PROGRAM ĆWICZEŃ Z HISTOLOGII ZWIERZĄT
Wymiar godzinowy: 15 godz.
Forma zaliczenia: zaliczenie na ocenę
Ćwiczenia odbywają się w systemie zblokowanym: 5 × 3 godz. lekcyjne
Cele zajęć:
- umiejętność identyfikacji podstawowych typów tkanek zwierzęcych
- umiejętność powiązania budowy tkanek z ich funkcją i lokalizacją
- znajomość budowy wybranych narządów i układów kręgowców
Warunki zaliczenia ćwiczeń (max 65 pkt.):

•

obecność na wszystkich zajęciach (możliwość odrobienia w innych grupach)

•

pozytywna ocena ze wszystkich sprawdzianów częściowych
przeprowadzanych po każdym ćwiczeniu (5 × 10 pkt.)

•

zaliczenie końcowego sprawdzianu praktycznego
(rozpoznanie i opis 3 preparatów histologicznych) (3 × 5 pkt.)

LITERATURA

1. Kuryszko J., Zarzycki J. 2000. Histologia zwierząt. PWRiL Warszawa
2. Cichocki T., Litwin J.A., Mirecka J. 2009. Kompendium histologii. WUJ Kraków
3. Ostrowski K. (red.) 1995. Histologia. PZWL Warszawa
4. Sawicki W. 2003. Histologia. PZWL Warszawa
5. Sembrat K. 1981. Histologia porównawcza zwierząt.

1. PWN Warszawa

6. Zawistowski 1984. Zarys histologii. PZWL Warszawa

1. Tkanka nabłonkowa

•

pochodzenie i funkcje nabłonków

•

klasyfikacja tkanek nabłonkowych

•

błona podstawna i połączenia komórek nabłonkowych

•

struktury powierzchniowe tkanek nabłonkowych

2. Tkanka łączna

•

pochodzenie i funkcje tkanek łącznych

•

klasyfikacja tkanek łącznych

•

elementy strukturalne tkanki łącznej właściwej

•

budowa i funkcje tkanek łącznych oporowych

Rysunki:

 nabłonek płaski (płaz)
 nabłonek cylindryczny
 chrząstka szklista
 tkanka kostna zbita

TKANKA

•

zespół komórek o podobnej budowie i zbliżonym typie przemiany materii, przystosowanych do
pełnienia określonych funkcji

•

elementy strukturalne

o

komórki

o

substancja międzykomórkowa (płynna / półpłynna / stała)

o

włókna

Tkanki są genetycznie zdeterminowane w zakresie morfologii i funkcji. Zaburzenia rozwojowe, czynniki
mechaniczne, chemiczne, stany zapalne
> METAPLAZJA – zmiany właściwości tkanki

ZYGOTA > BRUZDKOWANIE (podział, powiększanie liczby komórek) > GASTRULACJA (różnicowanie i
specjalizacja komórek)



listki zarodkowe > MORFOGENEZA > HISTOGENEZA (różnicowanie się typów

tkanek) > ORGANOGENEZA (kształtowanie narządów)

TKANKA NABŁONKOWA TEXTUS EPITHELIALIS

•

Pochodzenie:

ektoderma, endoderma, mezoderma, mezenchyma

•

Funkcje: ochronna, odżywcza, wydzielnicza, wydalnicza,

odbieranie bodźców

•

Cechy charakterystyczne:

o

ścisłe przyleganie komórek

o

brak własnego unaczynienia

o

występowanie błony podstawnej membrana basalis

•

Klasyfikacja nabłonków:

o

nabłonki jednowarstwowe: płaski, sześcienny,

walcowaty (cylindryczny), wielorzędowy, przejściowy

o

nabłonki wielowarstwowe: płaski, sześcienny, walcowaty

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

o

okrywający i wyściełający / gruczołowy / zmysłowy

Nabłonek płaski

•

nabłonek płaski jednowarstwowy

o

pęcherzyki płucne

o

wyściółka naczyń krwionośnych i limfatycznych
endothelium

o

powierzchnia błon surowiczych: otrzewna, opłucna, osierdzie mesothelium

•

nabłonek płaski wielowarstwowy

o

skóra (naskórek)

o pochwa
o

przełyk

o

jama gębowa

Nabłonek sześcienny

•

komórki kształtu kubicznego – sekrecyjne i absorpcyjne

o

przewody i małe gruczoły

o kanaliki nerkowe
o oskrzeliki
o powierzchnia jajnika

Nabłonek cylindryczny

•

nabłonek cylindryczny jednowarstwowy

o

mikrokosmki (rąbek szczoteczkowy) na powierzchni komórek – zwiększąją powierzchnię
absorpcyjną

o

komórki kubkowe – wydzielają śluz

o

wyściółka przewodu pokarmowego i pęcherzyka żółciowego

o

przewody wyprowadzające części gruczołów

•

nabłonek cylindryczny urzęsiony

o

przesuwa śluz i komórki rozrodcze dzięki ruchom rzęsek

o

wyściółka jajowodu i częściowo macicy oraz jamy nosowej, krtani, tchawicy, oskrzeli
(nabłonek jednowarstwowy wielorzędowy)

TKANKA ŁĄCZNA TEXTUS CONJUNCTIVUS

•

Funkcje: podporowa, odżywcza

•

Cechy charakterystyczne

o

komórki wyraźnie oddzielone od siebie przez substancję międzykomórkową (matrix), która
jest przez nie produkowana

o

matrix międzykomórkowa:

o substancja podstawowa – bezpostaciowa płynna, żelowa, elastyczna lub

stała(polisacharydy + białka)

o substancja upostaciowana zawierająca włókna:

o kolagenowe – ścięgna, więzadła
o

sprężyste – aorta, tchawica, oskrzela

o siateczkowate – błona podstawna, kanaliki nerkowe

•

Klasyfikacja tkanki łącznej:

o

tkanka łączna właściwa

o galaretowata (w życiu zarodkowym, w pępowinie)
o włóknista beleczkowata (skóra właściwa, pajęczynówka)
o siateczkowata
o włóknista nieupostaciowana (wiotka)
o włóknista upostaciowana (zbita)
o tłuszczowa

o

tkanka łączna oporowa

o chrzęstna
o kostna

o krew i limfa

Tkanka łączna siateczkowata

•

zbudowana z komórek gwiaździstych (komórek siateczki)

•

włókna siateczkowate wewnątrz komórek, na powierzchni,
między komórkami

o

zrąb narządów krwiotwórczych:

o szpiku kostnego,
o

węzłów chłonnych,

o

śledziony

o

błona śluzowa jelit cienkiego i grubego

Tkanka łączna wiotka (nieupostaciowana)

•

substancja międzykomórkowa o charakterze żelu

•

włókna elastyczne i nieelastyczne (w matrix wielokierunkowo)

•

różne rodzaje komórek:

o fibroblasty
o

komórki tuczne

o histiocyty (makrofagi)
o

komórki plazmatyczne

o

komórki układu
białokrwinkowego

o

komórki tłuszczowe

o

komórki barwnikowe

•

okrycie i rusztowanie narządów

•

odżywianie (naczynia włosowate)

Tkanka łączna zbita (regularna)

•

jądra komórek (fibroblasty) i włókna ułożone w równoległych rzędach (w większości nieelastyczne)

o

ścięgnista – ścięgna i więzadła

o splotowata

– ochrzęstna, okostna, błony białawe (w jądrze i jajniku)

o

sprężysta
– więzadło karkowe

Tkanka tłuszczowa

•

duże wakuole – w żywych komórkach zawierają lipidy

•

jądra komórek i cytoplazma „spychane” na obrzeża,
w sąsiedztwo błony komórkowej

o

tkanka gromadząca tłuszcz (lipidy)

•

materiał zapasowy

•

ochrona mechaniczna i termiczna

Tkanka chrzęstna

•

bardzo gęsta substancja międzykomórkowa (chondromukoid)

•

chondrocyty rozmieszczone w lukach wewnątrz matrix
(grupy izogeniczne)

+ macierz okołokomórkowa + terytorium komórkowe = chondron

•

włókna elastyczne i nieelastyczne

(możliwa forma siatkowata – bardzo cienkie)

•

wzrost śródmiąższowy i przez nawarstwienie

•

brak własnego unaczynienia (odżywianie z ochrzęstnej)

Klasyfikacja tkanki chrzęstnej

•

chrząstka hyalinowa (szklista) – zakończenia kości, pierścienie tchawicy i oskrzeli,
chrząstki krtani

•

chrząstka elastyczna (sprężysta) – małżowina uszna, nagłośnia

•

chrzastka włóknista – chrząstki międzykręgowe, przyczep ścięgien do kości, chrząstka
kopytowa konia

Tkanka kostna

•

substancja międzykomórkowa zmineralizowana, twarda

– sole wapnia (hydroksyapatyt)

•

własne unaczynienie i unerwienie – przez kanał Haversa

•

elementy komórkowe:

o osteoblasty
o osteocyty
o osteoklasty

•

Funkcje:

o podporowa
o

ochrona dla narządów

o gospodarka mineralna (Ca, P)

Klasyfikacja tkanki kostnej

•

tkanka kostna grubowłóknista (splotowata)

o

szkielet niższych kręgowców oraz ssaków w życiu zarodkowym

o

przyczep ścięgien do kości, szwy kostne

•

tkanka kostna drobnowłóknista (blaszkowata)

o zbita (compacta) – trzony kości długich,

zewnętrzna warstwa kości krótkich i płaskich

o

gąbczasta (spongiosa) – nasady kości długich,
wnętrze kości krótkich i płaskich

•

okostna (periosteum) – zewnętrzna błona łącznotkankowa

•

śródkostna (endosteum) – wewnętrzna błona łącznotkankowa

•

osteon – kanał Haversa wraz z otaczającymi

blaszkami systemowymi i osteocytami

Kostnienie

•

Kostnienie bezpośrednie

o

zachodzi na podłożu łącznotkankowym
mezenchyma



tkanka kostna

o

daje początek kościom pokrywowym czaszki,
obręczy, kościom skórnym (kości wtórne)

•

Kostnienie pośrednie

o

zachodzi na podłożu chrząstki
tkanka chrzęstna



tkanka kostna

o

daje początek kręgom, kościom kończyn,
kościom podstawy czaszki (kości pierwotne)