Metodologia z logiką

CHALMERS

Indukcjonizm

Nauka wychodzi od obserwacji
Stwierdzenia o swiecie można uzasadnic lub wykazac ze sa P lub F dzieki nieuprzedzonej obserwacji
za pomoca zmysłów.
Uzyskane w ten sposób wypowiedzi (zdania obserwacyjne) stanowia podstawe z której można
wyprowadzic prawa i teorie składające się na wiedze naukowa.

Zdania obserwacyjne
prawa i teorie

Zdania szczegółowe

- odnosza się do pojedynczych zjawisk lub stanow rzeczy w pewnym określonym

miejscu i czasie.

Wszystkie zdania obserwacyjne są zdaniami szczegółowymi!!! (są wynikiem uzycia przez
obserwatora jego zmysłów w określonym miejscu i czasie.

Zdania ogólne

- stwierdzaja cos o własnościach lub zachowaniu jakiegos aspektu wszechświata.

Odnosza się do wszystkich wydarzen określonego rodzaju, występujących we wszystkich miejscach i
momentach czasu.


Prawa i teorie składające się na wiedze naukowa zawieraja zdania ogolne.

Przy spełnieniu pewnych warunkow można w urawniony sposób dokonywac uogólnień ze skończonej
ilości szczegółowych zdan obserwacyjnych i na ich podstawie budowac prawa uniwersalne.

Od szczegółu do ogółu!!

Aby te ogolnienia były uprawnione nalezy spełnić następujące warunki:

a)

ilość zd. obs. składających się na podstawe danego uogólnienia musi być duza

b)

obserwacje nalezy powtarzac w bardzo różnorodnych warunkach

c)

ż

adne zd. obs. nie może przeczyc wyprowadzonemu prawu ogólnemu

ad. A
konieczna jest wielka ilość niezależnych obserwacji tak by nie wyciągać pochopnych wnioskow.

Rozumowanie, dzieki któremu można przechodzic od zbioru zdan szczegółowych do uzasadnienia
zdania ogolnego, które pozwala przechodzic od „niektórych” do „wszystkich”, nazywa się

rozumowaniem indukcyjnym

, a sam proces rozumowania-

indukcją

.

Zasada indukcji:
Jeżeli duza ilość przedmiotow A zostala zaobserwowana w różnorodnych okolicznościach i jeżeli
wszystkie bez wyjatku zaobserwowane A posiadaly własnośc B, to wszystkie A maja własność B.

Wg naiwnego indukcjonisty całość wiedzy naukowej powstaje dzieki indukcji na bezpiecznej
podstawie uzyskanej przez obserwacje.

Rozwoj nauki ma charakter ciągły i zalezy od wzrostu ilości danych obserwacyjnych.

Znaczaca cecha nauki jest to ze jest ona zdolna wyjaśniać i przewidywac.

Indukcja

Dedukcja

Fakty uzyskane dzieki obserwacji
Prawa i teorie
Przewidywania i wyjaśnienia

Rozumowanie dedukcyjne

Kiedy uczony posiada już ogolne prawa i teorie może wyprowadzic z nich rozne konsekwencje, które
sluza jako wyjaśnienia i przewidywania. Ten typ rozumowania nazywa się

rozumowaniem

dedukcyjnym.

Badaniem rozumowan dedukcyjnych zajmuje się logika.

(a)

Przeslanka

(b)

Przeslanka

-----------------------
(c)

Wniosek

Jeśli a i b są prawdziwe to c musi być również prawdziwe
Niemożliwe by c było F jeśli a i b są P. Bylaby to sprzeczność.
Jest to podstawowa cecha logicznie poprawnego rozumowania dedukcyjnego.
Jeśli przeslanki logicznie poprawnego rozumowania dedukcyjnego są poprawne, jego wniosek
musi być prawdziwy.

Sama logika nie może stanowic źródła prawdziwych twierdzen o swiecie. Logika dedukcyjna to
nauka o wyprowadzaniu pewnych zdan z określonych innych zdan.

Prawdziwość zdan a,b i c nie jest ustalona za pomoca logiki lecz przez doświadczenie. Gdy
prawdziwość a i b zostanie ustalona przez obserwacje i indukcje, wówczas można z nich
wydedukowac przewidywanie c.

Zbior zdan opisujących badane zjawisko nazywa się warunkami początkowymi. Opisy zastawow
eksperymentalnych to typowe przykłady warunkow początkowych.

Uogolniona forme wszelkiego wyjaśnienia i przewidywania naukowego można wiec przedstawic
następująco:

a)

prawa i teorie

b)

warunki początkowe

---------------------------------

(c) przewidywania i wyjaśnienia

Obiektywność nauki w teorii ind. wynika z faktu ze zarówno obserwacje jak i rozumowanie
indukcyjne sa same w sobie obiektywne. Zd. obs. spr może każdy obserwator o normalnych
zmysłach. Nie należy dopuszczac do ingerencji subiektywnych, osobowościowych czynnikow.

Zd. obs. składające się na baze nauki sa pewne i niezawodne ponieważ ich prawdziwość można
spr bezpośrednio zmysłami. Niezawodność zd. obs. może przechodzic na prawa i teorie, które sa z
nich wyprowadzane o ile spełnione sa warunki prawomocnego rozumowania indukcyjnego.

Problem indukcji

Rozumowanie ind. nie jest rozumowaniem poprawnym logicznie. Nie jest bowiem tak ze jeśli
przeslanki rozumowania indukcyjnego są P to prawdziwy musi być jego wniosek. Możliwe jest
bowiem aby wniosek rozumowania ind. był fałszywy a jego przeslanki prawdziwe i aby nie
dochodzilo pomiedzy nimi do sprzeczności (paradoks krukow- to ze zaobserwowane do tej pory
kruki były czarne nie daje zadnej logicznej gwarancji ze nastepny zaobs. kruk nie będzie innego
koloru).

Indukcji nie można uzasadnic na gruncie czysto logicznym.

Hume:

Wnioskowanie zmierzające do uzasadnienia indukcji porusza się po blednym kole, ponieważ
posługują się one dokladnie tym samym rozumowaniem indukcyjnym, którego poprawności chce
dokazac.

Zd. ogolne stwierdzające poprawność zas. ind. jest wnioskiem z pewnej liczby szczeg. zdan
rejestrujących minione skuteczne zastosowania tej zasady. A zatem rozumowanie to jest rozum.
ind. i nie może być uzyte w celu uzasadnienia zasady indukcji.
NIE MOŻNA SIĘ POSLUGIWAC INDUKCJA W CELU UZASADNIENIA ZASADY
INDUKCJI. Trudność zawiazana z uzasadni. ind. okresla się mianem

problemu indukcji

.

Uogólnień uzyskanych dzieki prawidłowym wnioskowaniom indukcyjnym nie można uznac za
całkowicie prawdziwe, są one prawdopodobnie prawdziwe.
Wiedza naukowa nie jest wiedza udowodniona, jest jedynie wiedza prawdopodobnie prawdziwa.
Im wiecej obserwacji, składających się na przeslanki wnioskowan indukcyjnych oraz im wieksza
różnorodność okoliczności tym wieksze prawdop. ze uzyskane uogólnienia będą prawdziwe.


Jest rzecza b.trudna skostruowac takie ujecie indukcji które unikaloby konsekwencji, ze prawdop.
dowolnego zd.ogolnego o swiecie wynosi zero, bez wzgl. na ilość danych doświadczenia na jego
rzecz. Dane doświadczenia składają się ze skończonej ilości zdan obserw., natomiast zd. ogolne
mowi o nieskończonej ilości możliwych sytuacji. Prawdopodob., ze dane zdanie uniwersalne jest
prawdziwe jest rowne pewnej skończonej liczbie podzielonej przez liczbe nieskoncz., czyli
wynosi zero bez wzgl. na to ile zd. obserw. wchodziloby do zbioru danych doświadczenia.

Zależność teorii od obserwacji

To co jest widziane przez obserwatora, zalezy od jego wiedzy i doświadczenia, a także oczekiwan oraz
ogolnego stanu wewnętrznego.
Dwaj obserw. widza te sama rzecz ale roznie ja interpretuja.

Wg indukcjonistow bezpieczna podstawa na której wznosza się prawa i teorie składające się na nauke,
zlozona jest raczej z „publicznych” zdan obserwacyjnych niż z „prywatnych” subiektywnych doznan
pojedynczych obserwatorow.
Rozumowanie indukcyjne i dedukcyjne polega na określonych związkach miedzy roznymi zbiorami
zdan a nie na związkach miedzy zd. i doznaniami zmysłowymi.

Doznania zmysłowe są bezposr. dostępne obserwatorowi, ale na pewno nie sa mu bezposr. dostępne
zdania obserwacyjne, które sa bytami poznawalnymi publicznie, sformułowanymi w jezyku
publicznym, implikującymi teorie o roznych st. ogólności i złożoności.

Zdania obserwacyjne musza być sformułowane w jezyku jakiejs teorii!!!

Zdania obserwacyjne są zawsze wyrazone w jezyku jakiejs teorii i są co najwyżej tak precyzyjne jak
precyzyjna jest struktura pojeciowa czy teoretyczna danej teorii.
Teorie scisle i jasno sformułowane są niezbędnym warunkiem precyzyjnych zdan obserwacyjnych.
Jest to sprzeczne z indukcjonist. teza ze wiele podst. pojec uzyskuje znaczenie dzieki obserwacji

Zdania obserwacyjne są rownie obalalne jak teorie które one zakładają wiec nie stanowia zadnej
trwalej podstawy do budowania teorii i praw naukowych!

By wykazac poprawność zd. obserw. należy się odwołać do teorii a im silniej chcemy je udowodnic
tym obszerniejsza wiedza teoretyczna będzie w tym celu potrzebna.

Nauka nie wychodzi od zdan obserwacyjnych ponieważ pewna teoria zawsze poprzedza wszelkie
zdania obserwacyjne oraz zdania obserwacyjne nie tworza trwalej podstawy na której można
budowac wiedza naukowa ponieważ są obalalne!

Bledne i niezupełne teorie mogą z kolei dawac fałszywe wskazowki obserwatorowi. Problemy takie
należy rozwiązywać poprzez doskonalenie i rozszerzanie naszych teorii nie poprzez zapisywanie
nieskończonej listy bezcelowych obserwacji.

Nauke należy rozumiec jako wiedza rozwiajajca się. Teorie można właściwie ocenic tylko wtedy gdy
zwraca się uwage na jej kontekst historyczny. Ocena teorii jest nierozerwalnie zwiazana z
okolicznościami w których się ona po raz pierwszy pojawia.

Falsyfikacjonizm

Odrzucenie przekonania ze przy uzyciu danych obserwacyjnych można udowodnic prawdziwość teorii
lub określić prawdopodobieństwo ze teoria jest prawdziwa.

Po sformułowaniu teorii należy ja poddac wymagającej i bezwzględnej procedurze sprawdzania
przez obserwacje i eksperymenty.

Teorie które nie podolaja probom obserw. i ekspert. należy odrzucic i zastąpić innymi
spekulatywnymi domysłami.

Nauka rozwija się metoda prob i bledow, metoda hipotez i ich obalen.

O zadnej teorii nie można powiedziec ze jest prawdziwa, mozna mieć nadzieje ze jest ona najlepsza z
istniejących teorii i znanych nam wczesniej.

Wg falsyfikacjonisty można wykazac ze niektóre teorie są fałszywe za pomoca wynikow obserwacji i
eksperym.

Z odpowiednich zdan szczegółowych można wiec wydedukowac fałszywość zdan ogolnych.

Falsyfikacjonista rozumie nauke jako zbior hipotez które stawia się na probe po to by prawidłowo
opisac lub wyjaśnić zachowanie pewnego aspektu wszechświata.

Istnieje pewien fundamentalny warunke który kazda hipoteza albo system hip. musi spełnić aby
uzyskac status naukowego prawa lub teorii.

Jeśli hipoteza chce być elem. wiedzy naukowej musi być

falsyfikowalna.

Hipoteza jest falsyfikowalna jeśli istnieje logicznie możliwe zdanie lub zdania obserwacyjne które są
z nia niezgodne tzn takie które jeśli okazalyby się prawdziwe to moglyby sfalsyfikowac hipotezę.

Prawo lub teoria powinna inf. nas o faktycznym sposobie zachowania się swiata i wykluczac pewne
sposoby zachow. które są logicznie możliwe ale faktycznie nie zachodza.

Pewne teorie choc z pozoru maja cechy dobrych teorii, naprawde tylko udaja ze są teoriami
naukowymi ponieważ nie są falsyfikowane i należy je odrzucic.

Jeśli teoria ma posiadac jakakolwiek zawartość informacyjna, musi ponosic ryzyko możliwe
falsyfikacji.

Im bardziej falsyfikowalna teoria tym lepsza. Im wiecej teoria mowi o swiecie tym jest wiecej
możliwych sposobności wykazania ze świat naprawdę nie zachowuje się jak jak mowi teoria.
B. dobra teoria to ta która zawiera twierdz. o swiecie o b. duzym zasięgu i która dzieki temu jest
falsyfikowalna w wysokim st.. i która zarazem nie ulega falsyf. ilekroć poddana jest spr.

Zbior zdan obserwacyjnych które sluza do falsyfikacji praw lub teorii nazywane są

potencjalnymi

falsyfikatorami tego prawa lub teorii.

Np.
(a) Mars porusza się po elipsie wokół słońca.
(b) Wszystkie planety poruszaja się po elipsach wokół Słońca.

(b) ma wyższy status naukowy od (a) bo mowi o tym co (a) i wiecej, w zw. z tym gdyby falsyfikacji
uleglo prawo (a) wówczas falsyf. ulegloby również (b).
Kazda falsyfikacja (a) jest falsyfikacja (b) ale nie na odwrot!!!

Można wiec powiedziec ze potencjalne falsyfikatory prawa (a) składają się na zbior który jest
podzbiorem potencj. falsyf. prawa (b).
Prawo (b) jest falsyfikowalne w większym stopniu niż prawo (a) tzn ze mowi nam ono wiecej i jest
lepszym prawem.

Teorie o większym st. falsyfikowalnosci są wiec lepsze od teorii mniej falsyfikowalnych o ile nie
zostaly one faktycznie sfalsyfikowane. Teorie sfalsyfikowane należy bezwzględnie odrzucic.

Nauka rozwija się poprzez proby i bledy. Ze wzgl. na to, wyprowadzenie praw i teorii ze zdan obserw.
jest logicznie niemożliwe, ale możliwa jest dedukcja ich fałszywości.

Indukcjonizm vs falsyfikacjonizm

Wg indukcjonisty do nauki można włączyć tylko te teorie którym można wykazac ich prawdziwość
lub wysokie prawdopod. Możemy wykraczac poza bezposr. dane doświadczenia tylko wtedy gdy
posługujemy się prawomocnym wnioskowaniem indukcyjnym
Falsyfikacjonista jest swiadom ograniczen indukcji i dominacji teorii nad obserwacja. Tajemnice
natury można ujawnic tylko za pomoca śmiałych i wnikliwych teorii. Im wiecej śmiałych teorii staje
do konfrontacji z rzeczywistym światem i im b. fantastyczne są te domysły, tym wieksze szanse na
znaczący postep w nauce.

Teorie należy formułować w sposób jasny i precyzyjny jest to bowiem warunek ich falsyfikowalnosci

Im scislej sformulowana teoria tym b. falsyfikowalna.

Nigdy nie można powiedziec o teorii ze jest prawdziwa, nawet jeśli dobrze wypadla w spr. O teorii
można powiedziec ze jest lepsza od innej jeśli przeszla sprawdziany, które spowodowaly obalenie
poprzednich teorii.

Nauka wychodzi od problemow tzn ze obserwacje staja się problemami tylko w świetle pewnej teorii.

Wg falsyf. postep naukowy polega zatem na przechodzeniu od problemow do hipotez, nastepnie do
ich krytyki, ich falsyfikacji i do nowych problemow.

Nowa hipoteza powinna być falsyfikowalna w st. większym niż ta która miałaby zastąpić.
Nowa teorie można wiec zaakcept. jeśli jest falsyfik. w większym st. niż poprzednia oraz jeśli
przewiduje nowe rodzaje zjawisk których nie przewiduje teoria konkurencyjna.

Liczba potencjalnych falsyfikatorow zawsze będzie nieskonczona!

Modyfikacja w teorii takie jak dolaczenie dodatkowego postulatu lub zmiana w jednym z już
istniejących postulatow, która nie posiada zadnych sprawdzalnych konsekwencji nie będących
sprawdzalnymi konsekwencjami teorii przed ta zmiana nazywa się

modyfikacjami ad hoc.

Teorii zmodyfikowanej w ten sposób nie można poddac sprawdzaniu inaczej niż sprawdzano teorie
poprzednia. Teoria zmodyfikowana jest wiec falsyfikowana w st. mniejszym niż jej pierwotna wersja.
Falsyfikacjonista odrzuca takie asekuranctwo.
Modyfikacje majace na celu pokonanie trudności nie musza być modyfikacjami ad hoc, są tez takie
modyfikacje które nie są ad hoc i które falsyf. może zaakceptowac.
Jeżeli hipoteza nie przetrwa sprawdzianu obserwacyjnego lub eksperymentalnego ulegnie falsyfikacji,
jeśli przejdzie pomyślnie testy, powiemy ze zostala potwierdzona.

Oznaka znaczącego postepu naukowego jest wiec nie tylko falsyfikacja ostroznej hipotezy ale
również potwierdzenie śmiałej hipotezy. Takie potwierdzenia mogą przynosic bardzo wiele nowych
informacji i stanowia znaczący wkład do wiedzy naukowej dlatego ze są odkryciem czegos, czego
nikt przednio się nie domyślał lub uważał za nieprawdopodobne.

Falsyfikacja ostroznych hipotez również przynosi cenna inf. ponieważ wykazuje ze to co uwazano za
nieproblematyczne i prawdziwe jest w istocie fałszywe.

Niewiele można się z kolei nauczyc z falsyfikacji śmiałej hipotezy lub potwierdzenia hipotezy
ostroznej. Jeśli falsyfikacji ulega smiala hipoteza to dowiadujemy się tylko ze obalono jedynie jeszcze
jeden zwariowany pomysl naukowy.
Potwierdzenie ostroznej hip. wskazuje jedynie ze pewna teoria która sprawdzila się już wielokrotnie i
która uwaza się za nieproblematyczna zostala uzyta z powodzeniem po raz kolejny.

Zanim nowa teorie będzie można uznac za godna nastepczynie starej, musi zostac ona potwierdzona w
jakims nowym śmiałym przewidywaniu, które z niej wynika.

Zespol dobrze potwierdzonych i powszechnie przyjmowanych w danym okresie teorii naukowych
nazywa się

ogolnym tlem wiedzy

.

O hipotezie można powiedziec ze jest smiala wówczas gdy jest ona nieprawdopodobna w świetle
ogolnego tla wiedzy danego okresu w rozwoju nauki.

Ogolne tlo wiedzy sklada się z ostroznych hipotez dlatego ze wiedza w nim zawarta jest dobrze
potwierdzona i uchodzi za nieproblematyczna. Potwierdzenie śmiałej hipotezy stanowi falsyfikacje tej
czesci ogolnego tla wiedzy, z perspektywy którego owa hipoteza uchodzi za smiala.

Gdy nowej teorii uda się zastapic teorie starsza, staje się ona nowym celem krytyki, sprawdzianow
mających na celu jej obalenie, zaprojektowanych za pomoca kolejnych śmiałych teorii.

Wg falsyfikacjonisty znaczenie potwierdzen dla danej teorii zalezy od kontekstu historycznego.
Potwierdzenie uznaje się za istotne wówczas gdy w świetle ogolnego tla wiedzy danego okresu jest
malo prawdopodobne aby się spełniło. Potwierdzenia o których z gory wiadomo ze nastapia nie maja
znaczenia.

Akceptacja teorii jest zawsze tymczasowa. Odrzucenie teorii może być ostateczne.

Granice falsyfikacjonizmu

Twierdzenia falsyf. staja się wątpliwe w świetle faktu ze zdania obserwacyjne sa zalezne od teorii i
mogą być bledne. Wszystkie zdania obserw. sa omylne wiec jeśli zd. ogolne lub zespol zdan ogolnych
składających się na te teorie lub jej czesc, stoi w konflikcie ze zd. obserw. to może to być wina zd.
obserw. Można bowiem odrzucic również zd. obserw. zachowując przy tym potencjalnie falszywa
teorie. Nauka jest pelna przykładów odrzucenia zd. obserw. i zachowania teorii z którymi staly one w
sprzeczności.

Popper rozroznia ‘publicznie dostępne’ zd. obserw. i subiektywne doznania zmysłowe poszczególnych
obserwatorow.
Zd. obserw. sformułowane w jezyku ‘publicznym’ jest sprawdzalne i można je poddawac
modyfikacjom lub odrzucic. Poszczególni obserwatorzy mogą akceptowac poszczególne zdania
obserw. ale nie musza. Ich decyzja w tej sprawie będzie motywowana czesciowo przez odpowiednie
doznania zmysłowe ale żadne doznania zmysłowe nie wystarcza by wykazac poprawność zd. obserw.
Obserwator może przyjąć pewne zd. obserw. na podstawie jakiegos postrzezenia lecz zdanie to może
być fałszywe.


Wg Poppera akceptowalność zd. obserw. winna być oceniana wg ich zdolności do przetrwania
sprawdzianow. Zdania które nie przechodza spr sa odrzucane, a te, które przejda wszystkie możliwe
spr, jakie umozliwia wiedza naukowa na danym etapie rozwoju, poddaje się dalszym spr i
tymczasowo zachowuje.

Stanowisko falsyfik. można zakwestionowac z tego powodu ze zd. obserw. sa omylne a ich akceptacja
jedynie tymczasowa i odwolywalna. Teorie nie poddaja się konkluzywnej falsyfikacji ponieważ zd.
obserw., dajace podstawe dla falsyf. mogą okazac się fałszywe w świetle pozniejszych zdobyczy
naukowych. Przewidywanie może być również niepoprawne z powodu bledu w jednym z elementow
złożonej sytuacji eksperymentalnej, w jakichs założeniach dodatkowych, nie zas w spr teorii.

ROZSTRZYGAJACE FALSYFIKACJE SA NIEMOZLIWE Z POWODU BRAKU
NIEZAWODNEJ BAZY OBSERWACYJNEJ, OD KTOREJ ONE ZALEZA!!!!

Można zatem chronic dana teorie przed falsyfikacja poprzez wystawianie na falsyf. jakichs innych
czesci złożonej sieci założeń dodatkowych towarzyszących tej teorii.

Gdyby uczeni scisle przestrzegali metodologii falsyf. wówczas teorie uznane powszechnie za naukowe
nie rozwinęłyby się nigdy bo zostalyby odrzucone zaraz po ich zaproponowaniu. Dla każdej teorii
można znaleźć powszechnie uznane zd. obserw. które były z nia niezgodne w momencie
zaproponowania tej teorii czy w okresie pozniejszym.

Teorie jako struktury

Ani indukcjonizm ani falsyfikacjonizm nie sa w stanie zaproponowac adekwatnego opisu genezy i
rozwoju znanych z historii, skomplikowanych teorii naukowych.
Bardziej adekwatny opis ujmuje teorie jako swego rodzaju strukturalne całości.

Ewolucja i postep najpowazniejszych dyscyplin naukowach ma charakter strukturalny.

Zdania obserw. sa formułowane w jezyku pewnej teorii a zdania i pojecia w nich występujące sa
precyzyjne i obdarzone znaczeniem w takim stopniu, w jakim scisla i obdarzona znaczeniem jest
teoria dostarczajaca jezyka do ich wyrazania.

Zależność znaczenia pojec od struktury teorii w której one występują oraz zależność ich precyzji od
precyzji i stopnia scislosci teorii jest prawdopod. w świetle niewielkiej ilości sposobow w jakie
pojecia mogą uzyskiwac znaczenia.

Jednym z takich sposobow jest nadawanie znaczen pojeciom przy uzyciu

definicji

.

Pojecia można definiowac wyłącznie przy uzyciu innych pojec których znaczenia sa dane.
Inny sposób nadawania znaczen pojeciom to obserwacja albo

definiowanie ostensywne

.

Nie wszystko jednak da się pokazac, np. mase

Pojecia uzyskuja znaczenia przynajmniej w czesci dzieki roli jaka odgrywaja w danej teorii.

Ś

cisły eksperyment jest możliwy dopiero tam gdzie istnieje scisla teoria, z której można wyprowadzic

przewidywania w postaci ścisłych zdan obserwacyjnych.

Trzy powody dla których teorie należy pojmowac jako zorganizowane struktury:

1)

badania historyczne wskazuja iż teorie posiadaja takie cechy

2)

dzieki spojnie ustrukturyzowanym teoriom pojecia naukowe nabywaja ścisłego znaczenia

3)

nauka postepuje sprawniej jeżeli teorie zawieraja wskazowki, w jaki sposób można je dalej
rozwijac i doskonalic, powinny one być strukturami otwartymi, które oferuja

program

badawczy

Lakatos: programy badawcze

Program badawczy Lakatosa jest strukturą która kieruje przyszłymi badaniami naukowymi w sposób
zarówno pozytywny jak i negatywny.

Negatywna heurystyka

programu badawczego zawiera ustalenie ze podstawowe zalozenia

programu, jego

twardy rdzen

nie może podlegac odrzuceniu czy modyfikacjom. Przed falsyfikacja

chroni go

pas ochronny

hipotez pomocniczych, warunkow początkowych, itd.

Pozytywna heurystyka

sklada się z ogolnych wskazowek mówiących o tym w jakis sposob program

badawczy można rozwijac.

Przemiany rozwoje programu badawczego (PB) pociągają za soba uzupełnianie twardego rdzenia
dodatkowymi założeniami, które wyjaśniają zjawiska już znane i przewiduja zjawiska nowe.

PB mogą być

postępowe

lub

degenerujące się

, zaleznie od tego czy udaje się im się doprowadzic do

wykrycia nowych zjawisk czy tez systematycznie ponosza w tym porażkę.

Twardy rdzen

programu jest definiujacą cechą tego programu. Przybiera on postac b. ogolnych

hipotez teoretycznych, które tworza baze dla rozwoju programu.

Kazda niezgodność miedzy rozwiniętym PB i danymi obserwacyjnymi należy przypisywac nie
założeniom składającym się na twardy rdzen lecz jakiejs innej czesci struktury teoretycznej programu.

Pas ochronny

to zbior założeń składających się na pozostala czesc struktury teoretycznej.

Sklada się on nie tylko ze sformułowanych hipotez pomocniczych, uzupełniających tward rdzen lecz
także z założeń przyjmowanych w opisach warunkow początkowych i zdaniach obserwacyjnych.

Neg. heur. PB to wymog aby podczas rozwijania programu twardy rdzen pozostal nietknięty i
niezmieniony. Uczony który poddaje zmianom twardy rdzen wychodzi poza dany PB.

< decyzja o podjeciu pracy w ramach PB- u Poppera decyzje dotycza akceptacji tylko zd. szczegół. a u
Lakatosa decyzje dotycza również zdan ogolnych ktore wchodza w sklad twardego rdzenia>

Poz. heur. tzn ta str PB która wskazuje uczonemu raczej to co powinien robic jest mniej precyzyjna i
trudniej ja zdefiniowac. Mowi ona o tym w jaki sposób należy uzupełnić twardy rdzen aby można
było za jego pomoca wyjaśniać i przewidywac zjawiska.

Sprawdzanie obserwacyjne nabiera znaczenia dopiero na dosc poznym etapie rozwoju programu.
Początkowo praca w ramach PB odbywa się bez zwracania uwagi na jego falsyfikacje przez dane
obserwacyjne. PB musi mieć szanse realizacji swych możliwości. Należy skonstruowac odpowiednio
wyrafinowany i właściwy pas ochronny.

Od PB wymaga się aby odniosl sukces przynajmniej chwilowy w nowatorskich przewidywaniach,
które ulegaja potwierdzeniu.

PB powinien się charakteryzowac takim stopniem spójności który zapewnia wypracowanie
określonego projektu badan przyszłych.
PB powinien przynajmniej od czasu do czasu prowadzic do odkryc nowych zjawisk.
Program może uchodzic za naukowy gdy spelnia oba te warunki.

Praca w ramach jednego PB polega na rozszerzaniu i modyfikacjach pasa ochronnego i formułowaniu
roznych hipotez.
Modyfikacje i uzupełnienia w pasie ochronnym musza być niezależnie sprawdzalne.
Uczeni i grupy uczonych mogą rozwijac pas ochronny w dowolny sposób przy zalozeniu ze ich
postepowanie umozliwia przeprowadzenie nowych testow, a wiec daje sposobność dokonywania
nowych odkryc.


Lakatos wyklucza dwa rodzaje posuniec:



hipotezy ad hoc których nie można poddac niezależnemu sprawdzianowi



posuniecia które kwestionuja twardy rdzen

Za pozorna czy rzeczywista falsyfikacje odpowiedzialność może ponosic ktorakolwiek z ogromnej
liczby przeslanek teoretycznych.
Nieumiejętność wykrycia źródła problemu jest sytuacja metodol. chaosu. Teoria Lakatosa posiada
strukture umozliwiajaca unikniecie tej konsekwencji.
Porządek zostaje utrzymany dzieki nienaruszalności twardego rdzenia PB oraz dzieki towarzyszącej
mu heur. pozyt.

Hipotezy którym udalo się przetrwac testy sa zachowywane a którym się to nie udalo sa odrzucane
choc niektóre decyzje tego rodzaju mogą być zmienione w świetle pozniejszych interesujących i
niezależnie sprawdzalnych hipotez.

Wzgledna wartość PB zalezy od tego czy sa one postępowe czy degenerujace się. Program
degenerujący się ustąpić musi programowi postępowemu.

<problem czasu- ile czasu musi upłynąć by dany program ulegl degeneracji?>

Ze wgl. na niepewność wynikow przyszłych prob rozwijania i sprawdzania PB nigdy nie można
powiedziec o zadnym PB ze ulegl całkowitej degeneracji. Zawsze można się spodziewac ze
inteligentna modyfikacja w jego pasie ochronnym doprowadzi do spektakularnego odkrycia które
przywróci ow program do zycia i rozpocznie jego kolejna faze postepowa.

Nigdy zatem nie można zdecydowanie powiedziec o pewnym PB ze jest lepszy od innych. Wgledna
wartość dwoch PB można oszacowac dopiero post fatum.

Paradygmaty Kuhna

Głowna cecha teorii jest podkreślanie rewolucyjnego charakteru postepu naukowego, w którym
nastepuje porzucanie jednej struktury teoretycznej i zastepowanie jej inna, nie dajaca się pogodzic z
poprzednia. Teoria Kuhna charakteryzuje się także tym, ze wielka role odgrywaja w niej socjologiczne
cechy wspólnot naukowych.

Obraz rozwoju nauki wynikający z koncepcji Kuhna można podsumowac w następującym
schemacie:
pre-nauka

nauka normalna

kryzys

rewolucja

nowa nauka normalna

nowy kryzys

Niezorganizowana i zroznicowana działalność poprzedzajaca powstanie nauki nabiera ostatecznie
struktury i kierunku wówczas, gdy wspolnota naukowa przejmuje jeden wspolny paradygmat.

Paradygmat

sklada się z ogolnych założeń teoretycznych, praw i technik ich stosowania,

przyjmowanych przez członków danej społeczności naukowej.

Uczeni pracujący w ramach paradygmatu praktykuja

nauke normalna.

„Normalni” uczeni formułują i rozwijaja paradygmat starając się wyjaśnić zachowanie pewnych
aspektow realnego swiata, poznawanego dzieki eksperymentom. W trakcie tych czynności
nieuchronnie natykaja się na trudności i falsyfikacje.

Jeśli trudności te wymykaja się spod kontroli rozwija się

kryzys.

Kryzys ulego rozwiązaniu gdy pojawi się całkowicie nowy paradygmat, który przyciąga ku sobie
coraz wieksza ilość uczonych, dopóki problematyczny paradygmat nie zostanie całkowicie porzucony.
Zmiana ta jest

rewolucja naukowa.

Nowy paradygmat pelen nowych obietnic i pozbawiony trudności kieruje normalna działalnością
naukowa dopóki on także nie popadnie w powazne trudności i nie dojdzie do nowego kryzysu i nowej
rewolucji.

Paradygmat ustanawia standardy właściwej pracy w ramach nauki, która on kieruje. Istnienie
paradygmatu wspierającego tradycje danej nauki normalnej, jest cecha odrozniajaca nauke od
nie-nauki.

Składniki paradygmatu:

jasno sformułowane prawa i zalozenia teoretyczne (analogiczne do odpow. składników twardego

rdzenia w PB Lakatosa)

typowe sposoby stosowania podstaw. praw w różnorodnych syt. teoret.

instrumentarium naukowe oraz techniczne sposoby odnoszenia praw paradygmatu do rzeczyw.

swiata

b. ogolne, metafizyczne zasady kierujące praca w ramach paradygmatu

b. ogolne zalecenia metodologiczne

Nauka normalna polega na probach szczegółowego formułowania paradygmatu. Ma to na celu
doprowadzenie do zgodności miedzy natura i paradygmatem na poziomie szczegółowych ustalen, w
zw. z tym paradygmat jest zawsze dostatecznie nieprecyzyjny i otwarty.

Wg. Kuhna nauka normalna jest rozwiązywaniem łamigłówek zgodnie z regulami paradygmatu.
Łamigłówki maja charakter zarówno teoretyczny jak i eksperymentalny. Naukowcy musza uznawac,
ze parad. zawiera srodki rozw. takich problemow.

Niemożliwość rozw. lamigl. uwaza się za porażkę uczonego a nie za słabość paradygmatu.
Lamoglowki które nie daja się rozw. uznaje się za

anomalie

nie zas za falsyfikacje paradygmatu.

Wg. Kuhna każdy paradygm. zawiera jakies anomalie, w zw. z czym odrzuca on wszelkie formy
falsyfikacjonizmu.

Reprezentant nauki norm. winien być bezkrytyczny wobec paradygm. w ramach którego pracuje, tak
by skoncentrowac wysilki na formułowaniu szczegółowych konsekwencji paradygm. i badaniu glebi
swiata.

Brak roznicy zdan co do spraw podstawowych odroznia nauke dojrzala, normalna, od stosunkowo
niezorganizowanej dzalalnosci niedojrzalej

pre-nauki

.

Cecha pre-nauki jest calkowita niezgoda i stala debata nad sprawami fundamentalnymi, co utrudnia
zabranie się do szczegolowych wyjaśnień naukowych.

Kuhn uwzgl.. role jaka odgrywa paradygm. w kierowaniu i interpretacji obserwowanych zjawisk.

Jeśli nie istnieje calkowita wyrazna charakterystyka paradygm., uczeni uzyskuja wiedze o paradygm.
w procesie swej naukowej edukacji ( pod kierunkiem uczonego wyćwicz. w stosow. danego paradyg.)

Znaczna czesc wiedzy reprezentanta nauki normalnej jest

wiedza ukryta

, potrafi on jednak

sformułować zalozenia swojego paradyg. gdy zachodzi taka potrzeba (gdy paradyg. jest zagrozony
konkurencyjnym i trzeba go bronic przed alternatywnymi zasadami i prawami zawartymi w nowym
paradyg.).

Przedstawiciel nauki normalnej pracuje w ramach dobrze zdefiniow. pola okresl. przez paradyg. który
wyposaza go w zbior okresl. problemow oraz w metody ich rozwiązywania.
Gdy nie udaje się znaleźć rozwiązania i porazki staja się powazne, wywołują kryzys w ramach
paradyg., co może prowadzic do jego porzucenia i przyjecia nowego.

Anomalie sa szczególnie kłopotliwe gdy uderzaja w same podstawy paradygmatu i nie daja się usunąć
przez wspólnotę uczonych. Staja się powazne także wtedy, gdy czyni je takimi okreslona pilna
potrzeba spoleczna.
Powaga danej anomalii zalezy także od dlugotrw. okresu w jakim udaje się jej wymykac
rozwiązaniom. Dalszym czynnikiem mogącym wywołać kryzys jest ilość powaznych anomalii.

Gdy paradygm. ulegnie osłabieniu i podwazeniu tak, ze jego obroncy traca don zaufanie nadchodzi
czas rewolucji. Kryzys poglebia się gdy pojawi się paradyg. konkurencyjny.

Nowy paradyg. będzie zupełnie różny i sprzeczny ze starym. Powazne roznice miedzy nimi będą
mialy b. różnorodny charakter.
Każdy paradyg. rozpatruje swiat jako obiekt złożony z zupełnie innych rzeczy.

W ramach konkurenc. paradygmatow uznaje się za istotne i sensowne zupełnie rozne pytania.
Paradygmaty stawiając rozne pytania ustanawiaja odmienne, niewspółmierne standardy oceny.

Paradyg. kieruje sposobem patrzenia na swiat uczonego.

Nie istnieje czysto logiczny dowod wykazujący wyższość jednego paradyg. nad innym który zmusilby
uczonego do ich zmiany.

Zwolennicy poszczególnych paradyg. nie akceptuja przeslanek paradyg. konkurenc.

Rewolucja naukowa polega na porzucaniu jednego paradyg. i przyjeciu drugiego; zmiana ta dotyczy
nie jednego naukowca ale calej zainteresowanej wspólnoty naukowej.

Kuhn twierdzi ze jego koncepcja jest teoria nauki bo zawiera wyjaśnienie funkcji jej roznych
składników.

Nauka normalna jest z konieczosci w znacznej mierze bezkrytyczna.
Gdyby wszyscy uczeni byli zawsze z okresu nauki norm. ich dyscyplina znalazla by się w pułapce
jednego paradygm. którego nigdy by nie przekroczyli.

Nauka powinna zawierac srodki umożliwiające porzucenie jednego paradygmatu i przyjmowanie
innego. Funkcje te spełniają rewolucje. Wszystkie paradygmaty sa do pewnego stopnia wadliwe, gdy
idzie o ich zgodność z natura.
Gdy niezgodność staje się powazna, tzn gdy rozwija się kryzys, by nastąpił postep nauki konieczne
jest zastapienie paradygmatu innym.

Rozni uczeni i grupy uczonych mogą interpretowac i stosowac ten sam paradygmat na nieco odmienne
sposoby. W obliczu takiej samej syt. nie wszyscy naukowcy podejmuja taka sama decyzje czy uzyja
tej samej strategii. Ma to te korzysc ze w ten sposób ilość wyprobowanych strategii będzie się
powiększać.

Racjonalizm

Skrajny

racjonalista twierdzi, że istnieje jedno, ponadczasowe i uniwersalne kryterium,

za

pomocą

którego można oceniać względną wartość konkurencyjnych teorii.

Bez względu na szczegółowe sformułowania owego kryterium, jego istotną cechą jest jego
uniwersalność i ahistoryczność.

Skrajny racjonalista uznaje, że decyzje i wybory naukowca są kierowane takim uniwersalnym
kryterium. Racjonalny uczony będzie odrzucać teorie, które go nie spełniają, a wybierajac jedną
spośród dwóch teorii konkurencyjnych, wybierze tę, która spełnia je najlepiej.

Typowy racjonalista wierzy, że teorie spełniające wymogi uniwersalnego kryterium są prawdziwe
lub są prawdopodobnie, czy w przybliżeniu prawdziwe.

Tylko te teorie sa naukowe, które przejdą szczęśliwie przez sprawdzian ustanawiany przez
uniwersalne kryterium naukowości.

Typowy racjonalista uznaje za rzecz oczywista, że wysoką wartość posiada tylko wiedza rozwijana
zgodnie z pewnym uniwersalnym kryterium.

Relatywizm

Relatywista twierdzi, że nie istnieje uniwersalny, ahistoryczny standard racjonalności, z
uwagi na który można uznać, że jedna teoria jest lepsza od drugiej.

Decyzja o uznaniu teorii naukowych za lepsze lub gorsze zależy od jednostek lub społeczności, które
dokonują takich ocen. Cel poszukiwania wiedzy zależy od tego co dana jednostka lub społeczność
uznaje za ważne lub wartościowe.

Uznawanie czegoś za postępowe, jak również kryteria oceny wartości, zawsze zależy od konkretnych
jednostek lub wspólnot, które je wyznają.

Wybory i decyzje podejmowane przez uczonych lub grupy uczonych zależą od tego, co
uznają oni za wartościowe.

Rozumienie wyborów dokonywanych przez danego uczonego wymaga rozumienia tego, co uznaje on
za ważne, i można je uzyskać drogą badań psychologicznych; natomiast wybory dokonywane przez
społeczność zależą od hierarchii wartości tej społeczności, którą można poznać poprzez badania
socjologiczne.

Ponieważ relatywista sądzi, że kryteria oceny wartości teorii zależą od wartości lub zainteresowań
wyznawanych i posiadanych przez naukowców, odpowiednio zmianie ulegać będzie kryterium
odróżniania nauki od nie-nauki.

Skrajny relatywista sądzi, że rozróżnienie pomiędzy nauką i nie-nauką jest znacznie bardziej arbitralne
i mniej istotne, niż twierdzi racjonalista

.

Relatywista twierdzi, że nie istnieje żadna unikalna kategoria — "nauka" — która byłaby
istotnie wyższa od jakichkolwiek innych form, wiedzy, choć zgadza się, że jednostki lub
społeczności nadają dużą rangę temu, co zazwyczaj nazywa się nauka.

Lakatos- racjonalista

Według Lakatosa stanowisko relatywistyczne, które głosi, że nie istnieją żadne wyższe standardy od
standardów danej społeczności, nie daje nam żadnego sposobu na poddanie krytyce tych standardów.

Retoryka Lakatosa zatem nie pozostawia wątpliwości, że chciał bronić stanowiska
racjonalistycznego i potępiał relatywizm.

Nauka rozwija się poprzez rywalizacje pomiędzy programami badawczymi. Dany program badawczy
jest lepszy od konkurencyjnego, jeżeli jest on bardziej postępowy, przy czym postępowość programu
zależy od stopnia jego koherencji oraz tego, w jakim stopniu udaje mu się z powodzeniem
przewidywać nowe zjawiska.

Celem nauki jest prawda.

Metodologia programów badawczych zapewnia najlepsze środki oceny stopnia, w jakim udało się
nam do niej zbliżyć.

Lakatos dążył do przedstawienia uniwersalnego kryterium oceny programów badawczych i
naukowego postępu w ogóle.

Lakatos proponuje zatem uniwersalne kryterium racjonalności, które ma charakter hipotezy
sprawdzalnej w świetle danych i historii nauki.

Pewne wypowiedzi Lakatosa sugerują, że jego kryterium racjonalności miało spełniać rolę kryterium
wyboru teorii.

Lakatos miał nadzieję podać reguły eliminacji programów badawczych i powstrzymywania
zagrażającego nam zatrucia środowiska intelektualnego.
Z metodologii Lakatosa nie wynika, że uczony powinien przyjmować programy postępowe i porzucać
zdegenerowane. Jest bowiem rzeczą możliwą, że zdegenerowany program nabierze nowego życia.

Metodologia Lakatosa uzmysławia nam, na czym polega postęp w fizyce współczesnej, nie oferuje
ż

adnych wskazówek tym, którzy chcą się przyczynić do postępu naukowego.

Okazuje się więc, że Lakatosowi nie udało się sformułować racjonalistycznej teorii nauki,
którą zamierzał zbudować.

Lakatos twierdzi, że dany obszar badań stanowi naukę, jeżeli spełnia wymogi metodologii programów
badawczych, i nie jest nauka jeżeli ich nie spełnia. Należy jednak pamiętać, że jego metodologia jest
hipotezą, która winna być sprawdzana w świetle danych z historii fizyki.

Przyjmował bowiem, że każdy rodzaj badań, który nie posiada głównych cech fizyki, nie jest
nauką i z racjonalistycznego punktu widzenia jest niższą formą wiedzy.

Kuhn- relatywista

Kwestia wartości danej teorii ma być rozstrzygana w świetle standardów odpowiedniej wspólnoty
naukowej, standardy te natomiast zmieniają się wraz z kulturowym i historycznym otoczeniem tej
wspólnoty.

Kuhn twierdzi, że nie jest relatywista.

Koncepcja nauki Kuhna prowadzi do wniosku, że to, co jest uznawane za problem, zależy od
paradygmatu lub społeczności naukowej.

Jakkolwiek Kuhn twierdzi, że w pewnym sensie w nauce ma miejsce postęp, całkiem wyraźnie
stwierdza, że nie jest to postęp ku prawdzie w jakimkolwiek ściśle określonym znaczeniu.

Gdy idzie o kwestię wyboru teorii, Kuhn twierdzi, ze nie ma logicznie przekonywających
kryteriów wyboru.

W ramach określonej wspólnoty naukowej istnieją usankcjonowane grupowo wartości kierujące
dokonywaniem wyborów przez pojedynczych uczonych, wśród których znajdują się takie wartości jak
ś

cisłość, zakres teorii, prostota, płodność, itp. Uczeni uznający te wartości mogą podejmować różne

decyzje w tej samej konkretnej sytuacji. Wynika to z faktu, że przypisują różne znaczenie różnym
wartościom albo też stosują to samo kryterium w różny sposób w tej samej konkretnej sytuacji.

Kuhn nie próbuje dowodzić twierdzenia, że nauka jest czymś lepszym od innych typów
badań, lecz po prostu je zakłada.

To wielkie poważanie dla nauki jako wzorca racjonalności, łączące Lakatosa i Kuhna, jest jednym z
powodów, dla których stanowisko Kuhna różni się od zdefiniowanego wczesniej relatywizmu.

W teorii nauki Kuhna wartości istotne dla postępu naukowego, które determinują akceptację i
odrzucanie teorii, można zidentyfikować w drodze psychologicznej i socjologicznej analizy wspólnoty
naukowej.

Lakatos dążył do sformułowania racjonalistycznej koncepcji nauki, co mu się nie udało,
podczas gdy Kuhn zaprzeczał, iżby pragnął sformułować koncepcję relatywistyczną, ale
mimo wszystko ja sformułował.

Indywidualizm

Wiedza jest szczególnym zbiorem przekonań, głoszonych przez jednostki ludzkie i
zamieszkujących w ich umysłach lub mózgach.

Potoczne użycie pewnych słów udziela poparcia temu poglądowi.

Indywidualista, który akceptuje ów sposób rozumienia wiedzy w terminach przekonań, nie uważa że
wszystkie przekonania są autentyczną wiedzą.

Jeżeli przekonanie ma być elementem wiedzy, musi istnieć sposób na uzasadnienie tego
przekonania poprzez wykazanie, że jest ono prawdziwe lub prawdopodobnie prawdziwe,
poprzez odwołanie do odpowiednich danych doświadczenia.

Jeżeli mamy uzasadnić jakieś zdanie, uczynić to można poprzez odwołanie się do innych zdań, które
dowodzą jego słuszności. Ale to stawia problem uzasadnienia zdań, które zostały użyte do
uzasadnienia zdania pierwszego (regres w nieskończoność).

Jeżeli chcemy uniknąć problemu nieskończonego regresu, wydaje się, że musimy przyjąć
pewien zbiór zdan, których nie trzeba uzasadniać przy użyciu innych zdań, lecz które w
pewnym sensie uzasadniają się same.

Taki zbiór zdań stanowiłby fundament wiedzy i każde przekonanie, które miałoby uzyskać status
wiedzy, winno się dać uzasadnić za pomocą ciągu racji sięgających tego fundamentu.

Jednostki ludzkie mają dwa sposoby zdobywania wiedzy o świecie- myślenie i obserwację.
Jeżeli damy pierwszeństwo myśleniu, otrzymamy klasyczną, racjonalistyczną teorię wiedzy,
a postępując odwrotnie, uzyskamy teorię empirystyczna.

Klasyczny racjonalista

- prawdziwe fundamenty wiedzy są poznawalne za pomocą umysłu. Zdania

składające się w ten fundament jawią się umysłowi jako jasne, wyraźne i oczywiście prawdziwe dzięki
rozumowaniu i kontemplacji.
Według racjonalistycznego ideału oczywiste aksjomaty stanowią trwały i bezpieczny fundament,
dzięki któremu wiedza geometryczna jest uzasadniona.

Klasyczny empirysta

-

prawdziwy fundament wiedzy poznać można za pomocą zmysłów.

Empiryści przyjmują, że jednostki mogą wykazywać prawdziwość pewnych zdań poprzez zmysłową
obserwację świata. Zdania uzyskane w ten sposób składają się na fundament, na którym można
budować dalszą wiedzę przy użyciu wnioskowania indukcyjnego.

Obiektywizm

Obiektywizm jest poglądem, według którego wszystkie składniki wiedzy poczynając od
prostych zdań do skomplikowanych teorii, posiadają własności i cechy dzięki którym
wykraczają one poza dziedzinę przekonań i stanów świadomości tworzących je i
rozmyślających o nich jednostek ludzkich.

Obiektywizm jest przeciwieństwem indywidualizmu; według indywidualizmu, wiedzę należy
pojmować w kategoriach przekonan głoszonych przez ludzkie jednostki.

Obiektywizm w swej analizie wiedzy daje priorytet tym cechom składników wiedzy, z którymi stykają
się jednostki ludzkie niezależnie od postaw, przekonań czy innych subiektywnych stanów tych
jednostek

.

Wiedzę uznaje się za coś niezależnego od umysłów czy mózgów ludzkich jednostek.

Zdania wyrażone w określonym języku posiadają pewne własności, bez względu na to, czy jednostki
są ich świadome czy nie.

A zatem zdania posiadają własności zupełnie niezależne od tego czy ktokolwiek zdaje sobie z
nich sprawę. Mają one własności „obiektywne”.

Pomiędzy elementami struktury zachodzić mogą obiektywne związki, które sa
niezależne od tego czy kto je sobie uświadamia, czy nie.

Teorie naukowe często posiadają konsekwencje, które nie były zamierzone przez ich twórców i
których nie byli oni świadomi.
Konsekwencje, takie jak przewidywanie nowych zjawisk lub nieoczekiwana sprzeczność z innym
elementem teorii, są własnościami nowej teorii, które mogą być odkryte w dalszym badaniu
naukowym.

Teorie naukowe posiadają niezależną od umysłów uczonych obiektywną strukturę oraz
maja własności które mogą być odkrywane lub rozumiane - lub też nie - przez uczonych.

Starając się odp. na pytanie o status pewnej teorii lub programu badawczego, obiektywista zwraca
uwagę raczej na cechy teorii lub programow niż na poczucie przekonania lub innego rodzaju postawy
jednostek lub grup uczonych.

Nauka na określonym etapie staje się zbiorem technik formułowania, stosowania i sprawdzania teorii,
z których się składa. Nauka rozwija się tak samo jak powstaje katedra, będąca rezultatem połączonych
wysiłków pewnej liczby jednostek, z których każda posługuje się znanymi jej umiejętnościami.

Obiektywistyczna koncepcja nauki musi obejmować również umiejętności i techniki, które
się składają na naukę.

Obiektywna charakterystyka określonego etapu rozwoju fizyki musi wiec obejmować charakterystykę
twierdzeń teoretycznych, nad którymi pracują uczeni, oraz technik matematycznych i
eksperymentalnych, za pomocą których wykonują ono swoja prace.

Wiedza w tym obiektywnym sensie jest całkowicie niezależna od czyjejkolwiek wiedzy, jest
również niezależna od czyjegokolwiek przekonania czy skłonności do uznania, stwierdzenia
czy działania.

Lakatos w pełni zgadzał się z obiektywizmem Poppera i swoja metodologie naukowych programow
badawczych zaprojektował jako obiektywistyczna koncepcje nauki.

Obiektywistyczna koncepcja zmiany teorii w fizyce

Metodologia Lakatosa dotyczy decyzji i wyborów dokonywanych przez naukowcow. Są one
dokonywane przez uczonych wowczas, gdy przyjmuja oni okreslony twardy rdzen i heurystyke
pozytywna.

Lakatos, a także Popper i Kuhn czynią założenie, że zmianę teorii należy wyjaśniać przez odwołanie
do decyzji i wyborów naukowcow. Nie umiejąc podać poprawnych kryteriów wyboru teorii, Lakatos i
Popper nie są w stanie zarazem przedstawić adekwatnej koncepcji zmiany teorii, natomiast Kuhn
bezkrytycznie przyzwala na dokonywanie dowolnych wyborów usankcjonowanych przez społeczność
naukowa.

Stopień płodności

to zespół obiektywnych możliwości tkwiących w programie badawczym na

pewnym etapie jego rozwoju.

Stopień płodności programu w określonym momencie jest obiektywną cechą tego programu, którą
posiada on bez względu na to, czy uczeni są tego świadomi, czy nie.

Stopień płodności programu jest miarą obiektywnych możliwości jego własnego rozwoju
oraz nowych kierunków badań, które on umożliwia.

Nie jest rzeczą możliwa skonstruowanie ilościowej miary stopnia płodności programu, ale często
można dokonywać jakościowych porównań stopni płodności programow konkurencyjnych.

Teoria o wysokim stopniu płodności musi dostarczać wielu możliwości dla zajścia
określonych zmian postępowych i nie mogą to być zmiany już znane, lecz takie, które
umożliwiają przewidywanie nowych zjawisk.

Fakt, że uczeni nie są i nie muszą być świadomi stopnia płodności ich programow, jest siłą danego
stanowiska, a nie jego słabością. Jest to po prostu cecha umożliwiająca obiektywistyczną koncepcję
zmiany teorii w nauce dzięki której można uniknąć elementów subiektywistycznych zawartych w
koncepcji Lakatosa.

Obiektywistyczna koncepcja zmiany teorii w fizyce nowożytnej

opiera się na założeniu, że w

społeczeństwach, w których istnieje działalność praktyczna znana jako nauka fizyki, istnieją również
uczeni posiadający określone umiejętności, zasady i skłonności umysłowe, umożliwiające im
rozwijanie tej nauki.

Gdzie obiektywistyczna analiza ujawnia istnienie określonych technik eksperymentalnych lub
teoretycznych, znajdą się uczeni łub ich grupy o odpowiednich umiejętnościach intelektualnych i
adekwatnych zasobach materialnych, którzy wdrożą te techniki w praktykę.

Jeżeli pewien program zawiera więcej obiektywnych możliwości rozwoju niż konkurencyjny, będzie
się on wówczas rozwijał szybciej niż konkurencyjny w miarę wykorzystywania tych możliwości.
Będzie tak nawet wówczas, gdy większość uczonych pracuje w ramach programu o mniejszym
stopniu płodności. W takim wypadku mniejszość naukowa, pracująca w ramach bardziej płodnego
programu, szybko osiągnie sukces, podczas gdy większość, reprezentująca przeważający pogląd
będzie na próżno starać się wykorzystać nie istniejące możliwości.

Jednakże sam wysoki stopień płodności nie wystarcza, aby zagwarantować sukces
programu, ponieważ me ma żadnej pewności, ze próby wykorzystania możliwości będą
skuteczne. Nawet program o wysokim stopniu płodności może skończyć się na niczym.

Obiektywistyczna koncepcja zmiany teorii musi więc brać pod uwagę nie tylko względne stopnie
płodności konkurencyjnych programów, ale także ich praktyczne sukcesy.

Rozważania o stopniu płodności należy uzupełnić obiektywistyczna koncepcją względnych
możliwości przewidywania nowych zjawisk przez konkurencyjne programy.

Istnieje bliski związek pomiędzy nowymi przewidywaniami a stopniem płodności. Potwierdzenia
nowych przewidywań mogą stanowić początek nowych badan i na tym polega ich znaczenie.

Obiektywistyczna koncepcja zmiany teorii musi wziąć pod uwage to, czy i w jakim stopniu
programy prowadzą do odkryć nowych zjawisk i czy te nowe odkrycia same w sobie są w
stanie zapoczątkować nowe typy badań.

Program zawierający spójny twardy rdzeń, który umożliwia jego rozwój, będzie faktycznie rozwijać
się w sposób spójny, gdy możliwości te zostaną rzeczywiście wykorzystane.

Stopień płodności programu wzrasta, gdy okaże się, że program ten prowadzi do sukcesu w
przewidywaniach.

Jeżeli obiektywne możliwości rozwoju danego programu w fizyce maja być wykorzystane, może się
to stać wyłącznie dzięki umiejętnościom konkretnych uczonych.
Bez nich fizyka po prostu nie istniałaby, cóż dopiero postęp.
Proces zmiany teorii wykracza poza świadome intencje, wybory i decyzje fizyków. W szczególności
nie jest on zależny od decyzji metodologicznych fizyków.

Jeżeli istnieje jakaś sposobność rozwoju, pewien uczony lub grupa naukowców w końcu ja
wykorzysta, ale dany naukowiec lub ich grupa nie musza byc świadomi wszystkich możliwości
rozwojowych. Koncepcja ta oddziela problem zmiany teorii od problemu wyboru teorii.

Feyerabend:anarchistyczna teoria wiedzy

Ż

adna z dotychczasowych metodologii nie odniosła sukcesu, roznym metodol. nie udalo się

zaproponowac regul kierowania praca uczonych. Wobec złożoności historii nauki trudno oczekiwac
by można było wyjaśnić nauke za pomoca kilku prostych zasad metodologicznych.

Wszystkie metodologie maja swoje ograniczenia i jedyna regula która wychodzi obronna reka to

<<wszystko wolno>>

Argumentacja F. uderza w metodologie których celem jest wypracowanie regul pracy uczonego.
Uczonemu wszystko wolno w takim sensie ze nie jest on ograniczony zadnymi regulami metodologa.

Racjonalny uczony a szaleniec- to co ich od siebie odroznia to dalsze badania, ich szczegolowosc,
ś

wiadomość trudności, znajomość ogolnego stanu wiedzy świadomość podnoszonych zarzutow, nie

zas pierwotna zawartość teorii.

Nie wystarczy kierowac się wyłącznie swymi kaprysami i skłonnościami w nierozważny sposób. Nie
jest wiec prawda ze w nauce zupelnie wszystko wolno. Feyer. argumentuje przeciwko metodzie
wskazując ze nie jest rzecza dobra ograniczac wybory i decyzje uczonych za pomoca regul
metodologicznych.

Koncepcja niewspolmiernosci

- opiera się na zależności obserwacji od teorii. Znaczenia i

interpretacje pojec oraz zdan obserw., w których one występują, zaleza od kontekstu teoretycznego.
Niekiedy podstawowe zasady dwoch konkurencyjnych teorii mogą być tak rozne od siebie ze nie
można nawet sformułować podstawowych pojec jednej teorii w terminach drugiej. Ma to te
konsekwencje ze żadne zdania obserwacyjne nie będą wspolne.W zw. z tym jest rzecza logicznie
niemozliwa porównanie konkurencyjnych teorii. Takie teorie sa niewspółmierne.

Sa jednak sposoby porównania dwoch konkurencyjnych teorii ale nie chce mi się o tym pisac ☺

Wybor kryteriow i wybor miedzy niewspolm. teoriami jest ostetcznie subiektywny.
Niewspółmierność choc nie odbiera wszystkich srodkow porównywania teorii ujawnia konieczny
subiektywny aspekt nauki.

Należy jednak pamiętać ze jednostkowe sady nie sa odporne na racjonalna argumentacje. Preferencje
jednostek można krytykowac, gdy np. sa wewn sprzeczne lub gdy maja konsekw. które jednostka
chciałaby odrzucic.

F. uwaza ze obroncy nauki uważają ja za cos lepszego od innych form wiedzy bez ich uprzedniego
zbadania. On nie przyjmuje we wlasnej koncepcji przekonania o wyższości nauki nad innymi formami
wiedzy. Przyjawszy teze o niewspółmierności odrzuca przekonanie ze możliwy jest rozstrzygajacy
argument na rzecz nauki i przeciwko innym, niewspółmiernym formom świadomości.
Jeśli nauka ma być porownywana z innymi formami wiedzy należy najpierw zbadac nature, cele,
metody nauki na rowni z innymi typami wiedzy.

Jeśli chcemy poznac cele i metody danej formy wiedzy oraz stopien, w jakim osiaga ona te cele,
musimy poddac te forme badaniu.

F. odrzuca przekonanie ze da się znaleźć metode zdolna wyjsnic historie fizyki i udowodnic wyższość
fizyki nad innymi formami wiedzy.

Popiera on proby rozszerzenia wolności wzbogacania i urozmaicania zycia oraz dazenie do
kształtowania indywidualności.

W sferze nauki wola on o rozszerzenie wolności jednostki poprzez usuwanie metodologicznych
ograniczen. Stanowisko to ma dawac jednostce wolność wyboru miedzy nauka i innymi formami
wiedzy.

W jego wizji wolnego społeczeństwa nauka nie miałaby przewagi nad innymi postaciami wiedzy czy
ś

wiadomości, a dojrzaly obywatel wolnego spol. to osoba która nauczyla się wyrabiac najpierw

wlasne zdanie a potem wybierac to co jej odpowiada.

Idealne panstwo Feyer. jest ideologicznie neutralne. Jego funkcja polegac ma na kierowaniu
scieraniem się ideologii w taki sposób aby kazda jednostka mogla zachowac wolność swego wyboru i
nie musiala przyjmowac zadnej ideologii wbrew swej woli.

Kazda jednostka rodzi się w okreslonym społeczeństwie którego nie wybiera.
Wolność jednostki zalezy od miejsca zajmowanego przez nia w strukturze społecznej, tak wiec
analiza struktury społecznej stanowi klucz do zrozumienia wolności jednostki.

Jeśli chcemy zmieniac na lepsze wspolczesne społeczeństwo, trzeba zaczac od tego które jest tu i teraz
i zmieniac je przy uzyciu srodkow dostępnych obecnie. Z tego pkt widzenia utopijny ideal wolnego
społeczeństwa jest nieprzydatny.

Instrumentalizm

Jest to stanowisko przeciwne do realizmu które glosi, iz teoretyczne elementy nauki nie opisuia
rzeczywistości. Teorie sa instrumentami służącymi do kojarzenia pewnych zbiorów przedmiotów
obserwowalnych z innymi zbiorami.

Również instrumentalizm odwołuje sie do pojecia prawdy, ale czyni to w ograniczony sposób.
Opisy świata obserwowalnego są prawdziwe albo fałszywe, zależnie od tego, czy są poprawne czy nie.

Jednak nie należy oceniać teoretycznych konstrukcji, dających nam instrumentalne panowanie nad
obserwowalnym światem, w kategoriach prawdy i fałszu; oceniać je można raczej z uwagi na ich
użyteczność jako instrumentów panowania.

Skrajna postac instrumentalizmu wprowadza ostre rozróżnienie na pojecia obserwacyjne i teoretyczne.

Opisy swiata zawierające byty obserwowalne dotycza swiata rzeczywistego ale opisy systemow
zawoerajacych pojecia teoretyczne, realnego swiata nie dotycza. Należy je pojmowac jako użyteczne
fikcje ułatwiające obliczenia.

Teorie naukowe sa jedynie zbiorami regul laczenia jednych zbiorow obserwowalnych zjawisk z
innymi.

Instrument. nie zajmuje się pyt. czy cos istnieje poza swiatem obserwowalnym. Nauka nie dostarcza
zadnych sposobow przekraczania przepasci miedzy tym co obserwowalne i tym co nieobserwowalne.

Instrument. wraz z indukcj. przyjmuje ostrozna postawe która nie zezwala im niczego orzekac ponad
to co można bezpiecznie wyprowadzic z obserwacji, stanowisko to jest zagrozone faktem ze wszystkie
zdania obserw. sa obalalne i zalezne od teorii.

Klopotliwa sprawa dla instrum. jest to ze teorie naukowe umożliwiają przewidywania nowych
zjawisk.

Pewne epizody w nauce obalaja twierdz. naiwnego instrum. ze byty teoretyczne nie istnieja w ten sam
sposób jak istnieja byty obserwowalne.

Realizm

Stanowisko to przyjmuje poglad ze teorie opisuja lub przynajmniej staraja się opisywac swiat takim,
jaki naprawde jest.

Stanowisko realistyczne odwołuje się do pojęcia prawdy. Realista sądzi, że nauka dąży do
prawdziwego opisu świata. Teoria poprawnie opisująca pewien aspekt świata jest prawdziwa, zaś
teoria, która to czyni w niepoprawny sposób, jest fałszywa.

Według typowego stanowiska realistycznego, świat istnieje niezależnie od nas, którzy go poznajemy, i
istnieje on w sposób niezalezny od naszej wiedzy teoretycznej o nim.
Prawdziwe teorie poprawnie opisują tę właśnie rzeczywistość. Jeśli teoria jest prawdziwa, jest
prawdziwa, ponieważ świat istnieje w określony sposób.

Realistom latwiej niż instrum. przychodzi uznawac realne istnienie przedmiotow w realnym swiecie,
które koresponduja z pojeciami teoretycznymi.

Postawa realistyczna jest lepsza od instrum. bo oferuje wiecej możliwości rozwoju naukowego.

Korespondencyjna teoria prawdy –

zgodnie z nia zdanie jest prawdziwe jeśli koresponduje z

faktami.

Typowy realista przyjmuje pojecie prawdy i interpretuje je w taki sposób ze może twierdzic iż
prawdziwe teorie zawieraja poprawny opis pewnych aspektow rzeczywistego swiata.

Zdanie jest prawdziwe, jeżeli rzeczy się mają tak, jak głosi to zdanie, i jest fałszywe, gdy jest inaczej.
Jedną z trudności tego pojęcia jest to, że bardzo łatwo prowadzi antynomii. Przykładem antynomii
jest paradoks kłamcy.

Alfred Tarski wykazał, w jaki sposób można uniknąć paradoksów w ramach określonych systemów
językowych. Kluczowa sprawą jest przekonanie Tarskiego, że gdy mówimy o prawdziwości lub
fałszywości zdań w pewnym systemie językowym, należy uważnie rozróżniać zdania systemu
językowego, o których się mówi, tj. zdania „języka przedmiotowego", od zdań tego systemu
językowego, za pomocą ktorych mówi się o zdaniach języka przedmiotowego; te drugie zdania należą
do „metajęzyka".

Kiedy przestrzega się zasady, że każde zdanie musi należeć albo do języka przedmiotowego albo do
metajęzyka, lecz nie do obu zarazem, czyli że żadne zdanie nie może mówić o zdaniu, które mowi o
nim, wówczas paradoksy nie powstają.

Zasadniczą ideą korespondencyjnej teorii prawdy Tarskiego jest to, że jeżeli chcemy orzekać o
zdaniach danego języka czy są prawdziwe, czy fałszywe, musimy posiadać język bardziej ogólny,
metajęzyk, w którym możemy mówić zarazem o zdaniach języka przedmiotowego, jak i faktach, z
którymi zdania te mają korespondować.

Wynik Tarskiego ujawnił, dlaczego powstają sprzeczności w językach naturalnych, i wskazal w jaki
sposób można tych sprzeczności uniknąć.

Korespondencyjna teoria prawdy powinna nam umożliwić mówienie w metajęzyku o zdaniach
systemu językowego lub teorii oraz o faktach, z którymi zdania te przypuszczalnie korespondują.
Jednakże o faktach, z którymi dane zdanie ma korespondować, można mówić wyłącznie przy użyciu
samych tych pojęć, które są zawarte w tym zdaniu.

O faktach, o których mówi teoria i z którymi ma ona korespondować, można mówić używając pojęć
tej samej teorii. Same fakty są nam niedostępne i nie można mówić o nich w sposób niezależny od
naszych teorii.

Trudnością, jaka staje przed zwolennikami teorii korespondencyjnej, jest to, że teorie są dziełem
ludzkim, które można zmieniać i rozwijać, podczas gdy zachowanie opisywanego przez nie świata nie
może być zmienione.

Falsyfikacjoniści w rodzaju Poppera chcieliby mówić, że nauka zbliża się coraz bardziej do prawdy.

Popper pragnac sformułować pojecie prawdoupodobnienia posłużył się w tym celu pojęciem
prawdziwych i fałszywych konsekwencji teorii. Klasę wszystkich prawdziwych konsekwencji danej
teorii nazwal jej zawartością prawdziwa, natomiast: klasę wszystkich fałszywych konsekwencji tej
teorii jej zawartością fałszywa.

Mozna przyjąć, że jeżeli wielkości tych dwóch klas są mierzalne (Popper ma wątpliwości co do tego
założenia), to prawdoupodobnienie danej teorii jest czymś w rodzaju miary jej zawartości prawdziwej,
pomniejszonej o miarę jej zawartości fałszywej.

Popperowska proba porównywania fałszywych teorii droga porównania ich zawartości prawdziwach i
fałszywych a wraz z nia pojecie nauki jako procesu zblizania się do prawdy zalamuje się w świetle
pewnych rozważań.

Realizm niereprezentacyjny

(wyznawany przez Chalmersa)

Zgodnie z tą koncepcją, świat fizyczny jest tak skonstruowany, że nasze obecnie akceptowalne teorie
stosują się doń w pewnym określonym stopniu i że stopień ten pod znaczną ilością względów jest
większy od stopnia stosowalności do świata teorii poprzednich.

Celem fizyki jest ustalenie granic stosowalności teorii obecnych i proponowanie teorii, które stosują
się do świata z lepszym pod większością względów, przybliżeniem niż poprzednie.

Niereprezentacyjny realizm jest realistyczny z dwóch powodów:

1)

zawiera on założenie, że świat fizyczny istnieje w sobie właściwy sposób, niezależnie od
naszej wiedzy o nim i o jego sposobach bycia. Świat istnieje tak, jak mu się podoba, bez
względu na to, co myślą o nim uczeni

2)

koncepcja ta jest realistyczna, ponieważ zawiera założenie, ze jeżeli teoria stosuje się do
ś

wiata, to stosuje się doń zawsze w ten sam sposób, zarówno w warunkach

eksperymentalnych jak i poza nimi.

Teorie fizyczne służa do czegoś więcej niż tylko do ustalenia relacji pomiędzy zbiorami zdań
obserwacyjnych. Niereprezentacyjny realizm jest niereprezentacyjny dlatego, że nie zawiera
korespondencyjnej teorii prawdy.

Niereprezentacyjny realizm, przypisując właściwą role eksperymentom, jest w zgodzie z tezą o
zależności danych empirycznych dotyczących pewnych teorii od tychże teorii.

Wg nierepr. realizmu jest rzeczą konieczna by określić zakres stosowalności naszych teorii poprzez
poddanie ich wszelkim możliwym eksperymentom.

Z punktu widzenia nierepr. realisty rozwój fizyki nie ma kresu. Bez względu na zakres i głębię
naszych teorii, zawsze pozostaje możliwość ich rozszerzenia i pogłębienia.

Wnioski Chalmersa

Filozofowie nie mają do dyspozycji środków umożliwiających im ustanawianie kryteriów, które każda
postać wiedzy musiałaby spełniać, gdyby miała uchodzić za „naukową". Każdy rodzaj wiedzy można
analizować tzn badać jej cele, można badać środki służące ich zdobywaniu oraz stopnie, w jakich
udaje się je osiągnąć.

Zaprzecza on iżby istniało ogólne kryterium, za pomocą którego można dokonywać ocen roznych
teorii. Nie istnieje w szczególności ogólne pojęcie „nauki" ani pojęcie prawdy, które umożliwiałoby
uznawanie nauki za poszukiwanie prawdy. Każdy obszar wiedzy należy osądzać rozważając jego cele,
sposoby i stopnie ich osiągania.

Uwaza on ze nie istnieje bezczasowe i uniwersalne pojecie nauki lub metody naukowej. Nie jesteśmy
w stanie uzyskac takich pojec i nie potrafimy ich skutecznie bronic. Nie możemy bronic czy odrzucac
poszczegolnych elem. wiedzy na tej podstawie ze zgadzaja się one lub nie z jakims z gory przyjętym
kryterium naukowości.