Popiół i diament - Znaczenie tytułu

Tytuł, który początkowo brzmiał „Zaraz po wojnie” i miał sugerować opisywanie powojennych
problemów moralnych i społecznych, został przez autora zmieniony na : ”Popiół i diament”. Został
on zaczerpnięty z wiersza Norwida „Za kulisami”: „Coraz to z ciebie, jako z drzazgi smolnej,/
Wokoło lecą szmaty zapalone;/ Gorejąc nie wiesz, czy Stawasz się wolny,/ Czy to, co twoje, ma być
zatracone?/ Czy popiół tylko zostanie i zamęt,/ Co idzie w przepaść z burzą? – czy zostanie/ Na
dnie popiołu gwiaździsty dyjament,/ Wiekuistego zwycięstwa zaranie…”.

Fragment ten jest nie tylko mottem do całej powieści. Pojawia się on także na nagrobku chłopca,
który zginął w wieku Maćka. Na grób trafia on przypadkiem. Zaczynają się rodzić pytania o sens
walki. Podobne dylematy miało całe pokolenie Kolumbów. Poeci tego pokolenia zastanawiali się
czy cokolwiek po nich zostanie. Czy ktoś będzie pamiętał o ich poświęceniu, czy staną się tylko
popiołem, zdmuchniętym przez wiatr. W odniesieniu do całej powieści rodzi się odpowiedź nad
wyraz pesymistyczna. Nikt nie zapamięta czynów i bohaterskiej walki AK-Maciek ginie przecież na
śmietniku.