1

Zmiana społeczna

Dr Magdalena Jelonek

Page  2

PLAN WYKŁADU

1.

ZMIANA SPOŁECZNA A ROZWÓJ SPOŁECZNY I MODERNIZACJA

2.

TEORIE ZMIANY SPOŁECZNEJ

3.

TEORIE ROZWOJU SPOŁECZNEGO

Page  3

ZMIANA SPOŁECZNA

P. Sztompka (Socjologia

, s. 453), „różnica między stanem systemu

społecznego (grupy, organizacji) w jednym momencie i stanem tego
samego systemu w innym momencie

”.

CHARAKTER ZMIAN:

-

strukturalny (zmiany w strukturze społecznej),

-

kulturowy (zmiany wartości, norm),

-

behawioralny (zamiany w zachowaniach społecznych i ich wzorach)

CZYNNIKI ZMIAN:

-

Środowisko pozaspołeczne

-

Środowisko społeczne (ekonomiczne, kulturowe, związane z organizacją
społeczeństwa)

Czynniki endo- i egzogeniczne

Page  4

ROZWÓJ, MODERNIZACJA

ROZWÓJ:

- Pozytywny kierunek zmiany

- Charakter endogenny

MODERNIZACJA:

-

Pozytywny kierunek zmiany polegający na zbliżaniu się do jakiegoś
wzorca

- Proces celowy i planowany

ZMIANA ADAPTACYJNA:

wywołana prze czynniki

egzogenne

Page  5

5

ŹRÓDŁA ZMIAN SPOŁECZNYCH



Zmiany demograficzne

(w liczebności

społeczeństwa/społeczności, np. spowodowane
emigracją/imigracją zewnętrzną/wewnętrzną; w strukturze
wiekowej, strukturze

płci, narodowości)



Zmiany funkcjonowania instytucji społecznych
(gospodarka: centralnie sterowana, wolnorynkowa,
mieszana; system władzy; edukacja; religia; ochrona
zdrowia

– np. postępy medycyny, upowszechnianie

ubezpieczeń społecznych)



Zmiany w stratyfikacji społecznej



Zmiany z kulturze

(wartości, normy, przekonania)

Page  6

TEORIE ZMIAN SPOŁECZNYCH

historia jako cmentarzysko arystokracji”

MODEL CYKLICZNY Np. V. Pareto

– cyrkulacja elit

Elita

= arystokracja (najwyższy wskaźnik osiągnięć = najskuteczniejsi):

-

Elita rządząca

-

Elita nierządząca

Nieelita

(narzędzie)

Elita rywalizuje o władzą wykorzystując nieelitę (elity zmieniają się, bo elity

rządzące popadają w dekadencję, lenistwo i impas, gromadzą się w niej
jednostki mierne, NIESKUTECZNE):

-

Zmiana społeczna ewolucyjna (wymiana członków elit)

-

Zmiana społeczna rewolucyjna (elita nie wymienia członków)

Rezydua

– określają strategię działania elity („lwy” = konserwatyści, „lisy” =

innowacyjność)

CYRKULACJA ELIT A ZMIANA 1989 ROKU

2

Page  7

MODEL EWOLUCYJNY (podstawy

– A. Comte, H.

Spencer, E. Durkheim, F. Tonnies)



Jedność świata przyrodniczego i społecznego (jedna spójna
wiedza, te same prawa)



Jeden model ewolucji (ten sam dla różnych społeczeństw,
różne tempo), te same stadia, etapy



Wszechobecna zmiana (globalna, ewoluuje cały system, a
nie tylko jego elementy), jest ona łagodna, powolna,
spontaniczna



Zmiana = postęp

Page  8

MODEL EWOLUCYJNY

– T. PARSONS

FAZY EWOLUCJI SPOŁECZNEJ:

1.

Pierwotna (wewnętrznie jednorodne społeczeństwo, więź społeczna
bazuje na pokrewieństwie i religii)

2.

Prymitywna późniejsza

3.

Pośrednia

4.

Nowoczesna:

1.

Dominuje gospodarka

2.

System prawny staje się głównym mechanizmem kontroli

3.

Stratyfikacja budowana na osiągnięciach

4.

Bezosobowe relacje społeczne

5.

Podsystemy: Adaptacyjny (A), Osiągania celów (G), Integracyjny (I),
Kultywowania wzorów (L)

Podsystemy,

struktura

komplikuje się,

Nowe funkcje

Page  9

MODEL EWOLUCYJNY - PARSONS

MECHANIZMY EWOLUCJI:

1.

Różnicowanie (wyłanianie się nowych podsystemów)

2.

Doskonalenie adaptacyjne

(wzrost efektywności działania nowego

podsystemu)

3.

Inkluzja

(włączenie podsystemu do całego systemu społecznego)

4.

Uogólnianie wartości (tworzenie ogólnych standardów dla nowego
podsystemu)

Przykład: ewolucja systemu kształcenia
(na przykładzie kształcenia ustawicznego)

Ewolucja systemu gospodarczego w
Polsce po 1989 roku

Page  10

MODEL KONFLIKTOWY (BAZA

– HEGEL, MARKS)

KRYZYSY, KONFLIKTY, WALKA, ZAGŁADA

R. Dahrendorf:

1.

Wszechobecna zmiana społeczna

2.

Wszechobecny konflikt

3.

Każdy element społeczeństwa przyczynia się do dezintegracji i zmiany

4.

Każde społeczeństwo opiera się na przymusie (pozycje wyższe i niższe
– sprzeczne interesy)

KIEDY NASTĄPI KONFLIKT I BUNT:

1.

Jest przywódca i jest myśl

2.

Potrafimy się zorganizować

3.

Potrafimy się komunikować i rekrutować nowych członków

Przykłady: Strajk 1981 roku

Czy podklasa może się

zbuntować?

Page  11

PRZEMIANY CYWILIZACYJNE A TEORIE ROZWOJU



CO W NAJWIĘKSZYM STOPNIU ZMIENIŁO NASZE ŻYCIE W CIĄGU
OSTATNICH 50-CIU LAT?

- technika?

- nauka?

- Wojny/rewolucje?

ewolucja świadomości

postęp społeczny i etyczny

IDEA ROZWOJU ZRÓWNOWAŻONEGO

cywilizacyjne centra i obszary stagnacji

Page  12

TRZY NURTY TEORII ROZWOJU

ROZWÓJ

MODERNIZACJI

ROZWOJU

ENDOGENNEGO

ZALEŻNOŚCI I

TEORIĄ

SYSTEMU

ŚWIATOWEGO

3

Page  13

TEORIE MODERNIZACJI (baza

– XIX w. ewolucjonizm)

ROZWÓJ SPOŁECZNY:

– Proces zmian w trakcie którego uzyskujemy stan

doskonalszy od poprzedniego:

• Wzrost gospodarczy

• Poprawa poziomu życia
• Zmiany o charakterze strukturalnym

ZMIANY MAJĄ CHARAKTER:

- Celowy

- Liniowy

- Pozytywny

Świat – uporządkowany, możemy
odkryć prawa nim rządzące

Władze dobierając racjonalnie

środki działania są w stanie

przyspieszyć rozwój

Regiony słabsze wzorować powinny

się na regionach rozwiniętych

Page  14

EUROPEIZACJA jako teoria modernizacji

 transformacja postsocjalistyczna:

 Gospodarka

 Polityka

 Kultura

 Prawo



„powrót do Europy”

 idea doganiania

Page  15

TEORIE ZALEŻNOŚCI (l. 60-te XX w. nawiązanie do

ekonomicznego uzależnienia krajów

postkolonialnych)



Paul Prebish: „centrum” (najbardziej rozwinięte kraje uprzemysłowione) i
„peryferie” (ubogie kraje rolnicze – Ameryka Łacińska, Afryka)

 DYCHOTOMIE:

– nowoczesne (postępowe) - tradycyjne (zacofane),

– nowe - stare,

– rozwinięte - niedorozwinięte,

– postindustrialne - industrialne



Kraje i regiony, uznawane za rozwinięte, są w dyskursie społecznym i
politycznym traktowane jako wzorzec przyszłego rozwoju dla innych
obszarów

Czy są „centra” i „peryferie” w Polsce?

Wysokie cła na produkty z krajów III

Świata + system pomocy materialnej

= uzależnienie finansowe i wysoki

dług

Page  16

TEORIE ZALEŻNOŚCI



Modernizacja I globalizacja wpycha Trzeci Świat w nędzę i zacofanie



Europa „centrum” rozwijała się dzięki eksploatacji krajów Trzeciego
Świata – zachód jest bogaty, bo biedna jest Ameryka Łacińska i Afryka

Trzeci świat jest biedny, bo ma zasoby naturalne (eksploatowane przez

Europę i Amerykę), równocześnie Europa i Ameryka traktują Trzeci Świat
jako rynek z „łatwym” zbytem!

PĘTLA ZADŁUŻENIA

Zapychanie kredytów nowymi

pożyczkami

Zasoby naturalne są tanie, bo
biedny jest Trzeci Świat

GWAŁT SYMBOLICZNY –

przekazanie wartości, norm,

reguł, które obowiązują w

krajach zachodnich

Edukacja, kino, sztuka

Ład informacyjny: American Press,
United Press International, Reuter,
Agence France Press

– 90% informacji

skierowanych doTrzeciego

Świata)

Page  17

TEORIA SYSTEMU ŚWIATOWEGO

GLOBALIZACJA

– GOSPODARKA jako system połączony (natychmiastowa reakcja na to co

dzieje się w poszczególnych krajach)

Page  18

TEORIA ROZWOJU ENDOGENNEGO (krytyka teorii

zależności i modernizacyjnych)

DYSOCJACJA -

ograniczenie więzów łączących kraje Trzeciego Świata z

krajami rozwiniętymi, wzrost samodzielności państw zacofanych i liczenia
na własne siły (self-reliance)

self-reliance:

-

Odpowiedzialność (i posiadanie) za zasoby naturalne

-

Samowystarczalność (wyżywienie i podstawowy przemysł w regionie)

-

Zróżnicowanie gospodarcze (gospodarka nie skupia się jedynie na
eksporcie kilku zasobów/produktów i na imporcie wielu
zasobów/produktów)

-

Rozwój w obrębie społeczności lokalnych, poszanowanie ich kultur

-

Rozwój sektora MSP (idea mikropożyczek)

Afryka traktowana jak „śmietnik” –

pomoc krajom III świata (często

przeterminowana żywność)