Zmiana

społeczna

Zmiana społeczna

Zmiana społeczna – zmiana zasadniczych

struktur grupy społecznej lub
społeczeństwa.

Nowoczesna socjologia narodziła się z

prób zrozumienia dramatycznych
zmian, które wstrząsnęły tradycyjnym
światem i dały początek nowym
formom porządku społecznego.

(A. Giddens)

Źródła zmiany społecznej

Podstawowym (dla socjologa) pytaniem

dotyczącym zmiany społecznej jest
pytanie o to czy i w jakiej mierze zmian
jest wynikiem samoistnego rozwoju
możliwości tkwiących w danym
społeczeństwie, czy też jest rezultatem
bodźców zewnętrznych (na przykład
zmian środowiska przyrodniczego,
zapożyczeń z innych społeczeństw)

Zmiana endogenna i egzogenna

Teorie wyjaśniające zmiany przyczynami

endogennymi opierają się na założeniu, że siły
napędowe tkwią w systemach społecznych lub ich
częściach (teorie konfliktu, ewolucji, cykliczne
teorie zmian) – przykład: teoria społeczeństwa
przemysłowego

Teorie zmiany egzogennej traktują społeczeństwo

jako system stabilny, zintegrowany, który podlega
zmianie na skutek oddziaływania sił zewnętrznych
(światowa polityka, wojny, głód, kataklizmy
przyrody, transfer technologii, dyfuzja
kulturowa)

Teoria społeczeństwa przemysłowego

Za podstawę zmiany społecznej przyjmuje się

umiejętności wytwarzania dóbr materialnych.

Historycznie można tu wyróżnić cztery typy

społeczeństw: społeczeństwa pierwotne,

społeczeństwa rolnicze (tradycyjne),

społeczeństwa przemysłowe (nowoczesne) i

społeczeństwa poprzemysłowe

(ponowoczesne).

Społeczeństwa pierwotne. Nie jest znana na

większą skalę uprawa roli i hodowla. Nie jest

znane pismo.

Społeczeństwo pierwotne cechują homogeniczność

kulturowa i proste struktury władzy.

Teoria społeczeństwa przemysłowego –

społeczeństwo tradycyjne

Społeczeństwo tradycyjne (rolnicze)

Pojawia się pismo. Wykrystalizowana

organizacja państwowa. Społeczeństwa
bardzo zróżnicowane pod względem
warunków życia, stratyfikacji, władzy

U genezy leży opanowanie przez człowieka i

rozwój rolnictwa – rewolucja neolityczna –
rozpoczęła się 5-6 tysięcy lat temu w
żyznych dolinach Bliskiego Wschodu

Teoria społeczeństwa przemysłowego

– społeczeństwo przemysłowe

Społeczeństwo przemysłowe

Narodziło się na przełomie XVIII/XIX w. w Europie Zachodniej –

w basenie Morza Północnego.

Rozwój przemysłu – na skutek tego wielkie zmiany w

zatrudnieniu: spadek w rolnictwie na korzyść przemysłu

Luźna struktura społeczna – jednostka (zasadniczo) nie jest

przypisana do stanów, kast, klanów, rodów

Osłabienie lokalności życia społecznego i gospodarczego

(migracje na dużą skalę, ruchliwość społeczna)

Upowszechnienie oświaty i szkolnictwa, rozwój

kultury masowej

Wskutek osłabienia więzi lokalnych i coraz

bardziej dostępnej oświaty upowszechnia się
tożsamość narodowa

Sekularyzacja – oddzielenie religii od wielu sfer

życia

Teoria społeczeństwa przemysłowego –

społeczeństwo postindustrialne (poprzemysłowe)

„Zbliżanie się społeczeństwa postindustrialnego” -

Daniel Bell (1973)

Od połowy XX w. następuje bezprecedensowy rozwój

gospodarczy – „druga rewolucja przemysłowa”

Zmiany w strukturze zatrudnienia – trzy sektory gospodarki
I – rolnictwo
II – przemysł
III – „usługi”

Spadek zatrudnienia w II sektorze obejmuje górnictwo,

hutnictwo, przemysł maszynowy i motoryzacyjny

1960 – USA – ponad połowę zatrudnionych stanowili

pracownicy III sektora

„blue collars” --- „white collars”

Inne procesy charakteryzujące zbliżanie się

społeczeństwa postindustrialnego:

Wzrost współzależności i integracji między krajami

najbardziej rozwiniętymi gospodarczo

-

Przemiany w sferze wartości: (R. Inglehart) w krajach

zachodnich odbywa się w sferze wartości cicha

rewolucja – tracą na znaczeniu wartości

materialistyczne (ekonomiczne i fizyczne

bezpieczeństwo), zyskują wartości

postmaterialistyczne (możliwość samorealizacji, jakość

życia)

Dyfuzja kulturowa

Dyfuzja kulturowa to proces polegający

na rozszerzeniu określonych cech
kultury jednego społeczeństwa na
inne

Prowadzi się tu badania nad wpływem

migracji i kontaktu kulturowego na rozwój
lub stagnację społeczeństw – zmiany
dokonujące się w kulturze pod wpływem
rozszerzania się i stykania różnych kultur

Dyfuzja kulturowa

Dyfuzja jest możliwa dzięki migracji, podróżom

i handlowi, może być też skutkiem podboju.
Jest wreszcie – współcześnie – rezultatem
dostępności środków komunikacji.

Przedmiotem dyfuzji są zarówno materialne jak

i niematerialne cechy kulturowe – wolność
czy demokracja upowszechniają się tak
samo jak narzędzia i broń.

Dyfuzja - opóźnienie kulturowe

Łatwiej rozprzestrzeniają się jednak wytwory materialne.
Ogburn był autorem tezy o „opóźnieniu kulturowym”,

która mówi o konsekwencjach nierównomiernego
rozprzestrzeniania się zmian w kulturze materialnej i
niematerialnej. Szybciej upowszechniają się
przedmioty, dopiero po pewnym czasie zakorzenia się
i daje wykorzystać wiedza ich dotycząca.

Np. Większość pracowników biurowych nie wykorzystuje

wszystkich możliwości komputerów prawdopodobnie z
lęku przed techniką (wynikającego z braku
przeszkolenia).

Dyfuzja - Intruzja

Obiektywne uwarunkowania procesów dyfuzji wiążą

się z siłą tradycji, przywiązaniem do własnych
wzorców kultury, poziomem infrastruktury w
danym społeczeństwie, z warunkami
przyrodniczymi (bogactwa naturalne, klimat,
szlaki komunikacyjne).

J. Teggart sformułował pojęcie „intruzji” – czyli

wtargnięcia obcych elementów w porządek
społeczny, rozerwania istniejących układów, grup,
wartości działań

Dyfuzja - Intruzja

Bywa, że taka zmiana może mieć bardzo

negatywne konsekwencje.

Yir Yoront w Australii wytwarzali narzędzia z

kamienia. Siekiera kamienna była dobrem
rzadkim – nie tylko narzędziem produkcji i
bronią, ale symbolem męskości nie każdemu
dostępnym. Użyczenie siekiery miało funkcje
społeczne, wiązało się z hierarchią społeczną.

Pojawienie się siekier żelaznych spowodowało

negatywne konsekwencje.

Dyfuzja - kryzys

Robert Nisbet za kluczowe pojęcie przy wyjaśnianiu

zmian uważa pojecie „kryzysu”.

Kryzys to sytuacja, kiedy ludzie tracą kontrolę nad

środowiskiem, w której pojawia się zagrożenie
związane z zaskoczeniem, kiedy konwencjonalne
zachowania lub myślenie nie mają zastosowania
do sytuacji i są nieskuteczne.

Dyfuzja - kryzys

Efektem nadzwyczajnych zdarzeń może być proces

polegający na uwolnieniu jednostki od silnych
więzi, tradycyjnych reguł zachowań,

Kolejnym efektem może być innowacja – mogąca

prowadzić do np. zmian w kulturze.

Katalizatorem takiego kryzysu może być wojna, czy

katastrofa naturalna.