Tablica 3

Początki dziejów śydów w Polsce

Migracje śydów na ziemie
polskie w XI-XV w. Pierwsi
ś

ydzi, którzy pojawili się

przejazdem w X w. w Polsce,
trudnili się przede wszystkim
kupiectwem,

w

tym

zyskownym

handlem

niewolnikami. Wkrótce jednak
prześladowania zmusiły wiele
rodzin

ż

ydowskich

do

przeniesienia się na stałe na
ziemie polskie, gdzie znaleźli
bezpieczne schronienie.

Brakteat hebrajski z czasów
Mieszka

Starego

z

wyobrażeniem popiersia w
hełmie

z

gałązką.

Umiejętności

ś

ydów

w

zakresie

produkcji

monet

wykorzystywał m.in. książę
Mieszko III Stary, który oddał
im w dzierżawę mennicę w
Gnieźnie.

Na

małych,

jednostronnie bitych monetach
zwanych

brakteatami

ż

ydowscy

mincerzy

umieszczali

w

języku

hebrajskim różne napisy, w
tym własne imiona.

Satyryczna

płaskorzeźba

przedstawiająca

ś

ydów

z

maciorą. Kapitel z katedry w
Gnieźnie, 2 poł. XIV w. śydzi
nie

spożywali

mięsa

wieprzowego,

ponieważ

uważali

je

za

nieczyste.

Według Talmudu świnia jest
jedynym

zwierzęciem

parzystokopytnym, które nie
przeżuwa pokarmu i stąd nie
może być uznana za koszerną.
Przedstawianie

ś

ydów

ze

ś

winią było więc formą drwiny

z ich religii.

Kazimierza pod Krakowem -
jedna z największych gmin
ż

ydowskich

ś

redniowiecznej

Polski. Sztych z dzieła H.
Schedla Liber Chronicorum
(Norymberga

1493).

W

największych

miastach

polskich tworzyły się osobne
dzielnice

zamieszkałe

wyłącznie przez śydów. Pod
koniec XV w. po wysiedleniu
ś

ydów

z

Krakowa,

w

pobliskim

Kazimierzu

powstała

duża

gmina

ż

ydowska, która mogła się

poszczycić okazałą, murowaną
synagogą.

ś

ydzi

w

szatach

modlitewnych.

Witraż z katedry we Włocławku, ok.
1360 r. Tałes - prostokątny i biały szal
z frędzlami wzdłuż krótszych boków,
nakładany jest od wieków przez
ś

ydów w czasie modlitwy. Zaszczyt

jego

noszenia

przysługuje

tylko

mężczyznom żonatym.

Pierwsi śydzi osiedlili się w Polsce w
XI - XII w., po tym jak w czasie
krucjat krzyżowcy, w drodze do Ziemi
Ś

więtej, gromili gminy żydowskie w

Europie Zachodniej. Masowy napływ
miał jednak miejsce dopiero od XIV
w. po fali prześladowań,
spowodowanych oskarżeniami śydów
o wywołanie epidemii dżumy, tzw.
czarnej śmierci. Książęta i królowie
polscy, licząc, że śydzi doprowadzą
do szybszego rozwoju gospodarczego
kraju, otoczyli ich szczególną opieką i
obdarzyli przywilejami, które
określały prawa oraz obowiązki obu
stron. Najstarszy przywilej dla śydów
wydał w Kaliszu książę Bolesław
Pobożny w 1264 r. Podstawowym
zajęciem ludności żydowskiej był
handel i rzemiosło. W mniejszym
stopniu trudnili się śydzi pożyczaniem
pieniędzy na procent. Wykorzystując
umiejętności rzemieślnicze, książęta
zatrudniali ich także w mennicach
przy biciu monety. śydzi osiedlali się
w dużych miastach, leżących na
uczęszczanych szlakach handlowych,
gdzie budowali synagogi i cmentarze.

Page 1 of 3

ś

ydzi w polsce - Wydruk strony

2008-04-19

http://www.zydziwpolsce.edu.pl/panel03.html

Umowa z połowy XI w.
zawarta

przez

ś

ydów,

właścicieli wsi Mały Tyniec z
możnowładcą śląskim Piotrem
Włostowicem

w

sprawie

wykupu tej wsi. Udzielając
pożyczek na wysoki procent
ś

ydzi

często

przejmowali

dobra

od

niewypłacalnych

dłużników. Możnowładcy i
książęta

wykupywali

zastawione włości od śydów,
przeznaczając je na ogół na
cele kościelne.

Ś

w. Wojciech przyprowadza

do

księcia

Bolesława

(czeskiego)

ś

ydów

handlujących

niewolnikami,

kwatera z drzwi katedry w
Gnieźnie, ok. 1170 r. Według
relacji kronikarza Anonima
zwanego

Gallem

księżna

Judyta,

ż

ona

Władysława

Hermana, za własne pieniądze
wykupywała

chrześcijan

z

niewoli u śydów.

ś

ydowscy kupcy wypędzani

przez Jezusa ze świątyni.
Poliptyk

z

kościoła

ś

w.

Katarzyny w Krakowie z ok.
1470 r. śydzi prowadzili
działalność

bankową,

wymieniali

pieniądze

i

pomagali

oceniać

ich

faktyczną wartość. Przy okazji
czerpali z tego tytułu duże
zyski. Niektórzy z nich, jak na
przykład Lewko z Krakowa,
zostawali bankierami królów i
książąt.

Wyobrażenie

ś

ydówki

Esterki,

według

legendy

kochanki króla Kazimierza
Wielkiego. Jedyną wzmiankę
o urodziwej Esterce, w której
rzekomo

kochał

się

król

Kazimierz

zamieścił

Jan

Długosz (zm. 1480) w swojej
kronice. Z tego związku mieli
urodzić się dwaj synowie.

Najstarszy

ż

ydowski

pomnik

nagrobny w Polsce pochodzący z 1203
r. z Wrocławia. Macewa z białego
piaskowca, odnaleziona w roku 1917
w

fundamentach

katedry

wrocławskiej, poświęcona kantorowi
Dawidowi

synowi

Sar

Szaloma.

Biedniejszym śydom stawiano tylko
drewniany nagrobek.

Page 2 of 3

ś

ydzi w polsce - Wydruk strony

2008-04-19

http://www.zydziwpolsce.edu.pl/panel03.html

Kronikarz dowodził, że to
właśnie

dzięki

jej

wstawiennictwu śydzi polscy
cieszyli się wówczas wieloma
przywilejami.

Page 3 of 3

ś

ydzi w polsce - Wydruk strony

2008-04-19

http://www.zydziwpolsce.edu.pl/panel03.html