IUS EST ARS BONI ET AEQUI
Prawo jest sztuką czynienia tego, co dobre i słuszne.

Wskazuje na moralne podstawy prawa, podkreśla rangę jurysprudencji jako potrzebnej umiejętności
praktycznej, przydatnej w życiu.

LEX RETRO NON AGIT

Prawo nie działa wstecz.
Nie można wiązać skutków prawnych ustawy ze zdarzeniami prawnymi, które miały miejsce przed jej wejściem

w życie.

SALUS REI PUBLICAE SUPREMA LEX ESTO
Dobro publiczne winno być najwyższym prawem.

Odwołanie do powinności obywateli wobec państwa. Dobro wspólne jest ważniejsze od dobra własnego.

VOLENTI NON FIT INIURIA
Chcącemu nie dzieje się krzywda.

Kto dobrowolnie naraża się na szkodę, nie będzie mógł wnieść skargi – zasada dotycząca ryzyka.

IURIS PRAECEPTA SUNT HAEC: HONESTE VIVERE, ALTERUM NON LAEDERE, SUUM CUIQUE TRIBUERE
Nakazy prawa są następujące: żyć uczciwie, drugiemu nie szkodzić, każdemu oddać co mu się należy.

Podstawy prawa według Ulpiana. Paremia wskazuje na przesycenie prawa moralnymi zasadami, a także na
jego funkcję porządkowania stosunków społecznych.

IUS CIVILE VIGILANTIBUS SCRIPTUM EST

Prawo cywilne jest tworzone dla osób starannych.
Uczestnictwo w obrocie prawnym wymagało pewnej wiedzy koniecznej do korzystania z przysługujących praw.

MALE NOSTRO IURE UTI NON DEBEMUS

Nie powinniśmy źle korzystać z naszych praw.
Nie powinniśmy czynić złego użytku z przysługującego nam prawa – zalążek koncepcji nadużycia prawa.

NON OMNE QUOD LICET HONESTUM EST

Nie wszystko, co dozwolone jest uczciwe.
Nie zawsze zakresy norm prawnych i moralnych się pokrywają, więc to co jest dozwolone według prawa

czasem może być moralnie naganne.

VIM VI REPELLERE LICET
Siłę wolno odeprzeć siłą.

Zezwolenie na obronę konieczną.

IN DUBIO PRO REO
W razie wątpliwości należy orzec na korzyść pozwanego.

Niejasne i niewystarczająco udowodnione przesłanki należy interpretować na korzyść pozwanego.

AUDIATUR ET ALTERA PARS
Należy wysłuchać także drugiej strony.

Zasada w procesie – zakaz wydawania wyroku bez wysłuchania wszystkich argumentów za i przeciw. Nie
można pozbawić prawa do obrony żadnej ze stron procesowych.

ACTOR SEQUITUR FORUM REI

Powód idzie za sądem pozwanego.
Dla rozstrzygnięcia sporu właściwy jest sąd miejsca zamieszkania bądź pobytu pozwanego (zasada właściwości

miejscowej).

QUI IURE SUO UTITUR, NEMINEM LAEDIT
Kto korzysta ze swego prawa, nikomu nie szkodzi.

Niejako przeciwieństwo nadużycia prawa: korzystanie ze swojego prawa (w granicach wyznaczonych przez
normy prawne) jest dozwolone i nie rodzi odpowiedzialności, gdyż nie jest bezprawne.

EI INCUMBIT PROBATIO QUI DICIT, NON QUI NEGAT

Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, a nie na tym, kto zaprzecza.

Dowodzić faktu ma ten, który z niego wywodzi skutki prawne, w przeciwnym wypadku pozwany jest uwolniony

(a gdy pozwany się broni, też musi udowadniać, bo występuje tu w charakterze powoda).

TESTIS UNUS TESTIS NULLUS
Jeden świadek, żaden świadek.

Od Konstantyna Wielkiego wymagano co najmniej dwóch świadków.

BIS DE EADEM RE AGERE NON LICET / NE BIS IN IDEM
Nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie.

Paremia opisująca skutek litis contestatio – zagruntowania sporu, nie wolno było wnieść ponownie skargi,
która została już raz przekazana sędziemu przez pretora lub osądzona – powaga rzeczy osądzonej.

NEMO EST IUDEX IN PROPRIA CAUSA

Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie.
Podstawowy warunek bezstronności organu rozstrzygającego. Sędzia nie może być jednocześnie stroną sporu

i mieć interesu prawnego w rozstrzygnięciu jej w określony sposób.

NASCITURUS PRO IAM NATO HABETUR QUOTIENS DE COMMODIS EIUS
AGITUR

Dziecko poczęte uważa się za już narodzone, o ile chodzi o jego korzyści.
→ Prawo spadkowe.

MATER SEMPER CERTA EST, PATER EST QUEM NUPTIAE DEMONSTRANT

Matka zawsze jest pewna, a ojcem jest ten, na którego wskazuje małżeństwo.
Zasada domniemania ojcostwa męża matki.

QUOT GENERATIONES TOT GRADUS

Ile urodzeń, tyle stopni.
Zasada ustalania stopnia pokrewieństwa na podstawie ilości urodzeń „po drodze”

NUPTIAS NON CONCUBITUS, SED CONSENSUS FACIT

Nie fakt współżycia ale porozumienie czyni małżeństwo ważnym.
Małżeństwo wymaga zgodnej woli stron (czasem też np. zgody pater familias) i trwa tak długo, jak trwa

wspólnota małżeńska.

ADOPTIO NATURAM IMITATUR
Adopcja naśladuje naturę.

Dziecko adoptowane będzie mieć podobną sytuację w zakresie praw i obowiązków jak dziecko urodzone
w danym związku małżeńskim.

IGNORANTIA IURIS NOCET
Nieznajomość prawa szkodzi.

Nie można zasłaniać się nieznajomością normy prawnej. W praktyce wyraża się ona tym, że nikt nie może
podnosić, iż zachował się niezgodnie z normą dlatego, że nie wiedział o jej istnieniu. Dla poprawnego

stosowania tej zasady konieczne jest, aby wszystkie akty prawne były publikowane w sposób umożliwiający
każdemu zapoznanie się z nimi.

IGNORANTIA FACTI NON NOCET
Nieznajomość faktów nie szkodzi.

Nieznajomość okoliczności faktycznych może stanowić usprawiedliwienie dla jakichś wad czynności prawnej.

SUPERFICIES SOLO CEDIT
To co jest na powierzchni gruntu przypada gruntowi.

Czyli zbudowanie budynku na cudzym gruncie daje własność właścicielowi gruntu (wyjątki – w prawie
wulgarnym, jeśli była zgoda właściciela; u Juliana w IV w. n.e. nabywa się prawo rzeczowe z obowiązkiem

płacenia czynszu)

NEMO SIBI IPSE CAUSAM POSSESSIONIS MUTARE POTEST
Nikt nie może sam sobie zmienić podstawy posiadania.

Wola nie wystarczała do zmiany stosunku do rzeczy wobec osób trzecich, np. depozytariusz nie może uważać
się za posiadacza przez samo powzięcie woli zatrzymania rzeczy

NEMO PLUS IURIS AD ALIUM TRANSFERRE POTEST, QUAM IPSE HABET

Nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw, niż sam posiada.
Zasada prawna, która odnosi się do pochodnych sposobów nabycia prawa własności. Przykładowo najemca

nie może sprzedać gruntu, który posiada, gdyż jest tylko posiadaczem, a nie właścicielem – nie przysługuje mu
prawo własności.

MALA FIDES SUPERVENIENS NON NOCET

Późniejsza zła wiara nie szkodzi.
W prawie justyniańskim, przy zasiedzeniu, liczy się dobra wiara w momencie objęcia w posiadanie (wyjątek –

przy zasiedzeniu z tytułu kupna – pro emptore)

ACCESIO CEDIT PRINCIPALI
Rzecz przyłączona do rzeczy głównej przypada właścicielowi rzeczy głównej.

Przyrosty nie są samodzielnymi przedmiotami prawa, tym samym po dołączeniu nowej części rosną prawa
właściciela rzeczy głównej, np. dom na gruncie.

PRIOR TEMPORE, POTIOR IURE

Pierwszy w czasie, silniejszy w prawie.
Gdy wykonanie jednego prawa podmiotowego wykluczało wykonanie innych, np. kiedy na jednej rzeczy ciążyło

kilka zastawów, to wierzyciel, któremu przysługiwały te prawa najwcześniej, miał pierwszeństwo i wyłączność
do realizacji zobowiązań.

IMPOSSIBILUM NULLA OBLIGATIO EST

Zobowiązanie do świadczenia niemożliwego jest nieważne.
Świadczenia i obowiązki, które nakłada na nas prawo, muszą być możliwe do spełnienia, wykonalne.

Przedmiotem zobowiązania nie może być np. sprzedaż centaura.

PACTA SUNT SERVANDA

Umów należy dotrzymywać.
W prawie rzymskim istniały 2 rodzaje umów: kontrakty – z którymi wiązała się ochrona za pomocą skarg, oraz

pakty, które nie co do zasady nie podlegały ochronie procesowej. Jednakże ze względu na fides Romane –
słowność i honorowość Rzymian – należało dotrzymywać i jednych i drugich.

GENUS PERIRE NON CENSETUR
Uważa się, że gatunek nie ginie.

Jeśli zaginie lub ulegnie zniszczeniu rzecz oznaczona gatunkowo, to nie powoduje to niemożliwości
świadczenia, bo to, co zaginęło, można zastąpić inną rzeczą o tych samych cechach gatunkowych.

SPECIES PERIT EI CUI DEBETUR

Rzecz oznaczona indywidualnie przepada temu, komu się należy.
Jeśli zginie lub ulegnie zniszczeniu rzecz oznaczona indywidualnie i nie ma w tym winy dłużnika, to

zobowiązanie wygasa.

MAGNA NEGLEGENTIA CULPA EST, MAGNA CULPA DOLUS EST
Wielkie niedbalstwo jest winą, wielka wina jest oszustwem.

Paremia odnosi się do prawa zobowiązań: gdy ktoś ma wykonać usługę, jest zobowiązany do jej wykonania
w sposób fachowy, staranny i rzetelny.

NEMO PRO PARTE TESTATUS, PRO PARTE INTESTATUS DECEDERE POTEST

Nikt nie może rozporządzać majątkiem częściowo przez testament i częściowo bez testamentu
Nie można zapisać części majątku, a reszty zostawić dziedzicom ustawowym.

SEMEL HERES, SEMPER HERES

Kto raz zostanie dziedzicem zostaje nim na zawsze.
Warunki rozwiązujące i terminy w zapisach są niedopuszczalne i uważane za niedołączone. Jeśli spadkobierca

zbywał spadek in iure cessio, to i tak odpowiadał za długi spadkowe jako spadkobierca.