Anatomia

A. Układy:

1. Płaszczyzny:

o

strzałkowe – dzielą ciało na część prawą i lewą, przebiegają między przodem a tyłem

o

pośrodkowa – biegnie przez środek ciała, dzieląc go na 2 połowy

o

czołowe – dzielą ciało na część przednią i tylną

o

poziome – dzielą ciało na część górną i dolną

2. Osie:

o

strzałkowe – biegnie od przodu ku tyłowi

o

poziome – łączy dwa jednakowo położone punkty po prawej i lewej stronie

o

pionowe- łączy szczyt głowy z ostatnim kręgiem guzicznym

3. Linie:

o

pośrodkowa przednia – od szczytu głowy po środek brzegu dolnego spojenia łonowego

o

mostkowa – wzdłuż brzegu mostka

o

przymostkowa – w połowie odległości między linią mostkową a środkowo obojczykową

o

środkowo-obojczykowa – od środka obojczyka ku dołowi przez brodawkę sutkową

o

pachowa przednia – przez przedni fałd pachowy

o

pachowa tylna – przez tylny fałd pachowy

o

łopatkowa – pionowo przez dolny kąt łopatki

o

przykręgowa – wzdłuż wyrostków stawowych kręgów

o

pośrodkowa tylna – od szczytu głowy do wierzchołka kości guzicznej

4. Układ kostny:



szpik kostny czerwony – szpik krwiotwórczy; w kościach płaskich, trzonach kręgów i

końcach bliższych i dalszych kości długich



szpik kostny żółty – powstaje z czerwonego; w trzonach kości długich



połączenia ścisłe:



więzozrosty (szwy, wklinowanie, błona międzykostna)



chrząstkozrosty (szkliste i włókniste)



połączenia wolne – stawy:



podstawowe elementy stawu: powierzchnia stawowa, torebka stawowa, jama
stawowa



dodatkowe elementy stawu: więzadła stawowe, obrąbki stawowe, krążki

stawowe, fałdy maziowe, kaletki maziowe



rodzaje stawów:



jednoosiowe (zawiasy, obrotowy, śrubowy)



dwuosiowe (elipsoidalny, siodełkowy)



wieloosiowe (wolny, kulisty, panewkowaty)



płaskie

5. Podział kości:

o

długie – jeden wymiar przewyższa dwa pozostałe

o

płaskie – dwa wymiary przewyższają trzeci

o

krótkie wszystkie trzy wymiary są mniej więcej jednakowe

o

różnokształtne – nieregularne kształty, zbudowane głównie z kości gąbczastej

o

pneumatyczne – zawierają przestrzenie wypełnione powietrzem

o

trzeszczki – małe kości włączone w torebkę stawową lub ścięgna mięśni

6. Układ mięśniowy:



rodzaje mięśni:



poprzecznie prążkowane (czynny narząd ruchu – somatycznie)



gładkie (niezależne od woli – autonomicznie)



sercowy (budowa jak prążkowane – autonomicznie)



kształty mięśni: długie, krótkie, płaskie, zwieracze



ukierunkowanie włókien: wrzecionowate, półpierzaste, pierzaste



liczba ścięgien: dwu-, trój-, czterogłowe

7. Kręgosłup:



kręg: trzon kręgu, łuk kręgu, wyrostki (kolczysty, stawowe, poprzeczne), otwór

kręgowy



odcinki:



C – 7 szyjnych



Th – 12 piersiowych



L – 5 lędźwiowych



S – 5 krzyżowych



Co – 4-5 guzicznych



krzywizny:



lordoza: szyjna i lędźwiowa wypukłością do tyłu



kifoza: piersiowa i krzyżowa wypukłością do przodu



skolioza: skrzywienie boczne

8. Klatka piersiowa:



żebro: głowa, szyja, trzon, podział na kość żebrową i szyjkę żebrową, 12 par żeber (7
par żeber prawdziwych, 3 pary żeber rzekomych, 2 pary żeber wolnych)



mostek: rękojeść, trzon, wyrostek mieczykowaty, kość nieparzysta



wcięcia: szyjne, obojczykowe, żebrowe



mięśnie:



powierzchowne: piersiowy mniejszy, piersiowy większy, zębaty przedni,
podobojczykowy



środkowe: międzyżebrowy, podżebrowy



głębokie: przepony, poprzeczny klatki piersiowej

9. Grzbiet:



mięśnie dochodzące do obręczy kończyny górnej i żeber: czworoboczny, najszerszy

grzbietu, dźwigacz łopatki, równoległoboczny



mięśnie własne grzbietu: prostownik grzbietu, biodrowo-żebrowy, kolcowy, najdłuższy

10. Kończyna górna:



obojczyk – trzon, koniec barkowy, koniec mostkowy



łopatka:

o

powierzchnie: żebrowa i grzbietowa

o

grzebień łopatki

o

brzegi: przyśrodkowy, boczny i górny



kości: ramienna, promieniowa, łokciowa, nadgarstka (szereg bliższy: łódeczkowata,

księżycowata, trójgraniasta, grochowata; szereg dalszy: czworoboczna większa,

czworoboczna mniejsza, główkowata, haczykowata), śródręcza, paliczki (bliższy,
środkowy i dalszy)



mięśnie obręczy: podgrzebieniowy, nadgrzebieniowy, obły naramienny, podłopatkowy



mięśnie ramienia: kruczoramienny, dwugłowy ramienia, ramienny, trójgłowy ramienia,

łokciowy



mięśnie przedramienia: zginacze i prostowniki



mięśnie ręki: przywodziciel, zginacz, przeciwzginacz, odwodziciel, dłoniowy krótki,

międzykostne, glistowate

11. Kończyna dolna:



kości: miednicza, biodrowa (trzon i talerz), kulszowa, łonowa, udowa, rzepka,
piszczelowa, strzałkowa, stępu, śródstopia, paliczki



mięśnie obręczy: biodrowo-lędźwiowy, pośladkowy (wielki, średni, mały), gruszkowaty



mięśnie uda: czworogłowy, krawiecki, dwugłowy, smukły, przywodziciel wielki



mięśnie goleni: piszczelowy, brzuchaty łydki



mięśnie stopy: zginacz, prostownik, przywodziciel, czworoboczny podeszwy

12. Miednica – pierścień kostny utworzony przez dwie kości miednicze (krzyżową i guziczną):



górna część – miednica większa; dolna część – miednica mniejsza (oddzielone przez

kresę graniczną)



mięśnie: dźwigacz odbytu, guziczny, zwieracz cewki, poprzeczny krocza

13. Czaszka:



kości mózgoczaszki: potyliczna, klinowa, 2 skroniowe, 2 ciemieniowe, czołowa, sitowa



kości twarzoczaszki: małżowiny nosowe, łzowe nosowe, 2 jarzmowe, szczęka,
podniebienie, lemiesz, żuchwa



mięśnie: czepiec potyliczny, czołowy, okrężny oka, okrężny ust, jarzmowy, śmiechowy,

policzkowy, nosowy uszny, gnykowe, nadgnykowe

14. Układ oddechowy:



nos zewnętrzny – nasada nosa, grzbiet, koniec i skrzydła nosa



nozdrza przednie → przedsionek jamy nosowej → jama nosowa (dzieli ją przegroda
nosowa)



zatoki: klinowe, sitowe, czołowe, szczękowe



krtań – łączy gardło z tchawicą:

o

chrząstki nieparzyste: tarczowata, pierścieniowata, nagłośniowa

o

chrząstki parzyste: nalewkowate, rożkowate, klinowate



tchawica – przedłużenie krtani ku dołowi; część szyjna i piersiowa (16-20 chrząstek)



oskrzele główne prawe – przedłużenie tchawicy; lewe – dłuższe, mniejsza średnica



płuco – podstawa i szczyt; powierzchnia: żebrowa, śródpiersiowa i przeponowa, brzeg:
przedni i dolny

o

prawe: podzielone szczeliną poziomą, 3 płaty

o

lewe: podzielone szczeliną skośną, 2 płaty



oskrzele główne → oskrzela płatowe → oskrzela segmentowe → drzewo oskrzelowe →
oskrzela płacikowe → oskrzeliki oddechowe → przewodziki pęcherzykowe → woreczki

pęcherzykowe → pęcherzyki płucne

15. Układ trawienny:



jama ustna: wargi, policzki, podniebienie, dno jamy ustnej



podniebienie twarde – część przednia; podniebienie miękkie – część tylna, fałd błony

śluzowej



ząb – korona zęba, szyjka zęba, korzeń zęba:



mleczne: 20 (2 sieczne, 1 kieł, 2 trzonowe)



stałe: 32 (2 sieczne, 1 kieł, 2 przedtrzonowe, 3 trzonowe)



język: nasada, trzon, wierzchołek, brzeg, grzbiet, powierzchnia dolna



ślinianki: przyuszna, podżuchwowa, podjęzykowa



gardziel – leży na granicy jamy ustnej i gardła, należą do niej 2 łuki pomiędzy którymi
znajduje się migdałek podniebienny



gardło – narząd wspólny; jama gardła dzieli się na część nosową, ustna i krtaniową



przełyk: część szyjna, piersiowa i brzuszna, zwężenia krtaniowe, aortalne i brzuszne



żołądek: część wpustowa, dno, trzon, część odźwiernikowa



jelito cienkie: dwunastnica (część górna, zstępująca, pozioma i wstępująca; kształt

podkowy), jelito czcze i kręte



jelito grube: jelito ślepe(z wyrostkiem robaczkowym), okrężnica (wstępująca,

poprzeczna, zstępująca, esowata), odbytnica i odbyt



wątroba: 4 płaty → prawy (największy), lewy, ogoniasty, czworoboczny; zbudowana z

segmentów, a te ze zrazików (zbudowane z komórek wątrobowych, układających się w
blaszki, kanaliki żółciowe)



trzustka: głowa, trzon, ogon; obły kształt, 3 powierzchnie i brzegi



część zewnątrz-wydzielnicza: płaciki trzustkowe i przewód trzustkowy



część dokrewna: wyspy trzustkowe

16. Układ krwionośny i limfatyczny:



serce – mięśniowy narząd, pompa ssąco-tłocząca, 2 przedsionki, 2 komory oddzielone

przegrodami, zastawka trójdzielna (przedsionek prawy od komory), zastawka pnia
płucnego (zapobiega cofaniu się krwi), zastawka dwudzielna (przedsionek lewy od

komory), zastawka aorty (komora lewa → ujście aorty), trzy warstwy: wsierdzie,

mięsień sercowy, osierdzie



układ przewodzący serca – węzeł zatokowo-przedsionkowy, węzeł przedsionkowo-

komorowy, pęczek przedsionkowo-komorowy, gałęzie podwsierdziowe



unerwienie współczulne/unerwienie przywspółczulne (splot sercowy powierzchniowy,
splot sercowy głęboki)



sieć dziwna tętniczo-tętnicza → nerki



sieć dziwna żylno-żylna → wątroba



krążenie małe: tzw. płucne: komora prawa → pień płucny → tętnice płucne → tętnice
płatowe i segmentowe → żyły segmentowe i płatowe → żyły płucne → przedsionek lewy



krążenie duże: komora lewa → aorta (wstępująca → łuk aorty → zstępująca) →tętnice →

żyły → prawy przedsionek



krążenie wieńcowe – zapewnia prawidłowe zaopatrzenie serca w składniki odżywcze i
tlen (tętnice → gałęzie, żyły → zatoki)



śledziona: koniec przedni i tylny, powierzchnia przeponowa i trzewna (zagłębienie

→wnęka śledziony), kształt ziarna fasoli, narząd krwiotwórczy



naczynia chłonne włosowate – spłaszczone rurki z rozszerzeniami (zbiorniki chłonki)



węzły chłonne – torebka, miąższ, zatoki węzła

17. Układ moczowo – płciowy:

o

nerka: powierzchnia przednia i tylna, koniec górny i dolny, brzeg boczny i

przyśrodkowy (zagłębie → wnęka nerkowa → zatoka nerkowa, otoczona torebką

włóknistą i tłuszczową)
budowa: kora nerkowa (zewnątrz), rdzeń nerkowy (wewnątrz), nefron (ciałko nerkowe

– kłębuszek, torebka kłębuszka i kanalik nerkowy), kanalik nerkowy zbiorczy,

miedniczka (z kielichów nerkowych większych i mniejszych)

o

moczowód – łączy miedniczkę nerkową z pęcherzem moczowym, część brzuszna,
miednicza i śródścienna, zwężenie górne i dolne

o

pęcherz moczowy: szczyt, trzon, dno, szyjka

o

jajnik: kształt migdała; krezka jajnikowa (utrzymuje w położeniu), więzadło właściwe

jajnika

o

jajowód – łączy jamę macicy z otrzewną, ujście brzuszne ze strzępkami przechodzi w

lejek, cieśń jajowodu, bańka jajowodu

o

macica: trzon, cieśń, szyjka, warstwa podstawna i czynnościowa, omacicze (błona

śluzowa w macicy)

o

pochwa – przejście między narządami zewnętrznymi a wewnętrznymi, oddzielone

błoną dziewiczą

o

łechtaczka: odnoga, trzon, żołądź

o

jądro – kształt małego jajka, koniec górny i dolny, powierzchnia boczna i przyśrodkowa,
brzeg przedni i tylny

o

nasieniowód – przedłużenie przewodów najądrza; część: zewnątrzbrzuszna, mosznowa,

powrózkowa, pachwinowa, miednicza

o

przewód wytryskowy – przewód wydalający, powstały z proksymalnej części gruczołu

nasiennego, połączony z bańką nasieniowodu

o

prącie: ciało jamiste i gąbczaste, nasada, trzon, żołądź

o

moszna – uwypuklenie ściany jamy brzusznej w kształcie skórno-mięśniowego worka z

jądrami

18. Układ nerwowy:



rdzeń kręgowy – położony w kanale kręgowym, 31 par nerwów rdzeniowych,

wrzecionowate zgrubienia: szyjne i lędźwiowe, istota biała (obwód rdzeniowy), istota
szara (środek), rogi: przedni, tylny



układ nerwowy ośrodkowy:

o

kresomózgowie:



parzyste: płaszcz, Jądra, istota biała, komory boczne



nieparzyste: ciało modzelowate, sklepienie, przegroda przeźroczysta,

spoidło przednie



jądro ogoniaste i soczewkowate, ciało migdałowate i prążkowane

o

hipokamp: stopa, trzon i ogon, wypukla się do rogu dolnego komory bocznej

o

międzymózgowie – wzgórze (zbudowane z istoty szarej, jądra wzgórza),

nadwzgórze (powyżej wzgórza, szyszynka), podwzgórze (blaszka krańcowa,
skrzyżowanie wzrokowe, pasma wzrokowe, guz popielaty, ciała suteczkowate,

przysadka), niskowzgórze, komora III (szczelinowata przestrzeń)

o

śródmózgowie – dzieli się na konary mózgu i pokrywę śródmózgowia, pomiędzy

nimi przebiega wodociąg mózgu otoczony istotą szarą

o

tyłomózgowie – móżdżek (istota szara – kora, jądra móżdżku, istota biała – ciało

rdzenne), most (część brzuszna, grzbietowa)

o

rdzeniomózgowie – utworzone przez rdzeń przedłużony, ↑most ↓rdzeń kręgowy,

komora IV (gama tyłomózgowia, czterościenna piramida)

o

twór siateczkowaty – luźno ułożone grupy komórek i gęstej sieci włókien

mięśniowych

o

opony mózgowia:



twarda – 2 blaszki, zewnętrzna



pajęcza – cienka błona, brak naczyń krwionośnych, osłania mózgowie



miękka – wnika do bruzd i szczelin mózgowia, oplata sploty naczyniowe

komór

o

płyn mózgowo-rdzeniowy – wodnista ciecz, wypełnia komory, przestrzeń

podpajęczynówkową, kanał kręgowy

o

kory: ruchowa, czuciowa, słuchowa, wzrokowa



układ czuciowy:

o

drogi czucia: epikrytycznego, rdzeniowo-wzgórzowa przednia i boczna

o

nerwy czaszkowe:

I.

węchowy – przewodzenie wrażeń węchowych

II.

wzrokowy – *czuciowo: przewodzi wrażenia wzrokowe

III.

okoruchowy – *ruchowo i przywspółczulnie – unerwia mięśnie gałki

ocznej

IV.

bloczkowy – *ruchowo – unerwia mięsień skośny górny gałki ocznej

V.

trójdzielny – *ruchowo –mięśnie żuciowe
*czuciowo: skóra głowy, błona śluzowa jamy ustnej, czucie skórne

VI.

odwodzący – *ruchowo – mięsień prosty boczny gałki ocznej

VII.

twarzowy – *ruchowo- mięśnie wyrazowe, strzemiączkowy, dźwigacz

podniebienia
*czuciowo – ucho zewnętrzne i środkowe, ⅔ przedniej języka

*przywspółczulnie – gruczoł łzowy, ślinianka
podjęzykowa+podżuchwowa

VIII.

przedsionkowo-ślimakowy – *czuciowo – nerwy słuchu i równowagi,

ucha zewnętrznego

IX.

językowo-gardłowy – *ruchowo – mięsień gardła, podniebienia

*czuciowo – błona śluzowa gardzieli, ślinianka tylna języka

*przywspółczulnie – ślinianka przyuszna, smak, wydzielanie śliny,

połykanie

X.

błędny – *ruchowo – mięsień gardła, podniebienia, krtani

*czuciowo – błona śluzowa krtani, ucho zewnętrzne, mięsień szyi, klatka

piersiowa, jamy brzusznej, fonacja + przywspółczulnie

XI.

dodatkowy – *ruchowo – mięsień czworoboczny i nos

XII.

podjęzykowy – *ruchowo – mięśnie języka

19. Narządy zmysłów:



komórki nerwowo-zmysłowe – receptory występujące w okolicy węchowej błony
śluzowej nosa



ośrodek powonienia – zakręt hipokampa i zakręt obręczy



kubki smakowe – receptory na grzbiecie języka, organ odbiorczy w kubkach – pręciki
smakowe



korowe ośrodki smaku – najniższa część zakrętu zaśrodkowego



gałka oczna:

o

ściany gałki:



włóknista: rogówka, twardówka



naczyniowa: tęczówka, ciała rzęskowe, naczyniówka



wewnętrzna: siatkówka

o

komora przednia i tylna ← łączy je ze sobą źrenica; soczewka

o

narządy dodatkowe oka: ciało tłuszczowe oczodołu, powieki, rzęsy, tarczka,
spojówka, narząd łzowy

o

narząd przedsionkowo-ślimakowy – ucho zewnętrzne (małżowina uszna i
przewód słuchowy zewnętrzny), ucho środkowe (jama bębenkowa, jama
sutkowa, trąbka słuchowa), ucho wewnętrzne (błędnik, błędnik kostny i
błoniasty), ślimak

B. Powłoka wspólna:

1. Powierzchnia skóry: 2m

2

Grubość: 0,5 – 4mm

Połysk: matowa



fałdy skóry – bruzdy i fałdy czynnościowe



wgłębienia i doły skórne – twory stałe



wyniosłości – przemijające i stałe



zmarszczki: twarz, szyja i grzbiet ręki



dermatomy – sąsiadujące ze sobą segmenty skóry zaopatrywane przez poszczególne
gałęzie obwodowych nerwów czuciowych



barwa skóry – zależy od czynników chemicznych (melanina, karoten, oksyhemoglobina) i
fizycznych (absorpcja i odbijanie światła)

2. Elementy podstawowe skóry:

* włókna klejorodne (białko- kolagen, wytwarzane przez fibroblasty, okres trwania ponad
rok),
* włókna siateczkowate (retikulinowe, białko – elastyna),
* włókna sprężyste (zdolność do odwracalnego rozciągania się, rozciągające się i splecione
ze sobą sieci wykazujące zgrubienia w punktach węzłowych)



naskórek – rogowaciejący nabłonek płaski, wygląd mozaiki, komórki uszeregowane
w różnych warstwach: (od dołu): podstawna, kolczysta, ziarnista, jasna, zrogowaciała



skóra właściwa: duża zawartość włókien klejorodnych i sprężystych; warstwy:

o

brodawkowa – drobne uwypuklenia tzw. brodawki, bardzo luźno spojone ze
sobą cienkie włókna klejorodne, sprężyste i siateczkowate z brodawkami
włośniczkami

o

podbrodawkowa – delikatna sieć włókien klejorodnych i sprężystych z
brodawkami, nerwy, powierzchowne żyły i tętnice

o

siateczkowata – grube utkanie włóknowe



tkanka podskórna – skupienia komórek tłuszczowych, fibroblasty i histiocyty

3. Wydzielanie holokrynowe – gruczoły łojowe – cała komórka gruczołu przekształca się w

wydzielinę

4. Wydzielanie merokrynowe:



gruczoły ekrynowe (małe gruczoły kłębkowate) – gruczoły potowe, powstają
bezpośrednio z naskórka, część wydzielnicza w warstwie gruczołowej tkanki
podskórnej, przewód właściwy w skórze właściwej i naskórku, odcinek pierwszy

(przedłużenie ciała gruczołu), odcinek drugi (skręca się spiralnie jak korkociąg),
własny splot naczyń włosowatych, włókna nerwowe bezrdzenne, rozsiane po całej
skórze



gruczoły apokrynowe (duże kłębkowate, np. gruczoł mlekowy) – okolica pachowa,
otoczka sutkowa, wzgórek łonowy, moszna, wargi sromowe większe, krocze, brzuch,
okolice odbytu; w tkance podskórnej, ujście w lejku mieszka włosowego, zbudowane
tylko z części wydzielniczej

o

gruczoły łojowe – kolbowato rozszerzona część wydzielnicza i krótki
przewód wyprowadzający, gruczoły łojowe związane z mieszkiem włosa
(włos i kilka kolbowatych uwypukleń z jednym wspólnym przewodem
wyprowadzającym) i wolne gruczoły łojowe (nie związane z włosem)

o

gruczoł sutkowy – największy gruczoł, ciało sutka i ciało tłuszczowe (otacza),
drobne brodawki, stożkowate płaty promieniście ułożone wokół brodawki
sutkowej, przewody i zatoki mleczne

5. Układ tętniczy: tętnice skórne odchodzą od tętnic mięśniowych, tętnicza sieć powięziowa,

tętnicza sieć skórna, tętnicza sieć podbrodawkowa.

6. Pętle naczyniowe brodawek – każda brodawka ma 1 pętlę tętniczą
7. Układ żylny: splot żylny podbrodawkowy, żylna sieć skórna
8. Tkanka okołonaczyniowa – tkanka łączna bogata w komórki, a uboga we włókna
9. Kłębki naczyniowe skóry: zespolenie tętniczo – żylne
10. Naczynia chłonne – sieć o nielicznych oczkach poniżej sieci żylnej podbrodawkowej,

podnaskórkowa sieć naczyń włosowatych, głęboka skórna sieć naczyń włosowatych→ splot
limfatyczny podskórny

11. Czuciowe nerwy skórne – wrażenie dotyku, bólu, temperatury i ucisku
12. Nerwy układu autonomicznego – unerwiają gruczoły i błonę mięśniową gładką
13. Narząd włosowy: mieszek włosowy, gruczoł łojowy, gruczoł apokrynowy (niestale),

mięsień przywłosowy

14. Włosy – giętkie, cienkie włókna zrogowaciałe, które powstają z komórek naskórka:



korzeń włosa – część tkwiąca w skórze (wydłużone, zrogowaciałe komórki z
jądrem)



łodyga włosa – wystaje poza skórę



mieszek włosa – pochewka obejmująca korzeń



cebulka włosa – wyraźne zgrubienie w pochewce, macierz włosa



brodawka włosa – wypukla się od dołu cebulki, zawiera naczynia



lejek – część mieszka powyżej gruczołu łojowego



kanał włosa



rdzeń – komórki spłaszczone z barwnikiem



powłoczka włosa – warstwy: rdzenna, korowa, nabłonkowa, ziarnista, nabłonkowa
jasna

15. Meszek – delikatne, krótkie i jasne włosy, pokrywa całe ciało
16. Jednostka paznokcia: macierz, blaszka, łoże paznokcia, tkanka okołopaznokciowa
17. Paznokieć – zrogowaciała, giętka blaszka: korzeń paznokcia (cienki, przykryty skórką),

obłączek (półksiężycowaty, biały), trzon paznokcia, macierz paznokcia(podłoże), bruzdy
paznokcia (odgraniczają paznokieć od miękkich tkanek), 4 bruzdy: bliższa, dalsza, 2 boczne,
keratyna