Dr inż. Marcin Krause

Terminologia dotycząca bezpieczeństwa i higieny pracy

Wśród podstawowej terminologii dotyczącej ochrony pracy oraz bezpieczeństwa i

higieny pracy można wymienić m.in.:
S bezpieczeństwo

- jedna z najważniejszych i powszechnie pożądanych wartości, wyższa

potrzeba człowieka, której niespełnienie wywołuje stres, poczucie lęku i stan zagrożenia;

•/ zdrowie

- indywidualny stan dobrego samopoczucia człowieka pod względem fizycznym,

psychicznym i społecznym, a nie tylko formalny brak choroby lub niedomagania;

S prawo pracy

- przepisy określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy, m.in.

Kodeksu pracy, innych ustaw i aktów wykonawczych, np. rozporządzeń, a także
postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień
zbiorowych oraz regulaminów i statutów;

S prawna ochrona pracy -

całokształt norm prawnych mających na celu zabezpieczenie

pracownika przed utratą życia i zdrowia w związku z pracą oraz ochronę przed
niekorzystnym wpływem środowiska pracy na jego zdrowie i życie, np. normy dotyczące
bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony pracy kobiet, ochrony pracy młodocianych,
wypadków przy pracy i chorób zawodowych, nadzoru i kontroli nad warunkami pracy;

S ochrona pracy -

całokształt norm prawnych (prawna ochrona pracy) oraz środków

badawczych (badania i rozwój), organizacyjnych (organizacja pracy) i technicznych
(technika i technologia) mających na celu ochronę praw pracownika oraz ochronę jego

życia i zdrowia przed czynnikami środowiska pracy, a także stworzenie mu optymalnych
warunków pracy z punktu widzenia wymagań ergonomii i medycyny pracy;

S warunki pracy -

całokształt czynników występujących w przedsiębiorstwie lub zakładzie

pracy, które mają bezpośredni lub pośredni wpływ na bezpieczeństwo i zdrowie
pracujących, komfort pracy oraz wydajność i jakość pracy; warunki pracy są

zdeterminowane głównie przez: czynniki środowiska materialnego, zastosowaną technikę

i technologię, środki pracy i wyposażenie techniczne, organizację pracy i stanowiska

pracy, czynniki przestrzeni pracy, stosunki międzyludzkie, czynniki ekonomiczne;

S bezpieczeństwo i higiena pracy

albo skrót bhp lub BHP - stan warunków pracy i

organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony
zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy;

S stan bezpieczeństwa i higieny pracy (stan bhp) -

wyniki oceny warunków pracy i

organizacji pracy, określone najczęściej poprzez analizę wypadków przy pracy, chorób
zawodowych i przestrzegania przepisów i zasad bhp, w określonym okresie odniesienia,
najczęściej jednego roku lub w okresie dłuższym (np. trzy do pięciu lat) albo krótszym
(np. miesiąc, kwartał, półrocze), na określonym szczeblu zarządzania, np. kraj, branża,

przedsiębiorstwo, zakład pracy, jednostka organizacyjna lub stanowisko pracy;

S przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy (przepisy bhp) -

formalnie określone reguły

dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, które są ujęte w aktach
prawnych ogólnych, branżowych i wewnątrzzakładowych, np. ustawy, rozporządzenia,
zarządzenia, układy zbiorowe pracy, porozumienia zbiorowe, regulaminy, statuty;

S zasady bezpieczeństwa i higieny pracy (zasady bhp)

- reguły dotyczące bezpiecznego i

higienicznego wykonywania pracy, które nie są ujęte w formie przepisów prawa, ale
wynikają z wiedzy i doświadczenia życiowego, np. nieformalne normy postępowania;

S wykorzystanie osiągnięć nauki i techniki

- stosowanie takich aktualnych wymagań nauki

i techniki, które są powszechnie znane i sprawdzone, np. wytycznych według polskich
norm dotyczących systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy; , •

S organizacja pracy

- optymalny wybór rozwiązania techniczno-organizacyjnego spośród

dostępnych wariantów decyzyjnych w określonych warunkach pracy; zsynchronizowanie
w czasie i przestrzeni niezbędnych zasobów do realizacji określonego celu, umożliwiające
osiąganie maksymalnych wyników minimalnym nakładem środków i czasu;

S organizacja stanowiska pracy

- całokształt działań technicznych, organizacyjnych i

ekonomicznych, skierowanych na właściwe rozplanowanie, usytuowanie i wyposażenie
stanowiska pracy; uwzględnia m.in. wymagania dotyczące pozycji przy pracy, przestrzeni
pracy, środków pracy, przedmiotów pracy i środowiska materialnego;

S ergonomia

- nauka mająca na celu dostosowanie maszyn, narzędzi i innych urządzeń

technicznych, warunków materialnego środowiska pracy i środowiska bytowania do
potrzeb człowieka oraz jego możliwości anatomicznych i psychofizycznych;

S medycyna pracy -

nauka o współzależności między pracą i zawodem oraz człowiekiem,

jego zdrowiem i chorobami, która zajmuje się fizycznymi i psychicznymi reakcjami

człowieka na pracę i jego otoczenie związane z pracą.

Wśród podstawowej terminologii dotyczącej miejsca wykonywania pracy i uczestników

procesu pracy można wymienić m.in.:

S przedsiębiorstwo -

samodzielna i wydzielona organizacyjnie jednostka gospodarcza,

posiadająca odrębność ekonomiczną i osobowość prawną oraz środki pracy, przedmioty
pracy i zespół osób w celu prowadzenia działalności gospodarczej;

S zakład pracy

- wyodrębniona organizacyjnie lub funkcjonalnie część przedsiębiorstwa,

służąca jako miejsce wykonywania pracy;

/ teren zakładu pracy

- przestrzeń wraz z obiektami budowlanymi, będąca w dyspozycji

pracodawcy, w której pracodawca organizuje miejsca pracy;

S obiekt budowlany -

budynek wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi, budowla

stanowiąca całość tcchniczno-użylkową wraz z instalacjami i urządzeniami lub obiekt
malej architektury;

S budynek

- obiekt budowlany, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z

przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach;

S jednostka organizacyjna -

podporządkowana jednemu kierownikowi część zakładu

pracy, np. filia, dział, wydział, oddział;

S miejsce pracy

- wyznaczona i nadzorowana przez pracodawcę przestrzeń fizyczna, w

której pracownicy przebywają lub do której mają dostęp w związku z wykonywaną pracą;

S pomieszczenie pracy

- pomieszczenie przeznaczone na pobyt pracowników, w którym

wykonywana jest praca, za wyjątkiem pomieszczeń, w których łączny czas przebywania
pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest krótszy niż 2 godziny, a wykonywane

czynności mają charakter dorywczy bądź praca polega na krótkotrwałym przebywaniu
związanym z dozorem albo konserwacją urządzeń lub utrzymaniem czystości i porządku;

S pomieszczenia higienicznosanitarne

- szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami,

ustępy, palarnie, jadalnie, z wyjątkiem stołówek, pomieszczenia do ogrzewania się
pracowników oraz pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży i
obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej;

S pomieszczenie stałej pracy

- pomieszczenie pracy, w którym łączny czas przebywania

tego samego pracownika w ciągu jednej doby przekracza 4 godziny;

S pomieszczenie czasowej pracy

- pomieszczenie pracy, w którym łączny czas przebywania

tego samego pracownika w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin;

S stanowisko pracy

- przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki pracy i przedmioty

pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje stale albo okresowo
czynności związane z pracą;

S przedsiębiorca - osoba prowadząca działalność gospodarczą; przedsiębiorca staje się

pracodawcą, gdy zakład pracy zaczyna zatrudniać pracowników;

S pracodawca

- jakakolwiek jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników lub

będąca podmiotem stosunku służbowego; osoba fizyczna lub prawna, która zatrudnia co
najmniej jednego pracownika oraz odpowiada za zakład pracy i/lub przedsiębiorstwo;

S podwykonawca

- osoba lub organizacja, która dostarcza usługi pracodawcy w jego

miejscach pracy zgodnie z uzgodnionymi wymaganiami, ustaleniami i warunkami;

S osoba kierująca pracownikami

- osoba zajmująca się organizacją i kontrolą pracy

podległych pracowników, np. kierownik;

S pracownik

- jakakolwiek osoba świadcząca pracę dla pracodawcy, regularnie lub

sezonowo; każda osoba zatrudniona przez pracodawcę na podstawie umowy o pracę,
powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę;

•S pracujący

- pracownik, były pracownik, osoba pozostająca w stosunku służbowym, osoba

prowadząca działalność gospodarczą na własny rachunek i osoby z nią współpracujące,
rolnik indywidualny i pracujący z nim domownicy, osoba wykonująca pracę na innej

podstawie niż stosunek pracy, np. umowy o dzieło, umowy zlecenia.

Wśród podstawowej terminologii dotyczącej zagrożeń i ryzyka w środowisku pracy

można wymienić m.in.:

S proces pracy

lub praca - następujące kolejno po sobie w czasie i przestrzeni

współdziałanie ludzi, środków pracy i przedmiotów pracy dla realizacji określonych
celów i zadań;

S pozycja przy pracy

- pozycja ciała ludzkiego przyjmowana przez pracownika podczas

pracy, np. pozycja stojąca, siedząca, leząca, klęcząca lub przemienna stojąco-siedząca;

S przestrzeń pracy

- przestrzeń wydzielona pojedynczemu pracownikowi lub zespołowi

pracowników dla wykonywania pracy;

S środki pracy -

maszyny, instalacje, narzędzia, przyrządy i inne urządzenia techniczne

służące do wykonywania pracy, które mogą być źródłem zagrożeń występujących w
środowisku pracy;

S przedmioty pracy

- materiały, surowce, informacje i energia, które są poddawane

przetwarzaniu w procesie pracy;

S wyposażenie techniczne

- całokształt środków pracy i przedmiotów pracy, ich dobór,

rozplanowanie i sposoby wykorzystania, np. maszyny, narzędzia, urządzenia kontrolno-
pomiarowe, stanowiskowe środki transportowe;

S środowisko pracy

- tworzą czynniki materialne i społeczne, w których odbywa się proces

pracy, wywierające określony wpływ na organizm człowieka i warunkujące wykonywanie
pracy; obejmuje m.in. czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychofizyczne oraz
warunki techniczne, organizacyjne i ekonomiczne;

S czynniki niebezpieczne —

czynniki, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub

może prowadzić do urazu albo nawet śmierci; czynniki te działając na człowieka w
sposób nagły i gwałtowny mogą powodować wypadki przy pracy lub zdarzenia
potencjalnie wypadkowe;

S czynniki szkodliwe dla zdrowia -

czynniki, których oddziaływanie na pracującego

prowadzi lub może prowadzić do schorzenia; czynniki te, w wyniku najczęściej
długotrwałego oddziaływania na organizm człowieka, mogą powodować choroby

zawodowe i inne choroby związane z pracą (choroby parazawodowe);

•/ czynniki uciążliwe

- czynniki, których oddziaływanie na pracującego może spowodować

złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nic prowadząc do trwałego pogorszenia stanu
zdrowia; czynniki te mogą utrudniać pracę, obniżać jej wydajność i jakość lub okresowo
obniżać sprawność psychofizyczną, ale nie powodują chorób pochodzenia zawodowego;

S zagrożenie

- źródło możliwego urazu (czynnik niebezpieczny) albo pogorszenia stanu

zdrowia (czynnik szkodliwy dla zdrowia lub czynnik uciążliwy), np. czynnik fizyczny,

3

chemiczny, biologiczny lub psychofizyczny, aktywizujące się w wyniku wzajemnego
oddziaływania środowiska pracy i człowieka, np. niebezpieczne zachowanie;

S zagrożenia wypadkowe

— czynniki mogące spowodować wypadek przy pracy lub

zdarzenie potencjalnie wypadkowe, np. czynniki mechaniczne, niektóre czynniki
chemiczne (np. palne, wybuchowe, żrące) i biologiczne (np. niebezpieczne zwierzęta);

•S zagrożenia chorobowe

- czynniki mogące spowodować chorobę zawodową lub

parazawodową albo pogorszenie stanu zdrowia, np. czynniki fizyczne, chemiczne,
biologiczne lub psychofizyczne;

S ekspozycja

- oddziaływanie czynników występujących w środowisku pracy na organizm

człowieka, np. poprzez przenikanie do jego organizmu czynników fizycznych lub
wchłanianie czynników chemicznych i pyłów, a jej miarą jest czas i intensywność;

S narażenie

- ekspozycja na określony czynnik szkodliwy dla zdrowia, która może

spowodować z określonym prawdopodobieństwem wystąpienie niekorzystnych skutków
w stanie zdrowia pracownika lub w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń;

S najwyższe dopuszczalne natężenia (NDN) dla czynników fizycznych

- wartości średnie

ważone, których oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinncgo czasu pracy, przez
cały okres jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian w

jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia przyszłych pokoleń;

S najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS) dla czynników chemicznych i pyłów

- wartości

średnie ważone, których oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego czasu pracy,
przez cały okres jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian
w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia przyszłych pokoleń;

S najwyższe dopuszczalne stężenia chwilowe (NDSCh) dla czynników chemicznych -

wartości średnie, które nic powinny spowodować ujemnych zmian w stanic zdrowia
pracownika, jeżeli występują w środowisku pracy nic dłużej niż 15 minut i nic częściej niż
2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nic krótszym niż 1 godzina;

S najwyższe dopuszczalne stężenia pułapowe (NDSP) dla czynników chemicznych -

wartości, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie mogą być w

środowisku pracy przekroczone w żadnym momencie;

S dopuszczalne stężenie w materiale biologicznym (DSB) dla czynników chemicznych -

najwyższe dopuszczalne poziomy określonego czynnika lub jego metabolitu w
odpowiednim materiale biologicznym lub najwyższe dopuszczalne wartości
odpowiedniego wskaźnika, określającego oddziaływanie czynnika chemicznego na
organizm; w szczególności materiałem biologicznym są krew i mocz pobrane od
pracowników;

S ryzyko

- kombinacja możliwości (określonej przez prawdopodobieństwo, częstość lub

opinię ekspertów) wystąpienia urazu albo pogorszenia stanu zdrowia i stopnia ich
ciężkości;

S ryzyko zawodowe -

określona przez prawdopodobieństwo, częstość lub opinię ekspertów

możliwość wystąpienia urazu albo pogorszenia stanu zdrowia i stopnia ich ciężkości w
wyniku zagrożeń występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy;

S wypadek przy pracy

- zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące

uraz lub śmierć i mające związek z pracą które zostało uznane za wypadek przy pracy;

S choroba zawodowa

- choroba wymieniona w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w

wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim
prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych

dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem

wykonywania pracy, która została uznana za chorobę zawodową

4