Signifi cance of Brassica
vegetables in cancer prophylaxis

Summary

Brassica vegetables represent cruciferous vegetables and

are characterised with a high content of various biologically
active compounds, thioglycosides (glucosinolates) especial-
ly. Enzymatic hydrolysis of glucosinolates gives numerous
products such as isothiocyanate, thiocyanate and indole de-
rivatives. Raw vegetables have the biggest amount of theses
compounds, and their content decreases during thermal proc-
esses.

Experimental and epidemiological research showed con-

sumption of brussels sprout, broccoli, cabbage and caulifl ow-
er decreased the risk of gastrointestinal tract cancer. Defen-
sive mechanism of glucosinolates enzymatic decay products
is related to induction of detoxication enzymes in gastroin-
testinal tract tissues, glutathione transferase mainly, which
removes active forms of carcinogenic compounds. On the
other hand, isothiocyanates and thiocyanates present goitro-
genic activity. Antinutritional infl uence of those compounds
includes hindering iodine absorption in thyroid gland, which
leads to disorders in thyroid hormones synthesis.

Consumption of many vegetables of Brassica family is

desirable because they are a source of many valuable nutri-
tional elements, which have also anticarcinogenic effects.
However, more iodine should be simultaneously provided.
The presence of Brassica vegetables in everyday diet is an
important method of cancer prophylaxis.

Key words: Brassica vegetables, glucosinolates, anticarci-
nogenic effect, iodine defi ciency.

MAŁGORZATA DŻUGAN

Znaczenie warzyw kapustnych
w profi laktyce nowotworów

Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Katedra Chemii Ogólnej i Fizjologicznej

Streszczenie

Warzywa kapustne należą do roślin krzyżowych, charakte-

ryzujących się wysoką zawartością różnorodnych substancji
biologicznie czynnych, szczególnie tioglikozydów (glukozy-
nolanów). W wyniku enzymatycznej hydrolizy glukozynola-
nów powstaje liczna grupa produktów, m.in. izotiocyjaniany,
tiocyjaniany oraz pochodne indolu. Zawartość tych substan-
cji jest najwyższa w warzywach surowych i zmniejsza się
w procesach przetwarzania termicznego.

Badania eksperymentalne i epidemiologiczne wskazu-

ją, że spożywanie brukselki, brokułów, kapusty i kalafi ora
zmniejsza ryzyko zachorowania na raka przewodu pokarmo-
wego. Mechanizm ochronnego działania produktów enzyma-
tycznego rozpadu glukozynolanów jest związany z indukcją
enzymów detoksykujących w tkankach układu pokarmowe-
go, głównie transferazy glutationowej, usuwającej aktywne
formy związków rakotwórczych. Z drugiej strony izotiocy-
janiany i tiocyjaniany wykazują działanie wolotwórcze (go-
itrogenne). Antyodżywcze działanie tych związków polega
na utrudnieniu wchłaniania jodu przez gruczoł tarczycowy,
co skutkuje zaburzeniem syntezy hormonów tarczycowych.

Spożywanie dużej ilości warzyw kapustnych jest pożąda-

ne, gdyż zawierają one wiele cennych składników odżyw-
czych i działających przeciwnowotworowo, wymaga jednak
zapewnienia zwiększonej podaży jodu w diecie. Obecność
w codziennej diecie warzyw kapustnych jest istotnym ele-
mentem profi laktyki chorób nowotworowych.

Słowa kluczowe: warzywa kapustne, glukozynolany, działa-
nie przeciwnowotworowe, niedobory jodu.

Praca Poglądowa

Zdr Publ 2007;117(3):397-401

Review

Article

398

Zdr Publ 2007;117(3)

Wysokie spożycie warzyw kapustnych, głównie kapusty

głowiastej (25 kg/osobę/rok), w naszym kraju jest uwarun-
kowane zarówno tradycją kuchni polskiej, jak i czynnika-
mi ekonomicznymi. Warzywa kapustne: kapusta głowiasta,
czerwona, włoska, kalafi or brukselka, kalarepa, w mniejszym
stopniu brokuły i jarmuż, stanowią istotną pozycję w trady-
cyjnej polskiej diecie. Warzywa te zajmują także znaczącą
pozycję w krajowej produkcji rolniczej, kapusta stanowi po-
nad 30% zbiorów wszystkich warzyw gruntowych.

Z żywieniowego punktu widzenia warzywa kapustne są

ważną pozycją naszego jadłospisu nie tylko ze względu na
swoje cechy organoleptyczne, stanowią bowiem cenne źró-
dło składników mineralnych i witamin, zwłaszcza witaminy
C, PP, kwasu foliowego, karotenu, wapnia, magnezu, pota-
su czy żelaza. Dawka witaminy C pobierana z tymi warzy-
wami jest dużo większa niż w przypadku owoców cytruso-
wych, np. w 100 g kapusty zawarte jest 100 mg witaminy C
a w 100 g cytryny 50 mg [1]. Są one dostępne przez cały
rok, tak w formie świeżej, jak i przetworów. Obok cennych
składników odżywczych warzywa kapustne zawierają jednak
substancje nieodżywcze, aktywne biologicznie. Ich działanie
fi zjologiczne może być zarówno pozytywne (np. błonnik),
jak i negatywne (np. goitrogeny).

Dieta stanowi istotne narzędzie profi laktyki chorób,

w tym nowotworowych. Istnieją naukowe dowody na to, iż
dostarczanie organizmowi wraz z pożywieniem określonych
substancji aktywnych biologicznie może zmienić ryzyko wy-
stąpienia nowotworów. Z powodu wysokiego spożycia wa-
rzyw kapustnych w Polsce celowe wydaje się przybliżenie
charakterystyki substancji biologicznie aktywnych, w tym
antykancerogennych, występujących w tych roślinach.

WYSTĘPOWANIE I BUDOWA
GLUKOZYNOLANÓW

Warzywa kapustne należą do roślin krzyżowych (Cruci-

ferae), rodzaju Brassica, charakteryzujących się wysoką za-
wartością różnorodnych substancji biologicznie czynnych,
szczególnie tioglikozydów (glukozynolanów). Zidentyfi ko-
wano dotąd ok. 80 naturalnych związków należących do tej
grupy, z czego w warzywach kapustnych występuje ok. 15-20
glukozynolanów [2]. Na ogół w jednej roślinie występuje kil-
ka glukozynolanów, przy czym obserwuje się bardzo istotne
różnice ich budowy i stężenia w poszczególnych częściach
rośliny, szczególnie obfi cie występują w nasionach [1].

Wśród glukozynolanów warzyw kapustnych najczęściej

występują: synigryna, progoitryna, glukonapina, glukoibe-
ryna, glukobrassicyna i neoglukobrassicyna. Ogólny skład
chemiczny tych substancji przedstawić można za pomocą
wzoru:

R

C

S

NOSO

3

-

glukoza

Różnice w budowie poszczególnych związków dotyczą
struktury aglukonu (grupy R) [1].

Zawartość glukozynolanów zależy nie tylko od gatunku (tab.

1), ale też od odmiany warzywa. Badania Van Etten i in. [3]
wykazały zróżnicowanie ilości glukozynolanów w 22 odmia-
nach kapusty głowiastej w granicach od 299 do 1288 mg/kg,

przy czym największy udział wśród tych związków miały
glukoiberyna, glukobrassicyna i synigryna. Wśród 14 odmian
kapusty pekińskiej zawartość glukozynolanów ogółem w li-
ściach wynosiła 174-1357 mg/kg. Dominującym związkiem
nasion kapusty pekińskiej była glukonapina [4]. Zawartość
glukozynolanów w 22 odmianach brukselki wynosiła 600-
3900 mg/kg, w tym głównie glukobrassicyny, progoitryny
i synigryny [5] (tab. 1).

Wysoką zawartość glukozylanów stwierdzono w kalare-

pie (109,3 mg/100 g), jarmużu kędzierzawym (89,3 mg/100 g),
czerwonej kapuście (66,9 mg/100 g) i brokułach (61,1 mg/
100 g), [6]. Obserwuje się spadek zawartości glukozylanów
w warzywach mrożonych i gotowanych (o ok. 30-40%) [1, 6].

Glukozynolany i produkty ich hydrolizy mają również

udział w tworzeniu charakterystycznego smaku roślin z ro-
dziny krzyżowych – w szczególności są odpowiedzialne za
gorzki posmak. Intensywność goryczy różnych glukozyno-
lanów nie jest jednakowa. Gorzki smak gotowanej brukselki
powodowała głównie goitryna, produkt enzymatycznej hy-
drolizy glukozynolanów [2].

ENZYMATYCZNA DEGRADACJA
GLUKOZYNOLANÓW

Glukozynolany są stosunkowo trwałe, również w podwyż-

szonej temperaturze, ale ulegają łatwo rozkładowi pod wpły-
wem enzymu mirozynazy (tioglikozydoglukohydrolazy, EC
3.2.3.1). Enzym ten występuje w tkankach tych samych ro-
ślin, jednak oddzielnie. Dopiero uszkodzenie tkanek (uwol-
nienie soku komórkowego) zapoczątkowuje enzymatyczny
rozkład glukozynolanów. Proces ten ma miejsce w czasie
żucia w jamie ustnej a także podczas przygotowywania
potraw z warzyw (rozdrabnianie, gotowanie). Inaktywacja
mirozynazy następuje w temperaturze 90ºC. Enzymatyczna
hydroliza glukozylanów może przebiegać także w jelitach
pod wpływem tioglikozydazy bakteryjnej [7]. Proces degra-
dacji przebiega w bardzo różny sposób w zależności od pH
środowiska, a wśród produktów rozkładu największą rolę
odgrywają tiocyjaniany, izotiocyjaniany, związki indolowe,
tiooksazolidyny i nitryle.

TABELA 1. Zawartość glukozynolanów w świeżych warzywach kapust-
nych [6]

Glukozynolany

Zawartość, mg/100g świeżej masy

kapusta

kalafi or

brukselka

Ogółem

30-130

30-120

60-390

w tym

Synigryna

7,4-65

0,5-63

1,6-111

Glukonapina

0,0-5,3

0,0-2,8

25-91

Progoitryna

0,8-12,6

0,0-10

12,5-130

Glukoiberyna

2,3-129

0,6-42

0,0-71

Glukobrasscina

4,5-97

6,6-79

26,4-158

Noglukobrasscina

0,0-10

0,6-16,5

1,0-17,7

399

Zdr Publ 2007;117(3)

Tiocyjaniany (SCN

─

) – odpowiedzialne są za kompeten-

cyjną inhibicję transportu jonów I

-

do gruczołu tarczycowe-

go, łatwo przenikają przez wszystkie błony komórkowe [8].

Izotiocyjaniany (NSC

─

) – główne toksyczne produkty

działania mirozynazy na tioglikozydy, razem z tiooksazoli-
dynami unieczynniają peroksydazyę tarczycową, hamując
syntezę hormonów tarczycy. Izotiocyjaniany mogą prze-
kształcać się w organizmie w tiocyjaniany. Najlepiej pozna-
ny to sulforafan występujący w brokułach [9].

Nitryle (CN

─

) są najbardziej toksycznymi produktami roz-

padu tioglikozydów, działają głównie na nerki. Detoksykacja
tych związków w organizmie prowadzi do wytworzenia tio-
cyjanianów.

Tiooksazolidyny – zaburzają metabolizm tarczycy, hamują

syntezę tyroksyny oraz jej sekrecję do krwi, wg innego me-
chanizmu niż konkurencyjność z jonami jodkowymi. Najle-
piej poznanym przedstawicielem tej grupy jest progoitryna,
występująca w rzepaku [8].

Indole – nie zawierające siarki pochodne benzopirolu, np.

indolo-3-karbinol, wpływające na metabolizm estrogenów
[9].

Większość tiocyjanianów jest lotna i podczas gotowania

warzyw w otwartym naczyniu ulatnia się z parą wodną (tab.
2). W trakcie gotowania warzyw tioglikozydy ulegają także
destrukcji termicznej, z wytworzeniem nitryli [8]. Straty tio-
cyjanianów obserwuje się dla warzyw mrożonych. Natomiast
zawartość tiocyjanianów w kapuście kiszonej jest wyższa niż
w warzywie surowym.

DZIAŁANIE ANTYNOWOTWOROWE

Tiocyjaniany, a szczególnie izotiocyjaniany obecne w ro-

ślinach krzyżowych mogą wykazywać korzystne działanie
zdrowotne. Wykazano w badaniach na zwierzętach laborato-
ryjnych i ochotnikach [2, 10], że spożywanie roślin krzyżo-
wych obniża ryzyko zachorowania na nowotwory.

Możliwe mechanizmy działania antykancerogennego to:
• hamowanie przekształcania prokancerogenów w bio-

kancerogeny,

• blokowanie czynników uszkadzających DNA
° inhibicja enzymów odpowiedzialnych za aktywację me-

taboliczną kancerogenów,

° indukcja enzymów detoksykujących substancje szkodliwe,
• ograniczenie transformacji zainicjowanych komórek

oraz przywrócenie apoptozy, czyli zaprogramowanej śmierci
komórek rakowych (najsłabiej poznane) [11, 12].

Enzymy metabolizujące ksenobiotyki, obecne w wielu

różnych tkankach, przekształcają niepolarne związki w for-
my lepiej rozpuszczalne w wodzie, a więc łatwiej usuwane
z organizmu. Enzymy te dzielą się na dwie grupy. Enzymy
fazy I uczestniczą w aktywacji promutagenów i prokance-
rogenów, natomiast enzymy fazy II wraz z innymi enzyma-
mi detoksykującymi uczestniczą w inaktywacji mutagenów
i kancerogenów. Grupa pierwsza to głównie monooksygena-
zy. Reakcje fazy II polegają na sprzęganiu przekształconych
ksenobiotyków z kwasem glukuronowym, glutationem lub
siarczanami. Wiązanie reaktywnych cząsteczek odbywa się
na drodze enzymatycznej lub spontanicznie z użyciem związ-
ków wiążących elektrofi lowe metabolity (np. z glutationem
pod wpływem transferazy glutationowej) oraz „zmiatają-
cych” rodniki tlenowe (przeciwutleniacze, np. kwas askorbi-
nowy pod wpływem peroksydaz).

Enzymem łatwo ulegającym indukcji jest transferaza glu-

tationowa, jej aktywność jest wykorzystywana jako test na
obecność czynników blokujących w naturalnych produktach
żywnościowych [11]. Ich wpływ na usuwanie reaktywnych
mutagenów i kancerogenów z komórki jest bardzo obiecują-
cą strategią w profi laktyce nowotworowej.

Produkty hydrolizy aromatycznych i indolowych gluko-

zynolanów warzyw kapustnych hamowały działanie synte-
tycznych związków kancerogennych (np. DMBA) podawa-
nych zwierzętom doświadczalnym. Substancje te powodują
także śmierć komórek rakowych in vitro [9].

Badania epidemiologiczne również wskazują na zmniej-

szone ryzyko powstawania nowotworów układu pokarmowo-
wydalniczego (żołądek, okrężnica, odbyt) u osób spożywają-
cych na co dzień warzywa z rodziny krzyżowych (zwłaszcza
brukselkę i brokuły) [9, 10, 13, 14]. Wykazano, że u osób
spożywających codziennie warzywa kapustne, zwłaszcza
brokuły i kapustę, maleje dwukrotnie częstotliwość wystę-
powania raka pęcherza [9]. Podobne badania na populacji
Chinek i Szwedek, spożywających codziennie te warzywa,
wykazały, że ryzyko wystąpienia raka piersi maleje wówczas
o 40-50% [9]. Ów wielostronny efekt wyizolowanych z tych
roślin fenoli, izotiocyjanianów i pochodnych indolu dotyczy
indukcji hydroksylazy arylowęglowodorowej, aktywującej
niektóre prokancerogeny, ale również cytoplazmatycznej
transferazy glutationowej, usuwającej aktywne formy innych
związków rakotwórczych [11].

Ze względu na różnice w występowaniu glukozynolanów

w poszczególnych warzywach, i odmiennych produktach
ich rozpadu, niektóre z nich wykazują silniejsze działanie
przeciwrakowe. Najsilniejsze działanie antynowotworowe
wykazano dotychczas dla sulforafanu, występującego w
brokułach, izotiocyjanianu fenyloetylu (PEITC) z kapusty

TABELA 2. Straty tiocyjanianów w procesie przetwarzania warzyw
[badania własne niepublikowane]

Warzywa

Zawartość SCN

-

[mg%]

Straty

podczas

gotowania

surowe

gotowane 10 min

w otwartym

naczyniu

kapusta głowiasta

świeża
kiszona

6,5
8,0

3,8
5,7

44%

kapusta włoska 11,5

8,2

29%

kapusta pekińska

5,6

3,9

31%

kalafi or

świeży
mrożony

2,5
2,2

2,0
1,9

20%
14%

brukselka

świeża
mrożona

8,5
5,5

4,7
2,5

45%
55%

brokuły

świeże
mrożone

13,4

8,5

7,8
4,3

42%
50%

400

Zdr Publ 2007;117(3)

pekińskiej i indolo-3-karbinolu (I3C) – obecnego we wszyst-
kich kapustnych, w dużej ilości w brukselce i brokułach [9].
Dla sulforafanu wykazano ponadto antybiotykowe działanie
bakteriobójcze wobec Helicobacter pylori, odpowiedzial-
nej za chorobę wrzodową żołądka, która zwiększa ryzyko
(w trzech na sześć przypadków) wystąpienia raka żołądka
[9]. Z tego względu brokuł powinien stać się jednym z naj-
ważniejszych pokarmów w profi laktyce nowotworów.

DZIAŁANIE GOITROGENNE

Antyżywieniowe działanie glukozynolanów, a zwłaszcza

produktów ich hydrolizy, jest wielokierunkowe i może sta-
nowić zagrożenie dla zdrowia zwierząt i ludzi. Wiele prac
na temat toksycznego efektu glukozynolanów poświęcono
rzepakowi, zarówno w aspekcie paszy dla zwierząt, jak i po-
żywienia dla ludzi [2].

Znacznie ważniejsze z punktu widzenia diety jest dzia-

łanie wolotwórcze (goitrogenne) produktów rozpadu glu-
kozynolanów. Spożywanie większych ilości roślin krzyżo-
wych powoduje w pierwszym okresie spadek aktywności
sekrecyjnej tarczycy przez zahamowanie syntezy tyroksyny.
W konsekwencji następuje obniżenie we krwi poziomu trijo-
dotyroniny (T3) i tetrajodotyroniny (T4), a w drugim etapie
– wzrost aktywności tyreotropowej przysadki mózgowej, co
powoduje przerost masy tarczycy (wole). Sposób działania
czynników goitrogennych nie jest jednak identyczny [8].

Stosunek SCN

-

/I

-

> 500, jak np. w dziennej racji pokarmo-

wej zawierającej około 500 g warzyw kapustnych o średniej
zawartości ponad 50 mg tiocyjanianów i przy podaży jodu
w granicach norm, tj. około 100 μg, może stworzyć warun-
ki dla przerostu tarczycy. Zagrożenie to maleje w przypadku
prawidłowej, mieszanej diety. Może być natomiast istotne
w diecie wegetariańskiej lub innej, opartej w dużej mierze
na warzywach. Wolotwórcze działanie wyżej wymienionych
produktów jest zwykle tym silniejsze, im mniejsza jest podaż
jodu. Występowanie wola endemicznego ma miejsce w środ-
kowej i wschodniej Europie, w regionach oddalonych od mo-
rza, na skutek dużego spożycia i niedostatecznej ilości jodu
w powietrzu i pożywieniu [15].

Profi laktyka niedoborów jodu w naszym kraju polega na

jodowaniu soli kuchennej (2,3 mg jodu/100 g soli), co za-
pewnia dzienne pobranie jodu powyżej zalecanej dawki
120-150 μg/dobę, mimo spożywania ubogiej w jod żywności
[16]. Z tego względu istotne jest, aby wysokie spożycie wa-
rzyw kapustnych było związane z równoczesną obecnością
w pożywieniu produktów o wysokiej zawartości jodu (ryby
morskie, owoce morza, ale także mleko i jaja) oraz by nie
ograniczać równocześnie zalecanego dziennego pobrania
soli jodowanej (5-6 mg).

PODSUMOWANIE

Warzywa kapustne charakteryzują się wysoką zawarto-

ścią antyodżywczych glukozynolanów. Produktami enzyma-
tycznego rozkładu tych tioglikozydów są m.in. tiocyjaniany
i izotiocyjaniany, związki indolowe i nitryle. Produkty roz-
padu charakteryzują się wysokim potencjałem antynowo-
tworowym. Natura tych substancji jest konsekwencją różnej

zawartości poszczególnych glukozynolanów, których w wa-
rzywach kapustnych stwierdzono ok. 20. Te gatunkowe róż-
nice w składzie produktów degradacji glukozynolanów są
istotne, bo niektóre z nich wykazują silniejsze właściwości
przeciwrakowe, jak te występujące w brokule i brukselce.

Badania eksperymentalne i epidemiologiczne wskazują, że

spożywanie brukselki, brokułów, kapusty i kalafi ora zmniej-
sza ryzyko zachorowania na raka przewodu pokarmowego.
Mechanizm ochronnego działania produktów enzymatycz-
nego rozpadu glukozynolanów jest zróżnicowany, głównie
wiąże się z indukcją enzymów detoksykujących w tkankach
układu pokarmowego, np. transferazy glutationowej, usu-
wającej aktywne formy związków rakotwórczych. Z drugiej
strony, izotiocyjaniany i tiocyjaniany wykazują działanie
wolotwórcze (goitrogenne), zaburzają metabolizm gruczołu
tarczycowego.

Codzienne spożywanie dużej ilości warzyw kapustnych

jest ważnym elementem profi laktyki chorób nowotworo-
wych, wymaga jednak zapewnienia zwiększonej podaży
jodu w diecie. Naturalne substancje przeciwnowotworowe,
przyjmowane regularnie z pożywieniem, z pewnością od-
działują o wiele korzystniej niż suplementacja pożywienia
dodatkiem oczyszczonych substancji antykancerogennych,
tak jak w przypadku, jedynego na polskim rynku, preparatu
INDINOL®, zawierającego indol-3-karbinol, stosowanego
w prewencji zmian nowotworowych szyjki macicy.

PIŚMIENNICTWO

Sikorski Z. Chemiczne i funkcjonalne właściwości składników żywno-
ści. Warszawa: Wyd. Naukowo-Techniczne; 1994.
Jacórzyński B. Naturalne substancje biologicznie aktywne warzyw ka-
pustnych. Żyw Czł Metab 1994;21(2):172-9.
Van Etten CH, Daxenbichler ME, Williams PH, Kwolek WF. Glucosi-
nolates and derived products in Cruciferous Vegetables. Analysis of the
edible part from Twenty-Two varieties of Cabbage. J Agric Food Chem
1976;24(3):452-455.
Daxenbichler ME, Van Etten CH, Williams PH. Glucosinolates and deri-
ved products in Cruciferous Vegetables. Analysis of 14 varieties of Chi-
nese Cabbage. J Agric Food Chem 1979;27(1):34-37.
Heaney RK, Fenwick GR. Glucosinolates in Brassica Vegetables. Analy-
sis of 22 varieties of Brussels Sprout (Brassica oleracea var. gemmifera).
J Sci Food Agric 1980;31:785-93.
Sones K, Heaney RK, Fenwick GR. An estimate of the mean daily inta-
ke of glucosinolates from Cruciferous vegetables in the UK. J Sci Food
Agric 1984;35:712-32.
Troczyńska J. System mirozynaza-glukozynolany - charakterystyka i
funkcje w roślinie. Rośliny Oleiste-Oliseed Drops 2005;26(1):51-64.
Brzozowska A, red. Toksykologia żywności. Warszawa: Wyd. SGGW;
2004. s. 50-57.
Beliveau R, Gingras D. Dieta w walce z rakiem. Profi laktyka i wspo-
maganie terapii przez odżywianie. Warszawa: Ofi cyna Wyd. Delta W-Z;
2007. s. 81-92.
Nijhoff WA, Grubben MAL, Nagengast FM, Jansen JBMJ, Verhagen H,
van Poppel G, Peters WHM. Effects of consumption of Brussels sprouts
on intestinal and lymphocytic glutathione S-transferases in humans. Car-
cinogenesis 1995;16(9):2125-8.
Rahden-Staroń I. Naturalne substancje antymutagenne i antykancero-
genne. Post Biochem 1990;3-4:16-22.
Sadowska A, Obidoska G, Rumowiska M. Ekotoksykologia. Toksycz-
ne czynniki środowiskowe i metody ich wykrywania. Warszawa: Wyd.
SGGW; 2000. s. 82-87.
Bogaards JJP, Verhagen H, Willems M.I, van Poppel G, van Bladeren PJ.
Consumption of Brussels sprouts results in elevated α-class glutathio-
ne S-transferese levels in human blood plasma. Carcinogenesis 1994;
15(5):1073-5.

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

401

Zdr Publ 2007;117(3)

Vos RME, Van Bladeren PJ. Glutathione S-transferases in relation to the-
ir role in the biotransformation of xenobiotics. Chemico-Biol Interact
1990;75:241-65.
Biernat J. Żywienie, żywność a zdrowie. Wrocław: Wyd. Astrum; 2001.
s. 240-6.
Grabowski ML, Stoś K, Szponar L, Szybiński Z. Jakość i poziom spo-
życia soli kuchennej jodowanej jako podstawa profi laktyki jodowej w
Polsce. Zdr Publ 2005;115(1):11-5.

Praca prezentowana na IV Międzynarodowej Onkologicznej Konferencji
Naukowej: Promocja zdrowia, profi laktyka i znaczenie czynników środowi-
skowych w chorobach nowotworowych. Problemy defi niowania niepełno-
sprawności – Sanok, 31 maj–1 czerwiec 2007 r. Artykuł przyjęty do publi-
kacji przez Komitet Naukowy Konferencji.

14.

15.

16.

Informacja o Autorach
Dr inż. M

AŁGORZATA

D

ŻUGAN

– adiunkt, Katedra Chemii Ogólnej i Fizjologicz-

nej, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Uniwersytet Rzeszowski

Adres do korespondencji
Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Katedra Chemii
Ogólnej i Fizjologicznej, ul. Ćwiklińskiej 2, 35-601 Rzeszów,
tel. [phone], [e-mail]