Tablica 3
Początki dziejów Żydów w Polsce

Migracje Żydów na ziemie
polskie w XI-XV w. Pierwsi
Żydzi, którzy pojawili się
przejazdem w X w. w Polsce,
trudnili się przede wszystkim
kupiectwem, w tym
zyskownym handlem
niewolnikami. Wkrótce jednak
prześladowania zmusiły wiele
rodzin żydowskich do
przeniesienia się na stałe na
ziemie polskie, gdzie znaleźli
bezpieczne schronienie.

Brakteat hebrajski z czasów
Mieszka Starego z
wyobrażeniem popiersia w
hełmie z gałązką.
Umiejętności Żydów w
zakresie produkcji monet
wykorzystywał m.in. książę
Mieszko III Stary, który oddał

Satyryczna płaskorzeźba
przedstawiająca Żydów z
maciorą. Kapitel z katedry w
Gnieźnie, 2 poł. XIV w. Żydzi
nie spożywali mięsa
wieprzowego, ponieważ
uważali je za nieczyste.
Według Talmudu świnia jest
jedynym zwierzęciem
parzystokopytnym, które nie
przeżuwa pokarmu i stąd nie
może być uznana za
koszerną. Przedstawianie
Żydów ze świnią było więc
formą drwiny z ich religii.

Kazimierza pod Krakowem -
jedna z największych gmin
żydowskich średniowiecznej
Polski. Sztych z dzieła H.
Schedla Liber Chronicorum
(Norymberga 1493). W
największych miastach
polskich tworzyły się osobne
dzielnice zamieszkałe
wyłącznie przez Żydów. Pod
koniec XV w. po wysiedleniu

Żydzi w szatach modlitewnych.
Witraż z katedry we Włocławku, ok.
1360 r. Tałes - prostokątny i biały szal
z frędzlami wzdłuż krótszych boków,
nakładany jest od wieków przez
Żydów w czasie modlitwy. Zaszczyt
jego noszenia przysługuje tylko
mężczyznom żonatym.

Pierwsi Żydzi osiedlili się w Polsce
w XI - XII w., po tym jak w czasie
krucjat krzyżowcy, w drodze do
Ziemi Świętej, gromili gminy
żydowskie w Europie Zachodniej.
Masowy napływ miał jednak
miejsce dopiero od XIV w. po fali
prześladowań, spowodowanych
oskarżeniami Żydów o wywołanie
epidemii dżumy, tzw. czarnej
śmierci. Książęta i królowie polscy,
licząc, że Żydzi doprowadzą do
szybszego rozwoju
gospodarczego kraju, otoczyli ich
szczególną opieką i obdarzyli
przywilejami, które określały
prawa oraz obowiązki obu stron.
Najstarszy przywilej dla Żydów
wydał w Kaliszu książę Bolesław

1

im w dzierżawę mennicę w
Gnieźnie. Na małych,
jednostronnie bitych
monetach zwanych
brakteatami żydowscy
mincerzy umieszczali w
języku hebrajskim różne
napisy, w tym własne imiona.

Umowa z połowy XI w.
zawarta przez Żydów,
właścicieli wsi Mały Tyniec z
możnowładcą śląskim
Piotrem Włostowicem w
sprawie wykupu tej wsi.
Udzielając pożyczek na
wysoki procent Żydzi często
przejmowali dobra od
niewypłacalnych dłużników.
Możnowładcy i książęta
wykupywali zastawione włości
od Żydów, przeznaczając je
na ogół na cele kościelne.

Św. Wojciech przyprowadza
do księcia Bolesława
(czeskiego) Żydów
handlujących niewolnikami,

Żydów z Krakowa, w
pobliskim Kazimierzu
powstała duża gmina
żydowska, która mogła się
poszczycić okazałą,
murowaną synagogą.

Żydowscy kupcy wypędzani
przez Jezusa ze świątyni.
Poliptyk z kościoła św.
Katarzyny w Krakowie z ok.
1470 r. Żydzi prowadzili
działalność bankową,
wymieniali pieniądze i
pomagali oceniać ich
faktyczną wartość. Przy
okazji czerpali z tego tytułu
duże zyski. Niektórzy z nich,
jak na przykład Lewko z
Krakowa, zostawali
bankierami królów i książąt.

Pobożny w 1264 r. Podstawowym
zajęciem ludności żydowskiej był
handel i rzemiosło. W mniejszym
stopniu trudnili się Żydzi
pożyczaniem pieniędzy na
procent. Wykorzystując
umiejętności rzemieślnicze,
książęta zatrudniali ich także w
mennicach przy biciu monety.
Żydzi osiedlali się w dużych
miastach, leżących na
uczęszczanych szlakach
handlowych, gdzie budowali
synagogi i cmentarze.

Najstarszy żydowski pomnik
nagrobny w Polsce pochodzący z
1203 r. z Wrocławia. Macewa z

2

kwatera z drzwi katedry w
Gnieźnie, ok. 1170 r. Według
relacji kronikarza Anonima
zwanego Gallem księżna
Judyta, żona Władysława
Hermana, za własne
pieniądze wykupywała
chrześcijan z niewoli u
Żydów.

Wyobrażenie Żydówki
Esterki, według legendy
kochanki króla Kazimierza
Wielkiego. Jedyną wzmiankę
o urodziwej Esterce, w której
rzekomo kochał się król
Kazimierz zamieścił Jan
Długosz (zm. 1480) w swojej
kronice. Z tego związku mieli
urodzić się dwaj synowie.
Kronikarz dowodził, że to
właśnie dzięki jej
wstawiennictwu Żydzi polscy
cieszyli się wówczas wieloma
przywilejami.

białego piaskowca, odnaleziona w
roku 1917 w fundamentach katedry
wrocławskiej, poświęcona kantorowi
Dawidowi synowi Sar Szaloma.
Biedniejszym Żydom stawiano tylko
drewniany nagrobek.

Anna Woźniak

&

BLUE LINE design studio

3