Notatki z polskiego
Marek Marczykowski
2
Spis tre±ci
1 Wiadomo±ci ogólne i autotematyzm
11
1.0.1 Przedmiot historii literatury; sposoby periodyzacji procesu historyczno-literackiego 11
1.0.2 Analiza problemów podejmowanych przez wybrane utwory autotematyczne
pochodz¡ce z ró»nych epok . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.0.3 ródªa samotno±ci poety - podmiotu lirycznego Muzy Jana z Czarnolasu . 12
1.0.4 Przygotowanie do wypracowania domowego zwi¡zanego z analizowanymi
tekstami autotematycznymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.0.5 Inspiracje horacja«skie w Muzie Jana z Czarnolasu. Analiza Ody 30 [Exegi
monumentum] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.0.6 Wygl¡da na to, »e poeci b¦d¡ zawsze mieli du»o do roboty - rozmowa na
temat specy ki misji artystów. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.0.7 Co to znaczy - uczy¢ si¦ na bª¦dach? Sposoby poprawiani tre±ci i formy
prac pisemnych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
1.0.8 Analiza mechanizmów bª¦dów popeªnionych w pracy klasowej . . . . . . . . 15
2 Staro»ytno±¢
17
2.1 Biblia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.1.1 Przygotowanie do prezentacji zagadnie« dotycz¡cych wybranych cz¦±ci Biblii 17
2.1.2 Biblia - ogólna charakterystyka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.1.3 Bóg i jego dzieªo - ±wiat i czªowiek - bohaterami pie±ni Czego chcesz od
Nas, Panie. . . Jana z Czarnolasu oraz wiersza M. Hillar pt. Anioªowie z
Hiroszimy. Inspiracje biblijne w liryce XVI i XX w. . . . . . . . . . . . . . 20
2.1.4 W jaki sposób tradycja biblijna funkcjonuje we wspóªczesnej polszczy¹nie . 21
2.1.5 Co ª¡czy podmioty liryczne wiersza W. Szymborskiej Na wie»y Babel, ze
sªawnymi budowniczymi, historia których zawarta jest w Ksi¦dze Rodzaju?
21
2.1.6 Ksi¦ga Hioba: tekst traktuj¡cy o niezawinionym cierpieniu; jeden z frag-
mentów Biblii zawieraj¡cy odpowied¹ na pytanie o istot¦ czªowiecze«stwa;
¹ródªem archetypu - prawzoru postawy pokory b¦d¡cej fundamentem »ycia
wierz¡cego. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.1.7 Hiob i mªodzieniec Anny Kami«skiej - sposób funkcjonowanie motywów
biblijnych w wierszu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.1.8 Jak¡ lozo ¦ »ycia prezentuj¡ poznane fragmenty Ksi¦gi Koheleta . . . . . 23
2.1.9 Analiza wybranych utworów nawi¡zuj¡cych do Ksi¦gi Koheleta - O »ywocie
ludzkim Jana z Czarnolasu, Piosenka Czesªawa Miªosza . . . . . . . . . . 23
2.1.10 Motywy wanitatywne w wybranych wierszach wspóªczesnych nawi¡zuj¡cych
do Ksi¦gi Koheleta (Piosenka, Oda do rozpaczy). . . . . . . . . . . . . . 23
2.1.11 Biblijne pojmowanie miªo±ci. Bibliogra a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3
4
SPIS TRECI
2.1.12 W jaki sposób problemy zwi¡zane z istot¡ miªo±ci s¡ tªumaczone w Biblii, a
ja przybli»ane wspóªczesnemu odbiorcy w liryce Wiesªawy Szymborskiej . . 24
2.1.13 Sposoby funkcjonowania motywu apokalipsy w Piosence o ko«cu ±wiata
Czesªawa Miªosza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
2.1.14 Apokalipsa - charakterystyka ostatniej ksi¦gi Biblii, niezwykªo±¢ symboliki . 26
2.1.15 Przepa±¢ Tadeusza Ró»ewicza: zwi¡zki utworu z biblijnymi formami (li-
terackimi i stylistycznymi); zwi¡zek tytuªu z ideow¡ wymow¡ wiersza; na-
wi¡zanie do innych dzieª pozwalaj¡ce na bardziej obrazowe przedstawienie
problematyki miªo±ci; tekst poetycki traktuj¡cy o roli miªo±ci w naszym »yciu 26
2.1.16 Pie±« nad pie±niami - poetycki wyraz istoty miªo±ci; sposoby interpretacji
lozo cznego przesªania utworu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
2.1.17 Mistrz i Maªgorzata Michaiªa Buªhakowa jako powie±¢ parabola. Analiza
fragmentów utworu zwi¡zanych z kwesti¡ autotematyzmu. . . . . . . . . . . 27
2.1.18 Analiza motta Mistrza i Maªgorzaty punktem wyj±cia do rozwa»a« na te-
mat koncepcji zªa w powie±ci, jego funkcji, sposobów ujawniania. Motyw
nagrody i kary w Mistrzu i Maªgorzacie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.1.19 Motyw nagrody i kary w Mistrzu i Maªgorzacie. Synteza wiadomo±ci do-
tycz¡cych powie±ci paraboli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.2 Antyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.2.1 Zakres materiaªu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.2.2 W jaki sposób mitologia funkcjonuje we wspóªczesnej polszczy¹nie . . . . . 29
2.2.3 Poj¦cie mitu. Zwi¡zek koncepcji ±wiata przedstawionego antycznych . . . . 30
2.2.4 Kwestia Homerycka. Epos Homerycki, jako gatunek, czyli forma literacka . 30
2.2.5 Antyczna koncepcja pi¦kna realizuj¡ca si¦ w literaturze. Charakterystyka
eposu, jako gatunku w zwi¡zku z funkcjonowaniem zasady decorum oraz
zasad¡ czysto±ci gatunku. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.2.6 Iliada Homera - zwi¡zki z mitem troja«skim, kompozycja, czas i miejsce
akcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.2.7 Kon ikt racji w Antygonie Sofoklesa. Jakie s¡ ¹ródªa tragizmu gªównych
bohaterów tragedii? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.2.8 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych poznanych antycznych form literackich -
¹ródªa tragizmu w Antygonie, system warto±ci ujawniany w post¦powaniu
bohaterów Iliady . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.2.9 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych tragedii. Wykonanie ¢wicze« zwi¡zanych
z analiz¡ fragmentów Iliady - po»egnanie Hektora z Andromach¡ . . . . . . 35
2.2.10 Jak¡ rol¦ odgrywaj¡ hybris i hamartia w koncepcji Edypa - tytuªowego bo-
hatera tragedii Sofoklesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.2.11 Apollo i Marsjasz Zbigniewa Herberta: wierszem parabol¡ traktuj¡c¡ o
ró»nych ¹ródªach pi¦kna w sztuce; reinterpretacj¡ mitologicznej opowie±ci
adresowan¡ do erudytów; utworem w oryginalny sposób wykorzystuj¡cy mo-
tyw pejza»u; poetyck¡ opowie±ci¡ na temat cierpienia; wierszem o naturze i
jej roli w estetyce; utworem ±wiadcz¡cym o funkcjonowaniu kultury antycz-
nej w liryce wspóªczesnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.2.12 Król Edyp Sofoklesa - ¹ródªa tragizmu, rola hybris i hamartii w koncepcji
tytuªowej postaci i prezentacji kon iktu tragicznego . . . . . . . . . . . . . 36
2.2.13 Liryka antyczna - poeci staro»ytnej Grecji i Rzymu (Tyrtalios, Safona, Ana-
kreont Symonides, Horacy) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
2.2.14 Powtórzenie wiadomo±ci dotycz¡cych postawy podmiotu lirycznego ody 30;
inspiracje lozo czne w poezji Horacego, rola motywu ±mierci. . . . . . . . 37
2.2.15 Filozo a antyku - przedstawiciele, kierunki, idee . . . . . . . . . . . . . . . 37
SPIS TRECI
5
3 redniowiecze
39
3.0.1 redniowiecze na zachodzie i w Polsce - periodyzacja, kierunki lozo czne,
uniwersalizm kultury ±redniowiecza - cechy ±wiadcz¡ce o zjawisku i czynniki
na nie wpªywaj¡ce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
3.0.2 Sposób prezentacji problemów zwi¡zanych z kultur¡ Polskiego redniowiecza 41
3.0.3 Najstarsze eposy ±wiata . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.0.4 Katedra gotycka jako znak kultury. Dyskusja dotycz¡ca interpretacji -
lozo cznego przesªania lmu Tomasza Bagi«skiego pt. Katedra (dzieªo
inspirowane opowiadaniem Jacka Dukaja) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.0.5 Tristan i Izolda - oryginalno±¢ w zakresie sposobu podejmowania proble-
matyki miªosnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.0.6 W poszukiwaniu sensu bytu. . . - dyskusja dotycz¡ca lozo i Siódmej
Piecz¦ci Irgmana Bergmana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.0.7 Pochodzenie j¦zyka polskiego. J¦zyk polski w±ród innych sªowia«skich. za-
bytki J¦zyka polskiego, ze szczególnym podkre±leniem literackich zabytków
j¦zyka polskiego. Analiza tre±ci Bogurodzicy - rodzaje archaizmów, elementy
gramatyki historycznej wprowadzane przy prezentowaniu zjawisk dotycz¡-
cych formy tekstu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
3.0.8 Bogurodzica: - analiza tre±ci i formy pierwszego polskiego hymnu . . . . . 42
3.0.9 Motywy Maryjne w literaturze polskiego ±redniowiecza. Analiza wiersza
Krzysztofa Kamila Baczy«skiego Modlitwa do Bogarodzicy . . . . . . . . 44
3.0.10 TODO: Legenda o ±w. Aleksym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
3.0.11 TODO: Pie±« o Rolandzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
3.0.12 Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu pa«skim Mikoªaja z Wilko-
wiecka - dramaturgiczne formy kultury ±redniowiecza . . . . . . . . . . . . . 45
3.0.13 W jaki sposób motyw mistrza i ucznia funkcjonuje w dwóch wspóªczesnych
powie±ciach-parabolach: Imieniu Ró»y i Mszy za miasto Arras? . . . . . 45
3.0.14 Analiza ostatniej rozmowy Alberta i Jana materiaªem literackim pozwalaj¡-
cym na podj¦cie dyskusji na nast¦puj¡ce tematy: Czy zawód spowodowany
odkryciem prawdy o nauczycielu mo»e twórczo wpªyn¡¢ na duchowy rozwój
ucznia?; Który z bª¦dów jest wybaczalny: nie±wiadome zbª¡dzenie w dzia-
ªaniu na rzecz szczytnej idei, czy ±wiadome wykorzystywanie niezgodnych z
ni¡ ±rodków? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
3.0.15 Funkcje toposu ta«ca ±mierci w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze mierci¡
46
3.0.16 Wiersz Przecªawa Sªoty O zachowaniu si¦ przy stole ¹ródªem re eksji na
temat ponadczasowo±ci podstawowych przepisów dobrego zachowania . . . 46
3.0.17 Boska Komedia Dantego - geneza, problemy zwi¡zane z tytuªem, kompo-
zycj¡, lozo czne aspiracje dzieªa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
3.0.18 Analiza Pie±ni V Boskiej Komedii drog¡ do odkrycia ¹ródeª grzechów
popeªnionych przez ludzi zmysªowych i ujawnienia stosunku Dantego do tego
problemu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3.0.19 Analiza fragmentów Wielkiego Testamentu Francois Villona . . . . . . . . 50
4 Renesans
51
4.1 Barwy epoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
4.1.1 Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
4.1.2 Humanizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
4.1.3 Reformacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
6
SPIS TRECI
4.1.4 Filozo a i nauka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
4.1.5 Rze¹ba, malarstwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
4.1.6 Architektura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
4.2 Notatki z lekcji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
4.2.1 Problemy periodyzacyjne i terminologiczne zwi¡zane z renesansem . . . . . 52
4.2.2 Sonet jako gatunek. Obraz ukochanej i próba oddanie istoty uczucia miªo±ci
w sonetach do Laury Francesca Petrarchi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4.2.3 Delikatno±¢ uczu¢ - czy wspóªczesny czytelnik Sokoªa Boccaccia rozumie
to poj¦cie? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
4.2.4 Gargantua i Pantagruel - na czym polega groteskowy charakter ±wiata przed-
stawionego? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
4.2.5 Bajka jako forma literacka. Prekursorzy polskiego renesansu - analiza wy-
branych utworów. Najwa»niejsze kwestie zwi¡zane z tematyk¡ utworów Kle-
mensa Janickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
4.2.6 Sylwetka Mikoªaja Reja zwanego ojcem literatury polskiej. Jakie znaczenie
dla prezentacji tªa spoªeczno-politycznego renesansu ma Krótka rozprawa
mi¦dzy trzema osobami: Panem, Wójtem, a Plebanem. Wzorzec szlachcica
ziemianina zawarty w ywocie czªowieka poczciwego ±wiadectwem prób
zmiany mentalno±ci polskiej szlachty. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
4.2.7 Problematyka spoªeczna obecna w Krótkiej rozprawie mi¦dzy trzema oso-
bami, Panem Wójtem, a Plebanem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
4.2.8 TODO: 16 IV 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
4.2.9 Analiza problemowa Pie±ni o cnocie i Pie±ni o dobrej sªawie . . . . . . . 55
4.2.10 Pie±« o spustoszeniu Podola przez Tatarów (Pie±« V z Ksi¡g wtórych)
- mow¡ retoryczn¡ podejmuj¡c¡ problem sposobów realizacji idei patriotyzmu 56
4.2.11 Funkcjonowanie motywu arkadii w Pie±ni ±wi¦toja«skiej o Sobótce - pie±ni
panny XII - uznawanej przez wielu za pierwsz¡ polsk¡ sielank¦. . . . . . . . 57
4.2.12 Przygotowanie do pracy klasowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4.2.13 Odprawa posªów Greckich Jana Kochanowskiego: pierwsz¡ Polsk¡ trage-
di¡ humanistyczn¡; utworem dramaturgicznym ujawniaj¡cym znamienne,
oryginalne cechy (w stosunku do antycznego kanonu); tragedi¡ parabol¡
ukazuj¡c¡ tragiczny los ka»dego nierz¡dnego królestwa; tekstem ujawnia-
j¡cym tragizm Antenora maj¡cy wpªyw na sposób rozumienia realizacji idei
patriotyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4.2.14 Jak¡ rol¦ peªniª stoicyzm w systemie pogl¡dów zawartych w Pie±niach Jana
Kochanowskiego? Treny Jana z Czarnolasu: przejawem kryzysu renesan-
sowego ±wiatopogl¡du; poetyckim cyklem inspirowanym antyczn¡ i biblijn¡
tradycj¡; dzieªem, w którym funkcjonuj¡ toposy wywodz¡ce si¦ z Biblii i
mitologii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
4.2.15 Analiza porównawcza Trenu XIX i wiersza Bolesªawa Le±miana pt. Ur-
szula Kochanowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
4.2.16 TODO: Mikoªaj S¦p Sa»y«ski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
4.2.17 Psalm biblijny (charakterystyka gatunku) i jego parafrazy . . . . . . . . . . 62
4.2.18 ródªa tragizmu Hamleta - tytuªowego bohatera dramatu Szekspira analizo-
wane przy wykorzystaniu dost¦pnych przekªadów wypowiedzi postaci ko«-
cz¡cej pierwszy akt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
4.2.19 Analiza tre±ci i formy sªynnych monologów Hamleta podstaw¡ do rozwa»a«
na temat dylematów moralnych bohatera tragicznego . . . . . . . . . . . . 64
SPIS TRECI
7
4.2.20 Szekspirowskie sposoby ujawniania cech i tajemnic natury ludzkiej . . . . . 64
4.2.21 Tren Fortynbrasa Z. Herberta ¹ródªem re eksji na temat roli idealizmu i
pragmatyzmu w ludzkim post¦powaniu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
5 Barok
67
5.0.1 Barok - problemy terminologiczne zwi¡zane z nazw¡; kwestie periodyza-
cyjne, próba ujawnienia ¹ródeª nowej koncepcji pi¦kna . . . . . . . . . . . . 67
5.0.2 Analiza tre±ci i formy Niestatku II i Do trupa J. A. Morsztyna wpro-
wadzeniem do prezentacji barokowych konceptów i wykorzystywanych przez
twórców epoki ±rodków artystycznego wyrazu . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
5.0.3 Koncept bohaterem barokowej poezji. Analiza tre±ci i formy wybranych
wierszy J.A. Morsztyna i D. Naborowskiego. Tªo lozo czne epoki - jego
zwi¡zek z koncepcj¡ pi¦kna, ±wiata przedstawionego, rodzajem wykorzysty-
wanych ±rodków stylistycznych. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
5.0.4 Sposoby funkcjonowania motywu vanitas w poezji doby baroku mi¦dzy in-
nymi D. Naborowskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
5.0.5 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych poznanych wierszy D. Naborowskiego. Przy-
gotowanie do pisania wªasnego stylizowanego tekstu . . . . . . . . . . . . . 69
5.0.6 Muza sarmacka Wacªawa Potockiego - analiza wybranych utworów autora
Wojny Chocimskiej punktem wyj±cia do rozwa»a« o blaskach i cieniach
sarmatyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
5.0.7 Czuj! Stary pies szczeka Wacªawa Potockiego i Pie±« V Jana z Czarno-
lasu - dwa sposoby mówienia o kwestiach dotycz¡cych braku patriotyzmu . 70
5.0.8 Wojna Chocimska - XVII-wiecznym eposem sarmackim (cechy parenetyczne) 71
5.0.9 Analiza wybranych wierszy Wacªawa Potockiego - c.d.; Sprawdzenie testu
dotycz¡cego twórczo±ci D. Naborowskiego. Charakterystyka ró»nych rodza-
jów stylizacji j¦zykowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
5.0.10 Polaka Sarmaty - portret wªasny... - charakterystyka i ocena postaw i
pogl¡dów pami¦tnikarza - Jana Chryzostoma Paska . . . . . . . . . . . . . 72
5.0.11 Stylizacja j¦zykowa - charakterystyka zjawiska; archaizacja, dialektyzacja,
stylizacja ±rodowiskowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
6 O±wiecenie
75
6.0.1 O±wiecenie - problemy periodyzacyjne i terminologiczne . . . . . . . . . . . 75
6.0.2 Przygotowanie do wypracowania domowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
6.0.3 Instytucje, inicjatywy, przedsi¦wzi¦cia które ±wiadcz¡ o realizacji lozo cz-
nych zaªo»e« o±wiecenia w Polsce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
6.0.4 Analiza wybranych utworów o±wieceniowych wprowadzeniem do rozwa»a«
dotycz¡cych tre±ci i formy dzieª klasycystycznych i nale»¡cych do sentymen-
talizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
6.0.5 Prezentacja wybranych zagadnie« zwi¡zanych z publicystyk¡ doby staropol-
skiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
6.0.6 Projekt naprawy Rzeczpospolitej w publicystyce Stanisªawa Staszica i Hu-
gona Koª¡taja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
6.0.7 wi¦toszek - gro¹ny czy tylko ±mieszny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
6.0.8 Przygotowanie do pracy klasowej - testu sprawdzaj¡cego stopie« zrozumienia
tekstu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
8
SPIS TRECI
6.0.9 Interpretacja tre±ci i analiza formy wiersza Wisªawy Szymborskiej pt. "Mo»e
to wszystko" - czy jeste±my panami swojego losu, ±wiadomymi sensu istnie-
nia - w jaki sposób wykorzystany jest w wierszu, przeniesiony na grunt
naukowego laboratorium, topos ±wiata-teatru - czy wiersz Wisªawy Szym-
borskiej pomaga w udzieleniu odpowiedzi na pytanie "jak »y¢?"* . . . . . . 84
6.0.10 "Utopia" Wisªawy Szymborskiej - interpretacja tre±ci i analiza formy Zwi¡-
zek toposu, wyst¦puj¡cego w tytule, z lozo cznym przesªaniem utworu. . . 86
6.0.11 Bajka jako forma literacka - powtórzenia i rozszerzenie wiadomo±ci Ana-
liza przesªa« klasycystycznych bajek - próba wyra»enia m¡dro±ci »yciowych,
zawartych w utworach, za pomoc¡ polski przysªów . . . . . . . . . . . . . . 87
6.0.12 Jaki obraz Polaków wyªania si¦ z krzywego zwierciadªa satyr Ignacego
Krasickiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
6.0.13 Maªy temat: krytyka mody na cudzoziemszczyzn¦ jednym z wiod¡cych te-
matów literatury polskiego klasycyzmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
6.0.14 Poemat heroikomiczny jako forma literacka. Kodeks satyryka poetycko uj¦ty
we fragmencie Pie±ni V Monachomachii. Interpretacja tre±ci i analiza
formy wybranych fragmentów Monachomachii sposobem pozwalaj¡cym na
odkrycie ¹ródeª komizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
6.0.15 Interpretacja tre±ci i analiza formy Chudego literata A. Naruszewicza -
¹ródªem wiedzy na temat poziomu umysªowego polskiego spoªecze«stwa i
stanu kultury* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
6.0.16 Interpretacja tre±ci i analiza formy Hymnu do miªo±ci ojczyzny i parodii
tekstu [Wdzi¦czna miªo±ci kochanej szklenicy] . . . . . . . . . . . . . . . . 91
6.0.17 Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki - ujawnianie ¹ródeª dydaktyzmu
w pierwszej polskiej powie±ci. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
6.0.18 Zaanga»owany charakter Powrotu posªa - komedii politycznej Juliana Ur-
syna Niemcewicza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
7 Romantyzm
95
7.0.1 Etymologiczne i realne znaczenie terminu romantyzm. Periodyzacja epoki
na zachodzie i w Polsce. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
7.0.2 Wprowadzenie do kultury romantyzmu form¡ przygotowania do realizacji
programu warsztatów humanistycznych - Wilno - miasto Litwinów i Pola-
ków.... Zaªo»enia romantycznego ±wiatopogl¡du prezentowane za pomoc¡
analizy Romantyczno±ci - manifestu polskiego romantyzmu. Dlaczego Oda
do mªodo±ci nie zostaªa manifestem polskiego romantyzmu? . . . . . . . . 95
7.0.3 George Gordon Byron i Johan Wolfgang von Goethe - biogra e romantycz-
nych twórców . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
7.0.4 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych przesªania Fausta . . . . . . . . . . . . . 99
7.0.5 Dziady wile«sko-kowie«skie dzieªem formuªuj¡cym odpowied¹ na pytanie
o istot¦ czªowiecze«stwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
7.0.6 III cz¦±¢ Dziadów A. Mickiewicza gªosem rozpoczynaj¡cym dramatur-
giczn¡ dyskusj¦ na temat losów Polski. Sposoby funkcjonowania archetypów
Prometeusza i Hioba w III cz¦±ci Dziadów . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
7.0.7 Omówienie tematów prac: domowej i klasowej - poprawkowej . . . . . . . . 102
7.0.8 Cierpienia mªodego Wertera - dyskusja na temat: nowego typu bohatera;
sposobu pojmowania przez tytuªow¡ posta¢ buntu; roli natury w »yciu bo-
haterów; wpªywu powie±ci epistolarnej Goethego na kultur¦ romantyzmu
(duchow¡ i materialn¡ oraz obyczajowo±¢) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
SPIS TRECI
9
7.0.9 Motyw pielgrzyma w Sonetach krymskich A. Mickiewicza - charakterystyka
i ujawnienie sposobów funkcjonowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
7.0.10 Zachowania ludzkie w warunkach ekstremalnych... Jakie hierarchie warto±ci
ujawniaj¡ bohaterowie Burzy A. Mickiewicza . . . . . . . . . . . . . . . . 105
7.0.11 Autotematyka eglugi i sonetu pt Ajudah . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
7.0.12 Jakie reakcje wywoªuje u podmiotu lirycznego Stepów akerma«skich kon-
takt z absolutem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105
7.0.13 Sposoby funkcjonowania orientalnego pejza»u w sonetach Czatyrdach i
Bakczysaraj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
7.0.14 Tragizm rodziny Polskiej w wierszu A. Mickiewicza pt. Do matki Polki:
archetyp matki Polki i sposoby jego funkcjonowania w literaturze niewoli;
topos dªugich nocnych rodaków rozmów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
7.0.15 Obraz martyrologii narodu zawarty w III cz¦±ci Dziadów - sceny reali-
styczne, sceny wizyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
7.0.16 Synteza wiadomo±ci na temat koncepcji kluczowych postaci III cz¦±ci Dzia-
dów - Konrada i ks. Piotra. Sposoby funkcjonowania archetypów Hioba i
Prometeusza w Dziadach drezde«skich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
7.0.17 Rosja i Rosjanie tematem wybranych utworów A. Mickiewicza . . . . . . . 107
7.0.18 Epilog Pana Tadeusza ¹ródªem wiedzy na temat genezy poematu a przede
wszystkim koncepcji literatury pisanej ku pokrzepieniu serc . . . . . . . . 108
7.0.19 Tematy wypracowania + modele rozwini¦cia . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
7.0.20 Funkcja metamorfozy gªównego bohatera epopei. Czego dotyczy i czemu
sªu»y krytycyzm Pana Tadeusza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
7.0.21 Analiza motta Kordiana - artystycznego manifestu Sªowackiego. Funkcje
wypowiedzi trzech osób prologu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
7.0.22 Zwi¡zek autotematyzmu motta z wypowiedzi¡ III osoby Prologu . . . . . . 116
7.0.23 Funkcja kolejnych etapów metamorfozy Kordiana . . . . . . . . . . . . . . . 116
7.0.24 Analiza dialogu Kordiana z Doktorem kluczem do interpretacji przesªania
utworu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
7.0.25 Interpretacja wybranych liryków loza«skich - problemy autotematyczne i
autobiogra czne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117
7.0.26 Krzepienie serc, czy rozrywanie ran - która z koncepcji tworzenia jest Ci
bli»sza, Funkcja historii w Grobie Agamemnona J. Sªowackiego. Motywy
autotematyczne i ich rola . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
7.0.27 Nie-Boska komedia dramatem o miªo±ci... . Autotematyzm dramatu ro-
dzinnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
7.0.28 Sposoby kreowania przestrzeni i ich funkcje w Bema pami¦ci »aªobnym
rapsodzie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
7.0.29 Funkcje kreacjonizmu w wybranych wierszach Cypriana Kamila Norwida . 120
7.0.30 Przygotowanie do pracy domowej - wypracowania na maturalny temat . . 121
7.0.31 Sposób funkcjonowania motywu wolno±ci w wierszu Do obywatela Johna
Brown . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
7.0.32 Co± ty Atenom zrobiª Sokratesie - sposób prezentowania wielkich ludzi w
liryce Norwida - konfrontacja z poznanymi utworami . . . . . . . . . . . . . 122
7.0.33 W jakim celu zostaª zastosowany kreacjonizm w wierszu pt. Klaskaniem
maj¡c obrz¦kªe prawice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122
7.0.34 Norwidowska koncepcja sztuki na podstawie Fortepianu Chopina i frag-
mentów Prometidiona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
7.0.35 Autotematyzm Pióra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
10
SPIS TRECI
8 Pozytywizm
125
8.0.1 Wprowadzenie do kultury pozytywizmu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
8.0.2 Gloria Victis Elizy Orzeszkowej: interpretacja tytuªu i jego zwi¡zku z prze-
sªaniem noweli; funkcje oryginalnej koncepcji narracji; ¹ródªa tragizmu gªów-
nych bohaterów; analiza tematu maturalnego . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
8.0.3 Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej: nowe pozytywistyczne kryteria oceny
warto±ci czªowieka (charakterystyka wybranych postaci); symbolika mogiª i
jej zwi¡zek z wymow¡ ideow¡ dzieªa; realizm i tendencyjno±¢ . . . . . . . . 126
8.0.4 Nad Niemnem - problemy realizmu i tendencyjno±ci . . . . . . . . . . . . 127
8.0.5 Lalka Bolesªawa Prusa: sylwetka autora (rola kronik tygodniowych w two-
rzeniu Lalki, aspiracje pisarza realisty); studium maj¡ce na celu przed-
stawienie naszych polskich idealistów na tle spoªecznego rozkªadu; nowa-
torstwo w zakresie kreowania postaci; nowoczesno±¢ zwi¡zana z koncepcj¡ i
tworzeniem ±wiata przedstawionego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
8.0.6 Miªo±¢ Wokulskiego - siª¡ niszcz¡c¡ czy doskonal¡c¡ wewn¦trznie . . . . . . 128
8.0.7 Studium trzech idealistów: politycznego, naukowego, czªowieka epoki
przej±ciowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
8.0.8 W jaki sposób topos non omnis moriar, funkcjonuj¡cy w zako«czeniu Lalki
B. Prusa, ª¡czy si¦ z problematyk¡ powie±ci i jej przesªaniem.
. . . . . . . 129
8.0.9 Zastosowanie mowy pozornie zale»nej i wprowadzenie monologu wewn¦trz-
nego ±wiadectwem nowoczesno±ci Lalki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
8.0.10 Lalka - recepcja tytuªu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
8.0.11 Kamizelka Bolesªawa Prusa: utworem o egzaminie serc, którego prze-
bieg zostaª zapisany maªymi szachrajstwami na paskach kamizelki; analiza
sposobów prowadzenia narracji - wpªyw na koncepcj¦ i jego przesªanie; jaki
wpªyw na recepcj¦ tekstu ma umieszczenie w tytule nazwy rzeczy; jakie
inspiracje - z zakresu ró»nych kierunków artystycznych - ujawniaj¡ si¦ w
Kamizelce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130
9 Mªoda Polska
131
9.0.1 Wprowadzenie do epoki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
9.0.2 Analiza porównawcza "Ko«ca wieku XIX" Kazimierza Przerwy-Tetmajera
(manifestu polskiego dekadentyzmu) i "Kowala" Leopolda Staa. . . . . . . 131
9.0.3 par¦ lekcji o Mªodej Polsce... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
9.0.4 Teatr syntezy sztuk... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
9.0.5 "Wesele" - analiza didaskaliów poprzedzaj¡cych akt I. . . . . . . . . . . . . 135
9.0.6 Literackie dokumenty zbrodni dokonanej na ludzkiej duszy; Medaliony
Zo i Naªkowskiej - zwi¡zki motta, tytuªu i koncepcji narracji z przesªaniem
utworu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
Rozdziaª 1
Wiadomo±ci ogólne i autotematyzm
1.0.1 Przedmiot historii literatury; sposoby periodyzacji procesu historyczno-
literackiego
W prezentowaniu problemów zwi¡zanych chronologicznie uporz¡dkowanymi pozycjami lekturo-
wymi towarzyszy¢ b¦dzie analiza dzieª poetycznych, dramaturgicznych i prozatorskich
Terminy:
•
proces historyczno-literacki: ci¡g przeobra»e«, jakim ulega literatura na przestrzeni dziejów
w powi¡zaniu z »yciem kulturalnym i spoªecznym. Odzwierciedla przyrost dzieª literackich,
jego dynamik¦ i periodyzacj¦
•
periodyzacja procesu historyczno-literackiego: podziaª dziejów literatury na epoki i okresy
•
ramy czasowe: koniec lub pocz¡tek okresu podany z niewielk¡ dokªadno±ci¡ (np. II poªowa
XIX w.)
•
cezura: moment rozgraniczaj¡cy epoki, okresy historyczne (data umowna)
•
system lozo czny (kierunek): zbiór twierdze« lozo cznych stanowi¡cych zamkni¦t¡ caªo±¢
•
ideologia: zbiór idei, pogl¡dów, przekona« opisuj¡cych rzeczywisto±¢, oraz zawieraj¡cych jej
ocen¦ i zasady post¦powania grup, ruchów spoªecznych i partii politycznych
•
±wiatopogl¡d: pogl¡d na ±wiat, zbiór przekona« i postaw, twierdze«, ocen i norm danej
jednostki lub grupy dotycz¡cych natury ±wiata, miejsca czªowieka w spoªecze«stwie
•
kierunek artystyczny - kierunek w sztuce wyst¦puj¡cy w okre±lonym okresie historyczno-
literackim
•
historia literatury: podstawowy dziaª nauki o literaturze, zajmuje si¦ badaniem procesu
historyczno-literackiego, opisem, ewolucj¡, periodyzacj¡, zwi¡zkami literatury z innymi dzie-
ªami sztuki i kultur¡
•
kontaminacja: zamiana miejscami czªonów z dwóch ró»nych zwi¡zków frazeologicznych (po-
nie±¢ pora»k¦ + odnie±¢ zwyci¦stwo -> odnie±¢ pora»k¦, ponie±¢ zwyci¦stwo)
•
nauka o literaturze: historia literatury, teoria literatury, metodologia bada« literackich
Epoki historycznoliterackie (okresy):
11
12
ROZDZIA 1. WIADOMOCI OGÓLNE I AUTOTEMATYZM
Epoka
Ramy czasowe
Okres w Polsce
staro»ytno±¢ (Biblia, antyk)
<IV-VI
brak
±redniowiecze
(IV-VI)-XVI
renesans
XVI
barok
XVII
lit. staropolska
o±wiecenie
literatura klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoka
II poª. XVIII
romantyzm
pozytywizm
60.-80. XVIII
lit. czasów niewoli
Mªoda Polska, lit. przeªomu wieków
XX-lecie mi¦dzywojenne
literatura wspóªczesna (wojenna i powojenna)
1.0.2 Analiza problemów podejmowanych przez wybrane utwory auto-
tematyczne pochodz¡ce z ró»nych epok
Tadeusz Ró»ewicz: Wªosek poety:
Utwór ten przedstawia jak fundamentaln¡ rol¦ w spoªecze«stwie peªni poeta, mimo »e jest on
odtr¡cany przez wi¦kszo±¢ ludzi. Bez niego nasza nudna kula upadnie w ciemno±¢, albo nast¡pi
inna katastrofa. Równie» tytuª utworu zostaª utworzony przez wykorzystanie frazeologizmu wisie¢
na wªosku dla podkre±lenia jak sªabe, ale wa»ne ogniwo w ludzko±ci stanowi poezja. Wiersz jest
autotematyczny.
Wyraz kto±:
1. stosunek do poety
2. jaka± osoba
Oba s¡ z j¦zyka potocznego
1.0.3 ródªa samotno±ci poety - podmiotu lirycznego Muzy Jana z
Czarnolasu
sobie ±piewam a Muzom - dla siebie, ale d¡»y do doskonaªo±ci artystycznej
warto±¢ sama w sobie (absolutna) - utwór jest warto±ci¡ dla artysty
artysta sªu»y wierze, nadziei, miªo±ci
¹ródªo samotno±ci poety - ludzie mu wspóªcze±ni d¡»¡ do warto±ci materialnych, a on zostaje sam
ze swoimi warto±ciami duchowymi; pot¦pia wspóªczesn¡ moralno±¢, staraj¡c si¦ pozostawi¢ po
sobie warto±ci duchowe dla przyszªych pokole«
non omnis monair - nie wszystek umr¦, bo jego my±li i uczucia b¦d¡ przekazywane i b¦d¡ »yªy
w nast¦pnych pokoleniach dzi¦ki doskonaªo±ci artystycznej
arty±ci tworzyli twórczo±¢ mimetyczn¡ - d¡»yli do doskonaªo±ci - natury, jako twór Boski, oraz
dzieª antycznych, które byªy tak cenione jak druga natura.
exegi monumentum - pomnik (trwalszy ni» ze spi»u)
lotny ko« - pegaz
Wypeªniaj¡c misj¦ nadaje sens swojemu »yciu.
parzy na ziemi¦ z lotu ptaka -> jeszcze wi¦cej widzi
13
1.0.4 Przygotowanie do wypracowania domowego zwi¡zanego z analizo-
wanymi tekstami autotematycznymi
Uwagi dotycz¡ce wypracowania domowego - zwi¡zane z problemowym ujmowaniem wypowiedzi,
oraz nowym typem maturalnego zadania:
1. Gª¦boko zastanów si¦ nad sensem tematu. Je±li nie rozumiesz którego± z terminów w nim
zawartych, wyja±nij to, zanim zidenty kujesz zadania, jakie stawia przed Tob¡ tytuª pracy.
2. Je±li temat nie jest klarowny, mo»na dla wªasnych potrzeb w brudnopisie zada¢ sobie kilka
pyta«, które on stawia. Warunek - nie wolno zmieni¢ istoty zagadnienia.
3. zbierz bibliogra ¦ i pochodz¡cy z niej materiaª literacki.
4. Nowe zadanie maturalne ª¡czy si¦ z punktowaniem tre±ci interpretacyjnych wydobytych z
podanego tekstu, oraz ocenia rozwini¦cie tematu, kompozycj¦, j¦zyk i styl. Nie zapomnij,
»e bardzo liczy si¦ rzetelna analiza wyst¦puj¡cego obok tematu tekstu. Analiza ta nie musi
zasta¢ umieszczona na pocz¡tku wypracowania - wszystko zale»y od oryginalno±ci kompo-
zycji.
5. Zanim zaczniesz pisa¢, du»o czasu po±wi¦¢ na przemy±lenie problemów, które b¦d¡ rozwa»ane
w Twojej wypowiedzi.
6. Ustal kolejno±¢ rozwa»anych zagadnie«, a wi¦c kompozycj¦ rozwini¦cia.
7. Pami¦taj, »e wst¦p wprowadza w Twoje rozwa»ania, mo»e zapowiada¢ zakres problemów.
Je±li pasuje do innego tekstu jest zªy - on musi nierozerwalnie ª¡czy¢ si¦ z istot¡ rzeczy
zawart¡ w temacie.
8. Zako«czenie przynosi ko«cowe wnioski. Pami¦taj, »e w ka»dym elemencie tekstu jest miejsce
na Twoje osobiste uwagi, nie musisz z nimi czeka¢ do zako«czenia.
9. Bardzo wa»n¡ kwesti¡ jest wªa±ciwe gra czne opracowanie tekstu - oddaje ono koncepcj¦
wypowiedzi poprzez przemy±lan¡ kompozycj¦.
1.0.5 Inspiracje horacja«skie w Muzie Jana z Czarnolasu. Analiza Ody
30 [Exegi monumentum]
utwór autotematyczny i autobiogra czny
Pomniku nie naruszy niszczycielskie dziaªanie »ywioªów, upªyw czasu. Nie odejdzie w zapomnienie,
bo ukryta jest w twórczo±ci cz¡stka autora. Przetrwa dzi¦ki potomno±ci
1.0.6 Wygl¡da na to, »e poeci b¦d¡ zawsze mieli du»o do roboty -
rozmowa na temat specy ki misji artystów.
Misja:
•
utrwalenie warto±ci absolutnych
•
d¡»enie do doskonaªo±ci w sztuce
•
pot¦pianie zªych postaw
•
re eksja nad fenomenem rzeczywisto±ci
•
realizowanie swojego talentu
14
ROZDZIA 1. WIADOMOCI OGÓLNE I AUTOTEMATYZM
•
sªu»enie dobru
•
ma czyni¢ ludzi wra»liwszymi na pi¦kno, wyczula¢ na zªo
Realizuj¡c misj¦ nie mo»e w siebie zw¡tpi¢, musi mie¢ poczucie wªasnej warto±ci, gª¦bok¡
wiar¦, w to co przyjdzie po jego ±mierci.
•
ma sprawi¢, »e kontakt ze sztuk¡ ma czyni¢ ich wra»liwszymi i m¡drzejszymi
•
poszukiwanie nowych ±rodków artystycznego wyrazu
•
speªnienie »ycia poprzez sªu»enie warto±ciom moralnym i pi¦knu
•
próba zyskania duchowej nie±miertelno±ci
•
uniwersalny charakter tre±ci
1.0.7 Co to znaczy - uczy¢ si¦ na bª¦dach? Sposoby poprawiani tre±ci
i formy prac pisemnych.
Poprawa formy pracy:
1. Zwróci¢ uwag¦ na skróty pojawiaj¡ce si¦ na marginesach informuj¡ce o rodzaju usterki
•
wyr. - zªy wyraz
•
skª. - skªadniowe (równie» powtarzaj¡cy si¦ czasownik)
•
styl. - niezr¦czny styl (powtórzenia)
•
i. - interpunkcja
•
log. - logiczne
•
eks. - eksyjne (odmiana)
•
gramat. - gramatyczne
•
fraz. - frazeologiczne
•
ort. - ortogra czne
•
rzecz. - rzeczowe
2. Poprawia¢ bª¦dy ª¡cz¡c je w grupy (w rodzaje)
3. Zapisywa¢ wyª¡cznie poprawne formy i ujawni¢ ±wiadomo±¢ ¹ródªa mankamentu przywoªuj¡c
konkretn¡ zasad¦, która zostaª naruszona:
(a) przeredagowa¢ zdania i zapisa¢ ich poprawn¡ form¦ (styl., rzecz., skª.)
(b) wstawi¢ odpowiednie znaki przestankowe do poprawionego zdania i wyja±ni¢, czemu
tam powinny si¦ znajdowa¢ (i.)
(c) bª¦dy ortogra czne poprawiamy wpisuj¡c wªa±ciw¡ form¦, opatrujemy uzasadnieniem,
ukªadamy nie zdanie, lub odmieniamy przez przypadki
(d) bª¦dy frazeologiczne - napisa¢ poprawne zwi¡zki, które zostaªy poª¡czone
15
1.0.8 Analiza mechanizmów bª¦dów popeªnionych w pracy klasowej
Uwagi dotycz¡ce bª¦dów interpunkcyjnych:
•
ró»ne role cudzysªowu
•
oddzielamy przecinkiem imiesªowowe równowa»niki zda«, a nawet same imiesªowy przysªów-
kowe np.: Szedª, ±piewaj¡c.
•
wydzielamy znakami przestankowymi wtr¡cenia
•
przecinek przed jak i
•
przed powtarzaj¡cymi si¦ spójnikami (i, ani itp.) - przed drugim i kolejnym przecinek
•
. . . , mimo »e; . . . , mimo tego; . . . , mimo i»; . . . , z jak¡ (grupy spójników)
Uwagi dotycz¡ce bª¦dów ortogra cznych:
•
Monoteizm:
Boski - czyj?
boski - jaki?
•
Mickiewiczowski - czyj? np.: Pan Tadeusz to Mickiewiczowski poemat
•
mickiewiczowski - jaki? np.: Andrzej Kmicic z Potopu to mickiewiczowski bohater
•
co dzie«, na co dzie«
•
pojedynczy
•
partykuªa nie z imiesªowami przymiotnikowymi razem
•
by razem - osobowe, osobno - nieosobowe
•
podwójne i:
D: armi|i
M: armia
wyj¡tki: ta nadzieja, tej nadziei; tych nadziei; tej epopei
Przed prac¡ klasow¡ nale»y przeczyta¢ popraw¦ bª¦dów, aby unikn¡¢ tych samych usterek (podczas
lekcji przygotowuj¡cej do klasówki b¦d¡ analizowane bª¦dy skªadniowe). Druga praca klasowa
zostanie sprawdzona pod wzgl¦dem formalnym i skonfrontowana z pierwsz¡ pod tym wzgl¦dem -
musimy ustali¢, czy nauka przynosi owoce
16
ROZDZIA 1. WIADOMOCI OGÓLNE I AUTOTEMATYZM
Rozdziaª 2
Staro»ytno±¢
2.1 Biblia
2.1.1 Przygotowanie do prezentacji zagadnie« dotycz¡cych wybranych
cz¦±ci Biblii
PD: zrobi¢ szczegóªowe notatki na tematy:
•
etymologiczne i realne znaczenie sªowa Biblia
•
periodyzacja ksi¡g Starego i Nowego Testamentu
•
najwa»niejsze ksi¦gi Biblii
•
autorzy Biblii
•
j¦zyki Biblii
•
gatunki Biblii
Zakres materiaªu:
1. Analiza fragmentów Ksi¦gi Rodzaju
2. Ksi¦ga S¦dziów
3. Ksi¦ga Koheleta
4. Ksi¦ga Hioba
5. I list ±w. Jana apostoªa
6. Pie±« nad pie±niami
7. przypowie±ci biblijne: O siewcy, O synu marnotrawnym, O miªosiernym samarytaninie
8. Hymn o miªo±ci ±w. Pawªa
9. Wybrane psalmy
10. fragmenty Apokalipsy ±w. Jana
•
liryka wspóªczesna ujawniaj¡ca inspiracje biblijne
17
18
ROZDZIA 2. STAROYTNO
Bibliogra a zwi¡zana z nawi¡zaniami do Biblii:
•
W. Szymborska: Na wie»y babel, Przypowie±¢
•
M. Hillar: Anioªowie z Hiroszimy
•
Cz. Miªosz: Piosenka o ko«cu ±wiata
•
T. Ró»ewicz: Przepa±¢
•
L. Sta: O miªo±ci wroga
•
A. Kami«ska: Hiob i mªodzieniec
Ogólne informacje na temat Biblii:
•
Sªowo Biblia pochodzi z j¦zyka greckiego i oznacza dokªadnie ksi¦gi. T¦ nazw¦ przyj¡ª zbiór
ksi¡g uwa»any przez »ydów (S.T.) i chrze±cijan (S.T. i N.T.) za ±wi¦te i natchnione
•
Stary Testament ksztaªtowaª si¦ okoªo 1000 lat. Najstarszy fragment Pie±« Debory z Ksi¦gi
S¦dziów powstaª w XII w. p. n. e., a najmªodsze np. Ksi¦ga Daniela i pewne psalmy w II
w. p.n.e..
•
Nowy Testament powstaª mi¦dzy poª. I w. n.e., a poª. II w. n.e.
•
Ksi¦gi S.T.:
Tora, czyli Prawo i Pi¦cioksi¡g Moj»eszowy
Netwiim, czyli Prorocy: Jozuego, S¦dziów, Samuela, Królów, Izajasza, Jeremiasza,
Ezechiela i Ksi¦ga Dwunastu
Ketuwim, czyli Pisma: Psalmy, Pie±« nad Pie±niami, Lamentacje, oraz Ksi¦gi: Przy-
sªów, Hioba, Rut, Koheleta, Estery, Daniela, Edrasza-Nehemiasza i Kroniki
•
Podziaª N.T.: 4 ewangelie (Mateusza, Marka, Jana, ukasza), Dzieje Apostolskie, listy (14
Pawªa, 2 Piotra, 1 Judy, 3 Jana), Apokalipsa
•
J¦zyki S.T.: gªównie hebrajski, oraz nieliczne fragmenty po aramejsku i grecku
•
J¦zyki N.T.: powstaª w j. aramejskim i greckim, ale zachowaªa si¦ tylko wersja grecka
•
Caª¡ Biblia zostaªa przetªumaczona na prawie wszystkie j¦zyki ±wiata
Frazeologizmy:
•
hiobowe wie±ci - zªe straszne wie±ci, z Ksi¦gi Hioba
•
wie»a Babel - brak zrozumienia, brak mo»liwo±ci komunikacji; opowie±ci o wie»y Babel i
pomieszaniu j¦zyków
•
kozioª o arny - osoba na któr¡ zrzuca si¦ odpowiedzialno±¢. Zwyczaj Izraelitów: wyrzucanie
na pustyni¦ kozªa, aby zabraª ze sob¡ grzechy plemienia.
•
umywa¢ r¦ce - zrzeka¢ si¦ odpowiedzialno±ci. Piªat
•
rzuca¢ sªowa na wiatr - mówi¢ co± niepotrzebnie, bez odzewu
•
nie spadnie wªos z gªowy - nic si¦ nie stanie
•
droga krzy»owa - dªugie cierpienie i znój. Z Ewangelii i m¦ki Chrystusa
2.1. BIBLIA
19
•
Judaszowe Srebrniki - wynagrodzenie, zapªata dana zdrajcy. Ewangelie: 15 srebrników,
które zapªacono Judaszowi
•
rozp¦dzi¢ za 4 strony - rozrzuci¢ na wiele ró»nych stron, rozproszy¢
•
od Annasza do Kajfasza - chodzi¢ od urz¦dnika do urz¦dnika, nie mog¡c nic zaªatwi¢
•
ciasna brama
•
alfa i omega - wszechwiedz¡ca osoba: Bóg, b¦d¡cy pocz¡tkiem (alf¡) i ko«cem (omeg¡)
[alfabetu]
•
zªoty cielec - faªszywe bóstwo: z opowie±ci o zªotym cielcu, odlanym przez Izraelitów w czasie
gdy Moj»esz odbieraª Dekalog
•
palec Bo»y - opatrzno±¢
•
s¡d Salomonowy - m¡dry s¡d, rozs¡dny, sprawiedliwy. Salomon z Biblii z takowych sªyn¡ª
•
z pustego i Salomon nie naleje - nie da si¦ zrobi¢ czego± z niczego. Z jednej z opowie±ci o
Salomonie.
•
kainowe znami¦ - znami¦, pi¦tnuj¡ce zbrodniarza, wsz¦dzie rozpoznawalne. Kain zostaª nim
naznaczony, by nikt go nie zabiª i nie skróciª jego kary
•
dni s¡ policzone - co± szybko zmierza ku ko«cowi. Apokalipsa
•
tr¡by Jerycho«skie - straszliwy haªas. Tr¡by Izraelitów miaªy obali¢ mury Jerycha
•
kolos na glinianych nogach - wielkie przedsi¦wzi¦cie o marnych podstawach. Od kolosa z
Rodos
2.1.2 Biblia - ogólna charakterystyka
Kultura ±ródziemnomorska:
•
kultura Grecko-Rzymska
•
Biblia (kultura Judeo-Chrze±cija«ska)
Kr¦gi kulturowe:
•
zachodnioeuropejski - ±ródziemnomorska
•
wschodnioeuropejski
Biblia w interpretacji ±wieckiej: arcydzieªo literatury zawieraj¡ce mity i fakty historyczne
Gatunki: poemat epicki, saga narodowa, kronika, nowele dydaktyczne, dialog i monolog lozo-
czny, przypowie±¢, przysªowie, psalm, modlitwa, mowa religijna, kazanie, lamentacja, list, satyra,
apokalipsa, proroctwo, opowiadanie historyczne, hymn, pie±« miªosna, aforyzm, elegia
20
ROZDZIA 2. STAROYTNO
2.1.3 Bóg i jego dzieªo - ±wiat i czªowiek - bohaterami pie±ni Czego
chcesz od Nas, Panie. . . Jana z Czarnolasu oraz wiersza M.
Hillar pt. Anioªowie z Hiroszimy. Inspiracje biblijne w liryce
XVI i XX w.
Ksi¦ga Rodzaju: Jak¡ misj¦ wyznaczyª Bóg naturze i czªowiekowi po powoªaniu do »ycia ±wiata i
korony stworzenia?
Kolejne dni tworzenia ±wiata:
1. ±wiatªo
2. wody i l¡dy
3. zwierz¦ta morskie
4. ro±liny
5. zwierz¦ta l¡dowe i powietrzne
6. czªowiek
7. odpoczynek
Misja: by¢ dobrym, rozmna»a¢ si¦, czyni¢ sobie ziemi¦ poddan¡: kontynuacja dzieªa stworzenia.
Stworzyª wi¦c Bóg czªowieka na swój obraz, na obraz Bo»y go stworzyª: stworzyª m¦»czyzn¦ i
niewiast¦. Po czym Bóg im bªogosªawiª i powiedziaª do nich < <B¡d¹cie pªodni i rozmna»ajcie
si¦, aby±cie zaludnili ziemi¦ i uczynili j¡ sobie poddan¡> >
reinterpretacja - podanie uj¦cia, odczytania, które znacz¡co si¦ ró»ni od powszechnie funkcjonu-
j¡cego
Anioªowie z Hiroszimy:
Bóg: stwórca, staruszek, zatroskany, zawiedziony
czªowiek dostaª od Boga: ±wiat, prawo moralne - cz¡stk¦ niematerialn¡ i duchow¡, ale odrzuca
dziedzictwo moralne, odrzuca m¡dro±¢
Jak¡ funkcj¦ speªnia reinterpretacyjny charakter koncepcji Boga?
zapowied¹ braku ko«ca ±wiata - Bóg go nie urz¡dzi, tylko ludzie sami to zrobi¡
apokalipsa duchowa trwa caªy czas
motyw nieba
motyw arkadii - raj na ziemi, od greckiej krainy Arkadii
Hiroszima i Nagasaki - symbol ±mierci, kataklizm
kontrast w tytule: anioªowie - Hiroszima
Pie±« XXV = Hymn do Boga = Hymn = Czego chcesz od nas, Panie. . .
Rola inspiracji biblijnych i antycznych
Nowa renesansowa koncepcja religijno±ci
Zwi¡zki z Bibli¡:
•
koncepcja Boga zgodna z uj¦ciem biblijnym: Ojciec, Stwórca, αi Ω
•
porz¡dek opisu ±wiata oddaje kolejno±¢ stwarzanie jego elementów ujawnion¡ w Ksi¦dze
Rodzaju
2.1. BIBLIA
21
zbiorowy podmiot liryczny - cecha charakterystyczna hymnów
Bóg: Artysta, ywiciel, Stwórca, Architekt
czªowiek -> natura -> Bóg
my±l Horacego - doskonaªe dzieªo Boga
*panteizm - natura jest Bogiem
Mówi si¦, »e opis ±wiata w Pie±ni XXV przypomina sw¡ struktur¡ gotycka katedr¦ - jej fundament
stanowi nieobeszªa ziemia, a sklepienie niebo ±licznie uhaftowane zªotymi gwiazdami. W tej
katedrze mieszka Bóg.
Ko±cióª Ci¦ nie ogarnie, wsz¦dy peªno Ciebie: samo uczestnictwo w Ko±ciele to nie caªy Bóg,
jeszcze jest natura, a i to nie wszystko. Krytyka powierzchownej religijno±ci.
2.1.4 W jaki sposób tradycja biblijna funkcjonuje we wspóªczesnej pol-
szczy¹nie
Prawidªowe stosowanie frazeologizmów jest ±wiadectwem dobrej znajomo±ci j¦zyka polskiego
2.1.5 Co ª¡czy podmioty liryczne wiersza W. Szymborskiej Na wie»y
Babel, ze sªawnymi budowniczymi, historia których zawarta jest
w Ksi¦dze Rodzaju?
Interpretacja:
•
2 podmioty liryczne
•
dialog pytania i odpowiedzi nie ª¡cz¡ si¦ ze sob¡ logicznie
•
sposób poª¡czenia pyta« i odpowiedzi:
mo»e odpowiadaj¡ na pytania, które chcieliby usªysze¢
•
mimo nielogicznego poª¡czenia mo»emy ustali¢ dlaczego cierpi¡: zdrada obustronna
Problem grzechu i kary i zwi¡zku przewinienia i konsekwencji z histori¡ budowniczych wie»y Babel:
1. Grzech:
•
nie docenili wielkiego daru (odwzajemnione uczucie)
•
nie dojrzeli do miªo±ci, która zobowi¡zuje do odpowiedzialno±ci, wierno±ci, zaufania,
prawdomówno±ci
•
s¡dzili, »e zdrada nie naruszy miªo±ci
2. Kara
•
zostaª zniszczony zakochanym j¦zyk pozwalaj¡cy na porozumiewanie si¦ bez sªów
•
zniszczyli wi¦¹ duchow¡
•
Uwagi dotycz¡ce typogra cznej (druk) formy wiersza:
m¦»czyzna - kursywa
kobieta - (petit)
ªatwiej rozró»ni¢ partie
podkre±la ró»nice
Wizje apokaliptyczne we ±nie m¦»czyzny: charakter katastro czny: rozpad zwi¡zku, ruina ze
szcz¦±cia
22
ROZDZIA 2. STAROYTNO
2.1.6 Ksi¦ga Hioba: tekst traktuj¡cy o niezawinionym cierpieniu; jeden
z fragmentów Biblii zawieraj¡cy odpowied¹ na pytanie o istot¦
czªowiecze«stwa; ¹ródªem archetypu - prawzoru postawy pokory
b¦d¡cej fundamentem »ycia wierz¡cego.
archetyp - pierwowzór prawzór, najdoskonalszy wzór, prawzór postawy
topos - motyw
problem wiedzy i wiary: Chciaª poj¡¢ sens cierpienia
periodyzacja: V-III w.p.n.e.
Cz¦±¢ pisana proz¡:
•
historia cierpie«
•
odpowied¹
•
zako«czenie
Cz¦±¢ poetycka (poemat):
•
traktat lozo czno-religijny (sens »ycia i cierpienia)
Przyczyny cierpienia wg. przyjacióª:
•
ukrywa win¦
•
cierpi za innych
Archetyp Hioba:
•
przyj¦cie postawy pokory wobec niezawinionego cierpienia (postawa ekstremalna)
•
pro±ba o wyja±nienie sensu próby, ale nie b¦d¡ca warunkiem realizacji postawy pokory
Archetyp Prometeusza:
•
podj¦cie dziaªa« na rzecz szcz¦±cia ludzko±ci
•
metoda dziaªania: bunt przeciwko bogom/Bogu
Cho¢ Hiob nie dowiedziaª si¦ od Boga jaki jest sens jego cierpienia, Bóg nawi¡zaª z nim kontakt
zadaj¡c znamienne pytania: Gdzie± byª, kiedy zakªadaªem ziemi¦?, Czy zgª¦biªe± przestrze«
ziemi? Powiedz czy znasz to wszystko?, Czy znane Ci prawa niebios, czy wyja±nisz ich pismo na
ziemi?
Czªowiek ma ograniczone mo»liwo±ci poznania. Rozum jest niedoskonaªym narz¦dziem, na pewno
nie zgª¦bi spraw boskich. Je±li wierzy musi bezgranicznie ufa¢ Bogu, przyj¡¢ postaw¦ pokory,
która jest ±wiadectwem dojrzaªo±ci.
Na niebo trzeba zasªu»y¢. Tylko cierpienie daje szans¦ udowodnienia wªasnej warto±ci. Tylko
wiara mo»e pozwoli¢ na szcz¦±liwe »ycie.
PD: Ksi¦ga Koheleta
2.1. BIBLIA
23
2.1.7 Hiob i mªodzieniec Anny Kami«skiej - sposób funkcjonowanie
motywów biblijnych w wierszu
Mªodzieniec prosi o nauk¦:
•
znoszenia cierpienia, ±mierci
•
znoszenia bólu, chorób, samotno±ci, upªywu czasu
Przyj¦cie postawy pokory wobec przemijania.
Nie tylko mªodo±¢ jest szcz¦±ciem, ka»dy wiek ma swoje rado±ci
2.1.8 Jak¡ lozo ¦ »ycia prezentuj¡ poznane fragmenty Ksi¦gi Koheleta
periodyzacja: III-II w.p.n.e.
podziaª: ksi¦ga dydaktyczna
rodzaj: monolog lozo czny
nihil novi sub sole - nic nowego pod sªo«cem: czªowiek nie mo»e poj¡¢ praw rz¡dz¡cych na ziemi
2.1.9 Analiza wybranych utworów nawi¡zuj¡cych do Ksi¦gi Koheleta
- O »ywocie ludzkim Jana z Czarnolasu, Piosenka Czesªawa
Miªosza
Kwestie, które nam si¦ wydaj¡ wa»ne s¡ fraszkami. ycie jest teatrem, a po przedstawieniu
umrzemy - my jeste±my aktorami. Wielki re»yser widzi nasze bª¡dzenie. Problem krótkiego
»ycia i ograniczonych mo»liwo±ci poznania.
PD: paradoks
B¦dzie gorzej, ale nie bierzcie spraw ludzkich do serca:
dekadentyzm - negowanie sensu »ycia - ko«czy si¦ ±mierci¡
Istnieje duchowy sens »ycia, a nie ziemski (materialny).
2.1.10 Motywy wanitatywne w wybranych wierszach wspóªczesnych na-
wi¡zuj¡cych do Ksi¦gi Koheleta (Piosenka, Oda do rozpaczy).
wanitatywno±¢ - marno±¢, brak warto±ci
vanitas vanitatum et omnia vanitas (marno±¢ nad marno±ciami i wszystko marno±¢) - czªowiek
musi wierzy¢ w uniwersalny porz¡dek boski, ale nie mo»e go do ko«ca przenikn¡¢. Mo»e odkry¢
tylko maª¡ cz¦±¢ np. maªo±¢, krucho±¢
Jakie problemy powinny si¦ znale¹¢ w zestawie zagadnie« dotycz¡cych analizy porównawczej wier-
szy z tematu (1 - Piosenka, 2 - Oda do rozpaczy):
•
temat ukierunkowywuje analiz¦, bo zakªada, »e dominowa¢ w niej b¦dzie sposób funkcjono-
wania motywu wanitatywnego
•
koncepcja podmiotu lirycznego, sytuacja liryczna:
1. lozof, którego wypowied¹ przypomina proroctwo rozwijaj¡ce my±l Koheleta; ma cel
dydaktyczny, który nie mo»e by¢ dosªownie rozumiany: ty wi¦c nie bierz spraw ludzkich
do serca
2. lozof poddaj¡cy analizie rol¦ rozpaczy w »yciu
24
ROZDZIA 2. STAROYTNO
•
zwi¡zek formy wypowiedzi podmiotu lirycznego z tre±ciami lozo cznymi skªadaj¡cymi si¦
na przesªanie
1. liryka inwokacyjna (zwroty do adresata), j¦zyk potoczny, peªen kolokwializmów, a na-
wet wulgaryzm. Cz¦±¢ pierwsza - postawy ludzkie wobec rozpaczy, cz¦±¢ druga - warto-
±ciowanie rozpaczy: konieczna by±my zrozumieli, »e mamy serce, uczucia, by±my mogli
d¡»y¢ do doskonaªo±ci, mie¢ ±wiadomo±¢, »e rozpacz przygotowuje do najci¦»szych prób
2. styl podniosªy, patetyczny, zdradzaj¡cy zwi¡zki z Bibli¡ poprzez wykorzystywanie pod-
stawowego dla niej ±rodka artystycznego jakim jest paralelizm wersetu biblijnego (sty-
lizacja); liryka po±rednia poza jednym kluczowym wersem - apostrof¡ do odbiorcy;
odbiorca ma patrze¢ na ludzkie sprawy z perspektywy boskiej (brak patosu)
2.1.11 Biblijne pojmowanie miªo±ci. Bibliogra a
1. I List ±w. Jana apostoªa
2. Hymn o miªo±ci ±w. Pawªa
3. Przypowie±ci
4. Pie±« nad Pie±niami
5. Wybrane psalmy
2.1.12 W jaki sposób problemy zwi¡zane z istot¡ miªo±ci s¡ tªumaczone
w Biblii, a ja przybli»ane wspóªczesnemu odbiorcy w liryce Wie-
sªawy Szymborskiej
Miªo±¢:
•
doskonaª¡: Bóg -> czªowiek
•
mi¦dzy bli¹nimi
•
ludzie -> Bóg
¡czy si¦ z zawierzeniem, zaufaniem, dawaniem jest bezinteresowna. Bez miªo±ci nie jeste±my
lud¹mi. Wiedza i inne maj¡ znaczenie tylko w poª¡czeniu z miªo±ci¡. Czªowiek miªo±ci¡ daje
cz¡stk¦ królestwu niebieskiemu. Przypowie±ci s¡ przykªadem.
W jaki sposób znajomo±¢ etymologicznego znaczenia terminu parabola pomaga w poznaniu istoty
gatunku? Greckie parabole 'zestawienie obok siebie' - musimy zestawi¢ przedstawian¡ histori¦ z
lozo ¡, któr¡ tªumaczy.
Miªosierny samarytanin:
•
bezinteresowna pomoc
•
kto jest bli¹nim
•
miªo±¢ bli¹niego
Syn marnotrawny:
•
nawrócenie
•
przyj¦cie postawy pokory
2.1. BIBLIA
25
•
przemian wewn¦trzna
•
syn poj¡ª swój bª¡d
•
skrucha, »al za grzechy
*forma literacka = gatunek
Ojciec:
•
bezgraniczne miªosierdzie
•
wolna wola czªowieka (nie zabrania odej±¢)
Starszy brat:
•
brak bezgranicznej miªo±ci
•
chce by¢ wywy»szony za posªusze«stwo
Przypowie±¢: Pierwszych dwóch nie chciaªo pomóc i szukaªo wymówek. Forma sªu»y tra eniu
do tych ludzi, którzy chc¡ pomóc
2.1.13 Sposoby funkcjonowania motywu apokalipsy w Piosence o ko«cu
±wiata Czesªawa Miªosza
liryka po±rednia
±wiat jest przedstawiony nie po kolei, fragmentami
Pierwszy wiersz w literaturze polskiej stosuj¡cy opis metod¡ lmow¡. Oko obserwatora ukazuje
±wiat dzi¦ki zastosowaniu kamery, zbli»e« i oddale«. Iluzja ogarniania caªego ±wiata.
Jest bohater, który zupeªnie inaczej widzi ±wiat - staruszek - prorok. Prorok posiada wiedz¦
ze ¹ródeª nadprzyrodzonych. Jest to wiedza objawiona. Staruszek woli czyni¢ dobro, b¦d¡c
przykªadem, ni» gªosi¢ te prawdy objawione. Ka»dego dnia czyni dobro, wspóªpracuje z natur¡,
opiekuje si¦ ni¡ kontynuuj¡c dzieªo stworzenia. Speªnia swoje »yciowe zadanie.
Reinterpretacyjny charakter apokalipsy - jest ona wpisana w istnienie ±wiata, prowadz¡c do za-
gªady naszego mikrokosmosu.
PD: mikrokosmos
Funkcje i wyst¦powanie nawi¡za« do apokalipsy:
•
symbole apokaliptyczne
•
mowa o ko«cu ±wiata
•
kontrast w tytule
•
reinterpretacja: zagªada mikrokosmosu wokóª czªowieka
Wzór staruszka:
•
nie boi si¦ ±mierci, wierzy w nowe Jeruzalem, w nie±miertelno±¢ duszy
•
jest jej ±wiadomy
•
do ostatnich chwil czyni dobro
•
z pokor¡ przyj¡ª plan boski: narodzenie - wykonanie zada« - ±mier¢
26
ROZDZIA 2. STAROYTNO
•
zadania: opiekowa¢ si¦ ±wiatem, tworzy¢
•
ufa, »e jego praca zostanie dobrze oceniona
•
opanowuje instynkt - wol¦ »ycia
•
tak gª¦boko poj¡ª sprawy ±mierci itp., »e mógªby by¢ prorokiem
•
ma wiedz¦ nadprzyrodzon¡, a nie ludzk¡
Utwór ten ª¡czy dojrzaª¡ wiar¦ z kontynuowaniem Boskiego dzieªa stworzenia.
2.1.14 Apokalipsa - charakterystyka ostatniej ksi¦gi Biblii, niezwykªo±¢
symboliki
PD: krótka notatka o pie±ni nad pie±niami
historiozo a - lozo a dziejów
Apokalipsa:
•
opisuje sens dziejów
•
pocz¡tek za Cesarza Nerona
•
pi¦tno prorockie
•
adresaci - chrze±cijanie z Azji mniejszej
•
przywracanie ªadu ±wiata w . . . eschatologicznym
•
gª¦boka symbolika opisuj¡ca wiele wydarze« z przeszªo±ci i przyszªo±ci
2.1.15 Przepa±¢ Tadeusza Ró»ewicza: zwi¡zki utworu z biblijnymi for-
mami (literackimi i stylistycznymi); zwi¡zek tytuªu z ideow¡ wy-
mow¡ wiersza; nawi¡zanie do innych dzieª pozwalaj¡ce na bar-
dziej obrazowe przedstawienie problematyki miªo±ci; tekst po-
etycki traktuj¡cy o roli miªo±ci w naszym »yciu
PD: krótka notatka biogra czna o Michaile Buªhakowie i genezie utworu, wynotowa¢ informacje
dotycz¡ce czasu i miejsca akcji, koncepcji ±wiata przedstawionego, skªadu szajki Wolanda i ew.
¹ródeª koncepcji jej czªonków
Zwi¡zek tytuªu: Sªowo przepa±¢ podkre±la pojmowanie ulicy przez babci¦, hiperbolizuje.
W trzeciej zwrotce wyst¦puje stylizacja biblijna: szyk przestawny, ton patetyczny. Dobro i zªo
jest przedstawiane jako kolory: ciemno±¢ to zªo, jasno±¢ to dobro. Symbol czysto±ci, niewinno±ci
- dziecko.
Czy istnieje nadzieja dla ±wiata?
Chªopiec jest iskierk¡ nadziei na ocalenie »ycia duchowego ±wiata. By¢ mo»e dzieci przestan¡ by¢
nadziej¡ - to b¦dzie ostateczna zagªada duchowa
Przepa±ci s¡ pomi¦dzy lud¹mi nie kieruj¡cymi si¦ miªo±ci¡.
Jest to przypowie±¢, w takiej formie, »e na ko«cu posiada interpretacj¦.
2.1. BIBLIA
27
2.1.16 Pie±« nad pie±niami - poetycki wyraz istoty miªo±ci; sposoby
interpretacji lozo cznego przesªania utworu.
wykorzystanie miªo±ci kobieta - m¦»czyzna do przedstawienia miªo±ci Bóg - czªowiek, rzeczy me-
ta zycznych, sªu»y do wyja±nienia spraw wiecznych.
alegoria - symbol poª¡czony z jednym znaczeniem
Interpretacja:
•
dialog Boga z ludem - judaizm
•
Chrystusa z Ko±cioªem lub z dusz¡ - N.T.
2.1.17 Mistrz i Maªgorzata Michaiªa Buªhakowa jako powie±¢ para-
bola. Analiza fragmentów utworu zwi¡zanych z kwesti¡ autote-
matyzmu.
3 warstwy w¡tków:
•
realistyczny
•
fantastyczny
•
religijny (ksi¡»ka w ksi¡»ce) - kompozycja szkatuªkowa:
Moskwa
poª¡czenie dzieªo Mistrza
elementów realistycznych i fantastycznych
zako«czenie ª¡czy obie te warstwy
Przesªanie hist. Piªata jest kluczem interpretacyjnym do elementu realistycznego.
Powie±¢ Mistrza:
•
Piªat d¡»yª do spokoju:
miaª stanowisko
mógª zamkn¡¢ si¦ w chªodnym paªacu
byª politykiem
odrzuciªo dobro, sprawiedliwo±¢, niewinno±¢, uczciwo±¢
stchórzyª - nie miaª odwagi wybra¢ dobra
•
na ko«cu mógª spojrze¢ z perspektywy wieczno±ci na warto±ci, które przyj¡ª i odrzuciª
•
ale zostaªo mu o arowane przebaczenie
Virtus 'cnota, m¦stwo' - nie da si¦ by¢ dobrym czªowiekiem bez odwagi
Tchórzostwo nie jest jedn¡ z uªomno±ci ludzkich, jest uªomno±ci¡ najstraszliwsz¡
niewysychaj¡ca kaªu»a czerwono-czarna - symbol winy
góra - spojrzenie z perspektywy niesko«czono±ci
Sªowo mistrza spowodowaªo uwolnienie Piªata, ale on tylko jest wykonawc¡ tego co zdecydowaª
Chrystus, jako artysta ujawnia boski porz¡dek ±wiata
Literatura przedstawia, ujawnia cz¦±ci uniwersalnego, boskiego porz¡dku. Pozwala nam unikn¡¢
m¡k takich jakie prze»ywaª Piªat, przedstawia wªa±ciwy wybór ocalaj¡cy, zgodny z warto±ciami
absolutnymi.
28
ROZDZIA 2. STAROYTNO
Frieda dopu±ciªa si¦ dzieciobójstwa, poniewa» baªa si¦ o przyszªo±¢ dziecka, za co jest pot¦piona
cierpieniem wynikaj¡cym z ci¡gªego przypominania o tym. Znów tchórzostwo zostaje napi¦tno-
wane.
Woland przybywaj¡c nie podpuszcza do zªa, lecz tylko je ujawnia, bo ono w wystarczaj¡cym
stopniu jest zaszczepione u ludzi.
Funkcja motta Mistrza i Maªgorzaty: . . . Wi¦c kim»e w ko«cu jeste±?\ Jam cz¦±ci¡ tej siªy,\
która wiecznie zªa pragn¡c,\ wiecznie czyni dobro. J. W. Goethe Faust
Istnienie wy»szego planu, który jest nie do pokonania.
antymonia - wewn¦trzna sprzeczno±¢
sprzeczno±¢ Wolanda z klasyczn¡ koncepcj¡ diabªa:
•
nie przeciwstawia si¦ Jeszui
•
nazywaj¡c zªo po imieniu pi¦tnuje je
•
jest sªug¡ opatrzno±ci
2.1.18 Analiza motta Mistrza i Maªgorzaty punktem wyj±cia do roz-
wa»a« na temat koncepcji zªa w powie±ci, jego funkcji, sposobów
ujawniania. Motyw nagrody i kary w Mistrzu i Maªgorzacie
Podczas przedstawienia zostaªo obna»one zªo:
•
rozdawanie sukienek:
pucha
chciwo±¢
materialistyczne podej±cie do »ycia
•
sprzedawanie potraw 2-go stopnia ±wie»o±ci (nieuczciwo±¢)
•
dziaªanie krytyków
•
Asasell - upadªy anioª, nauczyª ludzi tworzenia bi»uterii, broni
•
Hella - motyw szyi, imi¦ - wampir, wied¹ma
PD: zaznaczy¢ opis za±wiatów (topos za±wiatów), 2 kary, 2 nagrody
2.1.19 Motyw nagrody i kary w Mistrzu i Maªgorzacie. Synteza wia-
domo±ci dotycz¡cych powie±ci paraboli
Kary:
•
Berlioz
•
Piªat
•
Stiopa
•
Frieda
•
w teatrze
•
Baron Meigel
2.2. ANTYK
29
•
atu«ski: ogie« i woda - oczyszczenie
•
Bosy
Nagrody:
•
ocalenie Mistrza
•
Natasza
•
wieczny spokój - topos za±wiatów
•
wyzwolenie Piªata
•
uwolnienie Friedy od kary
Topos za±wiatów:
•
przej±cie przez strumie« - granica dwóch ±wiatów, zasªona
•
spokój, szcz¦±cie:
podziwianie natury
uprawianie ulubionego zaj¦cia
Korowiow - patrzyª w niebo: kara za tchórzostwo
2.2 Antyk
2.2.1 Zakres materiaªu
1. Notatki z wst¦pu do mitologii J. Parandowskiego (najlepiej w punktach, najwa»niejsze tre±ci
+ wszystkie terminy)
2. Mity: teba«ski, krete«skie, troja«ski, o prometeuszu, Demeter i kora, o pojedynku Apollina
z Marsjaszem, panteon bóstw
3. Fragmenty Iliady (najlepiej przeczyta¢ caªo±¢): pojedynek Achillesa z Hektorem, Priam u
Achillesa, opis tarczy Achillesa
4. Fragmenty Odysei
5. Antygona
6. Król Edyp
7. Wybrane wiersze poezji greckiej i rzymskiej
8. Wirgiliusz Eneida - fragmenty narodowej epopei rzymian
Bibliogra a zwi¡zana z antykiem:
•
Z. Herbert: Nike, która si¦ waha, Apollo i Marsjasz
2.2.2 W jaki sposób mitologia funkcjonuje we wspóªczesnej polszczy¹nie
puszka Pandory - ¹ródªo nieszcz¦±¢, chorób, itp., nadzieja przykleiªa si¦ do denka
ko« troja«ski - narz¦dzie podst¦pnego dziaªania
30
ROZDZIA 2. STAROYTNO
2.2.3 Poj¦cie mitu. Zwi¡zek koncepcji ±wiata przedstawionego antycz-
nych
mit - opowie±¢ sakralna (Grecja, Rzym) - system wierze« wpªywaj¡cy na dziaªania i czyny ludzi
nie maj¡cy poparcia w rzeczywisto±ci, historii:
•
teogoniczne - o powstaniu bogów
•
kosmogoniczne - o powstaniu ±wiata
•
antropogeniczne - o powstaniu czªowieka
•
genealogiczne
Iliada: król Priam przedªo»yª »ycie, honor, autorytet wªadzy za ostatni¡ posªug¦ syna.
Antygona: dwie warto±ci: prawo duchowe, godno±¢, ostatnia posªuga bratu; »ycie.
tragizm wywoªuje lito±¢ i trwog¦ -> katharsis
Stosunek do ±mierci: problem przedkªadania warto±ci duchowych nad materialne pozwala na speª-
nienie »ycia
Kult herosów: heroizm: po±wi¦cenie dla innych
Periodyzacja gatunkowa (rodzajowa):
1. dominacja epiki (IX) VIII w.p.n.e.
2. dominacja liryki VII-VI w.p.n.e.
3. dominacja dramatu V w.p.n.e.
4. ( lozo a), epidramat IV-III w.p.n.e.
PD: kwestia Homerycka, epos (teoria)
gignomai 'staje si¦ powstaje'
kosmogonia mityczna, biblijna
mity spoªeczne - zespóª praw danych do wierzenia nie znajduj¡cych udokumentowanego potwier-
dzenia naukowego
mity socjo-polityczne - zespóª wierze« (zabiegi) wpªywaj¡ce na kreowanie ideologii. Oddziaªuje
na ±wiadomo±¢ spoªeczn¡ za pomoc¡ czynników irracjonalnych (elementy ideologii politycznych),
tworz¡c swoiste wzory osobowe i wzory zachowa«, które apeluj¡ nie do opartej na faktach wie-
dzy, ale do wszelkiego rodzaju emocji, uprzedze«, przes¡dów, zastygªych niepoddawanych krytyce
sposobów my±lenia.
2.2.4 Kwestia Homerycka. Epos Homerycki, jako gatunek, czyli forma
literacka
Spór o autorstwo Iliady i Odysei:
•
hipoteza 1: dzieªo w¦drownych ±piewaków (francuzi)
aoid - autor i wykonawca, rapsod - wykonawca
•
hipoteza 2: ten sam czªowiek (±lepy): potwierdzone analizami tekstu
•
hipoteza 3: ten czªowiek to Homer
2.2. ANTYK
31
2.2.5 Antyczna koncepcja pi¦kna realizuj¡ca si¦ w literaturze. Cha-
rakterystyka eposu, jako gatunku w zwi¡zku z funkcjonowaniem
zasady decorum oraz zasad¡ czysto±ci gatunku.
PD: notatki dotycz¡ce genezy Iliady, jej kompozycji, czasu i miejsca akcji w zwi¡zku z mitem
troja«skim; materiaª dotycz¡cy antycznej koncepcji pi¦kna w rze¹bie i architekturze; analiza i
interpretacja opisu tarczy Achillesa, a tak»e przestudiowanie materiaªu zwi¡zanego z genez¡ oraz
budow¡ tragedii
Dyskusja klasowa dotycz¡ca racji Antygony i Kreona:
Jak przygotowa¢ si¦ do udziaªu w dyskusji?
•
przede wszystkim na nowo przeczyta¢ tekst i zdecydowa¢ czyje racje s¡ nam bli»sze
•
z podr¦cznika przeczyta¢ rozdziaª po±wi¦cony retoryce (zapozna¢ si¦ z kompozycj¡ mowy
retorycznej i rodzajami argumentów)
•
przygotowa¢ materiaª literacki, który musi by¢ wykorzystany podczas zabierania gªosu
•
zapozna¢ si¦ ze znaczeniem terminów: tragizm i katharsis, decorum
pi¦kno = harmonia + równowaga + symetria
1. Wszystkie utwory literackie podlegaªy zasadzie decorum, która dbaªa o idealne zharmonizo-
wanie wszystkich elementów dzieªa (temat, bohater, j¦zyk, styl) - w zale»no±ci od miejsca
zajmowanego przez gatunek realizuj¡cy si¦ w danym tek±cie
Gatunki
Tematy
Bohaterowie
Styl
J¦zyk
epos, tra-
gedia
mitologiczny
1
bogowie,
herosi, czªon-
kowie rodzin
królewskich
wysoki (pa-
tetyczny)
literacki
. . .
. . .
. . .
±redni
. . .
niski
Charakterystyka eposu homeryckiego jako gatunku:
•
z zasady decorum wynika, »e ze wzgl¦du na miejsce w hierarchii form literackich (najwy»sze
obok tragedii) podejmuje temat mitologiczny i wykorzystuje wysokiego bohatera i tak¡
odmian¦ stylu oraz j¦zyka
•
zasada czysto±ci gatunku ª¡czy si¦ z konkretnymi wymaganiami dotycz¡cymi tylko tej formy:
jest to dªugi utwór wierszowany podzielony na pie±ni poprzedzone inwokacj¡ ukazuje
obraz danej spoªeczno±ci w przeªomowym dla niej momencie historycznym
inwokacja - rozbudowana apostrofa zawieraj¡ca pro±b¦ do: Muzy, muz, bogów, a w
nowo»ytnym eposie do Boga, lub innej siªy wy»szej, a tak»e warto±ci; ujawnia temat
utworu
narrator wszechwiedz¡cy i obiektywny (tylko w inwokacji ujawniaj¡cy subiektywne od-
czucia)
paralelizm akcji - równolegªo±¢
epizodyczno±¢ - s¡ epizody (brak ci¡gªo±ci)
plastyczny opis scen batalistycznych
retardacje - wstrzymanie akcji
32
ROZDZIA 2. STAROYTNO
∗
ostatnie 3: genialne wykorzystanie ±rodków artystycznego wyrazu
staªe epitety
porównania homeryckie
heksametr - wiersz sze±ciosylabowy
2.2.6 Iliada Homera - zwi¡zki z mitem troja«skim, kompozycja, czas
i miejsce akcji
PD: hybris, hamartia, wypisa¢ epizody
hamartia (gr. hamartia - bª¡d, przewinienie, grzech) - wina tragiczna, bª¦dne rozpoznanie i faª-
szywa ocena wªasnej sytuacji przez bohatera tragedii, który nie±wiadom istniej¡cego sensu oko-
liczno±ci, w jakich si¦ znalazª, popeªnia czyny prowadz¡ce do dalszego pogr¡»ania jego losu i do
katastrofy
hybris (gr. hybris - pycha, zuchwalstwo) - w tragedii antycznej zarozumiaªo±¢ i zuchwalstwo
bohatera, uniemo»liwiaj¡ce mu prawidªowe rozpoznanie sytuacji i w rezultacie d¡»y do katastrofy
Iliada przedstawia ostatnie 50 dni (10 rok) wojny troja«skiej:
•
traktuje o gniewie Achillesa i jego zgubnych skutkach
•
spór Achillesa z Agamemnonem o brank¦ Brizeid¦ -> Achilles nie uczestniczy w walkach
Priam miaª ok. 50 synów m.i.: Hektor, Parys
Troj¦ oblegali Grecy (dowodziª Priam)
Achilles miaª bardzo uprzywilejowan¡ pozycj¦ (wyrocznia powiedziaªa, »e bez niego nie wygraj¡).
Oddaª zbroj¦ przyjacielowi - Patroklesowi, który zgin¡ª z r¡k Hektora, który go pomyliª z Achil-
lesem (brutalnie potraktowaª zwªoki)
Charakterystyka porównawcza Achillesa i Hektora. Problemy:
1. genealogia (ród itp.)
2. epitety
3. cechy osobowo±ci
(a) motywy kieruj¡ce bohaterami
(b) stosunek do obowi¡zków, powinno±ci wobec zada«, towarzyszy, przyjacióª, rodziny
(c) stosunek do przeciwnika
(d) religijno±¢
(e) zdolno±¢ do przyja¹ni
Charakterystyka wªa±ciwa:
1. Przedstawienie postaci:
•
Achilles - syn Tetydy i Peleusa, walczyª po stronie Achajów. Byª zanurzony w rzece
Styks (poza pi¦t¡). Miaª wybór mi¦dzy »yciem dªugim, spokojnym, a krótkim, peªnym
niebezpiecze«stw i sªawy. Opis zewn¦trzny: ksi¦ga 19, w. 2
•
Hektor: syn Hekabe i Priama. Wªadaª Troj¡ i kawaªkiem Azji mniejszej. Wspoma-
gaªa go Afrodyta. Po±wi¦ciª wszystko ojczy¹nie i miªo±ci. ona - Andromacha, syn
Asteamach
2
2
czy jako± tak
2.2. ANTYK
33
2. Motywy:
•
Achilles - ch¦¢ chwaªy, zdobycia sªawy, pycha podsycana ±wiadomo±ci¡ przegrania wojny
bez niego
•
Hektor - obrona ojczyzny
3. Stosunek do obowi¡zków, towarzyszy i przyjacióª:
•
Achilles - egoizm, pycha, nie liczyª si¦ z konsekwencjami odmowy udziaªu w wojnie,
brak roztropno±ci, odpowiedzialno±ci, zawzi¦to±¢, upór, przedkªadanie wªasnych spraw
nad dobro przyjaciela, ojczyzny itp.
•
Hektor - honorowy, dba o rodzin¦, odpowiedzialny, wra»liwy, godny
4. Stosunek do wroga
•
Hektor - zna swoje sªabo±ci, docenia wroga, szanuje wroga, przestrzega zwyczajów
wojennych
•
Achilles - gardzi wrogiem, bezlitosny, nie potra trzyma¢ na wodzy emocji, kieruje nim
instynkt, rz¡dze; nie respektuje zwyczajów wojennych, lekcewa»y wroga
5. Zdolno±¢ do przyja¹ni, miªo±ci
•
Achilles - miar¡ przyja¹ni jest ból, cierpienie, zªo±¢, antymoniczno±¢ (podziw i dyskre-
dytowanie), podziw dla ojca dla którego wa»niejszy jest syn, ni» pozycja spoªeczna,
walcz¡ w nim »¡dza zysku i poczucie przyja¹ni
•
Hektor - jednorodny, patriotyczny, dba o rodzin¦
6. Religijno±¢
•
Hektor - bardzo religijny, dba o to co b¦dzie si¦ z nim dziaªo po ±mierci
•
Achilles - tylko strach bogów, brak szacunku
2.2.7 Kon ikt racji w Antygonie Sofoklesa. Jakie s¡ ¹ródªa tragizmu
gªównych bohaterów tragedii?
tragedia racji - zderzenie postaw, punktów widzenia które s¡ oparte na dwóch ró»nych sprzecznych
postawach, hierarchiach warto±ci. Nie jest to tragedia psychologiczna.
Co zycznie zrobiªa Antygona? Ostatnia posªuga to przysypanie ciaªa gar±ci¡ piachu i pokropienie
ciaªa trójdzielnym pªynem (wino, mleko, oliwa lub miód)
Symboliczny pochówek = ostatnia posªuga
Jakie warto±ci uznawaªa za wa»niejsze od »ycia i za jakie poszªa na ±mier¢?
•
prawo boskie - naturalne (wy»szo±¢ tego prawa nad ludzkim)
•
miªo±¢ siostrzana (racja serca)
•
sprawiedliwo±¢ boska
•
honor rodu
•
wolno±¢ jednostki
•
godno±¢ jednostki
34
ROZDZIA 2. STAROYTNO
kommos - pie±« »aªobna Antygony w drodze do grobu
Kreon ( zycznie):
•
wydaª dekret
s¡dziª, »e to b¦dzie miªe bogom
•
s¡dziª, »e wªadca reprezentuj¡cy prawo stanu ma prawo ingerowa¢ w sfer¦ sakrum
Tragedia Kreona:
•
utrata rodziny i m¦czarnie duchowe (wyrzuty sumienia)
•
utrata autorytetu
•
pot¦pienie przez bogów (upokorzenie)
Warto±ci Kreona:
•
prawo ludzkie - stanowione
•
sprawiedliwo±¢ ludzk¡
•
bezpiecze«stwo pa«stwa i ªad w nim panuj¡cy
•
porz¡dek wewn¦trzny
•
autorytet wªadzy
Antygona poszªa na ±mier¢, poniewa» popeªniªa hamarti¦ (z punktu widzenia Kreona byªa winna,
bo zªamaªa prawo stanowione). Kreon jest winny z punktu widzenia Antygony, a pó¹niej bogów
(Terezjasz) i ludu.
2 pªaszczyzny tragizmu w Antygonie:
1. sfera Fatum: kl¡twa determinuj¡ca los Antygony ze wzgl¦du na to, »e nale»y do rodu Lab-
dakidów
2. sfera wybory: ka»dy krok zbli»a Antygon¦ do katastrofy (±mier¢ zyczna, lub duchowa)
2.2.8 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych poznanych antycznych form li-
terackich - ¹ródªa tragizmu w Antygonie, system warto±ci ujaw-
niany w post¦powaniu bohaterów Iliady
PD: Parnas
Agon tragiczny: festiwal sztuk. . .
•
3 dni
•
tetralogie: 3 tragedie + dramat satyrowy (ka»dego dnia)
Fabuªa tragedii:
•
zawi¡zanie akcji
•
rozwini¦cie
•
perytetie (losy tworz¡ nadziej¦ na unikni¦cie katastrofy)
•
katastrofa ( zyczna lub duchowa zagªada bohatera)
•
zako«czenie (rozwi¡zanie)
uczucia: lito±¢ i trwoga - wywoªuj¡ katharsis
2.2. ANTYK
35
2.2.9 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych tragedii. Wykonanie ¢wicze«
zwi¡zanych z analiz¡ fragmentów Iliady - po»egnanie Hektora z
Andromach¡
PD: przygotowa¢ si¦ do analizy wiersza Z. Herberta Apollo i Marsjasz: zapozna¢ si¦ z tre±ci¡ mitu
o agonie muzycznym mi¦dzy Apollinem i Marsjaszem - krótka notatka; nauczy¢ si¦ wykorzystuj¡c
sªownik o bohaterach pojedynku, a tak»e zebra¢ informacje o motywach i lozo cznych uj¦ciach w
wierszu wykorzystywanych: Apollo, Marsjasz, agon, Parnas; »ona Lota i Niobe; symbolika: sªowik,
drzewo
lito±¢ - z powodu tragedii szlachetnego bohatera
trwoga - u±wiadomienie praw rz¡dz¡cych ±wiatem
katharsis - mo»liwo±¢ spojrzenia na wªasne »ycie z dystansu i prze»ycia oczyszczenia duchowego
2.2.10 Jak¡ rol¦ odgrywaj¡ hybris i hamartia w koncepcji Edypa - ty-
tuªowego bohatera tragedii Sofoklesa
2.2.11 Apollo i Marsjasz Zbigniewa Herberta: wierszem parabol¡ trak-
tuj¡c¡ o ró»nych ¹ródªach pi¦kna w sztuce; reinterpretacj¡ mito-
logicznej opowie±ci adresowan¡ do erudytów; utworem w orygi-
nalny sposób wykorzystuj¡cy motyw pejza»u; poetyck¡ opowie-
±ci¡ na temat cierpienia; wierszem o naturze i jej roli w estetyce;
utworem ±wiadcz¡cym o funkcjonowaniu kultury antycznej w li-
ryce wspóªczesnej
Wyst¦powali w dwóch ró»nych kategoriach. Bogowie zawsze wygrywaj¡. Wªa±ciwy pojedynek jest
pó¹niej, jak Marsjasz jest obdarty ze skóry i krzyczy:
•
olbrzymia skala, nat¦»enie
•
chaos, kontra ªad Apollina
•
dezaprobata Apollina, obrzydzenie
•
re eksja, czy nie powstanie nowa gaª¡¹ sztuki
•
sªuch absolutny kontra olbrzymia skala
Pejza»u - opis wn¦trzno±ci Marsjasza; powstrzymuje przed skrajnym obrzydzeniem
Sztuka Apollina: harmonia, wirtuozowska, powtarzalna
Sztuka Marsjasza: prawda o ±wiecie
Prawda o pi¦knie czªowieka ujawnia si¦ w ekstremalnych sytuacjach.
Reakcja natury na krzyk: sªowik skamieniaª, drzewo osiwiaªo
Postawa Apollina:
•
czy±ci swój instrument
chciaª zatrze¢ to, »e braª udziaª w pojedynku tak haniebnym
ukazuje pogard¦
uczyni¢ sterylnym
jego martwa sztuka, peªna, niezakªócalna harmonia
36
ROZDZIA 2. STAROYTNO
S¦dziowie: natura
•
±mier¢ Marsjasza wstrz¡sa natur¡
w naszej kulturze to osiwienie i skamienienie
•
wra»liwo±¢, uczucia natury
Podziaª na sztuk¦ apolli«sk¡ i dionizyjsk¡ wprowadziª Fryderyk Nietzsche (czyt. Nicze) w swoim
dziele pt. Narodziny tragedii:. W Tatarkiewicz w Historii lozo i nast¦puj¡co referuje pogl¡dy
estetyka:
•
postawa apolli«ska - sztuka peªna ªadu i braku zmian harmonia
•
postawa dionizyjska - rado±¢ »ycia, chaos i zmiana
2.2.12 Król Edyp Sofoklesa - ¹ródªa tragizmu, rola hybris i hamartii
w koncepcji tytuªowej postaci i prezentacji kon iktu tragicznego
Ten kto ocaliª Teby od s nksa zostaª królem - Edyp.
My wiemy wi¦cej ni» bohater, który nie wie sk¡d wzi¦ªa si¦ zaraza. Edyp uciekaj¡c z przybranego
domu chce unikn¡¢ katastrofy. ródªem tragizmu jest tragedia w sferze fatum Edypa; którym
z góry wiadomo, »e nie uniknie cierpienia. Edyp próbuj¡c wyja±ni¢ ¹ródªa cierpienia i ocali¢
lud wysyªa Kreona do wyroczni Del ckiej (boga Apollina, boga zarazy). Hamartia w przypadku
Edypa jest klasycznym przykªadem - nie wiedziaª o swojej winie.
Katastrofa:
•
duchowa: uzyskanie ±wiadomo±ci swojej winy
•
zyczna: samookaleczenie (o±lepiª si¦)
PD: elementy akcji ujawniaj¡ce nieuchronne zbli»anie si¦ Edypa do katastrofy; determinacja, fa-
tum, los, mojry, parki
2.2.13 Liryka antyczna - poeci staro»ytnej Grecji i Rzymu (Tyrtalios,
Safona, Anakreont Symonides, Horacy)
PD: krótkie notatki dotycz¡ce lozo i antyku: twórca, periodyzacja, etymologia, system pogl¡dów,
gªówne zaªo»enia
ontologia - teoria bytu
epistemologia - teoria poznania
etyka - nauka o moralno±ci, teoria moralno±ci
estetyka - nauka o pi¦knie, teoria pi¦kna
Rzecz to pi¦kna: honor, waleczno±¢, obrona ojczyzny, ochrona starców
protagonista - gªówny bohater
2.2. ANTYK
37
2.2.14 Powtórzenie wiadomo±ci dotycz¡cych postawy podmiotu lirycz-
nego ody 30; inspiracje lozo czne w poezji Horacego, rola mo-
tywu ±mierci.
Do Apollina (przedstawia cnoty moralne staro»ytnych):
•
cieszy¢ si¦ tym co mam: nie rezygnuje z tego co posiada, ale tak»e nie chce niczego wi¦cej
- wr¦cz przeciwnie, prosi o to aby umiaª si¦ cieszy¢ z tego co ju» ma
•
wªadza umysªu: prosi o czysto±¢ umysªu, chce rozumie¢ to, co go otacza
•
nie staro±¢ brzydka: prosi o nieprzykr¡ staro±¢
Troj¦ opªywaªa rzeka Skamander
Kommos - pie±« »aªobna Antygony id¡cej do grobu
Komos - radosna pie±«, z której powstaªa komedia
2.2.15 Filozo a antyku - przedstawiciele, kierunki, idee
PD: przygotowanie do prezentacji wybranych zagadnie« z kultury ±redniowiecza: periodyzacja, no-
tatka dotycz¡ca etymologii, genezy i realnego znaczenia nazwy, zapoznanie si¦ z tªem spoªeczno-
politycznym, zaªo»enia augustynizmu, tomizmu, franciszkanizmu; przeczyta¢ fragmenty Pie±ni o
Rolandzie i legendy o ±w. Aleksym; epika rycerska, rodzaje ascezy; Tristan i Izolda
Tales z Miletu: pocz¡tek ±wiata - woda; wszystko ma zarodek »ycia; ª¡czyª mity z nauk¡; podró»-
nik, polityk, matematyk, doradca wªadców
Tales jest jednym z 7 m¦drców
Sokrates - Wiem, »e nic nie wiem
idea 'natura rzeczy'
meta zyka 'to co po zyce' - dziaª lozo i zajmuj¡cy si¦ materi¡ bytu
Dwa ¹ródªa wiedzy o antycznej teorii literatury:
1. podr¦czniki: Poetyka Arystotelesa, List do Pizonów Horacego
2. zachowane teksty literackie, których forma poddana jest analizie
Epikur (IV-III w.): Ate«czyk, zaªo»yª szkoª¦ w ogrodzie; prosty tryb »ycia; du»o pism (ok. 300);
brak nie±miertelno±ci duszy; atomistyczna teoria (uznawaª)
epikureizm - rodzaj akceptacji losu, poszukiwania wysokich przyjemno±ci
sceptycyzm - w¡tpliwo±ci w istnienie prawdy obiektywnej; czªowiek nie mo»e dotrze¢ do prawdy
obiektywnej; krytykuje zaªo»enia innych lozo i i zajmuje si¦ doskonaleniem metody dialektycznej
38
ROZDZIA 2. STAROYTNO
Rozdziaª 3
redniowiecze
3.0.1 redniowiecze na zachodzie i w Polsce - periodyzacja, kierunki -
lozo czne, uniwersalizm kultury ±redniowiecza - cechy ±wiadcz¡ce
o zjawisku i czynniki na nie wpªywaj¡ce
uniwersalizm nazwy - to samo znaczenie w ró»nych j¦zykach
uniwersalizm kultury ±redniowiecza - te same zjawiska w kulturach ró»nych narodów
Cechy:
•
dwuj¦zyczno±¢ literatury - ªacina i j¦zyk narodowy
•
parenetyczny charakter literatury (dostarczaj¡cy wzorów osobowych)
asceta (±w. Aleksy) - rycerz (Roland) - m¡dry wªadca (Karol, Artur)
•
te same kr¦gi kulturowe:
rycerski (dworski)
ko±cielny (religijny)
plebejski (ludyjski, ªac. ludus '±miech')
•
alegoryczny charakter kultury
•
te same dziaªy literatury:
hagiogra a (»ywotopisarstwo, ale dotycz¡ce tylko ±wi¦tych)
historiogra a (dziejopisarstwo)
•
te same gatunki - np.:
epos rycerski, liryka miªosna w kr¦gu dworskim
hymny, misteria, mirakle w kr¦gu ko±cielnym
•
te same motywy np. taniec ±mierci
•
teocentryzm ide¡ organizuj¡c¡ kultur¦
•
styl gotycki i roma«ski
Czynniki wpªywaj¡ce:
39
40
ROZDZIA 3. REDNIOWIECZE
•
religia chrze±cija«ska ideologi¡ epoki
•
rola Biblii w ksztaªtowaniu kultur narodowych
•
ªacina jako j¦zyk uniwersalny
•
feudalizm
•
wielonarodowo±ciowe pa«stwo ko±cielne
•
umiej¦tne wykorzystanie dorobku duchowego i materialnego
•
scholastyka - metoda naukowa, pó¹niej dydaktyczna
*Zªota Bulla J¦zyka polskiego
symbole: krzy» i miecz, miecz i klucze (wªadza ±wiecka i duchowa)
Wspóªczesna kultura ma charakter homogeniczny
Periodyzacja:
•
zachód:
ramy: IV,V - XV
cezury:
∗
476r. (upadek cesarstwa zach-rzymskiego)
∗
303r. (wst¡pienie Konstantego na tron)???
∗
313r. (edykt Mediola«ski)
∗
1450r. (druk)
∗
1492r. (Kolumb, Ameryka)
∗
1517r. (wyst¡pienie Lutra)
•
Polska:
ramy: TODO
cezury: TODO
∗
1543r. (wydanie Krótkiej Rozprawy. . . )
zabytki J¦zyka polskiego
Literackie zabytki J¦zyka Polskiego:
•
koniec XII w.: Bogurodzica
•
XIV w.: Kazania wi¦tokrzyskie, Psaªterz Floria«ski
•
XV w.: Biblia Królowej Zo i (Szaroszpatacka), Kazania Gnie¹nie«skie, Psaªterz Puªawski,
Teksty Modlitw Codziennych, Rozmowa Mistrza Polikarpa. . . , Satyra na Leniwych Chªopów,
O zachowaniu si¦ przy stole, Rozmy±lanie Przemyskie (apokryf)
zabytki literackie j¦zyka polskiego to wszystko oprócz Ksi¦gi Henrykowskiej, która byªa zbiorem
praw
PD: lozo a, Legenda o ±w. Aleksym, asceza
Augustynizm: dualizm duszy (bli»sza anioªów) i ciaªa (bli»sze zwierz¡t) -> dualizm tragiczny
41
3.0.2 Sposób prezentacji problemów zwi¡zanych z kultur¡ Polskiego
redniowiecza
PD: najstarsze eposy ±wiata; Tristan i Izolda, sposoby podejmowania problematyki miªosnej,
stosunek lozo i utworu do etosu rycerskiego; przygotowanie do analizy tre±ci i formy Siódmej
Piecz¦ci, krótka notatka dot. Bergmana, motyw ta«ca ±mierci; pochodzenie j¦zyka polskiego; li-
terackie zabytki j¦zyka polskiego, znacz¡ce zapisy dokonane w j. polskim; analiza Bogurodzicy -
tre±ci, formy, elementy gramatyki hist. (procesy decyduj¡ce o odr¦bno±ci j. polskiego w±ród innych
sªowia«skich); analiza wybranych dzieª literatury polskiej (zgodnie z podr¦cznikiem); topos mistrza
i ucznia w Imieniu Ró»y i Mszy za miasto Arras
3.0.3 Najstarsze eposy ±wiata
TODO: przepisa¢/wklei¢/(co± zrobi¢) z notatk¡ z materiaªów
3.0.4 Katedra gotycka jako znak kultury. Dyskusja dotycz¡ca inter-
pretacji lozo cznego przesªania lmu Tomasza Bagi«skiego pt.
Katedra (dzieªo inspirowane opowiadaniem Jacka Dukaja)
Muzyka: 2 cz¦±ci: chór Gregoria«ski, pó¹niej dynamizacja
W¦drowiec podporz¡dkowuje si¦ tworz¡c dzieªo ku chwale Bogu, staje si¦ cz¡stk¡ katedry
wiatªo - siªa nadprzyrodzona, daje »ycie, natchnienie, iluminacja, jak w gotyckiej katedrze
Metamorfoza jest dobrowolna - sam przychodzi do ±rodka i czeka; jest te» bardzo bolesna
Topos w¦drówki: przemiana wewn¦trzna, szuka sensu »ycia. Koniec podró»y: za katedr¡ jest
otchªa«, doszedª do kresu
3.0.5 Tristan i Izolda - oryginalno±¢ w zakresie sposobu podejmowania
problematyki miªosnej
PD: romans rycerski jako gatunek
epos rycerski - chansons de geste (pie±« o dziejach)
romans rycerski - TODO
liryka miªosna - liryka Prowansalka
sonet - prawdopodobnie powstaª z poª¡czenia poezji arabskiej (maksimum tre±ci w minimum sªów)
i liryki prowansalskiej
±wiat przedstawiony jest niejednoznaczny, nie mo»na powiedzie¢ kto ma racj¦
Tristan: wewn¦trzna sprzeczno±¢, kon ikt moralny
napój miªosny - alegoria: miªo±¢ nie daje wyboru, pojawia si¦ nagle, siªa determinuj¡ca los
utwór przedstawia problemy towarzysz¡ce miªo±ci, które s¡ nadal aktualne i b¦d¡
Decyzja Marka o nie ±cinaniu gªogu: miªosierdzie, m¡dro±¢ (odczytaª znak z niebios), przebaczyª
im, wspaniaªomy±lno±¢ -> Marek to wzór m¡drego chrze±cija«skiego wªadcy
3.0.6 W poszukiwaniu sensu bytu. . . - dyskusja dotycz¡ca lozo i
Siódmej Piecz¦ci Irgmana Bergmana
Rycerz - Antonius Block
Giermek - Jo:ns
Aktorzy - Jof, Mia
42
ROZDZIA 3. REDNIOWIECZE
Pielgrzymka do ziemi ±wi¦tej w poszukiwaniu sensu »ycia. Miaª nadziej¦ czego± si¦ dowiedzie¢
(motyw w¦drówki).
Przez istnienie ±mierci wnioskuje, »e istnieje sfera do której nie ma dost¦pu. mier¢ jest dla«
jedynym dowodem istnienia Boga.
Gra w szachy ze ±mierci¡ przedstawia wn¦trze rycerza.
Podczas obserwowania Mii i jej synka odkrywa, »e sfery nadprzyrodzonej nale»y szuka¢ w normal-
nym ±wiecie: pi¦kno natury, cel »ycia. . .
Mit Syzyfa - bohater wie, »e nigdy nie wtoczy kamienia (reinterpretacja) - z wªasnej woli wtacza
kamie« uzyskuj¡c wewn¦trzn¡ wolno±¢
3.0.7 Pochodzenie j¦zyka polskiego. J¦zyk polski w±ród innych sªowia«-
skich. zabytki J¦zyka polskiego, ze szczególnym podkre±leniem li-
terackich zabytków j¦zyka polskiego. Analiza tre±ci Bogurodzicy
- rodzaje archaizmów, elementy gramatyki historycznej wprowa-
dzane przy prezentowaniu zjawisk dotycz¡cych formy tekstu
XIII: Bogurodzica
XIV: Kazania wi¦tokrzyskie, Psaªterz Floria«ski
XV: Kazania gnie¹nie«skie, Psaªterz Puªawski, O zachowaniu si¦ przy stole
PD: wyja±ni¢ termin archaizm, zebra¢ informacje na temat archaizmów leksykalnych, skªadnio-
wych, eksyjnych, fonetycznych. . . wyst¦puj¡cych w Bogurodzicy. Przygotowa¢ si¦ do interpretacji
tre±ci.
3.0.8 Bogurodzica: - analiza tre±ci i formy pierwszego polskiego hymnu
carmen patrium - pie±« patriotyczna
podmiot liryczny - zbiorowy - zgodnie z form¡ literack¡ jak¡ jest hymn
I zwrotka: adresowana do Maryi, Marko Boskiej
II zwrotka: adresowana do Chrystusa, Bo»yca, czyli syna Bo»ego; zawiera pro±by
W 1 zwrotce wierni prosz¡ Maryj¦ o wstawiennictwo u syna, licz¡ na zrozumienie, bo przecie» byªa
czªowiekiem. W 2 zwrotce zwrot bezpo±redni do Chrystusa, ale powoªuj¡ si¦ na Jana Chrzciciela
Analiza tre±ci:
Bogurodzico, dziewico, przez Boga sªawiona, Maryjo: woªacz równy mianownikowi - wpªyw ªaciny;
Bogiem sªawiena - skªadnia bez-przyimkowa; U»ywajmy woªacza, bo wspóªcze±nie jest w
zaniku!
Maryjo! Matko wybrana przez twego syna, Pana
Pozyskaj nam [go], ze±lij nam [jego ªask¦].
Synu Bo»y, ze wzgl¦du na Twego Chrzciciela
(pater noster (ojcze nasz) - zosta¢ prze±wi¦cony), (twór patronomiczny, czyli tworzony od ojca
(Bo»yc))
Usªysz gªosy, speªnij my±li, marzenia czªowiecze
Wysªuchaj Modlitwy, któr¡ do Ciebie zanosimy.
A racz da¢ nam to, o co prosimy.
Na ±wiecie pobo»ny (dostatni, szcz¦±liwy) pobyt.
A po »yciu, przebywanie w raju.
Analiza j¦zykowa:
Rodzaje archaizmów:
43
1. leksykalne - wyrazy, które wyszªy z u»ycia
•
Bogurodzica - wyraz pochodzenia staro-cerkiewno-sªowia«skiego (dalej: SCS) (Cyryl
i Metody), jeden z najstarszych terminów ko±cielno-literackich, który pojawiª si¦ za
po±rednictwem czeskiego
•
dziela 'dla' - przyimek znany w SCS, nie wyst¦puje poza Bogurodzic¡
•
Bo»yce - woªacz od rzeczownika Bo»yc 'Syn Boga', twór patronomiczny niewyst¦puj¡cy
w »adnym innym zabytku
•
dziela i Bo»yc - najstarsze archaizmy
•
Gospodzin 'Pan'
•
sªawiena 'chwalona', 'sªawiona'
•
zwolena 'wybrana'
•
j¡» 'któr¡'
•
jego» 'o co', 'czego'
•
zbo»ny 'dostatni, szcz¦±liwy', inne tªumaczenie 'pobo»ny'
•
przebyt 'przebywanie'
2. fonetyczne
•
Krzciciela - ten sposób wymowy byª cz¦sty w staropolszczy¹nie, do dzi± wyst¦puje w
gwarach: ch -> k np. krzan, krzestny
•
sªawiena, zwolena - archaizm fonetyczny polega na tym, »e obie formy s¡ bez przegªosu
polskiego, cho¢ ten proces ju» w J¦zyku polskim zaszedª i byª jednym z elementów
odró»niaj¡cym Polszczyzn¦ od innych sªowia«skich
przegªos polski to zmiana samogªoski e: o lub a (e pochodz¡ce z prasªowia«skiej e
przechodzi w o, za± e z prasªowia«skiego ¥ [ja¢] przechodziªo w a). Aby ten proces
zaszedª, musiaªy zosta¢ speªnione dwa warunki: samogªoska e znajdowaªa si¦ po
spóªgªosce mi¦kkiej ('l' byªo mi¦kkie), oraz przed gªosk¡ przednioj¦zykowo-z¦bow¡
(t,d,s,z,n,r,ª, l)
sposoby zaznaczania mi¦kko±ci w j¦zyku polskim: -' ; -i
aby sprawdzi¢ jak¡ funkcj¦ peªni i w danym wyrazie (czy jest znakiem mi¦kko±ci,
czy zgªoskotwórcz¡) nale»y wyraz podzieli¢ na sylaby
•
W Bogurodzicy nie ma przegªosu najprawdopodobniej ze wzgl¦du na czeskie pochodze-
nie mnicha - autora, b¡d¹ ze wzgl¦du na wpªyw gwary
3. eksyjne
•
Bogurodzica, dziewica, Maryja - woªacz deklinacji »e«skiej równy byª mianownikowi
•
zyszczy, spu±ci, raczy - stara forma trybu rozkazuj¡cego 2 os. l. p. z zako«czeniem na
-i, -y
w Bogurodzicy wyst¦puj¡ formy i krótkie (sªysz, usªysz, napeª«) i dªugie, a wi¦c
utrwalony jest stan przej±ciowy. Zwyci¦»yªy formy krótkie
4. sªowotwórcze
•
Bo»yc - syn Boga; podstawa: Bóg + formant -yc (twór patronomiczny)
Swaro»yc - syn Swaroga, ksi¦»yc - syn ksi¦dza, królewicz (formant -icz)
5. skªadniowe, dawne konstrukcje
44
ROZDZIA 3. REDNIOWIECZE
•
Bogiem sªawiena - skªadnia bez-przyimkowa, u»ycie narz¦dnika w miejsce dzisiejszego
przyimka z dopeªniaczem
•
twego dziela - ze wzgl¦du na twego lub dla twego
•
Bogu(celownik)|rodzica - dzi± Boga (dopeªniacz) + rodzica
zw. rz¡du - staªa forma okre±lenia
dawny celownik zachowaª si¦ w imionach: Bogumiª, Bogusªaw
kodeks askiego (wszystkie prawa 1506); argumenty ±wiadcz¡ce o narodowym charakterze pie±ni
(Grunwald, Warna (1444 z Turkami))
PD: analiza Posªuchajcie, bracia miªa, a tak»e wiersza Modlitwa do Bogarodzicy
3.0.9 Motywy Maryjne w literaturze polskiego ±redniowiecza. Analiza
wiersza Krzysztofa Kamila Baczy«skiego Modlitwa do Bogaro-
dzicy
Posªuchajcie, bracia miªa:
•
podmiot liryczny: Matka Boska (motyw maryjny)
•
Pasja - opis m¦ki Pa«skiej
•
ukazuje cierpienie matki towarzysz¡ce cierpieniu syna
•
topos - ja powiem - wy sªuchajcie
mirakle - ±redniowieczne formy dramaturgiczne w których bohaterk¡ jest Matka Boska
Historia kultu Maryjnego:
•
Matka Boska Cz¦stochowska
•
Matka Boska Ostrobramska
•
Matka Boska Kaza«ska
•
doktryna Theotokos - Bo»ej Rodzicielki, stworzona w Bizancjum
•
apokry czne ewangelie dot. jej »ywota
•
sobór trydencki (1545-63) umacnia kult maryjny
Modlitwa do Bogarodzicy:
•
powi¡zania z poprzednim
•
motywy pasyjne
•
»ale Matki Boskiej pod krzy»em
•
droga ciemno±ci (najwstydliwsza z dróg)
•
motyw ciemno±ci
•
milcz¡c umiera¢ - bez skargi, pogodzenie si¦
•
walczy¢ miªo±ci¡ mo»na dopiero po zako«czeniu wojny
•
liryka inwokacyjna (stylizacja modlitwy)
45
3.0.10 TODO: Legenda o ±w. Aleksym
3.0.11 TODO: Pie±« o Rolandzie
3.0.12 Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu pa«skim Mikoªaja
z Wilkowiecka - dramaturgiczne formy kultury ±redniowiecza
PD: notatki biogra czne Umberto Eco i Szczypiorskiego, analiza planu gmachu i opactwa - ze
wzgl¦du na alegoryczny charakter, wypisa¢ imiona gªównych bohaterów, zastanowi¢ si¦ jak pojmo-
waª bycie opiekunem i nauczycielem Wilhelm, a jak Jorge, czym ró»ni si¦ nauczyciel od mistrza;
lozo a wªadzy: Alberta, Dawida, ró»nice; motyw otwartych bram
redniowieczny dramat narodziª si¦ od nowa:
•
dramat ludyczny
•
dramat religijny
•
mirakle: kult Matki Boskiej, m¦czennikom. Sceny wzi¦te wprost z Biblii i »ywotów ±wi¦tych,
przedstawiaj¡ interwencj¦ Maryi b¡d¹ ±wi¦tych w »ycie czªowieka
•
misterium: ª¡czy elementy biblijne z fantastycznymi
•
moralitet: bohater - przedstawiciel caªej ludzko±ci: spotyka si¦ z upersoni kowanymi siªami
zªa (zawi±¢, zªo±¢ itp.); wygrywa -> nagroda, przegrywa -> kara; symultanizm (jednocze-
sno±¢) - bohaterem ka»dy ( w Anglii - Everyman, w Niemczech - Jederman)
•
geneza teatru antycznego - z obrz¦dów religijnych
Historyja. . . - pisana dla prostego czªowieka
dramat liturgiczny (nadal u»ywany przez Ko±cióª)
3.0.13 W jaki sposób motyw mistrza i ucznia funkcjonuje w dwóch
wspóªczesnych powie±ciach-parabolach: Imieniu Ró»y i Mszy
za miasto Arras?
Umberto Eco - twórca wspóªczesnej semiotyki
mistrz - zawsze jest nauczycielem; wzór, autorytet, marzy by ucze« go przerósª, stwarza warunki
do rozwoju (powinien, ale nie musi)
mistrz - ucze« - zwi¡zek emocjonalny
interpretacja tytuªu: Mistyczna Ró»a (por. Dante): ukrywa tajemnice bosko±ci, symbol raju
opat - ma poczucie misji (ale prowadzi dziaªalno±¢ destrukcyjn¡), chce zosta¢ mistrzem, uwa»a, »e
mo»e po±wi¦ci¢ jednostki staj¡ce mu na drodze w celu dopeªnienia misji. O ary: Adelmus (»¡dza
posiadania wiedzy z biblioteki), Wenancjusz (ciekawo±¢ zakazanego owocu). Pot¦piª Adelmusa ->
Jorge nie miaª serca, nie mógª zosta¢ nawet nauczycielem, a co dopiero mistrzem
Adso z dzieweczk¡: zwierzyª si¦ Wilhelmowi z tego, a on mu wybaczyª, okazaª miªosierdzie, przed-
stawiª ten problem z innej strony: jak ma wybra¢ pomi¦dzy »yciem zakonnym, a maª»e«skim, to
musi wiedzie¢ mi¦dzy czym, a czym wybiera (musi pozna¢ obie drogi). Wybraª »ycie zakonne i
nigdy tej decyzji nie »aªowaª. Miªosierdzie, ale nie jego nadmiar.
Gmach: wpisany w mur: ma broni¢, a jednocze±nie ma by¢ kontaktem ze ±wiatem zewn¦trznym.
W bibliotece jest zgromadzona wiedza, która jest skarbem, a jednocze±nie jest niebezpieczna.
Wilhelm - wiedza nie jest przeciwnikiem wiary, zªe jest ograniczanie mo»liwo±ci wyboru, Jednak
Wilhelma na ko«cu zawodzi jego wiara w rozum i jego mo»liwo±ci - buª to grzech puchy, nadmiernej
dumy.
46
ROZDZIA 3. REDNIOWIECZE
Albert - wiara to ±cie»ka duchowa, nauczyciel niewiedz¡cych, misja: doprowadzenie do zbawienia,
robi to wbrew prawom wiary
Dawid - daje wolny wybór, dba o zyczne szcz¦±cie (zabawy, bale). Wªadza powinna dba¢ o dobro
ludzi. Ludzie go nie szanowali, bo nie rozumieli jego zachowa«, chc¡ autorytetu moralnego.
Ka»da wªadza nie respektuj¡ca zasad moralnych b¦dzie miaªa krótki »ywot.
3.0.14 Analiza ostatniej rozmowy Alberta i Jana materiaªem literac-
kim pozwalaj¡cym na podj¦cie dyskusji na nast¦puj¡ce tematy:
Czy zawód spowodowany odkryciem prawdy o nauczycielu mo»e
twórczo wpªyn¡¢ na duchowy rozwój ucznia?; Który z bª¦dów
jest wybaczalny: nie±wiadome zbª¡dzenie w dziaªaniu na rzecz
szczytnej idei, czy ±wiadome wykorzystywanie niezgodnych z ni¡
±rodków?
Sªowa Alberta: Nie wszystko, w co si¦ wierzy jest miªe Bogu. Ale ka»da wiara lepsza od niewiary:
•
Bóg nie jest dla niego najwy»sz¡ warto±ci¡
•
pragmatyk
•
Uwa»a, »e jest m¡drzejszy od Boga i wie lepiej. Twierdzi, »e plan Boski nie uwzgl¦dnia
uªomno±ci czªowieka
•
Uwa»a, »e czyni dobrze.
Rola motywu otwartych bram Arras w prezentowaniu metamorfozy Jana.
Albert wiedziaª, »e Jana nie sta¢ na bunt, czyli na wyjechane z Arras. Pó¹niej jest w stanie si¦
zbuntowa¢ (przeciwko sobie i swojemu zªu) i wyjecha¢ z Arras, ale miasto ma ju» innego wªadc¦. Za
swoje winy wyznacza sobie kar¦ i wyje»d»a z miasta i ju» nie wróci. Rezygnuje ze spokojnego »ycia
(zapewne na wysokim stanowisku). Opuszczaj¡c miasto pó¹niej ratuje wiar¦ w sprawiedliwo±¢ i
w siebie. Przej±cie przez bram¦ jest momentem przeªomowym.
3.0.15 Funkcje toposu ta«ca ±mierci w Rozmowie Mistrza Polikarpa ze
mierci¡
PD: jakie zasady dobrego wychowania zostaªy zawarte w wierszu Sªoty? Wielki testament (z
podr.), Boska Komedia - notatki: geneza, narrator, autor, kompozycja, styl, j¦zyk
motyw ta«ca ±mierci wyst¦puje w formie np. symbolicznej w kulturach pó¹niejszych epok. Do-
wodem na to jest 1. seria Hymnów Jana Kasprowicza, które przedstawiaj¡ apokaliptyczn¡ wizj¦
ko«ca ±wiata jako katastrof¦ ludzko±ci zmierzaj¡cej w pochodzie do wspólnego grobu.
3.0.16 Wiersz Przecªawa Sªoty O zachowaniu si¦ przy stole ¹ródªem
re eksji na temat ponadczasowo±ci podstawowych przepisów do-
brego zachowania
Zasady zaprezentowane w wierszu:
•
go±cinno±¢ - jej ±wiadectwo to suto zastawiony stóª czym chata bogata, tym rada, go±¢ w
dom, Bóg w dom
•
gospodarz biesiady musi nakarmi¢ go±ci, zapewniaj¡c im wªa±ciwe warunki i dba¢ o dobr¡
atmosfer¦ - spokój
47
•
celem wspólnego spo»ywania posiªku jest nie tylko zaspokojenie gªodu, ale - a mo»e przede
wszystkim - zaspokojenie potrzeb duchowych zwi¡zanych z mo»liwo±ci¡ kontaktu z innymi
lud¹mi (biesiada: co± dla ducha i ciaªa)
•
podczas biesiady nale»y bawi¢ s¡siadów rozmow¡ i zanim samemu naªo»y si¦ potraw¦ na
talerz, cz¦stowa¢ osoby obok
•
elementarn¡ spraw¡ jest konieczno±¢ zachowania higieny (odpowiedni strój, wygl¡d)
•
nie wolno wybiera¢ porcji w sposób, który nie jest korzystny dla wspóªbiesiadników
•
wa»ny jest sposób jedzenia: ukrawaj cz¦sto, a maªo
•
nale»y zaj¡¢ wªa±ciwe miejsce przy stole i pami¦ta¢, »e szczególny sposób traktowania zare-
zerwowany jest dla czcigodnych go±ci
•
kobiety maj¡ bardziej ni» m¦»czy¹ni zwraca¢ uwag¦ na przestrzeganie zasad, wr¦cz powinny
czu¢ si¦ stra»niczkami dobrych manier
•
szczególnie przy stole nale»y akcentowa¢ szacunek wobec kobiet, opieku«czo±¢
3.0.17 Boska Komedia Dantego - geneza, problemy zwi¡zane z tytu-
ªem, kompozycj¡, lozo czne aspiracje dzieªa
synteza my±li teologicznej ±redniowiecza, a jednocze±nie skupienie si¦ na czªowieku -> renesans
PD: szczegóªowe notatki na temat etymologii i realnego znaczenia nazwy renesans; periodyzacja
na zachodzie i w Polsce; szczegóªowe de nicje humanizmu i reformacji; wybitni twórcy epoki,
lozofowie. . .
tytuª: Komedia - podkre±la synkretyczny charakter, niespójny, niejednorodny. Wªosi dodali
Boska Komedia - zabieg leksykalizacji tytuªu (zmiany znaczenia) np.: Honoriusz Balzak - twórca
realizmu w sztuce, autor wielotomowego dzieªa powie±ciowego pt. Komedia ludzka, Zygmunt
Krasi«ski: Nie-Boska komedia
Boska Komedia: 3 cz¦±ci: niebo, czy±ciec, piekªo
•
niebo - oprowadza Beatrycze
•
piekªo, czy±ciec - oprowadza Wergiliusz
rozprawiª si¦ z przeciwnikami politycznymi (i z niektórymi papie»ami) opisuj¡c ich w piekle
aspiracje: odnalezienie sensu ludzkiego »ycia
PD: dokona¢ analizy porównawczej toposu za±wiatów w Boskiej Komedii i Odysei
Symbolika cyfr:
•
3: Bóg jest jedno±ci¡ w Trzech Osobach
•
1,3+kombinacje:
3 cz¦±ci utworu, 33 pie±ni w ka»dej z nich + 1 pie±« wst¦pna
tercyna (strofa 3-wersowa) podstawow¡ jednostk¡ kompozycyjn¡
9-kr¦gom piekielnym (3x3) odpowiada 9 nieb i tyle» chórów anielskich
Pocz¡tek podró»y narratora - Dantego w za±wiaty rozpoczyna si¦ w nocy 7-8 kwietnia 1300r.
(uwa»aª to za moment przeªomowy swego »ycia)
Zwierz¦ta:
48
ROZDZIA 3. REDNIOWIECZE
•
pantera - zmysªowo±¢
•
lew - pycha
•
wilczyca - chciwo±¢
•
powy»sze 3 to symbole demonicznych siª
•
gryf (mitologiczny stwór: orzeª + lew) - Pie±« XXIX Czy±¢ca - to Chrystus ( zgodnie z
tradycj¡ ±redniowiecza)
Ro±liny:
•
Mistyczna Ró»a: ukrywa tajemnice bosko±ci, symbol raju
•
kwiaty (ró»e, lilie) - sfera niebia«ska
•
sad - ±wiat w pie±ni XXVI Raju
•
drzewo wiadomo±ci dobrego i zªego - Pie±« XXXII Czy±¢ca
•
Ciemny las - pojawiaj¡cy si¦ w pocz¡tkowych partiach stan grzechu i moralnego zbª¡kania
Planety:
•
Mars - patron chrze±cija«skich rycerzy
•
sªo«ce - teologów
•
Merkury - ludzi niezwykle aktywnych na ziemi
w dziele Dantego mówi¡ o zasªugach zbawionych, natomiast w ±redniowieczu i renesansie
symbolizuj¡ cechy charakteru
Kolory:
•
czerwie«: miªo±¢, lub miªosierdzie, tak»e gniew (w ubarwieniu Gryfa)
•
biel: niewinno±¢, czysto±¢, trwaªo±¢ w wierze
•
ziele«: nadzieja
•
czer«: grzech, zªo
Struktura piekªa:
49
Struktura czy±¢ca:
9 - dolina pokuty
8 - niepokorni
7 - zawistni
6 - zagniewani
5 - leniwi
4 - chciwi, rozrzutni
3 - ªakomi
2 - rozpustni
1 - raj ziemski (Adam, Ewa...)
Struktura nieba:
Sposób pojmowania czasu i wieczno±ci: nad bram¡ piekªa znajduje si¦ napis: Ty, który wchodzisz
»egnaj si¦ z nadziej¡. W piekle w zale»no±ci od kary jedni w¦druj¡ inni pozostaj¡ w bezruchu,
zdarza si¦, »e czas przyjmuje form¦ zamkni¦tego kr¦gu: ciaªa grzeszników rozpadaj¡ si¦ i ª¡cz¡ na
nowo. Dante inaczej ni» ±redniowieczni mistycy pojmowaª wieczno±¢ jako czas bez ko«ca.
3.0.18 Analiza Pie±ni V Boskiej Komedii drog¡ do odkrycia ¹ródeª
grzechów popeªnionych przez ludzi zmysªowych i ujawnienia sto-
sunku Dantego do tego problemu
Motywy wyst¦puj¡ce w Pie±ni III: motyw w¦drówki - droga do zbawienia, motyw bramy, wiatru,
stworzenia ±wiata, wieczno±ci, kary, wie»y Babel, snu, cierpienia, mistrza i ucznia
50
ROZDZIA 3. REDNIOWIECZE
Minos - dlaczego jest on s¦dzi¡ ludzi zmysªowych? ów rozeznawca biegªy ludzkiej winy - byª
rz¡dny wªadzy, pieni¦dzy; Do±wiadczenie Minosa, uleganie rz¡dzy a tak»e liberalne traktowanie
dewiacji erotycznych czyni go znawc¡ ludzkich uªomno±ci
Ludzie zmysªowi, którzy popeªnili grzechy:
•
Kleopatra - rz¡dza wªadzy i cielesne
•
Helena - symbol zwodniczego pi¦kna, które sprawia, »e zmysªy i partykularne interesy bior¡
gór¦ nad dobrem narodu i prowadz¡ do kl¦ski
•
Achilles - pycha, miªo±¢ wªasna, uleganie nami¦tno±ciom
•
Parys - rz¡dza
•
Tristan - poddanie si¦ miªo±ci wbrew nakazom etycznym
•
Paolo i Francesca - zgubny wpªyw opowie±ci o królu Arturze
Stosunek Dantego: lito±¢ mni¦ zmogªa i zmieszany staªem
3.0.19 Analiza fragmentów Wielkiego Testamentu Francois Villona
fragment 1.: autotematyczny, autobiogra czny
fragment 2.:kobiety rzucaj¡ co± na ksztaªt czaru na m¦»czyzn
Rozdziaª 4
Renesans
4.1 Barwy epoki
4.1.1 Wprowadzenie
Powstaje literatura w j¦zykach narodowych. Cenione gatunki to sonet, nowela, pie±«, hymn, epos,
tragedia, komedia, powstaje powie±¢. Cz¦±¢ bogatej szlachty opiekowaªa si¦ artystami, nazywaªo
si¦ to mecenatem. Czªowiek zajmowaª si¦ rozwojem samego siebie (indywidualizm), ale tworzyª te»
wizje idealnego spoªecze«stwa i pa«stwa (utopie, outopos - gr. 'miejsce którego nie ma'). Nazwa
pochodzi z j¦zyka francuskiego.
4.1.2 Humanizm
Termin humanizm powstaª w XIX wieku. W renesansie mówiono jednak o humanistach i oznaczaªo
to ludzi oddaj¡cych si¦ studiom j¦zyków i literatury antycznej. Podwa»yli oni powa»nie rol¦
scholastyki, oraz teocentrycznego ±wiatopogl¡du na rzecz antropocentryzmu.
Erazm z Rotterdamu - niderlandzki humanista, lolog, tªumacz, znawca staro»ytno±ci. Jego naj-
wi¦ksze dzieªo to Pochwaªa gªupoty.
Thomas More - angielski humanista, my±liciel, m¡» stanu, pisarz. Twórca wizji pa«stwa idealnego,
zawartej w dziele Utopia (wersja spolonizowana: Tomasz Morus)
4.1.3 Reformacja
Marcin Luter - mnich augustia«ski, niedoszªy prawnik. Jego wyst¡pienie w 1517 r. byªo gªów-
nie skierowane przeciwko sprzedawaniu odpustów, ale »¡daª reformy ko±cioªa równie» w innych
kwestiach. Uznawaª, »e czªowiek ma podwójn¡ natur¦: duchow¡ (czªowiek duchowy, wewn¦trzny,
nowy) i cielesn¡ (czªowiek cielesny, zewn¦trzny, stary). Odrzucaª dobre uczynki jako drog¦ do
zbawienia i zakªadaª marno±¢ czªowieka we wszystkich kwestiach.
4.1.4 Filozo a i nauka
Giovanni Pico della Mirandola - uczony, lozof, jeden z gªównych przedstawicieli wªoskiego odro-
dzenia. Jego traktat O godno±ci czªowieka uznaje si¦ za manifest humanizmu.
Michel de Montaigne - lozof, z wyksztaªcenia prawnik, najwybitniejszy przedstawiciel odrodze-
nia francuskiego. Swoje re eksje na temat natury czªowieka, sposobu »ycia, instytucji pa«stwa
zamie±ciª w Próbach. Stworzyª gatunek literacki: esej.
51
52
ROZDZIA 4. RENESANS
Niccolo Machiavelli - najsªynniejszy pisarz polityczny, poeta, historyk. Swoje pogl¡dy wyªo»yª w
traktacie politycznym Ksi¡»¦ oraz w Rozwa»aniach o pierwszym dziesi¦cioksi¦gu historii Rzymu
Liwiusza
Andrzej Frycz Modrzewski - jeden z najznakomitszych polskich pisarzy politycznych. Najsªyn-
niejsze jego dzieªo O naprawie Rzeczypospolitej skªada si¦ z pi¦ciu ksi¡g: O obyczajach, O
prawach, O wojnie, O Ko±ciele, O szkole. Caªe dzieªo tra ªo na indeks ksi¡g zakazanych z
powodu wywodów na temat rozdziaªu pa«stwa i ko±cioªa.
4.1.5 Rze¹ba, malarstwo
Leonardo da Vinci - ideaª renesansowego czªowieka peªnego i wszechstronnego (l'uomo universale).
Doskonaªy malarz, rysownik, badacz, in»ynier, autor traktatów o sztuce. Namalowaª Mona Lis¦.
adnego ze swych projektów in»ynierskich ani rze¹biarskich nie urzeczywistniª. Madonna w
grocie, studium ro±liny. Ostatnia wieczerza
Michaª Anioª Buonarroti - najsªynniejszy artysta wªoskiego renesansu. Jego najwi¦ksze dzieªa to
rze¹ba Pieta w Bazylice ±w. Piotra, freski S¡d Ostateczny i stworzenie Adama w Kaplicy
Syksty«skiej. Jutrzenka
Rafael Santi - jeden z najwybitniejszych artystów wªoskiego renesansu, zarazem jeden z najwi¦k-
szych malarzy wszechczasów. Rozgªos zyskaª gªównie dzi¦ki wielu obrazom z motywem Madonny.
Przez pewien czas kierowaª budow¡ Bazyliki ±w. Piotra. Za±lubiny Marii, Madonna ze szczy-
gªem
Giorgio Vasari - humanista, malarz, architekt, historiograf sztuki. Sªaw¦ przyniosªy mu ywoty
artystów wªoskich.
Donatello: Dawid, pos¡g kondotiera Gattamelaty w Padwie
Paolo Uncello: Bitwa pod San Romano
Francesco di Giorgio Martini: Idealne miasto
Giorgione: Trzej lozofowie
Pieter Bruegel: Triumf mierci
4.1.6 Architektura
Filipo Brunelleschi - twórca uwa»any za inicjatora architektury renesansowej. Zaprojektowaª ko-
±cióª Santa Maria del Fiore, oraz San Lorenzo we Florencji.
Donato Bramante - mistrz architektury renesansowej, autor projektu Bazyliki ±w. Piotra. Zapro-
jektowaª Tempietto - pierwszy ko±cióª na planie koªa.
4.2 Notatki z lekcji
4.2.1 Problemy periodyzacyjne i terminologiczne zwi¡zane z renesan-
sem
renesans 'odrodzenie', 'rodzenie si¦ na nowo' - nazwa uniwersalna, powrót do warto±ci antycznych
renesans:
•
odradzanie si¦ kultury antycznej
•
odradzanie si¦ zainteresowa« czªowiekiem
•
odradzanie si¦ koncepcji pi¦kna
4.2. NOTATKI Z LEKCJI
53
Znaczenie realne: wa»na epoka literacka w Europie i w Polsce, narodziªa si¦ we Wªoszech w XIV w.
i trwaªa w Polsce a» do ko«ca XVI w.. Pr¡dy umysªowe: humanizm, reformacja; antropocentryzm
ide¡ epoki.
Cezury: Luter, Druk, Odkrycie Ameryki, Konstantynopol
Polska: II poªowa XV - koniec XVI
PD: Sokóª - przeczyta¢ ({Boccaccio], nowela), ywot czªowieka poczciwego, Odprawa posªów
Greckich, wszystkie treny, lozo a Mikoªaja Reja, motyw sokoªa
antropos gr. 'czªowiek'
Do Wªoszech przybyli uczeni z Konstantynopola z ksi¦gami ( ogromny skarb - wiedza). Poznano
wiele z dotychczas nieznanych pism antycznych.
Renesans: Arystotelizm, Stoicyzm, Platonizm, Epikureizm, Hedonizm
CZOWIEK (1) - SPOECZESTWO (2) - BÓG (3)
cel egzystencji: szcz¦±cie:
•
doczesne
•
wieczne
metoda: harmonia
Filozo a zªotego ±rodka: pogodzenie d¡»enia do szcz¦±cia doczesnego z d¡»eniem do zbawienia;
wybiórczo lozo a kamiennej twarzy w celu zachowania równowagi wewn¦trznej
PD: wszystko o sonecie
4.2.2 Sonet jako gatunek. Obraz ukochanej i próba oddanie istoty uczu-
cia miªo±ci w sonetach do Laury Francesca Petrarchi
sonet - utwór kanoniczny (bardzo rygorystyczne zasady budowy); synteza liryki prowansalskiej i
arabskiej; powstaª na Sycylii; w Polsce gªównie francuski
Z miªo±ci¡, niezale»nie od tego czy jest odwzajemniona, zawsze ª¡czy si¦ z cierpienie, antymoniczne
uczucia (np. marzn¦ - pªon¦)
wizerunek ukochanej - ideaª pi¦kna, (prawie) boski, wyidealizowany, równie» ideaª wewn¦trzny,
tajemnicza
Obecno±¢ ukochanej powoduje sprzeczne uczucia
4.2.3 Delikatno±¢ uczu¢ - czy wspóªczesny czytelnik Sokoªa Boccac-
cia rozumie to poj¦cie?
PD: charakterystyka noweli jako formy literackiej, motyw sokoªa (poj¦cie zwi¡zane z kompozycj¡);
krótkie notatki biogra czne dot. Petrarchi i Boccaccia (informacje o genezie dzieª); kalendarz »ycia
i twórczo±ci Mikoªaja Reja i Jana Kochanowskiego
delikatno±¢ uczu¢ - frazeologizm; nie rani¢ uczu¢ drugiego czªowieka
TODO: imiona
Federiego - wªa±ciciel sokoªa
54
ROZDZIA 4. RENESANS
Federiego byª zakochany w Monie Giowanie, przez co zrujnowaª si¦ wydaj¡c przyj¦cia, bale na jej
cze±¢. Jest zakochany bez wzajemno±ci. M¡» Mony nie sprzeciwia si¦, bo dam¡ serca mo»e by¢
kobiet¡ zam¦»n¡.
Osoba kochana bez wzajemno±ci nie powinna dawa¢ kochaj¡cemu nadziei, czyli przyjmowa¢ pre-
zentów, podarunków. . .
Mona idzie do Federiego po sokoªa naruszaj¡c powy»sz¡ norm¦, która jest jednak mniej wa»na od
dobra umieraj¡cego dziecka.
motyw sokoªa - niespodziewany, nagªy zwrot akcji
Wyszªa za m¡» pod naciskiem braci, aby utrzyma¢ maj¡tek, bo kobieta samotna miaªa bardzo
maªe prawa. Wybraªa m¦»a bez maj¡tku. Wybraªa czªowieka, a nie powi¦kszenie maj¡tku: Wiem
dobrze panowie bracia, »e prawd¦ powiadacie, wol¦ jednak m¦»a bez maj¡tku, a ni»eli maj¡tku
bez m¦»a. Czy pokochaª Federiego? Wyszªa za m¡» z przymusu, a nie z miªo±ci. Nie jest w noweli
ta kwestia zamkni¦ta.
4.2.4 Gargantua i Pantagruel - na czym polega groteskowy charakter
±wiata przedstawionego?
Polegaª na przejaskrawieniu ±wiata nierzeczywistego.
PD: przeczyta ¢ o prekursorach polskiego renesansu
4.2.5 Bajka jako forma literacka. Prekursorzy polskiego renesansu -
analiza wybranych utworów. Najwa»niejsze kwestie zwi¡zane z
tematyk¡ utworów Klemensa Janickiego
bajka - najmniejsza parabola, moraª na ko«cu, ale s¡ wyj¡tki
motywy kruka i lisa - Ezop
Ezop - bajki zwierz¦ce i epigramatyczne
PD: bajka jako gatunek (¹ródªa antyczne i klasycystyczne)
wilcze prawa - prawo d»ungli
lew - siª¡, pycha
alegoria - tylko jedno znaczenie, kod kulturowy
Fedrus - dªu»sze, zwierz¦ce
J. La Fontaine - narracyjne, rozbudowane, dªuga
bajka - gatunek nieproduktywny (ju» si¦ nie pisze)
A.F.Modrzewski pisaª po ªacinie
Elegia O sobie samym do potomno±ci - charakter autobiogra czny, brak rymów (biaªy), pisany
po ªacinie, brak regularno±ci akcentów, charakter eklektyczny - mieszana forma, uwspóªcze±niony
4.2.6 Sylwetka Mikoªaja Reja zwanego ojcem literatury polskiej. Ja-
kie znaczenie dla prezentacji tªa spoªeczno-politycznego renesansu
ma Krótka rozprawa mi¦dzy trzema osobami: Panem, Wójtem,
a Plebanem. Wzorzec szlachcica ziemianina zawarty w ywo-
cie czªowieka poczciwego ±wiadectwem prób zmiany mentalno±ci
polskiej szlachty.
Mikoªaj Rej - prawdopodobnie pisaª po Polsku, bo nie umiaª po ªacinie.
Urodzenie si¦ w rodzinie szlacheckiej nieprawdopodobnie zobowi¡zuje: przede wszystkim dobrze
gospodarowa¢ ziemi¡; równie» powinien ¢wiczy¢ si¦ w rzemio±le rycerskim. Czªowiek jest cz¡stk¡
4.2. NOTATKI Z LEKCJI
55
natury i podlega tym samym prawom: ka»dy czas w »yciu ma swoje obowi¡zki i ¹ródªa przyjem-
no±ci: wiosna - mªodo±¢, lato - wiek dojrzaªy, jesie« - staro±¢, zima - ±mier¢.
ywot czªowieka poczciwego byª zamieszczony jako pierwsza cz¦±¢ Zwierciadªa:
Prawe ±lachectwo jakie by¢ ma:
(. . . ) tedy¢ jeszcze nie to prawe ±lachectwo, gdy cnotami nie b¦dzie ozdobione
Szara pycha jako szkodliwa: grzech pychy powoduje nienaturalne zachowanie
notatka na podstawie podr¦cznika Krzysztofa Mrowcewicza - Staro»ytno±¢ - o±wiecenie:
ywot (. . . ):
•
praktyczne uwagi do »ycia
•
3 etapy »ycia:
od urodzenia do ±rednich lat
±rednie lata
staro±¢
•
zna umiar, rozs¡dny
•
wystrzega si¦ przesady
•
harmonijnie wspóª»yje z natur¡
•
akceptuje przemijanie
4.2.7 Problematyka spoªeczna obecna w Krótkiej rozprawie mi¦dzy
trzema osobami, Panem Wójtem, a Plebanem. . .
ywot czªowieka poczciwego bibli¡ stanu ziemia«skiego: dzieªo ma aspiracje bycia ¹ródªem wzoru
do na±ladowania; s¡ zawarte odpowiedzi na ka»de pytanie.
sybaryta - sens »ycia: picie, jedzenie
próbowaª przekona¢ szlachciców, »e patriotyzm to te» dobre gospodarowanie ziemi¡
harmonia w naturze - cykl roku
PD: przeczyta¢ teksty Reja, polecenia pod tekstem
Krótka rozprawa(. . . ):
forma - dialog - ze ±redniowiecza
przygody - losy, sprawy
4.2.8 TODO: 16 IV 2004
4.2.9 Analiza problemowa Pie±ni o cnocie i Pie±ni o dobrej sªawie
XII - o cnocie
XIX - o dobrej sªawie
1. Re eksja dotycz¡ca cech ±wiadcz¡cych o czªowiecze«stwie: Szkoda zwa¢ czªowiekiem, kto
bydl¦ce »yje - sybarytniczy tryb »ycia, zaspokajanie potrzeb cielesnych nie nadaj¡
warto±ci »ycia: Nie chciaª na Bóg poªo»y¢ równo z bestyjami - u»ycie rozumu i mowy to
podstawowe zadanie
56
ROZDZIA 4. RENESANS
2. Drugi krok ±wiadcz¡cy o ª¡czeniu istnienia z zaspokajaniem potrzeb duchowych: Przeto
chciejmy wzi¡¢ przed si¦ my±li godne siebie, my±li wa»ne na ziemi, my±li wa»ne w
niebie, warto±ci najwy»sze, ideaªy, którym czªowiek powinien podporz¡dkowa¢ »ycie, je±li
chce nada¢ im sens.
3. Cnota i dobra sªawa to podstawowe terminy literackie funkcjonuj¡ce w pie±niach
Kochanowskiego i maj¡ce etyczny charakter. Cnota - warto±¢ absolutna, bezwzgl¦dna,
warto±¢ sama w sobie. Samo je sªu»enie daje czªowiekowi rado±¢, poczucie speªnienia i
sensu egzystencji: Cnota (. . . ) sama ona nagrod¡ i pªac¡ jest sobie i krom nabytych
przypraw ±wietna w swej ozdobie.
4. Która z warto±ci zostaªa umieszczona najwy»ej w hierarchii? Patriotyzm stoi najwy»ej w
hierarchii warto±ci i jest traktowany jako forma religijno±ci: A je±li komu droga otwarta do
nieba, tym, co sªu»¡ ojczy¹nie - ±wiadectwo odnalezienia zªotego ±rodka przez
renesansowego lozofa, który nie widzi sprzeczno±ci w d¡»eniu do zbawienia, wypeªniania
powinno±ci wobec Boga, a realizowaniem zada« wynikaj¡cych z faktu bycia czªonkiem
zbiorowo±ci - narodu.
(a) Inne ±wiadectwo zªotego ±rodka ujawnia Pie±« XXV: d¡»enie do zbawienia, oraz
korzystanie z dóbr tego ±wiata
5. W jaki sposób czªowiek renesansu realizuje swoje patriotyczne powinno±ci? W dobie
humanizmu postulowano sªu»enie ojczy¹nie zgodnie z umiej¦tno±ciami, predyspozycjami:
Sªu»my poczciwej sªawie, a jako kto mo»e, niech ku po»ytku dobra wspólnego pomo»e.
Sposoby, mo»liwo±ci:
(a) kto ma inteligencj¦, wiedz¦, umiej¦tno±ci wysªowienia si¦, porozumiewania si¦, niech
szczepi mi¦dzy ludzi dobre obyczaje, stoi na stra»y praw
(b) kto ma siª¦, m¦stwo -> rycerz, wojownik, »oªnierz, sªu»enie w dobrej wierze, musz¡
by¢ ±wiadomi celu
(c) lepiej odda¢ »ycie w dobrej sªawie ni» umrze¢ w cieniu darmo, czyli w staro±ci,
chorobie
6. Re eksje zwi¡zane z interpretacj¡ pie±ni o cnocie, a dotycz¡ce doli czªowieka zasªuguj¡cego
na najwy»szy szacunek. Punkt odniesienia: portret wspóªczesnego ±wiata ukazany w
wierszu pt. Pan Cogito o cnocie Z. Herberta, Portret ko«ca wieku tego autora, a tak»e
Schyªek Wieku W. Szymborskiej: . . . generaªowie wªadzy atleci, Bóg miaª nareszcie
uwierzy¢ w czªowieka dobrego i silnego, ale dobry i silny to ci¡gle jeszcze dwóch ludzi.
Cnota ª¡czy si¦ z zazdro±ci¡ innych ludzi, ich zawi±ci. Próbuj¡ go zdyskredytowa¢,
umniejszy¢ jego warto±¢.
PD: przeczyta¢ Pie±« V, retoryka
4.2.10 Pie±« o spustoszeniu Podola przez Tatarów (Pie±« V z Ksi¡g
wtórych) - mow¡ retoryczn¡ podejmuj¡c¡ problem sposobów
realizacji idei patriotyzmu
PD: charakterystyka mowy retorycznej jako formy wypowiedzi, styl retoryczny i umie¢ wskaza¢
wªa±ciwe temu stylowi ±rodki artystycznego wyrazu. ródªa: podr¦cznik, sªownik terminów
literackich, J. Polski A-Z teoria literatury i elementy wiedzy o kulturze
mowa retoryczna - cel, stanowisko, przewidzie¢ kontrargumenty i natychmiast je zbi¢ - apostrofy,
wykrzyknienia, eksklamacje
4.2. NOTATKI Z LEKCJI
57
Kochanowski studiowaª retoryk¦ w Padwie
TODO: uzupeªni¢ analiz¦ pie±ni
Pie±« V:
•
motyw podatków - forma patriotyzmu, nie rozumiana przez szlacht¦
•
konieczno±¢ wynaj¦cia wojska najemnego jako puklerza, który obroniªby ciaªa Polaków
•
odwet byªby gªupot¡ i byªby ±mierciono±ny
•
najpierw nale»y zabezpieczy¢ granice, zapobiega¢, zamiast w ostatniej chwili w panice
bezsensownie samemu walczy¢
•
wzywanie do patriotyzmu poprzez granie na dumie narodowej
•
Odwoªuje si¦ do wielu uczu¢
4.2.11 Funkcjonowanie motywu arkadii w Pie±ni ±wi¦toja«skiej o So-
bótce - pie±ni panny XII - uznawanej przez wielu za pierwsz¡
polsk¡ sielank¦.
Jaka my±l lozo czna zawarta w Pie±ni panny XII wzbogaca o wa»ny element wiedz¦ o koncepcji
»ycia renesansowego my±liciela? A niedoro±li wnukowie,\ chyl¡c si¦ ku starszej gªowie,\wykn¡
przestawa¢ na male: nauczy¢ si¦ cieszy¢ z tego co si¦ posiada
PD: sielanka jako forma literacka
wie±ne wczasy i po»ytki - korzy±ci pªyn¡ce z mieszkania na wsi
wie± jest najlepszym miejscem do »ycia:
•
harmonia z natur¡ (mit: uszlachetnia)
•
obcowanie z pi¦knem natury uszlachetnia
•
wolno±¢, niezale»no±¢ od innych ludzi i ich kaprysów
Szcz¦±cie:
•
cieszy¢ si¦ z tego co si¦ ma
•
post¦powa¢ moralnie
•
sªu»y¢ warto±ciom absolutnym: cnocie i dobrej sªawie
•
przede wszystkim by¢ patriot¡
58
ROZDZIA 4. RENESANS
4.2.12 Przygotowanie do pracy klasowej
1. Przygotowa¢ analiz¦ Muzy bior¡c pod uwag ¦ poznan¡ analiz¦.
2. Powtórzy¢ poznan¡ analiz¦ Pie±ni XXV i wª¡czy¢ ja do systemu pogl¡dów renesansowego
my±liciela (religijny).
3. Nauczy¢ si¦ problemowej analizy pie±ni XXI i XIX.
4. Przestudiowa¢ funkcje wszystkich poznanych opisów natury (+Rej).
5. Próby zmiany mentalno±ci Polskiej szlachty w twórczo±ci Reja i Kochanowskiego
6. Styl retoryczny i mowa retoryczna, oraz styl Rejowski
PD: Odprawa posªów Greckich
4.2.13 Odprawa posªów Greckich Jana Kochanowskiego: pierwsz¡ Pol-
sk¡ tragedi¡ humanistyczn¡; utworem dramaturgicznym ujaw-
niaj¡cym znamienne, oryginalne cechy (w stosunku do antycz-
nego kanonu); tragedi¡ parabol¡ ukazuj¡c¡ tragiczny los ka»dego
nierz¡dnego królestwa; tekstem ujawniaj¡cym tragizm Ante-
nora maj¡cy wpªyw na sposób rozumienia realizacji idei patrio-
tyzmu
Renesansowa teoria literatury wprowadziªa dwa nowe terminy:
•
tragedia regularna - respektuje konieczne elementy antycznego kanonu
•
tragedia nieregularna - utwór w którym przewa»aj¡ cechy oryginalne
Odprawa to dramat parabola uzmysªawiaj¡cy odbiorcom, »e ka»de pa«stwo, w którym ani
prawa wa»¡, ani sprawiedliwo±¢ ma miejsca, a wszystko zªotem kupi¢ trzeba - sko«czy jak Troja
Oryginalno±¢:
•
brak Fatum - los Troi jest zawiniony
•
anachronizm - elementy nie pasuj¡ce do antyku
•
tragedia racji nierównorz¦dnych (patriotyzm kontra korzy±ci materialne)
•
autonomiczno±¢ pie±ni
•
reinterpretacyjna koncepcja Heleny: o ara, skazana na cierpienia
•
wiersz wolny, biaªy
•
chór panien troja«skich, a nie starców (s¡ one towarzyszkami Kasandry)
•
widzenie Kasandry zawiera katastrof¦, a wi¦c zagªad¦ Troji, st¡d pªynie wniosek, »e
bohaterem dramatu jest spoªecze«stwo Troji. S¡ bohaterowie wiod¡cy (Antenor,
Aleksander. . . ), ale to Troja jest bohaterem tragedii
•
elementy Polskie:
stukanie lask¡
4.2. NOTATKI Z LEKCJI
59
nazwy urz¦dów: starosta, rotmistrz, Agamemnon nazwany hetmanem
uwypuklona kwestia stra»nic
Czy Odprawa jest tragedi¡ regularn¡?
•
temat mitologiczny
•
wysoki bohater, j¦zyk i styl
•
zachowany ukªad kompozycyjny (epejzodiony, stasimony)
•
jest katastrofa - najwa»niejszy element fabuªy
•
zderzone s¡ racje, wyst¦puje kon ikt tragiczny
•
z koncepcj¡ Antenora ª¡czy si¦ poj¦cie tragizmu
•
zachowana zasada trzech jedno±ci
Wniosek: regularna
Na czym polega tragizm Antenora?
•
zrobiª wszystko co mógª, aby przekona¢ rad¦, i» Trojanie nie maj¡ racji i wojna przez nich
prowadzona jest niesprawiedliwa
Podziaª wojen na sprawiedliwe i niesprawiedliwe wprowadziª najwi¦kszy my±liciel
renesansu Erazm z Rotterdamu
(co dowodzi jak wielkim byª gªupcem)
•
zostaª zmuszony do tragicznego wyboru mi¦dzy równowa»nymi warto±ciami:
patriotyzm
sprawiedliwo±¢, uczciwo±¢
•
wybraª patriotyzm (zostaª w Troji, wr¦cz wprowadza now¡ koncepcj¦ dziaªania
ofensywnego by zwi¦kszy¢ szans¦ wygranej), ale to czªowiek rozdarty wewn¦trznie
±wiadomy faktu, i» dla realizacji idei miªo±ci do ojczyzny sprzeniewierzyª si¦ sprawiedliwo±ci
Odprawa jest tragedi¡ racji, a wi¦c psychologiczne sylwetki bohaterów nie zostaj¡ pogª¦bione
w zwi¡zku w tym problem tragizmu bohatera musi zosta¢ odkryty przez odbiorców. Dramat
Szekspirowski przenosz¡cy problem tragizmu do wn¦trza bohatera caª¡ koncepcj¦ utworu podpo-
rz¡dkowuje jego uzewn¦trznieniu
Czy pie±« [Wy którzy pospolit¡ rzecz¡ wªadacie] mogªaby by¢ lektur¡ obowi¡zkow¡ posªów?
4.2.14 Jak¡ rol¦ peªniª stoicyzm w systemie pogl¡dów zawartych w Pie-
±niach Jana Kochanowskiego? Treny Jana z Czarnolasu: prze-
jawem kryzysu renesansowego ±wiatopogl¡du; poetyckim cyklem
inspirowanym antyczn¡ i biblijn¡ tradycj¡; dzieªem, w którym
funkcjonuj¡ toposy wywodz¡ce si¦ z Biblii i mitologii
Zenon z Kition - zde niowaª cnot¦ moraln¡
Rozprawa ze stoicyzmem - z tzw. lozo ¡ kamiennej twarzy
Skoro po zimie jest wiosna, po kryzysie (zima) jest rado±¢ (wiosna)
Stoicyzm: Je±li w chwilach radosnych b¦dziemy ukrywa¢ uczucia w sobie, to w chwilach nieszcz¦-
±liwych te» sobie z nimi poradzimy (Pie±« o cnocie)
60
ROZDZIA 4. RENESANS
1. Najistotniejsza cecha opisu natury - zmienno±¢, przede wszystkim cykliczno±¢
2. Zwi¡zek zjawisk wyst¦puj¡cych w przyrodzie z prawami, którym podlega ludzkie »ycie ª¡czy
si¦ z tez¡, i» czªowiek jest cz¡stk¡ natury i podlega tym samym prawom.
3. Kochanowski wyznaczyª lozo i kamiennej twarzy rol¦ tarczy chroni¡cej wewn¦trzn¡ rów-
nowag¦ czªowieka przed czynnikami od niego niezale»nymi, a mog¡cymi j¡ zburzy¢ (choroba
i ±mier¢ bliskiej osoby, kl¦ska »ywioªowa). Postawa stoickiego m¦drca caªe »ycie pracuj¡cego
nad tym, by caªkowicie w ka»dej sytuacji móc zapanowa¢ nad emocjami, reakcjami, wªasn¡
natur¡ byªa wa»nym elementem renesansowego pogl¡du.
4. Eklektyczny charakter renesansowej lozo i ujawnia si¦ w Pie±ni IX w postaci:
•
poª¡czenie pogl¡dów stoickich z toposem fortuny i odwoªaniem si¦ do wiary odbiorcy,
który powinien zawierzy¢ Opatrzno±ci
Tren - »al, lament, epicedium, poezja funeralna (»aªobna, pogrzebowa)
Elementy kompozycyjne:
•
cz¦±¢ pochwalna
•
ujawnienie wielko±ci poniesionej straty
•
»al
•
pocieszenie, konsolacja
•
upomnienie
ostatnie 2 elementy znajduj¡ si¦ w Trenie XIX
Na czym polega oryginalno±¢ cyklu trenów:
•
dzieªem jest cykl, a nie ka»dy jeden z osobna
•
przeniesienie kompozycji trenu antycznego na caªy cykl utworów
•
cykl funeralnych utworów poetyckich, który stanowi pami¦tnik lozo a przypominaj¡cy trak-
tat lozo czny zawieraj¡cy rozrachunek z renesansowym ±wiatopogl¡dem
•
autobiogra zm cyklu
•
bohaterem nie jest osoba powa»ana i zasªu»ona, ale dziecko
Wiara podmiotu lirycznego zaªamuje si¦. Kwestionuje istnienie »ycia po ±mierci.
IX - w¦drówka duchowa do góry
apostrofa do M¡dro±ci (lekko ironiczna)
PD: z Trenu X wypisa¢ cytaty o toposie za±wiatów i ka»dy podda¢ analizie ujawniaj¡cej ¹ródªa
inspiracji
Tren X - liryka zwrotu do adresata: Gdzie±kolwiek jest, je±li± jest lituj mej »aªo±ci - zwrot do
Urszuli, kryzys wiary
najwi¦ksze ¹ródªo cierpienia - brak Urszuli
pocieszenie - pojawienie si¦ córki
XIX:
tytuª sugeruje, »e tre±ci¡ b¦dzie relacja ze snu, lecz w tek±cie jest to poddane w w¡tpliwo±¢
widzenia - wizje, osoby i gªosy nie z tego ±wiata: Odprawa posªów. . . - widzenie Kasandry
4.2. NOTATKI Z LEKCJI
61
liryka bezpo±rednia, po±rednia, inwokacyjna: fragment zawieraj¡cy wypowied¹ matki do Jana,
który si¦ nie odzywa, to liryka która przybiera ksztaªt dialogu udramatyzowanego
bohater wiersza - posta¢ wyst¦puj¡ca, ale nie wypowiadaj¡ca si¦: tu: Urszulka
2 podmioty liryczne: Jan, matka
Wypowied¹ matki informuje: »e przyniosªa Urszul¦ w celu ukojenia cierpienia Jana, które niszczy
jego zdrowie; »e lament Jana dotarª w za±wiaty (ogrom »alu): przyczyna pojawienia si¦ matki z
Urszul¡
ywot pozaziemski jest wa»niejszy od »ycia ziemskiego
Duch przyj¡ª ksztaªt ciaªa, by da¢ si¦ rozpozna¢ ojcu
Urszula modli si¦ za rodziców
Matka: Czy »al Jana pªynie z tego, »e Urszula nie zaznaªa rozkoszy »ycia? Argumenty: rozkosze
ziemskie zawsze ª¡cz¡ si¦ z bólem; Urszulka nic nie straciªa
ywot wieczny: brak trosk, brak bólu, pracy, chorób, staro±ci, nieszcz¦±¢ itp.
PD: fraszka
4.2.15 Analiza porównawcza Trenu XIX i wiersza Bolesªawa Le±miana
pt. Urszula Kochanowska
Analiza stylu: XIX - styl retoryczny (wypowied¹ Matki: elementy mowy retorycznej, podkre±la,
perswaduje wy»szo±¢ nieba nad ziemi¡)
Urszula Kochanowska:
•
niebo to druga ziemia
•
Bóg nie jest ¹ródªem absolutnego szcz¦±cia
•
niebo jest gorsze od ziemi
•
polemika z chrze±cija«sk¡ wizj¡ nieba
•
prawdziwym ¹ródªem szcz¦±cia jest ziemia
•
podmioty liryczne: Urszula, Bóg
•
wprowadzony dialog - forma z dramatu
•
liryka bezpo±rednia, po±rednia, forma dialogu
•
rodzaje mów: niezale»na
•
sytuacje liryczna: niebo-pustkowie
•
Bóg - ojciec, dobrotliwy, »yczliwy, speªnia marzenia
•
Urszula ma ziemskie pragnienia, jest ±wiadoma, »e jej pro±ba jest nie na miejscu. Urszula
my±li jak dziecko.
•
iluzja domu Czarnoleskiego
•
Bóg u±wiadamia Urszuli, »e szcz¦±cie teraz ma pªyn¡¢ z obcowania z Bogiem, ale ona tego
nie rozumie
•
sen wieczny odp¦dzam - nie respektuje praw nieba
•
jest rozczarowana, »e to Bóg, a nie jej rodzice
62
ROZDZIA 4. RENESANS
•
reinterpretacja toposu nieba
•
styl potoczny, kolokwialny
•
stylizacja, archaizacja
•
w Trenie XIX stanowi¡cym podsumowanie swoistego traktatu lozo cznego b¦d¡cego roz-
rachunkiem ze stoicyzmem zastosowano styl retoryczny
•
PD: zebra¢ wiadomo±ci na temat Mikoªaja S¦pa Sa»y«skiego, meta zyka, poezja meta zyczna
4.2.16 TODO: Mikoªaj S¦p Sa»y«ski
4.2.17 Psalm biblijny (charakterystyka gatunku) i jego parafrazy
parafraza - przeróbka
brak rymów
styl biblijny: anafora, paralelizm skªadniowy, pytania retoryczne, styl patetyczny, sªownictwo
lozo czne, apostrofy, inwersja
paralelizm skªadniowy: powtarzanie si¦ konstrukcji skªadniowych zdania. Np. Dosyciem znaª
dotychczas uczy Twe zamknione, \ Dosyciem znaª i nazbyt oczy odwrócone
paralelizm wersetu biblijnego: werset jest zwykle caªo±ci¡ tre±ciow¡ zbudowany byª równolegle,
paralelnie, drugi czªon powtarza, uzupeªnia b¡d¹ przeciwstawia si¦ my±li z czªonu pierwszego. Pa-
ralelizm mo»e równie» polega¢ na powtarzaniu pewnego motywu, zestawieniu pytania i odpowiedzi,
rozwijaniu my±li. W wersetach 3-czªonowych trzeci stanowi zwykle zako«czenie, podsumowanie
dwóch poprzednich.
4.2.18 ródªa tragizmu Hamleta - tytuªowego bohatera dramatu Szek-
spira analizowane przy wykorzystaniu dost¦pnych przekªadów
wypowiedzi postaci ko«cz¡cej pierwszy akt
The time is out of joint:
O cursed spite,
That even I was born
to set it right
Stanisªaw Bara«czak:
Ten czas jest ko±ci¡ wyªaman¡ w stawie - jak mo»na liczy¢, »e ja j¡ nastawi¦?
Maciej Sª¡czy«ski:
Czasie zwichni¦ty - jak ci nie zªorzeczy¢
Po có» rodziªem si¦, by ci¦ wyleczy¢?!
Józef Paszkowski:
wiat wyszedª z formy
i mnie to trzeba wraca¢ go do normy!
Jarosªaw Iwa»kiewicz:
wiat wyszedª z orbit i mnie to los srogi
Ka»e prostowa¢ jego bª¦dne drogi?
Witold Chwalewik:
Czas ze stawów wyskoczyª:
Nadzwyczaj to przykre,
em si¦ narodziª po to,
aby je zestawi¢
4.2. NOTATKI Z LEKCJI
63
Roman Bronlsteatter:
Z kolein wypadª ±wiat! Fatum ponure!
Czym si¦ urodziª, by go d¹wign¡¢ w gór¦?
W. Tarnawski:
Zwichni¦ty czas, w przekl¦tym ja momencie
Rodziªem si¦, by leczy¢ to zwichni¦cie.
Hamlet po spotkaniu z duchem ojca:
•
wstrz¡±ni¦ty
•
wie, »e tylko on mo»e to naprawi¢
•
tylko on wie, co na prawd¦ zaszªo
Zdarzenie:
•
wielkie zagro»enie
•
grozi ±mierci¡ duchow¡
•
jedyny ±rodek naprawy jest nieetyczny
Kwestie zawarte w wypowiedzi:
•
zostaª zakªócony ªad moralny
wªadc¡ jest zbrodniarz
•
rozkªad ±wiata
•
wiedza, któr¡ posiada zobowi¡zuje do czynnego dziaªania
•
konieczno±¢ wyboru metod dziaªania
nie mo»e wybra¢ zgodnej z wªasn¡ moralno±ci¡
•
ujawnia tragiczn¡ dol¦ bohatera
•
czy jednostka jest w stanie ud¹wign¡¢ ci¦»ar naprawy ±wiata
motyw teatru w teatrze - w celu upewnienia si¦ czy na pewno musi zabi¢
caªy czas dorasta do wypeªnienia misji
Hamlet dokonaª zemsty, ale czy dorósª do wykonania misji nie jest rozstrzygni¦te w utworze. Zabiª
Klaudiusza, ale pomimo, »e wykonaª misj¦, spowodowaª rozkªad pa«stwa.
Rozstanie si¦ Hamleta z Ofeli¡:
•
chciaª j¡ ocali¢ od losu, który jej groziª, gdyby przebywaªa z nim
•
rozstaª si¦ z ni¡ najbrutalniej jak umiaª w celu, »eby mie¢ pewno±¢, »e nie wróci
•
nie doceniª siªy uczucia
•
post¦powanie Hamleta doprowadziªo do szale«stwa, a nast¦pnie do samobójstwa Ofeli¦
Przystanie na propozycj¦ Klaudiusza byªoby jeszcze gorsze dla jego wn¦trza, bo zdradziªby samego
siebie. W obu wypadkach (czynno±¢, bierno±¢) b¦dzie stracony zycznie i duchowo.
Zabiª ojca Ofelii. Byª to za du»y dla niej ci¦»ar.
Lady Makbet: za du»y byª ci¦»ar psychiczny zwi¡zany ze strachem przed kar¡ (a nie z poczuciem
winy i wyrzutami sumienia) -> wpadªa w obª¦d.
64
ROZDZIA 4. RENESANS
4.2.19 Analiza tre±ci i formy sªynnych monologów Hamleta podstaw¡ do
rozwa»a« na temat dylematów moralnych bohatera tragicznego
Fragment w tªumaczeniu Stanisªawa Bara«czaka:
By¢ albo nie by¢ - oto jest pytanie.
Kto post¦puje godniej: ten, co biernie
Stoi pod gradem zajadªych strzaª losu,
Czy ten, co stawia opór morzu nieszcz¦±¢
I w walce kªadzie im kres?
Pytanie o godno±¢:
•
bierno±¢: ocala »ycie, unicestwienie duchowe
•
walka: Hamlet:
nieetyczne ±rodki
unicestwienie zyczne i duchowe w imi¦ wy»szej idei
∗
tragizm
Samobójstwo nie jest tu rozwi¡zaniem:
•
powstrzymuje go ludzki strach
•
w wypadku Hamleta jest to bierno±¢
Cierpienie na ziemi:
•
opieszaªo±¢ prawa
•
byle zero upokarza cierpliw¡ warto±¢
•
bezczelno±¢ wªadzy
•
zniewaga
Tragizm bohatera wynika z konieczno±ci wyboru pomi¦dzy metodami dziaªania: mo»e pozosta¢
biernym, co jest sprzeczne z jego moralno±ci¡, oraz mo»e dziaªa¢, ale jedynym sposobem jest
metoda nieetyczna, co równie» niszczy wewn¦trznie bohatera, ale utrzymuje jego honor.
4.2.20 Szekspirowskie sposoby ujawniania cech i tajemnic natury ludz-
kiej
Makbet - byª uwa»any za walecznego, oddanego królowi; »¡dza zdobycia wªadzy wygrywa z jego
moralno±ci¡
Lady Makbet szanta»uje go, podjudza, kusi, popiera, »eby Makbet zabiª króla. Gra na jego
honorze i uczuciach.
Zabija, bo pragnie akceptacji »ony i wªadzy.
Problem odporno±ci psychicznej i nierozró»nialno±ci dobra i zªa. Tu byªa odporno±¢ psychiczna.
Lady Makbet wydawaªo si¦, »e ma nerwy ze stali, ale jednak nie wytrzymaªa ci¦»aru tego co
uczyniªa. Widziaªa na r¦kach plamy krwi, których nie mo»e zmy¢ i czuªa jej zapach. Makbet
wytrzymuje do ko«ca (psychicznie).
Miaª mo»liwo±¢ zachowania »ycia, ale nie honoru (miaª by¢ wytykany palcami itp.), ale t¡ mo»li-
wo±¢ odrzuciª, wybieraj¡c ±mier¢ honorow¡ w walce (pojedynek).
Ró»nice wzgl¦dem tragedii antycznej (uzupeªnienie kartki):
•
tragizm przeniesiony do wn¦trza bohatera
Czarownice - prezentuj¡ Makbetowi mo»liwo±¢ przej¦cia wªadzy
4.2. NOTATKI Z LEKCJI
65
4.2.21 Tren Fortynbrasa Z. Herberta ¹ródªem re eksji na temat roli
idealizmu i pragmatyzmu w ludzkim post¦powaniu
PD: pragmatyzm
Fortynbras - Norweg, przejmuje tron Danii po ±mierci rodziny królewskiej
Tren: Fortynbras nie darzy szacunkiem Hamleta, drwi z niego
•
liryka zwrotu do adresata
•
monolog udramatyzowany
czarne sªo«ce o zªamanych promieniach: nie daje ±wiatªa, warto±ci
str¡cone gniazda: gniazdo - narodziny; str¡cone - ju» nic si¦ w nich nie narodzi
mi¦kkie panto e: ubiór domowy - tam powinien by¢
gªowa osobno, szpada osobno...: brak harmonii
to b¦d¡ moje manewry przed obj¦ciem wªadzy: chce zastraszy¢ ludzi; demonstracja siªy
nie by¢ do »ycia: nie umie »y¢ w spoªecze«stwie
krysztaªowe poj¦cia: idealizm
glina ludzka: pragmatyzm
nawet oddycha¢ nie umiaªe±: skrajnie nieprzystosowany do »ycia
widok... na tarcz¦ zegara: ±wiadomo±¢, »e ma ograniczony czas
Fortynbras nie rozumie dlaczego ludzie czcz¡ takich jak Hamlet
66
ROZDZIA 4. RENESANS
Rozdziaª 5
Barok
5.0.1 Barok - problemy terminologiczne zwi¡zane z nazw¡; kwestie pe-
riodyzacyjne, próba ujawnienia ¹ródeª nowej koncepcji pi¦kna
1. Barok nie jest terminem uniwersalnym: w wi¦kszo±ci krajów oznacza epok¦, bywa bowiem
czasem u»ywany wyª¡cznie jako nazwa kierunku (styl renesansowy -> styl barokowy -> styl
klasycystyczny)
2. Etymologia:
•
port. barocco 'perªa o nieregularnym ksztaªcie'
•
wª. barocco 'napuszony, dziwaczny'
•
w dawnej logice - nazwa bª¦du w my±leniu
Pi¦kne jest to co szokuje, pora»a, epatuje (wywoªuje silne emocje), zadziwia
Nie mówi¢: przerost formy nad tre±ci¡!
ródªa: rzeczywisto±¢ czªowieka w XVII w., wojny religijne, ±wiadomo±¢, »e jest si¦ pyªem we
wszech±wiecie, niepokój epoki
Barok jest podobny do wspóªczesno±ci.
Czªowiek »yje w l¦ku i ±wiadomo±¢ niewiedzy. Spostrzega rzeczywisto±¢ jako chaos. Potrzebuje
silnych wra»e«, pozwalaj¡cych odreagowa¢.
PD: konceptyzm, marinizm, gongoryzm, poezja meta zyczna, sarmatyzm
Nurty w literaturze polskiej:
•
nurt poezji meta zycznej
•
nurt literatury dworskiej = poezja marynistyczna = poezja ±wiatowej rozkoszy
•
nurt literatury sarmackiej = ziemia«skiej = szlacheckiej: Wacªaw Potocki, Jan Chryzostom
Pasek
5.0.2 Analiza tre±ci i formy Niestatku II i Do trupa J. A. Morsztyna
wprowadzeniem do prezentacji barokowych konceptów i wykorzy-
stywanych przez twórców epoki ±rodków artystycznego wyrazu
Do trupa:
•
Zadanie: problem m¡k, ogrom cierpie« nieszcz¦±liwie zakochanego
67
68
ROZDZIA 5. BAROK
•
Koncept: porównanie do trupa; barokowy paradoks (jest w gorszej sytuacji od trupa).
•
Wybraª najtrudniejsz¡ form¦: sonet
•
paradoks, antyteza, oksymoron
- kochanek
~~~ trup
~~~ paradoks
~~~ antyteza
~~~ antyteza
~~~ antyteza
~~~~~~
~~~
~~~
~~~
~~~
~~~~~~
\
/ paradoks
Bierze pod uwag¦ ró»ne wzgl¦dy: stan skupienia, temperatur¦, ±wiatªo, sytuacj¦, siªy »ywotne...
Niestatek II:
•
Zadanie: jak uczucia wpªywaj¡ na postrzeganie bliskiej osoby; niestaªo±¢ m¦skich uczu¢
•
Koncept: pokaza¢ t¡ sam¡ kobiet¦ widzian¡ oczami tego samego m¦»czyzny raz podczas
zgody, a raz po zwadzie
•
zgoda
zwada
oczy
ogie«
popióª
czoªo
zwierciadªo
maglownia
wªos
zªoto
paj¦czyna
z¡b
perªa
szkapia ko±¢
skóra
zsiadªe mleko blejwas blady
usta
koral
czelu±¢
policzki
purpura
tr¡d
•
hiperbolizacja, kontrast; wiersz jest ±rodkowo symetryczny ;)
PD: lozo e, Naborowski
5.0.3 Koncept bohaterem barokowej poezji. Analiza tre±ci i formy wy-
branych wierszy J.A. Morsztyna i D. Naborowskiego. Tªo lozo-
czne epoki - jego zwi¡zek z koncepcj¡ pi¦kna, ±wiata przedsta-
wionego, rodzajem wykorzystywanych ±rodków stylistycznych.
W przemówieniach publicznych te» musiaª by¢ koncept
O±wiecenie obarczaªo sarmatyzm o zª¡ sytuacj¦ w pa«stwie. Monitor przeprowadziª kampani¦
antysarmack¡, co spowodowaªo pogard¦ dla polsko±ci, z czego szybko si¦ ockni¦to (ale za pó¹no).
Bez sarmatyzmu by nas nie byªo (pomógª przetrwa¢ ±wiadomo±ci narodowej w czasie niewoli).
Niestatek:
69
•
Zadanie: przedstawi¢ niemo»liwo±¢ osi¡gni¦cia stateczno±ci kobiet
•
Koncept: wyliczenie abstrakcyjnych zdarze«, które s¡ bardziej prawdopodobne ni» statecz-
no±¢ kobiet. W nale wiersza - paradoks barokowy. hiperbolizacja
O swej pannie:
•
Zadanie: niezwykªo±¢ urody swojej panny, poprzez ukazanie bieli karnacji szyi i twarzy
•
Koncept: przedstawienie rzeczy z natury biaªych i poprzez gradacj¦ pokaza¢, »e bielsza jest
twarz ukochanej. Anafora, porównanie, hiperbola...
Do panny:
•
Zadanie: niewzruszono±¢ serca kobiety
•
Koncept: przedstawienie rzeczy, które powszechnie uchodz¡ za twarde (z natury, lub po
jakich± zabiegach) i przez gradacj¦ twardsze serce panny
Do Hanny:
•
Zadanie: nieczuªo±¢ Hanny
•
Koncept: Najpierw palec, potem serce
5.0.4 Sposoby funkcjonowania motywu vanitas w poezji doby baroku
mi¦dzy innymi D. Naborowskiego
Krótko±¢ »ywota:
•
Zadanie: przedstawienie krótko±ci »ycia w poª¡czeniu z motywem marno±ci
•
Koncept: zatarcie ró»nic mi¦dzy przeszªo±ci¡, tera¹niejszo±ci¡ i przyszªo±ci¡; nieuchwytno±¢
chwili; wyliczenie: rzeczy krótkotrwaªe, ulotne, zmienne; hiperbola
•
Vanitas: »ycie jest krótkie i trzeba si¦ spieszy¢ z realizacj¡ warto±ci duchowych
Marno±¢:
•
Zadanie: daje recept¦ na »ycie, które trwa tak krótko
•
poeta byª reprezentantem poezji dworskiej, ale uprawiaª te» liryk¦ meta zyczn¡
•
w utworze ujawniaj¡ si¦ ispiracje lozo ¡ antyczn¡ zwi¡zan¡ z epikureizmem i stoicyzmem
•
postulowany przez podmiot liryczny umiar wywodzi si¦ z systemu pogl¡dów Zenona z Kition
5.0.5 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych poznanych wierszy D. Naborow-
skiego. Przygotowanie do pisania wªasnego stylizowanego tekstu
PD: Wacªaw Potocki, sarmatyzm
Charakterystyka stylem Jana Chryzostoma Paska
Jak przygotowa¢ si¦ do pracy?
•
Pie±« V Monachomachii - kodeks satyryka
70
ROZDZIA 5. BAROK
•
pami¦tniki
•
notatki na temat wszystkich rodzajów stylizacji
•
notatka na temat stylu barokowego w prozie
•
makaronizowanie - wtr¡canie obcych zwrotów - tu z ªaciny
•
¹ródªo makaronizmów - sªownik wyrazów obcych
5.0.6 Muza sarmacka Wacªawa Potockiego - analiza wybranych utwo-
rów autora Wojny Chocimskiej punktem wyj±cia do rozwa»a« o
blaskach i cieniach sarmatyzmu
Wojna Chocimska - wzór, napisana 50 lat po potrzebie chocimskiej
PD: biogra a Wacªawa Potockiego, tytuªy tomów wierszy, tytuª eposu; przeczyta¢ utwory z podr¦cz-
nika, oraz wykona¢ ustnie ¢wiczenia pod nimi; notatka o Wojnie Chocimskiej: geneza, kompozycja,
zaªo»enia ideowe
szlachectwo zobowi¡zuje: ª¡czy si¦ z odpowiedzialno±ci¡
prywata - przedkªadanie warto±ci wªasnych nad spoªeczne; wykorzystywanie swojej pozycji do
wªasnych celów
dzi¦ki sarmatyzmowi przetrwali±my jako naród lata niewoli
kultura zostaªa zapisana w Panu Tadeuszu:
•
jedzenie, picie
•
architektura
•
zachowania
•
strój
•
...
kultura sarmacka (szlachecka) jest kultur¡ polsk¡
5.0.7 Czuj! Stary pies szczeka Wacªawa Potockiego i Pie±« V Jana
z Czarnolasu - dwa sposoby mówienia o kwestiach dotycz¡cych
braku patriotyzmu
Jeden z czterech rodzajów tematów maturalnych: wiersz Potockiego wydrukowany pod tematem,
natomiast tre±¢ Pie±ni o spustoszeniu Podola przez Tatarów nale»y pami¦ta¢, a tak»e zna¢ sprawy
zwi¡zane z jej form¡
Czuj! ...
•
podmiot liryczny - patriota - stary pies ªa«cuchowy
•
zadanie - przedstawi¢ sytuacj¦ panuj¡c¡ w Polsce
•
koncept - porównanie kraju do okradanego gospodarstwa (alegoria)
•
koncepcja wroga - wróg wewn¦trzny - najgorszy z wrogów
urz¦dnicy okradaj¡ spoªecze«stwo
prywata
71
za psa urz¦dy, za psa najwy»sze honory - brak szacunku dla pozycji; dewaluowanie
urz¦dów
PD; konspekt wypracowania dotycz¡cego Pie±ni V i Czuj! Stary pies szczeka
Wst¦p:
•
ró»ne epoki utworów
ró»ne tªa
•
ró»nice w formie zwi¡zane z ró»nymi koncepcjami pi¦kna epok
Rozwini¦cie:
•
przedstawienie utworów
•
forma utworów
Pie±¢ V - styl retoryczny
Czuj! Stary pies szczeka - barokowe ±rodki artystyczne: koncept
•
zaªo»enia ideowe, cele tekstów
•
¹ródªa nieszcz¦±cia, forma zªa
•
sposoby naprawy sytuacji
5.0.8 Wojna Chocimska - XVII-wiecznym eposem sarmackim (cechy
parenetyczne)
PD: Jan Chryzostom Pasek: stylizacja j¦zykowa, Pami¦tniki (fragmenty)
w Panu Tadeuszu s¡ przedstawione równie» cienie sarmatyzmu
Powrót posªa - Sarmata o±wiecony, ale nowoczesny, chce reform
sarmatyzm - ideologia stanowa, nurt w kulturze, obyczajowo±¢
wzór ideowy - Karol Chodkiewicz
utwór parenetyczny - narrator liczy na to, »e sytuacj¦ w Polsce da si¦ naprawi¢
Mowa Chodkiewicza:
•
Sarmatyzm ma te» pozytywne aspekty: mo»e by¢ ¹ródªem olbrzymiego patriotyzmu
•
mówi, »e nie jest wspaniaªym mówc¡
•
To nie megalomania sarmacka, on zagrzewa wojsko do walki: maj¡ broni¢ ojczyzny, rodziny,
kraju, kobiet, dzieci, króla, sprawiedliwo±ci, chrze±cija«stwa, Matki Polski, poddanych, go-
spodarstw (kultura materialna)
•
styl retoryczny
•
gradacja argumentów: warto±ci wy»sze -> kobiety, rodziny -> maj¡tki
Zbytki polskie:
•
jak b¦d¡ kolczyki w uszach m¦»czyzn -> apokalipsa
•
liryka patriotyczna
•
zadanie: ujawnienie pró»no±ci, pychy szlachty poprzez manifestowanie bogactwa
•
koncept: wyliczenie wydatków szlachty (zewn¦trzne znamiona bogactwa) (ilo±¢ wylicze«)> >
tragiczny stan ojczyzny
kontrast, paradoks
72
ROZDZIA 5. BAROK
5.0.9 Analiza wybranych wierszy Wacªawa Potockiego - c.d.; Sprawdze-
nie testu dotycz¡cego twórczo±ci D. Naborowskiego. Charaktery-
styka ró»nych rodzajów stylizacji j¦zykowej
PD: pisemnie biogra a Jana Chryzostoma Paska; geneza i kompozycja Pami¦tników, barokowe
pi±miennictwo - gatunki, charakterystyka zjawiska
PD: przygotowanie do prezentacji kultury o±wiecenia:
•
etymologiczne i realne znaczenia nazwy epoki, periodyzacja na zachodzie i w Polsce
•
w punktach zaªo»enia trzech kierunków lozo cznych (racjonalizm, empiryzm, sensualizm) i
trzech kierunków literackich (klasycyzm, sentymentalizm, rokoko)
•
referaty, prezentacje: Collegium Nobilium i zaªo»yciel Stanisªaw Konarski; Teatr Narodowy;
czasopi±miennictwo: Monitor, Zabawy Przyjemne i Po»yteczne; obiady czwartkowe - in-
stytucja salonu; szkoªa rycerska; reforma o±wiaty przeprowadzona przez KEN
•
¹ródªa, materiaªy: Mieczysªaw Klimowicz O±wiecenie
•
kalendarz »ycia i twórczo±ci Ignacego Krasickiego
5.0.10 Polaka Sarmaty - portret wªasny... - charakterystyka i ocena
postaw i pogl¡dów pami¦tnikarza - Jana Chryzostoma Paska
pi±miennictwo: utwory amatorskie (bez zamiaru drukowania, dla potrzeb wªasnych)
walory artystyczne Pami¦tników pozwalaj¡ je traktowa¢ jako literatur¦
Pasek:
•
wybór towarzyszki »ycia zale»ny od maj¦tno±ci i formy maj¡tku
•
zabobonny
przeczy religijno±ci katolickiej
•
naiwny
•
nieodpowiedzialny
•
Dania:
megalomania
5.0.11 Stylizacja j¦zykowa - charakterystyka zjawiska; archaizacja, dia-
lektyzacja, stylizacja ±rodowiskowa
gwara ±rodowiskowa - brak odr¦bnych gramatyk, tylko odr¦bna leksyka (sªownictwo, zwroty)
dialektyzacja, archaizacja - równie» wªasne gramatyki
stylizacja:
•
niezrozumiaªe -> za du»o
•
brak iluzji -> za maªo
73
tªumaczenie archaizmów: virtus (ªac. 'cnota, m¦stwo')
okres staropolski: ±redniowiecze, renesans, barok, o±wiecenie
PD: problematyka i formy publicystyki doby staropolskiej; przeczyta¢ z podr¦cznika o dzieªach Piotra
Skargi, Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Stanisªawa Staszica i Hugona Koª¡taja; krótkie notatki
biogra czne, tytuªy dzieª; informacje o inspiracjach lozo cznych; najwa»niejsze wydarzenie w
»yciu twórcy; w formie punktów zapisa¢ pogl¡dy, a tak»e cechy wªa±ciwe kompozycji wybranych
tekstów; de nicja terminu publicystyka + formy
74
ROZDZIA 5. BAROK
Rozdziaª 6
O±wiecenie
6.0.1 O±wiecenie - problemy periodyzacyjne i terminologiczne
PD: publicystyka staropolska: biogramy, dorobek, kompozycja, postulaty zawarte w programie re-
form; ró»nice w pogl¡dach Staszica i Koª¡taja: ustrój, sprawa mieszczan, sprawa chªopska, liczeb-
no±¢ staªej armii
O±wiecenie - niem. 'naturalne ±wiatªo rozumu', nazwa uniwersalna
wiek rozumu, wiek lozo i, wiek o±wiecenia
podstawy powstaªy w Anglii, a we Francji najpeªniej wprowadzone w »ycie
Cezury (+kartka):
•
pocz¡tek
zaªo»enie Collegium Nobilium (1740)
•
rozkwit:
panowanie Stanisªawa Poniatowskiego (elekcja - III rozbiór)
Okres prekursorski:
•
Collegium Nobilium
•
biblioteka Zaªuskich (pierwsza biblioteka publiczna)
•
Stanisªaw Leszczy«ski: Gªos wolny, wolno±¢ ubezpieczaj¡cy
Okres Stanisªawowski:
•
KEN
•
obiady czwartkowe
•
szkoªa rycerska
•
teatr narodowy
•
czasopi±miennictwo
Okres epigo«ski:
75
76
ROZDZIA 6. OWIECENIE
•
Towarzystwo Przyjacióª Nauk - 1800 - miaªo zachowa¢ dorobek naukowy i kulturalny pod
zaborami
Sensualizm jest odmian¡ empiryzmu
Klasycyzm jest oparty na racjonalizmie
klasycyzm (jako zjawisko) - czerpanie wzorców z antyku
•
koncepcja pi¦kna
•
formy: epos, tragedia, pie±«, oda, hymn, tren, bajka, epigramaty
•
lozo e
•
w o±wieceniu dodano now¡ zasad¦: prawdopodobie«stwa (zdrowego rozs¡dku): zgodno±¢ z
logicznym my±leniem
Klasycyzm: kierunek w literaturze o±wieceniowej; zwi¡zek z polityk¡; funkcja: uczy¢, bawi¢
•
nowy gatunek: powie±¢
wi¦ta miªo±ci kochanej ojczyzny - hymn szkoªy rycerskiej
sentymentalizm - zacz¡ª piel¦gnowa¢ sarmatyzm
rokoko - cel: rozrywka; cecha: wytworny; motyw muszli (w sztukach plastycznych)
Racjonalizm:
•
prekursor: Rene Gecart (Kartezjusz): Rozprawa o metodzie - Cogito ergo sum
•
Kant
•
John Locke
•
Pascal: My±l¡ca trzcina
Empiryzm:
•
Bacon
•
Locke
•
Hume
racjonalizm - opiera si¦ na rozumie, jest to narz¦dzie poznania ±wiata, a kwestii meta zycznych
nie da si¦ zgª¦bi¢, wi¦c nie ma sensu próbowa¢
deizm - odrzucanie wiedzy religijnej, zorganizowanej religii (kult, obrz¡dki); Bóg nie ingeruje w
bieg »ycia
empiryzm - wszelka wiedza ma ¹ródªo w do±wiadczeniu; czªowieka ksztaªtuj¡: wychowanie i do-
±wiadczenia; maksymalizm poznawczy: czªowiek dotrze do tajemnicy istnienia; czªowiek z natury
jest dobry, a zªo wynika z niewiedzy (wystarczy u±wiadomi¢, aby go nie czyni¢)
sensualizm - wyª¡cznie doznania zmysªowe; caªa nasza wiedza wynika z tego ¹ródªa; ortodoksyjny
empiryzm
77
6.0.2 Przygotowanie do wypracowania domowego
Temat 1:
•
Sonet:
forma, gatunek, ±rodki stylistyczne
kompozycja zwi¡zana z sonetem (jako gatunek)
antynomiczno±¢ uczucia
dlaczego takie ±rodki?
du»a ró»nica okresów
inwokacyjno±¢
•
Liryk:
nieprzemijalno±¢ uczu¢ (zadanie)
koncept: kontrast; w 9 wersach rozpoczynaj¡cych si¦ anaforycznie wymieniª 18 zjawisk
dotycz¡cych sposobów mierzenia czasu, rodzajów emocji..., wers 10 podsumowuje, a
ostatnie 2 przeciwstawiaj¡ nieprzemijalno±¢ miªo±ci do przemijalno±ci zjawisk -> baro-
kowy paradoks
Temat 2:
•
utwory:
Odprawa posªów Greckich
Zbytki Polskie
Pie±« V (O spustoszeniu Podola przez Tatarów)
•
wszystkie ±rodki artystyczne
•
kwestia wiary
•
co broni »oªnierz: te» caªej wspólnoty chrze±cija«skiej
6.0.3 Instytucje, inicjatywy, przedsi¦wzi¦cia które ±wiadcz¡ o realizacji
lozo cznych zaªo»e« o±wiecenia w Polsce
PD: lektura: Kubu± fatalista, wi¦toszek; po omówieniu satyr i fragmentów Monachomachii:
wybra¢ 10 bajek (min. 2 La Fontaine'a), wynotowa¢ tytuªy i dopasowa¢ polskie przysªowia, odda-
j¡ce istot¦ lozo czn¡ przesªa« konkretnych tekstów; szczegóªowe informacje na temat bajki jako
gatunku
Czasopi±miennictwo:
•
czwarta wªadza
•
ró»ne pisma: ogólno-informacyjne, informacyjno-polityczne, polityczno-spoªeczne, naukowe,
moralne
•
pierwsze pismo: Merkuliusz
•
rozwój w latach 30 XVII w.
•
gazeta pijarska: Nowiny Polskie pó¹niej Kurier Polski
78
ROZDZIA 6. OWIECENIE
•
Sakso«czyk Mitzler: pierwsza gazeta uczona
prezentowaªa programy reform, dzieªa twórców o±wieceniowych
•
nowe gatunki (prasowe): esej, felieton, artykuª, reporta»
•
1763: druczki uliczne Maªy Monitor kierowany do ±redniej szlachty: krytyka sarmacko±ci
•
po elekcji Stanisªawa Poniatowskiego
Monitor (2 tygodnik, pó¹niej tygodnik)
∗
wychowuje, propaguje nowy model obywatela o±wieceniowego
∗
tolerancja religijna
∗
szlachcic nowoczesny
∗
nowe doktryny ekonomiczne: merkantylizm
∗
chªopi: zjokratyzm <- polepszanie bytu
∗
straciª znaczenie w czasach konfederacji barskiej i radomskiej
Zabawy Przyjemne i Po»yteczne
∗
redaktorzy:
·
Jan Alberttandi
·
Adam Naruszewicz
∗
pismo obiadów czwartkowych
∗
zawiera dzieªa o±wieceniowych twórców
∗
skierowany do elity intelektualno-towarzyskiej
Gazeta Warszawska
∗
najpierw program dworski
∗
po rewolucji francuskiej zmieniª orientacj¦
Ku¹nia Koªª¡tajowska
∗
Pami¦tnik Polityczny
targowica -> represjonowanie pism
Szkolnictwo:
•
przed o±wieceniem
zakon jezuitów prowadziª szkoªy
nauka w ªacinie
metoda: scholastyka
upo±ledzone nauki ±cisªe
•
w o±wieceniu
Stanisªaw Konarski (zakon pijarów)
∗
wykªadaª retoryk¦ w Warszawie
∗
napisaª Prawa polskie
·
broniª suwerenno±ci Polski
·
atakowaª magnateri¦
∗
zaªo»yciel Collegium Nobilium
79
·
szkoªa dla synów magnackich i bogatej szlachty (elitarna)
·
5 klas w 8 lat
·
nowo»ytne j¦zyki
·
prawo, historia, geogra a
·
lozo a, matematyka - przedmioty bazowe
·
powstaª w nim teatr
·
kursy dla absolwentów
·
1741: Gramatyka ªaci«ska - wywieraªa wpªyw na polszczyzn¦
·
nowoczesny budynek
∗
podkre±laª znaczenie religii w wychowaniu
rozwój KEN
Teatr Narodowy:
•
pierwsza scena publiczna ze staªym zespoªem aktorskim
•
Franciszek Bochomolec - twórca
przeciwstawiª starego szlachcica z nowym
•
przeniesiony do budynku przy paªacu Krasickich
•
budynek dzielony z zagranicznymi aktorami
kontakt z innymi stylami, kulturami
•
Wojciech Bogusªawski
3 kadencje kierowania teatrem
Szlachcic mieszczaninem
Cud mniemany, czyli krakowiacy i górale
dyrektor + aktor + autor
•
2-ga scena Teatru narodowego: Teatr Rozmaito±ci
•
gmach przy placu teatralnym
•
ingerencje carskiej cenzury
Salon literacki i obiady czwartkowe:
•
salon: towarzystwo spotykaj¡ce si¦ w celu rozmowy o literaturze i nauce
•
salony powstaªy we Francji
•
obiady czwartkowe do 1787
prowadzone przez króla
najwi¦ksi twórcy (pisarze, malarze...)
•
potem powstawaªy kolejne salony, ale ju» nie tak ±wietne jak obiady czwartkowe
Komisja Edukacji Narodowej i jej reformy:
80
ROZDZIA 6. OWIECENIE
•
przej¦cie maj¡tków jezuitów
•
Towarzystwo do ksi¡g elementarnych
pierwszy elementarz (3 cz¦±ci: nauka pisania, czytania; rachunek; obyczaje) - wykorzy-
stywany w szkoªach para alnych
nowoczesne podr¦czniki (26 wydanych): bardzo wysoki poziom merytoryczny
•
reformy szkolnictwa i uniwersytetów
3-stopniowy podziaª o±wiaty:
∗
szkoªy para alne: dla dzieci rzemie±lników i chªopów
∗
szkoªy powiatowe i wojewódzkie: dla dzieci szlacheckich
∗
uniwersytety: Krakowski (Jagiello«ski), Wile«ski
seminarium dla nauczycieli (4 lata)
∗
wyksztaªcono ponad 100 nauczycieli
kontynuacja -> Towarzystwo Przyjacióª Nauk
Szkoªa rycerska:
•
Pacta conventa wymagaªy stworzenia szkoªy wojskowej
•
szkoªa:
zwierzchnik: król
∗
dobór kadry, stypendia...
komendant
dyrektor naukowy
kadeci podzieleni na 4 brygady (3 nansowane przez króla, czwarta przez sªuchaczy)
mieszczanie te» mogli uczy¢ si¦
ksztaªcenie ogólne i wojskowe
system kar i nagród
7 klas (od 7 do 1)
zaczyna si¦ w wieku 7-12 lat
przedmioty:
∗
j¦zyki nowo»ytne
∗
historia
∗
administracja
∗
dowodzenie
∗
szermierka
∗
taniec
∗
zachowanie si¦ przy stole
∗
in»ynieria wojskowa
∗
taktyka
∗
artyleria
miaªa tworzy¢ elity
oddziaªy w ró»nych miejscach kraju
81
6.0.4 Analiza wybranych utworów o±wieceniowych wprowadzeniem do
rozwa»a« dotycz¡cych tre±ci i formy dzieª klasycystycznych i na-
le»¡cych do sentymentalizmu
satyra - wprowadza motyw krzywego zwierciadªa, ale nie zawiera metod naprawy; dominuje w
piosenkach, kabaretach itp.
Do Króla:
•
bardzo inteligentna
•
persy a» - utwór literacki ironiczny i »artobliwie kpi¡cy, zawieraj¡cy przytyki, przymówki
ukryte w komplementach, lub odwrotnie - komplementy ukryte w przymówkach
•
ironie
•
adresowana do szlachty
•
podmiot udaje szlachcica Sarmat¦ ( w negatywnym znaczeniu)
•
przemycony argument wªa±ciwy: uczy¢ si¦, czy bi¢
PD: gatunki uprawiane w o±wieceniu: satyra (gatunek + sposób przedstawiania), poemat heroiko-
miczny, powie±¢, gatunki publicystyczne; persy arz, sielanka
klasycyzm:
•
funkcja dydaktyczna
•
patriotyzm
•
temat aktualny (jak nie, jest autor jest pseudo klasykiem)
Laura i Filon:
•
sentymentalizm
•
przedmiot zainteresowania - prze»ycia wewn¦trzne, uczucia, doznania
•
ªono natury: wieniec, maliny
•
czas: noc
•
odpowiedni nastrój
•
gor¡ce uczucia: miªo±¢, zazdro±¢
•
reakcje emocjonalne
•
mo»na co± lepiej oceni¢ jak si¦ to straci
•
konwencja ('ustalenia, umowa')
sielanka konwencjonalna
∗
natura
∗
szcz¦±liwy koniec
∗
zakochani jako pasterze
∗
odwoªuj¡ si¦ do Sonetów do Laury Petrarchi
∗
rekwizyty: kwiaty
82
ROZDZIA 6. OWIECENIE
∗
miejsce spotkania
PD: publicystyka; przed interpretacj¡ wybranych satyr I. Krasickiego zastanowi¢ si¦ nad zwi¡z-
kami utworu Do króla z dokonaniami poprzedniej epoki, a tak»e rozwa»y¢ czy jednym ze ¹ródeª
inspiracji mógª by¢ dialog sokratejski
Dialog sokratejski - udaj¡c, »e si¦ zgadza zaprzecza¢, sprowadza¢ do absurdu; ironia
Nie dopuszczono w klasycyzmie sprzecznych kategorii estetycznych w jednym dziele (harmonia
epoki), w romantyzmie byªo odwrotnie bo ideologia epoki byªa oparta na antynomiach
Forma dzieªa odzwierciedla lozo ¦
mimetyzm - kategoria estetyki antycznej polegaj¡ca na na±ladowaniu [rzeczywisto±ci]
Wszystko poddane racjom rozumu.
Charakterystyka klasycyzmu francuskiego, sposoby funkcjonowania komizmu w wi¦toszku Mo-
liera
Zako«czenie jest wbrew zasadom zdrowego rozs¡dku.
6.0.5 Prezentacja wybranych zagadnie« zwi¡zanych z publicystyk¡ doby
staropolskiej
Andrzej Frycz Modrzewski:
•
......................... - ulotki rozrzucane podczas sejmów; chciaª zrówna¢ prawo karne dla
obywateli
•
wpªywy Erazma z Rotterdamu
•
zrobi¢ wszystko, »eby kon ikty rozwi¡zywa¢ dyplomatycznie, a nie zbrojnie
•
kwestionowaª nieomylno±¢ papie»a, uznawaª wy»szo±¢ soboru nad papie»em, przeciwstawiaª
si¦ podatkom dla ko±cioªa
Piotr Skarga:
•
rektor uniwersytetu Wile«skiego
•
teolog, pisarz, kaznodzieja
•
zaanga»owany w polityk¦
zwolennik silnej wªadzy królewskiej
•
byª jezuit¡
•
kontrreformacja
•
o±wiecenie: laicyzacja o±wiaty (ze±wiecczenie)
•
dzieªa: Kazania sejmowe, Kazania na niedziele i ±wi¦ta...
•
Rola toposów w kaznodziejskiej prozie Piotra Skargi
topos matki
topos ton¡cego statku
topos »eglugi
archetyp syna marnotrawnego
83
6.0.6 Projekt naprawy Rzeczpospolitej w publicystyce Stanisªawa Sta-
szica i Hugona Koª¡taja
omnibus o±wieceniowy - umie¢ wszystko (Staszic)
Staszic - lozofem ±wi¦tym nie byª
Koª¡taj: Listy anonima: wyodr¦bnione Listy prze±wietnej deputacji
Ustrój (obaj): monarchia parlamentarna (konstytucyjna), dziedziczno±¢ tronu, zniesienie veto
Staszic ª¡czyª wªadz¦ ustawodawcz¡ i wykonawcz¡
Armia (staªa):
•
Staszic -> 80 ty±
•
Koª¡taj -> 60 ty±
•
uchwalono 100 ty±, ale udaªo si¦ uzbroi¢ tylko 40 ty±
Szybka zmiana mentalno±ci: du»o czynników typu: teatry, salony, odpowiednia o±wiata
Staszic ufundowaª paªac Staszica, pomnik Kopernika i wiele innych (miaª dar robienia pieni¦dzy)
6.0.7 wi¦toszek - gro¹ny czy tylko ±mieszny
Wyst¦puje wiele rodzajów komizmu:
•
sªowny
•
sytuacyjny
•
postaci
wi¦toszek pojawia si¦ w III akcie, aby najpierw przedstawi¢ stosunek innych do niego
Umie manipulowa¢ lud¹mi -> gro¹ny; ma (ogromn¡) wiedz¦ o psychice ludzkiej. Potra dosta¢
si¦ do grupy ludzi i zniszczy¢ j¡ od wewn¡trz.
Nie mo»na polega¢ tylko na autorytetach - trzeba te» troch¦ samemu my±le¢
6.0.8 Przygotowanie do pracy klasowej - testu sprawdzaj¡cego stopie«
zrozumienia tekstu
Rady dotycz¡ce realizacji pierwszego maturalnego zadania
•
nale»y m¡drze gospodarowa¢ czasem:
test 20p -> 50min
wypracowanie 50p -> 120min
•
odpowiada¢ na wszystkie pytania, nie zostawia¢ wolnych miejsc - nie ma punktów ujemnych
•
bardzo dokªadnie czyta¢ polecenia i za ka»dym razem wraca¢ do wskazanego akapitu
•
warto formuªuj¡c odpowied¹ wykorzysta¢ elementy pytania - wtedy uniknie si¦ cz¦stego
bª¦du, a mianowicie rozmijania si¦ z istot¡ polecenia
•
nie ba¢ si¦ rozbudowanych polece«, zwykle s¡ naprawd¦ ªatwe
84
ROZDZIA 6. OWIECENIE
6.0.9 Interpretacja tre±ci i analiza formy wiersza Wisªawy Szymbor-
skiej pt. "Mo»e to wszystko" - czy jeste±my panami swojego losu,
±wiadomymi sensu istnienia - w jaki sposób wykorzystany jest
w wierszu, przeniesiony na grunt naukowego laboratorium, to-
pos ±wiata-teatru - czy wiersz Wisªawy Szymborskiej pomaga w
udzieleniu odpowiedzi na pytanie "jak »y¢?"*
*pytanie pochodz¡ce ze sªynnego wiersza poetki pt. "Schyªek wieku"
retorta to szklane laboratoryjne naczynie
koncept wiersza: caªy Wszech±wiat znajduje si¦ w laboratorium. Jeste±my poddawani procesowi
poznawczemu, którego nie mo»emy zrozumie¢. Wg. p. Macias musi ten proces by¢ nadnatu-
ralny i meta zyczny, wg. mnie mo»e by¢ logiczny, ale nas po prostu przerasta dokumentnie, jak
zyka kwantowa przerasta myszoskoczki. Wg. Macias wszystko czego my nie mo»emy poj¡¢ jest
nadnaturalne (nie ma jak prze±wiadczenie, »e czªowiek to korona stworzenia.)
Trzecia zwrotka wiersza to odrzucenie hipotezy przyj¦tej na pocz¡tku i przyj¦cie drugiej.
"zgodnie z planem" - zgodnie z (Macias: "mo»na to tak nazwa¢") Boskim planem. [nie ma w tym
wierszu »adnego Boga, ale w naszej interpretacji jest wsz¦dzie]
romantyczny prowidencjonalizm - teoria historiozo czna [def." zwi¡zana z lozo ¡ historii"]wg.
której Bóg interweniuje jak ludzko±¢ doprowadzi si¦ na kraniec zagªady, a tak poza tym to po-
zwala ludziom psu¢ co chc¡. pozytywistyczna idea solidaryzmu spoªecznego - wspóªpraca grup
spoªecznych motorem post¦pu, precz z rewolucj¡, niech »yje ewolucja.
Czwarta zwrotka wiersza opisuje historyczny punkt widzenia (istotne s¡ tylko zdarzenia widoczne
w makroskali). Kwestia wielkich wydarze« historycznych - w¦drówek ludów i lotów kosmicznych
- podmiot liryczny traktuje z ironi¡ i dystansem (ulubione ±rodki artystyczne poetki). W skali
prawdziwie makro to zaledwie lekkie wyskoki ponad grudk¦ bªota.
Pi¡ta zwrotka - kolejna zmiana hipotez, tym razem przedstawienie pogl¡dów najbli»szych pogl¡-
dom podmiotu lirycznego. w pi¡tej zwrotce ponownie uwielbiany przez Szymborsk¡ paradoks -
"gustuj¡ tam wyª¡cznie w epizodach" [wydarzeniach niemaj¡cych wpªywu na przebieg akcji] ta
hipoteza (istotne s¡ w »yciu epizodu dotycz¡ce emocji) jest umieszczona na ko«cu by j¡ uwypu-
kli¢, podkre±li¢ jej blisko±¢ do pogl¡dów podmiotu lirycznego i wzmocni¢ jej oddziaªywanie na
czytelnika. Wniosek z wiersza: w »yciu najwa»niejsze s¡ prze»ycia, uczucia, emocje.
Wniosek z lekcji: p. Macias bardzo nie lubiªa przedszkola i podstawówki, ale potem jej przeszªo
tak skrajnie w drug¡ stron¦. A oprócz tego to czyta ona Polityk¦, a nie Wprost.
PD:
•
powiastka lozo czna jako gatunek(wraz z utopiami i anty-utopiami),
•
"Kandyd",
•
"Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki" (zwªaszcza cz¦±¢ druga, pobyt na utopijnej wyspie
Nipu),
•
"Kubu± Fatalista i jego pan" -o±wieceniowe satyry - ±wiat ukazywany w krzywym zwierciadle.
•
Krasicki: "Do króla","ona modna","Pija«stwo","Palinodia","wiat zepsuty"
•
Adam Naruszewicz "Chudy literat"
•
poemat heroikomiczny jako forma literacka
Lektury:
•
fragmenty "Fausta" Goethego
85
•
"Cierpienia mªodego Wertera" Goethego [to dopiero s¡ cierpienia... dla czytelnika... 200
stron równo i dokªadnie o tym »e podmiot artystyczny CIERPI i o niczym wi¦cej. Ble. To
ja ju» wole polityk¦.]
•
Giaur" Lorda Byrona [pozytywnie genialne, znaczy w oryginale, bo za Mickiewicza to ja nie
r¦cz¦.]
•
Ballady Goethego, na przykªad "R¦kawiczka" czy "Erlkoenig" [równie», ale tym razem to
Szymborska niezbyt pi¦knie przetªumaczyªa. No, mo»e i nie tak ¹le, ale i tak, to nie to samo]
•
"Konrad Wallenrod" Mickiewicza
•
"Kordian" Sªowackiego [Didaskalia: "Z nieba spada 10 000 szatanów." Jak to sobie Sªowacki
wyobra»aª na scenie, tego ja nie wiem...]
•
"Dziady" drezde«skie, cz. II, III, IV i Ust¦p.
•
Ballady Mickiewicza
•
liryki roza«skie
•
liryki Sªowackiego [A "Beniowskiego" nie czytamy, chlip]
•
"Nie-Boska Komedia"
•
liryki Norwida
•
"Pan Tadeusz"
•
"Latarnik" Sienkiewicza
Lektury pozytywistyczne:
•
"Nad Niemnem" [Ju» nie mog¦ si¦ doczeka¢ dªugich nudnych godzin przebijania si¦ przez to]
•
"Lalka"
•
"Potop"
Literatura powszechna
•
"Zbrodnie i kara" Dostojewski
Opowiadania:
•
Eliza Orzeszkowa "Gloria victis"
•
Prus "Omyªka"
•
Konopnicka "Mendel Gda«ski"
•
Prus "Kamizelka"
86
ROZDZIA 6. OWIECENIE
6.0.10 "Utopia" Wisªawy Szymborskiej - interpretacja tre±ci i analiza
formy Zwi¡zek toposu, wyst¦puj¡cego w tytule, z lozo cznym
przesªaniem utworu.
Wtr¦t:
Wskazówki jak interpretowa¢ wiersze:
1. ¡czymy interpretacj¦ tre±ci z analiz¡ formy tak, aby wykaza¢ funkcj¦ konkretnych zabiegów
artystycznych.
2. Nale»y pami¦ta¢ o konieczno±ci podawania przykªadów potwierdzaj¡cych funkcjonowanie
danego ±rodka artystycznego wyrazu.
3. Ustalamy rodzaj liryki:
•
l. bezpo±rednia (pierwszoosobowa, wyra»a uczucia podmiotu lirycznego)
•
l. po±rednia (opisuje ±wiat, relacjonuje)
•
l. inwokacyjna, czyli zwrotu do adresata
•
l. podmiotu zbiorowego (przede wszystkim hymny, ale istniej¡ wyj¡tki w±ród tych
utworów)
4. Rodzaj liryki ze wzgl¦du na tematyk¦:
•
l. religijna
•
l. autotematyczna [po doborze dwóch pierwszych mo»na wysnu¢ wniosek, »e p. Macias
to egoistyczna dewotka ^^]
•
l. miªosna, czyli erotyczna
•
l. lozo czno-re eksyjna
•
l. biesiadna
•
l. polityczno-spoªeczna
•
l. obyczajowa itd.
5. 5. Wa»ne jest, by spróbowa¢ ustali¢ relacje pomi¦dzy podmiotem lirycznym a autorem i
zastosowa¢ na ich okre±lenie wªa±ciw¡ terminologi¦.
(a) podmiot liryczny = autor > liryka autobiogra czna
(b) podmiot liryczny wyra»a pogl¡dy autora, np. przesªanie Pana Cogito to etyczny mani-
fest Zbigniewa Herberta > liryka maski
(c) podmiot liryczny wyra»a pogl¡dy sprzeczne z hierarchi¡ warto±ci autora (patrz "Tren
Fortynbrasa") > liryka roli
6. Zawsze nale»y zaj¡¢ stanowisko wobec:
•
gatunku
•
tytuªu
•
wersy kacyjnego ksztaªty utworu (czy to wiersz stychiczny (bezzwrotkowy) czy wprost
przeciwnie?)
•
ukªadu rymów
•
czy to wiersz wolny, czy biaªy, czy te» posiadaj¡cy konkretn¡ w tym zakresie form¦?
•
epoki w której wiersz powstaª i tego, czy odzwierciedla on funkcjonuj¡c¡ wtedy kon-
cepcj¦ pi¦kna
87
•
sytuacji lirycznej
•
dominant tre±ciowych i kompozycyjnych
Wtr¦t we wtr¦cie: Zawsze trzeba podda¢ analizie ksztaªt wypowiedzi podmiotu
literackiego:
∗
Podmiot literacki w liryce podmiot liryczny, "ja" liryczne
∗
Podmiot literacki w epice narrator, bohaterowie
∗
Podmiot literacki w dramacie bohaterowie dramatu
∗
Pami¦tajmy, »e trzeba opisa¢ sposób uksztaªtowania narracji - np. jej ironiczny
ton.
Koniec wtr¦tu we wtr¦cie
7. Nale»y ustali¢ czy funkcjonuj¡ w tek±cie kategorie estetyczne.
Koniec wtr¦tu.
O "Utopii":
•
wiersz oparty na koncepcie i ironii. Koncept to przedstawienie utopii intelektualnej, która
przecie» byªabym nie do zniesienia
•
wiersz skierowany do erudytów, którzy wyªapi¡ wszystkie pi¦kne aluzje literacko- lozo czne
•
pocz¡tek wiersza - krótkie, proste zdania nawi¡zuj¡ce stylem do suchej deklaracji prawd
naukowych. Oraz do wierszy zdaniowych, ±redniowiecznych, i niesko«czonej pychy teologów
tamtego okresu deklaruj¡cych w podobnie krótkich zdaniach ostateczne prawdy dotycz¡ce
natury Boga. Oraz do bedekerów.
•
tytuª wiersza to zarówno aluzja do toposu utopii i wyspy, jak i sugestia iluzji.
•
"drzewo Sªusznego Domysªu" > aluzja do Drzewa Wiadomo±ci Dobrego i Zªego
•
"zwie Ach Wi¦c To Tak" kolokwializm, co± zrozumiaªego dla wszystkich, a zatem prawda
z tej utopii byªaby zrozumiaªa dla wszystkich, nawet dla laików i innych profanów
•
"z dna odrywa si¦ prawda" - aluzja do Nadziei która siedziaªa na dnie Puszki Pandory.
Zatem ta prawda jest podobna do nadziei - iluzoryczna
•
ta utopia z wiersza speªniaªaby nadzieje których realizacj¦ obiecuj¡ systemy lozo czne
•
ale jest to utopia nie do zniesienia, bo istot¡ czªowiecze«stwa jest nie Pewno±¢, a wieczne
poszukiwanie - liczy si¦ droga, a nie osi¡gni¦cie celu.
6.0.11 Bajka jako forma literacka - powtórzenia i rozszerzenie wiadomo-
±ci Analiza przesªa« klasycystycznych bajek - próba wyra»enia
m¡dro±ci »yciowych, zawartych w utworach, za pomoc¡ polski
przysªów
Cechy bajki: zwi¦zªo±¢, forma wierszowana lub prozaiczna, dydaktyzm, bohaterami s¡ ludzie,
zwierz¦ta, a nawet ro±liny lub przedmioty - trzy ostatnie a czasem tez pierwsi antropomor zowane,
moraª jest przedstawiony wprost (zwykle na ko«cu lub pocz¡tku, rzadziej w ±rodku utworu) lub
dobitnie zasugerowany.
Bajka to rodzaj przypowie±ci/bajka to najmniejsza parabola. Zwierz¦ta w bajce to maski zachowa«
ludzkich. Ich relacje to odpowiednik stosunków spoªecznych.
Bajka to wypowied¹ o charakterze alegorycznym.
Historia bajki:
88
ROZDZIA 6. OWIECENIE
•
Twórca: Ezop - VI wiek BC - bajka zwierz¦ca, NIE EPIGRAMATYCZNA, bo pisana proz¡,
zwierz¦ca, alegoryczna. Twórca klasycznej bajki literackiej - Fedrus - Rzymianin z I wieku
BC - opracowaª na nowo motywy z Ezopa, tworzyª bajki wierszowane oparte na metrum
jambicznym
•
La Fontaine - twórca bajek narracyjnych, krótkich, wierszowanych, w postaci noweli, o nie-
skomplikowanej fabule.
•
Lessing - twórca zwartej i zwi¦zªej bajki epigramatycznej - bez elementów epickich - nawi¡-
zywaª do Fedrusa.
Wniosek z lekcji: relatywizm moralny jest zªy, a ludzie zbyt cz¦sto maj¡ mentalno±¢ niewolników,
pozwalaj¡cych krzywdzicielom odmieni¢ ich warto±ci moralne na niewªa±ciwe wg. absolutyzmu
moralnego.
PD:
•
odpocz¡¢ i si¦ wyspa¢.
•
przygotowa¢ si¦ na satyry, przynie±¢ "on¦ Modn¡" i "Pija«stwo":
•
na razie zostawiamy "Mikoªaja Do±wiadczy«skiego Przypadki" Ale trzeba to zna¢ bo [i tu
nast¡piªa muzyka rodem z Wagnera] jeszcze do tego wrócimy. [okrzyki, j¦ki, damy mdlej¡.]
6.0.12 Jaki obraz Polaków wyªania si¦ z krzywego zwierciadªa satyr
Ignacego Krasickiego
satyra - wyst¦puje komizm
Do Króla:
•
ironia
•
zarzuty szlachty
•
dialog sokratejski
6.0.13 Maªy temat: krytyka mody na cudzoziemszczyzn¦ jednym z wio-
d¡cych tematów literatury polskiego klasycyzmu
Bibliogra a:
•
ona modna
•
Powrót posªa
•
Palinodia
ona modna:
•
argumenty, za ±lubem:
wsie s¡siednie dziedziczne
wychowana w mie±cie -> inne zachowania
•
zªe cechy przejmowania cudzoziemszczyzny
89
w¦zeª maª»e«ski jako umowa ( intercyza), rozerwalny
maª»e«stwo tylko jako umowa, brak »ycia maª»e«skiego, brak miªo±ci
brak szacunku dla m¦»a (brak miejsca w karecie, krytykuje jego styl »ycia (caªo±¢), bal:
traktowany jak sªuga, na±miewa si¦ z niego, obmawia)
erozja maª»e«stwa
rujnowanie maj¡tku (kareta, przebudowa posiadªo±ci, liczna sªu»ba, brak ostro»no±ci
przy fajerwerkach, pobyt w mie±cie)
zachowanie wobec sªu»by (odepchni¦cie zaufanych ludzi, bezlitosna)
uderza w tradycje szlacheckie (np. traktowanie ksi¦dza, odepchni¦cie starego zaufanego
czªowieka, przebudowa domu i ogrodu, tylko niszczy to, co gromadziªy pokolenia, tylko
literatura francuska)
zmieniªa mentalno±¢, pogarda dla wszystkiego, co polskie
•
grzechy Piotra:
materializm: lekcewa»y wszystkie sygnaªy ostrzegawcze
zgadza si¦ na wszystko
bezmy±lno±¢ (za±lepienie ch¦ci¡ zysku
Satyra -> narrator
Palinodia - gr.: utwór pozornie odwoªuj¡cy stawiane zarzuty
karczochy - warzywo (drogie, uwa»ane za przysmak)
Palinodia:
•
skrajna niegospodarno±¢
•
przejmowanie bezkrytycznie wzorców zagranicznych
•
krytyka wyzysku
•
brak poszanowania dla tradycji, starszych
•
nie ujawnia nazwisk, bo warto±¢ dydaktyczna zeszªaby na drugi plan (koncentrowaªa by si¦
tylko na jednej osobie)
•
pi¦trowa ironia: jak chwali, to czemu nie ujawni¢ nazwisk; nie chc¡ -> skromni
wiat zepsuty:
•
topos statku
6.0.14 Poemat heroikomiczny jako forma literacka. Kodeks satyryka
poetycko uj¦ty we fragmencie Pie±ni V Monachomachii. In-
terpretacja tre±ci i analiza formy wybranych fragmentów Mona-
chomachii sposobem pozwalaj¡cym na odkrycie ¹ródeª komizmu
poemat heroikomiczny - parodia eposu homeryckiego, zachowane kwestie formalne, tylko temat
bªahy
wierszowana epika: epos, poemat heroikomiczny, bajka, satyra - narrator
PD: w punktach uj¡¢ kodeks satyryka, zwracaj¡c uwag¦ na stylistyczn¡ form¦ wypowiedzi; wyja±ni¢:
parodia, parafraza, pasti», pam et, aluzja literacka, nawi¡zanie; przeczyta¢ Chudego literata;
na nast¦pny tydzie«: uzupeªni¢ notatk¦ biogra czn¡ o najwa»niejsze fakty i dzieªa; notatka (geneza,
kompozycja) dot. Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadków
90
ROZDZIA 6. OWIECENIE
6.0.15 Interpretacja tre±ci i analiza formy Chudego literata A. Naru-
szewicza - ¹ródªem wiedzy na temat poziomu umysªowego pol-
skiego spoªecze«stwa i stanu kultury*
*wielu interpretatorów twierdziªo, »e Monachomachia sªu»yªa poparciu reformy o±wiaty przepro-
wadzanej przez KEN. Satyra Naruszewicza wª¡cza si¦ do krytyki stanu umysªu rodaków i braku
potrzeb duchowych
sukcesy i osi¡gni¦cia literackie nie id¡ w parze z poziomem materialnym twórcy
zawiódª si¦ na mecenasach i drukarniach
Niepokupny dzi± rozum - nie jest w cenie
wielki wysiªek i koszty wkªada w dzieªo, a jest u»ywany tylko jako papier ±niadaniowy
urozmaicona forma:
•
dialog
•
fragmenty mowy niezale»nej
•
wprowadzony dialog mi¦dzy szlachcicem, a dziadem
oskar»aj¡ce si¦ stany (wzajemnie) o nieuctwo - ka»dy uwa»a, »e powinien robi¢ to kto inny
szlachta jest zobowi¡zana do zapoznawania si¦ przynajmniej z literatur¡ prawnicz¡, bo to ona
peªni rol¦ urz¦dników, s¦dziów itp.
palestrant - prawnik
w wypracowaniu trzeba by wypisa¢, kto si¦ czym zajmuje
szlachcic tylko udaje, »e chce co± kupi¢, a ka»da jego odpowied¹ ±wiadczy o jego dyletanctwie
nie zajmuje si¦ literatur¡ patriotyczn¡, bo sªyszaª, »e ci co uwa»aj¡ si¦ za patriotów to zªodzieje
itp.
wyst¦puje tu autocharakterystyka
ma nastawienie mitotwórcze, nie akceptuje faktów udowodnionych
zabobonny
Monachomachia:
•
inwokacja:
zapowiada tre±¢
•
opis
komizm sªowny
•
propozycje rozwi¡zania problemów:
zawody w piciu
PD: w punktach analiza bitwy tak, by wydoby¢ komizmy (sªowny, postaci, sytuacyjny), a tak»e
±wiadectwa heroizacji i deheroizacji zwi¡zane z parodystycznym uj¦ciem bitwy
Kodeks satyryka:
1. Celem satyry powinny by¢ wady, a nie konkretne osoby
2. Nie mo»na przesadzi¢ z o±mieszeniem, aby nikogo nie urazi¢.
91
3. Satyryk powinien wystrzega¢ si¦ wszelkich wycieczek personalnych, oraz zªo±liwo±ci
4. Satyryk powinien szanowa¢ i pochwala¢ dobre postawy, o±miesza¢ tylko gªupie cho¢by byªy
reprezentowane przez najznamienitsze osobisto±ci.
5. Satyryk nie powinien ulega¢ wªasnym sªabo±ciom.
6. Powinien by¢ odwa»ny, obiektywny, sprawiedliwy, bezkompromisowy w swoich utworach.
6.0.16 Interpretacja tre±ci i analiza formy Hymnu do miªo±ci ojczyzny
i parodii tekstu [Wdzi¦czna miªo±ci kochanej szklenicy]
PD:
Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki:
•
charakterystyka powie±ci jako gatunku
•
geneza i kompozycja utworu ze zwróceniem szczególnej uwagi na gatunkowe ró»nice mi¦dzy
cz¦±ciami
•
znajomo±¢ tre±ci caªego utworu (na lekcj¦ fragmenty z podr¦cznika i ¢wiczenia - w podr¦czniku
nie ma nic;)
•
wyja±ni¢ termin dydaktyzm
•
imiona znacz¡ce, czyli mówi¡ce
Powrót posªa:
•
geneza , jej zwi¡zki z sejmem 4-letnim
•
charakterystyka postaw gªównych bohaterów, wykorzystanie materiaªu literackiego
•
imiona znacz¡ce:
staro±cina i szarmancki: »ona modna i rcyk
starosta Gadulski: konserwatywny Sarmata
podkomorzy: Sarmata o±wiecony
jego syn Walery: wyksztaªcony patriota, poseª na sejm
•
rola w¡tku miªosnego
Romantyzm:
•
szczegóªowe notatki i wiedza na temat terminu romantyzm (realne i etymologiczne znaczenie)
•
periodyzacja na zachodzie i w Polsce
•
wypisa¢ najwa»niejsze wydarzenia historyczne na zachodzie i w Polsce
•
powtórzy¢ o romantyzmie
wi¦ta miªo±ci kochanej ojczyzny:
•
fragment Myszeidy
•
byª w Zabawach przyjemnych i po»ytecznych
92
ROZDZIA 6. OWIECENIE
•
hymn korpusu kadetów szkoªy rycerskiej
•
wprowadza toposy zwi¡zane z niewol¡
kajdany (p¦ta niezel»ywe)
chwalebne blizny
•
wyrasta z tradycji konfederacji barskiej
•
wers 1:
apostrofa do patriotyzmu (miªo±¢ ojczyzny)
sakralizacja
•
wers 2:
pi¦tno o±wiecenia
poczciwe - proste, szlachetne
metonimia
•
wers 3,4:
zjadªe smakuj¡ trucizny - nie »al odda¢ »ycie, dusz¦; zatruwa wn¦trze, dusz¦ - gdy
trzeba si¦gn¡¢ po nieetyczne ±rodki
•
wers 5:
kalectwo mo»e by¢ powodem do dumy: dowód walki w sªusznej sprawie
doskonalenie wewn¦trzne na skutek do±wiadcze«
•
wers 6:
umysª domem prawdziwego szcz¦±cia: warto±ci absolutne
•
wers 7:
byleby±my mieli szans¦ pomóc ojczy¹nie
•
wers 8:
po±wi¦cenie si¦ do reszty patriotyzmowi -> niedostatek materialny
dulce et decorum est pro patria mori - sªodko i zaszczytnie jest umiera¢ za ojczyzn¦
szcz¦±liwy kto siªy postradaª, umie si¦ modli¢ i ma si¦ z kim »egna¢ - do reszty po±wi¦ciª si¦ i
oddaª »ycie w sªusznej sprawie, speªniª cel swojego »ycia
Okrawa znajduj¡ca si¦ w Monachomachii:
Wdzi¦czna miªo±ci kochanej szklenice!
Czuje Ci¦ ka»dy i sªaby, i zdrowy;
Dla ciebie miªe s¡ ciemne piwnice,
Dla Ciebie zno±na duszno±¢ i ból gªowy.
Sªodzisz frasunki, u±mierzasz t¦sknice,
W Tobie pociecha, w Tobie zysk gotowy,
Byle Ci¦ mo»na znale¹¢, byle kupi¢,
Nie »al skosztowa¢, nie »al si¦ i upi¢.
Analiza:
93
•
wers 1: apostrofa do pija«stwa; synegdota
pars protota - cz¦±¢ caªo±ci
•
wers 2: umiªowanie alkoholu jest cech¡ wspóln¡
•
wers 3: trud w zdobyciu
•
wers 4: po±wi¦cenie dla trunku: wytrzyma kaca
•
wers 5: pozwala zapomnie¢ o kªopotach
•
wers 6: szybko przynosi efekt
•
wers 7: szansa
•
wers 8:
czarny humor: alkohol dla alkoholika jest tym, czym ojczyzna dla patrioty!
6.0.17 Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki - ujawnianie ¹ródeª dy-
daktyzmu w pierwszej polskiej powie±ci.
dydaktyzm - ±rodki artystyczne podporz¡dkowane celom wychowawczym
geneza - Krasicki chciaª wpªyn¡¢ na KEN krytykuj¡c system edukacji
topos uprawiania wªasnego ogródka - jak nie jest w stanie wpªyn¡¢ na innych, to stosuje wªasne
pogl¡dy u siebie, daj¡c przykªad
3 cz¦±ci:
•
obyczajowo-spoªeczna: tu gªównie krytyka systemu edukacji
•
powiastka lozo czna: utopijna wyspa Nipu
•
obyczajowo spoªeczna
panegiryk - utwór pochwalny
Mikoªaja Do±wiadczy«skiego przypadki:
•
narracja pierwszo osobowa - pami¦tnikarska
•
punkt wyj±cia - spisanie => retrospekcja
•
nie rozumiaª po co i±¢ do szkoªy
nauka to kara
jedyna ksi¡»ka w domu to ksi¡»ka do nabo»e«stwa
•
oczekiwania ojca wobec dyrektora:
kara cielesna
•
oczekiwania matki:
przeciwne
Wyspa Nipu:
94
ROZDZIA 6. OWIECENIE
•
utopia
•
nie przyjmowali wagi do pieni¦dzy
•
chciaª cywilizowa¢ dziki lud, tymczasem zostaª uznany za dzikiego
•
równo±¢ wszystkich
Potem:
•
je»eli ten powrót znaczyª niepodobie«stwo zgodzi¢ cnoty ze szcz¦±ciem, niech moi ziomkowie
do dalekich wysp je»d»¡, cho¢by w tej min¦li i Pary» i Londyn, nie straci na tym ojczyzna.
•
traktowaª poddanych jak ludzi nie dla zysku, ale z pobudek altruistycznych
6.0.18 Zaanga»owany charakter Powrotu posªa - komedii politycznej
Juliana Ursyna Niemcewicza
•
komedia polityczna
•
lansuje pogl¡dy stronnictwa patriotycznego
•
w¡tek miªosny: spoiwo, o± akcji, o± kompozycyjna, szansa na ujawnienie pogl¡dów postaci
•
Podkomorzy: dom powinien ust¦powa¢ ojczy¹nie
PD: o jednej postaci z Powrotu posªa: pogl¡dy polityczne, hierarchia warto±ci, stosunek do rodziny
Rozdziaª 7
Romantyzm
7.0.1 Etymologiczne i realne znaczenie terminu romantyzm. Periody-
zacja epoki na zachodzie i w Polsce.
PD: Bayron i Geothe; bohater Bajroniczny, Cierpienia mªodego Wertera, Faust
romantyzm (1800-1848) - pr¡d ±wiatopogl¡dowy i artystyczny; uniwersalna nazwa epoki
Periodyzacja:
•
na zachodzie:
pocz¡tek: 1821 - rewolucja w Grecji; koniec rewolucji Francuskiej
koniec: 1848 - wiosna ludów
•
w Polsce:
pocz¡tek: 1822 - wydanie I tomu Poezyj A. Mickiewicza
koniec: 1863-64 - powstanie styczniowe
kl¦ska powstania styczniowego stworzyªa pozytywizm
najwi¦kszym askiem pozytywizmu byªy strajki robotnicze w latach 80 XIX w., które wyszªy na
ulice, a nast¦pnie do nich strzelano
pozytywi±ci nie wykluczali walki zbrojnej, ale nie uwa»ali jej za konieczno±¢
caªa ideologia pozytywistyczna opieraªa si¦ na idealizmie
PD: daty historyczne i nazwy zdarze« romantycznych (od insurekcji)
romantyzm - z franc. romard 'romans rycerski', awanturniczy
7.0.2 Wprowadzenie do kultury romantyzmu form¡ przygotowania do
realizacji programu warsztatów humanistycznych - Wilno - mia-
sto Litwinów i Polaków.... Zaªo»enia romantycznego ±wiatopo-
gl¡du prezentowane za pomoc¡ analizy Romantyczno±ci - ma-
nifestu polskiego romantyzmu. Dlaczego Oda do mªodo±ci nie
zostaªa manifestem polskiego romantyzmu?
Cezura pocz¡tku romantyzmu
•
1822 r.: wydanie I tomu Poezyj, który zawieraª ballady, romanse, mi¦dzy innymi Roman-
tyczno±¢
95
96
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
•
1830 r.: powstanie listopadowe; lozo a romantyczna staªa si¦ ideologi¡
Oda do mªodo±ci nie zostaªa manifestem, poniewa» tre±¢ romantyczna zostaªa zaprezentowana
w klasycystycznej formie. Taka forma nie mogªa by¢ utworzona pod natchnieniem.
Klasycyzm: ka»da nowa zdobycz ludzka zbli»aªa do odkrycia mechanizmu ±wiata.
Romantyzm: wiat zbudowany na antymoniach. Cyrkla miary i wagi do martwych u»yj bryª..
Zbli»y¢ si¦ do tajemnicy ±wiata mo»na tylko przez sfer¦ duchow¡. Absolut ujawnia si¦ w naturze.
Obª¡kani »yj¡ na granicy dwóch ±wiatów. Twórca tworzy pod wpªywem natchnienia, czyli w
kontakcie z absolutem. Forma dzieª - synkretyczne. Artysta to medium.
PD: ballada romantyczna jako gatunek, synkretyzm
Romantyczno±¢:
•
miejsce akcji: miasteczko
•
czas: biaªy dzie«
•
zbiegowisko: dziewczyna zachowuj¡ca si¦ nienaturalnie
•
w ±wiecie Karusi
noc i ±wit
chata macochy
•
duchy mickiewiczowskie maj¡ posta¢ zyczn¡, s¡ zimne
•
reakcje zebranych:
prostota, gmin
Mówcie pacie»e! - krzyczy prostota -
Tu jego dusza by¢ musi.
Jasio by¢ musi przy swej Karusi,
On j¡ kochaª za »ywota!
•
zakochani maj¡ jedn¡ dusz¦, czyli ka»de po poªowie
•
miªo±¢ jest pot¦g¡, która pokonuje ±mier¢
•
Jasieniek b¦dzie bª¡dziª po ±wiecie, póki »yje Karusia (jedna dusza dla dwojga)
•
reakcja starca - reprezentanta nauki i lozo i o±wiecenia
jest wzburzony
duchy s¡ tworem ludzi prymitywnych
uwa»a, »e to jest pora»ka, bo do niczego nie doszedª
•
narrator:
na pocz¡tku relacjonuje wydarzenie, próbuje przywróci¢ dziewczyn¦ do porz¡dku
potem (po reakcji tªumu) wzrusza si¦, zmienia zdanie, wierzy w ducha Jasie«ka
97
±wiatopogl¡d
o±wieceniowy
romantyczny
narz¦dzia poznania
szkieªko i oko Cyrkla,
wagi i miary do martwych
u»yj bryª - Pie±« lare-
tów
czucie, wiara i serce
owoce poznania
prawdy
martwe,
do-
tycz¡ce
materii
Nie
obaczysz cudu
prawdy »ywe, duchowe,
moralne; miej serce i pa-
trzaj w serce - nakaz mo-
ralny, nakaz epistemolo-
giczny
epistemologia - nauka o poznaniu (teoria poznania)
W jaki sposób romantycy pozyskiwali prawdy »ywe?
Czynili to poprzez:
•
kontakt z prostym ludem, jego wierzeniami i twórczo±ci¡, bowiem uznawali je za nieska»one
cywilizacj¡
•
kontakt z lud¹mi obª¡kanymi, »yj¡cymi na granicy dwóch ±wiatów: realnego i nadprzyro-
dzonego
•
kontakt z dzie¢mi, istotami czystymi, niewinnymi, maj¡cymi kontakt z Absolutem
•
kontakt z natur¡, w której przejawia si¦ absolut
•
czytanie i prze»ywanie romantycznych dzieª tworzonych pod wpªywem natchnienia, w kon-
takcie z Absolutem. Artysta peªni rol¦ swoistego medium. St¡d poj¦cie poety - wieszcza, a
tak»e zjawisko synkretyzmu literatury romantycznej - poeta w ekstazie doznaje prawdziwej
wolno±ci artystycznej: nie mo»e by¢ sp¦tany teoretyczno-literackimi reguªami wymagaj¡cymi
u»ycia logicznego my±lenia
absolut - powszechny niewidoczny pierwiastek duchowy stanowi¡cy osnow¦ bytu, sprawiaj¡cy, »e
antymoniczna rzeczywisto±¢ staje si¦ jedno±ci¡
Absolut - Bóg, Demiurg (poj¦cie Hedla)
Pozyskiwanie prawd »ywych byªo mo»liwe tylko dzi¦ki dotarcia do duchowej sfery rzeczywisto±ci. Ba-
danie materii jest po»yteczne, ale nie ma nic wspólnego z drog¡ prowadz¡c¡ do uchylenia cho¢by
r¡bka tajemnicy istnienia.
wite¹ - II podstawowy utwór programowy
•
kobiety w witezi wzi¦ªy sprawy w swoje r¦ce, nie zawierzaj¡c do ko«ca Bogu, chciaªy si¦ wy-
mordowa¢ jako jedyna mo»liwo±¢ unikni¦cia strasznego losu, za co zostaj¡ ukarane zamian¡
w kwiaty
•
prze»yª wypªyni¦cie na jezioro, bo poczynaª z Bogiem oraz byª z rodu Tuhana
Lilie:
•
Nie masz zbrodni bez kary
•
lecz je±li szczera skrucha, Pan Bóg zbrodniarza sªucha
•
narrator nie ma peªnej wiedzy -> wszystkiego wytªumaczy¢ si¦ nie da
Rybka:
•
Krysia zostawiªa swoje dziecko <- grzech
Siªy nadprzyrodzone ingeruj¡ w »ycie, mi¦dzy innymi karaj¡c zbrodniarzy, których kara z r¡k ludzi
by nie dosi¦gªa.
98
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
7.0.3 George Gordon Byron i Johan Wolfgang von Goethe - biogra e
romantycznych twórców
Byron:
•
urodziª si¦ w ubogiej rodzinie arystokrackiej
Geneza Fausta:
•
pracowaª nad dzieªem 60lat
•
Faust jest postaci¡ zªo»on¡
•
I cz¦±¢ ukazaªa si¦ w 1808
•
II cz¦±¢ ukazaªa si¦ w 1833
•
zawarª caª¡ swoj¡ lozo ¦ i przemy±lenia (a chocia» chciaª)
•
testament
•
nowo»ytny Doktor Faust Tomasza Manna inspirowany Faustem
Kompozycja:
•
dramat (specy czny)
•
sugeruje, »e tylko przedstawienie
•
dwie cz¦±ci
I cz. : preromantyczny
II cz.: nowocze±niejsza (klasycyzm), zmiana ±wiatopogl¡du, staje si¦ dramatem uniwer-
salnym, rozpraw¡ z mitami
ródªa upadku Fausta:
•
nie akceptuje ograniczono±ci mo»liwo±ci poznania
•
nie akceptuje Boskiego planu
•
szcz¦±cie identy kuje z miªo±ci¡
•
miªo±¢ -> po»¡danie
•
ignorowaª zakazy moralne pilnowane przez rodzin¦ Maªgorzaty
•
Maªgorzata czuje si¦ odpowiedzialna za winy
przyczyna: nieokieªznana miªo±¢
Motyw zwyci¦stwa dobra nad zªem
póki »yje czªowiek, póty d¡»y czªowiek
Zako«czenie: osuszaª bagna
•
poczuª szcz¦±cie, gdy zacz¡ª dziaªa¢ dla innych, a nie egoistycznie dla wªasnych korzy±ci
•
wolny jest ten, kto staje po stronie dobra, czyni¡c je dla innych
99
•
by¢ lepszym ni» si¦ jest: dziaªa¢ dla innych
Byronizm - okre±lenie postawy wobec »ycia; na±ladownictwo Byrona; ogólnoeuropeski pr¡d, który
powstaª pod wpªywem twórczo±ci Byrona na pocz¡tku XIX w.
giaur - niewierny; wenecjanin »yj¡cy w±ród Turków
retrospekcja - antonim do antycypacji
PD: Cierpienia modego Wertera - koncepcja ±wiata przedstawionego, typy narracji; Konrad Wal-
lenrod; sonety krymskie: Stepy akerma«skie, Pielgrzym, Bakczysaraj, Burza, egluga,
Ajudah, Czatyrdach - sonet jako gatunek: wªoski, francuski; dziady III cz. - warstwa reali-
styczna; Kordian; nie-Boska komedia
7.0.4 Synteza wiadomo±ci dotycz¡cych przesªania Fausta
Dlaczego Faust zostaª ocalony?
To jest najwy»szym zadaniem m¡dro±ci.
Ten tylko godzien »ycia i wolno±ci,
który je musi wywalcza¢ codziennie.
Tak tedy w ci¡gªym mierzeniu si¦ z trudem
Hartowna ludzko±¢ b¦dzie tu si¦ mno»y¢.
I, gdybym takiej przyszªo±ci mógª do»y¢!
Na wolnej ziemi mieszka¢ z wolnym ludem!
Wtedy dopiero w peªni ziemskich plonów
Rzekªbym do chwili: Stój!, Ty± jeste± tak pi¦kn¡!
powiedziaª to w trybie warunkowym
inaczej pojmuje wolno±¢, ni» na pocz¡tku
Kwestia Boga w prologu:
Dopóki »yje na ziemskim padole
Dopóty wolne masz pole
Bª¡dzi czªowiek póki d¡»y.
notatka na podstawie leksykonu lektur szkolnych T. Miªkowskiego i J. Ternera:
u kresu swej drogi Faust dojrzewa do przekonania, »e nie szcz¦±cie osobiste, ale szcz¦±cie ludzko±ci
jest jego celem: < <milionom licznym oddaªbym przestrzenie (...) na wolnej ziemi z wolnym ludem
sta¢> > > - marzenie umieraj¡cego Fausta. D¡»enie do tej prawdy zostanie Faustowi wybaczone:
< <Kto wiecznie d¡»¡c trudzi si¦ / tego wybawi¢ mo»em.> > tªumaczenie Fausta wg. F, Konopki
7.0.5 Dziady wile«sko-kowie«skie dzieªem formuªuj¡cym odpowied¹
na pytanie o istot¦ czªowiecze«stwa
anioªki:
•
k¡dziel - surowiec, tworzywo na ni¢
•
dzieci miaªy raj na ziemi, przez co nie miaªy goryczy
•
czªowiek by dosta¢ si¦ do nieba musi udowodni¢ swoj¡ warto±¢ (przez cierpienie)
•
dzieci - materiaª na czªowieka z którego mo»na by wydoby¢ warto±¢
zªy pan:
•
smoªa - piekªo
100
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
•
skazany na ±mier¢ gªodow¡
•
czªowiekiem jest ten, kto jest wra»liwy na cierpienie innych
duch po±redni:
•
cz¡bry i ±lazy - s¡ tylko ozdob¡
•
ona (Zosia) tylko byªa pi¦kna, ale nie miaªa celu w »yciu
•
jej uroda byªa zgubna:
dla niej byªa wszystkim -> nic wi¦cej nie robiªa
dla innych: ¹ródªo cierpienia nieszcz¦±liwie zakochanych (nie odwzajemniaªa uczucia)
•
kara: »¡dza miªo±ci, której jako duch ju» nie mo»e zrealizowa¢
•
jak wykorzysta¢ to co si¦ dostaªo: w imi¦ miªo±ci
•
dotkni¦cie ziemi -> rozpoznanie roli w »yciu
IV cz¦±¢:
•
ksi¡dz ma dzieci - wyznanie unickie, greckokatolickie
•
Gustaw - duch powrotnik
•
godziny odmierzane gasn¡cymi ±wiecami
•
wina: samobójstwo
•
kara: co roku zabija si¦, jako duch widzi ukochan¡, która jest szcz¦±liwa z innym
•
wina: stworzyª sobie niebo na ziemi w zwi¡zku z ukochan¡ zapominaj¡c o Bogu; zbudowaª
caªy swój ±wiat na kruchym ogniwie, którym jest miªo±¢ ludzka. To ogniwo p¦kªo a jego
±wiat zawaliª si¦. Podstaw¡ ±wiata musi by¢ co± mocnego: miªo±¢ boska, idealna, a dopiero
dalej ludzka.
7.0.6 III cz¦±¢ Dziadów A. Mickiewicza gªosem rozpoczynaj¡cym dra-
maturgiczn¡ dyskusj¦ na temat losów Polski. Sposoby funkcjono-
wania archetypów Prometeusza i Hioba w III cz¦±ci Dziadów
Analiza sensu dedykacji i Mickiewiczowskiej przedmowy do dziadów drezde«skich.
I gªos w dyskusji - III cz¦±¢ Dziadów
II gªos w dyskusji - Nie-Boska komedia Zygmunta Krasi«skiego
III gªos w dyskusji - Kordian - Juliusza Sªowackiego
aden z gªosów nie miaª akcji w czasach powstania.
Wszystkie kwestie rozstrzygane s¡ w sferze wizyjnej.
Umieszczenie akcji w czasach lomatów i laretów prezentuje pocz¡tek wypeªniania kielicha go-
ryczy.
Widzenie ks. Piotra zawiera przesªanie Dziadów.
Mickiewicz rozprawia si¦ z prometeizmem w wielkiej improwizacji.
Dedykacja: 3 nazwiska s¡ symbolami wspóªuczniów, wspóªwi¦¹niów i wspóªwygna«ców.
Przedmowa: Wprowadza mistyczny w¡tek nadprzyrodzony
101
miny - kopalnie
zamkni¦te szkoªy Wile«skie, a ich uczniowie uznani za umarªych
mesjanistyczna wizja Polski
przenosi w czasy wiary i cudów
Sªowacki nie zgodziªby si¦ z Mickiewiczem: utrwalanie czªonka rodziny jako zdrajc¦
Kªamstwo: Autor chciaª tylko zachowa¢ narodowi wiern¡ pami¡tk¦ z historii litewskiej lat kilku-
nastu, a przedstawiª o wiele wi¦cej i odpowiedziaª ( w sferze wizyjnej) na wiele pyta«
Dramat pi¦tnuje zdrajców, utrwala od zapomnienia bohaterów, odpowiada na pytanie: któr¦dy
droga do wolno±ci?
Jedyna metoda utrwalenia ±wiadomo±ci narodowej to tworzenie i czytanie poezji
Rol¦ pa«stwa, które czuwaªo nad kultur¡ gdy go zabraknie przejmuje literatura: musi zapisa¢
dzieje prawdziwe, nie zakªamane, utrwali¢ bohaterów napi¦tnowa¢ zdrajców.
Rozrachunek z prometeizmem w III cz¦±ci Dziadów - analiza i interpretacja Wielkiej
Improwizacji (wielko±¢ i sªabo±¢ Konrada)
Kordian - imi¦ znacz¡ce - serce
Konrad - nawi¡zanie do Konrada Wallenroda
Wielka Improwizacja:
1.
•
problem recepcji
•
samotno±¢
•
niedoskonaªo±¢ j¦zyka
2.
•
ludzie nie potra ¡ by¢ odbiorcami, wi¦c swe teksty kieruje do Boga i natury
3.
•
drzemie w nim taka siªa ducha, »e mo»e porusza¢ ciaªa niebieskie
•
proces twórczy
4.
•
pycha: depc¦ was, wszyscy poeci
•
stosunek wobec dorobku, tradycji
5.
•
chwila Samsona: ryzykuje pot¦pienie
•
wyposa»enie: rozum, czucie, wra»liwo±¢
6.
•
patriotyzm
•
posiada moc kreatorsk¡ równ¡ mocy Boga, chce j¡ wykorzysta¢ w imi¦ narodu
nie wie jak i przyszedª z tym do Boga
nie mo»e ziemskimi sposobami
102
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
chce uzyska¢ od Boga rz¡d dusz: potajemnie kierowa¢ lud¹mi
ignoruje woln¡ wol¦ ludzi: chce ich szcz¦±cia, ale chce to na siª¦, dyktatur¡
•
zaprzecza miªo±ci Boskiej
3 miary czasu: czas historii, mitu religijnego, mitów agrarnych
na ko«cu motyw pielgrzyma - by¢ mo»e Konrad (po metamorfozie, która nie zostaªa ujawniona)
Polacy cierpieniu nadawali mistyczny sens. Fizycznie eksterminowani. Polska »yje, kwitnie w
ziemi cieniach
Szturm rozumem do wrót nieba.
Prometeizm zakªada bunt przeciwko Bogu, co wg. Mickiewicza jest postaw¡ nie do zaakceptowa-
nia.
Widzenie ks. Piotra: objawienie sensu cierpienia Polaków. W Ksi¦dze Hioba nie ma odpowiedzi
na pytanie o sens cierpienia, a tu jest.
Widzenie ks. Piotra:
•
wst¦p
topos marno±ci
•
caªa Polska mªoda wydana w r¦ce Heroda - nawi¡zanie do Nowego Testamentu
•
do »elaznej bramy - do wi¦zienia fortecznego
•
pod ziemi¦ wpadªa - do kopal«
•
a imi¦ jego b¦dzie czterdzie±ci i cztery - ró»ne interpretacje:
Konrad
Adam
4 jest peªni¡
personi kacja narodu
•
obca matka: ksi¦»niczka Dobrawa
•
obraz ukrzy»owania Chrystusa:
powstanie
Herod -> Car
Gal -> Francja
Rakus -> Austriak
Borus -> Prusak
Moskal -> w Biblii przebiª martwy bok, a tu »ywy
7.0.7 Omówienie tematów prac: domowej i klasowej - poprawkowej
Prawdy »ywe, prawdy martwe (...):
tre±¢:25 punktów (w tym 4 za wnioski)
Model wykorzystywany przy ocenie merytorycznej warto±ci pracy - wa»na uwaga: sformuªowanie
np oznacza, »e nie mamy do czynienia ze schematem przykªadanym do tre±ci wypowiedzi, ale
zestawem koniecznych zagadnie«, kwestii, uj¦¢ interpretacyjnych, które powinny si¦ znale¹¢.
W poni»szym zestawie - tylko hasªa:
103
1. manifest romantyzmu
2. synkretyczny charakter ballady romantycznej
3. rola motta
4. zachowanie dziewczyny
5. stanowisko ludu - przyj¦te przez narratora - jako jedna z metod pozyskiwania prawd »ywych
6. inne ¹ródªa romantycznego poznania
7. stanowisko starca
8. lozo czne uzasadnienie postawy przedstawiciela o±wiecenia
9. prawdy »ywe - czucie i wiara
10. prawdy martwe - wg. romantyków zwi¡zane z bª¦dn¡ drog¡ poznania, do dotycz¡c¡ materii,
a nie ducha
11. rola miªo±ci i jej pot¦ga ujawniona w balladzie
12. Miej serce i patrzaj w serce jako prawda »ywa
13. nakaz moralny i epistemologiczny
14. problem [Aa]bsolutu
15. ballada
16. ballada
17. ballada - prawdy »ywe na podstawie 3 ballad
18. anioªki - rola cierpienia w naszym »yciu
19. zªy pan - odpowied¹ na pytanie kto zasªuguje na miano czªowiecze«stwa
20. Zosia - problem nadania »yciu sensu
*18-20 - II cz. Dziadów prób¡ odpowiedzi na pytanie o istot¦ czªowiecze«stwa
21. IV cz. Dziadów interpretacja prawdy »ywej zwi¡zanej z miejscem ziemskiej miªo±ci w
hierarchii warto±ci
22. wnioski
23. wnioski
24. wnioski
25. wnioski - wskazane odwoªania si¦ do Pie±ni laretów i Ody do mªodo±ci
104
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
7.0.8 Cierpienia mªodego Wertera - dyskusja na temat: nowego typu
bohatera; sposobu pojmowania przez tytuªow¡ posta¢ buntu; roli
natury w »yciu bohaterów; wpªywu powie±ci epistolarnej Goethego
na kultur¦ romantyzmu (duchow¡ i materialn¡ oraz obyczajowo±¢)
Mªody Werter pisze do Wilhelma, Lotty i Alberta
typ narracji - pierwszoosobowa, pami¦tnikarska; sªu»y ukazaniu odmiennej perspektywy
sytuacja »yciowa Lotty w chwili poznania Wertera - prawie zar¦czona
czemu Werter nie podj¡ª »adnych dziaªa« w celu pozyskania r¦ki Lotty:
•
widziaª, »e jest zakochana w Albercie
•
chciaª by¢ bierny <- typ bohatera
•
»yczenie umieraj¡cej matki Lotty
•
baª si¦ odrzucenia
Bohater werterowski:
•
nadwra»liwy, neurastenik
•
interwertyk
•
koncentruje si¦ nad kontemplacj¡ wªasnego stanu
Jakby staraª si¦ o r¦k¦ Lotty musiaªby utrzyma¢ rodzin¦
7.0.9 Motyw pielgrzyma w Sonetach krymskich A. Mickiewicza - cha-
rakterystyka i ujawnienie sposobów funkcjonowania
PD: Do matki Polki, nieomówione problemy dot III cz Dziadów: obraz martyrologii narodu pol-
skiego, Rosja i Rosjanie w ±wietle dramatu i Ust¦pu oraz Do przyjacióª moskali, autotematyzm
III cz.; Pan Tadeusz; wybrane liryki loza«skie; Kordian; Testament mój; Grób Agamem-
nona; Nie-Boska komedia; Cyprian Kamil Norwid - wybór liryków
Pielgrzym:
podmiot liryczny: na wygnaniu, ale we wspaniaªej krainie (tyle egzotycznych owoców, »e si¦ je
depcze), zachwyca przyrod¡, urod¡ kobiet, teoretycznie kraina zapewnia wszelkie potrzeby
pami¦¢ o ojczy¹nie: pejza»e
t¦sknota za ukochan¡; nie jest pewien jej uczu¢, ale to nie wpªywa na jego miªo±¢, t¦sknot¦
pielgrzym - czªowiek podró»uj¡cy do jakiego± miejsca (±wi¦tego) w celu oczyszczenia duchowego,
przemiany wewn¦trznej
trudy zyczne podró»y maj¡ powodowa¢ przemian¦ duchow¡
dla podmiotu celem pielgrzymki do wolno±ci jest ojczyzna (wolna)
Polacy na wygnaniu wierzyli, »e ich cierpienie ma sens
Ci co walczyli o wolno±¢ to NIE tylko ci co walczyli z broni¡ w r¦ku, ale równie» cierpi¡cy
ten trud byª pielgrzymk¡ do wolno±ci
105
7.0.10 Zachowania ludzkie w warunkach ekstremalnych... Jakie hierar-
chie warto±ci ujawniaj¡ bohaterowie Burzy A. Mickiewicza
zachowania:
•
zdarzaj¡ si¦ ludzie, co pozostaj¡ wierni ideom, ale rzadko
•
najcz¦±ciej na górze hierarchii warto±ci staje »ycie (próbuj¡ je ratowa¢)
•
najcz¦±ciej poddaj¡ si¦ instynktowi samozachowawczemu
•
ten jeden: szcz¦±liwy kto siªy postrada - speªni si¦ w »yciu, zginie w my±l idei
7.0.11 Autotematyka eglugi i sonetu pt Ajudah
PD: nauczy¢ si¦ pogl¡dów estetyków niemieckich
egluga:
•
autotematyczny
•
porównanie tworzenia do »eglugi, lotu, p¦du
•
stan twórcy: szaª, ekstaza
•
wydaje mu si¦, »e okr¦t jest gnany przez siª¦ wewn¦trzn¡ poety
•
ma kreatorsk¡ moc, mo»e jednoczy¢ si¦ z natur¡, kontakt z absolutem przez natur¦
•
absolut jest osnow¡ wszystkiego
•
proces twórczy przynosi mu poczucie godno±ci
Ajudah:
•
skarby s¡ wyrzucane przez wzburzone morze -> poeta tworzy pod wpªywem emocji, które
przemin¡, ale utwory pozostaj¡
•
ten skarb -> poezja warto±ciowa
•
prawdziwa poezja jest tworzona pod wpªywem prawdziwych emocji
•
bardon - instrument podobny do harfy - symbolizuje tworzenie liryki pod natchnieniem
7.0.12 Jakie reakcje wywoªuje u podmiotu lirycznego Stepów akerma«-
skich kontakt z absolutem
reakcje:
•
niezwykle czuªy sªuch: sªyszy koªysanie si¦ motyla; ci¡gn¡ce »urawie, które s¡ tak odlegªe,
»e sokóª ich nie mo»e dostrzec; poruszanie si¦ w¦»a
•
niezwykªy sªuch wykorzystuje, aby usªysze¢ gªos ojczyzny
106
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
7.0.13 Sposoby funkcjonowania orientalnego pejza»u w sonetach Cza-
tyrdach i Bakczysaraj
PD: w punktach wynotowa¢ sceny, które ujawniaj¡ martyrologi¦ narodu, szczególnie sceny realne
Bakczysaraj:
•
podmiot zwiedza zrujnowane miasto, »ycie ludzkie w nim zamarªo, ale t¦tni »ycie ro±linne
•
fontanna - symbol miªo±ci, nami¦tno±ci, pot¦gi
naturalne uj¦cie wody <- od natury
mimo, »e fontanna przetrwa, te warto±ci nie
•
ulotno±¢ ludzkich uczu¢ wobec siª natury
•
znikomo±¢ ludzkich osi¡gni¦¢
Czatyrdach:
•
maszt krymskiego statku: najwy»szy punkt Krymu
•
personi kacja góry: wªadca (porównany do anioªa, opis stroju królewskiego)
•
sªucha tylko Boga mówi¡cego do natury, który ignoruje sprawy ludzkie, ale przybli»a ludzi
do Boga (poprzez jej obserwacj¦) - drogman 'tªumacz'
7.0.14 Tragizm rodziny Polskiej w wierszu A. Mickiewicza pt. Do
matki Polki: archetyp matki Polki i sposoby jego funkcjonowa-
nia w literaturze niewoli; topos dªugich nocnych rodaków roz-
mów
Uwagi dotycz¡ce genezy: 1830, ale przed wybuchem powstania listopadowego (nale»y zwróci¢
uwag¦ na profetyczny charakter my±li lozo cznych w nim zawartych)
Tragizm:
•
matka wychowuje dziecko: wpaja warto±ci moralne, które to nie b¦d¡ prowadziªy do szcz¦-
±liwego »ycia
•
wpajane warto±ci prowadz¡ do walki o wolno±¢, która wi¡»e si¦ z cierpieniem
•
uczciwo±¢, patriotyzm nie da si¦ w czasie niewoli pogodzi¢ ze szcz¦±ciem, zdrowiem
•
zachowanie moralne prowadzi do zagªady zycznej i duchowej (nie da si¦ post¦powa¢ czysto
w my±l tej idei)
•
tradycja jest najlepsz¡ nauczycielk¡
•
aby uksztaªtowa¢ kogo±, kto b¦dzie heroicznie, do ko«ca oddany warto±ciom walczyª, naj-
pierw musi pozna¢ warto±ci o które walczy; je±li to nie mo»liwe to chocia» musi by¢ przygo-
towany do tego co go czeka (niewola, konspiracja)
•
gloria victis - chwaªa zwyci¦»onym
•
dªugie nocne rodaków rozmowy: konspiracyjne, o bohaterach, przypominaj¡ce tych co
oddali »ycie, patriotyczne - utrwalenie imienia bohatera
107
7.0.15 Obraz martyrologii narodu zawarty w III cz¦±ci Dziadów -
sceny realistyczne, sceny wizyjne
wzmianka Ewy o wi¦zionych Litwinach
Salon warszawski: towarzystwo stolikowe; rozmowy przy drzwiach
Starosta przyszedª na bal, bo nie przyj±cie groziªo represjami
Martyrologia nie tylko jest zwi¡zana z ªa«cuchami, ale i z gro»eniem, strachem
7.0.16 Synteza wiadomo±ci na temat koncepcji kluczowych postaci III
cz¦±ci Dziadów - Konrada i ks. Piotra. Sposoby funkcjonowania
archetypów Hioba i Prometeusza w Dziadach drezde«skich
historiozo czny charakter widzenia
widzenie:
•
ks. Piotr
bezgraniczna pokora
jeden z cierpi¡cych, nara»onych
•
Bóg wyja±nia sens cierpienia Polaków
7.0.17 Rosja i Rosjanie tematem wybranych utworów A. Mickiewicza
PD: wskazany fragment Drogi do Rosji (wersy: 31-96) potraktowa¢ jak tekst umieszczony pod
tematem i w zwi¡zku z tym podda¢ drobiazgowej interpretacji tre±ci i analizie formy (w punktach);
rozwini¦cie tematu wymagaªoby tak»e odwoªania si¦ do tre±ci III cz¦±ci (Nowosilcow, Besturzew)
i innych wierszy z ust¦pu, Do przyjacióª moskali, a tak»e Pana Tadeusza
Droga do Rosji:
Rosja wg. utworu to biaª¡ karta w której mo»e pisa¢ Bóg lub szatan
Dusza tych ludzi porównywana do postaci larwalnej: nie wiadomo, czy wyjdzie motyl, czy ¢ma
Porównania krainy do ludzi
Kreowanie bohatera poprzez opis domostw
Trudne warunki ustrojowe i klimatyczne
oczy: zwierciadªa duszy
stosunek do ludzi: ªagodny, optymizm
Rosja: naród, car
niewola: sªo«ce wolno±ci za±wieci (czas przyszªy)
Rosja: pa«stwo, kraina
Do przyjacióª moskali:
kary:
•
carska:
ci¦»kie prace
108
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
±mier¢
•
moralna:
sprzedali dusz¦ carowi/szatanowi
ha«bi¡ lud rosyjski (sami siebie)
sro»sza niebios kara - ironia
zrezygnowali z czªowiecze«stwa: sami siebie skazali
tytuª: przyjaciele -> chce im pomóc -> uwolni¢ od cara (uprzytomni¢, »e to on jest ich wrogiem)
oksymoron: przyjaciel moskal
nie wszyscy Rosjanie poddaj¡ si¦ systemowi
pªatny j¦zyk: pisanie utworów za pieni¡dze
zima, zamro»ony ±wiat -> brak warto±ci
wiosna topi lody
odpieranie zarzutów, które jeszcze si¦ nie pojawiªy -> mowa retoryczna
gotów k¡sa¢ r¦k¦, co go targa: tak przyzwyczajony do niewoli, »e uwa»a za wroga tego co chce
go uwolni¢
nie mog¡ si¦ skar»y¢, bo nic nie robi¡ w celu poprawy sytuacji
PD: Pan Tadeusz: 2 razy przeczyta¢ epilog; materiaª dotycz¡cy pogl¡dów ujawniaj¡cych si¦ w
dyskusji o literaturze w salonie warszawskim; materiaª z Pie±ni wajdeloty i III cz. Dziadów
umo»liwi odpowied¹ na pytanie: Dlaczego Mickiewicz w Panu Tadeuszu zmieniª koncepcj¦ upra-
wiania literatury? Co spowodowaªo, »e postanowiª krzepi¢ serca?; aluzje literacki przejawiaj¡ce
si¦ w salonie warszawskim i dotycz¡ce walko klasyków z romantykami; przypomnie¢ tre±¢ La-
tarnika; notatka na temat tytuªu, genezy, czasu, miejsca akcji i w¡tków, metamorfozy gªównego
bohatera
7.0.18 Epilog Pana Tadeusza ¹ródªem wiedzy na temat genezy po-
ematu a przede wszystkim koncepcji literatury pisanej ku po-
krzepieniu serc
1. Pan Tadeusz jest ±wiadectwem odst¡pienia od koncepcji literatury, której podstawowym
walorem miaªo by¢ podejmowanie aktualnego tematu
•
punkt wyj±cia: zadania literatury w Pie±ni wajdeloty i scenie salonu warszawskiego z
III cz¦±ci Dziadów
nauczycielka, przewodnik, wódz, oskar»yciel
skarbnica warto±ci
pami¦¢
•
problem dystansu od opisywanych zdarze«:
w ekstremalne sytuacji nie mo»na czeka¢
czasem jednak jest to istotne
klerkizm - tylko sªowa, teorie, sam nie powinien uczestniczy¢ w tym co gªosi, gdy jest to niebez-
pieczne, bo szkoda by byªo straty takiego czªowieka; przeciwie«stwo jedno±ci sªów i czynów
dzieªo - ±wiat wykreowany
Epilog:
109
•
Utraciwszy rozum w m¦kach dªugich,
plwaj¡ na siebie i »r¡ jedni drugich!
ujawnienie atmosfery w jakiej powstawaªo dzieªo pisane ku pokrzepieniu serc
stan psychiczny wygna«ców i Polaków cierpi¡cych w kraju wymagaª dziaªania terapeu-
tycznego
•
O Matko Polsko! Ty tak ±wie»o w grobie
zªo»ona - nie ma siª mówi¢ o tobie!
ujawnienie decyzji o rezygnacji z podejmowania aktualnego tematu (sfery ulewy i grzmotu)
sfera grzmotu - powstanie - nie powiedziane wprost, bo to bolesne prze»ycie
sugestia o zamiarze przeniesienia czytelników w ±wiat cienia i pogody - arkadia dzieci«-
stwa
•
Ach! czyje» usta ±mi¡ pochlebia¢ sobie,
»e dzisiaj znajd¡ to serdeczne sªowo,
które rozczula rozpacz marmorow¡ (...)
Nim si¦ te usta znajd¡, wiek przeminie.
cytat z III cz Dziadów (salon warszawski) dot. dystansu czasowego w tworzeniu lite-
ratury (bezwzgl¦dna krytyka pseudoklasyków za ucieczk¦ w temat historyczny)
∗
Jeden z mªodzie»y: Ile» lat trzeba czeka¢ nim si¦ przedmiot ±wie»y
jak ga ucukruje, jak tyto« ule»y?
Literat I: Nie ma wyra¹nych reguª.
Literat II: Ze sto lat
Literat I: To maªo!
Literat III: Tysi¡c, par¦ tysi¦cy
konfrontacja cytatów ±wiadczy o zmianie stanowiska Mickiewicza
argumenty uzasadniaj¡ce zmian¦ stanowiska:
∗
mówienie o tragicznych sprawach doprowadziªoby do caªkowitego zaªamania psy-
chicznego
∗
przywoªanie obrazu kl¦ski i imion o ar wywoªaªoby pªacz, który splamiªby honor
rycerza winnego walczy¢, dziaªa¢ na rzecz niepodlegªo±ci. Czas opªakiwania nie-
szcz¦±¢ nadejdzie po zwyci¦stwie
•
Jedna ju» tylko jest kraina taka
W której jest troch¦ szcz¦±cia dla Polaka -
Kraj lat dzieci¦cych! On zawsze zostanie
wi¦ty i czysty, jak pierwsze kochanie
Okre±lenie funkcji ocalonej od zapomnienia arkadii dzieci«stwa przy wykorzystaniu ma-
teriaªu interpretacyjnego zwi¡zanego z inwokacj¡:
∗
Panno ±wi¦ta co Jasnej bronisz Cz¦stochowy
I w Ostrej ±wiecisz Bramie! Ty co gród zamkowy
Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!
Jak mnie dziecko do zdrowia powróciªa± cudem,
istota Mickiewiczowskiej metody krzepienia serc zawiera si¦ w przekonaniu cudownej
mocy poezji, która mo»e przenosi¢ zn¦kanych rodaków do krajów wspomnie«, zapami¦-
tanych jako najszcz¦±liwszych w ich »yciu
sªowo troch¦ wyra¹nie zaznacza i» nie jest to ±wiat realny. Prawdziwego szcz¦±cia
zaznaliby, gdyby mogli wróci¢ do wolnej ojczyzny
110
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
nale»y pami¦ta¢, »e sªowa epilogu traktuj¡ce o metodzie krzepienia serc nie ujawniaj¡
wszystkich aspiracji Pana Tadeusza. Literacka terapia nie tylko miaªa u±mierza¢ ból,
dawa¢ szans¦ oderwania si¦ od dramatycznej przeszªo±ci ale i pomaga¢ w odzyskaniu
niepodlegªo±ci, wr¦cz wskazywa¢ drogi do niej wiod¡ce. Trzeba umie¢ dostrzec t¦ rol¦
epopei, analizuj¡c krytyczny obraz, odnajduj¡c funkcj¦ anachronizmów, czytaj¡c mi¦-
dzy wersami i gª¦boko rozumiej¡c przesªanie.
•
Pan Tadeusz: beczka miodu z ziarnkami gorczycy (które s¡ najwa»niejsze)
•
anachronizmy zbyt nowoczesne: uwªaszczenie chªopów, kwestia ±wiadomo±ci politycznej
szlachty
•
S¦dzia bierze od Rosjan dobra Choreszków <- ha«ba
PD: w punktach cechy arkadyjskiej rzeczywisto±ci, sposoby kreowania; biogra a Jacka Soplicy
7.0.19 Tematy wypracowania + modele rozwini¦cia
Temat1:
Bunt i pokora...
Sposoby funkcjonowania archetypów Prometeusza i Hioba w III cz. Dziadów A.Mickiewicza.
Rozwi« temat, dokonuj¡c wnikliwej interpretacji tre±ci i analizy formy podanego fragmentu (wi-
dzenie ks. Piotra LUB Wielka Improwizacja)
Uwaga!:
•
koniecznie nale»y wykorzysta¢ oba fragmenty, a tak»e
notatk¦ o archetypach
tabelk¦ o Konradzie
fragmenty tekstów Aliny Witkowskiej i Krzysztofa Górskiego
•
tekst pod tematem jest drobiazgowo analizowany, pozostaªe problemowo z uwzgl¦dnieniem
istotnych elementów [o co chodzi?]
Model:
•
Konrad
1. przedstawienie postaci, istota archetypu
2. ¹ródªa buntu
3. or¦»
4. »¡dania
5. inwektywy
6. aspiracje
7. stosunek do ludzi
8. zwi¡zki z wielko±ci¡ prometeusza
9. ¹ródªa sªabo±ci
111
10. forma wypowiedzi (synkretyzm, stylizacja, przykªady)
•
ks. Piotr
1. przedstawienie postaci, istota archetypu
2. ±wiadectwa wiary i odwagi
3. widzenie nagrod¡ za pokor¦ (medium)
4. rola mªodzie»y
5. symbolika ukrzy»owania
6. symbolika ukrzy»owania
7. symbolika ukrzy»owania
8. funkcja pokory, rola narodu
9. odwoªania do ksi¦gi Hioba
10. forma wypowiedzi (synkretyzm, stylizacja, przykªady)
•
Wnioski (np) - max 4p.:
przezwyci¦»enie prometeizmu
potraktowanie buntu jako ±wiadectwa niedojrzaªo±ci
twórcze potraktowanie archetypów
glory kacja postawy pokory zwi¡zanej z wypeªnianiem woli Boga
mesjanizm - historiozo czna teoria przesªaniem III cz. Dziadów
kwestia stosunku do Boga i ludzi obu bohaterów (rekapitulacja)
problem patriotyzmu - aspiracje bohaterów
Uwagi:
•
Najwa»niejsze jest dobre zrozumienie tematu. W omawianym dominowaªy 2 pary antymo-
nicznych elementów: bunt - pokora, Prometeusz - Hiob
•
Rozwini¦cie wymagaªo odniesienia buntu i pokory do przesªania, a tak»e skonfrontowania
postaw Konrada i ks. Piotra z archetypami
istota analizy funkcjonowania archetypów musi ª¡czy¢ si¦ kwesti¡ przezwyci¦»enia Pro-
meteusza (dramat chrze±cija«skiego Prometeusza) zagadnieniem twórczego potraktowa-
nia archetypu Hioba - widzenie to odpowied¹ na pytanie na temat sensu losów Polski
•
Hiob prosiª o odpowied¹ - chod¹ Bóg si¦ odezwaª - nie otrzymaª jej. Ksi¡dz Piotr bezgra-
nicznie zawierzyª a Bóg wybraª go, aby przekaza¢ Polakom swój zamysª dotycz¡cy zbawczej
misji ocalaj¡cej my±li (z widzenia wynika, »e ocalej¡ ludy caªej Europy)
112
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
Temat2:
Romantyczne pojmowanie cierpienia i ±mierci.
Rozwi« temat odwoªuj¡c si¦ do III cz. Dziadów A. Mickiewicza. Punktem wyj±cia do swoich
rozwa»a« uczy« interpretacj¦ tre±ci i analiz¦ formy opowiadania Adolfa o Cichowskim
Uwagi:
•
±mier¢ zyczna, ±mier¢ duchowa
•
cierpienia zyczne, psychiczne
•
mªodzie» ziarno
•
Polska »yje, kwitnie w ziemi cieniach
•
oba ust¦py
Model:
•
Sceny wizyjne:
1. Wielka Improwizacja
2. Wielka Improwizacja
3. Widzenie
4. Widzenie
5. 5mesjanizm, sens cierpienia
6. powstanie - ukrzy»owanie
•
Sceny realistyczne - Cichowski
1. katusze zyczne
2. choroba psychiczna
3. wygl¡d
4. interpretacja sªów Polska »yje, kwitnie w ziemi cieniach
5. problem zniewolenia spoªecze«stwa (tragizm rodziny - »ona)
6. ±mier¢ duchowa zdrajców
7. Rolinson i jego matka
8. opowie±¢ o dzieciach
9. Wasilewski
10. Janczewski
11. naród jak lawa
12. mªodzie» ziarno
13. ±mier¢, letarg duchowy - Droga do Rosji
113
14. Do przyjacióª moskali
•
m¦cze«stwo dekabrystów
•
±mier¢ duchowa oprawców
•
letarg duchowy
Wnioski:
•
cierpienie ¹ródªem buntu
•
cierpienie metod¡ wypeªniania Polskiej misji
•
±mier¢ drog¡ do zmartwychwstania
•
los jednostkowy i zbiorowy zwi¡zany z cierpieniem
•
±mier¢ duchowa zdrajców
•
toposy mogiªy, grobu, kurhanu
•
topos zmartwychwstania
7.0.20 Funkcja metamorfozy gªównego bohatera epopei. Czego dotyczy
i czemu sªu»y krytycyzm Pana Tadeusza
Metamorfoza:
•
na pocz¡tku: paliwoda, przystojny, dumny, umiaª przewodzi¢, odwa»ny, najlepszy strzelec,
przyjaciel hrabiego Horeszki
•
funkcja metamorfozy: przedstawienie, »e czªowiek póki »yje ma otwart¡ drog¦ do poprawy
(topos syna marnotrawnego), daje nadziej¦
•
Stolnik dawaª nadziej¦ Soplicy na r¦k¦ Ewy, wykorzystywaª córk¦ do pomno»enia maj¡tku
•
Jacek chciaª walczy¢ wspólnie, a nie sam (nowy typ bohatera)
PD: kalendarz »ycia i twórczo±ci J. sªowackiego; geneza, kompozycja, biogra a gªównego bohatera;
wpªyw werteryzmu na koncepcj¦ Kordiana, funkcje motywu w¦drówki w dramacie, czy Kordian byª
polskim Winkelriedem?, na czym polega nowatorstwo zwi¡zane z ujawnieniem tajemnic ludzkiego
wn¦trza (Strach i Imaginacja, rozmowa z doktorem w szpitalu wariatów), w jakiej sytuacji - zwi¡-
zanej z metamorfoz¡ Kordiana - rozstajemy si¦ z bohaterem (dokona¢ analizy wypowiedzi Kordiana
do doktora - motyw unicestwienia duszy duszy)
Co krytykuje Pan Tadeusz:
•
wady stanu szlacheckiego
skªonno±¢ do awanturnictwa
pycha
niski poziom edukacji, wr¦cz gªupota
brak rozwagi, poddawanie si¦ manipulacji
chciwo±¢
konserwatywna mentalno±¢
uleganie obcym modom
114
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
•
post¦powanie magnaterii
oryginalna koncepcja Stolnika - patrioty, ale czªowieka niegodnego, co ujawnia si¦ w
»yciu prywatnym (np sprawa Ewy)
nie peªni roli przywódczej
•
brak jedno±ci
•
system s¡downiczy
•
krótkowzroczno±¢ polityczna
materiaª: wypowied¹ Ma¢ka nad Ma¢kami, która pojawia si¦ w dialogu z gen. D¡brow-
skim: Ale, Panie, dwóch orªów razem si¦ nie gnie¹dzi!
∗
aluzja do braku roztropno±ci politycznej ujawniaj¡cej si¦ w naiwnej wierze, »e Fran-
cja b¦dzie dbaªa o Polsk¡ racj¦ stanu, a nie b¦dzie realizowaªa mocarstwow¡ tra-
dycj¦
∗
potrzeba polskiego przywódcy
∗
sceptyczny pogl¡d na mo»liwo±¢ realizacji narodowych celów w Napoleo«skim woj-
sku (mi¦dzy innymi odwoªuje si¦ do terminologii wojskowej)
Cesarz idzie do Moskwy! daleka to droga,
Je±li cesarz Jegomo±¢ wybraª si¦ bez Boga!
∗
krytyka relatywizmu ª¡cz¡cego si¦ z religi¡
∗
krytyka kon iktu przywódcy z Ko±cioªem
∗
protest przeciwko zachowaniu »oªnierzy francuskich (gwaªty, grabierze, kradzie»e)
Pan Tadeusz miaª krzepi¢ serca, ale cho¢ poeta tego nie deklarowaª zawiera plan dziaªania maj¡cy
doprowadzi¢ do odzyskania niepodlegªo±ci. Najwa»niejsze elementy programu:
•
ogólnonarodowe dobrze przygotowane powstanie
konieczno±¢ u±wiadomienia narodu
uwªaszczenie chªopów, by czuli si¦ wspóªobywatelami
konieczno±¢ demokratyzacji »ycia spoªecznego
konieczno±¢ opracowania m¡drego planu politycznego daj¡cego szans¦ na wolno±¢ i
prawdziw¡ suwerenno±¢
konieczno±¢ moralnej odnowy narodu. Jacek Soplica, który jest nowym typem bohatera
romantycznego (emisariusz) u±wiadamia potrzeb¦ ogromnej pracy nad sob¡. Trzeba j¡
rozpocz¡¢ od rozrachunku z bª¦dami przeszªo±ci
nale»y wykorzysta¢ niezwykª¡ cech¦ polskiego spoªecze«stwa, któr¡ jest umiej¦tno±¢
szybkiego integrowania si¦ w sytuacjach ekstremalnych; trzeba zrobi¢ wszystko co w
mocy zbiorowo±ci, aby pokona¢ podstawow¡ wad¦ w postaci braku umiej¦tno±ci wspóª-
pracy
Przykªady elementów ±wiata przedstawionego, które sugeruj¡ konieczno±¢ wprowadzenia wy»ej
wymienionych elementów:
•
uwolnienie chªopów, oddanie im ziemi (rozmowa Zosi z Tadeuszem podczas zar¦czyn)
•
strój Zosi: strój »niwiarki
•
pojednanie wrogów podczas spowiedzi Jacka Soplicy
115
•
zako«czenie epilogu: elementy demokratyzmu
Latarnik:
•
najwa»niejszy problem: zawiódª (samego siebie i innych)
•
Biedak straciª posad¦. Otwieraªy si¦ przed nim nowe drogi tuªactwa, wiatr porywaª znowu
ten li±¢ by nim rzuca¢ po l¡dach (...). To te» stary przez kilka dni posun¡ª si¦ bardzo i
pochyliª, oczy miaª tylko bªyszcz¡ce. Na nowe za± drogi »ycia miaª ksi¡»k¦, któr¡ od czasu
do czasu przyciskaª do piersi jakby w obawie aby i ona mu nie znikn¦ªa.
•
funkcja motywu przebudzenia
•
troch¦ szcz¦±cia zyskaª dzi¦ki pami¦ci ojczyzny, od»yª, zacz¡ª czu¢
7.0.21 Analiza motta Kordiana - artystycznego manifestu Sªowackiego.
Funkcje wypowiedzi trzech osób prologu
Budowa: 3 akty poprzedzone mottem, prologiem i przygotowaniem (noc 31XII1799 na ysej
Górze)
przygotowanie nadaje caªo±ci kontekst meta zyczny.
sabat: przygotowanie stulecia tak zªego, jakiego jeszcze nie byªo
czemu rok wcze±niej: mo»liwe, »e Sªowacji nie znaª kalendarza, ale to maªo prawdopodobne; druga
koncepcja: przekazanie tre±ci, »e siªy zªa nigdy nie osi¡gn¡ celu
Polska i Kordian w w tej akcji: punkt zapalny, a Kordian marionetk¡ w r¦kach diabªa, bo jest
»oªnierzem-poet¡: nie zauwa»y, »e to diabeª (kurza stopa)
Motto:
•
pochodzi z Lambry J. Sªowackiego
•
Wi¦c b¦d¦ ±piewaª i d¡»yª do kresu - deklaracja autora: nie przerwie misji, któr¡ ma do
zrealizowania poezja
•
o»ywi¦ ogie« je±li jest w iskierce
nie mo»e gwarantowa¢ sukcesu
poezja nie czyni cudów, nie kreuje rzeczywisto±ci dosªownie
ma szanse odnie±¢ sukces, je±li jest cho¢ ±lad uczu¢ patriotycznych
•
[TODO: tu wstawi¢ obrazek]
w tych sªowach jest ukryta my±l, któr¡ kiedy± (mo»e dªugo) odkryje serce: pobudzone
do dziaªania, ale bez sposobu dziaªania
Sªowacki:
•
»adne dzieªo nie b¦dzie trwaªe, je±li nie b¦dzie pªyn¦ªo z serca (inicjatywa oddolna)
•
poezja nie mo»e narzuca¢ konkretnych rozwi¡za«, mo»e jedynie stwarza¢ warunki do zmiany,
ale to od odbiorców zale»¡ wykorzystane ±rodki i czy je podejm¡ (by¢ mo»e upªyn¡ przed
tym dziesi¡tki lat)
Kordian - imi¦ znacz¡ce ªac. kor 'serce' - czªowiek-serce
cz¦±¢ I trylogii zatytuªowana Spisek koronacyjny
116
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
7.0.22 Zwi¡zek autotematyzmu motta z wypowiedzi¡ III osoby Prologu
I osoba - koncepcja mesjanistyczna, ale krytykowana, bo prowadzi do bierno±ci
II osoba - krytyka osoby I
III osoba:
•
scena dziejów:
aktorzy: naród - lud + rycerze
lud: zainteresowany jedzeniem, piciem, nale»y wskrzesi¢ ich ducha
[TODO: rysunek]
∗
s¡ wy»si, od mogiª, bo mog¡ dziaªa¢
•
pojawia si¦ siªa, która w ko«cu wskrzesi duch ludu
•
rycerze - bardzo dªugo spali (caªun zgniª), nie trzeba ich wskrzesza¢, bo maj¡ warto±¢, tyle,
»e s¡ u±pieni
7.0.23 Funkcja kolejnych etapów metamorfozy Kordiana
Kordian - mªody szlachcic szukaj¡cy sensu »ycia; próbuje popeªni¢ samobójstwo w tym poszuki-
waniu
na pocz¡tku - bohater werterowski:
•
cierpienie: marzy o Laurze, która go odrzuca uwa»aj¡c go za niedojrzaªego, widzi w nim
dziecko, nie szanuje jego uczu¢
•
antynomia: ciaªo dziecka, potrzeby m¦»czyzny, ale dojrzaªo±¢ dziecka; jaskóªczy niepokój;
nie do wytrzymania
•
b¦dzie potrzebowaª zapeªni¢ pustk¦: jeden z pomysªów to bycie patriot¡ (Polska Winkelrie-
dem narodów!)
•
dowiaduje si¦ kim jest jak rozmawia z wytworami umysªu: strachem i imaginacj¡
PD: liryki loza«skie Polaªy si¦ ªzy, Nad wod¡ wielk¡ i czyst¡; Grób Agamemnona, Testament
mój
Obie opowie±ci miaªy u±wiadomi¢ Kordianowi to co widziaª
[kto±] nie rozumiaª jak mo»na próbowa¢ popeªni¢ samobójstwo
motyw w¦drówki - szuka sposobu na nadanie »yciu sensu
chciaª sprawdzi¢ jak funkcjonuj¡ warto±ci, które znaª z ksi¡»ek
na Mount Blank mówi, »e »adne si¦ nie sprawdziªy
Mount Blank:
•
Polska Winkelriedem narodów
nie d¡»y do patriotyzmu, tylko próbuje zapeªni¢ pustk¦
•
umieszczony na szczycie, »eby byª jak najbli»ej absolutu
•
widzi ±wiat jak na dªoni: wydaje mu si¦, »e widzi dokªadnie wszystkie kwestie, »e zgª¦biª
caªy ±wiat
117
•
wniosek, »e »adna warto±¢ nie istnieje
•
czuje wielk¡ moc, ale nie ma idei, w któr¡ mógªby j¡ wykorzysta¢: mo»e ona by¢ z ziemi lub
nieba
•
nagªe ol±nienie, ale przed chwil¡ chciaª popeªni¢ samobójstwo
Zabicie Cara nie przyniosªoby zwyci¦stwa: dziaªaª w obª¦dzie
PD: Grób Agamemnona: cytaty - wizja Polski jaka ma by¢
7.0.24 Analiza dialogu Kordiana z Doktorem kluczem do interpretacji
przesªania utworu
2 interpretacje:
•
Doktor jest elementem ±wiata nadprzyrodzonego
•
Kordian walczy wewn¦trznie (dobro - zªo)
•
Kordian byª jak ci obª¡kani
nie zgadza si¦ z tym, »e chciaª si¦ po±wi¦ci¢ za nic
∗
[TODO: obrazek z akwarium]
Doktor: kwestionuje caªe »ycie duchowe czªowieka
•
dusza duszy - skarb - wªasne przekonanie - ostatni promie«
•
lozo a otwartego zako«czenia:
miaªy by¢ nast¦pne cz¦±ci
•
wszystkie cz¦±ci s¡ poª¡czone osob¡ bohatera
•
przemiany wewn¦trzne dokonuj¡ si¦ póki czªowiek »yje
7.0.25 Interpretacja wybranych liryków loza«skich - problemy autote-
matyczne i autobiogra czne
Polaªy si¦ ªzy:
•
kompozycja klamrowa: pierwszy i ostatni wer taki sam
•
liryka bezpo±rednia
•
charakter lozo czno-re eksyjny, autobiogra czny
•
ªzy czyste - szczere
•
ªzy rz¦siste - napi¦cie emocjonalne
•
dzieci«stwo sielskie - wiejskie bez trosk, kontakt z natur¡, prostota
•
dzieci«stwo anielskie - niewinne, nieska»one
•
mªodo±¢ górna - peªna ideaªów
•
mªodo±¢ durna - niemo»liwa do zrealizowania
118
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
•
wiek m¦ski - czas stabilizacji - owoce pracy
•
wiek kl¦ski - nic nie dokonaª, zawiódª siebie
postawa klerka - tylko sªowa, a nie czyny aby nic mu nie zagra»aªo (inteligencja w Niemczech)
Nad wod¡ wielk¡ i czyst¡:
•
w Lozannie nad jeziorem
•
kompozycja: podzielony zwrotk¡ dwu-wersow¡
•
opoka - fundament, wsparcie, skaªa
•
podmiot liryczny marzy aby odbija¢ ±wiat tak jak woda
•
czªowiek nie jest obiektywny
•
czªowiek caªy czas ulega przemianom
•
woda - ideaª poezji
7.0.26 Krzepienie serc, czy rozrywanie ran - która z koncepcji two-
rzenia jest Ci bli»sza, Funkcja historii w Grobie Agamemnona
J. Sªowackiego. Motywy autotematyczne i ich rola
Grób Agamemnona to cz¦±¢ poematu Podró» z Neapolu do ziemi ±wi¦tej
Elektra - znajduje si¦ w realiach »ycia codziennego
do tego grobu wszedª nie in»ynier architektury, ale czªowiek niezwykle wra»liwy - poeta
Po zerwaniu li±cia:
•
pojawiªa si¦ szpara, przez któr¡ wpadªo ±wiatªo
wra»liwy: struna Homera
po dotkni¦ciu: drgn¦ªa i p¦kªa bez j¦ku
∗
nie ma o czym gra¢
∗
ma sªuchaczy gªuchych lub umarªych
czuje si¦ reprezentantem narodu o którym ma bardzo zªe zdanie
•
pojawienie si¦ konia zbezcze±ciªoby miejsce
•
antyk: pi¦kno -> dobro
Syn zmuszony przez sytuacj¦ musi si¦ga¢ po wy»sze ±rodki (potrz¡sn¡¢ od wewn¡trz matk¦)
Grzechy szlachty: prywata, pycha, bogactwo ±wiadectwem warto±ci
romantyczne ¹ródªa nadziei:
1. zielone lata w ople±niaªej korze
2. naród jak lawa - skorupa, a pod ni¡ naród, którego ognia 100 lat nie wyzi¦bi
3. polska »yje, kwitnie w ziemi cieniach
119
7.0.27 Nie-Boska komedia dramatem o miªo±ci... . Autotematyzm
dramatu rodzinnego
Mickiewicz: Nie-Boska -> rewolucyjna, piekielna
bohaterowie odpowiedzialni za to co staªo si¦ na ziemi
2 cz¦±ci:
•
rodzinna: 2 akty
•
spoªeczna: 2 akty
dramat o miªo±ci: kwestie uczu¢ indywidualnych, intymnych
2-ga przysi¦ga M¦»a:
•
zst¡piª do ziemskich ±lubów: byª wy»ej, nie planowaª ±lubu
•
bom znalazª t¦ o której marzyªem: znalazª ideaª
•
Przez Ciebie pªynie strumie« pi¦kno±ci, ale ty nie jeste± pi¦kno±ci¡
odk¡d si¦ o»eniª zostaª zmuszony do prozaicznych, przyziemnych praz, a jemu si¦ wydaje, »e nie
do tego zostaª stworzony
miªo±¢ z kochank¡ kojarzy mu si¦ wyª¡cznie z przyjemno±ciami, nie kojarzy zwi¡zku maª»e«skiego
z miªo±ci¡
monolog M¦»a nad przepa±ci¡ stanowi¡cy klucz interpretacyjny do przesªania dramatu rodzinnego:
Bo»e, czy Ty mnie za to pot¦pisz, »em uwierzyª, i» Twoja pi¦kno±¢ przenosi o caªe niebo pi¦kno±¢
tej ziemi - za to, »em ±cigaª za ni¡ i m¦czyª si¦ dla niej, a»em staª si¦ igrzyskiem szatanów!
przepa±¢ - symbol zatracenia, zªa
hrabiemu wydawaªo si¦, »e s¡ dwa rodzaje pi¦kna: boskie i ziemskie. Chciaª tworzy¢ boskie, które
wedªug niego ª¡czyªo si¦ z oderwaniem od ziemskiego.
7.0.28 Sposoby kreowania przestrzeni i ich funkcje w Bema pami¦ci
»aªobnym rapsodzie
na pocz¡tku:
•
epitety kolorystyczne:
wawrzyn zielony
topory pobª¦kitniaªe od nieba
tarcze rude od ±wiateª
•
d¹wi¦ki
tr¡by zanosz¡ si¦ we ªkaniu
klekot
pªacz, krzyk, lament pªaczek
Bij¡ w topory
ªopot sztandarów
•
zapachy
120
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
snopy wonne
•
ruch:
cie« odje»d»a
rwie si¦ sokóª
id¡ panny »aªobne
wchodz¡ w w¡wóz i ton¡
Po wyj±ciu z w¡wozu:
•
kolory:
czerniej¡ na niebie
blask zimny - srebrny
ciemny bª¦kit, szary
•
kolory informuj¡ o upªywie czasu
przesadzi¢, ludzko±¢ nie znajdzie sposobu - ludzko±¢ nie znajdzie sposobu przeskoczy¢ ±mierci
(grobu)
ko« zmuszony wªóczni¡ przeskoczy grób - unie±miertelnienie duchowe Bema
najwi¦ksze skªadanie hoªdu zmarªemu: kontynuowanie jego dzieªa
»aªobnicy rozchodz¡ si¦ na caªy ±wiat kontynuuj¡c jego dzieªo, a» narody odzyskaj¡ ±wiadomo±¢
Dalej - dalej :
•
dziaªa¢:
gªosi¢
ruch
wprowadza¢ w »ycie idee!
b¡d¹ wierny, id¹! - zako«czenie przesªania Pana Cogito
przeogromna chor¡giew:
•
symbol warto±ci - opiera si¦ o niebo: równie» warto±ci niebieskie
•
drewno ª¡cz¡ce niebo z ziemi¡
•
drzewo, które ª¡czyªo niebo z ziemi¡: to pod którym umieraª Roland
7.0.29 Funkcje kreacjonizmu w wybranych wierszach Cypriana Kamila
Norwida
Bibliogra a:
•
Nerwy
•
Do obywatela Johna Brown
•
Klaskaniem maj¡ obrz¦kªe prawice...
121
kreacjonizm - kierunek, którego zaªo»enia programowe zostaªy sformuªowane w 20-leciu mi¦dzy-
wojennym przez grup¦ poetyck¡ Awangarda Krakowska: Tadeusz Peiper, Julian Przybo±
kreacjonizm ª¡czy si¦ z tworzeniem ±wiata przedstawionego, w którym funkcjonuj¡ prawa inne ni»
w realnej rzeczywisto±ci
kreacjonizm wprowadza poj¦cie autonomiczno±ci ±wiata przedstawionego
postawienie kapelusza obok krzesªa ±wiadczy o tym, »e go±¢ zamierza zosta¢ dªu»ej
kreacjonizm tu: reakcja przedmiotów martwych
po co?
•
ukazanie kontrastu mi¦dzy ±wiatami
•
sztuczno±¢ ±wiata "wysokiego"
co skªoniªo podmiot liryczny do re eksji:
•
miaª kontakt ze ±mierci¡ ludzi (gªodow¡)
•
miaª wypadek - maªo co by zgin¡ª
uratowaªa go belka - kojarzona z krzy»em
∗
symbol po±wi¦cenia za innych, o ary
∗
symbol miªo±ci bli¹niego
faryzeusz - co innego my±li, a co innego czyni
powtarzaj stare zakl¦cia ludzko±ci, bajki i legendy
bo tak zdob¦dziesz dobro, którego nie zdob¦dziesz
stare zakl¦cia ludzko±ci (...) - tradycje
dobro (...) którego nie zdob¦dziesz - nie uda si¦ zlikwidowa¢ caªego zªa, ale nale»y d¡»y¢ do tego
(aktywnie), aby speªni¢ »ycie
zdob¦dziesz dobro - speªnisz »ycie
7.0.30 Przygotowanie do pracy domowej - wypracowania na maturalny
temat
1. Wzi¡±¢ pod uwag¦ wszystkie elementy z modelu rozwini¦cia, znaczenie rozszerzaj¡c odwoªa-
nia do caªo±ci utworu
2. Koniecznie zastosowa¢ problemow¡ kompozycj¦!!!
3. Szczególn¡ uwag¦ zwróci¢ na j¦zyk i styl wypowiedzi (razem 17/50 punktów)
4. Zwróci¢ uwag¦ na konieczno±¢ stosowania wªa±ciwej terminologii
5. Wnioski s¡ najwy»ej punktowan¡ merytoryczn¡ cz¦±ci¡ tekstu. Mog¡ pojawi¢ si¦ jako cz¦-
±ciowe w postaci konkluzji po rozwa»eniu konkretnego problemu, ale nie wolno o nich zapo-
mnie¢ pisz¡c zako«czenie
122
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
7.0.31 Sposób funkcjonowania motywu wolno±ci w wierszu Do obywa-
tela Johna Brown
John Brown
•
przygotowywaª powstanie niewolników w USA
•
abolicjonista
•
biaªy farmer
Interpretacja ruchów nog¡: odkopanie planety spodlonej
mewa - symbol nadziei dla »eglarzy
obraz: siwizna skaza«ca, mewa na rusztowaniu
dziecko
•
symbol czysto±ci, niewinno±ci
•
jak zabije mew¦: nie ma nadziei na popraw¦
•
nauka przez przykªad (syn kata)
po wyroku:
•
powieszony... - czy kªami¡?
unicestwili tylko zycznie
•
przetrwaªy idee, a teraz zyskaªy m¦czennika - teraz si¦ wzmocni¡
•
godªo: gwiazdy (13) nad gªow¡ orªa
pie±« nim dojrzy, czªowiek nieraz skona - zanim idee wejd¡ w »ycie minie wiele pokole«
7.0.32 Co± ty Atenom zrobiª Sokratesie - sposób prezentowania wiel-
kich ludzi w liryce Norwida - konfrontacja z poznanymi utworami
te dwa materiaªy, które nie mog¡ si¦ poª¡czy¢: wielcy ludzie, zwykªy lud im wspóªczesny
pó¹niej s¡ czczeni (zbija si¦ a» ¢wiekiem), ale tylko w celu zysku (spór o miejsce pochówku...)
7.0.33 W jakim celu zostaª zastosowany kreacjonizm w wierszu pt. Kla-
skaniem maj¡c obrz¦kªe prawice
niewiasty zakl¦te w formuªy - skr¦powane etykiet¡, obyczajami
kamienne: nie potra ªy czu¢, kocha¢
mowa pozornie zale»na: narrator, który tyle wie ile bohater, jego wypowiedzi stapiaj¡ si¦ z wypo-
wiedziami bohatera
mo»na poruszy¢ kamienne faªdy ich stroju
funkcja: nie posiadaj¡ uczu¢, hoªduj¡ swojemu pi¦knu, etykiecie
pi¦kno zewn¦trzne jest ±wiadectwem pi¦kna wewn¦trznego: tutaj nie!
tu wewn¦trzna pustka mo»e by¢ ±mierciono±na
po zetkni¦ciu z tak¡ kobiet¡ podmiot liryczny przestaje wierzy¢ w uczucia, szcz¦±cie
klaskali poetom uznanym, nie byªo miejsca na nowego o innych pogl¡dach
pami¦tnik artysty - jego twórczo±¢: ci¡gle poprawiana, nieuporz¡dkowana
123
7.0.34 Norwidowska koncepcja sztuki na podstawie Fortepianu Cho-
pina i fragmentów Prometidiona
PD: w punktach notatka do tematu lekcji
...koniec szepce do pocz¡tku:
Nie stargam Ci¦ ja - nie! -ja, uwydatni¦!... - ±mier¢ pomaga w recepcji
genialna muzyka - synteza wszystkiego co pi¦kne, piel¦gnuje obyczaje
sztuka ma by¢ hor¡gwi¡ na prac ludzkich wie»y - praca ma by¢ pokarmem dla duszy, pomaga¢
d¡»y¢ do ideaªu - zmartwychwstania
kªos - zadatek na chleb
u±wiadomienie sobie niedoskonaªo±ci jest niezwykle twórcze - umo»liwia dalsze tworzenie
doskonaªo±¢ na ludzk¡ miar¦
fortepian -> trumna
styl sentencjonalny
palenie paªacu, wyrzucenie fortepianu - niszczenie kultury - najni»szy mo»liwy stan, wi¦c teraz
b¦dzie odradzanie
Ciesz si¦, pó¹ny wnuku! - b¦dzie d¡»yª do idei
wyrzucenie fortepianu - rzucenie ziarna, zasianie idei w±ród caªego spoªecze«stwa
7.0.35 Autotematyzm Pióra
dusza czarna - atrament
puste zera - pustosªowie
»agiel angielskiego skrzydªa - pomaga tworzy¢, d¡»y¢ do ideaªu
zdrojów Moj»eszowych lask¡ - dost¦p do »yciowego pokarmu - duchowego
marze« krask¡ - pró»ne marzycielstwo
przykute klamr¡ zªot¡ do czapki - ch¦¢ zysku
mokre pióro - nie pozwala na lot ku ideaªom; ta woda - tematy dora¹ne, krótkotrwaªe
Piórem, którym osp¦... - ma uodporni¢, przygotowa¢ do zmaga«
Wartkie strzaªom przytwierdzaj¡ grzywy - odpowiada za kierunek dziaªa«
124
ROZDZIA 7. ROMANTYZM
Rozdziaª 8
Pozytywizm
8.0.1 Wprowadzenie do kultury pozytywizmu
PD: periodyzacja, nazwa, kierunki lozo czne, tªo spoªeczno-polityczne, solidaryzm spoªeczny
cezury:
•
1863 - pocz¡tek
pozytywizm - tylko w Polsce jako epoka; na zachodzie: realizm, naturalizm
pozytywizm ideologi¡ Polaków po upadku powstania
pokolenie: prze»ycie pokoleniowe ksztaªtuje pogl¡dy, postawy
•
dla romantyków: powstanie listopadowe
•
dla pozytywistów, organiczników, wychowanków Szkoªy Gªównej (, stracone pokolenie): po-
wstanie styczniowe
pozytywi±ci - w inny ni» militarny sposób do niepodlegªo±ci, gªównie ze Szkoªy Gªównej
organicznicy - spoªecze«stwo jak »ywy organizm; nie ma szansy na powodzenie zrywu; tytaniczna
praca do odrodzenia spoªecze«stwa jako silny organizm
praca organiczna - gospodarka, ekonomia...
praca u podstaw - poprawa warunków najliczniejszych - chªopów
solidaryzm spoªeczny - wszyscy maj¡ ±wiadomo±¢, »e musz¡ jednoczy¢ si¦ w d¡»eniu do wspólnego
celu (dla dobra wspólnego)
nie powiodªo si¦, bo byªy idealistyczne podstawy
•
boga¢my si¦:
powstaªy przepa±cie mi¦dzy lud¹mi
sporo si¦ udaªo w Wielkopolsce
fala strajków (krwawo tªumionych): byªo im wszystko jedno przeciwko komu wyst¦puj¡ (Polak,
Niemiec...). Teraz powstaª podziaª robotnik - kierownik, zamiast Polak - zaborca i na tym polegaª
prawdziwy dramat pozytywizmu
Polacy umiej¡ po±wi¦ca¢ »ycie dla ojczyzny, ale nie potra ¡ si¦ jednoczy¢ na dªu»ej
125
126
ROZDZIA 8. POZYTYWIZM
8.0.2 Gloria Victis Elizy Orzeszkowej: interpretacja tytuªu i jego zwi¡zku
z przesªaniem noweli; funkcje oryginalnej koncepcji narracji; ¹ró-
dªa tragizmu gªównych bohaterów; analiza tematu maturalnego
pozytywi±ci nie krytykowali wielkich romantyków
dzieªa romantyczne byªy bardzo dobre do nauki patriotyzmu
oryginalno±¢ narracji - jest nim natura (drzewa, wiatr, kwiaty)
natura - jest ±wiadkiem, po±redniczy do ojczyzny
patriotyzm - te» zwi¡zek z ojczyst¡ natur¡
8.0.3 Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej: nowe pozytywistyczne kry-
teria oceny warto±ci czªowieka (charakterystyka wybranych po-
staci); symbolika mogiª i jej zwi¡zek z wymow¡ ideow¡ dzieªa;
realizm i tendencyjno±¢
E. Orzeszkowa w powstaniu styczniowym byªa sanitariuszk¡, udzieliªa schronienia Traugutowi,
namówiªa m¦»a do pomocy -> represje
Pierwotny tytuª: Mezalians
Powie±¢ ma aspiracje epopei
Powie±¢ przejmuje funkcj¦ dramatu z romantyzmu
Teo l Ró»yc - strwoniª poªow¦ maj¡tku (0,5 mln)
Jan i Cecylia - ona byªa arystokratk¡, on nie i musieli ucieka¢ do puszczy; potem zyskali tytuª
szlachecki
funkcje w¡tku miªosnego:
•
przeniesienie problemów spoªecznych na grunt osobisty, prywatny
•
kryteria hierarchii spoªecznej (wybór m¦»a)
gatunek demokratyczny - mo»na czyta¢ i rozumie¢ w ró»nym stopniu
Dominik Korczy«ski - braª udziaª w powstaniu, ale potem poddaª si¦ rusy kacji -> nie caªkowicie
tendencyjna
Benedykt - pracowity, patriota, ale zapomina o pracy u podstaw, utrzymuje ziemi¦ w polskich
r¦kach, nie pami¦ta o jednoczeniu narodu
Witold - wychowanie patriotyczne, wyksztaªcenie ekonomiczne, wprowadzaª uprzemysªowienie
Andrzejowa Korczy«ska - symbol patriotyzmu, nie byªa w stanie wychowa¢ syna - patrioty; bª¦dy:
stworzyªa mu zªot¡ klatk¦, nie zgodziªa si¦ na maª»e«stwo Zygmunta i Justyny, nie przekazaªa mu
ideaªów ojca (uczyniªa z niego ±wi¦to±¢, tylko do celebrowania), nie pozostaªa wierna warto±ciom
m¦»a
PD: 2 postacie: charakterystyka; legenda o Janie i Cecylii; symbolika mogiª
powie±¢ wydana w 1887 r. - akcja w 1886 r.
mogiªami opiekuj¡ si¦ Bohatyrowicze
stosunek do ziemi i przyrody - kolejne kryterium
Zygmunt: uwa»a si¦ za kogo± wy»szego, nie szanuje innych ludzi - zwªaszcza Bohatyrowiczów
patriotyzm - szacunek tradycji rodzinnej, kultury, historii, integracja spoªecze«stwa budowanego
na demokratycznych zasadach (solidarnie)
symbolika mogiª:
127
•
pami¦¢, historia, tradycja
•
warto±¢ (tamtych osób):
Jan i Cecylia: pracowito±¢, miªo±¢, przywi¡zanie do ziemi, demokratyzm, bohaterstwo
pracy
powsta«cy: wolno±¢, demokratyzm, po±wi¦cenie, miªo±¢ do ziemi, bohaterstwo
mogiªa powsta«ców (opis mszy):
•
opis przyrody -> ±wi¡tynia
•
pielgrzymka -> przemiana wewn¦trzna
•
funkcja kurhanu -> pocz¡tek nowego »ycia, energia duchowa
8.0.4 Nad Niemnem - problemy realizmu i tendencyjno±ci
tendencyjno±¢ - opisanie ±wiata przedstawionego w taki sposób, aby odpowiadaª z góry przyj¦tej
tezie
Nad Niemnem: wyidealizowany obraz ludu, podziaª postaci na czarne i biaªe, higiena w chatach,
pomy±lne nalizowanie wszystkich w¡tków
realizm -> narrator wszechwiedz¡cy
realizm krytyczny - przedstawia krytycznie rzeczywisto±¢, ale zmusza czytelnika do my±lenia
8.0.5 Lalka Bolesªawa Prusa: sylwetka autora (rola kronik tygodnio-
wych w tworzeniu Lalki, aspiracje pisarza realisty); studium
maj¡ce na celu przedstawienie naszych polskich idealistów na tle
spoªecznego rozkªadu; nowatorstwo w zakresie kreowania postaci;
nowoczesno±¢ zwi¡zana z koncepcj¡ i tworzeniem ±wiata przedsta-
wionego
Prus chciaª zosta¢ naukowcem, ale nie zdaª egzaminu; zwi¡zaª si¦ z gazetami, pisaª do nich z
czego si¦ utrzymywaª; byª chory na agorafobi¦; byª zagorzaªym zwolennikiem pozytywizmu, ostro
skrytykowaª Ogniem i mieczem za niezgodno±ci historyczne -> Sienkiewicz lepiej si¦ przygotowaª
do Potopu
przedstawienie tego samego wydarzenia przez ró»ne postacie w ró»ny sposób -> bohaterzy nie s¡
wszechwiedz¡cy, »eby przedstawi¢ jak najbardziej obiektywnie
o Wokulskim: narrator, Pami¦tnik Starego Subiekta, przemy±lenia Izabeli i innych bohaterów
nie nalizowanie losów Wokulskiego: nie jeste±my w stanie pozna¢ caªej prawdy
literatura miaªa ocala¢ od zapomnienia bohaterów, zdrajców
studium polskiego spoªecze«stwa:
•
wybraª Warszaw¦ jako centrum, krzy»uj¡ si¦ wszystkie grupy spoªeczne
•
ideali±ci
Rzecki - polityczny
Ochocki - naukowy
Wokulski - zªo»ony
•
badaj¡c ich losy widzimy obraz spoªecze«stwa
w kamienicy ¦ckich jest przekrój przez caªe spoªecze«stwo
szkic zjologiczny - na ka»dym elemencie mo»na przedstawi¢ jaki± problem i go analizowa¢
128
ROZDZIA 8. POZYTYWIZM
8.0.6 Miªo±¢ Wokulskiego - siª¡ niszcz¡c¡ czy doskonal¡c¡ wewn¦trznie
Doskonal¡ca:
•
zacz¡ª dostrzega¢ ludzk¡ niedol¦ i odkryª w sobie ch¦¢ pomocy
•
miªo±¢ nadawaªa sens jego »ycia
•
mit utrwalony przez romantyzm: pi¦kno zewn¦trzne -> pi¦kno wewn¦trzne
•
miªo±¢ miaªa da¢ ch¦¢ »ycia, pracy, któr¡ by wykorzystaª pomagaj¡c innym
Cena miªo±ci:
•
próba samobójcza - zaªamanie psychiczne
•
run¦ªy jego ideaªy
•
zawiódª si¦ na Izabeli
•
straciª nadziej¦ na istnienie szcz¦±cia w miªo±ci
•
po±wi¦ciª swój ±wiat - przyjacióª, znajomo±ci
taki przebieg miªo±ci: byª niedo±wiadczony
8.0.7 Studium trzech idealistów: politycznego, naukowego, czªo-
wieka epoki przej±ciowej
misja - ujawnienie prawdy o polskiej zbiorowo±ci
studium:
•
badanie najbardziej chorego wycinka - Warszawy - poprzez obserwowanie trzech idealistów
z trzech pokole«
•
Pami¦tnik Starego Subiekta
•
mowa pozornie zale»na
•
szkic zjologiczny
styl ezopowy - niemo»no±¢ mówienia wprost ze wzgl¦du na cenzur¦ (np. omówienia, metafory,
symbole, alegorie)
kryteria:
1. moment dziejowy
2. wpªyw ±rodowiska
3. dziedziczno±¢ ( zjologia, rasa) - pop¦dy i instynkty
Wokulski:
1. romantyzm, byª scjentyst¡ - wyprzedza swój czas; hoªduje mitom romantycznym (miªo±¢);
braª udziaª w powstaniu
129
2. godno±¢, honor <- z korzeni szlacheckich; ±rodowisko kupieckie: sumienno±¢, szacunek dla
pracy; ±rodowisko inteligenckie: studenci - pomogli w nauce, aby dosta¢ si¦ na studia, po-
gl¡dy polityczne; formalnie nale»aª do ±rodowiska kupieckiego, ale miaª aspiracje naukowe
-> z »adnym z nich si¦ nie uto»samiaª
3. rozmowa z doktorem Szumannem: miªo±¢ bez po»¡dania - instynkt zachowania gatunku
sprzeciwia si¦ -> próba samobójcza
Rzecki:
1. anachroniczne pogl¡dy - wiara w bonapartyzm, Bismarcka, w walk¦ zbrojn¡; braª udziaª w
kampanii na W¦grzech (Wiosna Ludów), nie wyczuwa momentu dziejowego: nie ª¡czyª pracy
z ideami; wzór patriotyzmu, pracowito±ci, nie pomy±laª, »e mógªby by¢ wªa±cicielem sklepu,
»eby gromadzi¢ pieni¡dze na ratowanie ojczyzny; dopiero pod koniec »ycia u±wiadomiª sobie
swój bª¡d
2. kupieckie (Mintzlowie) - pracowito±¢, podej±cie do pracy; drobnomieszcza«skie (rodzina)
- pogl¡dy polityczne; mi¦dzynarodowe wojsko - stosunek do ró»nych ludzi, sposób w jaki
patrze¢ na ludzi, tolerancja
3. t¦sknota za miªo±ci¡ (ch¦¢ pozostania w w¡skim gronie), odwaga; prze»ycia zwi¡zane z sa-
mobójstwem przyjaciela
Ochocki:
1. bardzo nowoczesny, scjentyzm, motyw cudownego wynalazku techniki - przeªom w dziejach
ludzko±ci - tu: metal l»ejszy od powietrza; Ochocki jest przekonany, »e maszyna lataj¡ca
rozwi¡zaªaby wszystkie problemy spoªeczne
2. zwi¡zek rodziców byª mezaliansem - lekcewa»y ±rodowisko (arystokratyczne), bo nikt go nie
rozumiaª; inteligencja: to ±rodowisko najbardziej na niego wpªyn¦ªo
3. podporz¡dkowanie my±li o wynalazku
tu wynalazek jest traktowany z powag¡ -> mo»e wszystko zmieni¢, ale zale»y od tego w czyje r¦ce
wpadnie
wi¦tochowski nie rozumiaª nowoczesno±ci Lalki
8.0.8 W jaki sposób topos non omnis moriar, funkcjonuj¡cy w zako«-
czeniu Lalki B. Prusa, ª¡czy si¦ z problematyk¡ powie±ci i jej
przesªaniem.
Rozwi« temat, wykorzystuj¡c ITiAF
1
podanego fragmentu utworu (tekst od sªów Okoªo 2 w
poªudnie przyszedª sªu»¡cy(...) do ko«ca)
Koniecznie wykorzysta¢ Sªówko o krytyce pozytywnej
sªowa non omnis moriar na li±cie w kieszeni zmarªego Rzeckiego napisane przez W¦gieªka. Byªy
wyryte na krzy»u ¦ckiego - reakcja Ochockiego: masz racj¦
odnosi si¦ to do idealizmu, idealistów
promie« nadziei: idee nie zgin¡ - prze»yj¡ w dzieªach, mo»e b¦d¡ przej¦te przez nast¦pne pokolenia,
bo teraz s¡ odrzucone
doktor Szuman - przedstawia diagnoz¦ - ideali±ci nie przetrwali: któ» tu w ko«cu zostanie? -
pora»ka, nie zostaj¡ ludzie w znaczeniu Szumana, ideali±ci, warto±ciowi
1
interpretacj¦ tre±ci i analiz¦ formy
130
ROZDZIA 8. POZYTYWIZM
odpowiadaj¡: oszust, zªodziej...
radca W¦growicz, ajent Szprot - plotkarze, brak inicjatywy, zadufany, pozbawieni warto±ci
Szlangbau - w chwili ±mierci Rzeckiego dopytuje si¦ o pieni¡dze: tu przychodzi, a on sobie umarª
intencje wypowiedzi
autocharakterystyka bohaterów
8.0.9 Zastosowanie mowy pozornie zale»nej i wprowadzenie monologu
wewn¦trznego ±wiadectwem nowoczesno±ci Lalki
tu monolog wewn¦trzny jest bardzo uporz¡dkowany
mowa pozornie zale»na - niby narracja, ale tak na prawd¦ jest projekcj¡ wn¦trza (np. uczucia, to
co widzi, sªyszy)
8.0.10 Lalka - recepcja tytuªu
tytuª przypadkowy - rzeczywisty proces o kradzie» Lalki w Wiedniu spowodowaª wykrystalizowanie
koncepcji powie±ci u Prusa -> z wdzi¦czno±ci zawarª ten w¡tek w powie±ci i nadaª taki tytuª
Powie±¢ byªaby lepiej zrozumiana pod tytuªem Trzy pokolenia
Tytuª Lalka mo»na interpretowa¢ jako okre±lenie Izabeli ¦ckiej jako lalk¦ salonow¡
indywidualizacja j¦zyka i stylu
felieton - ujawnianie stanowiska pisz¡cego
8.0.11 Kamizelka Bolesªawa Prusa: utworem o egzaminie serc, któ-
rego przebieg zostaª zapisany maªymi szachrajstwami na pa-
skach kamizelki; analiza sposobów prowadzenia narracji - wpªyw
na koncepcj¦ i jego przesªanie; jaki wpªyw na recepcj¦ tekstu ma
umieszczenie w tytule nazwy rzeczy; jakie inspiracje - z zakresu
ró»nych kierunków artystycznych - ujawniaj¡ si¦ w Kamizelce
ona manipulowaªa paskami, aby doda¢ otuchy m¦»owi (nie chudnie, nabiera ciaªa -> zdrowieje)
on manipulowaª paskami, »eby doda¢ otuchy »onie
pocz¡tek - narracja 1-osobowa, pami¦tnikarska, nie kªuci si¦ z obiektywizmem, bo zaznacza, »e to
jego punkt widzenia
dalej wszechwiedza - mówi o czym±, czego nie mógª by¢ ±wiadkiem i nie usªyszaª z 2 r¦ki, prezentuje
wn¦trze bohatera
jest te» obserwator (z naturalizmu)
takie zestawienie (pami¦tnikarska - obserwator) sprzyja obiektywizmowi
na ko«cu te» pami¦tnikarska, ale tu ma du»o wi¦cej emocji ni» na pocz¡tku (tam tylko jedna
metafora)
sªo«ce -> dobro, miªo±¢
pi¦kno kryje si¦ w tej miªo±ci pokonuj¡cej ±mier¢, chorob¦
tytuª: zwraca uwag¦ na przedmiot, kompozycja wokóª tej rzeczy, jest ±wiadectwem miªo±ci
motyw sokoªa - kamizelka jest osi¡ kompozycyjn¡ i wyst¦puje w tytule
Rozdziaª 9
Mªoda Polska
9.0.1 Wprowadzenie do epoki
Kierunkiem lozo cznym u podªo»a epoki le»¡cym jest schopenhaueryzm, a inne istotne kierunki
to nietzscheanizm i bergsonizm.
schopenhaueryzm - czªowiek ci¡gle tylko cierpi. Mamy wol¦, która z nami ci¡gle ¹le robi, do
bezrozumnych nami¦tno±ci zaspokajania pcha, i jeszcze gorszy instynkt, co nam »y¢ ka»e nawet
mimo braku sensu w tym »yciu. Schopenhauer patrzyª na »ycie z perspektywy ±mierci. Uwa»aª,
»e jedynym sposobem na szcz¦±cie jest buddyjska z natury nirwana, czyli wyzbycie si¦ wszelkich
pragnie«.
nietzschanizm - czªowiek winien »y¢ poza moralno±ci¡, bo moralno±¢ konwencjonalna to na ogóª
wredna, obrzydªa moralno±¢ chrze±cija«ska - czyli moralno±¢ niewolnika. Nale»y d¡»y¢ do »ycia
peªn¡ piersi¡, samemu ustawiania sobie granic (najlepiej w gwiazdach), de niowaniu wªasnej mo-
ralno±¢, o±wieconemu egoizmowi, nie ba¢ si¦ niczego i w ogóle ojej. (Nietzsche co prawda baª si¦
krów, ale...)
bergsonizm - rozum jest niefajny, wypacza poznanie, w ogóle wªa±ciwie takie prawdziwe poznanie
uniemo»liwia, bo rozum by wszystko katalogowaª i wi¦ziª w sztywnych, staªych kategoriach, a nie
o to w ±wiecie chodzi. Tylko intuicj¡ pozna¢ mo»na.
dekadentyzm - lozo a, postawa epoki schyªkowej. Odznacza si¦ negacj¡ wszelkich warto±ci, nie-
ch¦ci¡ i oboj¦tno±ci¡ wobec ±wiata, i postaw¡ bierno±ci. Taki troch¦ kwietyzm z absyntem. Tetma-
jer de niowaª dekadenta jako czªowieka, który kªadzie si¦ na dnie ªodzi, wiosªa wkªada do ±rodka
i tak sobie dryfuje po bagnie.
9.0.2 Analiza porównawcza "Ko«ca wieku XIX" Kazimierza Przerwy-
Tetmajera (manifestu polskiego dekadentyzmu) i "Kowala" Le-
opolda Staa.
"Kowal" L.S. próba wyj±cia z dekadenckiego impasu .
Filozo czne inspiracje schopenhaueryzmem i nietzscheanizmem obecne w "Ko«cu wieku XIX" i
"Kowalu".
Leopold Sta
Kowal
Caª¡ bezksztaªtn¡ mas¦ kruszców drogocennych,
Które zalegªy piersi mej gª¡b nieodgadª¡,
Jak wulkan z swych otchªani wyrzucam bezdennych
131
132
ROZDZIA 9. MODA POLSKA
I ciskam ja na twarde, stalowe kowadªo.
Grzmotem mªota w ni¡ wal¦ w radosnej otusze,
Bo wykona¢ mi trzeba dzieªo wielkie, pilne,
Bo z tych kruszców dla siebie serce wyku¢ musz¦,
Serce hartowne, m¦»ne, serce dumne, silne.
Lecz gdy ulegniesz, serce, pod mªota »elazem;
Gdy p¦kniesz, przeciw ciosom stali nieodporne:
W pyª cie rozbij¡ pi¦±ci mej gromy potworne!
Bo lepiej gi«, zmia»d»one cyklopowym razem,
Ni»by± »y¢ miaªo wªasn¡ sªabo±ci¡ przekl¦te,
Rys¡ chorej niemocy ska»one, p¦kni¦te.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Koniec wieku XIX
Przekle«stwo?... Tylko dziki, kiedy si¦ skaleczy,
zªorzeczy swemu bogu, skrytemu w przestworze.
Ironia?... Lecz najwi¦ksze z szyderstw czy» si¦ mo»e
równa¢ z ironi¡ biegu najzwyklejszych rzeczy?
Wzgarda... lecz tylko gªupiec gardzi tym ci¦»arem,
którego wzi¡¢ na sªabe nie zdoªa ramiona.
Rozpacz?... Wi¦c za przykªadem trzeba i±¢ skorpiona,
co si¦ zabija, kiedy otocz¡ go »arem?
Walka?... Ale czy» mrówka rzucona na szyny
mo»e walczy¢ z poci¡giem nadchodz¡cym w p¦dzie?
Rezygnacja?... Czy» przez to mniej si¦ cierpie¢ b¦dzie,
gdy si¦ z poddaniem schyli pod nó» gilotyny?
Byt przyszªy?... Gwiazd tajniki któ» z ludzi ogl¡da,
kto zliczy zgasªe sªo«ca i kres ±wiatu zgadnie?
U»ycie?... Ale» w duszy jest zawsze co± na dnie.
co w±ród u»ycia pragnie, w±ród rozkoszy »¡da.
Có» wi¦c jest? Co zostaªo nam, co wszystko wiemy,
dla których »adna z dawnych wiar ju» nie wystarcza?
Jaka» jest przeciw wªóczni zªego twoja tarcza,
czªowiecze z ko«ca wieku?... Gªow¦ zwiesiª niemy.
K.P.-T. - stworzyª nowy rodzaj bohatera (dekadent? chyba o to chodziªo), ale nie »aden nowy
rodzaj poetycki (±rodek poetycki).
Nale»y pami¦ta¢, »e forma pomaga zrozumie¢ przesªanie, niesie fundamentaln¡ informacj¦ na jego
temat.
K.P.-T. - struktura kompozycyjna to wyliczenie (idei, warto±ci, postaw, ª¡cz¡cych si¦ z próbami
nadania »yciu sensu - naturalnie nie wszystkich - które zostaj¡ zanegowane). Jest to kompozycja
otwarta (mo»na by jeszcze troch¦ tych warto±ci, idei, postaw dopisa¢.)
133
Otwarta forma wiersza, oparta na wyliczeniu i negacji, ª¡czy si¦ z postaw¡ dekadenta, którego
jedyn¡ aktywno±ci¡ jest negacja, wszystko mu jedno [odrzuca to, co tradycyjne].
Koncepcje podmiotu lirycznego w "ko«cu wieku XIX":
- jeden podmiot liryczny, i to monolog wewn¦trzny (koncepcja najmniej uznana, bo ostatni wers
bru¹dzi)
- dwaj - rozmowa z dekadentem, ostatni wers to odpowied¹, ale mow¡ ciaªa, nie ust
- podmiot liryczny, dekadent, nic nie mówi, tylko stoi i sªucha, a przemawia bohater liryczny.
Nale»y uwzgl¦dni¢ wszystkie trzy koncepcje.
Omówienie poszczególnych poruszanych postaw jest pono¢ proste.
ale: "Ale» w duszy jest zawsze co± na dnie./co w±ród u»ycia pragnie, w±ród rozkoszy »¡da." - po-
równa¢ nale»y z wierszem [Ja, gdy ku Twym ustom swoje usta chyl¦] (instrumentalne, jak u»ywk¦
traktowanie seksu. Rozkosz erotyczna to jedynie droga to prawdziwej rozkoszy - zapomnienia.)
Kazimierz Przerwa-Tetmajer
Ja, kiedy usta
Ja, kiedy usta ku twym ustom chyl¦,
nie samych zmysªów szukam upojenia,
ja chce, by my±l ma omdlaª¡ na chwile,
chce czu¢ najwy»sz¡ rozkosz - zapomnienia...
Nami¦tny u±cisk zmysªy moje studziª - -
czemu ty patrzysz z twarz¡ tak wyl¦kª¡?
Mnie tylko »al jest, »em si¦ ju» obudziª
i ze mi serce przed chwila nie p¦kªo.
Bªogosªawiona ±mier¢, gdy si¦ posiada,
czego si¦ pragnie nad wszystko gor¦cej,
nim twarz przesytu pojawi si¦ blada,
nim si¦ za»¡da i znowu, i wi¦cej...
Ka»da kolejna dawka miªo±ci (znaczy rozkoszy seksualnej) musi by¢ wi¦ksza, by daªo si¦ osi¡gn¡¢
prawdziw¡ rozkosz zapomnienia.
Trudne do interpretacji s¡ ostatnie dwa wersy. Co jest dla nas tarcz¡ przeciwko wªóczni zªa: wiara
w Boga, w warto±ci, dziaªanie przeciwko zªu.
Tego nie ma dekadent, jest skazany na przyjmowanie zªa i niezdolny przed nim si¦ broni¢.
"Kowal"
Forma literacka (gatunek) "Kowala" to sonet, forma uwa»ana za najtrudniejsz¡, co ª¡czy si¦ w
prosty sposób z tre±ci¡ wiersza. Jest to ponadto forma rygorystyczna i tradycyjna (kanoniczna).
Podmiot liryczny uwa»a, »e nale»y wierzy¢ w warto±ci. Podejmuje ogromny trud nadania warto±ci
»yciu - przejawia si¦ tu postawa rygoryzmu wobec samego siebie i maksymalizmu, zaczerpni¦te z
Nietzschego.
Dekadenta i Kowala ª¡czy to, »e w otaczaj¡cym ±wiecie nie znajduj¡ gotowych warto±ci. Ale kowal
w sercu, w sobie, znajduje "bezksztaªtn¡ mas¦ kruszców drogocennych" - potencjaª. Tu mamy do
czynienia z symbolem raczej ni» z alegori¡, chocia» ró»ne s¡ opinie j¦zykoznawców.
Kowadªo i mªot symbolizuj¡ prac¦, cierpienie, wysiªek. Kowadªo to to, z czym ±cieraj¡ si¦ pogl¡dy
- problemy »yciowe.
Serce to duchowa warto±¢ »ycia. Realna jest wtedy i tylko wtedy, gdy uda si¦ ten system wpro-
wadzi¢ w »ycie.
134
ROZDZIA 9. MODA POLSKA
Ostatnie 3 wersy to walka z dekadentyzmem.
"Koniec wieku XIX" to manifest dekadentyzmu, zatem jest inspirowany schopenhaueryzmem w
czystej postaci. W "Kowalu" za to - inspirowany po cz¦±ci nietzscheanizmem - inspiracje te nie
s¡ tak proste. Przede wszystkim L.S. odrzuca doktryn¦ moraln¡ Nietzschego, i przyjmuje tylko
rygoryzm, maksymalizm i postawy ksztaªtowania samego siebie.
9.0.3 par¦ lekcji o Mªodej Polsce...
9.0.4 Teatr syntezy sztuk...
[I ci¡gle widz¦ ich twarze] - poetyckim manifestem "teatru ogromnego".
[I CIGLE WIDZ ICH TWARZE]
Kochany Panie.
I ci¡gle widz¦ ich twarze,
ustawnie w oczy ich patrz¦ -
ich nie ma - my±l¦ i marz¦,
widz¦ ich w duszy teatrze.
Teatr mój widz¦ ogromny,
wielkie powietrzne przestrzenie,
ludzie je peªni¡ i cienie,
ja jestem grze ich przytomny.
Ich sztuka jest sztuk¡ moj¡,
melodi¦ sªysz¦ chóralna,
jak rosn¡ w burz¦ nawaln¡,
w gromy i wichry si¦ zbroj¡.
W gromach i wichrze szalej¡
i gasn¡ w gromach i wichrze -
w mroku mdlej¡ce i cichsze -
ju» ledwo, ledwo widniej¡ -
znów wstaj¡ - wracaj¡ ogromne,
olbrzymie, »yj¡ce - przytomne.
Graj¡ - tragedi¦ m¡k duszy
w tragicznym teatru skªonie,
»ar ±wi¦ty w trójnogach pªonie
i et zawodzi pastuszy.
Ja sªucham, sªucham i patrz¦ -
poznaj¦ - znane mi twarze,
ich nie ma - my±l¦ i marz¦,
widz¦ ich w duszy teatrze!
Do matury rozszerzonej nale»y przeczyta¢ "Warszawiank¦" Wyspia«skiego.
synteza sztuk w teatrze - o±wietlenie, pantomima, scenogra a, kostiumarstwo [?], architektura
sceny, muzyka, i tak dalej, to wszystko sztuki, które si¦ maj¡ zsyntetyzowa¢ w TEATR.
Tekst wiersza z tematu to program reformy teatru.
135
1. Dramaturg, artysta ujawnia tajemnic¦ procesu twórczego, u»ywa sformuªowania "widze ich
w duszy teatrze", co sugeruje, »e proces powstawania sztuki ma charakter na poªy meta -
zyczny - wi¡»e si¦ z penetrowaniem najgª¦bszych rejonów duszy wªasnej i by¢ mo»e duszy
teatru/sztuki.
2. Druga zwrotka dotyczy lozo cznego pojmowania przestrzeni teatralnej, koncepcji postaci,
a tak»e pojmowania katu dramaturgicznej kreacji.
"wielkie powietrzne przestrzenie" -> "nie±wiadomy bezmiar powietrza" <- motyw powietrza
w liryce tego czasu.
Faktyczn¡ scen¡ teatraln¡ jest ±wiat realny i nadprzyrodzony. Oryginalna koncepcja sceny
(przestrzeni) teatralnej, która obejmuje ±wiat realny, nadprzyrodzony, a tak»e historyczny.
"ludzie i cienie" (cienie - duchy lub postaci historyczne, cf. Wesele) -> koncepcja bohatera.
"ja grze ich jestem przytomny" - artysta sugeruje, »e ujawnia w dziele dramat, który ukªada
si¦ w jego wn¦trzu, a mo»e funkcjonuje w duchowej sferze sztuki.
"ich sztuka jest sztuk¡ moj¡" - sztuka w innym wymiarze si¦ dzieje naprawd¦, a ja mam dar
i mog¦ we« wejrze¢ - zespolenie duszy mojej i duszy teatru.
Zwi¡zki z romantyczn¡ koncepcj¡ tworzenia, która traktuje artyst¦ jako medium, kontaktu-
j¡ce si¦ w euforii tworzenia z Absolutem.
gromy, wichry - symbol meta zyki.
3. Problematyka pi¡tej zwrotki:
tematyka sztuki. Problemy najbardziej j¡ interesuj¡ce.
Tragedia m¡k duszy - ujawnianie tajemnic ludzkiego wn¦trza w sytuacjach tragicznych, zwi¡zanych
z wyborem. Podejmowanie najistotniejszych kwestii zwi¡zanych z sensem egzystencji. Si¦ganie
po najtrudniejsze zagadnienia dotycz¡ce jednostki i zbiorowo±ci.
"»ar ±wi¦ty w trójnogach pªonie / i et zawodzi pastuszy" - w ka»dym manife±cie musi by¢ ten
element, a mianowicie stosunek do tradycji, który ujawniaj¡ te sªowa. Wynosz¡ one równie»
sztuk¦ do rangi sacrum. Widzimy nawi¡zanie do tradycji antycznej oraz syntez¦ sztuki wysokiej,
apolli«skiej (trójnó, Pytie, rytualne ¢panie, te sprawy) ze sztuk¡ nisk¡, dionizyjsk¡ ( et pastuszy).
9.0.5 "Wesele" - analiza didaskaliów poprzedzaj¡cych akt I.
DEKORACJA:
Noc listopadowa; w chacie, w ±wietlicy. Izba wybielona siwo, prawie bª¦kitna, jednym szarawym
tonem póª bª¦kitu obejmuj¡ca i sprz¦ty, i ludzi, którzy si¦ przez ni¡ przesun¡.
Przez drzwi otwarte z boku, ku sieni, sªycha¢ huczne weselisko, bucz¡ce basy, piskanie skrzypiec,
niesforny klarnet, hukania chªopów i bab i przygªuszaj¡cy wszystk¡ nut¦ jeden melodyjny szum i
rumor tupotaj¡cych tancerzy, co si¦ tam kr¦c¡ w zbitej masie w takt jakiej± gin¡cej we wrzawie
piosenki...
I caªa uwaga osób, które przez t¦ izb¦-scen¦ przejd¡, zwrócona jest tam, ci¡gle tam; zasªuchani,
zapatrzeni ustawicznie w ten tan, na polsk¡ nut¦... wiruj¡cy dookoªa; w póª±wietle kuchennej
lampy, taniec kolorów, krasych wst¡»ek, pawich piór, kierezyj, barwnych kaftanów i kabatów,
nasza dzisiejsza wiejska Polska.
A na ±cianie gª¦bnej: drzwi do alkierzyka, gdzie ªó»ka gospodarstwa i koªyska, i po±pione na
ªó»kach dzieci, a gór¡ zszeregowani wi¦ci obrazkowi. Na drugiej bocznej ±cianie izby: okienko
przysªonione biaª¡ mu±linow¡ raneczk¡; nad oknem wieniec do»ynkowy z kªosów; - za oknem
ciemno, mrok - za oknem sad, a na deszczu i sªocie krzew, otulony w sªom¦, w zimow¡ ochron¦
okryty.
136
ROZDZIA 9. MODA POLSKA
Na ±rodku izby stóª okr¡gªy, pod biaªym, sutym obrusem, gdzie przy jarz¡cych br¡zowych ±wiecz-
nikach »ydowskich suta zastawa, talerze poniechane tak, jak dopiero co od nich caªa weselna
dru»ba wstaªa, w nieªadzie, gdzie nikt o sprz¡taniu nie my±li. Okoªo stoªu proste drewniane stoªki
kuchenne z biaªego drzewa; przy tym na izbie biurko, zarzucone mnóstwem papierów; ponad biur-
kiem fotogra a Matejkowskiego "Wernyhory" i litogra czne odbicie Matejkowskich "Racªawic".
Przy ±cianie w gª¦bi sofa wyszarzana; ponad ni¡ zªo»one w krzy» szable, inty, pasy podró»ne,
torba skórzana. W innym k¡cie piec bielony, do ma±ci z izb¡; obok pieca stolik empire, zdobny
±wiec¡cymi resztami br¡zów, na którym zegar stary, alabastrowymi kolumienkami d¹wigaj¡cy zªo-
cony kr¡g godzin; nad zegarem portret pi¦knej damy w stroju z lat 1840 w lekkim mu±linowym
zawoju przy twarzy mªodej w lokach i na ciemnej sukni.
U boku drzwi weselnych skrzynia ogromna wyprawna wiejska, malowana w kwiatki pstre i pstre
desenie; wytarta ju» i wyblakªa. Pod oknem stary grat, fotel z wysokim oparciem. Nad drzwiami
weselnymi ogromny obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej z jej sukienk¡ srebrn¡ i zªotym otokiem
promieni na tle gª¦bokiego sza ru; a nad drzwiami alkierza taki» ogromny obraz Matki Boskiej
Cz¦stochowskiej, w utkanej wzorzystej szacie, w koralach i koronie polskiej Królowej, z Dzieci¡t-
kiem, które r¡czk¦ ku bªogosªawieniu wzniosªo. Strop drewniany w dªugie belki proste z wypisanym
na nich Sªowem Bo»ym i rokiem pobudowania.
RZECZ DZIEJE SI W ROKU TYSIC DZIEWISETNYM
wiatªo bez maªa wypeªnia caª¡ przestrze«, jest niemal namacalne. Erudycie powinno si¦ kojarzy¢
z Absolutem. To pierwiastek duchowy.
Okienko jest niejako bram¡ do innego ±wiata - przez nie zaprasza si¦ Chochoªa i innych dziwnych
go±ci, ono ª¡czy niby swojskie wn¦trze z nieograniczonym bª¦kitem.
Widz atakowany jest przez muzyk¦ kakofoniczn¡. I jaskrawe barwy, Barwy odró»niaj¡ chªopów od
panów. Ubrania chªopskie s¡ jaskrawe, barwne, dzi± powiedziaªabym - cyrkowe. Ubrania panów
jednobarwne, utrzymane w jednej tonacji. Maªe dziewczynki ubrane w pastele, dojrzaªe kobiety
w przygaszone, nasycone, stonowane kolory. M¦»czy¹ni podobnie.
Stóª z »ydowskimi ±wiecznikami wskazuje na praktyczne nieistnienie problemu antysemityzmu na
wsi.
Co czyta¢: wszystkie podr¦czniki z serii WSiPowskiej, czarnej, biaªej i sta«czyka. Biblioteka Analiz
Literackich - o wierszach Staa. Przybylewski "Dostojewski i przekl¦te pytania epoki".
Elementy informuj¡ce nas, »e do domu chªopskiego wprowadziª si¦ szlachcic:
•
inty i szable (podstawa szlachcica)
•
-mnóstwo papierów
•
reprodukcje dzieª Matejki
•
sofa, pasy podró»ne,
•
stolik empire
•
portret damy [byªa taka ksi¡»ka!]
Elementy ±wiadcz¡ce o tym, »e gospodyni¡ jest chªopka
•
skrzynia z wypraw¡, wielka i pi¦kna
•
kolorystyka - meble raczej biaªe, prosto ciosane
•
wieniec do»ynkowy
•
Sªowo Bo»e na stropie.
137
Element ideowo najwa»niejszy - dwa obrazy Matki Boskiej, jeden z Litwy, drugi z Korony, ±wiadcz¡
o d¡»eniu do odrodzenia Polski w ksztaªcie Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Wprowadzenie fantastycznej akcji powsta«czej najwa»niejszym elementem ideowego zamysªu, który
dotyczyª ujawnienia prawdy o Polakach. Dano gwarancj¦ odzyskania niepodlegªo±ci, zwyci¦stwa,
wolno±ci! - w zamian za jedn¡ rzecz. Przyst¡pienie do wspólnego dziaªania w imi¦ ±wi¦tej sprawy.
Ale niestety, tak jakby si¦ staªo gdyby dzi± w Polsce w Sejmie przyszedª Wernyhora i powiedziaª
"Je±li zaczniecie wspóªpracowa¢, to zlikwiduj¦ de cyt bud»etowy, dªug zagraniczny i bezrobocie!"
- czyli nie wyszªo.
Miaªe± chamie zªoty róg...
zanim widz usªyszy kwesti¦ - mo»e rozpozna¢ kto z miasta, a kto ze wsi
nie s¡ obrazami wn¦trz: Chochoª i Wernyhora
Obrazy wn¦trz:
•
Widmo - Marysia
•
Sta«czyk - Dziennikarz
•
Hetman - Pan Mªody
•
Rycerz - Poeta
•
Upiór - Dziad
Marysia <-> Romantyczno±¢ Karusia
inteligencja: Pan Mªody, Dziennikarz
chªopi: Dziad
Kordian - gªosy; Wesele - postacie prezentuj¡ wn¦trze osób (symboliczne przedstawienie)
Dziennikarz - jak przychodzi Sta«czyk, to ukazuje si¦ jako czªowiek sªaby, zªamany, zawiódª sam
siebie, tchórz
Pan mªody - wydaje mu si¦, »e na wsi nie ma »adnych granic - zdradziª sam siebie, swój stan,
tradycj¦
Dziad - jedyny uczestnik wesela niezaproszony, pami¦ta rabacj¦ galicyjsk¡; dziwi si¦, »e ojciec pani
mªodej zgodziª si¦ na to maª»e«stwo
czapka z pawimi piórami - mentalno±¢ chªopa - tylko warto±ci materialne
chocholi taniec - hipnotyczny taniec w bª¦dnym kole
taniec somnambuliczny - letarg, hipnoza, lunatyzm
chochoª - sªomiane opatulanie krzaka przed mrozem, ale jak na wiosn¦ si¦ nie zdejmie - krzak
zwi¦dnie
Felieton:
•
formy dziennikarskie - notatka
•
przeczyta¢ ≥2 kroniki Prusa
•
przeczyta¢ z prasy 2-3 felietony (Daniel Pasent)
•
tytuª
•
podejmuje aktualny temat, zdanie pisz¡cego
•
strona A4 druku
138
ROZDZIA 9. MODA POLSKA
Aneks:
2. Temat wypracowania:
Czªowiek - pan swojego losu, czy te» marionetka zale»na od czynników determinuj¡cych jej funk-
cjonowanie. Jak¡ odpowied¹ na to pytanie znajdujesz w "Lalce" Bolesªawa Prusa? Wykorzystaj
wnioski wynikaj¡ce z interpretacji tre±ci i analizy formy podanego fragmentu powie±ci: T1, rozdziaª
2, od sªów "Do przyjemniejszych dni nale»aªa u niego niedziela" do kwestii "Oto do czego prowadzi
m¦»czyzn¦ starokawalerstwo."
Nale»y znale¹¢ równie» inne fragmenty o marionetkach i gªupstwie. Wpªyw naturalizmu na kreacj¦
bohatera. [??] Trzeba u»y¢ sformuªowania motyw... eee... topos ±wiata teatru [bo motyw chyba
brzmi zbyt zrozumiale.]
9.0.6 Literackie dokumenty zbrodni dokonanej na ludzkiej duszy; Me-
daliony Zo i Naªkowskiej - zwi¡zki motta, tytuªu i koncepcji nar-
racji z przesªaniem utworu
Ludzie ludziom zgotowali ten los - motto Medalionów
Zo a Naªkowska w Medalionach oddaje gªos o arom, ale s¡ te» jej komentarze
Tadeusz Drewnowski Ucieczka z kamiennego ±wiata - motto: Bo »ywi maj¡ zawsze racj¦ przeciw
umarªym - wypowied¹ Vorarbeitera Tadka
obozy miaªy na celu uczynienie z wi¦¹niów trybów w maszynie do zabijania
Pisarze - wi¦¹niowie - twórcy literatury obozowej (lagrowej (T. Borowski) i ªagrowej (Gustaw
Herling Grudzi«ski, Aleksander Soª»enicyn))
przed Borowskim:
podziaª na kata i o ar¦ - dobro i zªo
po: ju» nie -> ludzie ludziom - kat na równi z o ar¡ - te» ludzie
literackie dokumenty - zawarta w nich prawda, ale nie mog¡ by¢ dowodem w ±ledztwie
Antoni Moczarski Rozmowy z katem - studium kata; byª w jednej celi z SSmannem, byª na równi
z nim traktowany
technika behawiorystyczna w prozie - koncentrowanie si¦ na opisie postaci
Medaliony - uczyniª narratorem wi¦¹nia, to jak mówi jest najwi¦kszym oskar»eniem faszyzmu.
Tadek byª czªowiekiem wypalonym wewn¦trznie, zlagrowanym
medalion - fotogra a na porcelanie (umieszczana na nagrobku), ale równie» bi»uteria
sens tytuªu - s¡ to znaki zachowuj¡ce pami¦¢ tamtych wydarze«
zªo, które wydobywa z czªowieka najgorsze rzeczy zamienia czªowieka w zwierz¦
profesor Spanner: w Niemczech mo»na powiedzie¢, ludzie umiej¡ co± zrobi¢ - z niczego - powie-
dziaª mªody gda«szczanin
•
co± - mydªo
•
nic - ciaªo
•
tak bardzo zostaª zniszczony wewn¦trznie - wcze±niej walczyª z Niemcami
•
zajmowaª si¦ preparowaniem ciaª do produkcji, co zniszczyªo go wewn¦trznie
Czªowiek jest mocny - »yd miaª dalej pracowa¢, poniewa» dobrze wykonywaª swoje zadanie;
czªowiek mo»e przetrwa¢ wszystko; dwa znaczenia: dosªowne (siªa, sprawno±¢) i metaforyczne
(wn¦trze)
Dno: w bunkrach gªodowych: dno czªowiecze«stwa, pozbawieni wszelkich moraliów - tek kto to
wymy±liª te» przestaª by¢ czªowiekiem
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
notatki, Polskie prawo ochrony Ârodowiska
notatki, Polskie prawo ochrony Ârodowiska
38 Notatka o polskim chłopie
Pięć przechadzek po lesie metodologii - wykład monograficzny z teorii literatury - notatki, polski,
oswieceniepolski, Notatki z j polskiego oświecenie częstujcie się hehe z góry mówie że nie ma w nich
notatka polski Inny świat śmierć
NOTATKI polski
Kochanowski Satyr, polski, lektura+notatki, Renesans, Notatki
Raz jeszcze o gwarze uczniowskiej wilno, Notatki, Filologia polska i specjalizacja nauczycielska, Ku
jacobson, polski, poetyka (notatki i takie różne)
Kochanowski Psałterz Dawidów, polski, lektura+notatki, Renesans, Notatki
ŚWIADOMOŚĆ JĘZYKOWA ŚLĄZAKÓW, Notatki, Filologia polska i specjalizacja nauczycielska, Kultura język
scenariusze zabaw na mowe komunikatywna , Notatki, Filologia polska i specjalizacja nauczycielska,
toposy, polski, lektura+notatki
dziecięce definiowanie świata, Notatki, Filologia polska i specjalizacja nauczycielska, Kultura języ
więcej podobnych podstron