy Bielskie,
Kabackie

Ważniejsze obszary wypoczynku to sztuczny zbiornik wodny – Jezioro Zegrzyńskie, z
kąpieliskami i możliwością uprawiania sportów wodnych.

Dla rejonu Płocka miejscem rekreacyjnym(sporty wodne) jest Jezioro Włocławskie.

Dużą popularnością cieszą się doliny rzek Świder, Wkra, Liwiec, Pilica.

uzdrowisko Konstancin-Jeziorna i Otwock

Walory przyrodnicze

•

Kampinoski Park Narodowy -krajobraz tego parku to wydmy, obszary bagienne oraz
lasy.

•

Mazowiecki Park Krajobrazowy Chojnowski Park Krajobrazowy.

•

Parki zabytkowe: Wilanów, Łazienki, Park Saski, Arkadia, Nieborów

•

Ogrody botaniczne w Warszawie i Powsinie

•

Ogród Zoologiczny w Warszawie i Płocku

•

Park zdrojowy w Konstancinie

•

Granica-muzeum Kampinoskiego Parku Narodowego

•

Błękitne Źródła k. Tomaszowa Mazowieckiego

Warszawa

(pomnik historii)

wpisana na Listę Światowego dziedzictw Kultury UNESCO

•

Zamek Królewski w Warszawie i plac zamkowy z Kolumną Zygmunta

•

Stare Miasto z murami miejskimi i barbakanem, rynkiem i zabytkowymi kamienicami

•

Katedra św Jana – w podziemiach spoczywają: m.in. Stanisław August Poniatowski,
Henryk Sienkiewicz, Ignacy Paderewski i inni zasłużeni

•

Trakt Królewski – Kościół Sw Anny z Xv w, Kościół Wizytek XVIII , Uniwersytete
warszawski, Kościół Sw Krzyża i Pałac Staszica, Zamek Ujazdowski,

•

Warszawska Syrenka

•

Nowe Miasto – Kościół sw Jacka, Rynek, Kocioł Sakramentek

•

Pałace: Krasickich, Namiestnikowski, Pod Blachą

•

Katedra sw Jana – w podziemiach groby

•

Pałac barokowy w Wilanowie

•

Łazienki Królewskie i klasycystyczny Pałac na Wodzie

•

Cytadela, Grób Nieznanego Żołnierza

•

Muzeum Powstania Warszawskie, Muzeum Sportu i Turystyki , Muzeum narodowe, #
Państwowe Muzeum Archeologiczne,Muzeum Azji i Pacyfiku, Muzeum Łowiectwa i
Jeździectwa, Muzeum Wojska Polskiego

•

Kolekcja Jana Pawła II

Arkadia

- krajobrazowy park romantyczny z budowlami ogrodowymi

Ciechanów

Zamek Książąt Mazowieckich, Muzeum Szlachty Mazowieckiej

Czarnolas

-Muzeum Jana Kochanowskiego

Czersk

-zamek książąt Mazowieckich- ruiny

Czerwieńsk-

romański kościół z freskami należącymi do najstarszych w Polsce

Łodź-

Palac Steinertów, Pałac Poznańskiego, ulica piotrkowska, Rezydencja Księży Młyn,

Muzeum Kinematografii, Muzeum Włókiennictwa

Łowicz

-ośrodek o zachowanych tradycjach kultury ludowej

Modlin

-twierdza z XIX w

Nieborów

–barokowy zespół pałacowo-parkowy Radziwiłów

Niepokalanów

-ośrodek pielgrzymek o zasięgu międzynarodowym, kult Św. Maksymiliana

Kolbe

Opiniogóra

- Palac Krasińskich i park, Muzeum Romantyzmu

Palmiry

- cmentarz gdzie pochowano 2tys osób zamordowanych przez Niemców w 1939 r

Płock

- katedra na wzgórzu Tumskim z XII w. drzwi płockie z XII w. (kopia, pierwowzór w

Nowogrodzie Wielkim), rotunda z X/XI w , pozostałości zamku Książąt mazowieckich,

Radom

Ratusz i zabytkowe kościoły Sw Katarzyny zz XIV w i Jana Chrzciciela z XV w,

Klasycystyczne kamienice, Muzeum Wsi Radomskiej

Siedlce

Pałac Ogińskich, ratusz Jacek, kościół farny , Muzeum Jana Pawła II

Sochaczew-

największy w Polsce skansen kolei wąskotorowej

Studzienki Pancerne

-miejsce bitwy

Sulejów

- Opactwo cystersów, XII/XIII w.

Treblinka

-obóz zagłady

Tum

- Kolegiata NMP i św. Aleksego, XII w

Walewice

- pałac z XVIII w

Żelazowa Wola-

dworek Fryderyka Chopina, koncerty chopinowskie

Nizina Południowowielkopolska.

ukształtowanie terenu faliste

jest regionem wybitnie rolniczym, o jednym z najważniejszych poziomów rozwoju
tego działu gospodarki.

Region w większości stanowi równinną krainę rolniczą.

Walory wypoczynkowe:

Walory wypoczynkowe ograniczone w związku ze znacznym przekształceniem
krajobrazu m.in. przez przemysł i wykorzystaniem rolniczym

Obszary wypoczynku to przede wszystkim dolina Warty oraz nieliczne obszary
zalesione

Uzdrowisko-Uniejów (wody termalne solankowe)

Walory przyrodnicze

•

„Kamień św. Jadwigi” – głaz narzutowy z okolic Gołuchowa

•

Park w Gołuchowie- ma status parku dendrologicznego (największego w Polsce
arboretum - ponad 160 ha) z wielkim bogactwem gatunków drzew krajowych i
zagranicznych

•

Muzeum leśnictwa w Gołuchowie

Gołuchów-

zamek w stylu renesansu francuskiego własność leszczyńskich a później

Czartoryskich.

Gostyń – Głogówko

– zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri (

pomnik

historii)

Kalisz-

Sanktuarium świętego Józefa, Ratusz, Katedra Św. Mikołaja – jeden z najstarszych

kościołów miasta, wzniesiony z XIII Gołuchów, Most Kamienny lub Aleksandryjski,
Pojezuicki Kościół Św. Stanisława i Wojciecha, Baszta „Dorotka“, Kościół i Klasztor OO.
Franciszkanów z XIII Rezerwat Archeologiczny na Zawodziu

Rydzyna

-Pałc Leszczyńskich, zabudowa rynku

Uniejów

gotycki kościół parafialny Wniebowzięcia NMP XIV w , kaplica grobowa

prawosławna (cerkiewka), zamek, obecnie hotel, XIV w

Nizina Śląska.

stanowi fragment Dolnego Śląska.

rozległa równina położona w dorzeczu środkowej Odry

Znajdują się tu rozległe, równinne obszary o mało urozmaiconej rzeźbie.

Krajobraz jest staroglacjalny. Zachowały się ostańce ozów, kemów i wzgórz
morenowych

specyficzny klimat (najcieplejszy w Polsce),

Nizina Śląska jest dobrym terenem rolniczymi sadowniczym

Walory wypoczynkowe:

Najważniejsze obszary wypoczynku to region Stawów Milickich oraz sztuczne
zbiorniki wodne w tym Jezioro Turawskie

Walory przyrodnicze

Ś

lężański Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Doliny Baryczy)

flora i fauna na terenie rezerwatu Stawy Milickie

Dolina jezierzycy-lasy i stawy

Dąb Chrobry koło Przemkowa

Zabytkowy park w Żaganiu

Arboretum w Wojsławicach

Park Mużakowski w Łeknicy

(pomnik historii)

Wpisany na liste Światowego

dziedzictwa kultury UNESCO

Ogród botanicznywe Wrocławiu

Park szcyztnickii ogród japoński we Wrocławiu

Wrocław

•

Panorama Racławicka, malowidło o rozmiarach 15 x 114 m, przedstawiające bitwę
pod Racławicami - pierwsze i jedyne zachowane do dziś polskie dzieło tego rodzaju

•

Stare Miasto (rynek, pl. Solny, Nowy Targ i ul. Świdnicka)

(pomnik historii)

•

Gotycko-renesansowy ratusz

•

Zabytkowe kamienice: min Jaś i Małgosia

•

Zabytkowe kościoły: Św Marii Magdaleny, Sw Elżbiety

•

Ostrów tumski z gotyckimi kościołami sw Krzyża i katedrą Jana chrzciciela

•

Uniwersytet Wrocławski-ze słynna Aulą Leopoldiną –najpiękniejszą aula w Polsce

•

Hala Ludowa-

pomnik historii

Brzeg

dawna stolica jednego z piastowskich księstw śląskich, z zamkiem książęcym

renesansowym zwanym "Śląskim Wawelem".

Głogów

: zamek książąt piastowskich Xiii, Starówka, kolegiata

Henryków

– barokowe opactwo cystersów

Legnica

- Zamek Piastowski- Mauzoleum Piastów, Barokowy kościół p.w. Św. Jana

Chrzciciela, Gmach Akademii Rycerskiej, Kamieniczka Pod Przepiórczym Koszem, Katedra
p.w. Św. Apostołów Piotra i Pawła, Kościół Mariacki,

Legnickie Pole-

pobenedyktyńskie opactwo w Legnickim Polu z kościołem klasztornym pw.

Ś

więtego Krzyża i św. Jadwigi . Kościół p.w. św. Jadwigi wraz z kompleksem klasztornym

benedyktynów uznany za zabytek klasy „0

” i pomnik historii.

Lubiąż

największy na Śląsku pocysterski zespół klasztorny będący jedną z największych

budowli barokowych w Europie.

Łęknica

– Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym

Moszna-

Zamek Moszna jest jednym z najpiękniejszych zamków w Polsce.

Opole

słynie z corocznego festiwalu polskiej piosenki; inne atrakcje, to tzw. Zielony Mostek,

Wieża Piastowska;

Środa Śląska

miasto z zachowanym średniowiecznym założeniem urbanistycznym będącym,

unikalny wrzecionowaty rynek i jedne z lepiej zachowanych murów miejskich,

Trzebnica

pocysterski zespół klasztorny i kościołem św. Jadwigi, w którym pochowana jest

ś

więta wraz z mężem księciem Henrykiem I Brodatym, świątynia ta jest jedną z najstarszych

w Polsce i jednym z najważniejszych miejsc pielgrzymkowych na Śląsku

Wojsławice

- Arboretum - ogród botaniczny założony w 1880 r

Nizina Podlaska

falisty teren składający się z zabagnionych kotlin- rozlewisk Biebrzy i Narwi.

Region jest słabo rozwinięty rolniczo, a z powodu słabych gleb i krótkiego okresu
wegetacyjnego

Jest to jeden z najsłabiej zaludnionych terenów polski

dużym walorem Podlasia jest specyficzny klimat

elementy przyrody pierwotnej: puszcze Białowieska i Knyszyńska, bagna Biebrzy

wysoki stopień lesistości - 29,2%,

Walory wypoczynkowe:

Najbardziej popularnym subregionem jest Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie. W
skład Pojezierza wchodzi ponad 60 jezior .Najwięcej osób wypoczywa nad Jeziorem
Białym Włodawskim i Zagłęboczem

Ś

rodowisko o dużym stopniu naturalności.

Walory przyrodnicze

Biebrzański Park Narodowy. Jest to największy Park Narodowy w Polsce.
Najciekawsze miejsca tego parku to: Bagno Ławki, Rezerwat Przyrody Czerwone
Bagno,

Białowieski Park Narodowy najstarszy Park narodowy w Polsce , na terenie tego
parku znajduje się ostatni, w Europie, kawałek pierwotnej puszczy. Najważniejszą
atrakcją parku są żubry, obecnie w liczbie 500

(pomnik historii)

wpisany na Listę

Ś

wiatowego dziedzictwa kultury UNESCO

Poleski Park Narodowy- Park reprezentuje przyrodę wschodniej części Polski.
Zajmuje płaskie tereny w zachodniej części Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej,
będącej częścią Polesia Podlaskiego.

Park Krajobrazowy Podlaski Przełom Bugu

Biała Podlaska

-pozostałości zamku Radziwiłłów,

Białystok

- zespół pałacowo-parkowy Branickich z XVII-XVIII w, cerkiew Katedralna p.w.

ś

w. Mikołaja Cudotwórcy z lat 1843-1846

Bohoniki

- drewniany meczet z 1900 r., mizar - cmentarz muzułmański z XVII i XIX w., głaz

upamiętniający 300-lecie osadnictwa tatarskiego, drewniana zabudowa wsi z końca XIX i
początku XX w.

Choroszcz

- letni pałac Branickich z lat 1752-1759 z założeniem parkowym z lat 1726-1763

Drohiczyn

- zespół klasztorny jezuitów z katedrą p.w. Świętej Trójcy z , Zespół klasztorny

franciszkanów z XVIII w. z kościołem p.w. Wniebowzięcia NMP, zespół klasztorny
benedyktynek z lat 1729-1744 z kościołem p.w. Wszystkich Świętych, murowana cerkiew
p.w. św. Mikołaja Cudotwórcy z lat 1763-1792, góra zamkowa z grodziskiem
wczesnośredniowiecznym

Grabarka

-święta góra Prawosławia, góra krzyży (miejsce pielgrzymkowe)

Janów Podlaski

najsłynniejsza w Polsce hodowla czystej krwi koni arabskich, zabytkowe

stajnie

Kodeń

-Sanktuarium maryjne

Kruszyniany

- najstarszy w Polsce drewniany meczet z końca XVIII w, cmentarz

muzułmański z najstarszym nagrobkiem z końca XVII w.,

Leśna Podlaska

-Sanktuarium maryjne z barokowym kosciołem

Łomża

- katedra p.w. św. Michała Archanioła i Jana Chrzciciela XVI w, pałac biskupi z 1925

r., klasztor kapucynów z z kościołem p.w. MB Bolesnej, klasztor i kościół benedyktynek z lat

Mielnik

- grodzisko wczesnośredniowieczne z XI-XII w. na Górze Zamkowej, ruiny

gotyckiego kościoła p.w. Trójcy Świętej z XVI w.

Międzyrzec Podlask

i

pozostałości zespołu pałacowo-parkowego, m.in. pałacyk myśliwski z

XIX w , zdewastowany pałacyk angielski

Osowiec Twierdza

- zespół fortyfikacji rosyjskiej Twierdzy Osowiec z końca XIX i początku

XX w.

Pratulin

-miejsce pielgrzymkowe, sanktuarium męczenników podlaskich

Radzyń Podlaski

- barokowy pałac Potockich i park geometryczny

Supraśl

- zespół klasztorny bazylianów z XVI-XVIII w. z obronną cerkwią (odbudowana)

p.w. Zwiastowania NMP z lat 1503-1511, zespół pałacowo-parkowy Buchholtzów z lat 1892-
1903

Tykocin

- synagoga z 1642 r., dom talmudyczny z XVIII w., cmentarz żydowski z XVI w

(najstarsze nagrobki z XVIII w.)

Wola Okrzejska

- miejsce urodzenie H. Sienkiewicza

P A S W Y Ż Y N

Wyżyny w Polsce ciągną się na powierzchni ok. 100 tys. km2. Wyróżniamy: Wyżynę Śląską,
Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Nieckę Nidziańską, Wyżynę Kielecko-Sandomierską i
Wyżynę Lubelską z Roztoczem.

Wyżyna Śląska

zbudowana z piaskowców, zlepieńców i łupków gdzie wytworzył się węgiel
kamienny, pół.-wsch. część budują dolomity, wapienie i iły w których wytworzyły się
rudy cynku, ołowiu oraz żelaza

najwyższe wzniesienie to Góra Świętej Anny (400m n.p.m.) zbudowana z wapieni i
bazaltów

sieć rzeczna bardzo rzadka, cieki krótkie, silnie zanieczyszczone przez przemysł,
występuje tutaj deficyt wody

naturalna roślinność zniszczona w dużym stopniu przez człowieka,

Jest to największy obszar zurbanizowany w Polsce.

Ruch turystyczny na Górnym Śląsku to głównie turystyka poznawcza oraz
wypoczynek weekendowy.

Walory wypoczynkowe:

Mieszkańcy Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego chętnie wypoczywają w lasach
otaczających ten region.

Wypoczynek koncentruje się również nad sztucznymi zbiornikami wodnymi :
Dzierżono Duże, Przeczycie, Pogoria.

Status uzdrowiska mają miejscowości Goczałkowice Zdrój, Jastrzębie Zdrój

Walory przyrodnicze:

•

Park Zdrojowy w Jastrzębiu-Zdroju

•

Zabytkowe parki w Pszczynie i Świerklańcu, Rudach Wielkich

•

Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich-
Ogród botaniczny w Mikołowie

•

Ogród zoologiczny w Chorzowie

•

Palmiarnia w Gliwicach, Egzotarium w Sosnowcu

Tarnowskie Góry

Kopalnia Kruszców wraz ze Sztolnią "Czarnego Pstrąga" wpisania na listę

Pomników Historii.

Pszczyna

zamek - bogato wyposażona rezydencja książęca.

Tychy

Muzeum Piwowarstwa

Radzionków

jedyne w Polsce Muzeum Chleba.

Piekary Śląskie

sanktuarium Maryjne gdzie znajduje się obraz Matki Bożej Piekarskiej.

Pławniowice

-Zespół pałacowo-parkowy, z unikatowymi wnętrzami z XIX wieku,

Gliwice

Radiostacja (wysokość 111 m) - przykład konstrukcji drewnianej, unikatowej na

skalę światową. Historyczne miejsce tzw. prowokacji gliwickiej - propagandowego
usprawiedliwienia przez Hitlera wybuchu II wojny światowej.

Góra Świętej Anny

krajobraz kulturowo-przyrodniczy

(pomnik historii)

Bytom

Górnośląska Kolej Wąskotorowa, Najstarsza w Europie, działająca nieprzerwanie od

ponad 150 lat, kolejka wąskotorowa.

Zabrze

Skansen Górniczy Królowa Luiza, Zespół zabytkowych obiektów kopalnianych z

czynną maszyną parową z 1915 r. i wieżą szybową.

Sosnowiec

Pałac Schöna, XIX-wieczna rezydencja sosnowieckich przemysłowców - obecnie

siedziba muzeum.

Rudy Wielkie-

Kompleks przyrodniczo-architektoniczny zakonu cystersów, w którego skład

wchodzi zespół klasztorno-pałacowy i zabytkowy park z licznymi alejami, stawami i starym
drzewostanem. W pocysterskim kościele znajdują się relikwie św. Walentego, patrona
zakochanych.

Niecka Nidziańska

obniżenenie zbudowane z margli, gipsów, lessu, piasków i glin morenowych

występują tu wody mineralne siarczkowe (Busko-Zdrój, Solec Zdrój)

Wysokości sięgają od 200 do 300 m n.p.m. (maks. 416m – Biała Góra

Niecka Nidzińska jest regionem dość słabo uprzemysłowionym. Rozwinął się tu
głównie przemysł mineralny.

Niecka Nidziańska jest dość słabo zaludniona i zurbanizowana.

Walory wypoczynkowe:
Wypoczynek skupia się w uzdrowiskach Solec i Busko Zdrój oraz w dolinie Nidy

Walory przyrodnicze:

Obszar Niecki porastają zbiorowiska roślinności stepowej chronione w kilku

Nadnidziański Park Krajobrazowy

Liczne rezerwaty: Rez. "Skorocice" - najpiękniejsze w Polsce formy krasu gipsowego
rezerwat roślinności słonolubnej „Owczary” w Busku Zdroju, Rez. stepowy "Przęślin"

Ciekawe formacje skalne –rezerwat Srokocice, Gipsowa skałka w Gackach - jaskółcze
ogony

Jędrzejów

- opactwo cystersów i jedyne w Polsce muzeum zegarów słonecznych i

przyrządów gnomonicznych

Nagłowicie

-dwór Mikołaja reja

Pińczów

Manierystyczna kaplica św. Anny

Wiślica

znajduje się tu gotycki kościół kolegiacki fundacji Kazimierza Wielkiego;

Skalbmierz

- kościół pw. św. Jana Chrzciciela z XV w.

Wyżyna Kielecko-Sandomierska

W części centralnej wznosi się pasmo Gór Świętokrzyskich z Łysicą (612 m n.p.m.).

Góry Świętokrzyskie (stare góry fałdowe, powstały podczas kaledońskich i
hercyńskich ruchów górotwórczych,

Stoki pokrywają rumowiska skalne (gołoborza)

znaczne obszary przysypane grubą powłoką lessu W lessowych terenach Wyżyny
Sandomierskiej wytworzyła się w wyniku erozji gęsta sieć wąwozów.

najlepsze gleby i kilmat dla rozwoju rolnictwa występuje w okolicach Sandomierza,.
Rozwinięte jest także warzywnistwo i sadownictwo.

największym kompleksem leśnym jest Puszcza Świętokrzyska, Puszcza Jodłowa w
Łysogórach gdzie utworzono Śwętokrzyski PN

Większe zespoły leśne występują w Górach Świętokrzyskich (zwłaszcza Puszcza
Jodłowa w paśmie Łysogór), na Przedgórzu Iłżeckim (rozległe Lasy Starachowickie)
oraz na Płaskowyżu Suchedniowskim.

walory wypoczynkowe:

Największym ośrodkiem wypoczynkowym jest Sielpia Wielka, położona nad
sztucznym spiętrzeniem Czarnej.

możliwość uprawiania narciarstwa: Bałtów, Bodzentyn,Kielce,

Walory przyrodnicze:

•

Ciekoty- przełom rzeki Lubrzanki

•

Jaskinia "Raj"

•

"Góry Pieprzowe" rezerwat obejmuje fragment stromej krawędzi zbocza doliny Wisły.
Zbudowane z łupków kambryjskich barwą przypominającą pieprz - stąd nazwa.

•

Rezerwat "Kadzielnia" - charakterystyczne wzgórze o wysokości 295 m npm
usytuowane w południowej części Kielc Ochroną rezerwatową objęta jest Skałka
Geologów, będąca szczytem pierwotnego wzgórza.

•

Gołoborza w Górach Świętokrzyskich

•

Wąwozy Lessowe np. Wąwóz Królowej Jadwigi w Sandomierzu

Bałtów

- Największą atrakcją tej miejscowości jest Bałtowski Park Jurajski, w którym można

podziwiać naturalnej wielkości rekonstrukcje dinozaurów.

Kielce

Pałac biskupów krakowskich. Bazylika katedralna, Dom Laszczyków. Pałacyk

Zielińskiego. Rynek. Kościół św. Wojciecha.

Krzemionki Opatowskie

-największa w Europie kopalnia krzemienia pasiastego z epoki

neolitu, zachowanych m.in. ponad 1000 szybów, z których część jest udostępniona do
zwiedzania),

(pomnik historii)

Nowa Słupia-

ośrodek hutnictwa starożytnego, słynne dymarki

Oblęgorek

Znajduje się tu Muzeum Henryka Sienkiewicza. Mieści się ono w pałacyku

ofiarowanym pisarzowi w roku 1900 przez polskie społeczeństwo z okazji 25-lecia pracy
pisarskiej.

Sandomierz

Do najbardziej znanych zabytków należą: renesansowy Ratusz, jedna z bram

wjazdowych na Stare Miasto - Brama Opatowska, Zamek Królewski i Katedra wzniesione
przez Kazimierza Wielkiego, Collegium Gostomianum należące do najstarszych szkół
ś

rednich w Polsce.

Skarżysko-Kamienna-

Muzeum im. Orła Białego w

Święta Katarzyna

Jest tu kościół i klasztor bernardynek i Muzeum Minerałów i

Skamieniałości oraz Szlifiernia krzemienia pasiastego.

Święty Krzyż

-opactwo benedyktyńskie, XIV-XVIII w., ośrodek pielgrzymkowy

Tokarnia-

Muzeum Wsi Kieleckiej

Ujazd

-Zamek Krzysztopór- zamek –miał symbolizować kalendarz: cztery wieże miały

wyobrażać kwartały, pokoi było tyle ile tygodni w roku, sal ile miesięcy, a okien ile dni w
roku.

Wąchock

-opactwo Cystersów z XIII w., rozbudowywane do XVII w.

Wyżyna Krakowsko – Częstochowska

Przez obszar ten przebiega pasmo jurajskich wapiennych wzgórz i skał o wysokości
od około 300 m w okolicach Częstochowy do 450-500 m (Ogrodzieniec- Góra
Zamkowa lub Góra Janowskiego (515,6 m n.p.m.)

zbudowana z wapieni jurajskich

ukształtowanie terenu pagórkowate – wynik fałdowań

cechy rzeźby: szerokie płaskowyże, skałki, głębokie doliny i wąwozy o stromych
zboczach, jaskinie, zapadliska, Charakterystyczne są skały wapienne pocięte dolinami
erozyjnymi,

Liczne formy krasowe m.in. jaskinie, ponory (nagłe zaniki cieków wodnych na
obszarze krasowym) czy wywierzyska (obfite krasowe źródła)

Region charakteryzuje deficyt wody, co sprawia, że jest on na ogół pozbawiony lasów
(zachowały się głównie na zboczach dolin w południowej części tego obszaru).

Wiele walorów krajoznawczych –zamki, które tworzą tzw. "Szlak Orlich Gniazd

Znajdują się tu tereny wspinaczki skałkowej czy trasy dla quadów.

Walory wypoczynkowe:

Mimo deficytu wody na tym terenie powstało tu również kilka kąpielisk m. in. w
Krępej, Poraju, Wolbromiu, Pilicy, Zaborzu, Przytubsku, Siamoszycach, Sosinie,
Chechcie, Skowronku koło Alwerni oraz Kryspinowie w okolicy Krakowa.

Turystyka narciarska rozwija się m.in. w Morsku, na Grabowej czy w Jaroszowcu.

Walory przyrodnicze:

•

Ojcowski Park Narodowy-najmniejszy w Polsce obejmuje Dolinę Prądnika

•

Jurajskie Parki Krajobrazowe, Park Krajobrazowy Orlich Gniazd, Park Krajobrazowy
"Dolinki Krakowskie"

•

Liczne dolinki : Dolina Kluczwody , Dolina Bolechowicka , Dolina Kobylańska,
Dolina Będkowska , Dolina Szklarki , Dolina Racławki , Dolina Eliaszówki

•

wodospad Szum w Dolinie Będkowickiej

•

wywierzyska krasowe – Pióro – źródło krasowe w Jerzmanowicach, źródło miłości w
OPN,

•

Jaskinia Nietoperzową położoną w Dolinie Będkowskiej, legendarna Jaskinia
Łokietka oraz Jaskinia Ciemna na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego.

•

Wąwóz Bolechowicki

•

Skałki i grupy skał: Brama Krakowska, Igla Deotymy, maczuga erkulesa- OPN,
Bielańskie Skałki, Góra Zborów, Okiennik Wielki,Góra Kmity, Skałki na Podzamczu

•

Pustynia Błędowska- Pustynia Błędowska – największy w Polsce obszar lotnych
piasków pochodzenia fluwioglacjalnego Pustynia w swojej obecnej postaci jest
pochodzenia antropogenicznego. W wyniku intensywnej działalności okolicznych
mieszkańców, na terenie pustyni poziom wód gruntowych opadł do tego stopnia, że
uniemożliwiło to rozwój roślin

Kraków stanowi najbogatszy w Polsce zespół zabytkowy wysokiej klasy

(pomnik Historii)

wpisany na Listę Światowego dziedzictw Kultury UNESCO

•

układ urbanistyczny Starego Miasta w obrębie murów obronnych.

•

Kompleks zabudowań Wawelu: katedra z XIV w z licznymi kaplicami i
nagrobkami królów, oraz Skarbcem; renesansowy zamek królewski arrasów
komnatami, kolekcją arrasów flamandzkich, skarbcem, zbrojownią, domy
kanoników i wikarych katedralnych (XV w.) z Muzeum Archidiecezjalnym;

•

zachowane obwarowania średniowieczne, m.in. barbakan, Brama Floriańska,
Baszta Pasamoników

•

kościół romański Św. Andrzeja, kościół archiprezbiterialny NMP (Mariacki) z
XIII-XIV w. z polichromią J. Matejki i słynnym ołtarzem Wita Stwosza ,
kościół kolegiacki Św. Anny XVII ww zespoły klasztorne augustianów
(1345-początek XV w.) zespół

•

Sukiennice (XIV-XVI w.);

•

Collegium Maius Uniwersytetu Jagiellońskiego XIV

•

kilka synagog w dzielnicy Kazimierz. Liczne muzea kamedułów. in
Czartoryskich kamedułów dama kamedułów gronostajem Leonarda da Vinci
kamedułów Muzeum kamedułów Sukiennicach kamedułów Hołdem Pruskim
Jana Matejki i Szałem podkowińskiego

Bielany

-opactwo kamedułów

Bobolice

– ruiny zamku ufundowanego przez Kazimierza Wielkiego w XIV w. dla obrony

granicy ze Śląskiem.

Bydlin

– Ruiny Zamku Rycerskiego w Bydlinie

Częstochowa

—Jest najważniejszym w Polsce ośrodkiem kultu religijnego, związanego z

obrazem Matki Bożej na Jasnej Górze. Zespół klasztorny OO. z XIV-XVII w.

(pomnik

historii)

Krzeszowice-

Pałac Potockich, z końca XIX w. Pałac otacza piękny park, którego dumą jest

1500 gatunków drzew.

Mirów

– Ruiny Zamku Rycerskiego

Morsko

– Ruiny Zamku Rycerskiego "Bąkowiec" w Morsku

Ogrodzieniec

– trzy-wieżowy zamek górny oraz obszerne podzamcze otoczone murem, w

którym wykorzystano naturalne ukształtowanie terenu i występujące tu fantazyjnie
usytuowane skały, to największe w Polsce ruiny renesansowego zamku.

Ojców

– Ruiny Zamku Królewskiego na Złotej Górze w Ojcowie

Olkusz-

rynek, mury obronne, kościół sw Andrzeja, Muzeum Afrykanistyczne

Olsztyn

- najbliżej Częstochowy położony zamek ufundowany przez Kazimierza Wielkiego

w połowie XIV w.

Pieskowa Skała

– Zamek Królewski -jeden z najpiękniejszych w Polsce zamków, XIV-XVI

w. z renesansowym dziedzińcem

Pilica

– Ruiny Zamku Rycerskiego w Pilicy

Rabsztyn

– Ruiny Zamku Rycerskiego w Rabsztynie

Tyniec-

Opactwo benedyktynów w (od XI w.);

Wygiełzów

-skansen z regionalną zabudową.

Złoty Potok-

Muzeum Zygmunta Krasińskiego , Klasycystyczny pałac Raczyńskich,

Zabytkowy kościół pw. św. Jana Chrzciciela

Wyżyna Lubelska

Zbudowana jest z utworów kredowych, posiada urozmaiconą rzeźbę.

obszar falisty

W skład wyżyny wchodzi Roztocze — wąski pas wyżynny, posiadający miejscami
charakter krajobrazu górskiego

występują tutaj najlepsze gleby w Polsce: czarnoziemy, rędziny, gleby brunatne

największym kompleksem leśnym jest Puszcza Solska ze słynnymi progami skalnymi
TANWI gdzie powstały liczne wodospady zwane "szumami",

klimat o cechach kontynentalizmu, opady 600-800 mm rocznie, średnie roczne
amplitudy do 22'C

Wyżyna Lubelska zaliczana jest do jednych z najbardziej rozwiniętych rolniczo
obszarów Polski.

Walory wypoczynkowe:

Wypoczynek skupia się nad sztucznymi zbiornikami wodnymi m.in. Zalew
Zemborzycki (Lublin)

Dobre warunki dla wypoczynku występują na Roztoczu w Dolinie Wisły oraz ok.
Firleja

Długo zalegające pokrywa sniezna i urozmaicone ukształtowanie terenu sprzyja
uprawianiu sportów zimowych najbardziej znane ośrodki: Batorz Bobliwo Celejów
Chrzanów Krasnobród Lublin Tomaszów Lubelski

uzdrowisko w Nałęczowie oferuje specyficzny mikroklimat i wody mineralne; inne
uzdrowiska : Horyniec Zdrój, Krasnobród

Walory przyrodnicze:

Roztoczański Park Narodowy Obejmuje niewysokie, zalesione pasma wzgórz,
zbudowane głównie ze skał wapiennych i kredowych w zachodniej części Roztocza
Występuje tu silnie zróżnicowana rzeźba terenu: z wąwozami, malowniczą doliną
rzeki Wieprz i sztucznymi stawami

Parki Krajobrazowe m.in. Chełmski Park Krajobrazowy, Kazimierski Park
Krajobrazowy, Kozłowiecki Park Krajobrazowy,

Szumy na Tanwi- progi skalne i wodospady w Dolnie Tanwi

Ogród botaniczny w Lublinie

Ogród zoologiczny w Zamościu

Zabytkowe Parki: Kozłówka, Puławy,

Lublin

(pomnik historii)

•

Brama Krakowska

•

Rynek, Kościół i klasztor dominikanów, Wieża Trynitarska neogotycka budowla z
1819 roku. ,

•

Katedra,

•

Ulica Grodzka i brama Grodzka

•

Zamek z Kaplicą Trójcy Świętej w której oglądać można bizantyjskie malowidła

•

Miejsce martyrologii- Państwowe Muzeum na Majdanku

•

Skansen Wsi Lubelskiej

Bełżec

Dawny hitlerowski obóz zagłady (obecnie mauzoleum)

•

Chełm-

Na Górze Katedralnej znajduje się zespół bazyliki Narodzenia Najświętszej Marii

Panny. Chełm słynie z unikalnych podziemnych wyrobisk kredy- podziemna trasa turystyczna

Janowiec

Kościół, Ruiny zamku Firlejów Skansen

Kazimierz Dolny

, renesansowe spichlerze, Rynek z zabytkową studnią kościół

manierystycznymi kamienicami Przybyłów, Kościół św. Jana Chrzciciela i Bartłomieja,
Ruiny zamku Kazimierza Wielkiego, Baszta, Góra Trzech Krzyży, Kamienica Celejowska –
Muzeum Nadwiślańskie wąwozy lessowe

(pomnik historii)

Lubartów

Kościół i klasztor Kapucynów, Kościół św. Anny, Pałac Firlejów – Sanguszków

•

Kozłówka

Zespół pałacowo – parkowy,

(pomnik historii)

Galeria sztuki socrealizmu

Nałęczów

Park zdrojowy, Muzeum Bolesława Prusa w pałacu Małachowskich, Muzeum

Stefana Żeromskiego

Puławy

Park i Pałac Czartoryskich, Budowle Parkowe Świątynia Sybilli i Domek Gotycki-

pierwsze muzeum Kościół Polsce

Szczebrzeszyn

Kościół św. Mikołaja Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej Synagoga Kirkut

Włodawa

(miasto trzech kultur) Rynek Cerkiew Prawosławna Kościół i klasztor paulinów

Synagoga Muzeum byłego Obozu Zagłady w Sobiborze

•

Wojciechów

Muzeum Ludowej Sztuki Kowalskiej

Zamość

— zabytkowy układ urbanistyczny (perła renesansu); szlaki turystyczne na polskim

Roztoczański Park Narodowy z unikatową przyrodą i stanowiskiem konika polskiego;

Zamość

(w tym Twierdza Zamość) manierystyczny Ratusz z wachlarzowymi schodami,

Renesansowe Kamienice przy rynku, Kościół franciszkanów, Stara Brama Lwowska
Dawna dzielnica żydowska, Stara Brama Lubelska Katedra, Dawny Pałac Zamojskich

(pomnik historii)

wpisany na Listę Światowego dziedzictwa kultury Unesco

Zwierzyniec

— kościółek na wodzie;

Pas kotlin podkarpackich:

Obniżenie ciągnące się od Bramy Morawskiej po okolice Przemyśla. W obrębie Kotlin
Podkarpackich wydzielamy: Kotlinę Oświęcimską, Bramę Krakowską i Kotlinę
Sandomierską

Kotlina Oświęcimska

niewielki obszar leżący na wysokości 250-270 m n.p.m;

w okolicach miast Brzeszcze i Czechowice-Dziedzice pokłady węgla kamiennego;

duże powierzchnie pokryte piaskami, na których rosną lasy;

duży zbiornik zaporowy na Wiśle (Jezioro Goczałkowickie) zaopatrujący w wodę
Górny Śląsk.

Brama Krakowska

rów tektoniczny o długości 45 km i szerokości 5-7 km, w którego dnie płynie Wisła;

Kotlina Sandomierska

rozległe, równinne obniżenie w kształcie trójkąta położone na wysokości 150-250
m n.p.m.;

duże stożki napływowe w dolnych odcinkach karpackich dopływów Wisły;

liczne surowce: sól kamienna (Wieliczka, Bochnia), gaz ziemny (w pasie od
Dąbrowy Tarnowskiej do Lubaczowa), ropa naftowa (okolice Bochni i Mielca),
siarka (Tarnobrzeg);

duże zagrożenie powodziowe występujące w czasie wiosennych roztopów i
gwałtownych letnich opadów (wysokie stany wód na karpackich dopływach
Wisły);\

w południowej części występują czarnoziemy, w północnej – gleby bielicowe i
płowe.

Walory wypoczynkowe:
Obszary wypoczynkowe to przede wszystkim tereny leśne: Puszcza Sandomierska i
Niepołomicka oraz doliny rzek

Walory przyrodnicze:

Liczne rezerwaty przyrody: Koło" (naturalny las lipowy), "Dębina" (naturalny las
dębowy), "Gibiel" (liczne pomniki przyrody, głównie drzew), "Długosz Królewski"
(paprocie), "Wiślisko Kobyle" (starorzecze Wisły, będące miejscem lęgowym
ptaków).

Ośrodek hodowli Żubra w Niepołomicach

Wąwóz lessowy w Ropczycach tzw Szwajcaria Ropczycka

Rezerwat Kołacznia-jedyne w Polsce stanowisko różanecznika żółtego

Baranów Sandomierski

późnorenesansowy zamek, ze względu na podobieństwa zwany

Małym Wawelem. Siedziba rodu Leszczyńskich została zbudowana według projektu Santi
Gucciego w XV w

Bochna- .

kopalnia soli

Brzesko

związane z browarem "Okocim".

Jarosław.-

rynek z XVII w kamienicami, XVI w kamienica Orsetich, podziemna trasa

turystyczna, cerkiew z XI=VIII w i kolegiata oraz Klasztor benedyktynek z XVII w

Kolbuszowa

Skansen

Leżajsk

, Klasztor, Bazylika i zabytkowe barokowe bogato zdobione organy

Łańcut

-zespół pałacowo-parkowy Lubomirskich , Muzeum Powozów,

Niepołomice

- renesansowy zamek

Oświęcim

- Obóz Zagłady wpisany

na Listę Światowego dziedzictwa Kultury Unesco

Przeworsk

– Kamieniczki i ratusz, gotycki kościół oraz zespół klasztorny Bernardynów

Bernardynów rezydencja Lubomirskich z XVIII w

Rzeszów-

Rynek Sudetów Sudetów XIX Sudetów kamieniczkami, ratusz pseudogotycki,

podziemna trasa turystyczna, zamek Lubomirskich Sudetów XVI Sudetów

Tarnobrzeg,

ośrodek górnictwa siarkowego, Kościół i Klasztor Dominikanów z końca XVII

wieku, Kaplica i Klasztor Dominikanek z połowy XIX wieku, Pałac Tarnowskich w Dzikowi,
Cmentarz żydowski i

Tarnów,-

XIV w gotycka bazylika katedralna z renesansowymi nagrobkami, XIV w ratusz,

zabytkowe kamieniczki min Dom Mikolajowski, pałac Sanguszków , spichlerz i dwór z
XVIII w

Wieliczka

-kopalnia soli

(pomnik historii)

wpisana na listę światowego dziedzictwa kultury

UNESCO

Zalipie

-jedyna w Polsce wieś gdzie domy są malowane Sudetów kwiaty

Przedgórze Sudetów i SUDETY

Przedgórze. W obrębie tej prowincji wyróżnić możemy 7 mniejszych regionów:
Wzgórza Strzegomskie, Równinę Świdnicką, Masyw Ślęży, Wzgórza
Niemczańsko-Strzelińskie, Obniżenie Podsudeckie, Obniżenie Otmuchowskie i
Przedgórze Paczkowskie.

Przedgórze Zbudowane jest ze skał krystalicznych - metamorficznych i
magmowych, poprzecinanych wystąpieniami wulkanicznych bazaltów i
przykrytych płaszczem skał osadowych.

Obszar leży na wysokości od 200 do 350 m n.p.m.

Urozmaicają go znacznie wyższe (do 718 m n.p.m. Ślęża) twardzielcowe
wzniesienia

intruzje wulkaniczne, tj. granitowo-gabrowy Masyw Ślęży i granitowe masywy
Strzelina i Strzegomia.

Pogórze Zachodniosudeckie Prowincja ta podzielona została na 4 mezoregiony:
Obniżenie Żytawsko-Zgorzeleckie, Pogórze Izerskie, Pogórze Kaczawskie i
Pogórze Wałbrzyskie.

Walory wypoczynkowe:

Liczne sztuczne zbiorniki wodne najpopularniejsze: jezioro Otmuchowskie, Nyskie,
Mietkowskie, Jezioro Pilchowickie

Walory przyrodnicze:

Masyw Ślęży

Kamieniołomy granitu w Strzelinie i Strzegomiu

przełom Kwisy z Jeziorem Leśniańskim i Złotnickim,

trzeciorzędowe kominy bazaltowe, m.in. Ostrzyca. Pogórze Kaczawskie

"Organy Wielisławskie" - rezerwat na górze Wielisławka (375 m n.p.m.) fragment
wulkanu

Park Krajobrazowy Chełmy.

Czartowska Skała - wygasły wulkan z charakterystycznymi słupami bazaltowymi
położony w okolicy wsi Pomocne

Wilcza Góra (Wilczak) to wulkan górujący nad Złotoryją.

Rezerwat "Wąwóz Myśliborski"

Czocha

zamek

Jawor

Ewangelicki Kościół Pokoju z racji dużego znaczenia dla kultury i dziedzictwa

ludzkości,

wpisany w 2001 na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO

pomnik historii

Książ

- zamek największy na Dolnym Śląsku

Lubomierz,

Muzeum Kargula i Pawlaka w Lubomierzu. To na ulicach tego małego

miasteczka na Pogórzu Izerskim nakręcono część zdjęć do najlepszej polskiej komedii (49km
od Villi Greta).

Nysa

- Kościół św. Jakuba i św. Agnieszki – pochodzi z XV w., posiada jeden z najbardziej

spadzistych dachów w Europie, Dzwonnica, System pruskich fortyfikacji (Twierdza Nysa),
Wieże bram miejskich- Ziębickiej i Wrocławskiej, Dom Wagi Miejskiej – z 1604 roku, Pałac
Biskupów Wrocławskich z XVII w , Fontanna Trytona – z 1701 roku, wzorowana na
rzymskiej Fontana del Tritone, Zespół kamieniczek mieszczańskich

Otmuchów

. Na wzgórzu Św. Anny stoi gotycko-renesansowy zespół zamkowy z XIII wieku.

cennym zabytkiem jest barokowy kościół parafialny z XVII wieku o bogatym wystroju
wnętrza. Zachowały się także ruiny murów obronnych -pozostałości obwarowań miejskich z
XVI wieku. z Bramą Nyską.

Paczków-

Bardzo dobrze zachowane mury obronne z 19 basztami oraz 3 wieżami bramnym,

Kościół św. Jana Ewangelisty z drugiej połowy XIV wieku , Rynek z późnoklasycystycznym
ratuszem z XIX w. i renesansową wieżą z XVI w. Dom kata miejskiego położony poza
obrębem murów miejskich - obecnie siedziba Towarzystwa Przyjaciół Paczkowa.

Strzelin

- romańska rotunda św. Gotarda, XII w. , rynek,

Ślęża

święta góra pogańskich plemion słowiańskich z zachowanymi na zboczach i u podnóża

starożytnymi rzeźbami kultowymi i grodziskami,

Świdnica

- zachowany ewangelicki Kościół Pokoju z XVII wieku

wpisany na listę UNESCO

,

(pomnik historii)

poza tym do obejrzenia gotycko-barokowy kościół parafialny św.

Stanisława i Wacława z najwyższą wieżą na Śląsku i jedną z wyższych w Polsce

Zamek Gryf

na Pogórzu Izerskim niedaleko Mirska we wsi Proszówka

Ząbkowice Śląskie

- stara gotycka dzwonnica-Krzywa Wieża (odchylona od pionu 1,5 m)

Sudety

Sudety powstały w czasie orogenezy hercyńskiej; w czasie orogenezy alpejskiej
górotwór uległ popękaniu i przekształcił się w góry zrębowe o wysokościach od
700 do 1600 m

Charakterystyczną cechą urzeźbienia Sudetów są duże kotliny i obniżenia
ś

ródgórskie. Strefę przejściową między górami a ich przedpolem tworzą pogórza.

Ciągną się one od granicy z

Najwyższym pasmem są Karkonosze Śniezka 1602 mnpm

Pod względem krajobrazowym wyróżnia się tu góry średnie, góry niskie, pogórza,
wyżyny zbudowane ze skał krzemianowych, kotliny i obniżenia.

Klimat gór jest chłodny i wilgotny, a piętra klimatyczno-roślinne są niższe niż w
sąsiadujących Karpatach Zachodnich.

Sudety są największym obszarem występowania wód mineralnych w Polsce.
Występują tam głównie szczawy (zawierają CO2), wody radoczynne (zawierają
niewielkie ilości pierwiastków promieniotwórczych) oraz cieplice (wody, których
temp. jest wyższa niż 20 stopni C).

Sudety Zachodnie (Góry Izerskie Karkonosze Góry Kaczawskie Rudawy Janowickie
Kotlina Jeleniogórska)

Karkonosze Są najwyższą grupą górską w całych Sudetach. Najbardziej znanym
elementem krajobrazu jest tzw. peneplena czyli prawierównia nad którą sterczą
wierzchołki o charakterze ostańców - Śnieżki, Wielkiego Szyszaka, Szrenicy.
Śnieżka (1602 m n.p.m.) - Rzeźba tych gór jest bardzo urozmaicona - głęboko
wcięte doliny, wodospady i kaskady oraz kotły polodowcowe i jeziora
polodowcowe w rejonie Śnieżki. Osobliwością Karkonoszy są grupy skalne o
dziwnych kształtach wytworzonych przez erozję: Trzy Świnki, Ptasie Gniazdo,
Pielgrzymy, Słoneczniki, Kukułcze Skały.

Góry Izerskie Najdalej na zachód wysunięta część polskich Sudetów,
Najwyższym wzniesieniem po stronie polskich Gór Izerskich jest Wysoka Kopa-
1126 m n.p.m.

Góry Kaczawskie. Szczyty gór są pozostałością stożków wulkanicznych
(Ostrzyca, Grodziec,). Najwyższym wzniesieniem jest Skopiec-724 m n.p.m.
Geologicznie Góry Kaczawskie są ciekawe z powodu występowania wapieni (w
okolicach Wojcieszowa) wiąże się ze zjawiskami krasowymi

Rudawy Janowickie . Najwyższy szczyt Skalnik osiąga wielkość - 945 m n.p.m.
Rudawy są silnie zalesione, charakteryzują się intensywnym urzeźbieniem i
ciekawymi formami skalnymi..

Sudety Środkowe - od Bramy Lubawskiej po Kotlinę Kłodzką:

Góry Sowie ciągną się od doliny Bystrzycy na zachodzie, po Przełęcz Srebrną na
wschodzie.

Góry Stołowe jedyne w Polsce góry płytowe zbudowane z ułożonych płytowa warstw
piaskowca,. Na płaskowyżach dominują ostańce, które mają fantastyczne kształty
skałek Najciekawsze z nich to Skalne Grzyby. Najwyższy szczyt w Polsce to
Szczeliniec Wielki (919 m n.p.m.), W 1993 r. został utworzony Park Narodowy Gór
Stołowych, który obejmuje 16900 ha. Na jego terenie istnieją 3 rezerwaty: Błędne
Skały, tworzące labirynt szczelin i tuneli, Szczeliniec Wielki, i Wielkie Torfowisko
Batorowskie.

Góry Kamienne Łańcuch górski ciągnący się od okolic Lubawki na zachodzie, po
Nową Rudę na wschodzie.

Góry Wałbrzyskie Pasmo górskie w Sudetach Środkowych, ciągnące się od Doliny
Bobru i Nysy Szalonej na zachodzie po Dolinę Bystrzycy na wschodzie.

Góry Bardzkie pomiędzy Przełęczą Srebrną ( 585 m n.p.m.), na północnym-
zachodzie a Przełęczą Kłodzką (475 m n.p.m.) na południowym-wschodzie.

Góry Orfickie Góry Orlickie to góry należące do Czech. W granicach Polski leżą
tylko dwa miasteczka Duszniki Zdrój i Zieleniec.

Sudety wschodnie - od Kotliny Kłodzkiej po Bardzki przełom Nysy Kłodzkiej : Góry Złote
Masyw Śnieżnika Fragment Gór Opawskich

Masyw Śnieżnika (1426 m n.p.m.) południowo - wschodni róg Kotliny Kłodzkiej,.
Masyw ma postać rozrogu, od centralnego punktu rozchodzi się promieniście pięć
grzbietów.

Góry Złote leżą na granicy polsko - czeskiej i znajdują się w całości w Sudetach
Wschodnich,

Góry Opawskie niemal w całości na obszarze Czech. W Polsce zajmują niewielki
obszar na południe od Głuchołazów i Prudnika w okolicach znanej miejscowości
wypoczynkowej – Jarnołtówek

Walory wypoczynkowe:

Sudety są najlepiej zagospodarowanym turystycznie obszarem górskim Polski. Dzięki

licznym źródłom wód mineralnych rozwinęły się na tych terenach liczne uzdrowiska:
Ś

wieradów Zdrój, Cieplice Śląskie, Szczawno - Zdrój, Kudowa - Zdrój, Polanica -

Zdrój, Duszniki - Zdrój , Lądek - Zdrój.

Tereny narciarskie (ok. 750 km2) znajdują się przede wszystkim w Karkonoszach,

Górach Orlickich, Bystrzyckich, Izerskich oraz w grupie Śnieżnika.Zieleniec-Góry
Orlickie, Babiniec – Jakuszyce Ski Arena Szrenica, Karpacz-w Karkonoszach, Góry
Sowie-Wielka Sowa, Góry Bystrzyckie-Podgórze, Masyw Śnieżnika-Czarna Góra

Walory przyrodnicze:

•

Opawski Park Krajobrazowy w którym rośnie bardzo rzadko spotykany kwaśny las
dębowy, Śnieżnicki Park Krajobrazowy .

•

kolorowe jeziorka o niesamowitym zabarwieniu nadanym im przez rozpuszczone
związki chemiczne-Rudawy Janowickie

•

przełom Nysy Kłodzkiej przez Góry Bardzkie , przełom Bobru przez Pogórze Izerskie,

•

rzeźbie "Głazy Krasnoludków",

•

wodospad Kamieńczyka w Karkonoszach o wysokości 27 metrów., wodospad
Szklarki w Karkonoszach o wysokości 13,5 metrów. Ciekawym wodospadem jest
wodospad Podgórnej, który przebija się w Przesiece przez skalny wąwóz i tworzy
kaskadę o wysokości 10 metrów. Wodospad Łomniczki w Karkonoszach, Wodospad
Wilczki w Masywie Śnieżnika

•

Ś

nieżne Kotły to dwa kotły polodowcowe ze skalistymi ścianami o wysokości 200 m

•

grupy skalne o dziwnych kształtach wytworzonych przez erozję: Trzy Świnki, Ptasie
Gniazdo, Pielgrzymy, Słoneczniki, Kukułcze Skały...

•

Jaskinia Niedźwiedzia to największa jaskinia Sudetów. Zaliczana jest także do
najpiękniejszych jaskiń w Polsce ze względu na bogactwo form krasowych

•

Błędne Skały to labirynt skalny o wysokości ok. 850 m, o długości ok. 2,5 km., w
Górach Stolowych inne to Szczelinie Wielki i Głazy Krasnoludków

•

Rezerwat ”Torfowisko pod Zieleńcem”

•

Park Narodowy Gór Stołowych obejmuje polską część Gór Stołowych, które są
częścią Sudetów Środkowych Góry Stołowe - jedyne w naszym kraju góry o budowie
płytowej, czyli zbudowane z niemal poziomo zalegających warstw nie sfałdowanych
skał osadowych

Bystrzyca Kłodzka

Znajdują się tu fragmenty murów obronnych z XVI w., renesansowe i

barokowe kamienice z XVI i XVII w. oraz jedyne w Polsce Muzeum
Filumenistyczne(muzeum zapałek).

Chełmsko Śląskie

posiada średniowieczny układ urbanistyczny z zabytkowymi

kamieniczkami wokół rynku, Ciekawostkę stanowią domki zwane "Dwunastoma
Apostołami". Nad rynkiem góruje XVII wieczny kościół Świętej Rodziny.

Czermna-

Kaplica czaszek

Jelenia Góra

Zachowany został średniowieczny układ urbanistyczny centrum z rynkiem i

mieszczańskimi kamienicami, XVIII wieczny ratusz, kamienna studnia z fontanną nad którą
stoi posąg Neptuna. Najcenniejszym kościołem jest świątynia pod wezwaniem świętych
Erazma i Pankracego.

Jelenia Góra Cieplice

- dzielnica w południowej części Jeleniej Góry

Kamienna Góra

średniowieczny układ urbanistyczny z fragmentami murów miejskich z

XVw. kościół Piotra i Pawła z końca XIIIw., poeawngelicki kościół MB Różańcowej - jeden
z sześciu na Śląsku kościołów Łaski, rynek renesansowy z kamieniczkami i
pseudorenesansowym ratuszem z początku wieku.

Karpacz

—stacja klimatyczna w Sudetach z bardzo dobrymi terenami narciarskimi. znajduje

się tu tzw. Świątynia Wang, drewniany kościół późnoromański z pierwszej połowy XIII w.,
przeniesiony w XIX w. z Norwegii z miejscowości Vang. a także Muzeum Zabawek i Lalek.

Kłodzko

—Zachowały się fragmenty średniowiecznych murów miejskich, gotycki most

(1390 r.), liczne zabytkowe domy mieszkalne (od XVI w.) i obiekty sakralne (od XV w.).
oraz twierdza bastionowa

Wambierzyce

— miejscowość o tradycjach pielgrzymkowych, kościół Nawiedzenia NMP

pochodzi z XVII--XVIII w., Na pobliskich wzgórzach usytuowano zespół kaplic (XVII-XIX
w.), które tworzą tzw. Kalwarię Wambierzycką. W budynku obok kościoła umieszczono
mechaniczną szopkę ruchomą (XIX w.).

Kowary

- mieszczańskie kamieniczki z XVIIIw. ratusze z, a także barakowy kościół

parafialny pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny , pałac o nazwie Nowy Dwór
wybudowany w 1570r., XIX wieczny pałac Ciszyca oraz Park Miniatur Zabytków Dolnego
Ś

ląska.

Lubawka

kościół pw. Wniebowzięcia NMP powstały w latach 1609 - 1615 z barokowym

wnętrzem i renesansową wieżą, kościół pw. św. Krzysztofa
Międzygórze najciekawszą atrakcje stanowi Ogród Bajek

Sobieszów

-Zamek Chojnik Stoi na granitowym szczycie góry Chojnik, będącej częścią

Pogórza Karkonoskiego, na wysokości 627 m. , Muzeum karkonoskiego Parku narodowego

Srebrna Góra

-twierdza pruska

Ścięgny

-miasteczko westernowe

teatr zdrojowy z XIXw., klasztor Cystersów z XVII-XVIIIw. i park krajobrazowy
Zachowały się tu liczne zabytki. Kościół parafialny z XVIIIw., pałac z XVIIIw.,

Złoty Stok

- Kopalnia Złota w - miejsce o 1000-letniej historii wydobycia złota. Trasa

turystyczna wiedzie chodnikami sztolni Gertruda i Czarna Dolna .

Krzeszów-

zespół klasztoru cystersów Sanktuarium krzeszowskie należy do najcenniejszych

zabytków architektury na Ślasku i do najpiekniejszych budowli barokowych w Polsce.

PRZEDGÓRZE KARPAT i Karpaty

Pogórze Karpackie (Pogórze Beskidzkie) to północny pas Karpat Polskich i Czeskich -
niższe partie Zewnętrznych Karpat Zachodnich, najdalej na północ wysunięta część
Karpat Zachodnich, położona pomiędzy Beskidami na południu a Podkarpaciem
Północnym na północy.

ma charakter wyżyny zbudowanej głównie z fliszu karpackiego o wysokościach
miejscami przekraczających 500 m n.p.m obejmuje : Pogórze Śląskie, Pogórze
Wielickie, Pogórze Wiśnickie, Pogórze Rożnowskie, Pogórze Ciężkowickie, Pogórze
Strzyżowskie, Pogórze Dynowskie, Pogórze Przemyskie, Obniżenie Gorlickie, Kotlina
Jasielsko-Krośnieńska, Pogórze Jasielskie, Pogórze Bukowskie.

Walory wypoczynkowe:

ruch turystyczny skupia się w dolinach rzek i nad sztucznymi zbiornikami.
Największym z nich jest Jez. Rożanowskie.

Inne regiony wypoczynkowe to Jez. Czchowskie z ośrodkami wypoczynkowymi w
Czchowie.

Dolina Raby, głównie okolice Myślenic, Dolina Sanu

Istnieją warunki do uprawiania sportów zimowych : pogórze Przemyskie- ok.
Korzeńca, Pogórze Strzyżowskie-Łętownia,

Uzdrowiska Iwonicz-Zdrój i Rymanów-Zdrój. •

Walory przyrodnicze:

•

Skamieniałe Miasto koło Ciężkowic,

•

rezerwat skalny Prządki

•

pomnik przyrody nieożywionej "Ostry Kamień"

•

grota Smocza Jama w Odrzykoniu

•

Arboretum w Bolestraszycach

•

Park Krajobrazowy Pogórza Przemyskiego i Przełom Hołubli,

•

rezerwat przyrody Kamień-Grzyb, z głazem w kształcie grzyba o wysokości
ok. 7 m, znajdujący się na południe od Nowego Wiśnicza,

Biecz,

późnogotycki kościół parafialny ze wspaniałym renesansowym ołtarzem i bogato

dekorowanymi stallami. Pośrodku rynku wznosi się renesansowa wieża ratusza z
charakterystycznym hełmem. W Bieczu zachowało się wiele starych kamienic. W jednej z
nich znajduje się unikatowe w skali Polski muzeum aptekarstwa. Częściowo zrekonstruowano
mury miejskie i odkryty w czasie wykopalisk barbakan, jeden z kilku istniejących dziś w
Polsce.

Binarowa.

Kościół św. Michała Archanioła w - wpisany na listę UNESCO - jeden z

najcenniejszych zabytków pogórza

Blizne

- Kościół drewniany z przełomu XV-XVIw. pw. Wszystkich Świętych. Wpisany w

2003r. na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.

Haczów

- Kościół drewniany, zbudowany pod koniec XIVw. pw. Wniebowzięcia NMP.

Wnętrze kościoła zdobi polichromia figuralna z 1494r. Wpisany w 2003r. na listę światowego
dziedzictwa kultury UNESCO.

Odrzykoń

- Ruiny zamku Kamieniec, w okolicy liczne ścieżki przyrodnicze, grota „Smocza

Jama”, zbiorowe mogiły mieszkańców, zmarłych na cholerę w XIX w., ślady grodziska
Wiślan z IX w., cmentarzysko kurhanowe (IX / X wiek), wychodnie piaskowca ciężkowicko -
istebniańskiego, cmentarz choleryczny z XIX w.

Kalwaria Pacławska

- sanktuarium Maryjne Założone w XVII wieku w sanktuarium znajduje

się cudowny obraz Matki Bożej z Kamieńca Podolskiego. \

Bóbrka

skansen – Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego

Łukasiewicza.

Cieszyn

- Góra Zamkowa - Do najstarszych zabytków należy rotunda romańska z XI wieku,

oraz Wieża Piastowska – pozostałość cieszyńskiego zamku, Studnia Trzech Braci-
ś

redniowieczna studnia przykryta neogotycką altaną z 1868 roku. Symbolizuje miejsce

spotkania trzech braci, legendarnych założycieli Cieszyna., Kościół Marii Magdaleny z XVIII
wieku , Rynek z fontanną św Floriana

Jasło

- Stary Cmentarz - powstał pod koniec XVIII w.

Jasło Cmentarz żydowski- Na

cmentarzu zachowanych jest ok. 100 macew. Pałac Sroczyńskich- wzniesiony pod koniec
XVIII w. Kościół pw. Wniebowzięcia NMP wzniesiony został w połowie XV w.

Kalwaria Zebrzydowska

–najważniejszy obok Częstochowy ośrodek ruchu

pielgrzymkowego w Polsce, Manierystyczno-barokowy zespół klasztorny bernardynów
składający się z bazyliki i ponad 40 kaplic .Wpisana na listę Światowego dziedzictwa Kultury
Unesco

Krasiczyn

–Zamek w Krasiczynie jeden z najpiękniejszych zamków w Europie. Jest

przykładem architektury renesansowo - manierystycznej w Polsce. Powstał na przełomie XVI
i XVII wieku

Krosno

, Rynek otoczony zabytkowymi kamienicami, Kaplica Oświęcimów – perełka

polskiego baroku. Bazylika farna z 2. poł. XIV w. przebudowywana w XVI i XVII w. posiada
jedno z najbogatszych i najlepiej zachowanych sakralnych wnętrz w płd.-wsch. Polsce. ,
barokowa wieża-dzwonnica z jednym z największych dzwonów w Polsce. Charakterystyczna
wieża jest dziś symbolem miasta.

Lanckorna –

ruiny zamku ufundowanego przez Kazimierza III Wielki w 1336 roku,

Zachował się układ urbanistyczny z rynkiem i zabytkowymi domami podcieniowymi, które
zostały zbudowane w latach 1868-1872

Nowy Wiśnicz

– zbudowany w XIV w. zamek Kmitów i Lubomirskich uważany za jedną z

największych rezydencji obronnych, które zachowały się w Polsce. Jest to Renesansowo-
barokowy budynek, z wewnętrznym dziedzińcem i czterema narożnymi basztami.

Przemyśl-

Rynek i zabytkowe Archikatedra sięgająca swoimi początkami XV stulecia wraz z

górującą nad miastem wieżą; barokowe kościoły i klasztory: franciszkanów i karmelitów
bosych, a także dawny kościół i kolegium jezuitów - obecnie katedra bizantyjsko-ukraińska.
Muzeum Fajek i Dzwonów,

Sanok

- Neoromański kościół Przemienienia Pańskiego (1874-1887), Ratusz (XVIII-XIX w.).

Rynek z zabudową (XVII-XVIII w.)., Cerkiew katedralna Świętej Trójcy (1784)., Zespół
franciszkanów: kościół Znalezienia Krzyża, barokowy (1632-1640), przebudowywany (XVII,
XVIII, XIX w.). Park Etnograficzny-największy w Polsce, zamek królewski zXVI w pomnik
dobrego wojaka Szwejka,

Wadowice

- Dom –muzeum Jana Pawła II, Bazylika Ofiarowania Najświętszej Marii Panny

Karpaty

Karpaty wchodzą w skład wielkiego systemu górskiego – łańcucha alpejsko-

himalajskiego. Stanowią drugi co do powierzchni i wysokości łańcuch górski Europy –
po Alpach. Zajmują powierzchnię 190 tys. km², z tego w Polsce 19,6 tys. km² (6,1%
powierzchni państwa).

Na terytorium Polski leży zaledwie 9,3 % powierzchni łańcucha karpackiego,

który tworzy w naszym kraju łuk o długości ok. 330 km. Polskie Karpaty należą
w 87 % do Karpat Zachodnich i w 13 % do Karpat Wschodnich

Polskie Karpaty dzielą się na Karpaty Zachodnie z Beskidem Środkowym i

Beskidem Zachodnim, Karpaty Środkowe z Tatrami oraz Karpaty Wschodnie z
Bieszczadami.

Odznaczają się dużą zmiennością krajobrazów, uwarunkowaną różnicami w budowie

geologicznej. Większość gór leży w strefie fliszowej, tworząc krajobraz gór
ś

rednich, niskich i pogórzy, charakteryzujący się łagodną rzeźbą, urozmaiconą

wychodniami skalnymi,

wyróżniają się Tatry i Pieniny zbudowane ze skał wapiennych i krystalicznych,

Tatry jedyny region w Polsce, reprezentują krajobraz wysokogórski, wyłącznie w

tym paśmie górskim wysokości szczytów przekraczają 2000 m n.p.m. (Rysy 2499 m
n.p.m.).

Surowy klimat i długo zalegająca pokrywa śnieżna (Tereny narciarskie zajmują w

Karpatach blisko 3900 km2)

Walory wypoczynkowe:

Karpaty są jednym z ważniejszych regionów wypoczynkowych Polski.

Doskonałe walory wypoczynkowe występują w całych Karpatach

Możliwość korzystania z kąpieli dają zbiorniki sztuczne jak np. Jezioro Żywieckie,
Jezioro międzybrodzkie, Jezioro czorsztyńskie i Solińskie

Istnieją doskonale warunki do uprawiania sportów zimowych:
Ustroń,Wisła,Szczyrk, Zawoja, Korbielów, Krynica, Bukowina tatrzańska,
Zakopane, Wierchomla, Ustrzycki Dolne,Wetlina

Występują również liczne uzdrowiska: Krynica, Wysowa- , Polańczyk, Szczawnica-
, Rabka, Rymanów Zdrój, Ustroń

Walory przyrodnicze:

Wodospady: Siklawa, Wodogrzmoty Mickiewicza w tatrach, wodospad w Sopotni
Wielkiej-Beskid Żwyeicki , Kaskady Widełki- Beskid Śląski

Wąwozy: Wąwóz Sobczański, Wąwóz Homole –Pieniny, Wąwóz Kraków w tatrach

Wywierzyska np. Lodowe Źródło w Tatrach Zachodnich

Doliny: Chochołowska, Kościeliska, Małej Łąki

Jeziora polodowcowe np. Morskie oko Czarny Staw,

Jaskinie: Mylna i Mroźna w Tatrach

Jeziorka Duszatyńskie w Bieszczadach - Dwa jeziorka osuwiskowe

Przełom Dunajca przez Pieniny, Przełom Białki na Podhalu, Przełom Soły przez
Beskidy,

Parki Narodowe: Pieniński, Tatrzański, Babiogórski, Gorczański, Magurski,
Bieszczadzki,

Parki Krajobrazowe: Beskidu Śląskiego, Beskidu Małego, Żywiecki, Popradzki,
Ciśniańsko-Wetliński

Beskid Śląski. Orograficznie tworzą go dwa pasma górskie: Czantorii i Baraniej Góry,
rozdzielone doliną Wisły. Najwyższe szczyty: Skrzyczne (1257 m n.p.m.), Barania Góra
(1220 m), Wielka Czantoria (995 m).

Gorce i Beskid Wyspowy. Gorce stanowią silnie zalesiony masyw górski (Turbacz 1310 m
n.p.m.) z rozgałęziającymi się grzbietami. Beskid Wyspowy charakteryzują odosobnione
góry o stromych zboczach i spłaszczonych wierzchołkach (Mogilica 1171 m n.p.m.).

Beskid Sądecki z Kotliną Sądecką. Przełom Popradu dzieli Beskid Sądecki na dwie części:
Pasmo Radziejowej (1262 m n.p.m.) i Jaworzyny (1114 m). W krajobrazie zaznacza się
malownicza dolina Popradu z wgłębionymi meandrami między Piwniczną a Muszyną.
Występuje tu obfitość źródeł mineralnych.

Beskid Niski Wysokości szczytów Beskidu Niskiego nie przekraczają 1000 m (Lackowa
999 m n.p.m.), przełęcze są niskie i łatwo dostępne (Przełęcz Dukielska 502 m). Występują
tu wody mineralne, czyste wody powierzchniowe oraz bujne lasy mieszane i bukowe.

Beskid Żywiecki, Mały, Makowski i Kotlina Żywiecka. Główną atrakcję tego subregionu
stanowią sztuczne zbiorniki wodne (jeziora Międzybrodzkie i Żywieckie), a także
najwyższe wzniesienia Beskidów (m.in. Babia Góra 1725 m n.p.m., Pilsko 1557 m, Mała
Babia 1517 m w Beskidzie Żywieckim). Najwyższe szczyty charakteryzują dobrze
wykształcone piętra roślinne. Osobliwością Beskidu Małego (Czu-pel 933 m) jest niemal
prostolinijny przełom Soły, w którym wybudowano zapory wodne w Czańcu i Porąbce (3,8
km2).

Podhale.- Podhale obejmuje swym zasięgiem Obniżenie Orawsko-Podhalańskie, a więc
Kotlinę Orawsko-Nowotarską, Pieniny, Pogórze Spisko-Gubałowskie i Rów Podtatrzański.
Subregion ten jest bardzo zróżnicowany zarówno pod względem krajobrazowym, jak i
kulturowym. W krajobrazie wyróżniają się przede wszystkim Pieniny (Trzy Korony 982 m
n.p.m.), głównie dzięki głębokiemu rozcięciu skał wapiennych przez Dunajec. Przełom
Dunajca przez Pieniny jest jednym z najpiękniejszych w Europie,

Tatry. Stanowią najwyższą grupę górską w Polsce, o cechach wysokogórskiego krajobrazu
alpejskiego. Wyróżniają się zdecydowanie od reszty obszaru karpackiego zarówno budową
geologiczną (Tatry Wschodnie — trzon krystaliczny, Tatry Zachodnie — skały
metamorficzne), jak i krajobrazem, w którym wyraźnie zaznaczają się formy glacjalne.
Najwyższym szczytem w Tatrach Wschodnich (Wysokich) są Rysy (2499 m n.p.m., w
Tatrach Zachodnich — Starorobociański Wierch (2176 m). W Tatrach Zachodnich
występują zjawiska krasowe. Liczne są jaskinie (ponad 250), z których największa to
Jaskinia Śnieżna. Jezior polodowcowych jest w Tatrach łącznie 43, w tym 11 o powierzchni
przekraczającej 1 ha. Przeważają jeziora cyrkowe, położone na większych wysokościach,
ale znaczenie mają również jeziora morenowe. Do największych należy Morskie Oko (3,5
km2). Wody krasowe wypływają na powierzchnię w postaci obfitych źródeł, zwanych
wywierzyskami (np. Lodowe Źródło w Dolinie Kościeliskiej). Występują też cieplice
(Jaszczurówka +18°, Antałówka w Zakopanem + 34°C).

Bieszczady tworzą długie, równolegle biegnące grzbiety, porozdzielane szerokimi
obniżeniami. Najwyższe jest pasmo Tarnicy (1346 m n.p.m.). Główne grzbiety są zajęte
przez rozległe hale, zwane połoninami. Stanowią one w zimie dogodne tereny narciarskie.

Wisła

—.Znajduje się tu Muzeum Świątków i Muzeum Beskidzkie. Corocznie odbywa się

Tydzień Kultury Beskidzkiej.

Szczyrk

— ośrodek wypoczynkowy, najlepiej zagospodarowana w Polsce stacja sportów

zimowych. Znajduje się tam sanktuarium Maryjne Na Górce

Krynica

Zabytkowa jest zabudowa uzdrowiskowa z XIX w. Dorocznie odbywa się tu

Festiwal Pieśni i Arii im. J. Kiepury (od 1967 r.),

Stary Sącz

— ośrodek zabytkowy, obejmujący m.in. zespół klasztorny Klarysek fundacji

błogosławionej Kingi w XIV w. z uzupełnieniami z XVI-XVIII w. Inne zabytki sakralne i
ś

wieckie pochodzą głównie z XVII-XVIII w. Stary Sącz jest ośrodkiem garncarstwa

ludowego.

Zakopane

to największy w Polsce ośrodek turystyczny i sportów zimowych. Zachowała się

zabytkowa zabudowa XIX-wieczna (uzdrowiskowa i góralska Znajdują się tu m.in.:
zabytkowy cmentarz z grobami wybitnych osobistości związanych z Tatrami i Zakopanem,
Muzeum Tatrzańskie, muzea biograficzne K. Szymanowskiego, J. Kasprowicza i K.

Makuszyńskiego. Corocznie odbywają się Festiwale Folkloru Ziem Górskich (od 1968 r.),
Dni Muzyki Karola Szymanowskiego (od 1977 r.),

Szczawnica

— uzdrowisko założone w 1828 r. przez Józefa Szalaya Ciekawa jest zabytkowa

zabudowa uzdrowiskowa z XIX w.

Chochołów

— wieś góralska, stanowiąca przykład zabudowy wsi podhalańskiej z XVIII-XIX

w. Charakterystyczne są bogato zdobione drzwi i inne detale architektoniczne drewnianych
domów, a także kapliczki, krzyże i figury.
Dębno — wieś z XIII w. Znajduje się tu drewniany kościół modrzewiowy z drugiej połowy
XV w., który uważany jest za jeden z cenniejszych zabytków budownictwa drewnianego w
Europie.

Wpisany na Listę Światowego dziedzictwa Kultury UNESCO

Żywiec-

zespól palcowo parkowy : renesansowy Zamek z dziedzińcem arkadowym,

klasycystyczny pałac Habsburgów, park krajobrazowy z Domkiem Chińskim z XVVVI w,
zabudowa miasta:Rynek,ratusz,dzwonnica, Renesansowa katedra

Porąbka- e

lektrownia wodna Żar-Porąbka,