Wykład 1

ANTROPOLOGIA :

*antropos - człowiek

*logia – nauka

Czym jest antropologia?

„poezja, która udaje naukę”, „nauka udająca literaturę”

Antropologia :

• nauka o człowieku, jako twórcy kultury, zrozumienie kultury i jej wytworów,

• zajmuje się związkami między kulturą a naturą,

• bada relacje między kulturą a psychiczną sferą człowieka,

• kultura a organizacja ludzkiego myślenia,

• relacje między kulturami

• zmiana kulturowa w wymiarze czasowym

• kultura a organizacja/ struktura społeczna

• kultura a działanie, organizacja do działania

  • poszukujemy powszechników kulturowych, ale jednocześnie wyróżników kulturowych

• skala mikro i makro, poszczególne grupy i ich kultura, jak i relacje międzykulturowe

• inter i intra kulturowe

• Podejście etyczne, od pojęcia etic, z perspektywy naszej kultury a podejście emiczne emic, zrozumienie kultury przez kategorie tej konkretnej kultury, doświadczanie oczyma danej kultury, rozumienie

Przyjęto, że antropologia raczej bada małe społeczności, jednak w dzisiejszych czasach wkracza coraz częściej na skalę makro. Stereotypy związane z tradycyjną antropologią są już nieaktualne, nie tylko chodzi o skalę badań, ale również o charakterystykę grup (statyczne, tradycyjne, wiejskie, proste-> szybkie, mobilne, nowoczesne, miejskie, złożone)

„Inni są wśród nas, ale to co dla nas nasze, dla innych jest inne”

Do niedawna antropologia badała tylko społeczności niewielkie, przedpiśmienne, niecywilizowane. DO XIX wieku zajmowano się tylko badaniem kultury europejskiej i stąd wzięło się zainteresowanie innymi kulturami.

W Europie dzieli się ona na kilka odrębnych dziedzin (różnych gałęzi nauki):

• antropologia fizyczna/biologiczna (wchodzi w skład biologii)

• antropologia filozoficzna/teologiczna (wchodzi w skład filozofii)

• antropologia społeczna i kulturowa (wchodzi w skład nauk społecznych takich jak socjologia i nauki o kulturze. Antropologia ta pokrywa się częściowo z etnologią i etnografią). Nauka o człowieku jako istocie wytwarzającej kulturę.

• paleoantropologia

Podejścia do badania:

• Intrakulturowe – własna kultura – jej badanie, analizowanie logicznej struktury własnej.

• Interkulturowe – międzykulturowe.

Badania:

• Forma lub znaczenie. Forma może zmieniać kontekst tego samego elementu (np. garnek – jako naczynie lub jako nakrycie głowy) - forma nie zmienia się, ale znaczenie – owszem.

• Mikro/makro perspektywa

• Statyczne/dynamiczne

• Synchroniczne/ diachroniczne

• Statystyczne/mechaniczne modele

• Historyczne/Ewolucjonistyczne

Kiedyś badano mikro – pierwotne, niepiśmienne kultury czy plemiona. Dziś skupiamy się na perspektywie makro, która nieodłącznie związana jest z globalizacją i etnicznością.

DERURALIZACJA – wnioskowanie

• Aborygeni zapamiętują 5-10-14 pokoleń wstecz

• Egzotyk przyjechała do nas – dziś nie jest już dla nas tak „egzotyczna” jak kiedyś. „Dzicy” to dziś różna kategoria.

Kwestia tradycyjno – geograficzno – kulturowa:

Wiek XIX

USA	Antropologia kulturowa	Wzory kultury; kultura symboliczna. Wierzenia, mity, język (Język organizuje życie sposób myślenia. Kultura oddziałuje na psychikę!). Analiza podobieństw i różnic kulturowych i logicznej organizacji kultury.
Wielka Brytania	Antropologia społeczna	Struktura rodowa plemion. Wywodzi się z tradycji socjologicznych. Bada społeczny wymiar rzczywistości, budowę struktury społecznej i prawa regulujące jej funkcje.
Francja	Etnologia	Symbole, mity, religia, rytuały… - charakter teoretyczno-wyjaśniający.
Europa	etnografia	Kultura materialna – artefakty. Opis danych kultur.

Granice są bardzo zatarte. Badano kultury pierwotne, ale używano innego nazewnictwa. Wpływ na to miały lokalne tradycje badawcze. To samo, ale metody inne.

Współcześnie uważa się, że ten podział jest nieuzasadniony bo kultura i społeczeństwo to całość, bo badać je należy całościowo, czyli holistycznie. Taka tendencja istnieje w Europie, w Ameryce istnieje tylko antropologia kultury.

E. Leach (czyt. Licz) powiedział tak: „antropologia jest badaniem systemu różnorodności ludzkiej”. Dlaczego mówimy i działamy w tak wielu odmiennych językach? Konieczne jest odkrycie ogólnej gramatyki kultury – tzn. dlaczego ludzie są zarazem tak podobni a tak odmienni.

Nowoczesna antropologia zrodziła się na początku XX w, a jej geneza sięga połowy XIX w. Dlaczego?

1. Nastąpił wtedy rozwój nauk a w szczególności nauk przyrodniczych, pojawiła się praca Darwina „O pochodzeniu gatunku”.

2. Rewolucja techniczna, która pociągnęła za sobą rozwój techniki, co pociągnęło rozwój geograficzny.

Tak zrodziła się antropologii i przyjęła założenie, że kultura europejska jest tylko jednym ze sposobów życia ludzi, ale są jeszcze inne. Antropologia orzekła, że nie ma kultur lepszych i gorszych, są kultury różne. Wszyscy wywodzimy się z tych samych źródeł.

Antropologia interesowała się społeczeństwem pierwotnym, prostym. Dlaczego? Bo to one dostarczają najlepszej wiedzy do poznania zróżnicowania kulturowego. A dlaczego są takie w tym dobre? Bo są małe i odizolowane od kultury europejskiej.

Początkowo antropolodzy byli zdumieni wielością kultur i opisywano je w najprostszy sposób ich życie. Potem zaczęto interesować się subiektywnym aspektem zjawisk kulturowych, tzn. interpretacje własnej kultury przez ich uczestników. Antropologia zajmuje się nowym przedmiotem badań – akulturacją, czyli przemianami w społeczeństwie pierwotnym pod wpływem zderzenia się z cywilizacją zachodnią.

Antropologia w sposób całościowy patrzy na człowieka i jego kulturę. Dlaczego?

1. Bo zajmuje się wszystkimi specyficznymi ludzkimi aspektami życia człowieka (aspektami: społecznym, kulturowym, psychologicznym, fizycznym),

2. Bo społeczeństwa małe były na tyle małe że można było każdy aspekt człowieka zbadać. Opisywano techniki produkcji, wytwory materialne, kontrole społeczne, obrzędowość, sztukę, wiedzę o przyrodzie, typ fizyczny danej zbiorowości itd.

Ujęcie historyczne – Polska

W XIXw. używaliśmy pojęcia „etnografia”.

W PRL’u – etnografia marksizująca

60/70s – dominacja etnologii

89/90s – etnologia (moda na postmodernizm + dominacja antropologii amerykańskiej).

[ ETNOGRAFIA ] – wg amerykańskiego badacza to najbardziej metodologiczny poziom antropologii badania. Metoda polegająca na uczestnictwie i niejawności (najlepiej).

[ETNOLOGIA] – poziom teorii; charakter analityczny; nauka porównawcza

[ANTROPOLOGIA] – zebranie i porównanie różnych badań różnych autorów. Holistyczny charakter porównawczy. Uogólnianie badań porównawczych i formułowanie twierdzeń.

Wykład 2.

Klasyczne nurty antropologii

Etapy rozwoju:

1. dochodzenie do narodzin antropologii jako oddzielnej nauki- II poł. XIX w.

2. reakcja antyewolucjonistyczna I poł. XX w. - historyzm w USA , szkoła kulturowa historyczna Francja

3. funkcjonalizm szkoły brytyjskiej- Malinowski, zmienia się paradygmat

4. po II WŚ, kontynuacja wątków wcześniejszych- strukturalizm (Francja, Mauss, Durkheim) 60- 70 lata, myślenie marksistowskie silnie obecnie- paradoksalnie silniejsze chwilami w krajach zachodnich

5. lata 80 - rozwój antropologii postmodernistycznej- wszystko się miesza, eklektyzm teoretyczny

• ELEKTYZM METODOLOGICZNY – Nowe obszary badawcze (np. problem płci kulturowej). Cała teoria postkolonialna (np. z Indii czy z Afryki). Zupełnie inaczej rozwijana przez główny nurt, a inaczej przez ludzi ze środowisk kolonialnych.

Przykład współczesnego post kolonializmu – wieszanie transparentów przez kibiców w Poznaniu do Litwinów.

• Nowe obszary badań- badania genderowe, teorie postkolonialne, renesans niektórych myślicieli- Mauss - antropologia ciała, rozwój studiów kulturowych, etnicznych, mniejszościowych, rozwój antropologii wirtualnej.

• W świecie ludzkim pojawia się podział na „swoje-obce”, „my-oni”, „ludzcy-nieludzcy” to opozycja uniwersalna, przyjmuje różne formy w różnych kulturach.

! My jesteśmy w centrum świata. Wszelkie inne kultury są na krańcach naszego świata. Pobocza, które są obce, a ludzie tam żyjący- dzicy. Typ myślenia istniejący „od zawsze”.

• Człowiek zawsze był zainteresowany innością- boimy się jej, ale jednocześnie nas ciekawi. Antropologia karmi się ciekawością innego.

• Antropologia kultury zrodziła się w kulturze euroatlantyckiej- tylko w tej cywilizacji pojawiło się pojęcie kultury, natura-kultura - rozróżnienie.

Starożytność:

Grecy są pierwszymi, którzy się tym zainteresowali: Odyseja.

Rzymianie- cywilizowanie w obrębie imperium, tysiącletnia historia, budowanie myślenie o świecie, istotne myślenie limes-imperium dla całej Europy.

Wczesne średniowiecze:

Arabowie. Wyprawy krzyżowe w różne miejsca Europy.

Przełom mentalny- wyprawy geograficzne. Wielkie odkrycia geograficzne- odkrycie przez Europę terenów jej wcześniej nie znanych. Przełomem nie jest dotarcie do Afryki czy Azji, wszystko było w nich opisane, przełomem jest odkrycie Ameryki, nie było o niej wcześniej nigdzie mowy. Dylemat, czy ludy żyjące na tych terenach są w ogóle ludźmi.

Oświecenie- w wyniku rewolucji naukowej pojawia się myślenie naukowe- uczeni chcą i muszą wiedzieć, aby zmieniać niedoskonałości świata. Wiedza dostępna dla wszystkich, aby wszyscy posiedli wiedzę. „Mit szczęśliwego dzikusa” Rousseau: człowiek, który żył poza cywilizacją był szczęśliwy- życie poza własnością, powszechna równość, brak różnicy majątkowej. Pokój, brak walki o majątek, życie w zgodzie z naturą. (Tego typu mity są nieprawdą, walki plemienne to coś na porządku dziennym, inna mentalność.)

Badania porównawcze- dlaczego świat kultury jest tak wewnętrznie zróżnicowany. Relacja środowiska, w którym człowiek żyje, a naturą- determinizm geograficzny. Natura rozwoju cywilizacji kultury- dlaczego świat się rozwija w ten sposób. Ugruntowanie zdania wyższości oświeconych nad ludźmi niewykształconymi, oni mają nimi zarządzać, nieść mu naukę, cywilizować. Gloryfikacja szczęśliwego dzikusa i jednoczesne wywyższanie się oświeconych- pogarda dla prymitywnych kultur.

Tendencje XIX w.- kolonializm a antropologia: napięcie między ochroną społeczności, a władzą kolonialną, która niszczy i deprecjonuje. Władza brytyjska- system władzy pośredniej- gubernator z zewnątrz, rządzi lud tubylców. Najgorsze z kolonii- belgijskie, największy rygor i brutalne podporządkowanie.

Kolonializm- udział antropologów w roli misjonarzy, badaczy, a ingerencja w kulturę. Związki antropologii z ideologią kolonialną- cywilizowanie, dominacja. Bez problematyczność podejścia do kultur. Dla systemu kolonialnego antropologiczny badania był sprawą marginalną.

W XIX w. ewolucjonizm- nowy nurt myślenia. Teoria ewolucji rodzi szereg pytań, o czas i przestrzeń, dobór naturalny.

Ewolucjonizm socjologiczny

Comte, Spencer. Morgan (USA)

Taylor (UK)

Adam Bastian, Johan Bahofen (Niemcy)

Od szczebli niższych do wyższych, przez takie same stopnie rozwojowe. Wszyscy rozwijają się wg tego samego modelu, ale czas, w którym znajdują się na tych samych etapach rozwoju jest różny.

Jedność rodzaju ludzkiego- wszyscy są tacy sami, ale na różnych etapach rozwoju

MODEL MORGANA:

Prawo trzech stadiów rozwoju ludzkości: dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja.

Niższe stadium dzikości- błogość, zgodnie z naturą, brak ingerencji,

średnie stadium dzikości- ingerencja, narzędzia ręczne, mięśnie są jego siłą z pomocą narzędzi, które są i tak ręczne,

wyższe stadium dzikości- wykorzystywanie energii kinetycznej- łuk, narzędzia które korzystają nie tylko z siły mięśni.

Niższe stadium barbarzyństwa- osiadły tryb życia, garncarstwo

Średnie stadium barbarzyństwa- siejemy ziemię matriarchat. Kult bogini matki- kulty lunarne (wcześniej były kultury solarne).

Wyższe stadium barbarzyństwa- wytop żelaza, organizacja świątynna

Niższe stadium cywilizacji- pismo

Ewolucjoniści: Johann Bachofen, Henry Morgan (badał w terenie), Adolf Bastian, James John Frazer, John Lubbock , Edward Taylor (1832-1917) – I-wszy profesor antropologii, najsłynniejszy ewolucjonista.
Kierunek ten zakładał, że motorem rozwoju ludzkości jest naturalna wynalazkowość człowieka (różne grupy ludzkie mogą dokonać takich samych wynalazków). Podstawowe znaczenie przywiązywano do analizy przeżytków kulturalnych – takie elementy kultury jak praktyki, zwyczaje, wierzenia, które choć właściwie dla wcześniejszych etapów rozwoju przetrwały w późniejszych stadiach w formie zmodyfikowanej (relikty).

Główne tezy ewolucjonizmu:

1. Jedność świata. Świata natury i kultur, ludzki i przyrody, jedna wiedza o tym świecie. Jednolitość badań. Nauki o świecie ludzkim powinny być empiryczne.

2. Prawidłowość. Te same prawa- ewolucja, dotyczą całego świata

3. Genetyzm. Wyjaśnić istotę zjawiska- jego genezę, trzeba ją określić.  antropologia ewolucji ma badać następstwa dokonanych zmian, analizować rzeczywistość, poszukiwać genezy zjawisk kulturowych; 

4. Jednolitość natury ludzkiej. Natura ludzka jest niezmienna, umysł podlega ewolucji, ale podlega tym samym zasadom.

5. Wszechobecność ewolucji. Zmiana jest konieczna, ewolucji nie można zatrzymać

6. Globalny charakter zmiany. Przeżytki i zalążki, pozostające elementy z przeszłości mimo cywilizacji np. religia w cywilizowanym świecie, pojawiają się znaki, że nadchodzi nowa epoka- zalążki nowego. Metafora organicyzmu. Myślenie systemowe, zmiana w elemencie systemu- zmiana w całym systemie, zmiana w organie- zmiana w organizmie.

7. Zmiana to postęp. Nowoczesność to postępowość. Zmiana jest kierunkowa, od mniej skomplikowanego do bardziej skomplikowanego.

8. Nierównomierność postępu. Sektory i społeczeństwa rozwijają się nierównomiernie. Najszybciej rozwija się technologia. Najtrudniej podlega zmianie mentalność- metoda porównawcza.

9. Zmiana ciągła i stopniowalna

10. Immanentność zmiany.

GENEZA TERMINU „KULTURA”

Wiedza o kulturze nie jest jasna i ścisła, dlatego że istnieje wiele definicji kultury uznanych i używanych w świecie. Każda dziedzina wiedzy o człowieku na swój sposób formułuje (definiuje) pojęcie kultury. Nie ma jedności co do jednego pojęcia kultury. Termin kultura pojawił się już w starożytności. Pierwotne znaczenie to „uprawa” czyli przekształcenie jakiegoś naturalnego stanu rzeczy na stan lepszy, udoskonalony, czyli bardziej użyteczny. Pole o wysokiej kulturze agralnej – dobrze przygotowane pole. Kultura była rozumiana jako narzędzie zaspokojenia ludzkich potrzeb.

Cycero użył terminu kultura w sensie metaforycznym i filozofię nazwał „kulturą ducha”, czyli uprawą ducha. Pojęcie to w starożytności było selektywne i wartościujące (kultura obejmowała tylko korzystne dla praktyki narzędzia (urządzenia) i wynalazki – uznane zasady postępowania w kręgu kulturowym – to co pozytywnie oceniano).

Spopularyzowane zostało na przełomie XVII i XVIII wieku w literaturze niemieckiej. Najpierw za sprawą Samuela Pufendorfa (filozof prawa) – kultura to ogół wynalazków, sztuk, urządzeń wprowadzonych przez człowieka zwłaszcza instytucje polityczne i zasady sprawiedliwości, regulujące ludzkie działania w myśł wskazań rozumu.

Przełom w pojmowaniu kultury pojawił się w pismach Jochana Hawdera – idea: każdy lud na ziemi posiada jakąś kulturę, stanowiącą ogniwo łańcucha obejmującego cały świat. Nie ma społeczności bez kultury. Nie ma kultur lepszych i gorszych, są kultury różne. Wszystko jest kulturą co człowiek tworzy. Kultura to sposób przystosowania się człowieka do warunków bytu (sposób zaspokajania ludzkich potrzeb). Kultura rekompensuje fizyczne niedostatki człowieka w walce o byt. Jako organizm żywy nie jesteśmy najsilniejszym organizmem żywym, ale jako jedyny jest zdolny do wytworzenia kultury.

Jedną z pierwszych naukowych definicji kultury była definicja stworzona w 1871 r. przez Edwarda Tylor’a (profesor antropologii) – definicja kultury opisowej – kultura lub cywilizacja jest to złożona całość obejmująca wiedzę, wierzenia, sztukę, prawo, obyczaje oraz wszystkie inne zdolności i nawyki nabyte przez człowieka jako członka społeczeństwa (definicja wyliczająca).

Inny przykład antropologicznego ujmowania kultury – Stefan Czarnowski (polski socjolog) – kultura jest to zobiektywizowany dorobek wspólny szeregowi grup społecznych i dzięki swej obiektywności zdolny rozszerzać swój zasięg w czasie i przestrzeni. Ta definicja mówi o kategorii zjawisk tworzących kulturę. Kultura jakiegoś narodu tworzą wytwory człowieka zobiektywizowane, zaakceptowane i uznane przez większość (należą do wszystkich). Każdy człowiek ma swoją osobistą kulturę, ale to co zrobił mieści się zawsze w obrębie kultury grupy.

RALPH LINTON – definicja kultury – kultura jest konfiguracją wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy są podzielone i przekazywane przez członków danego społeczeństwa.

W 1952 r. – dwaj amerykańscy antropolodzy, Alfred Kloeber i Klaud Kluckhow spróbowali podsumować różne definicje kultury znajdujące się w piśmiennictwie naukowym. Doszukali się 150–ciu definicji kultury i spróbowali je uporządkować. Kilka kategorii definicji:

• definicje genetyczne – wskazują na źródła kultury, na przeciwieństwo natura-kultura

• definicje historyczne – kładą nacisk na rolę dziedziczenia tradycji (kultura to zbiorowy dorobek różnych grup ludzkich)

• definicje psychologiczne – kładą nacisk na psychologiczne podstawy kultury – uczenie się, naśladownictwo – psychologiczne mechanizmy przyswajania kultury)

• definicje dystrybutywne – ujmują kulturę jako odrębne całości, tworzące systemy, ale nie zamknięte, cały czas dokonuje się wymiana, dystrybucja. Mówi się o kulturach a nie o jednej kulturze.

• definicje normatywne – kładą nacisk na modele, wzory, zasady wartościowania jako elementy kultury

• definicje wyliczające – nigdy nie obejmują całości kultury ludzkiej.

• Kultura jest wyuczona. Musimy nauczyć się jej w procesie wychowania i socjalizacji. Nie jest dana człowiekowi, nabywamy ją w toku życia.

• Ujęcie szerokie (antropologiczne) kultury obejmuje różnorodne zjawiska, przedmioty będące wytworami i obiektami ludzkiej działalności, same działania, stany psychiczne człowieka (postawy, dyspozycje, nawyki).

1. Kultura jest zjawiskiem społecznym, czyli nie można jej analizować w oderwaniu od grupy społecznej (społeczeństwa). Nie istnieje bez grupy społecznej. Kultura każdego społeczeństwa jest mocno zróżnicowana – nie ma jednolitego modelu kultury.

2. Kultura jest zjawiskiem symbolicznym, tzn. jest wyuczoną dziedziną ludzkiego zachowania, jest przekazywana z pokolenia na pokolenie drogą tradycji i poprzez różne formy symboliczne (najważniejszą formą symboliczną jest język). Prawie wszystkie wytwory ludzkie mają charakter znakowy – ułatwiają komunikację między ludźmi (wyznaczają zasady, normy przyjęte w danej grupie społecznej)

3. Kultura jest rzeczywistością historyczną, tzn. jest historycznie przekształcającą się rzeczywistością społeczną

4. Kultura ma charakter instrumentalny, czyli jest wtórnym sztucznym środowiskiem wytworzonym przez człowieka w celu zaspokojenia jego potrzeb.

5. Kultura jest powiązaną całością (obowiązujący kanon) – każdy element kultury pełni określoną funkcję w jej całości a rozpatrywany w izolacji nie ma znaczenia.

6. Kultura jest zjawiskiem psychologicznym – odniesionym do jednostki, jednostkowym. Kultura jest faktem zarówno zbiorowym jak i jednostkowym, tzn. że kultura jest bytem ponad osobowym, ale jej ostatecznym źródłem jest jednostka. Cały ponad jednostkowy byt oddziałuje na jednostkę.

Frazer – „Złota gałąź – studium magii i religii” – charakterystyka religii pierwotnej. Stadia rozwoju społecznego.
Schemat religii:
1. magia – świat wodzony jest przez ponadludzkie siły, znane czarownikom
2. religia – świat kontrolowany jest przez istotę nadludzką, do której człowiek może zwracać się o pomoc
3. światopogląd naukowy – człowiek zdaje sobie sprawę ze swoich możliwości dzięki metodom logiczno-naukowym.
Jego tezy ewolucjonizmu okazały się przebrzmiałe. Korzystał z materiałów wątpliwej jakości, korzystał z relacji innych osób (misjonarze, handlarze, kupcy). Był znaczącym etapem w rozwoju antropologii. Był to I-wszy system teoretyczny.

Ewolucjonizm to też koncepcja rozwoju kultury. Pokazał, że zjawiska społeczne można traktować tak jak przyrodnicze. Na gruncie ewolucjonizmu po raz pierwszy pojawiły się pewne terminy, pojęcia (obowiązujące do dziś). Ewolucjonizm to pierwsze opisy kultur egzotycznych, które pojawiły się w nauce. Wiele koncepcji ewolucjonizmu wzbudziło opozycje.

Wykład 3.

DYFUZJONIZM

Kiedy ewolucjonizmowi zarzucono arbitralność konstrukcji teoretycznych, przypadkowość materiału porównawczego, brak bezpośredniej znajomości badanych kultur, a przede wszystkim wytykano niedostatki samych schematów ewolucyjnych. Alternatywę wysunęli Grafton E. Smith, Wilhelm Schmidt, Fritz Graebner – dyfuzjonizm – którzy zwrócili uwagę na znaczenie środowiska geograficznego w kształtowaniu się odmiennych form kultury i na zjawisko zapożyczeń i rozpowszechniania się kultur. Na dłuższą metę, okazał się również obciążony tymi samymi błędami…

To historyczny kierunek w antropologii. Cel – pytanie o przeszłość i drogi rozwoju kultur ludzkich. Pierwsza faza post ewolucjonistyczna. Szkoła kulturowo-historyczna.
Dyfuzjoniści zanegowali tezę, że mechanizmem rozwoju człowieka jest wynalazkowość. O rozwoju decyduje DYFUZJA – rozprzestrzenianie się elementów kulturowych, przenikanie elementów z jednej kultury do drugiej.

Teza Ratzela – podobieństwa między elementami różnych kultur muszą być wynikiem dawnych kontaktów i migracji. Mówiło się o rozprzestrzenianiu się elementów kulturowych, następcy całych kompleksów kulturowych.

Dyfuzjonizm = konkretny, ideograficzny ruch. Przenikanie, zapożyczanie kultur. Zmiana to efekt działania zewnętrznego, np. handel, migracje.

Główne założenia dyfuzjonizmu:

• przedmiotem badań antropologii jest mobilność elementów kulturowych w czasie i przestrzeni – podobieństwo kultur wynika z migracji elementów kultury, które zachodząc w częstszą interakcje między sobą stają się coraz bardziej do siebie podobne. Przeciwieństwem tutaj jest powszechność praw ewolucji;

• odstąpienie od całościowego ujmowania kultury – koncentracja na poszczególnych elementach społecznych całości. Kultura jest zbiorem elementów, nie zaś wewnętrznie powiązanym systemem, czy też „organiczną całością”;

• dystrybutywne rozumienie kultury – kultura będąc atrybutem ludzkości, również stanowi własność zbiorowości określonych czasowo i przestrzennie, różniących się od siebie;

• antropologia jako nauka idiograficzna – nauki społeczne mają na celu poznanie konkretnych procesów i zdarzeń, nie zaś wykrywanie ogólnych praw rozwoju kulturowego. Charakteryzuje się nastawieniem na badania empiryczne i przejściem od przyrodniczej perspektywy o kulturze do humanistycznej historii kultury.

Kilka szkół:
- wczesna szkoła historyczna – Graebner, Ankermann
- szkoła niemiecko-austriacka – Schmidt, Koppers
- szkoła angielska – Smith i Perry
- dyfuzjonizm amerykański

Różnice pomiędzy sposobem myślenia dyfuzjonizmu a ewolucjonizmu

1. ewolucjonizm wpisuje się w nurt filozoficzny -NOMOTETYCZNY- pewna reguła jest wpisana w porządek świata, postrzeganie świata jako całości,

dyfuzjonizm- IDIOGRAFICZNE- fakty, wydarzenia, nie ma mowy o powszechnie obowiązujących prawach, zastosowanie jest ściśle określone, w danym kontekście, elementy, fragmenty świata

1. ewolucjonizm ma zakorzenienie w kierunkach przyrodniczych- naturalizm,

dyfuzjonizm- koncepcje historyczne, wyróżniki kulturowe.

Zarzuty wobec ewolucjonizmu: ewolucjonizm nie wyjaśnia skąd bierze się zróżnicowanie kultura, ewolucjoniści przyjmują przedwstępne założenia, potem do niej dopasowują rzeczywistość; ewolucjoniści atomizują kulturę- nie postrzegają je jako elementy powiązane ze sobą; posługiwanie się analogią.

Podstawowe cechy dyfuzjonizmu:

• Wielka Brytania

Taylor Smith; przełom XIX/XX w.; czas odkryć archeologicznych

„Wszystko zrodziło się w Egipcie”. Powiedział, że kolebką cywilizacji jest Egipt, z Egiptu różne formy kulturowe rozpowszechniają się w świecie np. sztuczna irygacja, kult słońca, piramidy.

• Europa

Fryderyk Racel (szkoła kręgów kulturowych).

Wiedeń 1906 pismo „Anthropos”, instytut Anthropos księży werbistów

szczyt rozwoju kapitalizmu, rozwój gospodarki, Niemcy super silnym państwem, muzyka, literatura, sztuka triumfuje, stolice polityczne Berlin i Monachium.

Państwa kolonialne dzielą świat między siebie. Wspaniała epoka, wojna była dawno, jest przyjemnie w Europie, szczytowy moment swojego rozwoju, ale pojawiają się pierwiastki pesymizmu, schyłkowości.

Dyfuzjoniści mówili: „Wynalazek w świecie ludzkim jest niezwykle rzadki, rozwój następuje nie przez wynalazki, ale przez rozpowszechnianie tych rzadkich wynalazków”. - to podstawowy element rozwoju kulturowego, przenikanie się, dyfuzja.

Im więcej kontaktów, tym szybszy rozwój. Najszybciej rozwijają się tereny morskie i rzeczne- najwięcej kontaktów, największy konserwatyzm w dolinach górskich, terenach leśnych.

Cel dyfuzjonistów: jak wędrują elementy, jakie są drogi upowszechniania się elementów kulturowych, szukamy podobieństw kulturowych i dowiadujemy się kiedy zapożyczył te elementy.

Powiązanie pomiędzy elementami kultury- fakt asymilacji, co robimy z tym elementem, jak zostaje wchłonięty do innej kultury- DYSTRYBUTYWNE pojęcie kultury, każda społeczność ma swoją specyficzną/inną/odrębną kulturę. Różnice pomiędzy kulturami mają charakter jakościowy, kultura to zbiór elementów, a nie systemem.

Element areałów kręgów kulturowych. Jak kamień wrzucony do rzeki- powstają na wodzie kręgi, im bliżej tym szybciej i mocniej, im dalej tym oddziaływanie jest słabsze i później to następuje.

Areały kulturowe- względna chronologia kultur, która starsza, która młodsza. Kręgi na siebie nachodzą, tworząc powierzchnię kulturową- areał- pewien obszar charakteryzujący się występowaniem tych samych elementów kulturowych. Atlas geograficzny- specyficzne elementy kulturowe na całym świecie.

Drogi przenikania i zawartości kultur:

1. kryterium formy- jak coś wygląda, drugorzędny element formy- zdobienie, a nie tylko kształt- powstaje innowacja

2. kryterium ilości- podobieństwo wielu wytworów kulturowych

3. kryterium ciągłości- spokrewnienie kultur, ciągłość konkretnego elementu kulturowego w danych społecznościach.

W. Schmidt: kilka kultur zasadniczych- prymarne- Chiny, Indie, Egipt, Mezoameryka- tam znajdują się innowacje, które upowszechniają się dalej.

1.Mieszane formy graniczne są młodsze niż formy graniczne.

2.Kultura przecinają jest młodsza niż przecinana.

3.Kultura na terenie której znajdujemy pozostałości kultury pierwotnej, jest młodsza od kultury pierwotnej.

Nazwy wodne są najstarsze.

Wprowadzili:

Podział kultury na zbierackie, łowieckie, pasterskie, w zależności od typu gospodarowania;

matriarchat, patriarchat- który model linii był pierwszy?

Rodzina kazirodcza patriarchalna (pograniczna) monogamiczna (patriarchalna)

Egzogamia - reguła nakazująca jednostce wybierać sobie małżonka poza grupą, do której należy. Jej przeciwnością jest endogamia.

Zarzuty: zajmowanie się elementami, a nie całością, tylko odrębności, ginie z oczu całość, podstawowy mechanizm- dyfuzja kulturowa. Kreatywność człowieka się gubi, o wszystkim decyduje dyfuzja. Tworzy hierarchię kultur.

Amerykańska szkoła kultury i osobowości- wpisuje się w tą samą tradycję, chociaż jest nieco późniejsza, dłużej funkcjonowała, żywa do dnia dzisiejszego.

Dominacja nurtu ewolucjonistycznego, zdominowanie przez długi czas.

Franz Boas (1858?-1943) urodzony w Niemczech, dopiero z czasem zmienia się jego zainteresowanie, jest wykształcony w tradycji empirycznej, jest geografem, geologiem. Po studiach jedzie prowadzić badania społeczne. ZIEMIA MUFFINA ; zaczyna go interesować kto tam żyje. Badania wśród Innuitów. Jako pierwszy zauważa podobieństwa między północną Azją a północną Ameryką. Ciągłość kultur. Szkoła historyczno- dyfuzjonistyczna. Zajmował się środowiskiem, językiem(etnolingwistyka), kwestiami archeologii i kultury. Inna tradycja niż europejska. Integralne podejście do kultury. Ukształtował całe środowisko.

Przełom jego myślenia: będąc wykształcony w niemieckiej tradycji filozoficznej- krytycyzm Kanta, rozróżnienie Wildenbaum na idiograficzne i nomotetyczne. Tylko empiria, nie teoria.

Tradycja badań w terenie. Liczy się doświadczenie i wnioskowanie indukcyjne, od szczegółu do ogółu. Należy podchodzić kompleksowo do kultury. Wyjaśnianie jednoczynnikowe jest mylne.

HISTORYZM FRANZA BOASA- W JEGO HISTORYZMIE NIE CHODZI O BADANIA HISTORYCZNE, TRAKTUJE ON KAŻDĄ KULTURĘ JAKO SPECYFICZNĄ DLA NICH SYTUACJĘ HISTORYCZNĄ, WYTWORU HISTORYCZNEGO.

Każda kultura może być rozumiana w swojej własnej niepowtarzalnej historii- pluralizm.

Każda kultura jest ważna dla samej siebie- wartość autoteliczna, odchodzi się od ważności kultur, badamy kulturę nam daną, relatywizm kulturowy.

Elementy psychologiczne- w latach 20 i 30 pojawia się w USA cała fala emigrantów z Europy ogarniętych reżimem hitlerowskim, freudyzm wywiera ogromny wpływ w kulturze amerykańskiej, nawet popularnej- tradycja przekazywania między osobowością a kulturą, późniejsza szkoła Boasa. Automatyzmy funkcjonujące w sferze kulturowej. Jedność procesów psychicznych wszystkich ludzi.

Bardzo ważna rzecz: koncepcja rasowa Franza Boasa. (doczytaj), jeden z większych problemów społecznych w USA- nowa koncepcja rasy- rasa jest efektem procesów adaptacji, nie ma uwarunkowań biologicznych, nie powinna mieć konsekwencji społecznych.

Badania językowe- wcześniej przekonanie o jednym, pierwotnym języku, wieża Babel pomieszały się. Boas- NIGDY nie było jednego języka. Indianie- nie spokrewnione w żadnym elemencie z indoeuropejskimi. Pluralistyczna koncepcja języków, w różnych miejscach ewolucji człowieka, wytwarza je niezależnie od siebie.

Ruth Benedict, Margaret Mead, Edward Sapir, Alfred Lewis Kreber- szkoła kultury osobowości: występowanie, proces odrębności psychiczne danej kultury. Każda kultura wytwarza specyficzną dla niej konfigurację elementów/ wzory kultury. Badamy rzeczy wspólne wszystkim, typowe. Staramy się badać ramę umysłowości, predyspozycję do danych zachowań. Proces uspołeczniania prowadzi w różnych kulturach do specyficznych uchyleń psychicznych.

Kulturowe wzory osobowości.