1

Wykład I

07.10.2014

Uwzględniając pochodzenie środków ochrony roślin można je podzielić na:



chemiczne



biologiczne



biotechniczne.

Ze względu na dużą szkodliwość dla środowiska, przedmiotem dalszych rozważań będą chemiczne
środki ochrony roślin.

Substancje aktywne – substancje lub mikroorganizmy, łącznie z wirusami, o działaniu ogólnym lub
specyficznym na organizmy szkodliwe lub rośliny, lub części roślin, lub produkty roślinne.

Preparat – mieszanina lub roztwory, składające się z dwu lub większej liczby substancji, z których co
najmniej jedna jest substancją aktywną, przeznaczoną do stosowania jako środek ochrony roślin.

Nazwa handlowa środka ochrony roślin – nadawana przez producenta i często zastrzegana w
urzędach patentowych, w tym przypadku oznaczona symbolem „R” i pisana z dużej litery.

Pestycydy = ŚRODKI OCHRONY ROŚLIN

Definicja (Dz. U. Nr 11 poz. 94 z 2004 roku)

Pestycydy – to substancje lub mieszaniny substancji aktywnych – włączając w to mikroorganizmy i
wirusy przeznaczone do:



zwalczania (kontrolowania) lub wabienia organizmów zwierzęcych, niszczących rośliny lub
części roślin,



zwalczania patogenów wywołujących choroby roślin,



zwalczania chwastów,



niszczenia listowia lub zwalczania roślin niepożądanych, a nie będących chwastami,



regulowania wzrostu roślin (wyłączając nawozy),



zwalczania organizmów zwierzęcych niszczących produkty roślinne,



zwalczania organizmów powodujących psucie (gnicie) produktów roślinnych,



zwalczania lub wabienia organizmów będących czynnikami chorobotwórczymi dla człowieka
dla zwierząt wymagającymi zabiegów konserwujących.

I. Zoocydy – działające szkodliwie na zwierzęta:



insektycydy – środki owadobójcze



akarycydy – środki roztoczobójcze



nematocydy – środki nicieniobójcze



rodentycydy – środki gryzoniobójcze



moluskocydy – środki ślimakobójcze



afidanty – środki mszycobójcze



owicydy – środki zwalczające jaja owadów (przędziorków)

II. Fungicydy – środki grzybobójcze
III. Bakteriocydy – środki zwalczające bakterie
IV. Herbicydy – środki chwastobójcze
V. Substancje wzrostowe

2

VI. Defolianty – środki powodujące przedwczesne opadanie liści
VII. Desykanty – środki powodujące szybkie zasychanie rośliny
VIII. Atraktanty (feromony) – substancje nęcące owady lub gryzonie
IX. Repelenty – substancje odstraszające owady, ptaki, gryzonie
X. Chemosterylanty – substancje powodujące sterylność płciową owadów
XI. Hormony syntetyczne – juwenilne zakłócające cykl rozwojowy owadów
XII. Synergetyki – substancje chemiczne wzmagające aktywność biologiczną, zwłaszcza zoocydów.

W latach 2002-2005 najintensywniej chroniono:



jabłonie



pomidory gruntowe



ogórki gruntowe



truskawki



wiśnie.

Procentowy udział pestycydów w ochronie roślin w Unii Europejskiej w 2003 roku:



Fungicydy 49%



Herbicydy 38%



Insektycydy 10%



Regulatory wzrostu 3%

Zużycie pestycydów.

Polska (2002r.) ………………………………………………………………. 0.78 kg s.b.cz./ha

W związku z nowym podejściem, średnie zużycie środków ochrony roślin w Polsce za lata 2002-2005
dla wszystkich upraw objętych monitorowaniem wyniosło 1.86 kg s.a. na hektar.

Według danych GUS (2009) sprzedaż środków ochrony roślin w kraju w 2008 roku wzrosła prawie
dwukrotnie w odniesieniu do 2000 roku. Ogółem w 2008 roku sprzedano 20 614 ton środków ochrony
(w przeliczeniu na s.a.) w tym import stanowił 69.8%

W strukturze sprzedaży dominowały:



herbicydy (59.5%), głównie do odchwaszczania zbóż, rzepaku, buraków cukrowych,



fungicydy (24.8%)

Sprzedaż środków ochrony roślin w 2008 roku była większa w porównaniu do 2007 roku o 10.1%.


Struktura zużycia środków chemicznej ochrony roślin w Polsce w 2008 roku:



Herbicydy 59.5%



Fungicydy 24.8%



Insektycydy 5.6%



Regulatory 4.8%



Pozostałe 5.3%

3

Środek ochrony roślin może wnikać do organizmu ludzkiego przez:



skórę (ekspozycja termalna),



drogi oddechowe (ekspozycja inhalacyjna),



usta (ekspozycja doustna),



oczy.

Toksyczność środków chemicznej ochrony roślin określa się na podstawie testów na zwierzętach
laboratoryjnych (myszach, szczurach, królikach) stosując różne dawki substancji aktywnej i wszystkie
formy użytkowe danego preparatu.

Toksyczność pestycydów (ostra, chroniczna).

Toksyczność ostrą wyraża się:
LD

50

(dawka śmiertelna) (łac. dosis letalis, ang. lethal dose) – to ilość substancji biologicznie czynnej,

wyrażona w mg/kg masy ciała zwierzęcia testowanego, która powoduje śmierć 50% osobników
testowanych.

LC

50

(stężenie śmiertelne) wyraża się w mg badanego preparatu na objętość powietrza lub wody

(ppm). Przykład: 1 ppm odpowiada 1cm na 10km lub 1 minucie na 2 lata.

Stopień aktywności grzybobójczej określa wartość ED

50

.

ED

50

– określa dawkę substancji czynnej w ppm hamująca wzrost grzybni lub kiełkowanie zarodników.

Podstawy toksykologii środków chemicznej ochrony roślin.

Toksykologia – pochodzi od słowa greckiego toksikon – trucizna, logos – nauka.
Toksykologia – nauka o truciznach i ich wpływie na organizm, jej zadaniem jest współdziałanie z innymi
naukami w celu ustalania optymalnych warunków dla życia ludzi i zwierząt. Jest dyscypliną zajmującą
się oceną ryzyka zagrożenia zdrowia ludzi i zwierząt podczas ich kontaktów z różnymi substancjami.

Sposób działania fungicydów.

Fungicydy kontaktowe – zapobiegają zakażeniu. Należy je stosować przed zakażeniem. Nie
przemieszczają się w roślinie, dlatego konieczne jest powtarzanie zabiegów ochronnych.

Fungicydy systemiczne – pobierane są przez roślinę i przemieszczają się w górę i dół, chroniąc te części,
które jeszcze nie zostały pokryte fungicydem. Preparaty te, to głównie gotowe mieszanki z fungicydami
kontaktowymi. Często środki systemiczne powodują uodpornienie fitopatogenów.

Fungicydy wgłębne – działają w ciągu kilku dni po zakażeniu. Nie przemieszczają się w roślinie, ale
mogą wnikać na głębokość kilku warstw komórek liścia, niszcząc grzyba, który zaczął się rozwijać. Nie
powodują odporności grzyba.

4

Podstawowe grupy chemiczne fungicydów.

1. Siarka i jej nieorganiczne związki (kontaktowe)
2. Związki miedzi (kontaktowe)
3. Organiczne związki cyny
4. Związki tiokarbominowe i ich pochodne (kontaktowe)
5. Związki ftalimidowe (kontaktowe)
6. Organiczne związki fosforu
7. Związki morfolinowe (systemiczne)
8. Związki triazolowe (systemiczne)
9. Związki pirydynowe (systemiczne)
10. Związki pirymidynowe (systemiczne)
11. Związki piperazynowe (systemiczne)
12. Związki bezyrnidazylowe (systemiczne)
13. Związki karboksyanilidowe (systemiczne)
14. Związki guanidynowe (kontaktowe)
15. Inne związki grzybobójcze

Fungicydy – środki grzybobójcze.

Podział fungicydów.

I. Według miejsca aplikacji.



fungicydy nalistne



fungicydy doglebowe



zaprawy nasienne

środki do ochrony magazynów
II. Według działania:



kontaktowe (ochronne)



systemiczne (układowe)



wgłębne

III. Według działania na organizmy pasożytnicze.
IV. Podział według grup chemicznych.


Wykład II

14.10.2014

Środki ochrony roślin według nowych zasad (po 30 kwietnia 2007r.) klasyfikuje się ze względu na
zagrożenie dla pszczół na podstawie oceny poziomu ryzyka wykonanej zgodnie z wytyczną EPPO(EPPO)

Środek ochrony roślin klasyfikuje się jako:



bt – bardzo toksyczny dla pszczół w przypadku wysokiego ryzyka



t – toksyczny dla pszczół w przypadku średniego ryzyka,



nk – nie klasyfikuje się



p – pozostałe

Środków ochrony roślin nie klasyfikuje się (nk) pod względem toksyczności dla pszczół w przypadku
niskiego ryzyka oraz gdy narażanie pszczół na kontakt ze środkiem jest wykluczone np. w przypadku:



zaprawiania materiału siewnego i stosowania środków doglebowo,

5



z wyjątkiem preparatów o działaniu systemicznym,



stosowania w pomieszczeniach zamkniętych,



stosowania pod osłonami, jeżeli nie są w nich wykorzystywane owady zapylające rośliny



stosowania jako przynęty gryzoniobójcze,



środków stosowanych dla zabezpieczenia i leczenia ran drzew.

Klasyfikacja środków ochrony roślin pod względem toksyczności dla ludzi.

Zalecenie Ochrony Roślin (2010).

Stopień

toksyczności

Toksyczność ostra doustna

środka dla szczura LD

50

(mg/kg masy ciała)

Toksyczność ostra skórna

środka dla szczura lub królika

LD

50

(mg/kg masy ciała)

Toksyczność ostra

inhalacyjna środka

dla szczura LC

50

Bardzo

toksyczne T+

< 25

< 250

< 0.25 aerozole

< 0.50 gazy i pary

Toksyczne T

25 < LD

50

< 200

50 < LD

50

< 400

0.25 < LC

50

< 2

aerozole

0.50 < LC

50

< 2

gazy i pary

Szkodliwe Xa

200 < LD

50

< 2000

400 < LD

50

< 2000

1 < LC

50

< 20

aerozole

2 < LC

50

< 20

gazy i pary

Pozostałe

> 2000

> 2000

> 5 aerozole

> 20 gazy i pary

Toksyczność chemiczna pestycydów.

1. Uszkodzenia płodu (działanie embriotoksyczne)
2. Powstawanie guzów (onkogeneza)
3. Powstawanie nowotworów złośliwych (działanie kancerogenne)
4. Powstawanie nowotworów łagodnych
5. Zaburzenia obrazu krwi (działanie hemotoksyczne)
6. Zmiany genetyczna (mutageneza)
7. Zaburzenia układu nerwowego (działanie neurotoksyczne)

Formy użytkowe pestycydów.

I. Formy użytkowe ciekłe.

1. Koncentrat do sporządzania emulsji wodnej /EC/
2. Koncentrat rozpuszczalny w wodzie /SL/
3. Koncentrat w postaci stężonej zawiesiny /SC/
4. Ciecz ultra nisko objętościowa /UL/
5. Dyspensor aerozolowy /AE/

II. Formy użytkowe stałe

1. Proszek do sporządzania zawiesiny wodnej /WP/
2. Proszek rozpuszczalny w wodzie /SP/
3. Granulat /GR/
4. Proszek do opylania /DP/

6

5. Fumigant – środek do stosowania w formie gazu

III. Inne formy.
- przynęty /RB/
- zaprawy nasienne /WS, DS/
- tabletki
- pasty, żele itp.

Formy użytkowe różnią się:



stopniem zagrożenia dla użytkownika i ludzi



stopniem zagrożenia dla środowiska



metodami stosowania i rodzajami aparatury do przeprowadzenia zabiegów



możliwościami wywołania efektu fitotoksyczności



kosztami produkcji



skutecznością w stosunku do agrofagów.

Adjuwanty

– to środki pomocnicze, zwiększające skuteczność i umożliwiające zmniejszanie dawek

herbicydów. Należą do nich:
- środki zwilżające tzw. zwilżacze – obniżają napięcie powierzchniowe cieczy użytkowej
- środki zwiększające przyczepność – zabezpieczają przed zmyciem lub spadaniem preparatu
- preparaty obciążające do przyspieszenia opadania kropli
- oleje – zwiększają skuteczność niektórych herbicydów.

Forma użytkowa preparatu – to mieszanina substancji biologicznie czynnej (s.b.cz.) – stała lub ciekła
substancja pomocnicza.
Forma użytkowa wpływa na:



przechowywanie



pakowanie



transport



trwałość środka.

7

Konwencjonalne metody w rolnictwie, oparte na stosowaniu chemizacji, mogą negatywnie wpływać
na ekosystemu poprzez:



bezpośrednie działanie toksyczne,



niszczenie łańcucha żywieniowego,



osłabienie systemów odpornościowych,



zakłócenia sygnałów chemicznych za pomocą których wiele organizmów komunikuje się.

W celu uniknięcia zatruć i skażeń produktów spożywczych (ziemiopłodów) przez środki chemicznej
ochrony, wprowadzono do praktyki okres karencji i prewencji dla każdego preparatu.

Karencja – określa liczbę dni jaka musi upłynąć od momentu zastosowania preparatu do zbioru rośliny
lub produktów roślinnych przeznaczonych do konsumpcji.

Prewencja – to okres obejmujący całkowity zakaz wstępu człowieka i zwierząt na teren objęty aplikacją
pestycydów.

Najistotniejszym elementem warunkującym bezpieczne i efektywne stosowanie środków chemicznej
ochrony roślin jest etykieta – instrukcja stosowania preparatu.

Na ryzyko zatrucia bardzo narażone są pszczoły. Ryzyko zatrucia pszczół można zmniejszyć przez:



nie stosowanie środków ochrony roślin toksycznych dla pszczół w czasie kwitnienia,



nie opryskiwanie upraw, na których są kwitnące chwasty,



dobieranie preparatów mało toksycznych dla pszczół i przestrzeganie okresów prewencji,



unikanie znoszenia preparatu w czasie zabiegu,



jeżeli istnieje niebezpieczeństwo zatrucia pszczół wykonanie zabiegu wieczorem po
zakończeniu lotu pszczół,



usunięcie lub zabezpieczenie uli przed wychodzeniem pszczół, gdy chcemy stosować
insektycyd w pobliżu pasieki.

Aby zminimalizować zagrożenie wynikające ze stosowania pestycydów, należy: właściwie dobrać
preparat, termin zabiegu oraz dawkę preparatu i uwzględnić warunki klimatyczne.


Toksyczność pestycydów wobec organizmów żywych jest bardzo różna, zależna od:



samego organizmu,



warunków środowiskowych



rodzaju, formy, sposobu podawania pestycydu.

Proszek rozpuszczalny w wodzie (SP)
- ta forma rozpuszczona w wodzie tworzy klarowny roztwór
- s.b.cz. występuje w formie stałej,
- zawiera substancje pomocnicze,
- łatwość w przygotowaniu cieczy roboczej,
- nieduża możliwość zatrucia (słabe przenikanie przez skórę),
- nie zatykają się dysze, łatwość mycia aparatury

8

Granulat (GR)
- to stała forma użytkowa, gotowa do stosowania,
- stanowi mieszaninę s.b.cz. 5-20% nośnika mineralnego i środków pomocniczych,
- wielkość granul 0.2-2.5 mm
- łatwość w użyciu
- niski stopień zatrucia, niski koszt aparatury, precyzja dawkowania,

Wady:

- konieczność obecności wody do uwalniania środka,
- zagrożenie dla ptaków i zwierząt
- wysoka cena.

Proszek do opylania (DP)
To najstarsza i wycofana forma pestycydu.

Zalety:

- łatwość w użyciu i forma gotowa do stosowania,
- niski koszt aparatury i samej formy użytkowej.

Wady:

- możliwość znoszenia przez wiatr,
- łatwość zmywania przez opady,
- możliwość zatrucia przez pylenie.

Generator dymu (fumigant)
- s.b.cz. w postaci gazu

Do fumigantów zaliczamy:
- świecę dymną – s.b.cz. jest generowana po zapaleniu (FK)
- pastylka emitująca dym, (FW), generator dymu (UF).
Generatory dymu stosuje się w pomieszczeniach zamkniętych lub doglebowo, środki te nie są
selektywne.

Zalety:

- wysoka toksyczność dla agrofagów,
- możliwość dokładnej penetracji,
- zwykle stosuje się pojedynczy zabieg.

Wady:

- trucizna dla człowieka,
- należy używać pełnej odzieży ochronnej,
- trudności w wykonaniu formy użytkowej i wysoki koszt.

Inne formy użytkowe:
Przynęty – to gotowe preparaty do użycia i występują w formie stałej, półpłynnej i płynnej, o niskiej
zawartości s.b.cz.
Zaprawy – półpłynna (WS), proszek (DS), płynny koncentrat (FS).

Proszek do sporządzania zawiesiny wodnej (WP)
- forma składa się z s.b.cz. w ilości 25-90%, nośnika mineralnego i środków powierzchniowo-czynnych,
- po zmieszaniu z wodą tworzy mleczną zawiesinę.

Zalety:

- łatwy w stosowaniu, magazynowaniu i transporcie,

9

- małe ryzyko zatrucia i penetracja przez skórę,
- małe ryzyko fitotoksyczności
- niski koszt produkcji.

Wady:

- mieszanie podczas zabiegu ochronnego,
- pylenie w czasie sporządzania cieczy użytkowej,
- zatykanie dysz i przewodów,
- pozostawia biały nalot po zabiegu.

Ciecz ultra nisko objętościowa (UL)
- to wysoko skoncentrowany roztwór – zawartość s.b.cz. powyżej 80%
- przeznaczony do stosowania aparaturą lotniczą,
- stosuje się dodatek oleju lub niewielką ilość wody,
- wymaga dużej precyzji podczas stosowania,
- łatwo można przedawkować – wysokie stężenie s.b.cz.

Dyspensor aerozolowy (AE)
- ta forma zawiera s.b.cz. i jest zamknięta w metalowym pojemniku,
- preparaty te zawierają substancje dodatkowe (propelenty), które umożliwiają opuszczenie pojemnika

Zalety:

- gotowy do użycia
- łatwy w stosowaniu
- łatwy do transportu i magazynowania

Wady:

- możliwość zatrucia drogą inhalacyjną,
- trudności w precyzyjnym dozowaniu,
- możliwości wybuchu i zapalenia (w pobliżu źródeł ciepła)

Koncentrat w formie stężonej zawiesiny (SC)
- zawiera s.b.cz., środki pomocnicze, wodę lub inne rozpuszczalniki,
- występuje w postaci półpłynnej pasty,
- odznacza się wysoką skutecznością,
- po rozpuszczeniu z wodą tworzy mleczną zawiesinę o dużej trwałości,
- odznacza się wysokim bezpieczeństwem dla użytkowania (brak pylenia i zagrożenia pożarowego).

Wady:

- jest agresywny do aparatury,
- aparatura (opryskiwacz) wymaga dokładnego i wielokrotnego mycia.

Formy użytkowe:

Proszek do sporządzania emulsji wodnej (EC)
- to koncentrat emulgujący, rozmieszany z wodą daje białą emulsję wodną
- rozpuszczalnik – ksylen, solwentnafta, dioksan,
- zawartość s.b.cz. w formie EC 5-70%

Zalety:

- łatwy do przenoszenia, transportu i magazynowania,
- wymaga krótkotrwałego wymieszania,
- nadaje się do stosowania różną aparaturą,
- nie zatyka dysz i przewodów.

10

Wady:

- stanowi duże ryzyko dla użytkownika – silnie absorbowany przez skórę,
- może powodować uszkodzenie gumowych i plastikowych części aparatury i odzieży ochronnej,
- zwiększa ryzyko pożaru z powodu palności rozpuszczalników.

Koncentrat rozpuszczalny w wodzie (SL)
- s.b.cz. występuje w formie soli,
- preparaty w formie SL po rozpuszczeniu w wodzie dają klarowną bezbarwną ciecz,
- w tej formie mogą znajdować się środki pomocnicze

Zmniejszone jest ryzyko palności, fitotoksyczności i dla użytkownika, utrudnione jest przechowywanie
i transport – wrażliwość na temp. poniżej 0*C. Występuje wytrącanie osadu (herbicydy – Chwastox,
Extra, Aminopielik D.)

W Polsce najczęściej stosowane formy to forma EC I WP



koncentraty do sporządzania zawiesiny wodnej – to 20% preparatów,



proszki do sporządzania zawiesiny wodnej ok. 20% preparatów,



koncentraty rozpuszczalne – 10%



koncentraty w postaci stężonej zawiesiny – ok. 8%



inne nie przekraczają kilka procent.

Wykład III

21.10.2014

Bezpieczeństwo i higiena pracy z pestycydami.

Zasady:
1. Środki ochrony stosować tylko wówczas, gdy to jest niezbędne lub jako element integrowanych
programów ochrony roślin.



Przed zabiegiem zapoznać się z etykietą, aby stosować we właściwym terminie.



Nie dopuszczać dzieci i osób postronnych do opryskiwaczy i miejsc przygotowania cieczy
roboczej.



Przechowywać środki w oryginalnych, szczelnych opakowaniach, opatrzonych w etykiety i
pomieszczeniach z dala od pasz, pożywienia.



Praca z drugą osobą podczas pracy z truciznami.



Używać odzieży i sprzętu ochronnego.



Zakaz jedzenia, picia, palenia tytoniu podczas pracy ze środkami.



Unikanie znoszenia rozpylenia cieczy na tereny nie objęte zabiegiem.



Niedopuszczenie do rozlania, rozsypania środków na skórę i odzież.

10. W przypadku podejrzenia o zatrucie należy skontaktować się z ośrodkiem toksykologicznym lub
lekarzem, zabierając etykietę preparatu.
11. Nie przebywać na świeżo opryskanym polu (prewencja).
12. Właściwie postępować z opakowaniami i resztkami preparatu.
13. Przestrzegać higieny osobistej.
14. Odzież ochronną przechowywać oddzielnie aż do momentu jej wyprania.

11

Ubranie ochronne:



ubranie ochronne,



rękawice,



kapelusz,



obuwie,



osłona twarzy, maski ochronne.

Sposoby stosowania pestycydów.

UPRAWIANIE - zaprawiarki mechaniczne o wydajności 2.5 – 5 ton/godz. lub 12 ton/godz.

o pojemności 30-50 kg i małe zamknięte pojemniki
- inkrustowanie nasion

Ręczne
Mechaniczne
- porcjowe
- zaprawiarki o pracy ciągłej dostosowane z maszynami czyszczącymi.

OPRYSKIWANIE - drobnokropliste, średniokropliste, grubokropliste.

Rodzaje rozpylaczy: opryskiwacze ciągnikowe – symbol 02 to kolor żółty,

03 to kolor niebieski,

04 to kolor czerwony.

Konwencje międzynarodowe regulujące zagadnienia związane z pestycydami:



Konwencja Rotterdamska (Konwencja PIC) – przyjęta 10 września 1998r.

Priorytetowe informowanie o niebezpiecznych związkach chemicznych i pestycydach na rynku
międzynarodowym.



Konwencja Sztokholmska (Konwencja POP) – podpisana w maju 2001r., aby wejść w życie
musi być ratyfikowana przez 50 państw.

Cele: - ochrona zdrowia ludzkiego

- ochrona środowiska przed trwałymi zanieczyszczeniami organicznymi (peraistant organic

pollutans – POPs, polski odpowiednik TZO)

- eliminacja lub ograniczenie 12 związków (w tym 9 pestycydowych) najbardziej niepożądanych

na świecie.

TZO to związki toksyczne, łatwo akumulujące się, wysoce trwałe, stanowiące globalne zagrożenie dla
wszystkich żywych organizmów i zdolne do przemieszczania się na znaczne odległości.



Aldryna (insektycyd)



Heptachlor (insektycyd)



Cheksachlorobenzen (HCB) (fungicyd)



Chlordan (insektycyd)



Endryna (insektycyd)



DDT (insektycyd)



Dieldryna (insektycyd)



Mirex (insektycyd)



Toksafen (insektycyd)

12

W Polsce nigdy nie były stosowane i produkowane:



Mirex,



Endryna,



Chlordan.

Tylko HCB i DDT były produkowane w kraju.

Konwencja Sztokholmska narzuciła ograniczenie i całkowity zakaz stosowania:



aldryny,



dieldryny,



heptachloru,



toksafenu,



DDT,



heksachlorobenzenu (HCB).

W rolnictwie do częstych przyczyn zanieczyszczenia gleby środkami chem. ochr. roślin należy zaliczyć:



Wprowadzenie bezpośrednio do gleby:

- granulaty,
- herbicydy doglebowe,
- rodentycydy wprowadzane do nor,
- zaprawy nasienne.



Aplikacja nalistna

Intensywna ochrona roślin prowadzi do kumulacji pestycydów: gleba, roślina, woda.
Zalegające pestycydy w środowisku powodują degradację ekosystemów i wpływają na biologiczną
aktywność gleby oraz jakość plonów roślin.

Czas rozkładu pestycydów w 75 – 100%:



bardzo trwałe 20 – 30 lat



trwałe 2 – 5 lat



umiarkowanie trwałe 1 – 18 miesięcy



nietrwałe 1 – 12 tygodni.

Większość pestycydów jest:
- wysiewana bezpośrednio do gleby
- rozpylana nad polami uprawnymi, plantacjami i lasami, a więc trafia bezpośrednio do środowiska.

Mechanizm zachowania się pestycydów jest następujący:



adsorpcja przez cząstki gleby,



spłukiwana przez deszcz,



ulatniania,



rozpadu spowodowanego światłem ultrafioletowym (fotodegradacja),



rozpadu chemicznego,



erozji gleby,



rozkładu mikrobiologicznego,



i pobierania przez rośliny i zwierzęta.

13

Źródła zanieczyszczenia wody środkami ochrony roślin:



bezpośrednie ich stosowanie do zwalczania roślin wodnych i szkodliwych owadów,



bezpośredni opad na powierzchnię wody przy spryskiwaniu pól i lasów przy użyciu samolotu,



spływ powierzchniowy z terenów rolniczych,



ze ścieków powstających przy myciu urządzeń służących do spryskiwania,



przenikanie przez glebę, erozja gleby,



ze ściekami powstającymi przy produkcji pestycydów,



ze ściekami miejskimi (fungicydy i bakteriocydy)



ze ściekami z zakładów stosujących pestycydy, np. włókienniczych.

W wodach, ilość obecnych pestycydów zależy głównie od:



intensywności upraw w badanym regionie, tzn. od intensywności stosowania chemicznych
środków ochrony roślin,



rodzaju upraw,



pory roku,



intensywności opadów atmosferycznych oraz przepływu analizowanych cieków wodnych.

Wykład IV

28.10.2014

Pestycydy powodują:



pogorszenie stanu sanitarnego wód podziemnych,



działają toksycznie,



naruszają procesy ich samooczyszczania,



przyczyniają się do eutrofizacji wód, zwłaszcza małych zbiorników.

Zanieczyszczenia te są trudne do usunięcia w procesie uzdatniania wody przeznaczonej do picia.

14

Do wód podziemnych docierają tylko najtrwalsze i najbardziej stabilne w glebie pestycydy.

Są to środki rozpuszczalne w wodzie, słabo adsorbowane przez glebę oraz o długim okresie
połowicznego: rozpadu hydrolitycznego ( > 6 miesięcy), rozpadu glebowego ( > 2-3 tygodni ).

Zgodnie z zarządzeniem Ministra Środowiska z 11 lutego 2004 (Dz. U. Nr 32, poz. 284) w wodach
podziemnych kontroluje się tylko sumę zawartości lindanu i dieldryny.

W wodach o bardzo dobrej i dobrej jakości

klas I i II – zawartość lindanu i dieldryny nie może przekraczać 0.1 i 1.0 mikrogramów/dm

3

Wody złej jakości

klasa V – zawierają ponad 5 mikrogramów/dm

3

lindanu i dieldryny.

W Polsce główne zagrożenie dla wód stanowią herbicydy. Poza tym wiele środków ochrony roślin (m.in.
pyretroidy) jest szkodliwa dla ryb, skorupiaków i owadów wodnych.

Chemiczna ochrona roślin powoduje największe zagrożenie właśnie dla wód powierzchniowych i
podziemnych. Szczególnie groźne są skażenia punktowe występujące w miejscach częstego i
powtarzającego się kontaktu stężonych środków ochrony roślin z glebą oraz znoszenie cieczy.

Aby uniknąć skażeń punktowych (wód powierzchniowych) należy zachować ostrożność:

1. podczas mycia i napełniania wodą opryskiwaczy (ze strumieni, rowów melioracyjnych, stawów,

jak też otwierania opakowań pestycydów w sąsiedztwie cieków wodnych)

2. przestrzegać zasad postępowania z resztkami cieczy użytkowej i opakowaniami.

Z kolei znoszenie cieczy użytkowej można wyeliminować lub ograniczyć poprzez tworzenie stref
ochronnych (buforowych) oddzielając obszar wykonania zabiegów od terenów chronionych, gdzie
stosowanie środków ochrony jest zabronione.

Ogólne zasady poprawnego i bezpiecznego dla środowiska stosowania środków ochrony roślin reguluje
dobra praktyka ochrony roślin oraz ustawa o ochronie roślin z dnia 18 grudnia 2003 roku [Kodeks
Dobrej Praktyki Rolniczej 2004, Dz. U. z 2004r. Nr 11, poz. 94].
Regulacje dotyczą m.in.:



odległości od dróg publicznych,



budynków mieszkalnych



pasiek,



plantacji roślin zielarskich, ogrodów działkowych,



rezerwatów przyrody, parków narodowych,



wód powierzchniowych, ujęć wody.

Zagrożenie skażenia wód powierzchniowych przez środki ochrony roślin zależy od:



toksyczności i dawki środka,



cieku wodnego (szerokości, wielkości przepływu)



prędkości i kierunku wiatru,



techniki opryskiwania,



fazy rozwojowej rośliny.

15

Znoszeniu cieczy użytkowej można zapobiec przez: obsadzanie cieków wodnych żywopłotem lub
szpalerem drzew – stanowi naturalną osłonę i redukuje znoszenie cieczy użytkowej nawet do 50% oraz
ułatwia utrzymanie równowagi biologicznej będąc siedliskiej przyjaznej fauny.

Stopień redukcji znoszenia zależy od wielkości i gęstości osłony. Drzewa i krzewy iglaste w
przeciwieństwie do liściastych są bardziej przydatne do zatrzymywania cieczy użytkowej.

Do częstych przyczyn zanieczyszczenia gleby środkami chemicznej ochrony roślin należy zaliczyć:
- ich wprowadzenie bezpośrednio do gleby (preparaty w postaci granul, herbicydy doglebowe,
rodentycydy wprowadzane do nor, zaprawy nasienne)
- oraz aplikacja nalistna w okresie wegetacji roślin.

Niektórzy uważają, że przede wszystkim herbicydy i zaprawy nasienne stanowią zagrożenie dla
środowiska glebowego, a zwłaszcza ich częste stosowanie. W konsekwencji intensywna (częsta)
ochrona roślin prowadzi do kumulacji pestycydów w glebie, wodzie i roślinie.

Związki pestycydowe w środowisku ulegają:



przemieszczaniu się substancji aktywnej i jej metabolitów pomiędzy różnymi elementami
środowiska,



rozpadowi spowodowanego światłem ultrafioletowym (fotodegradacja)



sorpcji w środowisku glebowym,



rozkładowi abiotycznemu i biotycznemu.

Powyższe procesy często mają charakter kompleksowy i zależą od:



budowy chemicznej preparatu,



jego lotności,



rozpuszczalności w wodzie,



rodzaju gleby,



warunków klimatycznych.

Stopień skażenia środowiska – gleby zależy od:
- dawki preparatu i częstotliwości jego stosowania,
- sposobu wykonania zabiegu,
- gatunku rośliny oraz zagęszczania roślin,
- dostępności wody,
- rzeźby terenu, warunków glebowych i klimatycznych.

Podczas opryskiwania roślin do powietrza atmosferycznego dostają się związki pestycydowe w wyniku
znoszenia, parowania i sublimacji.

W powietrzu rozkład tych związków odbywa się w wyniku reakcji bezpośredniej fotolizy (energii
świetlnej) przy udziale reakcji z rodnikami hydroksylowymi, azotanowymi lub ozonowymi. W efekcie
powstają nowe związki i niektóre z nich są bardziej szkodliwe niż związki wyjściowe.

Skażone powietrze pestycydami jest szczególnie niebezpieczne dla ptaków i człowieka. Pestycydy oraz
nowopowstałe związki utrzymują się w atmosferze przez pewien okres i następnie opadają do gleby i
wód.

16

Prawidłowe stosowanie środków chemicznej ochrony nie powoduje trwałych zanieczyszczeń gleby.
Na ogół substancje aktywne gromadzą się w wierzchniej warstwie gleby i następnie stopniowo ulegają
przemieszczaniu w głąb (w skutek ruchów wody), erozji wietrznej, parowaniu, pobieraniu przez
korzenie, rozkładowi i sorpcji glebowej (wcześniej wspomnianej).

Znaczna część substancji aktywnych zanika w glebie w ciągu okresu wegetacji dzięki:
reakcji hydrolizy
utleniania
redukcji.

Ogólnie przyjmuje się, że mobilność środków ochrony w glebie jest niewielka,
wynosi w ciągu roku 1-2 m w poziomie i 20-60 cm w pionie.

Rozkład pestycydów zachodzi wolniej w głębszych warstwach gleby z uwagi na słabsze ich
naświetlenie, natlenienie (zwłaszcza gleb ciężkich i zwięzłych) i inną temperaturę.

Na tempo ich przemieszczania w glebie i rozkład ma także wpływ technologia uprawy roli i przedplon.
Pełny zespół zabiegów uprawowych w odniesieniu do uproszczonej technologii powoduje rozluźnienie
struktury gleby i ułatwia przemieszczanie się substancji aktywnej preparatu w głąb profilu glebowego.

Związane pestycydy w kwasach fulwowych, które są rozpuszczalne w wodzie, mogą być pobierane nie
tylko przez rośliny chronione ale i następcze.

Banaszkiewicz [2003] środki chemicznej ochrony roślin dzieli się na takie, których półokres rozpadu w
glebie wynosi:



do 30 dni (związki pestycydowe nietrwałe)



30-100 dni (związki średniotrwałe),



ponad 100 dni (środki trwałe).

Utrzymywanie się substancji aktywnych w glebie zależy od wielu czynników:



struktury chemicznej związku



lotności



stopnia rozpuszczalności w wodzie



formy użytkowej preparatu



rodzaju gleby



odczynu (pH podłoża)



zawartości substancji organicznej i minerałów ilastych



warunków pogodowych (temperatury i wilgotności)



zabiegów uprawowych.

Utrzymywanie się wybranych substancji aktywnych w glebie (Ilnicki 2004)

Do 3 miesięcy

3-6 miesięcy

Ponad 6 miesięcy

2,4-D

MCPA

Dikamba

Chlorosuluron

Monolinuron

Glifozat

Linuron

Pendimetalina

Chlorotoluron

Atrazyna

Diuron

Symazyna

Lenacyt

Metrybuzyna

17

Trwałość herbicydów w glebie (Sadowski 1996)

Grupa s.b.cz.

Gleba

Zagrożenie dla środowiska

Triazyny

+ + +





Fenoksy kwasy

+ +



Fenylomocznikowe

+ +



Karbaminiany

+



Kulfonylomocznikowe

+



znaczne + + +







średnie + +





znikome +



Działanie następcze herbicydów (Rola i Rola 2001)

s.b.cz. stosowana w przedplonie

rośliny następcze wrażliwe na s.b.cz.

Chlomazon

Symazyna

Atrazyna

Rimsulfuron

Chlorosulfuron

owies, pszenica
pszenica, burak
pszenica, burak

rzepak, mieszańce kukurydzy

rzepak

Trwałość pestycydów organicznych (Fortin 2002)

Pestycyd

Rodzaj gleby

Trwałość w glebie

występuje po upływie

miesięcy

pozostała część

s.b.cz. (%)

Herbicydy

Linuron
Nitrofen
Parakwat
Prometryna

torf średnio rozłożony
mursz
torf średnio rozłożony
torf średnio rozłożony

15

4

15

1

18
15
52
37

Insektycydy

Cybermetryna
Fenoprop
Fonofos
Permetryna

mursz
mursz
torf
torf

6
6
3
2

13
17

21-46

50

Pozostałości pestycydów (mg/kg) w glebie w warstwie 0-40cm po uprawie kukurydzy (Sadowski ’96)

s.b.cz.

Piasek gliniasty mocny
(20% cz. spławialnych)

Glina średnia

(35% cz. spławialnych)

Atrazyna

0.320

0.160

Symazyna

0.280

0.160

Iinuron

0.067

0.490

18

Z czynników biotycznych w degradacji pestycydów w glebie największy udział mają mikroorganizmy.
Ich aktywność w rozkładzie substancji biologicznie czynnych zależy od:



warunków otoczenia (wilgotność powietrza i temperatury)



od jakości gleby – obecność substancji organicznej



kwasowości podłoża (pH) 4.5

Mikroorganizmy najczęściej biorące udział w rozkładzie pestycydów (Banaszkiewicz 2003).

Grzyby z rodzaju

Bakterie z rodzaju

Penicillium
Aspergillus
Fusarium
Trichoderma

Arthobacter
Bacillus
Corynebacterium
Flavobacterium
Pseudomonas
z promieniowców – rodzaj Nocardia,
Streptomyces

Zdaniem Banaszkiewicza większe znaczenie w rozkładzie pestycydów odgrywają grzyby, ponieważ są
bardziej odporne na kwaśny odczyn gleby oraz odznaczają się duża ilością wytwarzanych enzymów i
biomasy.

Z kolei bakterie odgrywają mniejszą rolę w tych procesach z uwagi na większą wrażliwość na zmienne
czynniki środowiska.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że produkty rozpadu pestycydu mogą być bardziej toksyczne niż związek
wyjściowy. Biodegradacja jest procesem bardzo złożonym, np. DDT tworzy ok. 20 metabolitów.


W rozkładzie pestycydów biorą udział przede wszystkim mikroorganizmy:



bakterie



promieniowce



grzyby.

Ich aktywność (mikroorganizmów) prowadzi często do powstania metabolitów bardziej toksycznych
niż macierzyste związki np. dieldryna – metabolit aldryny i jest bardziej toksyczna.

Zmiany w składzie gatunkowym i aktywności drobnoustrojów zależą w dużej mierze od:

(wg. Awasthi i in. oraz Michalewicz)



rodzaju pestycydu,



zawartości i składu chemicznego substancji aktywnej,



dawki i czasu zalegania,



temperatury, wilgotności gleby.

(wg. Nowaka i in.)



Nowoczesne preparaty stwarzają mniejsze zagrożenie dla środowiska i organizmów żywych niż
starszej generacji.

19

Herbicydy pirydynowe w glebie:



modyfikują grupy mikroorganizmów



zmniejszają liczbę bakterii i grzybów



zwiększają liczbę promieniowców

(wg. Wyszkowskiej)



zmniejszają liczebność bakterii oligotroficznych



zmniejszają liczebność bakterii amonifikacyjnych



zmniejszają liczebność bakterii celulolitycznych



zmniejszają liczbę promieniowców

(wg. Klimach i Wieczorek)

- Azotobacter spp. jest najbardziej wrażliwy na obecność herbicydów tj. Triflurotox 250 EC,
Treflen 480 EC.
- Środki ochrony roślin hamują rozwój antagonistycznego grzyba Trichoderma viriade.

Pod wpływem aplikacji pestycydów zmienia się także skład populacji fitopatogenów.
Wzrasta ilość fitofagów, które stają się odporne na pestycydy.

(wg. Kaszubiaka i Durskiej)

Pod wpływem wprowadzenia do gleby fungicydu Oxafun T. pięciokrotnie wzrosła liczebność bakterii z
rodzaju Pseudomonas.

(wg. Burgieła)

Obecność niektórych herbicydów powoduje wzrost wirulencji m.in. Fusarium solani i F. culmorum.

(wg. Mazurkiewicz-Zapałowicz i Janowicz)



Afaion 50 WP (s.b.cz. linurion) bardzo silnie hamuje rozwój mikroorganizmów glebowych takich tj:
Fusarium solani, Phoma exigua.



Zubożenie biocenozy glebowej o grzyby chorobotwórcze roślin może być jedną z przyczyn dłuższej
trwałości środków chwastobójczych w tym środowisku.



Zróżnicowana aktywność herbicydów w odniesieniu do mikroorganizmów, w tym patogenów
glebowych świadczy o złożoności procesów biologiczno-chemicznych zachodzących w glebie.

Wielu badaczy uważa, że pestycydy stosowane w zalecanych dawkach nie powodują większych zmian
w aktywności biologicznej gleby.

Pestycydy wykazują także toksyczność wobec fauny glebowej:
Afalon 50 WP (s.b.cz. linuron) nawet w najmniejszych dawkach prowadził do dużej śmiertelności larw
Globodera rostochiensis.

(wg. Banaszak)

Niskie dawki herbicydów powodują śmiertelność Heterodera schachtii.

(wg. Banaszkiewicza)

Środki chemicznej ochrony roślin przyczyniają się do redukcji dżdżownic oraz zmieniają faunę
naziemną.

Bezpośrednio po aplikacji insektycydów i fungicydów na chronioną roślinę obserwuje się:



wyniszczenie owadów pożytecznych



drapieżnych z rodziny biegaczowatych i bzygowatych



pasożytniczych błonkówek i muchówek



wzrost gatunków szkodliwych dla roślin (roztocza, pajęczaki)

20

Wyniszczenie pożytecznych organizmów biocenozy prowadzi często do wzrostu odradzania się
agrofagów w większym nasileniu i ich uodpornienia na pestycydy.

Cechy pestycydów:



duża toksyczność w stosunku do szkodników,



mała toksyczność w stosunku do pozostałych organizmów, głównie wodnych i człowieka,



odpowiednią trwałością, tak aby mogły spełnić swoje zadanie,



dużą podatnością na degradację, tak aby po spełnieniu swojej funkcji szybko zanikały w
środowisku.

Trwałość pestycydów w środowisku.
Pestycydy wykazują następujące właściwości:



toksyczność selektywną



trwałość w środowisku



zdolność do biokumulacji



mobilność

Wykład V

04.11.2014

Pozostałości środków chemicznej ochrony w ziemiopłodach.

Pestycydy dostają się do rośliny poprzez części nadziemne lub system korzeniowy. Następnie się w niej
przemieszczają i ulegają degradacji.

Degradacja w roślinie polega na rozkładzie ich do związków prostych w wyniku reakcji utleniania,
hydrolizy, redukcji (1 faza metabolizmu) oraz powstawania związków kompleksowych lub
metabolizmów z endogennymi składnikami komórek lub ściany komórkowej np. kwas glukoronowy,
glukoza, glutation, inne cukry, aminokwasy (2 faza metabolizmu).

Nierozłożone części związków pestycydowych oraz ich metabolity występujące w plonie rośliny (ziarno,
słoma owoce, bulwy, korzenie spichrzowe) przechodzą do łańcucha troficznego ludzi i zwierząt jako
szkodliwe pozostałości.
Również używanie skażonej słomy w ogrodnictwie jako podłoże do uprawy roślin lub grzybów
jadalnych może być szkodliwe.

Środki ochrony roślin mogą się kumulować w różnych ilościach w poszczególnych organach rośliny.
Poziom pozostałości pestycydów zależy od:

- warunków pogodowych w okresie wegetacji,
- zdolności metabolizowania,
- tempa detoksykacji
- odporności rośliny chronionej na substancję aktywną.

suche kumulują się w ziarnie
wilgotne kumulują się w słomie

Pozostałość środków ochrony roślin to jedna lub większa liczba substancji aktywnych znajdująca się w
lub na roślinach, produktach roślinnych, jadalnych produktach, stanowiące wynik stosowania środka
ochrony roślin oraz produktów rozpadu lub reakcji [Dz. U. 2004 Nr 11, poz. 94].
Uprawa zbóż -> dłuższe okresy suszy zwiększają możliwość kumulacji pestycydów w częściach
generatywnych, a zwiększone opady w częściach wegetatywnych.

21

W latach 2002-2005 najintensywniej chroniono :

- jabłonie
- pomidory gruntowe
- truskawki
- wiśnie
- ogórki gruntowe

(ogólnie owoce i warzywa)

Rodzaj uprawy

Liczba zabiegów (oprysk)

1. zboża

2. pomidory

3. ogórki

4. róża szklarniowa

5. porzeczka czarna

6. jabłoń

2

17 – 26

23

46 – 72

23
18

Obecnie ogranicza się zużycie środków chemicznej ochrony roślin wynika z:
- ochrony zdrowia

- oczekiwań konsumentów żywności
- ochrony bioróżnorodności
- zapobiegania powstawania odporności patogenów na substancje biologicznie czynne (odporność
patogenów na pestycydy żeby tego zjawiska nie było)

W Polsce i innych krajach UE wprowadzono kontrole pozostałości środków ochrony roślin w płodach
rolnych. Monitoring pozostałości środków ochrony w żywności pochodzenia roślinnego ma na celu
kontrolę najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów (NDP). Najwyższy
dopuszczalny poziom pozostałości NDP substancji biologicznie czynnych jest najczęściej stosowanym
kryterium w ocenie stanu zanieczyszczenia żywności środkami ochrony roślin.

W 2005 stwierdzono obecność pozostałości pestycydów w 28,7 % próbkach analizowanych roślin.
Ogółem wykryto 40 związków. Znaleziono pozostałości: 22 fungicydów, 15 insektycydów, 3 herbicydów

Najpowszechniej pozostałości pestycydów występowały w:



agreście (80%)



malinach (66.1%)



jabłkach (64.65%)



wiśniach (56.65%)



porzeczce (53.55%)



truskawkach (47.2%)

Chroniąc konsumentów i środowisko Dania wprowadziła program zużycia pestycydów → kontrola
(2003r.) pozostałości pestycydów w 45 % produkowanych owocach w Danii, 7 % z warzyw
produkowanych w Danii i 42 % warzyw importowanych zawierało pozostałości pestycydowe. W
owocach i warzywach najczęściej wykrywano pozostałości fungicydów, w zbożach – insektycydów.

Francja (podobnie jak Dania) wprowadziła ograniczenia stosowania pestycydów m.in. opodatkowanie
preparatów pestycydowych niebezpiecznych dla zdrowia.

22

Raport komisji Europejskiej dot. zawartości pozostałości substancji szkodliwych w owocach i

warzywach wyprodukowanych na terenie Unii Europejskiej.

Analiza próbek pobranych ze świeżych i mrożonych warzyw i owoców oraz zbóż (2005r.):
54% próbek nie zawierało pozostałości substancji szkodliwych
48% nieznaczna ilość bądź ilość dopuszczalna unijnymi normami
4.7% zawierało przekroczenie zawartości pestycydów (najwięcej w fasoli, szpinaku, pomarańczach)

% przekroczonych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w polskich płodach rolnych
nie odbiega od znajdowanych w państwie UE. Jednak w analizowanych roślinach odnotowano
obecność niedozwolonych środków ochrony roślin.

(wg. Nowackiej in.)

Polskie owoce warzywa i inne płody rolne są bezpieczne dla konsumentów. Jednak monitorowanie
pozostałości pestycydów w roślinach powinno obejmować jak najwięcej substancji aktywnych oraz
różne gatunki roślin (owoce, warzywa, zboża, produkty przetwarzane). Kontrolowanie powinno także
dotyczyć warzyw i owoców importowanych.

(wg. Gnusowskiego)

Przyczyny kumulacji pestycydów:

- zaleganie środków ochrony roślin w glebie,
- zbyt duże dawki środków ochrony roślin i częsta liczba zabiegów,
- rodzaj preparatu (s.b.cz.)
- późny termin wykonywania zabiegów ochronnych,
- stosowanie niewłaściwych mieszanin środków ochrony roślin,
- niesprzyjające warunki pogodowe (niskie temperatury),
- krótki okres wegetacji – za wczesny zbiór roślin uprawnych,
- nieprecyzyjnie przeprowadzony zabieg (nierównomierny rozkład cieczy roboczej)
- brak przemiennego stosowania pestycydów
- brak świadomości, nieodpowiedzialność niektórych rolników przy wykonywaniu zabiegów.

Głównym problemem chemicznej ochrony roślin jest wytwarzanie przez agrofagi odporności
(uodpornienie) na stosowane środki. Odporność to brak wrażliwości agrofaga na stosowany środek,
wytworzony podczas długotrwałego stosowania preparatu o takim samym mechanizmie działania
(substancji aktywnej z tej samej grupy chemicznej).
Aby zapobiec temu zjawisku należy stosować przemiennie preparaty z różnych grup chemicznych
wykazujących odmienne mechanizmy działania na agrofagi.
Problem odporności pojawia się w przypadku owadów na insektycydy, grzybów chorobotwórczych na
fungicydy oraz chwastów na herbicydy.

Stosując chemiczną ochronę roślin i chcąc jednocześnie chronić środowisko przed skażeniem należy
przestrzegać następujących zasad:
- wykonywać zabiegi ochrony tylko w przypadku dużego zagrożenia plonowania roślin, w programach
intensywnej ochrony,
- stosować środki o działaniu selektywnym w jak najniższych dawkach i terminach dostosowanych
do ochrony entomofauny pożytecznej oraz nie dających szkodliwych pozostałości,
- zachować strefy ochronne wokół pola zabiegowego aby nie dopuścić do bezpośredniego skażenia
wody i organizmów biocenoz,
- dokonać wyboru odpowiedniej formy użytkowej preparatu, sposobu i zakresu jego stosowania oraz
optymalnych warunków pogodowych podczas wykonywania zabiegu.

23

Prognozy na przyszłość:
1. Agrochemikalia przyszłosci to używane w niskich dawkach (1-10g/ha), łatwo biodegradowalne,
sprzedawane na recepty ksenobiotyki wspomagane produktami biotechnologii - jako przyjazne
środowisku.
2. Udoskonalenie techniki aplikacji pestycydów (precyzyjna ochrona roślin).
3. Wykorzystanie związków allelopatycznych, które są wydzielane przez rośliny wyższe oraz
drobnoustroje jako allelopatyny i mogą służyć do produkowania alleloherbicydów - jako naturalne
związki - proekologiczne środki ochrony roślin.
4. Feromony – mają ograniczone zastosowanie w praktyce.
5. Wykorzystanie roślin transgenicznych.

Środki chemicznej ochrony roślin wykazują zdolność do przemieszczania się w ekosystemach, a długie
okresy półtrwania powodują ich obecność praktycznie wszędzie:



wodzie



powietrzu



glebie, roślinach



organizmach zwierząt

Nadmierne i powszechne stosowanie pestycydów, nieumiejętna ich aplikacja oraz nie przestrzeganie
zaleceń zawartych w etykiecie-instrukcji, prowadzi do kumulacji substancji aktywnych w środowisku.

PODSUMOWANIE:



W celu ograniczenia zanieczyszczenia środowiska pestycydami, w Polsce wprowadzono system
monitorowania i lustracji upraw na obecności agrofagów, co spowodowało odchodzenie od
schematycznej ochrony roślin.



Wprowadzono też monitoring pozostałości pestycydów w żywności pochodzenia roślinnego
celem przestrzegania najwyższych dopuszczalnych poziomów (NDP) w roślinach i żywności.
System ten ma na celu stwierdzenie prawidłowości stosowania środków ochrony roślin
zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa oraz zapobieganie wprowadzaniu do handlu
płodów rolnych, które mogą stwarzać zagrożenie zdrowia człowieka i zwierząt.



Aby chronić środowisko, nowoczesna ochrona roślin przed agrofagami dąży do zredukowania
chemicznych metod ochrony (poprzez odpowiedni dobór pestycydów, stosowanie preparatów
ulegających szybkiej biodegradacji, redukowanie dawek, łączenie stosowania pestycydów z
innymi metodami), a zwiększenie działań profilaktycznych, w tym metod agrotechnicznych,
biologicznych, czy mechanicznych.



O prawidłowości szeroko pojętej ochrony środowiska decyduje Dobra Praktyka Rolnicza, w
tym Dobra Praktyka Ochrony Roślin, czyli uporządkowany zbiór podstawowych zasad
dotyczących stosowania środków ochrony roślin z uwzględnieniem prewencji i zabezpieczenia
żywności lub pasz przed pozostałościami pestycydów, przestrzeganiu okresów karencji,
tolerancji.



Dobra Praktyka Ochrony Roślin polega na takim wykorzystywaniu pestycydów, aby przyniosła
ona odpowiednie efekty ekonomiczne, zapewniając jednocześnie bezpieczeństwo
użytkownikom i konsumentom płodów rolnych i środowisku, zwierzętom pożytecznym przed
ewentualnymi zatruciami, bądź skażeniami.



Dbałość o stan naturalnego środowiska jest jedną z najważniejszych idei podstaw
powstawania upraw integrowanych.