Ź
RÓDŁA FINANSOWANIA AKTYWÓW
OBROTOWYCH
2
SPIS TREŚCI
1.
DEFINICJA I MIEJSCE AKTYWÓW OBROTOWYCH W STRUKTURZE
MAJĄTKU ................................................................................................................................. 3
2.
Ź
RÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA ................................................... 4
3.
ZARZĄDZANIE KAPITAŁEM OBROTOWYM ............................................................ 6
4.
STRATEGIE FINANSOWANIA AKTYWÓW OBROTOWYCH .................................. 8
SPIS RYSUNKÓW .................................................................................................................... 9
BIBLIOGRAFIA ...................................................................................................................... 10
3
1.
DEFINICJA I MIEJSCE AKTYWÓW
OBROTOWYCH W STRUKTURZE MAJĄTKU
Każde przedsiębiorstwo w procesie gospodarowania dysponuje określonymi
aktywami. Te zaś są definiowane jako „...kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe
o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują
w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych”
1
.
Na majątek przedsiębiorstwa składają się aktywa trwałe i aktywa obrotowe. Aktywami
obrotowymi są takie składniki aktywów, które przechodzą przez następujące po sobie fazy
cyklu operacyjnego, w wyniku którego ulegają zużyciu bądź są zbywane, zostają rozliczone
albo stają się wymagalne w ciągu 12 miesięcy począwszy od dnia bilansowego
2
. Tym samym
do aktywów obrotowych zaliczyć należy:
•
rzeczowe aktywa obrotowe, tj. zapasy (materiałów, produktów gotowych,
półproduktów i produktów w toku, a także towarów),
•
należności krótkoterminowe (z tytułu dostaw i usług; z tytułu podatków, dotacji, ceł
oraz ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych; z tytułu rozliczeń z pracownikami oraz
takie, które są dochodzone na drodze sądowej), czyli wynikające z przeszłych zdarzeń
prawa danej jednostki gospodarczej (wierzyciela) nabyte na skutek realizacji
ś
wiadczeń na rzecz innych podmiotów dowolnego rodzaju, których okres spłaty jest
nie dłuższy niż 12 miesięcy od dnia bilansowego,
•
inwestycje krótkoterminowe obejmujące aktywa pieniężne, ich ekwiwalenty oraz
instrumenty finansowe innych jednostek, a także niektóre prawa, płatne i wymagalne
bądź przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego (ewentualnie
daty ich założenia, wystawienia lub nabycia)
3
.
Aktywa obrotowe występują w każdej jednostce gospodarczej przynajmniej w formie
ś
rodków pieniężnych, gdyż wszystkie podmioty potrzebują ich do sprawnego funkcjonowania
na rynku. W zależności od wielkości i złożoności działalności gospodarczej aktywa obrotowe
mogą stanowić dowolny udział w aktywach ogółem.
1
Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (Dz. U. z 2002 r., Nr 76, poz. 694 z późn. zm.), art. 3, pkt.
1, litera 12.
2
Podstawy rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, pod red. B. Micherda, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2005, s. 82
3
Tamże, s. 83-84
4
2.
Ź
RÓDŁA FINANSOWANIA
PRZEDSIĘBIORSTWA
Majątek przedsiębiorstwa powinien być finansowany z określonych źródeł. Źródła
finansowania nazywane są kapitałem, który stanowi wartość pierwotną w stosunku
do majątku. Można je postrzegać w kilku następujących kategoriach:
•
ekonomicznej – pozwalają one na uruchomienie działalności przedsiębiorstwa,
•
prawnej – określają podmioty mające uprawnienia do majątku (lub jego części),
•
bilansowej i rachunkowej – w ujęciu szerszym w bilansie tworzą pasywa, natomiast
w węższym oznaczają część pasywów bilansu, stanowiących własne źródła
finansowania aktywów
4
.
Z punktu widzenia omawianej problematyki finansowania aktywów obrotowych
ma znaczenie podział kapitału ze względu na (najważniejsze) kryterium własności.
Na podstawie tego kryterium wyodrębnia się:
•
kapitały własne (w tym: powierzone i samofinansowania),
•
kapitały obce (zobowiązania długoterminowe i krótkoterminowe)
5
.
Szczególne znaczenie w finansowaniu aktywów obrotowych mają kapitały obce.
Na ich rozmiar wpływają różne czynniki, spośród których wymienić należy koszt ich
pozyskania, efektywność działalności przedsiębiorstwa, dostępność, strukturę majątku,
możliwości rozwojowe przedsiębiorstwa oraz jego politykę finansową. Struktura majątku
ma niebagatelne znaczenie, gdyż przedsiębiorstwa, które posiadają w swoich aktywach takie
składniki, które stanowią dobre zabezpieczenie zaciąganych kredytów, mogą w większym
zakresie korzystać z różnorodnych form kapitałów obcych. Zauważalna jest tutaj
prawidłowość, że im większy udział aktywów obrotowych w majątku przedsiębiorstwa, tym
kapitały obce stanowią większą część jego pasywów.
6
Relacje pomiędzy aktywami i pasywami przedsiębiorstwa można oprzeć na kryterium
czasu i wspomnianym kryterium własności. Kierując się tym pierwszym, wychodzi się
z założenia, że płynność składników aktywów powinna odpowiadać terminowości kapitałów
4
W. Gabrusewicz, Podstawy analizy finansowej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2005, s. 102-
103
5
K. Sieniawska, Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Wydawnictwo Szkoły Języków i
Zarządzania „PROMAR-INTERNATIONAL”, Rzeszów 2008, s. 105
6
W. Gabrusewicz, Op. cit. s. 106-109
5
ujętych w pasywach bilansu. Założenie to przyjęto w złotej zasadzie finansowania.
7
„Zgodnie
z tą zasadą kapitał nie może być dłużej związany czasowo z danymi składnikami majątku
aniżeli wynosi okres pozostawania tego kapitału w przedsiębiorstwie”.
8
Stosowanie złotej zasady finansowania powinno być uzupełnione złotą zasadą
bilansową, w której zakłada się, że podziałowi aktywów na aktywa trwałe i aktywa obrotowe
odpowiada podział kapitału na kapitały własne i kapitały obce. Znamienne jest tutaj,
ż
e aktywa obrotowe powinny być finansowane krótkoterminowymi kapitałami obcymi.
9
Dokonując dodatkowego podziału aktywów obrotowych na część długoterminowo
związaną z przedsiębiorstwem (i mającą cechy aktywów trwałych), jak należności
długoterminowe i zapasy o długim okresie zalegania, oraz pozostałą część aktywów
obrotowych, wyróżniono trzy stopnie finansowania aktywów:
•
pierwszy stopień finansowania = kapitały własne / aktywa trwałe
•
drugi stopień finansowania = kapitał stały / aktywa trwałe
•
trzeci stopień finansowania = kapitał stały / (aktywa trwałe + aktywa obrotowe
związane długookresowo).
Trzeci stopień finansowania jest złotą zasadą bilansową w szerszym ujęciu.
Na podstawie tylko pobieżnej analizy bilansu nie można określić poziomu trzeciego stopnia
finansowania właśnie z uwagi na brak informacji w bilansie nt. aktywów obrotowych
związanych długookresowo.
Najważniejszą, wspomnianą już zasadą finansowania aktywów obrotowych, jest
relacja między nimi a kapitałami obcymi. Można ją obliczyć jako wskaźnik zaangażowania
kapitałów obcych, który stanowi stosunek kapitałów obcych do aktywów obrotowych.
10
Stosowanie kapitałów obcych do finansowania aktywów obrotowych pozwala
podnieść efektywność funkcjonowania przedsiębiorstwa dzięki zastosowaniu dźwigni
finansowej. Optymalizacja poziomu kapitału obcego pozwala zwiększać efekty dochodowe
przedsiębiorstwa w postaci zmian rentowności kapitału własnego. Finansowane w ten sposób
aktywa obrotowe wytwarzają dodatkowy zysk.
11
7
Tamże, s. 120-121
8
T. Waśniewski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce,
Warszawa 1997, s. 305
9
W. Gabrusewicz, Op. cit. s. 121
10
Tamże, s. 122-123
11
B. Pomykalska, P. Pomykalski, Analiza finansowa przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2007, s. 108-109
6
3.
ZARZĄDZANIE KAPITAŁEM OBROTOWYM
Wskaźnik zaangażowania kapitałów obcych, który zaprezentowano w poprzedniej
części opracowania, może informować o istnieniu kapitału obrotowego (pracującego)
w przedsiębiorstwie. Ma to miejsce w sytuacji, kiedy poziom wskaźnika jest różny
od jedności. Jeśli jest on mniejszy wówczas ta część kapitału stałego, która finansuje aktywa
obrotowe stanowi dodatni kapitał obrotowy. Kiedy wskaźnik jest większy od 1 – wtedy część
krótkoterminowych kapitałów obcych finansuje aktywa trwałe, a kapitał obrotowy jest
ujemny.
12
„Zadaniem kapitału obrotowego w przedsiębiorstwie jest zmniejszenie ryzyka
wynikającego z unieruchomienia części aktywów obrotowych (zapasów, należności) lub też
wynikającego ze strat związanych z tymi środkami (...). Stanowi (...) element bezpieczeństwa
ułatwiający zachowanie płynności finansowej przedsiębiorstwa”.
13
Kapitał obrotowy można podzielić na:
•
kapitał obrotowy brutto, który jest tożsamy z wielkością aktywów obrotowych,
•
kapitał obrotowy netto, który stanowi różnicę pomiędzy aktywami obrotowymi
a zobowiązaniami krótkoterminowymi
14
(przy czym można go ustalać na dwa różne
sposoby – metodą kapitałową i metodą majątkową).
15
Do kompleksowego zarządzania kapitałem obrotowym konieczne jest bieżące
monitorowanie stanu aktywów obrotowych jak i kapitałów (w zaprezentowanych wyżej
przekrojach). Działania w tym zakresie powinny być prowadzone w ramach
optymalizacyjnego modelu ogólnego, który uwzględniałby:
•
utrzymywanie stałej płynności finansowej,
•
optymalizację wielkości oraz struktury aktywów, które gwarantują minimalizację
kosztów ich utrzymania,
•
kształtowanie struktury źródeł finansowania ww. aktywów.
16
Spojrzenie głębsze na kapitał obrotowy pozwala dostrzec kapitał obrotowy jako ruch
okrężny (cykl) poszczególnych jego elementów (rys. 1).
17
12
W. Gabrusewicz, Op. cit. s. 123-125
13
Tamże, s. 123
14
K. Sieniawska, Op. cit. s. 117
15
W. Gabrusewicz, Op. cit. s. 123
16
K. Sieniawska, Op. cit. s. 118-119
17
E. Nowak, Rachunkowość. Kurs podstawowy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2011, s. 52
7
Rys. 1. Ruch okrężny składników kapitału obrotowego
Ź
ródło: opracowanie własne
Za środki pieniężne przedsiębiorstwa dokonują zakupów materiałów oraz regulują
zobowiązania za już wcześniej wykonane dostawy. Z kolei materiały przeznaczane
są do produkcji produktów gotowych (wyrobów i usług). Na dzień bilansowy często zdarza
się, że nie wszystkie materiały zostały przetworzone w produkty i mamy do czynienia
z produkcją w toku. Gotowe produkty są sprzedawane. Mogące w ten sposób powstać
należności są regulowane dopiero w późniejszym czasie.
18
Pozycje kapitałów obcych o charakterze krótkoterminowym finansujące aktywa
obrotowe mogą powstawać na skutek różnego rodzaju zobowiązań:
•
kredytu handlowego (kupieckiego), który stanowi odroczony termin zapłaty
za dostawę lub usługę; tego rodzaju kredyty są często bezkosztowym źródłem kapitału
obcego, a jeśli koszty występują to są niewielkie i wkalkulowane w cenę,
•
krótkoterminowego kredytu bankowego, zwanego inaczej obrotowym, który może
mieć postać kredytu w rachunku bieżącym (celowego lub w linii kredytowej) bądź
kredytu w rachunku kredytowym; wiążą się z ponoszeniem kosztów w postaci
odsetek.
19
18
Tamże, s. 52
19
K. Sieniawska, Op. cit. s. 108-111
8
4.
STRATEGIE FINANSOWANIA AKTYWÓW
OBROTOWYCH
Proces pozyskiwania kapitału można rozpatrywać w szerszym i węższym ujęciu.
Ujęcie szersze oznacza, że przedsiębiorstwo podejmuje działania polegające na gromadzeniu
kapitału i lokowaniu go po uwzględnieniu relacji z otoczeniem. W ujęciu węższym określa
sposób finansowania. Na tym ostatnim założeniu tworzone są różnorodne strategie
finansowania.
20
„Strategia finansowania środków obrotowych polega na pozyskaniu źródeł
finansowania i dopasowaniu ich struktury do zmieniającego się poziomu i struktury
aktywów”.
21
Odnośnie finansowania aktywów obrotowych możliwe jest podejmowanie
różnorodnych decyzji co do sposobów ich pokrycia. W praktyce zarządzania wytworzono
następujące strategie finansowania aktywów obrotowych:
•
strategię
konserwatywną,
którą
charakteryzuje
minimalny
poziom
ryzyka
finansowego. Sytuacja taka powodowana jest tym, że przedsiębiorstwo finansuje
kapitałem stałym nie tylko aktywa trwałe, ale też większość aktywów obrotowych.
Minimalizowany w ten sposób poziom zobowiązań bieżących daje przedsiębiorstwu
stabilność płatniczą,
•
strategię agresywną, która wiąże się z dużym poziomem ryzyka. Wynika to z polityki
finansowania całości aktywów obrotowych zobowiązaniami krótkoterminowymi przy
jednoczesnym finansowaniu aktywów trwałych kapitałem stałym. Takie podejście
sprzyja osiąganiu wyższych zysków, dzięki tanim kredytom krótkoterminowym lub
bezkosztowym kredytom handlowym (kupieckim). Czasowe wahania sprzedaży lub
trudności w spływie należności mogą powodować okresowy brak środków
pieniężnych,
•
strategię umiarkowaną, którą cechuje podział środków obrotowych na te finansowane
kapitałem stałym oraz te, które są finansowane przez zobowiązania bieżące.
Koncepcja ta jest najbardziej optymalną pod względem ryzyka.
22
20
B. Pomykalska, P. Pomykalski, Op. cit. s. 163
21
K. Sieniawska, Op. cit. s. 125
22
Tamźe, s. 126-130
9
SPIS RYSUNKÓW
Rys. 1. Ruch okrężny składników kapitału obrotowego ............................................................ 7
10
BIBLIOGRAFIA
1.
Gabrusewicz W., Podstawy analizy finansowej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2005,
2.
Nowak E., Rachunkowość. Kurs podstawowy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne,
Warszawa 2011,
3.
Podstawy rachunkowości. Aspekty teoretyczne i praktyczne, pod red. B. Micherda,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005,
4.
Pomykalska B., Pomykalski P., Analiza finansowa przedsiębiorstwa, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2007,
5.
Sieniawska K., Analiza finansowa w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Wydawnictwo
Szkoły Języków i Zarządzania „PROMAR-INTERNATIONAL”, Rzeszów 2008,
6.
Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (Dz. U. z 2002 r., Nr 76, poz. 694
z późn. zm.),
7.
Waśniewski T., Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju
Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1997.