ZABURZENIA UWAGI
Zaburzenia uwagi mimowolnej



Górne części pnia mózgu



Ściany komory III



Układ siatkowaty pnia i śródmózgowia



Śródmózgowie



Międzymózgowie



Okolica limbiczna ( hipokamp, ciało migdałowate, struktury jądra ogoniastego)

Zaburzone są selektywność, wybiórczość i występuje szybkie wygasanie procesów
psychicznych.
Rozproszenie uwagi, szybkie znikanie aktywności i ukierunkowanego działania, częste
uboczne skojarzenia, objawy splątania i konfabulacji.
Zaburzenia uwagi dowolnej



Płaty czołowe

Działanie jakiegokolwiek czynnika zaburza podjętą czynność, odwraca uwagę, jednocześnie
intensyfikuje się elementarna postać uwagi

ZABURZENIA PAMIĘCI

- objaw osiowy organicznego uszkodzenia mózgu

Amnezja wsteczna – poprzedzająca uraz
Amnezja następcza – pourazowa
Amnezja śródczesna – niepamięć okolic urazu ( chwilę przed urazem i chwilę po nim)

Pierwotne zaburzenie pamięci ( modalne niespecyficzne)

- obniżenie tonusu kory
- uszkodzenia głębokich części mózgu ( tworu siatkowatego pnia mózgu, wzgórza i

struktur limbicznych)

- przyśrodkowe części kory

Zaburzenie wynika z patologicznego hamowania śladów przez uboczne oddziaływania ( zapis
śladu ok. „siła” śladu ok.)

Modalne specyficzne zaburzenia pamięci
Są to defekty operacji zapamiętywania i przypominania nie wynikające z zaburzonej
struktury, nie łączą się z zaburzeniami świadomości lecz zakłócają przebieg procesów
poznawczych lub celowość działania.



Zaburzenia pamięci słuchowo – werbalnej – płaty skroniowe



Uszkodzenia środkowych części kory okolicy skroniowej – brak możliwości
utrzymania w pamięci dłuższych serii dźwięków lub słów, przy zachowanym
zapamiętywaniu serii obrazów wzrokowych i ruchów.



Uszkodzenie okolicy ciemieniowej- trudności w dokonywaniu syntez jednoczesnych,

zaburzenia w urzymywaniu w pamięci struktur wzrokowych zawierających
jednoczesne relacje, przy zachowaniu zapamiętywania prostych figur i dźwięków.



Uszkodzenia płatów czołowych – zaburzenia czynnego zamiaru zapamiętywania
podanej inf. Czasami zaburzenia świadomości

ZABURZENIA NASTROJU

( „Psychopatologia” Rosenhan, Seligman)

Klasyfikacja zaburzeń nastroju (afektywne) - DSM IV

1) zaburzenia depresyjne
2) mania
3) zaburzenia dwubiegunowe

Depresja duża (jednobiegunowa) – odczuwanie jedynie symptomów depresyjnych (poczucie
winy, bezradności, smutek i bierność, zaburzenia snu i odżywiania)

Mania – skrajnie podwyższony nastrój, gadatliwość, wzrost poczucia własnej wartości,
gonitwa myśli, rozdrażnienie

Depresja dwubiegunowa – zarówno stany depresji, jak i manii
Depresja napadowa – trwa nie dłużej, niż 2 lata, ma wyraźny początek
Zaburzenie dystymiczne – stanowi chroniczną depresję trwa przynajmniej 2 lata w ciągu
których brak poprawy na dłużej, niż 2 miesiące, chroniczną depresję można także
przezwyciężyć
Depresja podwójna – depresja chroniczna + depresja epizodyczna
Depresja z melancholią – z utratą przyjemności czerpanej z aktywności, odrętwienie lub
ogólną utratę reakcji na przyjemne sytuacje, wczesne przebudzenie, letarg, spadek wagi ciała
oraz poczucie winy, spowolnienie mowy i ruchów
Depresja analityczna – występująca u małych dzieci w konsekwencji oddzielenia na dłuższy
czas od matki w wieku 6-18 miesięcy

Objawy depresji:

1) zaburzenia nastroju – smutek i poczucie winy, niepokój, brak gratyfikacji i czerpania

radości z życia

2) zaburzenia myślenia lub poznawcze – negatywny obraz siebie, zniekształcony obraz

własnych sukcesów i porażek, oskarżanie siebie, pesymizm, przekonanie, że własne
działania są z góry przesądzone

3) zaburzenia motywacyjne – problemy z wstaniem rano z łóżka, chodzeniem do pracy,

realizacją projektów, podejście ambiwalentne, podjęcie decyzji jest przerażające i
paraliżujące

4) zaburzenia fizyczne – utrata apetytu, spadek wagi ciała, zaburzenia snu ( problemy z

zasypianiem, przebudzenia wczesnym rankiem), zmęczenie, brak zainteresowania
seksem, problemy z erekcją i podnieceniem, bóle, większa podatność na zachorowania

Gdy pojawi się epizod depresji sytuacja może się rozwijać w 3 kierunkach:

1) wyjście bez powrotu – („powrót”- ponowne wystąpienie objawów po przynajmniej 6

miesiącach braku symptomów depresji, „nawrót”- ponowne pojawienie się
symptomów po okresie krótszym niż 6 miesięcy)

2) wyjście z powrotem
3) chroniczna depresja

TEORIE ZABURZEŃ DEPRESYJNYCH

Biologiczne ujęcie depresji
Patogeneza depresji

GENY
- geny odgrywają dużą rolę w określaniu stopnia podatności człowieka na depresję
- głównie depresja dwubiegunowa jest uwarunkowana genetycznie
- wystąpienie zaburzenia dwubiegunowego u jednego członka rodziny zwiększa ryzyko
wystąpienia obu zaburzeń jedno i dwubiegunowego u jego krewnych

HORMONY
- depresji towarzyszą zmiany w strukturach mózgu i gospodarce chemicznej organizmu
- osoby chore na depresję charakteryzuje niższy poziom monoamin: norepinefryny (NE),
dopaminy (DA), i serotoniny ( 5-TH) ale nie jest to przyczyna depresji
- u ludzi z niedoczynnością tarczycy zaobserwowano wiele cech depresji jednobiegunowej
- podobnie u mężczyzn z niewystarczającą ilością testosteronu
- spadek estrogenu u kobiet ma związek z epizodami depresji u kobiet w czasie przed
menstruacją, po porodzie i w menopauzie
- występuja zmiany hormonalne na poziomie HPA (osi podwzgórzowo-przysadkowo-
nadnerczowej)
- u chorych następuje wzrost kortyzolu we krwi i płynie mózgowo-rdzeniowym oraz hormonu
przysadkowego i uwalniającego kortykotropinę (CRH)
- CRH odgrywa ważną rolę w kształtowaniu się podatności na depresję

OBSZARY MÓZGU
- przyczyna depresji nadmierna aktywność płata czołowego prawej półkuli lub niedostateczna
czynności lewego płata czołowego



Koncepcje genetyczne

W postaci dwubiegunowej - istotny czynnik dziedziczny
uwarunkowana(50%chorych miało chorych rodziców na chorobą afektywną).
Jeżeli dwoje rodziców choruje to ryzyko zachorowania u dzieci wzrasta do
75%. )
Koncpecja chromosomowa (5,11,X –istotne są interakcje genów z
czynnikami środowiskowymi)



Koncepcje biologiczne



- Amin biogennych - wpływ metabolizmu syntetyzowanych w OUN

neuroprzekaźników: norepinefryny,serotoniny,dopaminy.
- katecholaminowa geneza depresji
- serotoninowa geneza depresji
- monoaminoergiczna geneza depresji
Koncepcje endokrynologiczne – hiper/hiposekrecja kortyzolu
Koncepcje związane ze zmianami w mózgu(zmniejszenie
hipokampa,zaniki powodują zaburzenia neuromediacji i
neuroendokrynologiczne dysfunkcje)



Zjawisko kindlingu(wzniecania – specyficzny stan wzbudzenie czynności

bioelektrycznej mózgu) –podobnie jak w progu wzniecania w napadzie

padaczkowym(wzniecanie następuje po pewnym czasie w odpowiedzi na
same myśli i wyobrażenia związane ze stanem zagrożenia)- czynnikiem
wywołującym depresję



Zaburzenia neurohormonalne w genezie depresji(kortykoliberyna

integrująca odpowiedź biologiczną na stres oraz wazopresyna –
stymulująca ACTH,prowadzi do wzmożonej sekrecji glukokortykoidów,a te
odpowiadają za dysfunkcje neuronów –upośledzenie neurotransmisji)

Psychologiczne podejście do depresji

1) Ujęcie psychodynamiczne – opiera się na nieświadomej motywacji i konflikcie,

zakłada, że depresję powoduje gniew wobec własnego „ja”, uzależnienie poczucia
własnej wartości od innych oraz bezradność w osiąganiu celu. Istnieją dwie takie
teorie wyjaśniające depresję.

2) Ujęcie poznawcze

Teoria T. Becka

– twórca terapii kognitywnej. Wg niego do depresji przyczyniają się dwa

mechanizmy:
Triada poznawcza – negatywne myśli na temat

a) własnego „ja” – założenie o własnej ułomności, bezwartościowości
b) bieżących doświadczeniach – cokolwiek się dzieje, dzieje się źle, błędne interpretacje

drognych utrudnień

c) Przyszłości – poczucie bezradności

Błędy logicznego myślenia – systematyczne błędy logiczne jako drugi mechanizm depresji.
Rodzaje błędów:

a) arbitralne wnioskowanie – wyciąganie wniosków na podstawie niewielkiej ilości

przesłanek lub pomimo ich braku

b) abstrakcja selektywna – skupienie na nieistotnym szczególe przy jednoczesnym

pominięciu ważniejszych aspektów danej sytuacji

c) nadmierne uogólnianie – wyciąganie ogólnych wniosków dotyczących braku wartości,

zdolności lub działania na podstawie jednego faktu

d) wyolbrzymianie i pomniejszanie – małe negatywne sytuacje – powiększanie,

pozytywne – pomniejszane

e) personalizacja – branie na siebie odpowiedzialności za negatywne wydarzenia na

świecie

Model wyuczonej bezradności

Podstawową przyczyną depresji jest oczekiwanie: jednostka oczekuje, że spotkają ją
nieprzyjemne doświadczenia i że nie będzie mogła nic z tym zrobić, aby temu zapobiec.
Prognoza taka jest przyczyną 2 typów bezradności:

a) powoduje deficyt reakcji przez ograniczenie motywacji do działania
b) utrudnia dostrzeżenie zależności pomiędzy działaniem a jego wynikami.

Model ten wskazuje że pesymistyczny styl wyjaśniania lub styl atrybucji ( niepowodzenia=
czynniki wewnętrzne, globalne i stabilne, powodzenie= zewnętrzne, niestabilne, specyficzne)
stwarza warunki do wystąpienia depresji.
Martin E.P. Seligmann – depresja jako skutek przeświadczenia o przyszłej bezradności,
które ma charakter permanentny i jest wszechobecne. Osoba chora spodziewa się

nieprzyjemnych doświadczeń, jest przekonana, że nic nie można zrobić, by im zapobiec i
uważa, że zniweczą one wszystko, czego się podejmie i trwać będą przez długi czas

Model poczucia beznadziejności

Podkreśla rolę wymiaru stabilności i ogólności negatywnych syt. jako determinant poczucia
beznadziejności, zakłada istnienie pewnego podtypu depresji, mianowicie depresji
beznadziejności. Teoria ta obejmuje też hipotezę, że oczekiwanie braku kontroli oraz
przekonanie iż nastąpi coś złego lub nie nastąpi nic dobrego prowadzi do depresji.

LECZENIE ZABURZEŃ DEPRESYJNYCH

Biologiczna terapia przeciwdepresyjna

1) kuracja farmakologiczna – leki trójpierścieniowe przeciwdepresyjne, inhibitory MAO,
inhibitory selektywnego powtórnego wychwytu serotoniny. Leki takie, jak: fluoksetyna (
prozac), sertalina (zoloft) i paroksetyna (paxil)
- kuracja taka charakteryzuje się wysokim wskaźnikiem powrotu i nawrotu choroby
2) Eketrowstrząsy – w depresji jednobiegunowej mogą stanowić skuteczna formę terapii (
zarówno dwu, jak i jednostronne – 1 strona mózgu)

Terapia psychologiczna
Leczenie obejmuje tak terapie poznawcze, jak i psychodynamiczne.
Terapie poznawcze łagodzą objawy depresji w sposób bezpośredni i w krótkim czasie.
Terapie psychodynamiczne – zakładają uświadomienie pacjentowi istnienia w nim błędnie
kierowanego gniewu i konfliktów, które doprowadziły do jego powstania oraz ich
rozwiązanie.
1)Terapia poznawcza – prowadzenie pacjenta do reorganizacji sposobów myślenia i działań
dotyczących nie przeszłości, ale przede wszystkim teraźniejszości. Terapeuta perswaduje,
nakłania, prowadzi.
Terapia poznawcza Becka – usiłuje przeciwstawić się negatywnym myślom i błędom w
logice. Istnieją 4 techniki tej terapii:
a) wykrywanie myśli automatycznych ( dyskretne, negatywne zdania, które pacjenci
natychmiast i automatycznie sobie powtarzają) (Ucząc się identyfikować, analizować i
omawiać własne wizje katastroficzne oraz odnajdując dowody im przeczące, pacjent zdoła
podważyć podstawy negatywnych myśli automatycznych, które powoli zniknął)
b) testowanie myśli automatycznych w rzeczywistości
c) trening zmiany atrybucji (Terapia ta zwraca także uwagę na to, że oprócz niekompetencji
pacjenta istnieja jeszcze inne czynniki warunkujące negatywne wydarzenia.)
d) zmiana założeń depresjogennych ( wg. Alberta Eblisa)
- żeby być szczęśliwym muszę odnieść we wszystkim sukces
- żeby być szczęśliwym muszę być zawsze przez wszystkich akceptowany
- jeśli popełniam błąd tzn. że brak mi kompetencji
- nie mogę żyć bez miłości
- jeśli ktoś się ze mną nie zgadza tzn. że mnie nie lubi
- moja wartość jako człowieka zależy od tego co o mnie myślą inni

Leczenie wyuczonej bezradności – zmiana poglądów pacjenta, by poczuł się kompetentny i
potrafił unikać oczekiwanych, nieprzyjemnych sytuacji. Skupianie się na kształceniu
umiejętności społecznych i asertywności oraz krytyki myśli automatycznych i zmianę stylu
atrybucji. Ważne są techniki sprzyjające postawie optymistycznej.

2) Terapia interpersonalna
Skupia się na teraźniejszych relacjach społecznych i w szczególności dotyczy obecnych
problemów interpersonalnych. Materiałem terapii są obecne kłótnie, frustracje, niepokoje,
rozczarowania. Terapia ta zajmuje się 4 obszarami problemów:
- reakcjami żalu
- sporami
- okresami przejściowymi w pełnieniu ról
- deficytem umiejętności społecz.
Pacjent przyswaja sobie umiejętności komunikacji, negocjacji i postawę asertywną. Terapeuta
nakłania go do ponownej oceny utraconej roli, wyrażenia uczuć związanych ze stratą i
stworzenia nowych struktur wsparcia społecz. Terapia ta pomaga zapobiec powrotom i
nawrotom choroby.

ZABURZENIE DWUBIEGUNOWE
Epizod manii + epizod depresji
- jest bardziej dotkliwa
- nadmierne objadanie się
- nadmierna senność
- częściej jako pierwszy występuje element manii (nagły)

Symptomy manii
1) nastroju – ekspansywność lub euforia, albo pobudliwość, często dominuje rozdrażnienie,
osoby takie mogą być bliskie łez i w momencie frustracji wybuchają płaczem
2) poznawcze – wybujałe myśli, szybki przepływ myśli, natłok myśli, myśli o innych skrajne
w ocenie, wielkościowe myśli
3) motywacyjne – nadmierna aktywność, pośpiech w działaniach, niepohamowany hazard,
nieostrożna jazda samochodem, ekstrawagancki ubiór i makijaż, błędne inwestycje finansowe
4) fizyczne – ograniczenie potrzeby snu




Przebieg
Nagły początek ( zwykle epizod manii) bez wyraźnych przyczyn. Najczęściej w wieku 20-30
lat. Często powraca. Depresja i mania rzadko występują w równych odstępach czasowych.
Oba epizody mogą wystąpić razem – epizody mieszane.

Przyczyny
Nieznane. Mówi się o zachwianiu równowagi w niektórych obszarach mózgu. Podatność na
tego typu zaburzenia jest warunkowana genetycznie, dlatego należy je rozpatrywać w
granicach modelu biologicznego.

Leczenie
- podawanie węglanu litowego ( zarówno skuteczne dla epizodów manii, jak i depresji)
- leki przeciwdrgawkowe np. karbamazepina, valproat, lamotrygina, gabapentyna

SEZONOWE ZABURZENIA AFEKTYWNE
( określnik wzorca sezonowego)

Charakteryzuje się pojawieniem stanów depresyjnych co roku około października i listopada,
zanikają wczesną wiosną. Wiążą się z ilością światła i temperaturą. Poddanie pacjenta
działaniu naturalnego światła we wczesnych porach dnia i po zachodzie słońca ogranicza
symptomy depresji.

SAMOBÓJSTWA
E. Durkheim – czynniki motywujące do samobójstwa, ściśle związane ze sposobem
postrzegania przez jednostkę miejsca w społeczeństwie
a) motywy anomiczne – przyspieszone przez całkowite zerwanie związków jednostki ze
społeczeństwem: utrata pracy, depresja ekonomiczna,
b) egoistyczna – gdy jednostkę niewiele łączy z ludźmi, nie przemawiają do nie wymagania
społeczne, a zwłaszcza konieczność życia mimo wszystko
c) altruistyczne – popełnione w imię dobra społeczności ( harakiri)
Współcześni
d) zaniechanie – proste poddanie się
e) manipulacja – chęć posiadania ostatniego słowo, chęć zwrócenia na siebie, swoje poglądy
uwagi, wołanie o zauważenie i pomoc



Depresja jest zjawiskiem uniwersalnym



Wcale nie nasila się z wiekiem



Dzieci też na nią zapadają ( np. w wyniku rozwodu i separacji rodziców)



Kobiety chorują częściej niż mężczyźni



Może być skutkiem długotrwałego niedożywienia



Biali i Latynosi częściej chorują, niż czarni



Depresja może być spowodowana nagłą stratą rzeczywistą, bądź jedynie odczuwaną,
choroba fizyczną lub gwałtem. Ważniejszy jest jednak fakt, czy jednostka przeżyła
wcześniej epizod depresji. Także śmierć matki, zanim dziecko osiągnie wiek 11 lat
może być czynnikiem warunkującym depresję w wieku dorosłym. Nieprzyjemne
wydarzenia życiowe nie są jednak bezpośrednią przyczyną depresji, mają one
niewielki, choć realny wpływ. Depresja jest bardziej problemem psychicznym, niż
problemem obiektywnie negatywnych wydarzeń życiowych.



Depresja zwykle z czasem ulega rozproszeniu. Zwykle ustępuje nagle. Można ją

całkowicie wyleczyć.



Depresja umiarkowana trwa ok. 3 miesiące, głęboka – ok. 6 miesięcy



Współwystępowanie zaburzeń osobowości i pesymizm zwiększa ryzyko nawrotu
depresji



Depresja jest częstą przyczyną samobójstw

SCHIZOFRENIA



W schizofrenii nie mamy do czynienia z pojedynczym zaburzeniem, ale ich zespołem



Dla wszystkich jej rodzajów wspólny jest objaw psychotyczny

objaw psychotyczny – zaburzenie na poziomie myślenia lub spostrzegania, które utrudnia
pozostawanie w kontakcie z rzeczywistością.



W chorobie tej podlegają podziałowi niektóre funkcje psychiczne, schizofrenia nie jest
„rozdwojeniem osobowości”



Schizofrenii często towarzyszy depresja



Pierwszy epizod choroby pojawia się zwykle pod koniec okresu dojrzewania i na
początku dorosłości, sporadycznie u dzieci ( głównie między 12-16 r.ż)



U mężczyzn choroba pojawia się wcześniej przed 25 r.ż. ( u kobiet pierwsze
symptomy około 25 r.ż.)



Nieco wyższa częstotliwość pojawienia się schizofrenii dotyczy ubogich warstw
społecznych



Wyższa częstotliwość pojawienia się schizofrenii dotyczy ludzi czarnoskórych, ale
bardziej wynika to z przyczyn społecznych



W przeciwieństwie do schizofrenika u osoby z zaburzeniami urojeniowymi nie
dostrzega się całkowitego rozregulowania kontaktów ze światem ( a w schizofrenii
tak)



Istnieją genetyczne ogniwa łączące schizotypowe zaburzenie osobowości ze
schizofrenią.



Choroba ta nie omija żadnej klasy społecznej i żadnej kultury, kultura warunkuje
charakter objawów i przebieg choroby ( treści urojeń są warunkowane kulturą)



Same stresujące wydarzenia nie odpowiadają za wystąpienie choroby, wyniki badań
(Fińskie Badania Adopcyjne) odpowiadają modelowi podatność- stres, jednak
pozostawanie pod wpływem stresu może doprowadzić do nasilenia symptomów
schizofrenii i przyczynić się do nawrotów choroby



Prognozy dla chorych w krajach rozwiniętych są gorsze niż dla cierpiących na ta
chorobę w krajach rozwijających.



Leki przeciwschizofreniczne nie leczą, symptomy rezydualne pozostają.

PODGLĄDY HISTORYCZNE
E. Kraepelin – dementia praecox ( wczesne lub przedwczesne otępienie)
E. Bleuer – schizofrenia jako część biologicznego ustroju jednostki. Przyczyna: choroba
mózgu
A. Meyer - Przyczyna: nieprawidłowy przebieg wczesnego uczenia się. Choroba
odzwierciedla niewystarczający poziom dostosowania i utratę nawyków

SYMPTOMY SCHIZOFRENII
- muszą utrzymywać się przynajmniej 6 miesięcy
- znaczne pogorszenie w zakresie funkcjonowania w pracy, w relacjach społecznych i
samodzielności
- następuje rażące upośledzenie odbioru rzeczywistości
- zaburzenie musi wpływać na więcej, niż jeden proces psychiczny: myślenie, sposób
spostrzegania, emocje, komunikację itd.
- do 5 podstawowych kryteriów zalicza się: urojenia, halucynacje, zaburzenia mowy,
zachowanie znacznie zdezorganizowane lub katatoniczne, objawy negatywne

Urojenia – fałszywe przekonania, które opierają się wszelkiej argumentacji i utrzymują się
mimo dowodów je obalających. Są one wyrażane, a często chory także kieruje się nimi w
swoich działaniach. Urojenia są zazwyczaj nieadekwatne do nastroju i odczuć. Rodzaje
urojeń:



Wielkościowe – przekonanie że jest się kimś wielkim i ważnym np. Napoleonem



Oddziaływania – przekonanie że własne myśli i zachowania kontrolowane są z
zewnątrz ( np. przez kosmitów)



Prześladowcze – na nie składają się lęki, że pewne osoby lub ich grupy mają nieczyste
zamiary i chcą skrzywdzić chorego



Idee ksobne – obejmują przekonania, że pewne wydarzenia lub ludzie mają dla kogoś

specjalne znaczenie ( prezenter telewizyjny mówi tajnym szyfrem tylko do chorego)



Hipochondryczne – nieuzasadnione przekonanie, że coś niedobrego dzieje się z ciałem

chorego ( np. ma robaki w ciele)

Halucynacje – percepcyjne oznaki psychozy. Błędne spostrzeżenia zmysłowe mające
charakter realnych doznań, nawet wobec braku bodźców zewnętrznych. W schizofrenii są to
zwykle halucynacje słuchowe. („głosy”) czasem wzrokowe, węchowe, czy smakowe.

Zaburzenia mowy



Wykolejenie – przeskakiwanie z 1 tematu na inny zupełnie z nim niezwiązany.



Luźne skojarzenia – na bardziej subtelne, nieprawidłowości powiązań dokonywanych
w wypowiedziach pacjentów.



Skojarzenia dźwięczne – rymowanie słówek



Neologizmy – nowe słowa mające znaczenie tylko dla samego chorego

Zachowania zdezorganizowane lub katatoniczne

Zachowania katatoniczne- charakteryzuje spadek ruchliwości, czasem do bezruchu ( stupor)
wraz ze sprzeciwianiem się wszelkim próbom poruszania chorym.
Zachowania zdezorganizowane – dziwaczna nieporadność, podekscytowanie do skrajnego
rozdrażnienia i pobudzenia.

Introspekcja a schizofrenia
Niezdolność dokonywania wglądu we własne „ja” wizytówką schizofrenii. Pacjenci
zaprzeczają, że są chorzy .
Anosognozja – nieświadomość obecności symptomów choroby

PODTYPY SCHIZOFRENII

1) Paranoidalna – urojenia prześladowcze i wielkościowe, halucynacje słuchowe,

odczuwają urojoną zazdrość, brak silnie zdezorganizowanego zachowania,
niespójności, czy luźnych skojarzeń, brak stępionych lub nieadekwatnych uczuć

2) Zdezorganizowana – ( hebefreniczna) brak powagi i niespójność ( np. chichoty, nagły

śmiech, manieryzm, infantylizm, niedorzeczności) czasem gadatliwość, urojenia, czy
halucynacje bardziej zdezorganizowane, niż u chorych na paranoidalną odmianę
schizofrenii. Brak higieny i dbania o siebie. Dziwaczne, często obsceniczne
zachowanie. Występuje zazwyczaj w młodszym wieku i prowadzi do większej
dezorganizacji osobowości.

3) Katatoniczna – silne podniecenie lub zaskakujące unieruchomienie, czasem wymiana

między tymi 2 stanami. Pojawia się nagle. Charakteryzuje ją też negatywizm czyli
pozbawione motywów sprzeciwianie się wszelkim poleceniom lub prośbom
poruszenia. Bywa, że chorzy krzyczą, chodzą szybko w te i z powrotem, otwarcie
wykonują czynności seksualne, okaleczają się, atakują innych.

4) Niezróżnicowana – diagnoza stawiana, gdy jednostka nie spełnia kryteriów innych

typów schizofrenii, jednak wykazuje symptomy psychotyczne i słabe przystosowanie
interpersonalne. Charakteryzuje ją mieszanina szybko zmieniających się wszystkich
podstawowych objawów schizofrenii, dlatego nie mieści się w żadnej konkretnej
kategorii. Ta postać występuje często w ostrej, wczesnej fazie lub w okresie
przechodzenia z jednej postaci w inna. Choroba zaczyna się gwałtownie, choć nie
musi wiązać się z dramatycznymi wydarzeniami.

5) Rezydualna – BRAK widocznych symptomów takich, jak urojenia, halucynacje,

niespójność lub znaczna dezorganizacja zachowania. O istnieniu zaburzenia świadczy
wystąpienie przynajmniej 2 z poniższych objawów:



Izolacja społeczna lub wycofanie



Znaczne upośledzenie funkcjonowania w określonych rolach



Poważny spadek poziomu higieny i umiejętności zadbania o siebie



Stępione, spłycone i nieadekwatne wyrażanie emocji



Dziwne, magiczne myślenie



Niezwykłe doświadczenia percepcyjne



Apatia lub brak inicjatywy

Schizofrenia ostra – nagła, pełne rozwinięte objawy, może wskazywać na specyficzny
poprzedzający ją incydent, zwykle kryzys.
Schizofrenia przewlekła (chroniczna) – charakteryzuje dłuższy i bardziej stopniowy okres
pogarszania stanu zdrowia. Brak określonego kryzysu, czy czynnika stresującego.
Zaburzenia schizoafektywne – mówi się o nim w odniesieniu do ludzi, którzy mają
jednocześnie objawy schizofrenii i ciężkich zaburzeń afektywnych. DSM IV nie uznaje ich za
rodzaj schizofrenii.
Zaburzenie o postaci schizofrenii – psychozy przypominające schizofrenię, ale trwające
krócej, niż 6 miesięcy. Pierwszy atak prawdziwej schizofrenii jest początkowo kwalifikowany
jako ten typ zaburzenia.

Timoty Crow – podzielił symptomy schizofrenii na pozytywne i negatywne

Objawy negatywne – symptomy, które pociągają za sobą ograniczenie lub brak normalnych
zachowań takich ja np. ekspresyjność emocjonalna, komunikatywność itp. Zwykle występują
przed pozytywnymi. Schizofrenię, w której dominują zwie się Typu II. Etiologia tego typu
choroby wiąże się ze zmianami strukturalnymi w obrębie mózgu, ( nieprawidłowość płata
czołowego i powiększone komory mózgu) a także z upośledzeniem intelektualnym. Typ II
ma charakter przewlekły i charakteryzuje się stopniowym rozwojem.



Stępienie, spłycenie afektu ( emocji)



Alogia (znacząco zubożona mowa ) lub znaczne ograniczenie mowy, jednowyrazowe

odpowiedzi na pytania, długie przerwy między słowami



Osłabienie woli ( avolition) widoczna utrata energii lub zainteresowania różnymi
czynnościami



Wycofanie społeczne



apatia

Symptomy pozytywne – obok normalnych zachowań pojawiają się inne takie, jak przejawy
zamętu emocjonalnego, pobudzenie motoryczne, urojenia itd. Stanowią one :



Urojenia



Halucynacje



Pewne formy zaburzenia myślenia ( np. błędne skojarzenia)



Dziwaczne zachownie

Gdy przeważają w schizofrenii mówimy wówczas o Typie I. Ten typ jest bardziej podatny na
leczenie farmakologiczne i wykazuje nieprawidłowości układu limbicznego, przy normalnych
komorach mózgu. Typ I charakteryzuje nagły początek i zmienny przebieg.

DEFICYTY FUNKCJONOWANIA

Deficyty poznawcze
- problemy z myśleniem i wyrażaniem myśli
- problemy z pamięcią ( krótko i długotrwałą, a także jawną , ukryta, czyli bardziej
automatyczna, nie wymagająca świadomego wysiłku jest u chorych niemal nienaruszona)
- problemy z uwagą
- „ nadmierne włączanie” – tendencja do tworzenia pojęć na podstawie informacji istotnych i
nieistotnych
- trudności w rozumowaniu abstrakcyjnym ( traktowanie np. przysłów dosłownie)
- zaburzenia myślenia formalnego – osoba przestaje mówić sensownie, choć przestrzega
zasad semantycznych i syntaktycznych. Chory łączy słowa w ciągi pozornie sensowne, ale
niezrozumiałe dla słuchacza)
- „dyssymetria poznawcza” jako rodzaj „słabej koordynacji psychicznej” prowadzącej do
trudności w selekcjonowaniu, przetwarzaniu i koordynowaniu inf. oraz reagowaniu na nie

Deficyty percepcyjne
- trudności w odbiorze informacji za pomocą zmysłów
- problemy z rozróżnianiem tonów, z oceną rozmiarów i śledzeniu poruszających się
przedmiotów
-
Deficyty ruchowe
- nienaturalne postawy, układy głowy i rąk
- mimowolne ruchy twarzy i kończyn
- wyniki w testach zręczności i koordynacji poniżej średniej
- wydłużony czas reakcji
- nadaktywność odruchów

Deficyty emocjonalne
- kłopoty z rozpoznawaniem niewerbalnych wskazówek istotnych dla emocji i kontaktów
społecznych lub ich błędne rozpoznanie
- spłycenie i stępienie afektu
- w ciężkich przypadkach ahedonia – niezdolnośc doznawania radości, czy przyjemności


Zaburzenia poczucia tożsamości
- chory może mieć zaburzone poczucie tożsamości lub całkowicie zatracić poczucie Ja i
poczucie własnej odrębności
- czasem następuje przyjęcie innej tożsamości

Zaburzenia woli
- zakłócenia działań celowych dotyczące niemal każdej dziedziny życia

PRZYCZYNY SCHIZOFRENII

Czynniki biologiczne
- duże znaczenie genów i dziedziczenia w schizofrenii ( schizofrenia jako zaburzenie
poligeniczne – wynik działania więcej, niż 1 genu)
- istotna rola komplikacji, do których dochodzi w okresie życia płodowego, zakażenie kobiety
w ciąży, komplikacje w trakcie porodu w etiologii schizofrenii

- neurochemiczne podstawy choroby – „ hipoteza dopaminowa” osoby chore odznaczają się
większym wydzielaniem dopaminy przez neurony w rejonie ciała prążkowanego, struktury
podkorowej mózgu
- niektórzy badacze głoszą że nie bez znaczenia pozostaje także GABA przekaźnik hamujący,
którego wzrost dostrzega się u chorych na schizofrenię
- podejrzewa się, że także serotonina może przyczyniać się do przede wszystkim powracania
schizofrenii

Struktury mózgu
- większe niż u zdrowych komory mózgowe u osób cierpiących na schizofrenię ( głównie
lewej) ( Nie jest to jednak przyczyna choroby i nie musi być jej wyróżnikiem, bo jest obecne
także w innych chorobach np. Alzheimera)
- niektóre obszary mózgu są mniejsze u chorych np. płaty czołowe, skroniowe, ciało
migdałowate oraz hipokamp
- powiększone bruzdy ( szczeliny na powierzchni kory mózgowej)
- także sieć wzajemnych połączeń neuronów w mózgu pacjentów odbiegają od normy
zwłaszcza w obszarach kory mózgowej i hipokampa
- behawioralne objawy schizofrenii są wywołane nieprawidłową strukturą mózgu

Czynniki społeczne
- na przebieg schizofrenii wpływa styl komunikacji w rodzinie. Emocje wyrażone – obejmują
cyniczne i wrogie komentarze na temat pacjenta oraz znaczna nadopiekuńczość krewnych.
„Podwójne związanie” – polega na tym, że jedno z rodziców przekazuje dziecku
wykluczające się myśli, uczucia i żądania. Signer i Wynne wiązali ze schizofrenią 2 style
komunikacji:
1) styl amorficzny – charakteryzuje niezdolność rozróżniania. Uczucia, przedmioty, czy ludzie
są słabo zorganizowani, niewyraziści i płynni.
2) styl fragmentaryczny – lepsze rozróżnienie, ale gorsza integracja. Komunikacja jest
szarpana, pełna gwałtownych, nieprzewidzianych zwrotów.
- także zaburzona komunikacja między rodzicami zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia
choroby u dzieci
- hipoteza przyczynowości społecznej - pogląd, że przeciwności losu i stres mogą wywołać
schizofrenię ( badania nie potwierdziły jej, ale nie znaczy to że ubóstwo nie ma wpływu na
chorobę, ma na jej przebieg)
- hipoteza dryfu społecznego – pogląd, że osoby z organicznymi predyspozycjami, u których
ujawniła się choroba, dryfują w kierunku niższych klas społecznych ( potwierdzony
badaniami)

Dziecięce zwiastuny schizofrenii
Metody badawcze:
Metoda grup wysokiego ryzyka – skupia się na dzieciach ludzi cierpiących na schizofrenię
Metoda retrospektywna – opiera się na wspomnieniach z lat wczesnego dzieciństwa
pacjentów.
Metoda wstecznego śledzenia – sięganie wstecz do dokumentów z dzieciństwa chorego w
poszukiwaniu wczesnych oznak choroby
Badania prospektywne – rozpoczynają się w dzieciństwie i toczą przez dłuższy czas.



Dzieci chorujące później na schizofrenię wykazywały problemy przystosowawcze,
opóźniony rozwój ruchowy, gorsze wyniki w nauce ( pierwsze oznaki ryzyka dotyczą
dziedzin zachowania: ruchowej, międzyludzkiej, poznawczej)

METODY LECZENIA SCHOZOFRENII

Terapia farmakologiczna
J. Delay, P. Deniker – chloropromazyna i haloperidol (nieskuteczne w leczeniu negatywnych
objawów) Mają wiele skutków ubocznych: suchość w gardle i ustach, ospałość, zaburzenia
wzrokowe, przybieranie lub utrata wagi ciała, zakłócenia w cyklu miesiączkowym, zaparcia,
depresja, zesztywnienie mięśni, drżenie i skurcze kończyn i reszty ciała,
akatyzja – osobliwe drganie mięśni powodujące niemożność pozostania w miejscu i
pragnienie ciągłego i szybkiego przemieszczania się.
Dyskineza opóźniona – zaburzenie ruchowe, do jej objawów zalicza się ssanie, mlaskanie, i
ruchy języka przypominające łapanie much. Pojawia się np. po 7 latach od leczenia środkami
neuroleptycznymi.
-

inne leki: clozapina, olanzapina, risperidon, sertindole, quetiapina, środki

przeciwdrgawkowe, Środki te mają działanie przeciwne do dopaminy. Osiągają swój skutek
poprzez blokowanie receptorów dopaminowych zwłaszcza typu D2. Nie leczą schizofrenii,
ale mogą poprawić prognozy na przyszłość.

Terapie psychologiczne

a) rehabilitacja poznawcza – osłabienie symptomów i wzmożenie działań adaptacyjnych,

skupianie się na poprawie pamięci, uwagi i funkcji wykonawczych

b) trening interpersonalny – trening umiejętności społecznych, odgrywanie ról

społecznych, poprawa zdolności rozwiązywania problemów społecznych, terapia
rodzinna, nauka sposobów radzenia sobie ze stresem, najlepsze wyniki przynosi z
terapią farmakologiczną

c) terapia rodzin – wykrywanie przypadków wyrażonej emocji oraz uczenie członków

rodziny, jak jej unikać

ZABURZENIA NERWICOWE

J. Aleksandrowicz

Zaburzenia nerwicowe – zespoły wielu występujących równocześnie objawów – dysfunkcji
narządów, zakłóceń procesów psychicznych i patologicznych form zachowania. Należą one
do zaburzeń psychicznych. W odróżnieniu od psychoz pacjent odróżnia treści fantazji od
spostrzeżeń. Charakteryzują się zróżnicowaniem syndromów, które z kolei wskazują na
objawy wysuwające się na 1 plan, ze względu na swoje nasilenie. Syndrom nie informuje
jednak o przyczynach zaburzeń.



Szczególny zespół objawów nerwicowych nie oznacza istnienia specyficznych
przyczyn, innych niż w innych zespołach. Różne rodzaje wymienianych zaburzeń są
jedynie rozmaitymi zespołami objawowymi.

Zespoły nerwicowe
ICD 10 – zaburzenia psychiczne nie mające żadnego widocznego podłoża organicznego, w
których nie dochodzi do zakłócenia oceny realności. Zachowanie nawet znacznie zaburzone

pozostaje w granicach akceptowanych społecznie. Nie dochodzi do dezorganizacji
osobowości. Podstawowymi objawami są:
- silny lęk
- objawy histeryczne
- fobie
- objawy obsesyjne i kompulsyjne
- depresja
Zaburzenia te połączono z :
Zaburzeniami związanymi ze stresem – zespoły objawów o rozmaitym obrazie, powstające u
osób uprzednio zdrowych w odpowiedzi na wyjątkowo ciężki stres fizyczny i /lub psychiczny
lub trwałą sytuację urazową.
Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną – nie wynikające z choroby i bez udziału
ukł. wegetatywnego zakłócenia doznań, funkcji i zachowania ograniczone do szczególnych
systemów lub okolic ciała. Zakłócenia te wiążą się ze stresowymi wydarzeniami lub
problemami. Ich główną cechą jest nieustanna prezentacja zaburzeń somatycznych i
uporczywe domaganie się badań, pomimo zapewnień lekarzy, że objawy nie mają fizycznego
podłoża.
ICD 10 wyłącza z grupy zaburzeń nerwicowych nerwicę depresyjną, która to znajduje się
wśród zaburzeń nastroju pod nazwą dystymia.

Dystymia ( nerwica depresyjna)
ICD 10 - Przewlekłe obniżenie nastroju ( depresja) trwające co najmniej przez kilka lat, które
nie jest wystarczająco ciężkie, by je rozpoznać jako nawracające zaburzenia depresyjne o
nasileniu ciężkim, umiarkowanym lub łagodnym.
DSM IV – Obniżenie nastroju utrzymujące się przez większą część dnia, co najmniej przez 2
lata. Jej rozpoznanie poza obniżeniem nastroju lub rozdrażnieniem wymaga obecności
przynajmniej 2 z poniższym symptomów:
- zaburzeń łaknienia
- zaburzeń snu
- brak energii i poczucie zmęczenia
- obniżenie koncentracji, uwagi lub trudności z podejmowaniem decyzji
- niska samoocena
- poczucie nieszczęśliwości
- utrata zainteresowań
- krytyczna ocena siebie
- odczucia braku możliwości życiowych
Za dodatkowe objawy uważa się:
- poczucie nieadekwatności
- poczucie winy
- rozdrażnienie i złość
W tej kategorii zaburzeń mieści się zespół wielu rozmaitych zaburzeń czynnościowych, w
którym na pierwszy plan wysuwa się przygnębienie i smutek nie mający wyraźnego
uzasadnienia. Objawy te utrzymują się przez wiele lat, ich nasilenie jest niewielkie,
zwiększają się epizodycznie, a nie cyklicznie.



Zaburzenia dystymiczne mają charakter nerwicowy



W dystymii raczej nie występują okresy podwyższenia nastroju



W dystymii w przeciwieństwie do epizodów depresyjnych reakcje na zachowania
otoczenia są zachowane



Smutek jest bardziej tłem, niż przeżyciem dominującym w świadomości



Obniżeniu nastroju towarzyszy anhedonia oraz różnorakie dolegliwości somatyczne.
( np. bólowe w mięśniach i „korzonkowe”) Patologiczne obniżenie nastroju odznacza
się brakiem ewidentnych, zewnętrznych powodów przygnębienia a także relatywnie
długim okresem zalegania. Bywa on przemieszany z wrogością i pretensjami do siebie
i świata, powoduje pesymistyczne a zatem nierealistyczne myślenie.



Zaburzenia nastroju są wyjaśniane obniżeniem stężenia noradrenaliny w przestrzeni

międzysynaptycznej i obniżeniem transmisji dopaminy w ukł. limbicznym



Płacz jako ekspresja cierpienia jest raczej rzadki



Koncepcja dystymii zakłada że zaburzenia nastroju są trwałe. (ciągła obecność
objawów)



U chorych panują schematy poznawcze zwane „triadą depresyjną” polegające na
gotowości do spostrzegania siebie, świata i przyszłości w kategoriach klęsk i
niepowodzeń, dostrzeganie przede wszystkim swoich błędów i niedocenianie
sukcesów.



Czasami na 1 plan wysuwa się rozdrażnienie – dysforia ( drażliwość, agresja,
wybuchowość) i wrogość. Często smutek przykrywa te uczucia, są one wypierane ze
świadomości. Wrogość w tego typu zaburzeniu jest zwykle uogólniona i kierowana do
wszystkich i do nikogo.



W dystymii bardziej niż agresja specyficzna jest autoagresja.



Nerwicowe zaburzenia dystymiczne ujawniają się zwykle w okresie dorastania



Depresja jest mechanizmem reakcji na „utratę obiektu”

Zaburzenia lękowe w postaci fobii
ICD 10 – w zaburzeniach fobicznych lęk wywołany przez pewne sytuacje i/lub przedmioty
zewnętrzne wobec osoby, które nie są obiektywnie niebezpieczne. ( lęk foniczny jest
wyraźnie określony ale z gruntu irracjonalny np. dotyczący pojęcia liczby 13, wyobrażenia
nierealnego) Osoba unika tych sytuacji i przedmiotów, a w przypadku napotkania przeżywa
niepokój a nawet przerażenie. Opanowanie lęku przez chorego jest niemożliwe, mimo iż nie
ma on charakteru natrętnie narzucającego się i nie wiąże się z odczuciem przymusu. Obawy
mogą koncentrować się też na wtórnych, związanych z lękiem doznaniach np. uczucie
omdlenia a w konsekwencji na leku przed śmiercią, przed utratą kontroli nad swoim
postępowaniem lub chorobą psychiczną. Także samo wyobrażenie przedmiotu lęku wywołuje
tą emocję. Lęk fobiczny często współwystępuje z depresją.
Fobie – reakcje lękowe powstające w sytuacjach obiektywnie niezagrażających. Lęk przed
zachorowaniem nie jest włączany w tą grupę ( należy do zaburzeń hipochondrycznych) ale
lęk przed sytuacjami narażającymi na zachorowanie jest już specyficzną fobią.
DSM IV – Zalicza fobie do zaburzeń lękowych. W grupie tej wyróżnione są agorafobia ( bez
ataków lęku), lęk z agorafobią, fobie społeczne i fobie specyficzne.



Lek antycypacyjny – lęk przed wystąpieniem lęku fobicznego.



fobie mogą występować samodzielnie mogą też stanowić element obrazu zespołu
natręctw, depresyjnych i innych



Lękom fobicznym towarzyszą reakcje somatyczne:

- uczucie osłabienia
- czerwienie się lub bladość skóry
- przyspiesznie akcji serca i tempa oddechu
- wysychanie śluzówki jamy ustnej
- pocenie się
- nudności
- napięcie i drżenia mięśniowe

- utrata kontroli nad zwieraczami odbytnicy i pęcherzem moczowym
- czasem zastyganie w bezruchu lub ucieczka

Agorafobia
Lęk przed otwartą przestrzenią, przed wyjściem z domu, podróżowaniem, wejściem do
sklepu, obecnością w miejscach publicznych, przebywaniem w tłumie. Treścią agorafobii
bywa przekonanie, że poza własnym domem może dojść do ataku paniki i że wówczas nikt
nie pomoże. Jest to więc lęk przed wystąpieniem lęku. Rozpoznanie opiera się na
stwierdzeniu wystąpienia przynajmniej 2 z wymienionych sytuacji.
- czasami specyficzny kontekst fobii składnia do przypuszczenia, że wyrażają one nie
uświadomione konflikty między dążeniem do bliskości, a pragnieniem niezależności.
- fobia ta może też łączyć się z przeżyciem urazowego epizodu. Kilkakrotnie powtórzone
takie sytuacje bywają przyczyną utrwalenia się reakcji lękowych.
- wg DSM IV agorafobia bez ataków paniki to rzadkość

Fobie społeczne ( nerwica społeczna)
Lęk ( z reguły bezzasadny) dotyczy kompromitacji i krytycznych ocen. Lęk, że powie lub
zrobi się coś głupiego, ośmieszającego, okaże swoją słabość i zostanie źle potraktowanym,
zawstydzonym i upokorzonym przez obserwatorów. Prowadzi to do unikania ludzi i sytuacji
społecznych.
- pojawiają się u osób rozpoczynających dorosłe życie
- nie mają trudności w przebywaniu poza domem, pusta przestrzeń ani anonimowy tłum nie
wywołują u nich leku.
- osoby chore mają zwykle niska samoocenę i niską tolerancję na krytykę
- wiąże się z następującymi objawami somatycznymi: zaczerwienienia, parcie na mocz i
stolec, nudności a nawet wymioty, drżenia rąk itd.

Fobie specyficzne ( izolowane, proste)
Taka postać zaburzeń, w której lęk pojawia się wyłącznie w sytuacji kontaktu z jakimiś
szczególnymi przedmiotami lub w szczególnych sytuacjach. Niezbędny w diagnozie jest
także aspekt ucieczki przed źródłem lęku. Najczęstsze z nich to fobie zwierząt, obiektów
nieożywionych, choroby lub uszkodzenia ciała. Lęk pojawia się natychmiast w odpowiedzi na
pojawienie się lub wyobrażenie lękotwórczego obiektu.
DSM IV wprowadza pojęcia 5 podtypów fobii:

1) dotycząca zwierząt i owadów
2) dotycząca pewnych elementów naturalnego otoczenia ( burza, wiatr, woda)
3) lęków przed krwią, zastrzykiem, urazem
4) sytuacyjne ( mosty, tunele, windy, samoloty itp.)
5) inne

Specyficzne fobie często mają charakter nadmiernej generalizacji zagrożeń i często wiążą się
ze szczególnymi, wyjątkowymi doświadczeniami jednostki i powstają wskutek
uwarunkowania ( wyuczenia reakcji) Obiekt zostaje skojarzony z lękiem i tak utrwala się
mechanizm ucieczki od źródła lęku.
Fobie pełnią często funkcję obronną. Zmieniają niedookreślone, nie uświadamiane zagrożenie
( będące często konfliktem wewnętrznym sprzecznych dążeń) na mniejsze, zarazem w
symboliczny sposób oznaczając to rzeczywiste. Lęk pojawia się wówczas w przypadku
napotkania na symbol tego rzeczywistego zagrożenia.

Inne zaburzenia lękowe

ICD 10 – głównym objawem tych zaburzeń jest lęk, który nie ogranicza się do żadnej
określonej sytuacji. Występować mogą także objawy depresyjne i natręctwa. Lęk pojawia się
niezależnie od sytuacji i zazwyczaj towarzyszą mu zaburzenia somatyczne. ( bóle w okolicy
serca, zaburzenia seksualne, duszność, pocenie, bóle, zawroty głowy itp.) Mogą one
przyjmować formę ataków paniki, może to być „bezprzedmiotowy” „rozlany” lęk lub
niepokój, lękowe w treści marzenia senne itp. Ich specyficzność polega często na logicznym
związku objawu somatycznego i rodzaju zagrożenia – brak wzwodu u mężczyzny
obawiającego się kompromitacji przed kobietą.
Lek i niepokój wywołane są przez zagrożenie wewnętrzne i ich przyczyna jest zazwyczaj
nieuświadomiona.
Lęk powstaje w sytuacji obiektywnie całkowicie bezpiecznej.
Oczekiwania chorego są silnie nasycone niepokojem i łączą się z odczuciem zwanym „tremą”
( lęk przez oceną)
DSM IV- zaburzenia lękowe to niemal synonim zaburzeń nerwicowych, obejmujący poza
atakami lęku także fobie, zespół natręctw i zaburzenia związane ze stresem.

Zaburzenia lękowe z napadami lęku ( lęk paniczny, lęk napadowy)
To nawracające, nieoczekiwane ataki paniki, którym towarzyszą lękowe oczekiwania
ponownego wystąpienia ataku i/lub obawy przed jego konsekwencjami ( np. utratą kontroli,
chorobą psychiczną itp.) oraz poczucie konieczności ucieczki.
Ataki panicznego lęku stanowią w tym rodzaju zaburzenia jedyną, główną formę przejawiania
lęku. Doznania takie utrzymują się przez kilka minut a okres stopniowego zmniejszania się
lęku może trwać nawet kilka dni.
DSM IV- zespół paniki rozpoznaje się, gdy takie ataki wystąpiły co najmniej 2 razy bez
żadnego widocznego powodu. Po ataku co najmniej przez 1 miesiąc utrzymuje się lęk przed
ponownym jego wystąpieniem. Rozpoznanie ataku paniki wymaga wystąpienia przynajmniej
4 dodatkowych symptomów pojawiających się nagle i osiągających maximum po ok. 10 min:
- przyspieszenie akcji serca
- poty
- drżenie
- brak tchu
- bóle w klatce piersiowej
- nudności
- zawroty głowy
- dławienie się
- lęk przed utratą kontroli lub „ utratą zmysłów” , śmiercią
- uderzenia gorąca lub dreszcze



W czasie ataku paniki uczucie silnej obawy, przerażenia jest obezwładniające i łączy

się z poczuciem zagrożenia życia, czy choroby psychicznej.



Błędne schematy poznawcze uważane są za jedną z przyczyn występowania ataków
panicznego lęku



Lęk ten może też być reakcją na czynnik przywołujący wyparte, a przy tym
zagrażające konflikty, fantazje itp.



Często napady występują u ludzi, którzy przez cały czas mają niewielkie uczucie
niepokoju lub lękowe nastawienie



Przyczynami ataków lęku bywa często niemożność poradzenia sobie z uczuciami
wrogości i tłumienie ich



W powstawaniu ataków paniki mają znaczenie także zaburzenia metaboliczne i
biochemiczne ( gł. serotonina i dopomina)

Uogólnione zaburzenia lekowe ( nerwica lękowa, reakcja lękowa, stan lękowy)
Są to relatywnie stałe stany „ wolno płynącego” niepokoju i poczucia zagrożenia,
zdenerwowania, nie modyfikowane zewnętrzna sytuacją. Trwają od kilku dni do miesięcy.
Obok lęku obecne są: napięcie i rozdrażnienie „ zdenerwowanie” i „troski”. Towarzyszą im
zaburzenia somatyczne. Chory oczekuje, że stanie się coś złego, ale nie potrafi określić natury
zagrożenia. ( co składnia do wyjaśniania go jako wewnątrzpsychicznego) Przeżycia obawy
prowadzą do zachowań stanowiących próbę ucieczki często o charakterze niepokoju
ruchowego, jako niemożności pozostania w 1 miejscu.
DSM IV – obok lęku, zamartwianie się lękowe oczekiwania dotyczące rozmaitych wydarzeń
i zakresów działań jednostki utrzymujące się co najmniej 6 miesięcy. Rozpoznanie wymaga
obecności jeszcze co najmniej 3 objawów:
- niemożność wypoczynku
- łatwe męczenie się
- Trudności w koncentracji uwagi
- drażliwość
- napięcie mięśniowe
- zaburzenia snu

Zaburzeni depresyjne i lękowe mieszane ( depresja lękowa)
Lęk i obniżenie nastroju są nieznaczne i podobnym stopniu nasilone. Jest to zespół zaburzeń o
przewlekłym przebiegu, okresowe nasilenie dolegliwości nie są związane z wydarzeniami
życiowymi.
Histeria lękowa
Objawy lękowe i histeryczne współwystępują w podobnym nasileniu.

Zaburzenia obsesyjno- kompulsyjne ( nerwica natręctw, nerwica anakastyczna)
ICD 10 – istotna cechą są nawracające uporczywe myśli natrętne ( obsesje) lub czynności
przymusowe ( kompulsje)
Charakterystyczne dla tego typu nerwic jest:



Przymus



Krystalizacja lęku – polega na tym, że ogranicza się on tylko do sytuacji związanej z
tematyka natręctw, lęk jest zawsze niewspółmierny do sytuacji



Magiczne myślenie – przeświadczenie, że pewne formy aktywności bronią przed złem



Perseweracje – powtarzanie, w nerwicy - w stereotypowy sposób

Objawy anankastyczne charakteryzuje
a) perseweracyjny przymus tj. powtarzanie w sposób stereotypowy i zwykle wbrew woli
chorego
b) obcość – chory odczuwa je jako coś obcego, z czym usiłuje walczyć, co mu dokucza

Są obecne także w innych nerwicach i chorobach np. schizofrenii, depresjach. Przymus
anankastyczny polega na tym, że mechanizm selekcjonujący zostaje osłabiony. W nerwicy
natręctw mogą one wystąpić w 3 formach:
1) Myśli natrętne – idee, wyobrażenia czy impulsy do działania, które pojawiają się w
świadomości w sposób stereotypowo nawracający. Przeżywane są w sposób przykry i pacjent
próbuje im się bezskutecznie sprzeciwić. Pojawiają się wbrew woli, budzą wewnętrzny
sprzeciw, ale są też uznawane za własne myśli. Często łączą się z wyobrażeniami np. myślom
o treści bluźnierczej towarzyszą fantazje o dokonaniu takich czynów. Najczęściej dotyczą
brudu, możliwości zakażenia się, religii i seksualności, wątpliwości, czy jakaś czynność
dobrze została wykonana i niepewności, czy jakaś sytuacja zaistniała. („obłęd wątpienia”)

Natrętne myśli często dotyczą tematów zabarwionych lękiem lub będących przedmiotem
fobii.



„ przeżuwanie” – ciągłe wracanie do tego samego tematu



Często występują myśli typu kontrastowego – kochająca matka myśli o zabiciu
dziecka



Charakterystyczne dla natręctw jest to, że zwykle dotyczą one czynności rutynowych,
a więc takich, w których częste powtarzanie doprowadziło do pewnej automatyzacji.
( np. lekarz zastanawiający się, czy dobrze wypisał receptę)

2) Czynności przymusowe – czy rytuały, stereotypowe i wielokrotnie powtarzane zachowania.
Mają zapobiegać jakimś wydarzeniom, które miałoby nastąpić, gdyby pacjent zaniechał
wykonania rytuału. Zachowanie to pacjent zwykle postrzega jako bezsensowne lub
niepotrzebne i często próbuje się mu opierać, lecz nadaremnie. Natręctwa nieomal zawsze
łączą się z lękiem i napięciem, który nasila się przy próbach zaniechania czynności
przymusowej. Kompulsje związane są z dążeniem do zapobiegania lub zmniejszania lęku i
napięcia i często łączą się z obsesjami. Nieraz stanowią one zewnętrzny wyraz a zarazem
konsekwencję istnienia tych myśli. Czynności natrętne przybierają czasem charakter
ceremonii o określonym rytuale, którego złamanie wiąże się z powstaniem niepokoju i
napięcia, lecz mimo to nigdy nie ulegają automatyzacji, zawsze towarzyszy im świadomy akt.
3) natrętne lęki – fobie, absurdalność lęku natrętnego jest widoczna także dla samego
chorego, ale nie może on sobie tego lęku wyperswadować.
DSM IV – rozpoznanie opiera się na występowaniu natrętnych myśli i czynności
zabierających przynajmniej 1 godzinę dziennie i utrudniający normalne funkcjonowanie.



Czasem mają charakter interakcyjny: domagają się upewnień od otoczenia



Mogą one łączyć się z fobiami.



Mogą wystąpić epizody derealizacyjne – poczucie nierzeczywistości otoczenia ( np. to
co, go otacza jest płaskie bez 3 wymiaru) lub depersonalizacje – chory sam sobie
wydaje się nierzeczywisty, do tych zjawisk zalicza się też zmienne odczuwanie swego
ciała np. poczucie że głowa puchnie ( oba objawy nie należą do grupy
anankastycznych jeśli występują w nerwicach , to zwykle na tle agresywnych uczuć w
stosunku do siebie i otoczenia)



Prawidłowe wykonanie czynności przymusowej nie jest jej celem

Rozpoznanie tych zaburzeń wymaga stwierdzenia:

1) myśli i impulsy uznane SA przez chorego za własne a nie nasyłane z zewnątrz
2) dążenie do przeciwstawiania się im jest nieskuteczne
3) podporządkowanie przymusowi myślenia i/lub wykonywania czynności natrętnych

jest nieprzyjemne

4) myśl, wyobrażenie, czy impuls pojawiają się przez większość dni w ciągu co najmniej

kolejnych 2 tygodni



Zaburzeniom tym często towarzyszy obniżenie nastroju



Wątek magiczny jest bardzo często spotykanym elementem natrętnych myśli i
wyobrażeń.



Elementem tych zaburzeń jest odczucie obniżenia możliwości dowolnego kierowania
sobą, zwłaszcza swoim myśleniem



Myśli i czynności natrętne nie prowadzą do uzyskania przyjemności, są odczuwane
jako nieprzyjemne

Reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne
ICD 10 – podstawą rozpoznania jest stwierdzenie wystąpienia ( obok objawów) także
wyjątkowo stresującego wydarzenia życiowego albo znaczącej zmiany życiowej prowadzącej
do trwałej, przykrej sytuacji, które powoduje zaburzenia adaptacyjne. Także sytuacje np.

nieoczekiwanego awansu społecznego lub wygranie znacznej sumy na loterii mogą stanowić
stres.
Ostra reakcja na stres ( szok, reakcja kryzysowa)
Krótkotrwała reakcja na wyjątkowy stres fizyczny i/lub psychiczny nie związana z innymi
zakłóceniami funkcji psychicznych, przemijająca w ciągu kilku godzin lub kilku dni.
Reakcja ta ma zwykle charakter oszołomienia, któremu towarzyszy silny lęk, zawężenie pola
świadomości i zaburzenia orientacji, trudności dostrzegania i rozumienia znaczenia bodźców.
Po jakimś czasie może pojawić się stan „ wyłączenia” się z sytuacji aż do znieruchomienia
lub bezładne pobudzenie ruchowe , które wiąże się z dążeniem do oddalenia się od
zagrożenia, ucieczki. Zdarzają się fugi i amnezja.
DSM IV – ostre zaburzenia stresowe rozpoznaje się, gdy:

1) powstało zagrożenie śmiercią, doszło do odniesienia ran albo innego rodzaju

naruszenia jednostki lub osób z otoczenia, a zarazem do przeżycia intensywnego
strachu, bezradności lub przerażenia

2) w czasie tego epizodu lub później pojawiły się objawy dysocjacyjne: poczucie braku

reakcji emocjonalnej, oszołomienie, amnezja

3) pojawiły się wspomnienia, marzenia, wyobrażenia, myśli dotyczące traumatycznego ,

a zarazem unikanie bodźców mogących przywołać takie reminiscencje, wystąpiły
napięcie i niepokój

4) objawy utrzymywały się co najmniej 2 dni, nie dłużej, niż 4 tygodnie i pojawiły się nie

później niż 4 tygodnie po momencie traumatycznego wydarzenia.

Zaburzenia stresowe pourazowe ( nerwica urazowa)
DSM IV – reakcja na ostry, krótkotrwały stres występująca z opóźnieniem nawet po
kilkumiesięcznym okresie utajenia.



Ich przebieg jest falujący i zmienny



Dominuje w nich przeżywanie sytuacji kryzysowych w natrętnie powracających
wspomnieniach w snach itp.



Pojawia się uczucie przytępienia uczuciowego, braku kontaktu z innymi, bezsenność,
anhedonia itd.



Łączy się to przewrażliwieniem, trudnościami koncentracji uwagi, pogorszeniem
pamięci, drażliwością i wybuchami złości, a także pobudliwością



Poczucie urazu wiąże się z poczuciem krzywdy i przyczynia się do działań, które maja
na celu „ rozliczenie rachunku krzywd”



Doznanie urazu nie jest główną przyczyną takiego zespołu objawów, jest raczej
pretekstem, czynnikiem wyzwalającym je



Przeżywanie na nowo stresowych wydarzeń może przerodzić się w trwałe zmiany
osobowości

Zaburzenia adaptacyjne
Występują w sytuacjach:
- emigracji
- osamotnienia po śmierci małżonka ( żałoba, gdy trwa za długo)
- rozwodu
- odsunięcie od władzy
- przewlekłej choroby
- przejścia na emeryturę
- zmiany szkoły
- zawarcia małżeństwa, narodzin dziecka itp.
Pojawiają się w ciągu miesiąca od wydarzenia i utrzymują kilka ( do 6) miesięcy

Zaburzenia dysocjacyjne ( konwersyjne) – nerwica histeryczna („ wielka symulantka”)
ICD 10 – wspólnym rysem jest częściowa lub całkowita normalnej integracji między
wspomnieniami z przeszłości, poczuciem tożsamości, wrażeniami czuciowymi i kontrolą
ruchów ciała. W tego typu zaburzeniach dochodzi do ograniczenia świadomej kontroli nad
tymi funkcjami, które normalnie pozostają pod jej kontrolą.
Są one pochodzenia psychogennego, a są związane w czasie z urazowymi wydarzeniami,
nierozwiązywalnymi, czy nie do zniesienia sytuacjami, czy zaburzonymi relacjami z
otoczeniem. Kategoria ta obejmuje tylko zaburzenia funkcji somatycznych będących
normalnie pod świadomą kontrolą oraz zaburzenia wyrażające się utratą czucia.
Objawy te są często odbiciem wyobrażeń pacjenta o tym, jak przejawiałaby się choroba
somatyczna. Badania lekarskie i dodatkowe nie potwierdzają żadnej choroby. Utrata funkcji
jest wyrazem potrzeb psychologicznych czy konfliktów.

DSM IV – odróżnia zaburzenia dysocjacyjne od konwersyjnych.
Zaburzenia dysocjacyjne – porozrywanie zazwyczaj zintegrowanych funkcji świadomości,
identyczności i spostrzegania otoczenia.

Zaburzenia konwersyjne – objawy lub deficyty dotyczące dowolnych funkcji motorycznych i
zaburzeń funkcji zmysłów, sugerujące neurologiczne lub inne zaburzenia zdrowia. Ich
powstanie łączy się w czasie z konfliktami lub innymi czynnikami stresowymi, nie jest
wywołane dowolnie. Symptomy stwarzają znaczne upośledzenie funkcjonowania
społecznego oraz zawodowego. Konwersja to zwykle objawy występujące w czynnościach
pozostających normalnie pod kontrolą woli. Dzielone są na 3 grupy:

1) Ruchu ( np. hiperkinezy – ruchy nadmierne, niedowłady, porażenia, astazja-abazja –

niemożność utrzymania się w pozycji stojącej i niemożność chodzenia. Chory taki ma
zachowaną siłę w nogach, ale kolana mu się uginają i pada na ziemię. Kurcz pisarski –
silne napięcie mięśni uniemożliwiające pisanie, choroba zawodowa częsta u
nauczycieli. Ruchy mimowolne oraz tiki)

2) Czucia – zniesienie czucia bólu i dotyku, czucia częste w gardle i pochwie,

koncentryczne zawężenie pola widzenia, głuchota, zaburzenia mowy – afonia – utrata
głosu, mówienie ledwo słyszalnym szeptem, jąkanie, mowa skandowana, zacinanie,
bełkotania lub mutyzm histeryczny – całkowite zahamowanie funkcji mowy – chory
jednak potrafi nawiązać kontakt poprzez mimikę, pismo i gestykulację itp. czasem
intensyfikacja percepcji często jakościowo zmieniona np. widzenie przedmiotów w
mniejszych lub większych rozmiarach, zwiększone czucie bólu, nie ustające po
środkach przeciwbólowych

3) wyższych form zachowania się, przeżywania siebie i otaczającej rzeczywistości ( np.

zawężenie pola świadomości – atak histeryczny różniący się od drgawkowego tym , że
chory nie odnosi obrażeń nie zanieczyszcza się i nie zapada potem w głęboki sen,
stupor)



Przykł. konwersji – stygmaty, zaburzenia mowy, wymioty, tiki, ciąże rzekome



Cierpienia związane z zaburzeniami funkcji są autentyczne



Histeria jest zaraźliwa, łatwo udziela się otoczeniu



Wszystkie objawy konwersji histerycznej można wywołać za pomocą sugestii podczas
hipnozy



Chorego z konwersją histeryczną odznacza obojętność w stosunku do tak

dramatycznych nieraz objawów.



Jedną z metod leczenia konwersji jest „odreagowanie” sytuacji konfliktowej –
wyładowanie uczuć

Dysocjacja – rozpad związków między poszczególnymi zakresami czy funkcjami: OUN,
psychiki i osobowości. Część psychiki, która normalnie jest tłumiona i nie ma możliwości
uzewnętrznienia się odszczepia się jakby od całości życia psychicznego, nabiera własnej
autonomii i zaczyna samodzielnie sterować pewnymi procesami psychicznymi czy
fizycznymi. W histerii odszczepieniu ulega kompleks. Jej przyczyną mogą być stresy i
ciężkie wydarzenia życiowe, z którymi jednostka sobie nie radzi



są one nieco częstsze u kobiet



zaburzenia dysocjacyjne są na ogół zespołami, w których dominuje jakiś 1 objaw
( amnezja, fuga itp.)

Elementem zaburzeń dysocjacyjnych są także zaburzenia przeżywania i zachowania, takie
jak:
- zachowania teatralne i afektowane z odcieniem kokieterii i prowokacji ( manipulacyjne)
- prezentowanie swojej subtelności, wrażliwości, uczuciowości, duchowości – mówienie a nie
prawdziwe doznawanie ( manipulacyjne)
- podporządkowanie percepcji oraz wnioskowania pragnieniom i oczekiwaniom jednostki
- nadmierna zależność od innych ( manipulacyjna)
- odwoływanie się do sposobów funkcjonowania właściwych okresowi dziecięcemu lub
adolescencji

Amnezja dysocjacyjna
Niepamięć jakiegoś okresu czy niedawnego epizodu, szczególnie wydarzeń mających
charakter urazu, tragedii, czy przykrości. To kompletne wymazanie stresowych okoliczności,
uniemożliwiające odtworzenie wydarzeń



w zaburzeniu tym ważną rolę odgrywa lęk. Z reguły powstaje pod wpływem silnego
strachu np. związanego z katastrofą, wojną



wyróżnia się rodzaje amnezji: wsteczna- dotyczy wydarzeń przed urazem, następcza-
po urazie, wysypkowa – tylko niektórych elementów sytuacji urazowej, tych
najbardziej bolesnych



jest krótkotrwała i ustępuje nagle, podobnie, jak wystapiła

Fuga dysocjacyjna
Zaburzenie nerwicowe, w którym występują ucieczkowe działanie impulsywne połączone z
całkowitą amnezją. Często występuje utrata orientacji co do własnej tożsamości ( imienia,
miejsca zamieszkania) Zachowana pozostaje jednak zdolność oceny aktualnej sytuacji i
podejmowanie normalnej aktywności.

Osłupienie dysocjacyjne
Jedna z reakcji na urazowe wydarzenia. ( wydarzenia te mogą być jedynie subiektywnie dla
podmiotu ważne, a nie obiektywnie uznawane za urazowe ) Jest to drastyczne ograniczenie
ruchów, brak reakcji na bodźce przy jasnej świadomości.

Trans i opętanie
Zaburzenia w których dochodzi do utraty poczucia tożsamości i orientacji w otoczeniu.
Pojawia się odczucie „innego stanu świadomości” lub owładnięcia przez „ tajemne siły” .
Uwaga i świadomość są często zawężone, zmniejszona reaktywność na bodźce , a w
zachowaniu pojawiają się stereotypowe gesty, postawy i wypowiedzi.
Za takie zaburzenia NIE UZNAJE się transu, w który człowiek wprowadza się świadomie,
np. przy pomocy muzyki, tańca itp.

Dysocjacyjne zaburzenia ruchu

Utrata możności poruszania określana jako czynnościowe niedowłady lub porażenia
fragmentów lub całych kończyn, narządów mowy np. krtani, powiek itp o genezie
psychicznej. Wiążą się z przeżywaniem trudnych sytuacji, wspomnieniami konfliktów.
Często przejawiają się w sposób niezgodny z wiedzą medyczną o zakresach i drogach
unerwienia.
Najczęstsze tego typu zaburzenia to osłabienie lub porażenie jednej lub kilku kończyn,
drżenia mięśniowe, zaburzenia czynności krtani ( afonia, dysfonia)

Drgawki dysocjacyjne
Przypominają napad padaczkowy, ale świadomość jest zachowana, albo zmieniona tak, jak w
stanach osłupienia lub transu. Zdarzają się rzadko i mają obecnie charakter bezładnego
pobudzenia ruchowego, często połączonego z zawężeniem świadomości, śmiechem lub
płaczem, niekiedy upadkiem ( pseudoomdlenia) lub osłupieniem.

Dysocjacyjne znieczulenia i utrata czucia zmysłowego
Zaburzenia czucia bólu lub dotyku, zaburzenia widzenia i słyszenia zgodne z wyobrażeniami
chorego o anomalii i o funkcjonowaniu narządów zmysłowych zazwyczaj nie
odpowiadającymi wiedzy medycznej. Brak w nich jakichkolwiek uszkodzeń narządu.
Ustępują często nagle i tajemniczo, stąd zwykło się je oceniać przed ludzi jako cud.

Inne zaburzenia dysocjacyjne
Zespół Gansera – stany pseudodemencji – zaburzeń myślenia sprawiających wrażenie
niedorozwoju umysłowego, bezradności. Spotyka się go u więźniów lub oskarżonych, którzy
przyjmują rolę „ głupiego”

Osobowość mnoga – zaburzenie dysocjacyjne, polegające na występowaniu przynajmniej
dwóch osobowości u jednej osoby. Zazwyczaj poszczególne osobowości nie wiedzą o
istnieniu pozostałych. Nie tylko wzorce zachowań różnych osobowości są zazwyczaj
odmienne, każda osobowość ma odrębną tożsamość, wspomnienia, zdarza się, że nawet płeć,
wiek, iloraz inteligencji, ciśnienie krwi, ostrość wzroku , preferencje seksualne, czy alergie.
Badania czynności układu nerwowego mogą wykazać różnice w pracy mózgu
poszczególnych osobowości u tej samej osoby. Zaburzenie to mimo, iż kojarzy się ze
schizofrenią, nie z nią nic wspólnego!!! Najprawdopodobniej jego powstanie wiąże się z
traumatycznymi wydarzeniami ze wczesnego dzieciństwa ( 4 – 6 r. ż ) i stanowi obronę przed
tymi przeżyciami. Momenty zmiany z 1 osobowości na 2 również mają związek z aktualnie
przeżywanymi, stresowymi wydarzeniami.

Zaburzenia występujące pod postacią somatyczną
ICD 10 – ich cechą jest powtarzające się występowanie objawów somatycznych
z uporczywym domaganiem się badań lekarskich, pomimo negatywnych wyników takich
badań i zapewnień lekarzy, że dolegliwości nie mają podstaw somatycznych. Objawy często
pojawiają się w związku ze stresowymi wydarzeniami lub problemami.
Brak uszkodzeń lub biochemicznych dysfunkcji itp. bywa przyczyna dezorientacji
i niepokoju.
Zaburzenia somatyzacyjne
Są to nawracające, zmienne zaburzenia somatyczne, dotyczące rozmaitych narządów
i układów ciała, utrzymujące się conajmniej 2 lata. Chorzy przekonani są o istnieniu choroby
i nie przyjmują do wiadomości że wyniki badań temu przeczą. Chory nie ma możliwości
świadomej kontroli nad funkcjami narządów, w których zlokalizowane są dolegliwości.

Ich uwaga koncentruje się na pojedynczych objawach i związanych z tym dolegliwościach. (
przeciwnie, niż w zaburzeniach hipochondrycznych)
DSM – IV – zaburzenia, w których obecność objawów somatycznych sugeruje chorobę ciała
– przy czym objawów nie można wyjaśnić chorobą fizyczną ani psychiczną.
Zalicza do tych zaburzeń:

1) somatyzacje
2) niezróżnicowane zaburzenia somatyczne
3) zaburzenia konwersyjne
4) zaburzenia bólowe
5) hipochondryczne
6) dysmorfofobiczne ( wyobrażone lub przesadne poczucie defektu ciała)
7) inne

Dysfunkcjom tym towarzyszą zaburzenia w zakresie zachowań społecznych np. unikanie lub
zrywanie kontaktów, pełnienia ról itd.
Najczęstsze to zaburzenia:
funkcji seksualnych,
ukł. trawiennego ( zgaga, nadmierne ślienienie lub wysychanie śluzówki, nudności, wymioty)
skóry ( świąd, mrowienie, rumienie, pokrzywki, wypryski, wypadanie włosów i siwizna,
drętwienie, cierpnięcia, bolesność, nadmierne nie związane z wysiłkiem pocenie się)
i czynności krążenia ( serca)

Niezróżnicowane zaburzenia somatyczne
Zmienne dolegliwości somatyczne utrzymujące się przez krótki okres, mniej nasilone i nie
połączone z innymi zaburzeniami skłaniającymi do myślenia o somatyzacji. Nie towarzyszą
im zwykle wyraźnie widoczne zaburzenia przeżywania.

Zaburzenia hipochondryczne
Podmiotowe pojęcie choroby - choroba subiektywna hipochondryczna
Przedmiotowe pojęcie choroby – choroba stwierdzona obiektywnie
Nadmiernemu zainteresowaniu czynnościami ciała towarzyszą lęk lub niepokój, których
treścią jest zagrożenie życia i zdrowia, przeświadczenie o możliwości istnienia choroby. Treść
skarg wypowiadanych przez chorego często zmienia się. ICD 10 zalicza do nich nozofobie –
lęk przed zachorowaniem na nowotwór, chorobę popromienną, chorobę serca, leku przed
AIDS.
- Mimo ogromnego lęku pacjenci nie współpracują lekarzami, odmawiają zażywania leków.
- Najprawdopodobniej zaburzeniom tym towarzyszą zakłócenia percepcji doznań
cenestetycznych . Fizjologiczne czynności i związane z nimi doznania nabierają tu
szczególnego, niezgodnego z realnością znaczenia. To zaś prowadzi do lęku przed choroba
lub przeświadczenie o jej istnieniu.
- w doznaniach tych często dominuje ból lokalizowany w różnych okolicach ciała
- częściej rozpoznawana u mężczyzn
- częściej u osób starszych i w niższych warstwach społecznych
- zachowania hipochondryczne są społecznie dezaprobowane
- zaburzenia dotyczą funkcji tych organów, których działanie nie zależy od woli i
świadomości człowieka ( czynności wegetatywne)
- chory zyskuje pewne profity z przyjęcia roli chorego – opiekę, zainteresowanie, zmianę
nastawienia bliskich osób, zwolnienie z niektórych obowiązków itp. ale jego dolegliwości nie
są symulacją

- tzw. „ nastawienie hipochondryczne” polegające na lękowym skoncentrowaniu uwagi na
funkcjonowaniu własnego ciała jest szczególna formą zaburzeń myślenia. Dominującym
tematem myśli są wówczas funkcje cielesne.
- koncentracja uwagi na doznaniach hipochondrycznych może doprowadzić do pominięcia
symptomów rzeczywistej choroby
- myśli i nastawienia hipochondryczne są często wyzwalane lub wzmacniane
doświadczeniami, uzyskanymi przez pacjenta w toku bezskutecznego leczenia chorób
somatycznych ( gdy np. lekarz jest niepewny diagnozy, stosuje liczne przestrogi itp.)
Zaburzenia te często wynikają także z konfliktu między 2 tendencjami. Niemożność decyzji
powoduje zwrócenie uwagi na własne ciało, mogą one także być wyrazem kary
podświadomie nałożonej sobie za popełniony czyn, oceniany jako zły – cielesna manifestacja
lęku moralnego.

Alexander czynniki powstawania hipochondrii:

1) odwrócenia zainteresowania od obiektów zewnętrznych i skierowanie go na siebie

samego

2) potrzeba karania się oparta na poczuciu winy
3) przemieszczenie lęku

Podkreślał też znaczenie nasilenia narcyzmu związanego z frustracją potrzeby miłości,
prowadzące do wrogości, lęku i winy. Zajęcie pozycji chorego pozwala na wyrażenie
wrogości, szczególnie wobec lekarzy.

Zaburzenia ( dysfunkcje) autonomiczne występujące pod postacią somatyczną
Dotyczą one rozmaitych zaburzeń tych narządów i układów ciała, pozostających pod kontrolą
ukł. autonomicznego – np. sercowo- naczyniowy, żołądkowo- jelitowy, oddechowy,
moczowo – płciowy, w których na 1 plan wysuwają się objawy pobudzenia ukł.
wegetatywnego.
W zespole tym występują 2 grupy zaburzeń:
1) związane z obiektywnym pobudzeniem ukł. autonomicznego np. przyspieszona akcja
serca, poty, zaczerwienienie
2) objawy o charakterze subiektywnych doznań zazwyczaj związanych z tym samym
narządem np. ból serca
Są to objawy niespecyficzne i zmienne , zazwyczaj towarzyszy im lęk
Różne formy tych zaburzeń noszą nazwy np. nerwica serca, żołądka itp.
Często stwierdza się ich psychospołeczne uwarunkowania choć na ogół nie wyjaśniają ich
sytuacje stresowe lub aktualne trudności.

Psychogenne uporczywe bóle
Bóle nie wynikające z choroby a często powodowane konfliktami psychicznymi i problemami
psychospołecznymi. Np. ból głowy w sytuacji ciężkich wymagających przemyślenia zadań
życiowych. Np. psychogenne bóle krzyża


Nerwica neurasteniczna
Astenia – subiektywne poczucie obniżenia sprawności fizycznej i psychicznej, ciągłego
zmęczenia i łatwego wyczerpywania się po niewielkim nawet wysiłku ale także oznacza
faktyczne wyczerpanie. ( np. astenia pooperacyjna)

Osłabienie i drażliwość- główne objawy. Gdy dominuje osłabienie – forma hiposteniczna,
drażliwość – hipersteniczna. Charakterystyczną cechą jest też upośledzenie zdolności

eliminacji układu nerwowego. Sygnały- ważne i nie dochodzą do świadomości, uwaga jest
rozproszona, w głowie nadmiar bodźców, szum itp. ( brak odpowiedniej selekcji bodźców)

Osłabienie ma zwykle charakter uczucia stałego zmęczenia i zwiększonej męczliwości
psychicznej i fizycznej. Chory odczuwa tez bóle często w okolicy lędźwiowo- krzyżowej,
bóle głowy, kołatanie serca, zaburzenia potencji. Częste są bóle głowy jakby ściskającej ją
obręczy ( kask neurasteniczny) uczucie ucisku wewnątrz głowy i zamętu w głowie.
Zmęczenie umysłowe objawia się niemożnością skupienia uwagi, trudnościami w
zapamiętywaniu, rozproszeniu, zniechęceniu. Charakterystyczne dla neurastenicznego
zmęczenia jest to, że dosięga ona chorego zwykle najintensywniej rano, po obudzeniu.
Znaczenie w tym odgrywają koszmary senne nie dające wypoczynku, a także negatywne
nastawienie emocjonalne do czekającego dnia.
Rozdrażnienie polega na zwiększonej pobudliwości na wszelkie bodźce przy czym bodziec
niezależnie od swego rodzaju odbierany jest jako bólowy. Wszystko drażni i denerwuje,
wszystko co do chorego dociera jest bolesne, a złość jest reakcją obrony.
Nerwica dyrektorska – forma nerwicy hiperstenicznej charakterystyczna dla ludzi na
wysokich stanowiskach, żyjących w pośpiechu, przeciążeniu. Uczucie pośpiechu i nudy jest
dość specyficzne dla tego typu nerwicy. Neurotyk chce uciec od obecnej chwili, bo niesie ona
same przykre doznania.
Objawy neurasteczniczne pojawiają sie też w przypadku:
- po upojeniu alkoholowym
- następstwo urazu czaszki
- przed miażdżycą naczyń mózgowych
- po ostrych zatruciach substancjami toksycznymi

Inne zaburzenia somatyczne
Do tych zaburzeń zalicza się między innymi psychogenne zaburzenia połykania ( także
globus hystericus) kręcz karku, bezwiedne zgrzytanie zębami, psychogenny świąd, niektóre
zaburzenia miesiączkowania

PSYCHOSPOŁECZNE PRZYCZYNY PSYCHOPATII

( antysocjalności)

- uważa cały świat i innych jako stworzonych po to, aby służył przede wszystkim jego
pragnień
- wykorzystuje wszystkich: autorytety – do identyfikowania się z nimi, każdego – do
ingracjacji aby potwierdzali jego wspaniałość
- istnieje duże powinowactwo między psychopatami a artystami poprzez cechę narcyzmu
( teoria H Eysencka)
- kiedyś homoseksualizm jako zboczenie płciowe był uważany za objaw psychopatii
- psychopaci bardzo często lubią robić z siebie osoby popularne, intrygować, tęsknią za
podziwem i uwielbieniem. W tym celu ukrywają swój egocentryzm i udają skromnych i
pokornych
- praca nad sobą jest główną cechą różnicującą psychopatów i artystów



wpływ rozbicia rodziny i różnego rodzaju zaburzeń życia rodzinnego na wzrost
przestępczości i antyspołecznego zachowania dzieci



J. Bowlby – wpływ deprywacji uczuć macierzyńskich



Bandura, R. H. Walters – brak rozbudzenia przez rodziców w najwcześniejszym

okresie życia dziecka potrzeby zależności, które to wg autorów odgrywa podstawową
rolę w socjalizacji dziecka

NARCYZM
1) Freuda narcyzm wtórny jest jądrem osobowości psychopatycznej
2) A. Freud akcentuje znaczenie pierwszych związków dziecka z matką ( 1 r. ż) Matka jako
bodziec do przechodzenia z libido narcystycznego w libido obiektu, czyli inaczej
przechodzenie od całkowitej koncentracji na sobie do związku z inną osobą za cenę
rezygnacji z wielu własnych przyjemności
3) H.S. Lippman – deprywacja opieki macierzyńskiej jako przyczyna nawarstwiania się cech
psychosomatycznych jako konsekwencji pozostania danej jednostki w stadium wczesnego
„ naturalnego narcyzmu”
Mahler, Piner, Bergman – cechy narcystyczne dziecka wynikają też z opieki matki, która
sama przejawia takie cechy, co wyraża się nadmierna opieką sprawowaną nad dzieckiem
Kernberg – odnosi narcyza do 3 najniższego stadium rozwoju instynktów który zdominowany
jest agresja w dużej mierze irracjonalną. Uważa, że powodem pozostawania jednostki na tym
stadium rozwoju jest „ narcystyczna fiksacja”

NIEDOROZWÓJ SUPEREGO
August Aichhorn - różnica między pro i antyspołecznymi ludźmi wypływa z niedorozwoju i
przeroście superego ( hypertrofia). Częstsze są wykroczenia powstałe na skutek braku
odpowiedniego ukształtowania się „ja idealnego” dziecka, co może wynikać z:

a) dziecko nie ma z kim się identyfikować bo albo nikt się nim nie interesuje, albo jest

traktowane z wrogością i niechęcią

b) osoby z którymi dziecko się identyfikuje stanowią nieodpowiednie wzorce do

ukształtowania superego np. osoby bez zasad moralnych, niemiejące panować nad
swoimi impulsami itp.

Uważa on ponadto, że zachowania przestępcze mogą wypływać z przerostu suerego jako
droga do ukarania się . ( z powodu poczucia winy, które taki człowiek nosi w sobie często w
formie nasilonej)

Adelaine, M. Johnson – wybiórcze braki superego czy luki superego, których przyczynę
upatruje w postawach rodziców wobec dzieci
a) rodzice sami posiadają superego z lukami ( oszustwo jako zaradność)
b) rodzice w sposób podświadomy prowokują sprzeczne z zasadami moralnymi zachowania
dziecka np.
- zbyt sztywnymi i surowymi karami na punkcie niedozwolonych aktywności
- stałym podejrzewaniem że dzieci popełniają właśnie te wykroczenia

L. N. Robins – uważa zachowania antysocjalne jako dziedziczone społecznie. Polega to na
przekazywaniu ich z ojca na syna. Aby zaistniała taka sytuacja musi:
a) dziecko być zorientowane na ojca
b) występowanie u ojca takich zachowań
Drugorzędną rolę odgrywają też niezgodność rodziców i wpływ rówieśników

H. M. Cleckley – podkreśla wczesne skłonności dziecka, a zatem kładzie nacisk na „tkwiące
w dziecku” uwarunkowania psychopatii

KULTURA A PSYCHOPATIA



psychopatia występuje we wszystkich niemal społeczeństwach



Kultura decyduje o różnicach w : tolerancji na takie osoby i restrykcjach odnoszących
się do poszczególnych form zachowania



W kulturach o niskim stopniu występowania psychopatii zauważa się zanik

kreatywności



USA i duch kapitalizmu podkreślający indywidualizm i potrzebę osiągnięć,
konkurencja, brak zaufania do ludzi = wzrost narcyzmu

- telewizja i media
- upadek autorytetu rodziców i prestiżu osób starszych i lęk przed starością
- zubożenie w związkach mężczyzny i kobiety „ twórcze rozwody” itp.
- model jednopokoleniowej rodziny, niechęć posiadania dzieci
- ukształtowanie poczucia nieadekwatności siebie w ludziach, którzy NIE stali się bogaci
i sławni (chcemy być lepsi od innych, równość odczuwana jest zatem jako klęska)

BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA PSYCHOPATII

1) Czynniki genetyczne
Badania nad bliźniętami – zgodność 55% w zakresie występowania cech psychopatycznych u
bliźniąt monozygotywnych 13 % - dyzygotycznych
Badania nad dziećmi adoptowanymi – potwierdziły powyższe wyniki
Aberracje chromosomalne – dodatkowy chromosom Y u psychopatów, ale jego
występowanie u przestępców jest rzadkie
2) korelaty neurologiczne
Wskazują na nie:

a) nagłe wybuchy niekontrolowanej agresji
b) nieliczenie się ze skutkami własnego postępowania ( zmiany w korze przedczołowej)
c) brak samokrytycyzmu ( anozognozja) ( uszkodzenia płatów przedczołowych i prawej

półkuli, paraliż postępujący, guzy i urazy fizyczne mózgu)

d) bezwstydność i brak wyrzutów sumienia ( wstrząs mózgu, paraliż, pośpiączkowe

zapalenie mózgu)

e) niezdolność do bliskich związków uczuciowych z innymi ( uszkodzenia głowy,

wstrząs mózgu, uszkodzenia parcjalne, deformacja płatów przedczołowych)

f) brak poczucia lęku i nieustraszoność ( parcjalne deficyty mózgu, uszkodzenia ciała

migdałowatego)

g) kłamstwo patologiczne ( uszkodzenia i choroby CUN)
h) działanie na szkodę sobie ( paraliż postępowy minimalne dysfunkcje mózgu)

Tadeusz Bilikiewicz
Charakteropatia – stan kliniczny pochorobowy ( organicznego uszkodzenia tkanki mózgu)
podobny ( a według autora nawet identyczny ) do psychopatii i różniący się od niej jedynie
przyczyną.
Różnice:
- psychopaci nie mają wyrzutów sumienia, brak samokrytycyzmu
- psychopaci „ maskują się” stosując ingracjację
- brak zaburzeń pamięci u psychopatów, a u chorych owszem

PSYCHOPATYCZNA POTRZEBA STYMULACJI

Zapotrzebowanie na „ mocne wrażenia” psychopatów może wynikać z:

a) opóźnionego dojrzewania systemu nerwowego ( późniejsza mielinizacja lub

późniejsze dojrzewanie neuronów lub późniejszy rozwój płatów przedczołowych)

J. Mazurkiewicz – psychopatia jako przejaw niedokończenia, zatrzymania się procesu
ewolucji. Wg niego świadectwem wysokiego stopnia rozwoju jest wystąpienie 2
instynktów:
- popędu poznawczego
- popędu syntonicznego ( syntonia – oparty na współbrzmieniu emocjonalnym stosunek
do człowieka)
Jeśli ewolucja zatrzymuje się w odniesieniu do popędu syntonicznego = psychopatia
b) typologiczne różnice systemu nerwowego
- odmienne obrazy impulsów bioelektrycznych mózgu ( w EEG)
- obniżenie fal mózgowych, ogólne obniżenie korowe
- niższa reaktywność na bodźce zewnętrzne ( zwiększona potrzeba stymulacji)
- mniejsze przewodnictwo skóry ( w odpowiedzi na słabe bodźce- normalna, mniejsza – w
odpowiedzi na mocne)
- trudniej u nich powstaje warunkowy odruch lęku ( charakteryzują się deficytem lęku)