Polskie
postępowanie
karne
2011/2012
prof. dr hab. T. Grzegorczyk
przygotował: W.W.
Spis treści
pojęcie, funkcje, przedmiot postępowania karnego.......................................................................................................................................................4
mediacja.........................................................................................................................................................................................................................4
gwarancje procesowe.....................................................................................................................................................................................................5
Naczelne zasady procesowe.................................................................................................................................................6
Warunki dopuszczalności postępowania karnego..............................................................................................................15
podziały przesłanek procesowych...............................................................................................................................................................................15
poszczególne przesłanki procesowe............................................................................................................................................................................16
system sądów...............................................................................................................................................................................................................20
właściwość sądu...........................................................................................................................................................................................................21
procesowe organy wewnątrzsądowe............................................................................................................................................................................28
skład sądu.....................................................................................................................................................................................................................28
wyłączenie sędziego....................................................................................................................................................................................................29
prokuratura i prokurator ..............................................................................................................................................................................................30
policja i inne organy ścigania......................................................................................................................................................................................33
pomocnicy procesowi..................................................................................................................................................................................................36
pojęcie strony i rodzaje stron.......................................................................................................................................................................................39
oskarżyciel publiczny..................................................................................................................................................................................................41
pokrzywdzony..............................................................................................................................................................................................................43
oskarżyciel posiłkowy.................................................................................................................................................................................................46
oskarżyciel prywatny...................................................................................................................................................................................................48
powód cywilny.............................................................................................................................................................................................................50
oskarżony.....................................................................................................................................................................................................................54
strony szczególne i quasi-strony..................................................................................................................................................................................59
przedstawiciel ustawowy.............................................................................................................................................................................................64
obrońca.........................................................................................................................................................................................................................65
pełnomocnik................................................................................................................................................................................................................68
przedstawiciel społeczny.............................................................................................................................................................................................70
rpo i rpdz......................................................................................................................................................................................................................71
prokurator generalny....................................................................................................................................................................................................71
prokurator jako rzecznik interesu społecznego............................................................................................................................................................71
instytucja państwowa / samorządowa / społeczna jako rzecznik interesu społecznego..............................................................................................72
podziały czynności.......................................................................................................................................................................................................73
orzeczenia....................................................................................................................................................................................................................75
zarządzenia...................................................................................................................................................................................................................79
prostowanie omyłek.....................................................................................................................................................................................................79
polecenia......................................................................................................................................................................................................................79
narada i głosowanie.....................................................................................................................................................................................................80
porządek czynności procesowych................................................................................................................................................................................81
terminy.........................................................................................................................................................................................................................82
doręczenia....................................................................................................................................................................................................................84
protokoły i inne sposoby dokumentacji czynności .....................................................................................................................................................86
przeglądanie akt i sporządzanie odpisów.....................................................................................................................................................................88
odtworzenie zaginionych lub zniszczonych akt..........................................................................................................................................................89
informacje wstępne......................................................................................................................................................................................................91
zakazy dowodowe........................................................................................................................................................................................................92
wprowadzanie dowodów do procesu...........................................................................................................................................................................94
charakterystyka poszczególnych dowodów.................................................................................................................................................................95
dowodowe czynności poszukiwawcze.......................................................................................................................................................................100
informacje ogólne......................................................................................................................................................................................................102
zatrzymanie................................................................................................................................................................................................................102
środki zapobiegawcze – informacje ogólne...............................................................................................................................................................105
tymczasowe aresztowanie..........................................................................................................................................................................................108
nieizolacyjne środki zapobiegawcze – informacje ogólne ........................................................................................................................................112
poręczenie..................................................................................................................................................................................................................112
dozór..........................................................................................................................................................................................................................115
zakazy i nakazy z art. 276 kpk...................................................................................................................................................................................116
zakaz opuszczania kraju przez oskarżonego..............................................................................................................................................................116
poszukiwanie oskarżonego i list gończy....................................................................................................................................................................116
list żelazny.................................................................................................................................................................................................................117
kary porządkowe........................................................................................................................................................................................................118
zabezpieczenie majątkowe.........................................................................................................................................................................................119
przygotował: W.W. 2
informacje ogólne......................................................................................................................................................................................................121
wszczęcie śledztwa lub dochodzenia.........................................................................................................................................................................123
przebieg śledztwa.......................................................................................................................................................................................................128
zakończenie śledztwa.................................................................................................................................................................................................133
dochodzenie...............................................................................................................................................................................................................136
nadzór prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym.....................................................................................................................................140
czynności sądowe w postępowaniu przygotowawczym............................................................................................................................................142
akt oskarżenia............................................................................................................................................................................................................144
wiadomości ogólne....................................................................................................................................................................................................149
wstępna kontrola oskarżenia......................................................................................................................................................................................149
przygotowanie do rozprawy głównej.........................................................................................................................................................................151
jawność rozprawy głównej........................................................................................................................................................................................152
ogólny porządek rozprawy głównej...........................................................................................................................................................................153
rozpoczęcie rozprawy głównej..................................................................................................................................................................................154
przewód sądowy........................................................................................................................................................................................................155
głosy stron..................................................................................................................................................................................................................161
wyrokowanie..............................................................................................................................................................................................................161
środki zaskarżania, a środki odwoławcze..................................................................................................................................................................165
cechy środka odwoławczego.....................................................................................................................................................................................165
organy odwoławcze...................................................................................................................................................................................................166
skuteczność środka odwoławczego...........................................................................................................................................................................167
składanie środka odwoławczego................................................................................................................................................................................169
cofnięcie środka odwoławczego................................................................................................................................................................................169
granice i kierunek środka odwoławczego..................................................................................................................................................................169
przyczyny odwoławcze..............................................................................................................................................................................................171
rodzaje rozstrzygnięć organu odwoławczego............................................................................................................................................................174
apelacja i postępowania apelacyjne...........................................................................................................................................................................176
zażalenie i postępowanie zażaleniowe.......................................................................................................................................................................178
wiadomości ogólne....................................................................................................................................................................................................181
postępowanie uproszczone........................................................................................................................................................................................182
postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego.................................................................................................................................................183
postępowanie nakazowe............................................................................................................................................................................................186
postępowanie przyspieszone......................................................................................................................................................................................188
postępowanie karne skarbowe...................................................................................................................................................................................191
pojęcie i rodzaje nadzwyczajnych środków zaskarżania...........................................................................................................................................193
kasacja........................................................................................................................................................................................................................193
wznowienie postępowania.........................................................................................................................................................................................197
wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia wydanego wobec osoby represjonowanej za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa
polskiego....................................................................................................................................................................................................................201
podjęcie postępowania warunkowo umorzonego......................................................................................................................................................202
odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie...............................................................................................203
ułaskawienie...............................................................................................................................................................................................................204
wyrok łączny..............................................................................................................................................................................................................204
immunitet dyplomatyczny i konsularny....................................................................................................................................................................206
ekstradycja.................................................................................................................................................................................................................206
europejski nakaz aresztowania...................................................................................................................................................................................209
właściwość sądów wojskowych.................................................................................................................................................................................212
ściganie na wniosek dowódcy wojskowego..............................................................................................................................................................214
przestępstwa ścigane skargą prywatną, a popełnione przez żołnierzy......................................................................................................................214
przygotował: W.W. 3
Wiadomości wstępne
POJĘCIE, FUNKCJE, PRZEDMIOT POSTĘPOWANIA KARNEGO
Postępowanie karne to prawnie uregulowana działalność zmierzająca do realizacja prawa karnego
materialnego.
Prawo karne procesowe to ogół norm regulujących postępowanie karne.
Funkcje prawa karnego procesowego:
➢
porządkująca (regulacyjna)
prawo spełnia rolę koordynatora postępowania poprzez m.in. wyznaczenie porządku
czynności procesowych, praw i obowiązków uczestników itd
➢
instrumentalna (prakseologiczna)
prawo tak kształtuje postępowanie karne, aby mogło ono w sposób właściwy i
najbardziej efektywny osiągać wyznaczone mu cele – aby każdy winny i tylko winny
poniósł odpowiedzialność, na jaką w świetle prawa zasłużył
➢
gwarancyjna
prawo wyznacza nieprzekraczalne ramy ograniczania swobód przez organy procesowe i
pozytywnie określa podstawy i granice obrony jednostki – poprzez szczegółowe
określenie uprawnień oraz obowiązków uczestników postępowania
wychowawcza w stosunku do oskarżonego
profilaktyczna w stosunku do potencjalnych sprawców przestępstw
budzenia zaufania społeczeństwa do wymiaru sprawiedliwości
Funkcje procesowe (rodzaje działalności procesowej podmiotów procesu):
➢
ściganie karne – zmierza do wykrycia, ujęcia i doprowadzenia do ukarania osoby winnej
popełnienia przestępstwa
➢
obrona karna – ochrona praw i interesów oskarżonego
➢
orzekanie – rozpoznanie sprawy w postępowaniu głównym i rozstrzygnięcie jej przez
skazanie, uniewinnienie, umorzenie postępowania
Przedmiot procesu karnego: kwestia odpowiedzialności prawnej określonej osoby za określony
czyn
MEDIACJA
Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator może z inicjatywy lub za zgodą
pokrzywdzonego i oskarżonego skierować sprawę do instytucji lub osoby godnej zaufania w celu
przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.
Postępowania mediacyjnego nie może prowadzić osoba, co do której w konkretnej sprawie
zachodzą okoliczności dot. wyłączenia sędziego.
Postępowanie mediacyjne nie może trwać dłużej niż miesiąc – jego okresu nie wlicza się do czasu
trwania postępowania przygotowawczego.
Mediacja spełnia rolę pomocniczą w stosunku do procesu karnego – odbywa się poza sądem, a
działania podejmowane w ramach niej nie są czynnościami procesowymi.
przygotował: W.W. 4
Ugoda zawarta przed mediatorem jest cywilnoprawną umową i różni się tym od ugody sądowej, że
nie stanowi tytułu egzekucyjnego i nie można nadać jej klauzuli wykonalności
Mediator sporządza sprawozdanie z przebiegu i wyniku postępowania mediacyjnego.
W samym art. 23a brak jest wskazówek, jakim celom procesowym mają służyć wyniki mediacji.
Ale wyniki mediacji mogą mieć zastosowanie w dalszym postępowaniu zawsze, jeżeli z
poszczególnym unormowań KK lub KPK wyłania się celowość porozumiewania się między
oskarżonym i pokrzywdzonym. Co więcej, wg art. 53 § 3 KK sąd, wymierzając karę, bierze pod
uwagę pozytywne wyniki przeprowadzonej mediacji.
GWARANCJE PROCESOWE
Przewidziane w prawie środki mające na celu ochronę określonych praw i interesów w
postępowaniu karnym.
➢
gwarancje wymiaru sprawiedliwości
zapewniają skuteczność ścigania karnego i trafność orzekania o reakcji karnej
➢
gwarancje praw i interesów uczestników postępowania
chronią niewinnego przed odpowiedzialnością karną, winnego przed skazaniem za
przestępstwo cięższe niż to, które popełnił
najważniejsze są gwarancje oskarżonego
ograniczenia stosowania środków przymusu (np. przepisy regulujące podstawy i czas
trwania zatrzymania)
nietykalność osobista i nienaruszalność mieszkania (np. przepisy ustalające warunki
i tryb przeszukania)
prawo do obrony materialnej i formalnej
prawo odwołania się od wydanych w I instancji wyroków, niektórych postanowień /
zarządzeń oraz nadzwyczajne środki zaskarżania
wpływ na nie mają międzynarodowe zobowiązania Polski, w tym w ramach UE
przygotował: W.W. 5
Naczelne zasady procesowe
Naczelne zasady procesowe to podstawowe, swoiste normy określające główne cechy procesu,
wskazujące i podkreślające to, co na tle całokształtu przepisów jest ważniejsze i ogólniejsze w
stosunku do szczegółów mniej istotnych.
➢
zasada prawdy materialnej (prawdy obiektywnej)
rozstrzygnięcia organów procesowych powinny być oparte na prawdziwych ustaleniach
faktycznych
w pełni odnosi się to do decyzji niekorzystnych dla oskarżonego
decyzje korzystne dla oskarżonego mogą opierać się na zasadach domniemania
niewinności (jeżeli nie uda się dokonać faktycznych ustaleń faktycznych)
ustalenia faktyczne muszą być przynajmniej udowodnione (bo nie jest realne, by zawsze
były z całą pewnością i bezwzględnie prawdziwe)
udowodnienie musi spełniać dwa warunki
•
dowody muszą być obiektywnie przekonywalne (warunek obiektywny)
•
organ rozstrzygający musi być całkowicie przekonany o prawdziwości danego
ustalenia (warunek subiektywny)
zakres i dokładność badania rzeczywistości podyktowane są względami praktycznymi i
okolicznościami danej sprawy
np. nie jest istotne, iloma dokładnie uderzeniami łomu ofiara została pozbawiona
życia, jeżeli bezspornie ustalono, że zmarła w rezultacie licznych uderzeń
ograniczenia zasady
do wszczęcia postępowania przygotowawczego wystarczy uzasadnione podejrzenie
popełnienia przestępstwa
do zatrzymania osoby wystarczy uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona
przestępstwo
➢
zasada swobodnej oceny dowodów
organ procesowy ocenia dowody i wyciąga z nich wnioski wg swojego wewnętrznego
przekonania, nieskrępowany regułami prawnymi
przeciwieństwem zasada prawnej oceny dowodów: organ procesowy ocenia dowody
i wyciąga z nich wnioski wg prawem przewidzianych reguł dowodowych
wyrażona w art. 7 KPK: Organy postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie
wszystkich przeprowadzonych dowodów, ocenianych swobodnie z uwzględnieniem zasad
prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego.
swobodna ocena dowodów jest uzasadniona i kontrolowana
obowiązek uzasadnienia zajętego stanowiska (uzasadnienie wyroku powinno
zawierać wskazanie, jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nieudowodnione, na
jakich w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych)
możliwość skorygowania błędu przez sąd wyższej instancji
➢
zasada obiektywizmu
organ procesowy powinien zachować obiektywny stosunek do sprawy i jej uczestników
– pozbawiony stronniczości, uprzedzeń i osobistego nastawienia
przygotował: W.W. 6
wyrażona w art. 4 KPK: Organy prowadzące postępowanie są obowiązane badać oraz
uwzględniać okoliczności przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść
oskarżonego.
odnosi się do sądu, ale też do organów prowadzących postępowanie przygotowawcze,
organów nadzorujących postępowanie przygotowawcze, oskarżyciela publicznego i
wszystkich uczestników procesu, których działalność powinna budzić zaufanie stron:
biegły, tłumacz, protokolant, stenograf
jej realności i urzeczywistnieniu służy instytucja wyłączenia organu procesowego i
niektórych innych uczestników postępowania, przede wszystkim sędziego (patrz: sąd,
inne organy procesowe i pomocnicy procesowi / wyłącznie sędziego)
➢
zasada bezpośredniości
określa metodę postępowania dowodowego (zasada prawdy materialnej wskazuje
natomiast jego cel)
obejmuje trzy węższe dyrektywy
sąd powinien opierać się wyłącznie na dowodach przeprowadzonych na rozprawie
•
podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w
toku rozprawy głównej
sąd powinien zetknąć się bezpośrednio ze źródłami i środkami dowodowymi
sąd powinien opierać się głównie na dowodach pierwotnych
•
dowód pierwotny: dowód oryginalny, pochodzący z pierwszej ręki (np. naoczny
świadek i jego zeznania, oryginał dokumentu)
•
dowód pochodny: np. kopia dokumentu, protokół zeznań świadka
•
dowody pochodne dopuszczone są głównie w dwóch sytuacjach:
•
dowód pierwotny jest nieosiągalny (np. świadek naoczny zmarł) lub zbyt
trudny do przeprowadzenia (np. poszukiwania przedmiotu wymagałyby
poważnych nakładów)
•
zachodzi potrzeba sprawdzenia wiarygodności dowodu pierwotnego
odnosi się przede wszystkim do sądu, ale również do wszystkich organów postępowania
i musi być uwzględniana w działaniach stron procesowych oraz ich przedstawicieli
brak jednego przepisu, który wyrażałby w całości zasadę
odstępstwa od zasady
możliwość odczytywania protokołów, wyjaśnień, zeznań, dokumentów na rozprawie
(patrz: postępowanie przed sądem I instancji / przewód sądowy / wyjaśnienia
oskarżonego, dalsze postępowanie dowodowe)
pomoc sądowa (patrz: postępowanie przed sądem I instancji / przewód sądowy /
dalsze postępowanie dowodowe / pomoc sądowa)
uznanie za ujawnione określonych dowodów (patrz: postępowanie przed sądem I
instancji / przewód sądowy / dalsze postępowanie dowodowe / uznanie za
ujawnione)
odczytywanie protokołów oględzin dowodów rzeczowych – jeżeli nie można
sprowadzić na rozprawę (patrz: postępowanie przed sądem I instancji / przewód
sądowy / dalsze postępowanie dowodowe / dowody rzeczowe)
rezygnacja w różnym zakresie z prowadzenia dowodów na rozprawie
•
możliwość przeprowadzenia postępowania dowodowego tylko częściowo za
zgodą stron – jeżeli wyjaśnienia oskarżonego przyznającego się do winy nie
budzą wątpliwości
przygotował: W.W. 7
•
skazanie bez rozprawy – w określonych warunkach, za zgodą prokuratora i
oskarżonego, na posiedzeniu, bez przeprowadzania postępowania dowodowego
lub przeprowadzania go tylko w części (patrz: postępowanie przygotowawcze /
akt oskarżenia / skazanie bez rozprawy)
•
dobrowolne poddanie się odpowiedzialności karnej – można postępowania
dowodowego nie przeprowadzać (patrz: postępowanie przed sądem I instancji /
przewód sądowy / dobrowolne poddanie się karze)
➢
zasada skargowości i zasada postępowania z urzędu
skargowości: organ procesowy prowadzi postępowanie tylko na żądanie (wniosek)
innego, uprawnionego podmiotu
z urzędu: postępowanie może być prowadzone z własnej inicjatywy organu, niezależnie
od czyjegokolwiek żądania i stanowiska
postępowanie przygotowawcze: dominacja zasady postępowania z urzędu
postępowanie sądowe: dominacja zasady skargowości
postępowanie sądowe jest najważniejszym etapem postępowania karnego, dlatego
należy przyjąć, że w polskim systemie obowiązuje zasada skargowości, z bardzo dużymi
odstępstwami na rzecz postępowania z urzędu
z zasadą skargowości wiąże się pojęcie skargi i system skarg
trzy typy skarg
•
zasadnicze
•
warunkują postępowanie zasadnicze
•
akt oskarżenia i pozew cywilny
•
etapowe
•
warunkują tylko pewien etap zasadniczego postępowania
•
apelacja, kasacja, zażalenie na decyzję zamykającą drogę do wydania
wyroku, sprzeciw w postępowaniu nakazowym, wniosek o wznowienie
postępowania
•
incydentalne
•
warunkują tylko odpowiednie postępowanie typu incydentalnego
•
zażalenia na decyzje typu incydentalnego (np. na tymczasowe aresztowanie i
pozostałe środki zapobiegawcze).
•
funkcje każdej skargi
•
impulsu procesowego
•
obligująca
•
informacyjna
•
rozwinięte funkcje aktu oskarżenia
•
bilansująca wyniki postępowania przygotowawczego
•
inicjująca (impulsu procesowego) – otwiera postępowanie jurysdykcyjne
•
programowa (programująca) – wskazuje, czego będzie dotyczyć
postępowanie jurysdykcyjne
•
obligująca (obligacji procesowej) – zobowiązuje sąd do rozpoznania sprawy
•
informacyjna – w stosunku do podmiotów procesu oraz innych jego
uczestników
przygotował: W.W. 8
najważniejszy przepis konkretyzujący zasadę skargowości – art. 14 § 1: wszczęcie
postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego
uprawnionego podmiotu
ale dyrektywa skargowości obejmuje również kwestię popierania oskarżenia przez
oskarżyciela
i przejawia się także w postępowaniu przygotowawczym i wykonawczym – w
formie odstępstw od dyrektyw postępowania z urzędu
wyjątki od zasady skargowości
postępowanie w sprawach nieletnich
•
czynności odpowiadających zakresowi stadium przygotowawczego dokonuje
sędzia rodzinny, który po ich zakończeniu decyduje o losach sprawy
•
wśród możliwych decyzji sędziego rodzinnego jest postanowienie o rozpoznanie
sprawy przez sąd rodzinny w postępowaniu opiekuńczo-wychowawczym lub
poprawczym – nie jest sporządzany wtedy akt oskarżenia, a postanowienie
sędziego rodzinnego nie spełnia tych funkcji aktu oskarżenia, które wypływają z
zasady skargowości
dochodzenie roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa
•
wymaga wniesienia i popierania przez powodu cywilnego pozwu, który jest
jedną z zasadniczych skarg – wówczas respektowana jest zasada skargowości
•
ale w razie skazania oskarżonego sąd może także z urzędu zasądzić
odszkodowanie na rzecz pokrzywdzonego – odstępstwo od zasady skargowości
określone postępowania mogą być wszczynane z urzędu (np. o odtworzenie akt)
zasadę postępowania z urzędu wyraża art. 9: organy procesowe prowadzą postępowanie
i dokonują czynności z urzędu, chyba że ustawa uzależnia je od wniosku określonej
osoby, instytucji lub organu, albo od zezwolenia władzy
żaden przepis nie mówi wprost, które przestępstwa są ścigane z urzędu – ustalamy to na
podstawie prawa karnego materialnego (jeżeli kodeks nie wskazuje, że przestępstwo
ścigane jest w innym trybie, to ścigane jest z urzędu)
odstępstwa od zasady postępowania z urzędu
tryb ścigania na wniosek (wniosek o ściganie to rodzaj skargi)
postępowanie zażaleniowe w postępowaniu przygotowawczym
tryby ścigania
z urzędu
•
większość przestępstw - jeżeli kodeks nie wskazuje, że przestępstwo ścigane jest
w innym trybie, to ścigane jest z urzędu
na wniosek (z urzędu, lecz na wniosek)
•
przepis zawsze wyraźnie wskazuje ten tryb
•
przestępstwa wnioskowe dzielimy na bezwzględnie i względnie wnioskowe
•
bezwzględnie: ścigane wyłącznie w trybie na wniosek
•
względnie: ścigane w trybie na wniosek tylko w wypadku wystąpienia
wskazanej w ustawie okoliczności (w pozostałych wypadkach z urzędu)
•
z chwilą złożenia wniosku, postępowanie toczy się z urzędu
•
wniosek może być cofnięty (z wyjątkiem zgwałcenia)
•
postępowanie przygotowawcze: za zgodą prokuratora
•
postępowanie sądowe: za zgodą sądu do rozpoczęcia przewodu sądowego na
pierwszej rozprawie głównej
przygotował: W.W. 9
•
niekiedy ściganie uzależnione jest od zezwolenia właściwego organu
(konieczność uchylenia immunitetu)
z oskarżenia prywatnego
•
przepis zawsze wyraźnie wskazuje ten tryb
➢
zasada kontradyktoryjności i zasada śledcza
kontradyktoryjności: proces jest prowadzony w formie sporu równouprawnionych stron
przez bezstronnym arbitrem
przeciwieństwem śledcza: w procesie nie występują strony, trzy funkcje oskarżania,
obrony i orzekania skumulowane są w rękach jednego podmiotu (proces
jednopodmiotowy)
oparta na rozdzieleniu funkcji procesowych – proces kontradyktoryjny to proces
trójpodmiotowy (funkcja oskarżania, obrony, orzekania)
obecnie funkcjonuje zasada kontradyktoryjności, ale z poważnymi odstępstwami na
rzecz śledczości
postępowanie sądowe: dominacja kontradyktoryjności
postępowanie przygotowawcze: dominacja śledczości
dla realizacji kontradyktoryjności najważniejsza jest obecność stron i ich przedstawicieli
przy dokonywaniu czynności procesowych - głównie udział w rozpraw i posiedzeniach
udział w rozprawie: strony i ich przedstawiciele zawsze mogą brać udział, a
najczęściej jest to ich obowiązek
udział w posiedzeniu: strony oraz osoby niebędące stronami, jeżeli ma to znaczenia
dla ochrony ich praw lub interesów mają prawo wziąć udział w posiedzeniu jeżeli się
stawią, gdy ustawa tak stanowi – chyba że ich udział jest obowiązkowy
•
ustawa dopuszcza udział stron, obrońców i pełnomocników do udziału w
określonych posiedzeniach z art. 339 – ale udział prokuratora i obrońcy w
posiedzeniu w przedmiocie orzeczenia środka zabezpieczającego jest
obowiązkowy
•
ustawa dopuszcza udział stron w posiedzeniu, na którym zapaść wyrok skazujący
w ramach tzw. postępowania skróconego unormowanego w art. 335 i 343
•
ustawa dopuszcza udział stron w posiedzeniach sądu odwoławczego,
rozpoznającego zażalenia
pozostałe przejawy zasady kontradyktoryjności w postępowaniu sądowym
prawo składania wniosków dowodowych
prawo stron wypowiadania się na rozprawie co do każdej kwestii podlegającej
rozstrzygnięciu
prawo stron zajmowania stanowiska we wszelkich kwestiach, w których inna strona
zabiera głos
prawo stron zadawania pytań każdej osobie przesłuchiwanej
prawo zaskarżania wydawanych decyzji i innych czynności
odczytanie aktu oskarżenia przez oskarżyciela i prawo oskarżonego wniesienia
odpowiedzi na ten akt
prawo stron złożenia odpowiedzi na środek odwoławczy
odstępstwa na rzecz śledczości w postępowaniu sądowym
ostateczne decydowanie sądu w przedmiocie dopuszczenia dowodów zgodnie z
wymaganiami kodeksowymi
inicjatywa dowodowa sądu
przygotował: W.W. 10
możliwość zadawania przez członków składu orzekającego dodatkowych pytań
przesłuchiwanym poza kolejnością (w razie potrzeby, bo ogólną zasadą
ograniczającą śledczość jest przyjęcie kolejności zadawania pytań, gdzie członkowie
składu są na końcu)
przeprowadzanie dowodów z dokumentów i dowodów rzeczowych przez sąd
zasada śledczości dominuje w postępowaniu przygotowawczym
co do zasady wszczyna je i prowadzi organ ścigania niezależnie od czyjegokolwiek
stanowiska i woli
organ ścigania podejmuje decyzje o przeprowadzeniu określonych czynności
dowodowych i odmowie dokonania czynności dowodowych wnioskowanych przez
stronę
podejrzany nie ma procesowego przeciwnika – bo albo pokrzywdzony nie
występuje, albo nie uczestniczy w postępowaniu
ustępstwa o charakterze kontradyktoryjnym
prawo stron i ich przedstawicieli składania wniosków o dokonanie czynności
śledztwa lub dochodzenia przez strony
prawo stron i ich przedstawicieli do udziału w czynnościach niepowtarzalnych i
przesłuchaniu biegłego
prawo stron i ich przedstawicieli żądania dopuszczenia do udziału w innych
czynnościach
prawo strony wzięcia udziału w czynności, o której dokonanie sama wniosła
prawo stron do wnoszenia zażaleń na zaskarżalne decyzje
➢
zasada równouprawnienia stron
przeciwstawne strony mają w postępowaniu karnym równe uprawnienia procesowe
chodzi o równość prawną, nie faktyczną
dotyczy tylko uprawnień procesowych – nie odnosi się do sytuacji wynikającej z prawa
karnego materialnego
brak odrębnego przepisu wyrażającego zasadę – wynika z ogółu przepisów
określających uprawnienia stron
przewagę oskarżyciela publicznego – w szczególności prokuratora – ustawodawca
próbuje zniwelować przyznaniem oskarżonemu szczególnych przywilejów
domniemanie niewinności
ciężar dowodu po stronie oskarżyciela
obowiązkowy udział obrońcy w postępowaniu w określonych sytuacjach
prawo ostatniego głosu
➢
zasada legalizmu
organ ma bezwzględny obowiązek wszcząć i kontynuować ściganie każdego
przestępstwa, jeżeli ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne
przeciwieństwem zasada oportunizmu: organ może zaniechać ścigania, mimo że
ściganie z urzędu jest prawnie dopuszczalne i faktycznie zasadne
zasadę legalizmu wyraża art. 10 KPK: organ powołany do ścigania przestępstw jest
obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, a
oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania oskarżenia – o czyn ścigany z
urzędu; z wyjątkiem wypadków określonych w ustawie lub prawie międzynarodowym
nikt nie może być zwolniony od odpowiedzialności za popełnione przestępstwo
przygotował: W.W. 11
zasada obejmuje:
obowiązek wszczęcia postępowania
obowiązek zaskarżenia niesłusznego orzeczenia w drodze zwykłych albo
nadzwyczajnych środków zaskarżania
obowiązek czuwania nad wykonaniem wyroku skazującego
tryby ścigania, występujące poza trybem ścigania z urzędu, nie stanowią ustępstwa na
rzecz oportunizmu
odstępstwa oportunistyczne od zasady legalizmu
możliwość umorzenia postępowania na podstawie art. 11 KPK (patrz: postępowanie
przygotowawcze / zakończenie śledztwa / umorzenie na podstawie art. 11 KPK)
postępowanie w sprawach nieletnich (art. 21 ustawy o postępowaniu w sprawach
nieletnich jest podobny do art. 11 KPK)
➢
zasada domniemania niewinności
oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona w
trybie przewidzianym w ustawie
wyrażona w art. 5 § 1: oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie
zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu
również w Konstytucji w art. 42 ust. 3: każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego
wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu
powyższe sformułowania są zgodne z międzynarodowymi aktami prawnymi wiążącymi
Polskę
domniemanie niewinności jest domniemaniem prawnym wzruszalnym
obalenie może nastąpić tylko pod udowodnieniu oskarżonemu winy i stwierdzeniu
jej przez sąd
obalone domniemanie zostaje przywrócone z chwilą uchylenia prawomocnego
orzeczenia skazującego w drodze kasacji, wznowienia postępowania, a także
podjęcia warunkowo umorzonego postępowania karnego
konsekwencje domniemania mają swój aspekt procesowy i pozaprocesowy
konsekwencje procesowe
•
zasada obowiązuje od chwili skierowania postępowania przeciwko określonej
osobie jako podejrzanemu, ale obejmuje już wcześniej osobę podejrzaną
•
działanie zasady rozciąga się na postępowanie przygotowawcze i sądowe, wiąże
ona wszystkie organy procesowe
•
konieczność wydania wyroku uniewinniającego, gdy oskarżenie nie zostało
dostatecznie udowodnione
•
sprzeczne z zasadą jest traktowanie tymczasowego aresztowania jako środka
penitencjarnego
konsekwencje pozaprocesowe
•
oskarżony ma prawo do dobrego imienia i jako obywatel w pełni korzysta z
ochrony dóbr osobistych
•
przed sądowym rozstrzygnięciem kwestii odpowiedzialności karnej, zwalniać z
tego powodu z pracy, ani usuwać z organizacji społecznych
•
skrępowanie zasadą również prasy – nie można przesądzać o odpowiedzialności
w materiałach medialnych
➢
zasada in dubio pro reo
wiąże się bezpośrednio z zasadą domniemania niewinności
przygotował: W.W. 12
obowiązek tłumaczenia wszelkich niewyjaśnionych i niemożliwych do wyjaśnienia
okoliczności na korzyść oskarżonego
wyraża ją art. 5 § 2: nie dające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść
oskarżonego
dotyczy zarówno wątpliwości faktycznych, jak i prawnych
➢
zasada ciężaru dowodu (onus probandi)
autor dowodzonej tezy obciążony jest jej niekorzyścią wynikającą z nieudania się
dowodu
konsekwencją zasady domniemania niewinności jest obarczenie oskarżyciela ciężarem
udowodnienia winy oskarżonego, na oskarżonym zaś ciężar udowodnienia własnej
niewinności nie spoczywa
ciężar dowodu spoczywa na każdym oskarżycielu (publicznym, prywatnym i
posiłkowym) oraz na powodzie cywilnym
nie ciąży na oskarżonym (ani jego obrońcy) i sądzie
wyjątki:
sprawa o zniesławienie – na oskarżonym spoczywa ciężar udowodnienia
okoliczności, o których mowa w art. 213 § 1 i 2 KK
ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych: ciężar dowodu spoczywa na
tym, kto dowód zgłasza
czym innym niż ciężar dowodu jest obowiązek dowodzenia
prawna powinność udowadniania w cudzym interesie
nałożony na oskarżyciela publicznego, organy postępowania przygotowawczego i
sąd w postępowaniu sądowym
nałożony też na obrońcę – ale tylko w zakresie dowodzenia okoliczności
korzystnych dla podejrzanego
zasady domniemania niewinności, in dubio pro reo i onus probandi określają pozycję
oskarżonego w demokratycznym procesie karnym
➢
zasada praw do obrony
oskarżony (podejrzany) ma prawo bronić swych interesów w procesie osobiście oraz ma
prawo do pomocy obrońcy
wyrażona w art. 6: oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do
korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć
prawo do obrony przysługuje w całym postępowaniu karnym, na wszystkich jego
etapach, a nawet po prawomocnym zakończeniu procesu (wobec możliwości wnoszenia
kasacji oraz wniosku o wznowienie postępowania)
obrońca jest przedstawicielem procesowym oskarżonego – działa w procesie wyłącznie
na jego korzyść i rachunek, a jego czynności mają takie same znaczenia jak czynności
oskarżonego
instytucje kształtujące prawo do obrony:
obowiązek poinformowania oskarżonego, że staje się osobą pociągniętą do
odpowiedzialności karnej
obowiązek pouczenia o przysługujących prawach i ciążących obowiązkach
prawo oskarżonego do składania wyjaśnień, wypowiadania się co do wszelkich
aspektów oskarżenia
prawo odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmowy składania
wyjaśnień w ogóle
przygotował: W.W. 13
prawo do nieobwiniania się i niedostarczania dowodów przeciwko sobie
prawo do inicjatywy dowodowej
prawo do udziału w czynnościach organów procesowych
prawo zapoznawania się z aktami sprawy
prawo do zaskarżania decyzji i czynności organów procesowych
➢
zasada jawności
proces ma być jawny
jawność wewnętrzna – wobec stron i ich przedstawicieli procesowych – oraz jawność
zewnętrzna – w stosunku do społeczeństwa
odnosi się do całego postępowania, chociaż na kolejnych etapach występuje w zakresie
zróżnicowanym
jawność wewnętrzna obejmuje
ogólnie pojmowaną informację o przebiegu i wynikach procesu w jego kolejnych
fazach
dostęp do materiałów sprawy
możliwość udziału w czynnościach postępowania
jawność zewnętrzna związana jest przede wszystkim z rozprawą (patrz:postępowanie
przed sądem I instancji / jawność rozprawy głównej)
w postępowaniu przygotowawczym jawność zewnętrzna jest niemal w całości
wyłączona
ale organy procesowe mogą i powinny, w interesie społecznym, czynić pewne
koncesje na rzecz jawności postępowania przygotowawczego, jeżeli nie będzie to
szkodziło dobru sprawy karnej – np. publiczne wystąpienia prokuratorów,
konferencje prasowe z przebiegu postępowania
➢
zasada ustności i pisemności
zasada ustności związana jest ściśle z zasadą jawności i bezpośredniości
w odniesieniu do rozpraw i posiedzeń ustność zapewnia naturalność i sprawność ich
przebiegu
zasada pisemności ma natomiast tą zaletę, że utrwala czynności, pozwalając na ich
kontrolę w przyszłości
obowiązuje zasada ustności, ale z licznymi koncesjami na rzecz pisemności, które często
mają po prostu charakter uzupełniający i techniczny
przejawy ustności (m.in.)
rozprawa odbywa się ustnie
przesłuchanie podejrzanych i świadków jest ustne
ogłoszenie postanowień jest ustne
postępowanie pojednawcze jest ustne
poza pisemnym dokumentowaniem czynności dokonywanych ustnie, niektóre czynności
muszą mieć formę pisemną – akt oskarżenia, pozew cywilny, środki odwoławcze od
orzeczeń
przygotował: W.W. 14
➢
zasada koncentracji
postępowanie karne powinno stanowić pozbawiony zbędnych przerw i zahamowań
zwarty tok czynności i zdarzeń, prowadzący do wyczerpującego wyjaśnienia wszystkich
okoliczności sprawy i skupienia wokół przedmiotu procesu pełnego materiału
dowodowego
dotyczy całego postępowania, ale najważniejszy wpływ wywiera wobec rozprawy
oczywistym jest, że odnosi się również do postępowania przygotowawczego – brak
odpowiedniej koncentracji czynności w postępowaniu przygotowawczym negatywnie
odbija się na szybkości, zwartości i ciągłości późniejszego postępowania sądowego
ujmuje się ją w powiązaniu z innymi dyrektywami i postulatami postępowania
nieprzerwalność posiedzeń
niezmienność składu sądzącego
szybkość postępowania
brak jednego, odrębnego przepisu wyrażającego zasadę
przygotował: W.W. 15
Warunki dopuszczalności postępowania karnego
Warunki dopuszczalności postępowania karnego to inaczej przesłanki procesowe.
Przesłanki procesowe (warunki dopuszczalności procesu) to określone stany (sytuacje), z którymi
prawo karne procesowe łączy dopuszczalność albo niedopuszczalność postępowania karnego.
W polskim systemie prawnym przesłanki procesowe uregulowane są w art. 17 KPK (na pamięć):
Art. 17 § 1 Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:
1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego
popełnienia,
2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia
przestępstwa,
3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma,
4) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze,
5) oskarżony zmarł,
6) nastąpiło przedawnienie karalności,
7) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie
zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się,
8) sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych,
9) brak skargi uprawnionego oskarżyciela,
10) brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby
uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej,
11) zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.
§ 2 Do chwili otrzymania wniosku lub zezwolenia władzy, od których ustawa uzależnia ściganie,
organy procesowe dokonują tylko czynności nie cierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i
dowodów, a także czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy wniosek będzie złożony lub
zezwolenie będzie wydane.
§ 3 Niemożność przypisania winy sprawcy czynu nie wyłącza postępowania dotyczącego
zastosowania środków zabezpieczających.
PODZIAŁY PRZESŁANEK PROCESOWYCH
Przesłanki pozytywne i negatywne → Przesłanki procesowe może podzielić na:
➢
pozytywne – powodują dopuszczalność procesu
➢
negatywne – powodują niedopuszczalność procesu
Aby konkretne postępowanie było dopuszczalne, konieczne jest istnienie wszystkich przesłanek
pozytywnych wymaganych dla danego rodzaju sprawy i danego etapu postępowania, a jednocześnie
nie może występować żadna przesłanka negatywna.
Art. 17 KPK został zredagowany poprzez wyliczenie przeszkód procesowych. Przesłanki
pozytywne zostały przez ustawodawcę przekształcone w przesłanki negatywne – np. przesłankę
pozytywną ''popełnienie czynu'' przekształcono w przekształcono w przeszkodę procesową ''czynu
nie popełniono''.
przygotował: W.W. 16
Przy czym, mimo formalnego przekształcenia przesłanki nie traci ona swojego pierwotnego,
pozytywnego lub negatywnego charakteru. Każdą bowiem przesłankę pozytywną można ująć w
formie negatywnej – i odwrotnie: każdą negatywną w formie pozytywnej.
Przesłanki ogólne i szczególne → Przesłanki możemy też podzielić na:
➢
ogólne – warunkują dopuszczalność postępowania zwyczajnego
➢
szczególne – warunkują dopuszczalność postępowania szczególnego
Najczęściej przesłanki szczególne występują obok przesłanek ogólnych dodatkowo - dla
dopuszczalności postępowania szczególnego koniecznie jest istnienie przesłanek ogólnych i
przesłanki / przesłanek szczególnych.
Podział przesłanek w zależności od stadium postępowania, którego dopuszczalność
warunkują → Wyróżniamy przesłanki:
➢
odnoszące się do postępowania przygotowawczego, jurysdykcyjnego i wykonawczego
➢
odnoszące się tylko do postępowania przygotowawczego i jurysdykcyjnego
➢
odnoszące się tylko do postępowania jurysdykcyjnego
➢
odnoszące się tylko do postępowania wykonawczego
Nie ma przesłanek odnoszących się wyłącznie do postępowania przygotowawczego.
Przesłanki bezwzględne i względne → Przesłanki możemy też podzielić na:
➢
bezwzględne – warunkują dopuszczalność postępowania o określony czyn, przeciwko
określonej osobie w każdym układzie procesowym
brak przesłanki pozytywnej lub istnienie przesłanki negatywnej wyłącza dopuszczalność
postępowania przy tych samych podstawowych elementach: czyn-osoba pociągana do
odpowiedzialności
np. w przypadku przedawnienia karalności postępowanie będzie niedopuszczalne
niezależnie od jakichkolwiek innych okoliczności
➢
względne – warunkują dopuszczalność postępowania o określony czyn, przeciwko
określonej osobie tylko w danym, określonym układzie procesowym
jeżeli przesłanka względna czyni postępowanie niedopuszczalnym w danym układzie,
nie oznacza to, że w innym układzie postępowanie również będzie niedopuszczalne
(przy zmianie okoliczności)
np. jeżeli organ procesowy odmówił wszczęcia postępowania ze względu na brak
wniosku pokrzywdzonego o ściganie, to z chwilą złożenia takiego wniosku
postępowanie może być już wszczęte
Przesłanki materialne, mieszane, formalne → Ze względu na stosunek do prawa materialnego
wyróżniamy:
➢
przesłanki o charakterze materialnym
➢
przesłanki o charakterze mieszanym
➢
przesłanki o charakterze formalnym (ściśle procesowym)
przygotował: W.W. 17
POSZCZEGÓLNE PRZESŁANKI PROCESOWE
Poszczególne przesłanki zostały uregulowane w art. 17 KPK.
Przesłanka I (materialna): brak dostatecznych podstaw faktycznych do ścigania karnego
➢
wyrażona w art. 17 § 1 pkt 1 słowami ''czynu nie popełniono albo brak jest danych
dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia''
➢
jest przyczyną:
odmowy wszczęcia śledztwa lub dochodzenia
umorzenia postępowania przygotowawczego
umorzenia postępowania sądowego – ale tylko w fazie od wniesienia aktu oskarżenia aż
do rozpoczęcia przewodu sądowego i tylko z powodu oczywistego braku faktycznych
podstaw oskarżenia (zawężenie przesłanki)
wydania wyroku uniewinniającego – jeżeli jej istnienie zostało stwierdzone dopiero w
fazie przewodu sądowego
Przesłanka II (materialna): Nieprzestępność czynu z powodu braku ustawowych znamion
czynu zabronionego lub z powodu okoliczności wyłączającej przestępność
➢
wyrażona w art. 17 § 1 pkt 2 słowami ''czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo
ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia czynu''
➢
jest przyczyną:
odmowy wszczęcia śledztwa lub dochodzenia
umorzenia postępowania przygotowawczego
umorzenia postępowania sądowego – ale tylko w fazie od wniesienia aktu oskarżenia aż
do rozpoczęcia przewodu sądowego i tylko z powodu oczywistego braku faktycznych
podstaw oskarżenia (zawężenie przesłanki)
wydania wyroku uniewinniającego – jeżeli jej istnienie zostało stwierdzone dopiero w
fazie przewodu sądowego
Przesłanka III (materialna): Znikoma społeczna szkodliwość czynu
➢
wyrażona w art. 17 § 1 pkt 3
➢
jest zawsze przyczyną umorzenia postępowania – nawet gdy zostanie stwierdzona po
otwarciu przewodu sądowego
Przesłanka IV (materialna): Niekaralność czynu
➢
wyrażona w art. 17 § 1 pkt 4 słowami ''sprawca nie podlega karze''
➢
jest przyczyną:
odmowy wszczęcia postępowania
umorzenia postępowania – także na rozprawie po odczytaniu aktu oskarżenia
Przesłanka V (formalna): Śmierć oskarżonego
➢
wyrażona w art. 17 § 1 pkt 5
➢
jest przyczyną:
odmowy wszczęcia postępowania – jeżeli śmierć osoby, co do której istniały dane
wskazujące na jej sprawstwo i prawną możliwość pociągnięcia jej do odpowiedzialności
karnej nastąpiła jeszcze przed wszczęciem postępowania
umorzenia postępowania – jeżeli oskarżony (podejrzany) zmarł w toku wszczętego
postępowania
przygotował: W.W. 18
wyjątki
można przeprowadzić postępowanie kasacyjne na korzyść oskarżonego, mimo jego
śmierci
można wznowić postępowanie na korzyść nieżyjącego oskarżonego
Przesłanka VI (mieszana): Przedawnienie karalności
➢
wyrażona w art. 17 § 1 pkt 6
➢
przedawnienie karalności uchyla karalność czynu przestępnego, ale nie odbiera czynowi
charakteru przestępstwa
➢
jest przyczyną:
odmowy wszczęcia postępowania
umorzenia postępowania
➢
karalność przestępstwa ustaje
po upływie 30 lat – gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa
po upływie 20 lat – gdy czyn stanowi inną zbrodnię
po upływie 15 lat – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności
przekraczającą 5 lat
po upływie 10 lat – gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności
przekraczającą 3 lata
po upływie 5 lat – gdy chodzi o pozostałe występki
w przypadku przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego po upływie 1 roku od
czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawy przestępstwa nie później
jednak niż z upływem 3 lat od jego popełnienia
Przesłanka VII (formalna): Postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby
zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się
➢
wyrażona w art. 17 § 1 pkt 7 – w istocie dwie przesłanki, pozostające ze sobą w określonym
związku
➢
przy pierwszej przesłance kluczowa jest prawomocność zakończenia postępowania
prawomocność formalna
decyzja nie podlega zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków zaskarżenia
stan rzeczy osądzonej
domniemanie prawdziwości ustaleń dokonanych w decyzji i jej zgodności z
przepisami prawa
pod pewnymi warunkami, możliwe jest wzruszenie jednak tej decyzji
prawomocność materialna
niedopuszczalne jest ponowne postępowanie przeciwko tej samej osobie o tę samą
kwestię odpowiedzialności prawnej
druga przesłanka to zawisłość sprawy – wcześniej wszczęte postępowanie toczy się
zawisłość sprawy rozpoczyna się z chwilą wszczęcia postępowania karnego i trwa
do chwili uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie
Przesłanka VIII (formalna): Sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych
➢
wyrażona w art. 17 § 1 pkt 8
przygotował: W.W. 19
Przesłanka IX (formalna): Brak skargi uprawnionego oskarżyciela
➢
wyrażona w art. 17 § 1 pkt 9
➢
przesłanka ta nawiązuje do zasady skargowości, do art. 14 § 1 KPK: Wszczęcie
postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela lub innego
uprawnionego podmiotu
➢
najważniejszą i najczęściej występującą skargą jest akt oskarżenia
➢
skarga musi pochodzić od uprawnionego oskarżyciela – musi on posiadać legitymację
procesową i zdolność do czynności procesowych
Przesłanka X (formalna): Brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie
pochodzącego od osoby uprawnionej
➢
w przypadku wszczęcia i prowadzenia postępowania mimo braku wymaganego zezwolenia
lub wniosku możliwa jest konwalidacja wadliwego postępowania – poprzez uzupełnienie
tego braku
➢
wymóg zezwolenia na ściganie wiąże się przede wszystkim z immunitetami:
podział immunitetów
materialne i formalne
•
materialne uchylają karalność przestępstwa w ogóle
•
formalne odnoszą się wyłącznie do sfery procesowej, czynią postępowanie
niedopuszczalnym (bez oddziaływania na stronę karnomaterialną)
bezwzględne i względne
•
bezwzględne nie mogą być przez żaden organ uchylone
•
względne mogą być uchylone przez wskazany w ustawie organ i w trybie przez
nią przewidzianym
nietrwałe i trwałe
•
nietrwałe chronią osobę tylko w okresie pełnienia przez nią funkcji, z którą
związany jest immunitet
•
trwałe chronią osobę także po zaprzestaniu pełnienia takiej funkcji
immunitety materialne zawsze mają charakter bezwzględny i trwały, a więc omawiana
przesłanka nie dotyczy ich
najważniejsze immunitety w prawie polskim
immunitet Prezydenta
immunitet parlamentarny
immunitet sędziów TK
immunitet sędziów Trybunału Stanu
immunitet pracowników NIK
immunitet sędziowski
immunitet prokuratorski
immunitet adwokacki
immunitet radców prawnych
immunitet zakrajowości
➢
oprócz braku zezwolenia, przepis mówi też o braku wniosku o ściganie
dotyczy to przestępstw ściganych z urzędu, lecz na wniosek (postępowanie z chwilą
złożenia wniosku toczy się z urzędu)
zasada: wniosek powinien być złożony przed wszczęciem postępowania
wyjątek I: do chwili otrzymania wniosku organy procesowe mogą dokonywać czynności
niecierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów i podejmować
czynności zmierzające do wyjaśnienia, czy wniosek nastąpi – podjęcie pierwszej
przygotował: W.W. 20
czynności niecierpiącej zwłoki oznacza faktyczne wszczęcie postępowania
przygotowawczego
wyjątek II: prokurator wojskowy może wszcząć postępowanie karne o przestępstwo
ścigane na wniosek dowódcy jednostki wojskowej także bez wniosku, jeżeli wymagają
tego ważne względy dyscypliny wojskowej
złożony wniosek może być cofnięty
w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora
w postępowaniu sądowym – do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie
głównej - za zgodą sądu
w razie cofnięcia wniosku, postępowanie natychmiast należy umorzyć
Przesłanka XI : inna okoliczność wyłączająca ściganie
➢
wyrażona w art. 17 § 1 pkt 11
➢
jest wynikiem tego, że w poprzedzających pkt nie zostały wymienione wszystkie warunku
dopuszczalności procesu wynikające z polskiego systemu prawa – np. abolicja
Uwaga: Niemożność przypisania winy sprawcy czynu nie wyłącza postępowania dotyczącego
zastosowania środków zabezpieczających.
przygotował: W.W. 21
Sąd, inne organy procesowe i pomocnicy procesowi
SYSTEM SĄDÓW
Wymiar sprawiedliwości we wszystkich sprawach z wyjątkiem spraw ustawowo zastrzeżonych dla
właściwości innych sądów, sprawują sądy powszechne:
➢
sądy rejonowe
tworzone dla jednej lub większej liczby gmin w granicach tego samego województwa
w uzasadnionych wypadkach możliwe jest utworzenie więcej niż jednego sądu
rejonowego w ramach tej samej gminy
wydziałami sądów rejonowych były sądy grodzkie, ale zostały zniesione
➢
sądy okręgowe
tworzone dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów rejonowych
➢
sądy apelacyjne
tworzone dla obszaru właściwości co najmniej dwóch sądów okręgowych
Sądy powszechne tworzy i znosi, określając ich siedzibę i obszar właściwości, Minister
Sprawiedliwości po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa.
Sądami innymi niż powszechne są sądy wojskowe:
➢
garnizonowe
➢
okręgowe
Tworzy je i znosi Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.
W sprawach karnych orzekają również:
➢
Sąd Najwyższy
sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie
orzekania
➢
Trybunał Stanu
orzeka m.in. o odpowiedzialności karnej Prezydenta i członków Rady Ministrów za
popełnione przestępstwa
w postępowaniu przez Trybunałem stosuje się odpowiednio przepisy KPK ze zmianami
wynikającymi z ustawy o Trybunale
Wymiar sprawiedliwości rządzi się dwiema podstawowymi zasadami:
➢
zasada niezależności sądów – sądy są odrębną i niezależną władzą
➢
zasada niezawisłości sędziów – sędziów w orzekaniu wiąże jedynie Konstytucja, ustawy
oraz normy wykonawcze, gdy wydano je z upoważnienia ustawy i w granicach tego
upoważnienia
zasada to została obwarowana stosownymi gwarancjami:
immunitet formalnoprawny
nietykalność osobista
nieusuwalność
zakaz przynależności do partii politycznych i prowadzenia działalności politycznej
nie dającej się pogodzić niezawisłością sędziów i niezależnością sądów
ograniczenie możliwości przenoszenia sędziów na inne miejsca służbowe
ograniczenia możliwości czasowego delegowania sędziów do innego sądu niż
przygotował: W.W. 22
wynikający z aktu powołania
Sąd spełnia w postępowaniu karnym kilka ról:
➢
rozstrzyga w kwestii przedmiotu procesu – o odpowiedzialności karnej oskarżonego
➢
kontroluje niektóre decyzje procesowe organów postępowania przygotowawczego (poprzez
rozpatrywanie zażaleń)
➢
podejmuje w toku postępowania przygotowawczego pewne czynności
WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU
Właściwość sądu to jego uprawnienie do rozpatrywania określonych kategorii spraw, a
jednocześnie obowiązek rozpatrzenia danej sprawy, jeżeli tylko zostały spełnione określone przez
prawo procesowe szczegółowe wymogi, od których uzależnione jest to rozpatrywanie.
Wyróżniamy:
➢
właściwość funkcjonalną
➢
właściwość rzeczową
➢
właściwość miejscową
➢
właściwość ruchomą
➢
właściwość z łączności sprawy
➢
właściwość z delegacji
Właściwość funkcjonalna → Uprawnienie sądu do dokonywania określonych czynności
postępowania karnego.
Właściwość funkcjonalna sądu rejonowego obejmuje:
➢
orzekanie w I instancji w ramach swej właściwości rzeczowej w tym także w trybie
nakazowym bez rozprawy oraz sprawach karnych skarbowych
➢
rozpatrywanie zażaleń na zatrzymanie – właściwy jest tu sąd rejonowy miejsca zatrzymania
lub prowadzenia postępowania
➢
stosowanie tymczasowego aresztowania w toku postępowania przygotowawczego na okres
do 3 miesięcy, a także przedłużanie go w tym stadium procesu do 12 miesięcy - tylko w
sprawach o czyny należące do jego właściwości rzeczowej
➢
stosowanie w postępowaniu przygotowawczym aresztowania jako kary porządkowej –
właściwy jest tu sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie
➢
rozpatrywanie zażaleń na postanowienia prokuratora o ukaraniu karą porządkową dziekana
rady adwokackiej lub rady radców prawnych za brak reakcji na wystąpienie odnośnie
rażącego naruszenia obowiązków przez obrońcę lub pełnomocnika - właściwy jest tu sąd, w
którego okręgu prowadzi się postępowanie
➢
rozpatrywanie zażaleń na postanowienia prokuratora w przedmiocie środków
zapobiegawczych i w przedmiocie zabezpieczenia majątkowego – właściwy jest tu sąd, w
którego okręgu prowadzi się postępowanie
➢
rozpatrywanie wszelkich zażaleń na postanowienia prokuratora w postępowaniu
przygotowawczym, chyba że ustawa stanowi inaczej - w ramach swej rzeczowej
właściwości do osądzenia danej sprawy
➢
zarządzanie na wniosek prokuratora kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych oraz
zatwierdzanie postanowień prokuratorskich w tym zakresie i rozpoznawanie zażaleń na
postanowienia prokuratora dotyczących tej kontroli – w zakresie swej właściwości
rzeczowej
➢
orzekanie o umieszczeniu oskarżonego w toku postępowania przygotowawczego na
przygotował: W.W. 23
wniosek prokuratora na obserwację psychiatryczną w zakładzie zamkniętym – w zakresie
swej właściwości rzeczowej
➢
orzekanie o przepadku przedmiotów poręczenia w toku postępowania przygotowawczego –
w zakresie swej właściwości
➢
przeprowadzenie w toku postępowania przygotowawczego, na wniosek strony lub
prowadzącego postępowanie albo prokuratora, przesłuchania świadka, którego nie będzie
można przesłuchać na rozprawie – w sprawach należących do jego właściwości rzeczowej
➢
orzekanie, na wniosek prokuratora, o warunkowym umorzeniu postępowania, a także o
podjęciu tak umorzonego postępowania
➢
orzekanie na wniosek prokuratora o umorzeniu postępowania z powodu niepoczytalności
podejrzanego i zastosowania środków zapobiegawczych – w ramach swojej właściwości
rzeczowej
➢
wydawanie wyroku łącznego, jeżeli w sprawach, które ma on obejmować, nie orzekał sąd
wyższy – rozstrzyga sąd, który wydał ostatnio wyrok skazujący w I instancji
➢
rozpoznawanie próśb o ułaskawienie w sprawach, w których orzekał w I instancji
➢
udzielanie pomocy prawnej innym sądom na ich wezwanie, a także sądom innych państw
➢
rozstrzyganie wniosków innych państw obcych o wydanie dowodów rzeczowych
zdeponowanych do dyspozycji sądu rejonowego
➢
rozstrzyganie odnośnie wykonywania w Polsce orzeczenia z innego kraju UE o zajęciu
mienia na zabezpieczenie lub o zatrzymaniu rzeczy
➢
rozstrzyganie w przedmiocie przejęcia do wykonania orzeczonych za granicą kar innych niż
pozbawienie wolności
➢
rozstrzyganie w przedmiocie wykonania w Polsce środków karnych o charakterze
pieniężnym lub przepadku
➢
wykonywanie wydanych w I instancji wyroków po ich uprawomocnieniu się
Właściwość funkcjonalna sądu okręgowego obejmuje:
➢
orzekanie w I instancji w ramach swej właściwości rzeczowej
➢
rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń i zarządzeń wydanych w sądzie
rejonowym jako sądzie I instancji
➢
rozstrzyganie sporów o właściwość między sądami rejonowymi
➢
przekazywanie sprawy do innego niż właściwy miejscowo sądu rejonowego – ze względu
na ekonomikę procesową
➢
przedłużanie tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym na okres
ponad 3 miesiące (do 12 miesięcy) - w sprawach należących do jego właściwości w I
instancji
➢
wydawanie listu żelaznego – także w postępowaniu przygotowawczym
➢
orzekanie, na wniosek prokuratora, o umorzeniu postępowania z powodu niepoczytalności
podejrzanego i o zastosowaniu środków zabezpieczających – w sprawach należących do
właściwości rzeczowej
➢
rozpoznawanie zażaleń na postanowienia prokuratora w postępowaniu przygotowawczym –
w sprawach o czyny należące do jego właściwości rzeczowej
➢
rozstrzyganie o umieszczeniu podejrzanego na obserwacji psychiatrycznej w zakładzie
zamkniętym, o przepadku przedmiotów poręczenia, o kontroli i utrwalaniu rozmów
telefonicznych, o zatwierdzaniu postanowień prokuratora w tym zakresie – w sprawach o
czyny należące do jego właściwości rzeczowej
➢
rozpoznawanie w postępowaniu przygotowawczym zażaleń na postanowienia prokuratora
dotyczące kontroli i utrwalania rozmów telefonicznych - w sprawach o czyny należące do
przygotował: W.W. 24
jego właściwości rzeczowej
➢
przesłuchiwanie w toku postępowania przygotowawczego świadków, których nie będzie
można przesłuchać na rozprawie - w sprawach o czyny należące do jego właściwości
rzeczowej
➢
orzekanie o odszkodowaniu za niesłuszne skazanie, aresztowanie lub zatrzymanie
➢
orzekanie o wyroku łącznym, gdy sąd okręgowy był jednym z sądów I instancji
orzekających w sprawach, których wyrok dotyczy albo był jedynym sądem tego rodzaju, a
pozostałe łączne wyroki wydano w sądach rejonowych
➢
orzekanie o wznowieniu prawomocnie zakończonego sądowego postępowania karnego,
jeżeli zakończyło się ono orzeczeniem sądu rejonowego
➢
wypowiadanie się w przedmiocie ułaskawienia w sprawach, w których orzekał jako sąd I
lub II instancji
➢
opiniowanie wniosków państw obcych o wydanie osoby ściganej przez organy tego państwa
- orzeka tu sąd, w okręgu którego skazany ostatnio zamieszkiwał, a gdy nie da się w ten
sposób ustalić właściwości Sąd Okręgowy w Warszawie
➢
opiniowanie wniosków Ministra Sprawiedliwości o przekazanie państwu obcemu
cudzoziemca skazanego w Polsce na karę pozbawienia wolności dla wykonania tej kary za
granicą – orzeka tu sąd, w okręgu którego wydano wyrok
➢
opiniowanie wniosków Ministra Sprawiedliwości o przejęcie obywatela polskiego
skazanego przez sąd państwa obcego na karę pozbawienia wolności w celu wykonania tej
kary w Polsce - orzeka tu sąd, w okręgu którego skazany ostatnio zamieszkiwał, a gdy nie
da się w ten sposób ustalić właściwości Sąd Okręgowy w Warszawie
➢
wydawanie europejskiego nakazu aresztowania
➢
orzekanie w przedmiocie wykonania obcego europejskiego nakazu aresztowania
➢
udzielanie pomocy prawnej w stosunkach międzynarodowych – w tym rozstrzyganie
wniosków państw obcych o wydanie dowodów rzeczowych zdeponowanych do
rozporządzenia tego sądu
➢
rozstrzyganie o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego – z wyjątkiem spraw należących
do okręgowych sądów wojskowych
➢
wykonywanie wyroków, które wydał w I instancji
➢
wykonywanie wyroków, które wydał jako sąd penitencjarny
➢
udzielanie organom ścigania uprawnionym do prowadzenia pozaprocesowo kontroli
operacyjnej, zezwoleń na przeprowadzenie takiej kontroli
Właściwość funkcjonalna sądu apelacyjnego obejmuje:
➢
rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I instancji w
sądzie okręgowym
➢
rozstrzyganie sporów między sądami okręgowymi I instancji
➢
przekazywanie sprawy sądowi okręgowemu innemu niż miejscowo właściwy – ze względu
na ekonomikę procesu
➢
przekazywanie innemu sądowi równorzędnemu sprawy, na wniosek sądu właściwego, jeżeli
jej rozpoznanie w sądzie miejscowo właściwym nie jest możliwe w terminie
zabezpieczającym uniknięcie przedawnienia
➢
przekazywanie sprawy na wniosek sądu rejonowego do sądu okręgowego ze względu na jej
zawiłość lub szczególną wagę
➢
przedłużanie stosowania tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym
na okres ponad 12 miesięcy i w postępowaniu przed sądem na ponad 2 lata
przygotował: W.W. 25
➢
orzekanie o wznowieniu postępowania sądowego zakończonego prawomocnym wyrokiem
sądu okręgowego
➢
wypowiadanie się w przedmiocie ułaskawienia w sprawach, w których orzekał jako sąd
odwoławczy
Właściwość funkcjonalna Sądu Najwyższego obejmuje:
➢
rozpoznawanie kasacji
➢
orzekanie o wznowieniu prawomocnie zakończonego postępowania sądowego, gdy
zakończyło się ono wyrokiem sądu apelacyjnego lub Sądu Najwyższego
➢
przekazywanie sprawy innemu sądowi równorzędnemu, gdy wymaga tego dobro wymiaru
sprawiedliwości
➢
rozstrzyganie, na wniosek sądu odwoławczego, o zagadnieniach prawnych wymagających
zasadniczej wykładni ustawy z możliwością przejęcia wówczas danej sprawy do swego
rozpoznania
➢
unieważnianie, na wniosek Prokuratora Generalnego, prawomocnych orzeczeń wydanych w
sprawie, która ze względu na osobę lub przedmiot nie podlegała orzecznictwu sądów w
chwili orzekania, jeżeli w trybie postępowania sądowego orzeczenie to nie może być
wzruszone
➢
podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących
wątpliwości w praktyce lub tych, których stosowanie wywołało rozbieżność w
orzecznictwie
Właściwość funkcjonalna Trybunału Stanu obejmuje:
➢
rozpoznawanie w I i II instancji spraw należących do jego właściwości rzeczowej, a
przekazanej mu w wyniku uchwały Zgromadzenia Narodowego lub Sejmu –
odpowiedzialność Prezydenta i członków RM za przestępstwa oraz odpowiedzialność za
naruszenia Konstytucji lub ustaw
Właściwość rzeczowa → Uprawnienie danego sądu do orzekania w sprawach o określone czyny
zabronione.
Sąd rejonowy rozpoznaje wszystkie sprawy, z wyjątkiem przekazanych do rozstrzygania w I
instancji.
Sąd okręgowy orzeka w I instancji w sprawach o:
➢
zbrodnie określone w Kodeksie karnym lub w innych ustawach
➢
występki określone w rozdziałach XVI i XVII KK – przestępstwa przeciwko pokojowi,
ludzkości oraz wojenne i przeciwko RP
➢
występki enumeratywnie wyliczone w art. 25 § 1 pkt 2 KPK
zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami
zabójstwo przez matkę dziecka w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu
zabicie człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia
doprowadzenie człowieka do targnięcia się na swoje życie
aborcja
spowodowanie śmierci kobiety w wyniku aborcji
spowodowanie śmierci w wyniku dokonania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu
spowodowanie śmierci w wyniku bójki bądź pobicia
spowodowanie śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób w wyniku
sprowadzenia niebezpieczeństwa powszechnego
przygotował: W.W. 26
spowodowanie śmierci w wyniku dokonania ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu
osób w wyniku sprowadzenia stanów niebezpiecznych dla życia lub zdrowia albo mienia
w wielkich rozmiarach
sprowadzenie niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia albo mienia w wielkich
rozmiarach
zawładnięcie statkiem wodnym lub powietrznym
spowodowanie śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób przez
sprowadzenie katastrofy, w tym nieumyślne
spowodowanie śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób poprzez
zanieczyszczenie środowiska, nieodpowiednie postępowanie z odpadami lub z
materiałami promieniotwórczymi
przygotowania do handlu ludźmi
spowodowanie śmierci w wyniku porzucenia małoletniego do lat 15 lub osoby
nieporadnej
nielegalne organizowanie adopcji dzieci
przygotowanie do zbrodni wzięcia zakładnika
udział w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym
umyślne ujawnienie informacji o klauzuli tajne lub ściśle tajne
nielegalne wytwarzanie, pozyskiwanie, zbywanie lub udostępnienia urządzeń lub
programów komputerowych
czyny przeciwko mieniu w postaci: (pod warunkiem, że dotyczyły mienia znacznej
wartości lub dóbr o szczególnym znaczeniu dla kultury)
kradzieży, w tym programu komputerowego
przywłaszczenia i sprzeniewierzenie
oszustwa
oszustwa komputerowego
wyrządzenie szkody w wielkich rozmiarach w wyniku nadużycia uprawnień lub
niedopełnienia obowiązków w obrocie gospodarczym
pranie brudnych pieniędzy
➢
występki, które z mocy przepisu szczególnego poddano właściwości sądu okręgowego
np. zmuszanie dziennikarza, przemocą lub groźbą, do opublikowania lub zaniechania
opublikowania materiału
Właściwość ruchoma → Sąd apelacyjny może, na wniosek sądu rejonowego, przekazać sądowi
okręgowemu, jako sądowi I instancji, sprawę o każde przestępstwo, gdy przemawia za tym
szczególna waga lub zawiłość sprawy.
Właściwość rzeczowa Trybunału Stanu obejmuje orzekanie o odpowiedzialności karnej:
1. Prezydenta TP o przestępstwa
2. Marszałka Sejmu zastępującego Prezydenta
3. członków Rady Ministrów
Właściwość miejscowa → Prawo sądu do rozpoznania danej sprawy z uwagi na miejsce zdarzenia,
które jest podstawą podejmowania danych czynności. Właściwość miejscowa określa zatem, który
z sądów danego rzędu, rzeczowo i funkcjonalnie właściwy, jest uprawniony do orzekania w danej
sprawie.
Sądy powszechne: Kryterium podstawowym jest miejsce popełnienia przestępstwa – właściwym
jest sąd, w którego okręgu popełniono przestępstwo. Miejsce popełnienia przestępstwa to miejsce,
przygotował: W.W. 27
w którym sprawca działał lub zaniechał działania albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu
nastąpił lub wg zamiaru sprawcy miał nastąpić.
Jeżeli przestępstwo popełniono na polskim statku wodnym lub powietrznym, gdy zasada powyższa
nie może być zastosowana, właściwy jest sąd macierzystego portu statku.
Gdy przestępstwo popełniono w okręgu kilku sądów, właściwy miejscowo jest ten, w którego
okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze
Jeżeli miejsca popełnienia przestępstwa nie da się ustalić lub popełniono je za granicą właściwy jest
sąd, w którego okręgu:
➢
ujawniono przestępstwo
➢
lub ujęto oskarżonego
➢
albo oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał bądź czasowo przebywał –
w zależności gdzie najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze
Jeżeli żadna z powyższych reguł nie dała możliwości ustalenia właściwości miejscowej sądu,
sprawę rozpoznaje sąd właściwy dla dzielnicy Śródmieście miasta stołecznego Warszawy.
Sądy wojskowe: Do spraw, które podlegają sądom wojskowym wg kryterium przedmiotowego
zastosowanie znajdują wyżej omówione zasady.
W sprawach podlegających sądom wojskowym ze względu na kryterium podmiotowe właściwy jest
sąd wojskowy, w okręgu którego znajduje się jednostka wojskowa, w której żołnierz pełnił służbę, a
pracownik był zatrudniony. Właściwość tutaj określa się wg chwili wszczęcia postępowania
karnego przeciw osobie – wg chwili przedstawienia zarzutów.
Właściwość z łączności spraw → Odstępstwo od właściwości miejscowej lub rzeczowej sądów
wywołane względami ekonomiki procesowej i potrzebą wszechstronnego zbadania pozostających
ze sobą w związku sprawy. Uzasadnia to połączenie kilku spraw karnych w jedno wspólne
postępowanie karne przed jednym sądem.
Wyróżniamy:
➢
łączność podmiotową
➢
łączność przedmiotową
➢
łączność mieszaną
Łączność podmiotowa → Elementem łączącym sprawy jest podmiot odpowiadający za kilka
czynów.
Jeżeli tę samą osobę oskarżono o kilka przestępstw:
➢
a sprawy te należą do właściwości sądów tego samego rzędu, właściwy jest sąd, w którego
okręgu najpierw wszczęto postępowania przygotowawcze.
➢
a sprawy należą do właściwości sądów różnego rzędu, sprawę rozpoznaje sąd wyższy.
Jeżeli sprawca przestępstwa podlegającego sądom wojskowym popełnił także przestępstwo
podlegające orzecznictwu sądów powszechnych, a przestępstwa te pozostają ze sobą w takim
związku, że dobro wymiaru sprawiedliwości wymaga ich łącznego rozpoznawania, rozpoznaje je
łącznie sąd wojskowy.
przygotował: W.W. 28
Łączność przedmiotowa → Elementem łączącym sprawy są czyny, jakich dopuściły się różne
osoby – w jednym postępowaniu ma odpowiadać kilku oskarżonych, których czyny pozostają w
związku.
Łączność mieszana → Jeden oskarżony odpowiada za kilka czynów, a drugi lub pozostali za czyn
bądź czyny pozostające w związku z choćby jednym czynem pierwszego oskarżenia.
Sąd właściwy dla sprawców jest również właściwy dla:
➢
pomocników
➢
podżegaczy
➢
innych osób, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy,
jeżeli postępowanie przeciwko nim toczy się jednocześnie (proces w kilku sprawach
znajduje się w tym samym stadium)
Jeżeli jednak zachodzą trudności w łącznym rozpoznaniu sprawy, można wyłączyć i odrębnie
rozpatrzeć sprawę poszczególnych osób lub o poszczególne czyny – wówczas sprawa rozpatrywana
jest przez sąd właściwy wg zasad ogólnych.
Właściwość z delegacji → Odstępstwo od właściwości miejscowej sądu. Właściwość ta powstaje
w wyniku decyzji odpowiedniego sądu wyższego rzędu.
Mamy trzy podstawy delegacji wynikające z KPK i jedną pozakodeksową:
➢
Art. 36 KPK: sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać sprawę innemu
sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę,
zamieszkuje blisko tego sądu, a z dala od sądu właściwego
chodzi o zaoszczędzenie kosztów procesu i realizacją zasady szybkości postępowania
➢
Art. 37 KPK: Sąd Najwyższy może, z inicjatywy właściwego sądu, przekazać sprawę do
rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru
sprawiedliwości
➢
Art. 43 KPK: jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym sądzie jest
niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu.
➢
Art. 11a przepisów wprowadzających KPK: sąd apelacyjny może na wniosek sądu
właściwego przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, gdy w sądzie miejscowo
właściwym nie jest możliwe rozpoznanie tej sprawy w terminie zabezpieczającym
uniknięcie przedawnienia karalności przestępstwa
Badanie właściwości → Sąd bada swoją właściwość z urzędu i w razie stwierdzenia swej
niewłaściwości przekazuje sprawę innemu sądowi lub organowi.
Jeżeli to, że sąd jest miejscowo niewłaściwy lub właściwy jest sąd niższego rzędu ustalono dopiero
na rozprawie, to można przekazać sprawę innemu sądowi jedynie wtedy, gdy powstaje konieczność
odroczenia rozprawy. Ale jeżeli sąd na rozprawie ustali, iż właściwy jest sąd wyższego rzędu lub
sąd szczególny, musi, niezależnie od okoliczności, przekazać mu sprawę. Bo wydanie orzeczenia
przez sąd niższego rzędu lub sąd powszechny w takiej sytuacji byłoby bezwzględną przyczyną
odwoławczą.
Na postanowienie w kwestii właściwości służy zażalenie.
Spór o właściwość → Sytuacja, gdy:
➢
więcej niż jeden sąd uważa się za właściwy do rozpoznania danej sprawy (spór pozytywny)
przygotował: W.W. 29
➢
żadne z sądów nie uznaje się za właściwy do jej rozpoznania (spór negatywny)
Spór o właściwość możliwy jest tylko między sądami tego samego rzędu i dotyczy jedynie
właściwości miejscowej.
Spory rozstrzyga sąd wyższy nad sądem, który pierwszy wszczął spór:
➢
spór pozytywny – sąd, który później uznał swoją właściwość
➢
spór negatywny – sąd, który odmówił przyjęcia sprawy przekazanej mu przez sąd
równorzędny
W czasie trwania sporu każdy z sądów zobowiązany jest do podejmowania czynności
niecierpiących zwłoki.
PROCESOWE ORGANY WEWNĄTRZSĄDOWE
Organem procesowym może być również organ wewnątrzsądowy – gdy Kodeks powierza mu
rozstrzyganie określonych kwestii procesowych lub procesowo-porządkowych w toku
postępowania.
Organy wewnątrzsądowe to:
➢
prezes sądu
➢
przewodniczący wydziału
➢
przewodniczący składu orzekającego
➢
upoważniony sędzia
Prezes sądu → Należy do niego m.in.:
➢
kontrola wymagań formalnych aktu oskarżenia
➢
wstępna kontrola merytoryczna oskarżenia
➢
wyznaczenie rozprawy i składu orzekającego
➢
doręczenie przyjętego aktu oskarżenia oskarżonemu
➢
uwzględnianie wniosków dowodowych stron przez rozprawą
➢
wstępna kontrola środka odwoławczego, kasacji, wniosku o wznowienie
➢
ustanawianie obrońcy z urzędu w postępowaniu przygotowawczym i w toku rozprawy
Funkcje prezesa sądu, w zakresie, w jakim nie wymaga to wydawania postanowień, może
wykonywać także przewodniczący wydziału lub upoważniony sędzia, wydając zarządzenia.
Przewodniczący składu orzekającego → Kodeks powierza mu kierowanie rozprawą i czuwanie
nad prawidłowym jej przebiegiem. Dlatego uprawniony jest do wydawania stosownych zarządzeń,
od których służy odwołanie do składu orzekającego.
SKŁAD SĄDU
Rozprawa w I instancji → podstawowy skład sądu na to skład jednoosobowy – jeżeli ustawa nie
stanowi inaczej. Ale sąd może postanowić o poszerzonym składzie – trzyosobowym – w razie
szczególnej zawiłości sprawy (poszerzenie nie jest możliwe w trybie uproszczonym).
W sprawach o zbrodnie przewiduje się skład ławniczy:
➢
jeden sędzia i dwóch ławników
➢
dwóch sędziów i trzech ławników – gdy czyn zagrożony jest karą dożywotniego
pozbawienia wolności
przygotował: W.W. 30
Rozprawa apelacyjna i kasacyjna → Podstawowy skład to skład trzech sędziów – chyba że
ustawa stanowi inaczej. Apelacja od wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia
wolności – pięciu sędziów. Przy rozpoznawaniu apelacji w sądzie okręgowym możliwy skład
jednoosobowy – na zarządzenie prezesa sądu, gdy sprawa w I instancji była rozpatrywana w trybie
uproszczonym.
W SN przy rozpoznawaniu kasacji możliwy jest również (poza składem 3 lub 5-osobowym):
➢
skład jednoosobowy – gdy ustawa nie wymaga wydania wyroku
➢
skład siedmiu sędziów – jeżeli kasacja dotyczy orzeczenia SN (jeżeli takie orzeczenie
zostało wydane w składzie jednego sędziego, to kasację rozpatruje skład 3 sędziów)
Wyznaczanie sędziów → Wyznacza się ich w kolejności wg wpływy sprawy oraz jawnej dla stron
listy sędziów danego sądu (wydziału). Możliwe odstępstwo od takiej kolejności: pominięcie
sędziego z powodu choroby lub innej ważnej przeszkody – należy to zaznaczyć w zarządzeniu o
wyznaczeniu rozprawy.
Losowanie składu: na wniosek prokuratora lub obrońcy w razie zarzutu zbrodni zagrożonej karą 25
lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności.
Trybunał Stanu → I instancja: przewodniczący i czterech sędziów. II instancja: przewodniczący i
sześciu sędziów (z wyłączeniem tych, którzy uczestniczyli w I instancji)
Skład sądu na posiedzeniach → I instancja (sądy rejonowe i okręgowe): jeden sędzia. Apelacyjne
i Sąd Najwyższy: trzech sędziów (możliwy skład 1-osobowy w czasie przerwy w rozprawie – bo
orzeczenia wydawane w czasie takiej przerwy wydaje się w takim samym składzie jak na
rozprawie)
Sędzia dodatkowy → Możliwe jest wyznaczenie do rozprawy jednego sędziego dodatkowego i
jednego lub dwóch ławników dodatkowych – gdy istnieje przypuszczenie, że rozprawa trwać
będzie dłuższy czas. Biorą oni udział w rozprawie, ale w naradzie i głosowaniu uczestniczą tylko
wtedy, gdy nie może wziąć w nim udział sędzia lub ławnik.
WYŁĄCZENIE SĘDZIEGO
Instytucja wyłączenia sędziego jest gwarancją zasady obiektywizmu postępowania i ma chronić
strony przed stronniczością sędziego.
Dwie grupy przypadków wyłączenia sędziego:
➢
wyłączenie z mocy prawa
➢
wyłączenie na wniosek
Wyłączenie z mocy prawa → Następuje, jeżeli:
➢
sprawa dotyczy sędziego bezpośrednio
➢
sędzia jest małżonkiem strony, pokrzywdzonego, ich obrońcy, pełnomocnika,
przedstawiciela ustawowego lub pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób
powody wyłączenia trwają także po ustaniu małżeństwa lub wspólnego pożycia
➢
sędzia jest dla strony lub jej procesowego reprezentanta krewnym, powinowatym w linii
prostej, powinowatym w linii bocznej do stopnia pomiędzy dziećmi ich rodzeństwa, lub jest
związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki albo kurateli
przygotował: W.W. 31
powody wyłączenia trwają także po ustaniu adopcji, kurateli, opieki
➢
sędzia był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, był w tej samej sprawie przesłuchany
w charakterze świadka, występował w tej sprawie jako biegły
➢
sędzia brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel
ustawowy strony, prowadził postępowanie przygotowawcze
➢
sędzia brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie
➢
sędzia brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone albo w wydaniu orzeczenia,
co do którego wniesiono sprzeciw
➢
sędzia prowadził mediację
➢
sędzia brał udział w wydaniu orzeczenia objętego wnioskiem o wznowienie lub
zaskarżonego w trybie kasacji - nie może orzekać jedynie co do tego wniosku lub tej kasacji
(a więc nie ulega ogólnemu wyłączeniu od udziału w sprawie, jak w przypadku pozostałych
przesłanek)
➢
oddzielna podstawa z art. 517 KPK: sędzia, który brał udział w wydaniu w trybie
przyspieszonym postanowienia o przekazaniu sprawy prokuratorowi do postępowania
przygotowawczego z uwagi na niedopuszczalność postępowania przyspieszonego ze
względu na możliwość wymierzania oskarżonemu kary powyżej 2 lat pozbawienia
wolności, jest z mocy prawa wyłączony od dalszego udziału w sprawie
Wyłączenie na wniosek → Sędzia podlega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że
mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie.
Powołujący się na ten powód powinien wykazać istnienie okoliczności, która wywołują taką
uzasadnioną wątpliwość.
Tryb wyłączenia → Sędzia, który uznaje, iż zachodzi przyczyna wyłączająca go z mocy prawa,
wyłącza się sam, składając oświadczenie na piśmie do akt, a na jego miejsce wstępuje inny sędzia.
Wyłączenie może też nastąpić:
➢
na żądanie sędziego
jeżeli sędzia wnosi ze względu na inne okoliczności, mogące wywoływać uzasadnioną
wątpliwość co do jego bezstronności
żądanie musi wykazywać okoliczność uzasadniającą wyłączenie
➢
z urzędu
istnieją powody do wyłączenia sędziego z mocy prawa, a sędzia sam się nie wyłączył
lub strona złożyła wniosek, ale w zakresie przesłanek wyłączenia z mocy prawa
➢
na wniosek strony
jeżeli strona wnosi ze względu na inne okoliczności, mogące wywoływać uzasadnioną
wątpliwość co do bezstronności sędziego
wniosek musi wykazywać okoliczność uzasadniającą wyłączenie
wniosek złożony po rozpoczęciu przewodu sądowego, pozostawia się bez rozpoznania,
chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po
rozpoczęciu tego przewodu
sędzia, co do którego zgłoszono taki wniosek może złożyć do akt stosowne
oświadczenie na piśmie i powstrzymać się od udziału w sprawie – ale jest zobowiązany
do podjęcia czynności niecierpiących zwłoki
przygotował: W.W. 32
W przedmiocie wyłączenia (poza samowyłączeniem się sędziego) orzeka na posiedzeniu sąd, przed
którym toczy się postępowanie, wydając stosowne postanowienie.
Wyłączeniu na zasadach nawiązujących do postanowień dotyczących wyłączenia sędziego
podlegają:
➢
ławnicy
➢
prokurator
➢
inne osoby prowadzące postępowanie przygotowawcze
➢
inni oskarżyciele publiczni
➢
protokolant
➢
stenograf
➢
biegły
➢
tłumacz
PROKURATURA I PROKURATOR
Zadania prokuratora
→
W polskim systemie postępowania karnego prokurator pełni kilka ról.
Może występować jako:
➢
organ prowadzący postępowanie przygotowawcze
prowadzi śledztwo obligatoryjnie prokuratorskie – nikt inny takiego śledztwa prowadzić
nie może (w przypadkach wskazanych w art. 309 pkt 2 i 3 KPK)
może prowadzić śledztwo w sytuacjach, w których niekoniecznie jest ono
prokuratorskie, ale może je też powierzyć Policji (art. 311 KPK)
może prowadzić dochodzenie (art. 325a § 1)
może zdecydować o formie prowadzonego postępowania (postanowić o śledztwie
zamiast dochodzenia, mimo że przepisy ogólne wskazują, iż postępowanie
przygotowawcze powinno być prowadzone w formie dochodzenia)
może zlecić innym organom przeprowadzenie określonych czynności na zasadzie
substytucji, mimo że postępowanie prowadzi sam
➢
organ nadzorujący postępowanie przygotowawcze prowadzone przez inne organy (art.
326 KPK)
zatwierdza postanowienia wydawane przez organy prowadzące postępowanie
może zażądać wglądu do akt
może udzielać wytycznych, poleceń, co w sprawie należy zrobić
może decydować o kolejności podejmowanych czynności
może pomagać w rozstrzygnięciu zagadnień prawnych
➢
oskarżyciel publiczny – strona postępowania karnego (art. 45 § 1 KPK)
Obecność prokuratora jako oskarżyciela publicznego w I instancji jest obowiązkowa (w
trybie uproszczonym obecność prokuratora nie jest obowiązkowa).
wnosi skargę, inicjując postępowanie sądowe
może odstąpić od wniesionej skargi, ale odstąpienie w trybie publicznoskargowym nie
wiąże sądu, pomimo odstąpienia prokurator musi być na każdej kolejnej rozprawie, w
trybie prywatnoskargowym odstąpienie oskarżyciela prywatnego wiąże sąd
➢
rzecznik interesu publicznego
Zadania prokuratury → Ogólnie, zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz
przygotował: W.W. 33
czuwanie nad ściganiem przestępstw.
Następnie możemy wskazać w sposób bardziej szczegółowy zadania prokuratury:
➢
prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego zmierzającego do
wykrycia przestępstwa
➢
koordynowanie działalności innych organów powołanych do ścigania przestępstw
➢
prowadzenie badań w zakresie problematyki przestępczości, jej zwalczania i zapobiegania
oraz współdziałanie z innymi organami i organizacjami w zapobieganiu przestępczości
➢
sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami
Struktura prokuratury → Prokuraturę stanowią:
➢
Prokurator Generalny
➢
podlegli Prokuratorowi Generalnemu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek
organizacyjnych prokuratury
➢
prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu
Po reformie dokonanej ustawą z 9-go października 2009 r. o zmianie ustawy o prokuraturze i
niektórych innych ustaw, która weszła w życie 30 marca 2010 r., funkcja Prokuratora Generalnego
została oderwana od funkcji Ministra Sprawiedliwości. Ustawą tą zlikwidowano Prokuraturę
Krajową, wchodzącą dotąd w skład Ministerstwa Sprawiedliwości, a w jej miejsce utworzono
Prokuraturę Generalną.
Prokurator Generalny powoływany jest obecnie na 6-letnią kadencję przez Prezydenta RP spośród
dwóch kandydatów przedstawianych mu przez Krajową Radę Sądownictwa i Krajową Radę
Prokuratorów (przy pierwszym powołaniu Prokuratora Generalnego obu kandydatów wskazała
Krajowa Rada Sądownictwa). Kandydat na PG musi posiadać co najmniej 10-letni staż w zakresie
orzekania w sprawach karnych.
PG powołuje prokuratorów apelacyjnych i okręgowych oraz ich zastępców (na 6-letnią kadencję)
oraz prokuratorów rejonowych i ich zastępców (na 4-letnią kadencję).
Zasady funkcjonowania prokuratury → Działalność prokuratury opiera się na zasadach, które
można przedstawić parami:
➢
zasada jednolitości i indyferencji
➢
zasada centralizmu i hierarchicznego podporządkowania
➢
zasada niezależności i samodzielności
Zasada jednolitości → Zasada ta oznacza, że prokuratura jest jednolitym organem państwa, a
działania każdego z prokuratorów są na zewnątrz działaniem prokuratury.
Wynika z tego, że podział czynności w prokuraturze jest sprawą wewnętrzną prokuratury. Ale
należy przy tym pamiętać, że przepis szczególne może wyraźnie upoważniać wyłącznie ściśle
określonego prokuratora (danego szczebla) do działania i wtedy tylko wskazany prokurator może
podjąć daną czynność.
Przykład: Tylko Prokurator Generalny może uchylić prawomocne postanowienie o umorzeniu dochodzenia, czy
śledztwa.
Zasada indyferencji
→ Jest konsekwencją zasady jednolitości i oznacza, że z prawnego punktu
przygotował: W.W. 34
widzenia jest obojętne, który prokurator dokonał danej czynności, co powoduje, że zmiana
prokuratora w toku postępowania nie wpływa na ważność lub skuteczność procesową czynności.
Przy czym należy pamiętać, że:
➢
zasada nie dotyczy zastępstwa w czynnościach powierzonych prokuratorowi określonego
szczebla (nie może go zastępować prokurator innego szczebla)
➢
uprawnienia prokuratora wojskowego nie mogą być realizowane przez prokuratora
powszechnego i uprawnienia prokuratora powszechnego nie mogą być realizowane przez
prokuratora wojskowego
➢
asesor prokuratorski nie może dokonać czynności prokuratora, odnośnie do których nie
wolno wyposażyć go w votum (sfera zakazana określonych podmiotów
wewnętrzprokuratorskich)
Zasada centralizmu → Zasada ta oznacza, że prokuratura jako całość podporządkowana jest
Prokuratorowi Generalnemu. Prokurator Generalny kieruje działalnością prokuratury osobiście lub
przez swoich zastępców oraz wydaje zarządzenia, wytyczne i polecenia (ale nie mogą one dotyczyć
treści czynności procesowych – art. 10 pkt 2 ustawy o prokuraturze).
Zasada hierarchicznego podporządkowania → Zasada to oznacza podporządkowanie prokuratorów
niższego szczebla prokuratorom nadrzędnym (wyższego rzędu), ale także podporządkowanie
prokuratorów - w ramach poszczególnych jednostek prokuratury – bezpośredniemu przełożonemu.
Z zasadą hierarchicznego podporządkowania związane są dwie dodatkowe reguły: zasada dewolucji
i zasada substytucji.
Zasada dewolucji → Oznacza możliwość przejęcia przez prokuratora przełożonego
czynności od prokuratora podwładnego do własnego prowadzenia.
Zasada substytucji → Oznacza możliwość zlecenia podległym prokuratorom wykonania
czynności leżących w ich kompetencjach, chyba że ustawa zastrzega daną czynność wyłącznie do
właściwości zlecającego.
Przykład: Tylko Prokurator Generalny może uchylić prawomocną decyzję o umorzeniu postępowania
przygotowawczego z uwagi jej niezasadność.
Zasada niezależności → Zasada ta oznacza, że prokurator nie musi uzyskiwać dla swych czynności
uprzedniej aprobaty przełożonego ani też zatwierdzenia tych czynności.
Nie należy mylić pojęć niezależności i niezawisłości. Prokurator nie jest niezawisły. Niezawisłość
oznacza bowiem podległość jedynie Konstytucji i ustawom, a prokurator musi również wykonywać
zarządzenia, wytyczne i polecenia przełożonych (które nie mogą jednak dotyczyć treści czynności
procesowych). Jeżeli prokurator bezpośrednio przełożony uznaje potrzebę zmiany lub uchylenia
decyzji podległego mu prokuratora, to podejmuje osobiście nową decyzję, a tylko w szczególnie
uzasadnionych wypadkach może polecić temu prokuratorowi przygotowanie projektu nowej decyzji
wg przekazanych na piśmie wytycznych, przy czym sam następnie taką nową decyzję podpisuje.
Należy pamiętać, że każdy prokurator może też samodzielnie, gdy w postępowaniu sądowym, w
którym występuje, ujawnią się nowe okoliczności, podjąć decyzję co do dalszego toku sprawy. Jest
to przejaw zasady samodzielności, która towarzyszy zasadzie niezależności od 1996 r.
Przykład: Prokurator może odstąpić od oskarżenia, czy niepopierania oskarżenia w razie zmiany przez sąd kwalifikacji
prawnej czynu na przestępstwo ścigane skargą prywatną.
przygotował: W.W. 35
Niezależność prokuratorów gwarantują liczne przepisy, jak chociażby:
➢
immunitet formalnoprawny
➢
zakaz piastowania innych stanowisk i wykonywania zajęć, które by przeszkadzały w
pełnieniu obowiązków prokuratora lub uchybiały godności urzędu albo podważały zaufanie do
jego bezstronności
➢
zakaz przynależności do partii politycznych i brania udziału w działalności politycznej
➢
zakaz sprawowania mandatu posła lub senatora
Prokuratora obowiązuje zasada bezstronności i równego traktowania wszystkich obywateli. Dlatego
prokurator jako prowadzący postępowanie przygotowawcze oraz jako oskarżyciel publiczny
podlega wyłączeniu na podobnych zasadach jak sędzia, z tym że o wyłączeniu decyduje prokurator
bezpośrednio przełożony.
POLICJA I INNE ORGANY ŚCIGANIA
Policja → Jej status normuje ustawa o Policji z 6 kwietnia 1990 r. Definicja ustawowa:
umundurowana i uzbrojona formacja służąca społeczeństwu i przeznaczona do ochrony
bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Składa się z:
➢
kilku rodzajów służb
służba kryminalna
służba prewencyjna
służby pomocnicze
➢
oddziałów prewencji
➢
pododdziałów antyterrorystycznych
➢
policji sądowej
faktycznie funkcjonuje w sądach i prokuratorach powszechnych, ale organizacyjnie w
strukturze komend wojewódzkich Policji i Komendy Stołecznej Policji
pełni funkcje ochronne i rolę pomocnika organu procesowego
głównym zadaniem jest doprowadzanie osób wezwanych i wykonywanie zarządzeń
organu w celu utrzymania powagi sądu
Zorganizowana jest na zasadzie jednoosobowego kierownictwa – dowodzi nią komendant Główny
Policji, podlegający Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji, a mianowany na jego
wniosek przez Prezesa RM.
Policja wykonuje polecenia sądu i prokuratora oraz prowadzi pod nadzorem prokuratora śledztwo
lub dochodzenie w granicach określonych w ustawie:
➢
Policja prowadzi dochodzenie, chyba że prowadzi je prokurator
➢
Prokurator prowadzi śledztwo, które może jednak w całości lub w określonym zakresie albo
odnośnie do tylko określonych czynności powierzyć Policji
Oprócz czynności dochodzeniowo-śledczych (procesowych) w postępowaniu przygotowawczym,
Policja może dokonywać również czynności operacyjno-rozpoznawczych (pozaprocesowych - na
podstawie ustawy o Policji)
Przepisy nie zastrzegają określonych czynności procesowych i pozaprocesowych dla określonych
funkcjonariuszy Policji. Wewnętrzny podział zadań i kompetencji jest sprawą Policji, w którą inne
przygotował: W.W. 36
podmiotu nie mogą ingerować.
AGENCJA BEZPIECZEŃSTA WEWNĘTRZNEGO I AGENCJA WYWIADU
Agencje te zastąpiły w 2002 r. Urząd Ochrony Państwa funkcjonujący od 1990 r.
Do zadań ABW należy m.in. rozpoznawanie i wykrywanie przestępstw oraz ściganie sprawców:
➢
szpiegostwa, terroryzmu, bezprawnego ujawnienia lub wykorzystania informacji
niejawnych i innych przestępstw godzących w bezpieczeństwo państwa
➢
godzących w podstawy ekonomiczne państwa
➢
korupcji osób pełniących funkcje publiczne, gdy może to godzić w bezpieczeństwo państwa
➢
w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami oraz usługami o znaczeniu
strategicznym dla bezpieczeństwa państwa
➢
nielegalnego wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją, materiałami
wybuchowymi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami
psychotropowymi w obrocie międzynarodowym
W zakresie tych zadań funkcjonariusze Agencji wykonują czynności operacyjno-rozpoznawcze
(pozaprocesowe) oraz dochodzeniowo-śledcze (procesowe). Przy ich wykonywaniu przysługują im
uprawnienia procesowe Policji wynikające z KPK.
Centralnym organem Agencji są ich Szefowie, podlegający premierowi. Strukturę Agencji
wyznacza zarządzenie premiera.
CENTRALNE BIURO ANTYKORUPCYJNE (CBA)
Utworzone ustawą z 2006 r. Na jego czele stoi Szef CBA powoływany na 4-letnią kadencję przez
premiera po zasięgnięciu odpowiednich opinii.
Ustawa wskazuje szczegółowo jakie przestępstwa ''interesują'' CBA.
Funkcjonariusze CBA wykonują czynności operacyjno-rozpoznawcze, kontrolne i analityczno-
informacyjne. Na mocy art. 312 KPK przysługują im uprawnienia Policji, ale tylko w zakresie ich
właściwości wynikającej z ustawy o CBA.
INNE ORGANY ŚCIGANIA
Żandarmeria Wojskowa → W sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych,
uprawnienia Policji dotyczą także ŻW.
Strukturę i zadania ŻW reguluje ustawa z 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach
porządkowych. Do zadań należy m.in. wykrywanie przestępstw i wykroczeń popełnionych przez
wskazane w ustawie osoby, a realizuje je ona także poprzez wykonywanie czynności procesowych
w zakresie i na zasadach przewidzianych w przepisach o postępowaniu karnym i karnym
skarbowym oraz wykonując polecenia sądu i prokuratora.
Na czele ŻW stoi Komendant Główny ŻW podlegający Ministrowi Obrony Narodowej.
Straż Graniczna →Działa na podstawie ustawy z 1990 r. o Straży Granicznej. Na mocy art. 312
KPK przysługują jej uprawnienia Policji.
Zadaniem Straży Granicznej jest ochrona granic oraz rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie
przestępstw oraz ściganie ich sprawców w zakresie określonym ustawą o ochronie granicy
przygotował: W.W. 37
państwowej i innymi ustawami.
Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2003 r. upoważnia Straż Graniczną do prowadzenia
dochodzeń oraz wnoszenia i popierania aktu oskarżenia w I instancji w sprawach o przestępstwa
enumeratywnie w tym rozporządzeniu wyliczone.
Organy finansowe → Są nimi:
➢
organy kontroli skarbowej
➢
urzędy skarbowe
➢
urzędy celne
Organy kontroli skarbowej prowadzą postępowanie przygotowawcze w trybie i na zasadach
określonych w KPK i KKS w sprawach z zakresu kontroli skarbowej.
Urzędy skarbowe i urzędy celne prowadzą postępowanie przygotowawcze w sprawach o czyny
zabronione z zakresu przestępstw skarbowych – ze sfery prawa podatkowego, dewizowego, celnego
oraz gier i zakładów wzajemnych.
Nieprokuratorskie i niepolicyjne organy dochodzenia oraz nieprokuratorscy oskarżyciele
publiczni w trybie uproszczonym → Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 2003 r
upoważnia określone organy do prowadzenia dochodzeń i oskarżenia przed sądem I instancji:
➢
Inspekcja Handlowa
➢
Państwowa Inspekcja Sanitarna
➢
Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej
➢
Straż Graniczna
➢
urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej
Ustawy szczególne upoważniają określone organy do prowadzenia dochodzeń i oskarżania w I
instancji, a także do zaskarżania zapadłych wyroków i działania przed sądem odwoławczym:
➢
Straż Leśna
➢
Państwowa Straż Łowiecka
Nie są organami postępowania karnego → Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Służby
Wywiadu Wojskowego. Ale Służba Kontrwywiadu Wojskowego może jednak prowadzić, za zgodą
sądu Okręgowego w Warszawie, kontrolę operacyjną i zakup kontrolowany.
POMOCNICY PROCESOWI
Pomocnik procesowy to podmiot, który realizuje określone przez przepisy prawa karnego
procesowego zadania, ułatwiające organom procesowym wykonywanie ich funkcji lub warunkujące
prawidłowe ich realizowanie. Pomocnikami procesowymi są:
Protokolant → Osoba sporządzająca protokół z protokołowanej czynności procesowej. Protokół z
rozprawy spisuje:
➢
aplikant
➢
lub pracownik sekretariatu sądu
➢
może go też spisać asesor sądowy nienależący do składu sądzącego.
Pozostałe protokoły może spisać ponadto:
➢
osoba przybrana w charakterze protokolanta przez prowadzącego czynność lub sam
przygotował: W.W. 38
➢
przeprowadzający czynność
Protokolant musi być bezstronny, dlatego podlega wyłączeniu z tych samych powodów co sędzia. O
wyłączeniu orzeka w toku rozprawy lub posiedzenia sąd, a w innych wypadkach osoba, która
przeprowadza czynność protokołowaną
Protokolant zobowiązany jest odnotowywać przebieg czynności z możliwą dokładnością. Zawsze
też podpisuje protokół.
W trybie uproszczonym, w razie nieobecności oskarżyciela, protokolant odczytuje akt oskarżenia.
Stenograf → Osoba sporządzająca stenogram z czynności, który następnie przekłada na pismo
zwykłe. Stenograf podpisuje sam stenogram jak i jego przekład.
Podlega wyłączeniu z tych samych powodów co sędzia.
Tłumacz → Przekaźnik informacji płynącej z osobowego źródła dowodowego, z którym nie można
się porozumieć w języku polskim lub przekładający pisma na język polski lub z tego języka.
Tłumacza należy zapewnić oskarżonemu (podejrzanemu), jeżeli nie włada w wystarczającym
stopniu językiem polskim. Tłumacza należy wezwać do czynności z udziałem oskarżonego. W
takim wypadku koszty udziału tłumacza w procesie ponosi w całości Skarb Państwa.
Ponadto tłumacza należy wezwać:
➢
jeżeli zachodzi potrzeba przesłuchania osoby głuchej lub niemej, gdy nie wystarcza
porozumienie się z nią za pomocą pisma, albo osoby niewładającej językiem polskim
➢
gdy konieczne jest przetłumaczenie pisma na język polski lub odwrotnie
➢
jeżeli zachodzi potrzeba zapoznania oskarżonego z treścią przeprowadzonego dowodu
W tych przypadkach koszty udziału tłumacza w procesie pokrywa Skarb Państwa, ale tylko
tymczasowo – w razie skazania obciąża się nimi skazanego.
Od tłumacza wymaga się obiektywizmu, dlatego stosuje się doń odpowiednio przepisy o biegłych.
Nie może być zatem tłumaczem, osoba, która:
➢
była świadkiem czynu lub została powołana w sprawie w charakterze świadka
➢
uczestniczyła w sprawie w roli prokuratora, prowadzącego postępowanie przygotowawcze,
obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela strony
➢
jest zainteresowana wynikiem sprawy bezpośrednio
➢
jest małżonkiem, krewnym lub powinowatym strony lub ich przedstawiciela procesowego
albo pozostaje ze stroną lub jej przedstawicielem we wspólnym pożyciu
➢
gdyby była świadkiem, miałaby prawo odmówić złożenia zeznać lub być zwolniona od
zeznawania
➢
co do której działa bezwzględny zakaz dowodowy z art. 178 KPK
➢
co do której ujawnią się powody osłabiające zaufanie do jej bezstronności lub wiedzy
W razie pojawienia się okoliczności wskazujących, że dana osoba nie może być tłumaczem, organ,
który go powołał, powinien powołać innego tłumacza. Tłumaczenia dokonane przez
dotychczasowego tłumacza nie powinny być brane pod uwagę.
przygotował: W.W. 39
Specjaliści → Osoby wezwane do udziału w:
➢
oględzinach
➢
przesłuchiwaniu na odległość z użyciem odpowiednich środków technicznych
➢
eksperymencie
➢
ekspertyzie
➢
zatrzymaniu rzeczy albo przeszukaniu, w celu wykonania niezbędnych czynności
technicznych
Specjaliści nie są źródłem dowodowym. Ale gdy zajdzie taka potrzeba, mogą być przesłuchani jako
świadkowie odnośnie przeprowadzonych przez nich czynności i w tym zakresie staną się
osobowym źródłem dowodowym.
Specjalistą może być funkcjonariusz organu procesowego lub inna osoba.
Do specjalistów stosuje się odpowiednio przepisy o biegłych – ale nie trzeba wydawać
postanowienia w celu ich powołania i nie składają oni pisemnej opinii lub sprawozdania.
Kurator sądowy → Kurator sądowy przeprowadza wywiad środowiskowy na zarządzenie sądu, a
w postępowaniu przygotowawczym także na zarządzenie prokuratora.
Do kuratora powołanego do przeprowadzenia wywiadu stosuje się odpowiednio przepisy o
wyłączeniu sędziego.
Kuratorowi przysługuje wynagrodzenie – wchodzi ono do wydatków wykładanych tymczasowo
przez Skarb Państwa jako element kosztów procesu.
Mediator → Osoba działająca na zewnątrz procesu – postępowanie mediacyjne prowadzone jest
poza postępowaniem karnym.
Wykaz mediatorów prowadzi przeze sądu okręgowego. Mediatorem może być osoba fizyczna lub
instytucja.
Postępowania mediacyjnego nie może prowadzić osoba, co od której zachodzą okoliczności do jej
wyłączenia z art. 40 – 42 KPK (wyłączenie sędziego).
Konwojent Policji → Osoba, która doprowadza oskarżonego pozbawionego wolności lub świadka
pozbawionego jej w innej sprawie do dyspozycji organu procesowego i pilnuje go.
przygotował: W.W. 40
Strony postępowania karnego
POJĘCIE STRONY I RODZAJE STRON
Przyjmuje się, że stronami postępowania karnego są ci jego uczestnicy, którzy:
➢
działają w procesie we własnym imieniu
➢
mając interes prawny w określonym rozstrzygnięciu w przedmiocie procesu
Stronami są zatem:
➢
w postępowaniu sądowym
oskarżyciel publiczny
oskarżyciel posiłkowy
oskarżyciel prywatny
powód cywilny
oskarżony
➢
w postępowaniu przygotowawczym
podejrzany
pokrzywdzony
Istnieją jeszcze tzw. quasi-strony, czyli podmioty, których Kodeks nie traktuje wprawdzie jako
strony, lecz nadaje im niektóre ich uprawnienia.
Rodzaje stron → Wyróżniamy:
➢
strony czynne i bierne
strony czynne – występujące z żądaniem o rozstrzygnięciu w przedmiocie
odpowiedzialności
oskarżyciele
powód cywilny
strona bierna – osoba, przeciwko której żądanie jest wysuwane
podejrzany
oskarżony
➢
strony zasadnicze i szczególne
strony zasadnicze – charakterystyczne dla procesu powszechnego
strony szczególne – występujące jedynie w określonych odmianach postępowania
karnego (np. w postępowaniu karnym skarbowym występuje posiłkowo
odpowiedzialny)
➢
strony karne (podstawowe) i stronę cywilną
strony karne – te, których dotyczy rozstrzygnięcie w przedmiocie odpowiedzialności
karnej
oskarżyciele
oskarżony
podejrzany
pokrzywdzony
strona cywilna – powód cywilny dochodzący roszczeń cywilnych w procesie karnym
przygotował: W.W. 41
➢
strony zastępcze i strony nowe
strona zastępcza – podmiot, który na mocy upoważnienia ustawowego może przejąć
uprawnienia pokrzywdzonego, gdy ten ostatni nie był jeszcze stroną procesu – zmarł
przed uzyskaniem statusu strony
każda z osób najbliższych dla zmarłego (gdy jedna z takich osób ''zadziała'',
pozostałe tracą swój tytuł do działania)
strona nowa – osoba, która wstępuje w prawa zmarłego pokrzywdzonego, który był już
stroną postępowania
każda z osób najbliższych dla zmarłego
Zdolność procesowa, legitymacja procesowa, zdolność do podejmowania czynności
procesowych, legitymacja do działań w procesie za stronę lub obok strony → By móc być
stroną w procesie karnym, należ posiadać:
➢
zdolność procesową
zdolność bycia stroną w ogóle
ma charakter abstrakcyjny
zdolność procesową do bycia stroną czynną mają:
osoba fizyczna – w tym małoletnia
osoba prawna
podmiot niemający osobowości prawnej
do bycia oskarżycielem publicznym jedynie prokurator i inne ustawowo uprawnione
organy
zdolność procesową do bycia stroną bierną ma:
osoba fizyczna, która ukończyła 17 lat, a wyjątkowo ukończyła 15 lat
➢
legitymację procesową
uprawnienie bycia określoną stroną w konkretnym procesie
po stronie biernej wiąże się z wysunięciem wobec określonej osoby fizycznej zarzutu
popełnienia przestępstwa lub wystąpienia z takim oskarżeniem do sądu
po stronie czynnej legitymacja wynika z posiadania określonych przymiotów
wskazanych przez przepisy procesowe
oskarżycielem prywatnym, posiłkowym lub powodem cywilnym może być jedynie
osoba pokrzywdzona przestępstwem zarzucanym oskarżonemu, a w razie śmierci
pokrzywdzonego – osoba najbliższa dla zmarłego
oskarżycielem publicznym może być tylko prokuratora
Oprócz zdolności procesowej i legitymacji procesowej wyodrębniamy:
➢
zdolność do podejmowania czynności procesowych
możliwość osobistego działania przez stronę w postępowaniu
posiada:
pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona osoba fizyczna
•
za pokrzywdzonego będącego małoletnim lub ubezwłasnowolnionym całkowicie
bądź częściowo jego prawa wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod
której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje
•
gdy pokrzywdzony nie jest osobą fizyczną, czynności procesowych dokonuje
organ uprawniony do działania w jego imieniu
•
oskarżony
– choćby nieletni lub ubezwłasnowolniony – ma możliwość
podejmowania czynności procesowych we własnym procesie, a przedstawiciel
przygotował: W.W. 42
ustawowy lub osoba sprawująca pieczę mogą działać obok oskarżonego
➢
legitymację do działań w procesie za stronę lub obok strony
możliwość występowania jako przedstawiciel lub organ strony
posiadają:
przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego lub oskarżonego – z mocy prawa
obrońca i pełnomocnik – jeśli dysponują stosownym pełnomocnictwem
Współuczestnictwo procesowe → Zachodzi wówczas, gdy mamy do czynienia z wielością stron –
czy to po stronie biernej, czy czynnej. Po stronie czynnej, chodzi głównie o wielość
pokrzywdzonych w tej samej roli procesowej.
Kumulacja roli kilku stron → Możliwa, choć w ograniczonym zakresie. Pokrzywdzony może w
jednym procesie wystąpić jednocześnie w roli oskarżyciela posiłkowego i powoda cywilnego albo
oskarżyciela prywatnego i powoda cywilnego. Dopuszczalne również oskarżenie wzajemne w
ramach oskarżenia prywatnego – oskarżony staje się w tym samym postępowaniu oskarżycielem
prywatnym, ale są to dwie sprawy rozpatrywane łącznie.
Możliwa jest również kumulacja roli strony z rolą innego uczestnika postępowania. Pokrzywdzony
może być jednocześnie przesłuchany w charakterze świadka.
OSKARŻYCIEL PUBLICZNY
Oskarżyciel publiczny to organ państwowy, który we własnym imieniu wnosi i (lub) popiera
oskarżenie w sprawach o przestępstwa, które ustawa nakazuje lub zezwala ścigać skargą publiczną.
Chodzi tutaj o przestępstwa:
➢
ścigane z urzędu
➢
ścigane z urzędu, lecz na wniosek
➢
prywatnoskargowe
w razie objęcia ich ściganiem z uwagi na interes społeczny
objęcie ściganiem może przyjąć formę wszczęcia postępowania albo przystąpienia
do już wszczętego
prokurator pozostaje dysponentem skargi
jeżeli odstąpi od oskarżenia, musi dojść do umorzenia postępowania
z mocy prawa gdy kwalifikują się do trybu przyspieszonego
Oskarżyciel publiczny jest stroną postępowania, która nie reprezentuje w nim swojego prywatnego
interesu, lecz interes publiczny, który staje się jakby własnym interesem.
Oskarżyciel publiczny jest jedyną stroną czynną, która może wnosić środki odwoławcze także na
korzyść oskarżonego.
Kto może być oskarżycielem publicznym → Zasadniczym oskarżycielem publicznym przed
wszystkimi sądami jest prokurator.
Kwestia asesorów:
➢
asesor prokuratury posiadający votum
ma uprawnienia prokuratora
nie może występować przed sądem okręgowym, ani SN
może więc być oskarżycielem przed sądem rejonowym i złożyć środek odwoławczy
przygotował: W.W. 43
od orzeczenia tego sądu, lecz już nie może go popierać.
➢
asesor prokuratury nieposiadający votum:
może być oskarżycielem publicznym tylko w postępowaniu uproszczonym.
Inny niż prokurator organ państwowy może być oskarżycielem publicznym tylko z mocy przepisów
szczególnych:
➢
organy wskazane w rozporządzeniu wykonawczym Ministra Sprawiedliwości wydanym dla
dochodzenia (mogą wnosić i popierać oskarżenie jedynie w I instancji w trybie
uproszczonym)
organy Inspekcji Handlowej
organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej
organy Straży Granicznej
Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej
urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej – w odniesieniu do czynów
wskazanych w rozporządzeniu
➢
organy upoważnione do ścigania określonych przestępstw przez ustawy szczególne
Straż Leśna i podmioty, którym przysługują uprawnienia strażnika leśnego – gdy
przedmiotem przestępstwa jest drewno z lasu będącego własnością Skarbu Państwa
strażnicy Straży Łowieckiej – jeśli chodzi o czyny z zakresu szkodnictwa łowieckiego,
których przedmiotem jest zwierzyna
Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz organy gminy – w
sprawach o prowadzenie reklamy lub promowanie wyrobów alkoholowych wbrew
zakazom przewidzianych w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi
finansowe organy postępowania przygotowawczego – w sprawach o przestępstwa i
wykroczenia skarbowe (tylko w trybie uproszczonym)
Wyłączenie oskarżyciela publicznego → Od oskarżyciela publicznego wymaga się obiektywizmu
i podlega on wyłączeniu z mocy prawa od oskarżania z powodów podobnych jak sędzia od udziału
w sprawie. Z mocy prawa nie może być oskarżycielem osoba:
➢
której sprawa dotyczy bezpośrednio
➢
która jest małżonkiem, krewnym, powinowatym innej strony albo jej przedstawiciela
ustawowego lub pozostaje z taką osobę we wspólnym pożyciu
➢
która była świadkiem czynu
➢
która była przesłuchana w charakterze świadka albo biegłego
➢
która orzekała wcześniej w sprawie
➢
która brała udział w sprawie w charakterze obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela
społecznego albo ustawowego strony
Ponadto może być wyłączony w razie uzasadnionej wątpliwości co do jego bezstronności:
➢
na wniosek strony
➢
na własne żądanie
Oskarżyciela będącego prokuratorem wyłącza prokurator nadzorujący lub bezpośrednio przełożony.
Oskarżyciela nieprokuratorskiego wyłącza jego bezpośredni przełożony.
Czynności podjęte przez osobę podlegającą wyłączeniu nie są bezskuteczne, ale czynność
dowodową należy na wniosek strony w miarę możliwości powtórzyć.
przygotował: W.W. 44
Zadanie oskarżyciela publicznego → Podstawowym zadaniem oskarżyciela publicznego jest
realizacja procesowej funkcji ścigania karnego – doprowadzenia do sprawiedliwego ukarania osoby
winnej popełnienia przestępstwa.
Ciąży na nim ciężar dowodu – udowodnienie sprawstwa i winy oskarżonemu, obalenie
domniemania niewinności. Dlatego oskarżyciel publiczny powinien występować z oskarżeniem
tylko wtedy, gdy jest przekonany o sprawstwie i winie danej osoby.
To przekonanie ma wynikać z dowodów zbieranych w postępowaniu przygotowawczym – dlatego
prokurator na tym etapie postępowania karnego jest gospodarzem procesu – prowadzi lub nadzoruje
postępowanie przygotowawcze. Po wniesieniu oskarżenia przestaje być tym gospodarzem i staje się
stroną – funkcję gospodarza przejmuje sąd. Prokurator może wprawdzie odstąpić od oskarżenia w
toku postępowania sądowego, ale odstąpienie takie nie wiąże sądu.
Obowiązek udziału w rozprawie → Udział prokuratora w rozprawie w sprawach z oskarżenia
publicznego jest obowiązkowy, chyba że ustawa stanowi inaczej. Obowiązek uczestnictwa trwa,
nawet gdy prokurator odstąpił od oskarżenia – wtedy realizuje on funkcję rzecznika
praworządności.
Udział prokuratora nie jest natomiast obowiązkowy w postępowaniu uproszczonym.
Obowiązkowy nie jest również udział innych niż prokurator oskarżycieli publicznych.
Naruszenie obowiązków → W razie rażącego naruszenia obowiązków procesowych przez
oskarżyciela publicznego sąd zawiadamia o tym bezpośredniego jego przełożonego żądając
nadesłania w wyznaczonym, nie krótszym niż 14 dni, terminie informacji o podjętych działaniach
wynikających z zawiadomienia.
POKRZYWDZONY
Pokrzywdzonym jest:
➢
osoba fizyczna
➢
osoba prawna
➢
instytucja państwowa / samorządowa / społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej
której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
Bezpośredniość naruszenia lub zagrożenia jest podstawowym wyznacznikiem pokrzywdzenia dla
celów postępowania karnego. Odróżnia to pokrzywdzonego od obecnego w prawie cywilnym
poszkodowanego – poszkodowanym można być również pośrednio.
Ale od wymogów bezpośredniości naruszenia lub zagrożenia przewiduje się jednak wyjątki:
➢
zakład ubezpieczeń
uważa się za pokrzywdzonego
w zakresie majątkowym, w jakim pokrył już szkodę
wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo albo jest zobowiązany – z tytułu
umowy ubezpieczenia – do jej pokrycia
a więc nie jest pokrzywdzonym, a jedynie za pokrzywdzonego się go uważa
➢
organy Państwowej Inspekcji Pracy (PIP)
mogą wykonywać prawa pokrzywdzonego w sprawach o:
przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową
przygotował: W.W. 45
czyn utrudniania kontroli PIP
jeżeli w zakresie swego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie
postępowania.
Samodzielność pokrzywdzonego → Pokrzywdzony w zasadzie działa w postępowaniu karnym
samodzielnie i bezpośrednio. Kodeks przewiduje też sytuacje wykonywania uprawnień
procesowych pokrzywdzonego przez inne osoby:
➢
pokrzywdzony nie jest osobą fizyczną
czynności procesowe dokonywane są przez organ uprawniony do działania w jego
imieniu
w sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji
państwowej, samorządowej lub społecznej, jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej
instytucji, prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy kontroli państwowej,
które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie
postępowania
➢
pokrzywdzony jest osobą fizyczną, ale małoletnią lub ubezwłasnowolnioną
jego prawa wykonuje przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod której pieczą pozostaje
➢
pokrzywdzony jest osobą nieporadną, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia
jego prawa może wykonywać osoba, pod której pieczą pozostaje
➢
w razie śmierci pokrzywdzonego
prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe, a w wypadku ich
braku lub nieujawnienia - prokurator, działając z urzędu
Pokrzywdzony, jak i podmioty wykonujące jego prawa mogą ustanowić pełnomocnika.
Osoba pokrzywdzona przestępstwem z samego tego faktu staje się pokrzywdzonym.
Uprawnienia pokrzywdzonego → Uprawnienia pokrzywdzonego obejmują:
➢
od jego woli zależy wszczęcie postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa
ścigane na wniosek
nawet jeżeli pokrzywdzony złoży wniosek, ale następnie go cofnie i takie oświadczenie
nabierze skuteczności poprzez zgodę prokuratora (która jest wymagana dla cofnięcia
wniosku), to postępowanie będzie musiało zostać umorzone. Wyjątek: w ogóle nie może
zostać cofnięty wniosek o ściganie przestępstwa gwałtu.
➢
możliwość wystąpienia z wnioskiem o naprawienie szkody
przedmiotem wniosku jest nałożenie na skazanego obowiązku naprawienia szkody lub
zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
wniosek może być złożony tylko w razie niewytoczenia powództwa cywilnego i tylko
do zakończenia pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego na rozprawie głównej
jeżeli wniosku nie składa pokrzywdzony, zgłoszenia może dokonać prokurator
sąd jest zobowiązany wniosek uwzględnić w razie skazania oskarżonego, ale może
zamiast obowiązku orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego
➢
możliwość wystąpienia z zawiadomieniem o przestępstwie
przygotował: W.W. 46
z tą możliwością wiążę się też możliwość wniesienia zażalenia na bezczynność organów
ścigania, jeżeli w ciągu 6 tygodni od wystąpienia z zawiadomieniem nie powiadomiono
podejrzanego o wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego
➢
możliwość zaskarżenia postanowienia odmawiającego wszczęcia lub umorzenia
postępowania przygotowawczego
➢
możliwość samodzielnego wniesienia oskarżenia w sprawie o czyn ścigany z urzędu
w razie powtórnego prawomocnego odmówienia wszczęcia postępowania
przygotowawczego lub umorzenia go, po uprzednim uchyleniu pierwszych takich
postanowień przez sąd
➢
w toku postępowania przygotowawczego
składanie wniosków dowodowych
uczestniczenie we wnioskowanych czynnościach dowodowych
domaganie się sądowego przesłuchania świadka w razie niebezpieczeństwa niemożności
przesłuchania go później w postępowaniu sądowym
uczestniczenie w innych niepowtarzalnych czynnościach śledczych i dochodźczych
żądanie dopuszczenia do każdej czynności dowodowe
prawo przeglądania akt – za uprzednią zgodą prowadzącego postępowanie
prawo zaskarżenia do prokuratora bezpośrednio przełożonego odmowy
udostępnienia akt
prawo do udziału (na żądanie) w przesłuchaniu biegłego lub do zapoznania się ze
złożoną przez niego opinią na piśmie
w razie dopuszczenia takiej opinii pokrzywdzonemu doręcza się odpis
postanowienia o dopuszczeniu
prawo do pomocy tłumacza
zaskarżanie postanowień i zarządzeń
➢
pokrzywdzonego zawiadamia się o:
wszczęciu i odmowie wszczęcia dochodzenia lub śledztwa
umorzeniu wszczętego postępowania przygotowawczego
zamknięciu dochodzenia lub śledztwa
przesłaniu do sądu aktu oskarżenia lub wniosku o warunkowe umorzenie postępowania
uchyleniu, nieprzedłużeniu lub zmianie wobec oskarżonego (podejrzanego)
tymczasowego aresztowania na inny środek zapobiegawczy – chyba że pokrzywdzony
zrezygnuje z tego uprawnienia
na jego żądanie – o zwolnieniu skazanego z zakładu karnego, udzieleniu mu przerwy w
karze lub przepustki oraz czasowym czy warunkowym zwolnieniu
➢
pokrzywdzony z racji samego pokrzywdzenia nie jest jeszcze stroną sądowego
postępowania karnego, ale jako strona postępowania przygotowawczego zachowuje pewne
uprawnienia strony także w trakcie kontroli wstępnej oskarżenia – Kodeks traktuje tutaj
pokrzywdzonego jak quasi-stronę postępowania – pokrzywdzony może realizować takie
uprawnienia, jakie kodeks wyraźnie mu nadaje
prawo zaskarżenia wyroku o warunkowym umorzeniu procesu
prawo złożenia oświadczenia o przyłączeniu się do procesu w roli oskarżyciela
posiłkowego przy rozpatrywaniu wniosku oskarżyciela o skazanie oskarżonego bez
przygotował: W.W. 47
rozprawy – jeżeli tego nie uczyni, a sąd wniosek uwzględni i wyda wyrok,
pokrzywdzony nie mogę go skutecznie zaskarżyć
➢
pokrzywdzony może z racji samego pokrzywdzenia uczestniczyć w rozprawie. Powinien
być powiadomiony o rozprawie i jeżeli się stawi, może wziąć w niej udział.
udział pokrzywdzonego w rozprawie, gdy nie jest on stroną postępowania, nie
gwarantuje mu jednak prawa zadawania pytań przesłuchiwanym, składania wniosków
dowodowych, wypowiadania się w każdej rozstrzyganej kwestii czy do tzw. końcowego
głosu – uprawnienia te mają tylko strony.
Aby pokrzywdzony stał się stroną postępowania sądowego, musi podjąć kroki prawne w celu
wejścia w rolę oskarżyciela posiłkowego (prywatnego) lub powoda cywilnego (albo kumulatywnie
obu tych stron)
Nie można kumulować – poza procesem prywatnoskargowym gdzie możliwe jest oskarżenie
wzajemne – roli pokrzywdzonego i oskarżonego.
OSKARŻYCIEL POSIŁKOWY
Oskarżycielem posiłkowym jest pokrzywdzony, który w sprawie o przestępstwo ścigane z urzędu
występuje z oskarżeniem obok prokuratora albo – w określonych prawem sytuacjach – także
zamiast tego podmiotu.
Oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego → Pokrzywdzony może aż
do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej (odczytanie aktu oskarżenia) złożyć
oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
Oświadczenie może być złożone:
➢
na piśmie
➢
do protokołu z czynności, w której pokrzywdzony uczestniczył
Sąd bada oświadczenie pokrzywdzonego jedynie od strony formalnej – może stwierdzić, że
oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu jedynie wtedy, gdy stwierdzi, że:
➢
nie jest on osobą uprawnioną, czyli nie jest pokrzywdzonym
➢
oświadczenie o przystąpieniu do postępowania złożono po terminie (po rozpoczęciu
przewodu sądowego)
Sąd nie dopuszcza także oskarżyciela posiłkowego, gdy oskarżenie takie w ogóle nie jest
dopuszczalne – w razie złożenia przez prokuratora wniosku o umorzenie postępowania z powodu
niepoczytalności sprawcy.
Na postanowienie sądu w tej kwestii nie przysługuje zażalenie.
Pokrzywdzony staje się oskarżycielem posiłkowym przez samo złożenie oświadczenia, że będzie
działał w tym charakterze, a nie na mocy postanowienia sądu o dopuszczeniu go do procesu. Z
mocy prawa to oświadczenie przekształca pokrzywdzonego w oskarżyciela posiłkowego.
Oskarżyciel posiłkowy działa obok oskarżyciela publicznego, ale odstąpienie tego drugiego od
oskarżenia nie pozbawia uprawnień oskarżyciela posiłkowego, gdyż odstąpienie takie nie wiąże
sądu.
przygotował: W.W. 48
Oskarżyciel posiłkowy z mocy prawa → Pokrzywdzony może stać się też oskarżycielem
posiłkowym z mocy samego prawa – w sytuacji, gdy po wytoczeniu oskarżenia prywatnego w
sprawie o czyn ścigany skargą prywatną prokurator obejmie ściganie, wstępując do tego
postępowania, które tym samym toczy się dalej z urzędu. W takiej sytuacji dotychczasowy
oskarżyciel staje się z mocy prawa oskarżycielem posiłkowym. Inni pokrzywdzeni tym samym
czynem mogą przyłączyć się do postępowania tylko jako oskarżyciele posiłkowi.
Oskarżyciel posiłkowy subsydiarny → Pokrzywdzony może też samodzielnie wystąpić z aktem
oskarżenia, w sprawie o czyn ścigany z urzędu, jako oskarżyciel posiłkowy w razie:
➢
powtórnej odmowy wszczęcia postępowania przygotowawczego
➢
powtórnego umorzenia tego postępowania przez prokuratora.
Mamy tutaj do czynienia z oskarżeniem typu subsydiarnego.
Jeżeli prokurator wydał lub zatwierdził orzeczenie o umorzeniu postępowania lub odmówił
wszczęcia postępowania, to pokrzywdzony może do niego złożyć zażalenie na jego postanowienie
(na podstawie art. 459 KPK) a ten – jeżeli się doń nie przychyla – przekazuje je od razu do sądu.
Sąd może przekazane mu zażalenie oddalić – i tym samym zamyka drogę do oskarżenia
subsydiarnego – bądź też je uwzględnić – i wówczas, uchylając postanowienie, wskazuje powody
tej decyzji oraz okoliczności, które należy jeszcze wyjaśnić, lub czynności, jakie powinno się
przeprowadzić. Wskazania te są dla prokuratora wiążące. Jeżeli po ich wykonaniu prokurator nadal
nie widzi podstaw do wszczęcia postępowania lub wniesienia oskarżenia, może ponownie odmówić
wszczęcia lub umorzyć postępowanie przygotowawcze. Na to ponowne postanowienie zażalenie
nie przysługuje, natomiast u pokrzywdzonego pojawia się prawo do wystąpienia z oskarżeniem
subsydiarnym.
Zapada postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, drugie
postanowienie zapada z uwagi na nasze pierwsze skuteczne zażalenie, następnie prokurator wydaje
postanowienie o umorzeniu, tutaj nie mamy od razu legitymacji do wystąpienia z oskarżeniem
subsydiarnym, musimy znów je zażalić. Zatem muszą zapaść dwa postanowienia prokuratora o tej
samej treści – to jest najważniejszy wyróżnik.
O prawie do wystąpienia z oskarżeniem subsydiarnym pokrzywdzony powinien zostać pouczony
przy doręczaniu postanowienia prokuratora o ponownej odmowie lub ponownym umorzeniu
postępowania.
Wnoszony przez pokrzywdzonego akt oskarżenia jest publicznym aktem oskarżenia, tyle że
subsydiarnym. Musi odpowiadać warunkom formalnym stawianym publicznemu aktowi
oskarżenia.
Akt oskarżenia wnoszony przez subsydiarnego oskarżyciela posiłkowego musi być sporządzony
przez adwokata lub radę prawnego (przymus adwokacko-radcowski).
Jeżeli sąd stwierdzi, że droga proceduralna do wystąpienia z subsydiarnym aktem oskarżenia
została zachowana, to pokrzywdzony zostaje uznany za oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego.
Sytuacja oskarżyciela posiłkowego → Oskarżyciel posiłkowy jest pełnoprawną stroną procesową.
Co więcej, jest zawsze podmiotem niezależnym – nawet gdy działa obok oskarżyciela publicznego.
Ale może jedynie popierać oskarżenie, w przeciwieństwie do oskarżyciela publicznego nie może
przygotował: W.W. 49
podejmować żadnych czynności na korzyść oskarżonego. Działa wyłącznie we własnym interesie.
Może skarżyć każde rozstrzygnięcie i ustalenie, które narusza jego prawa lub szkodzi jego
interesom.
Udział oskarżyciela posiłkowego, w przeciwieństwie do oskarżyciela publicznego, nie jest w
postępowaniu obowiązkowy.
Oskarżyciel posiłkowy może w toku postępowania korzystać z pełnomocnika – adwokata lub radcy
prawnego.
Ale jeżeli oskarżyciel posiłkowy sam wniósł oskarżenie, to ponosi koszty procesu jak oskarżyciel
prywatny. Sąd oczywiście może zawsze zwolnić go od kosztów, gdy istnieją podstawy, że ich
uiszczenie byłoby zbyt uciążliwe ze względu na wysokość dochodów oraz sytuację rodzinną i
majątkową, albo gdy za zwolnieniem przemawiają względy słuszności.
Oskarżyciel posiłkowy może zawsze odstąpić od oskarżenia. Jeżeli odstąpił w sprawie, w której nie
bierze udziału oskarżyciel publiczny, sąd zawiadamia o tym prokuratora. Nieprzystąpienie przez
prokuratora do oskarżenia w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia powoduje umorzenie
postępowania.
Śmierć oskarżyciela posiłkowego nie tamuje biegu postępowania. Jeżeli był to jednak oskarżyciel,
który samodzielnie popierał oskarżenie, postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe dla
zmarłego mogą wstąpić w prawa oskarżyciela w zawitym terminie 3 miesięcy od dnia jego śmierci.
Jeżeli tego nie uczynią, sąd umarza postępowanie.
OSKARŻYCIEL PRYWATNY
Oskarżyciel prywatny to pokrzywdzony, który w sprawach o przestępstwa przekazane przez
przepisy prawa karnego materialnego do ścigania z oskarżenia prywatnego wnosi i popiera takie
oskarżenie.
Skąd wiadomo jakie przestępstwa ścigane są skargą prywatną? Zakres tych przestępstw określają
przepisy Kodeksu karnego i ustaw szczególnych. Chodzi o czyny godzące w chronione prawem
interesy (dobra) prywatne jednostki.
Przykłady: Zniesławienie, naruszenie nietykalności cielesnej, naruszenie praw autorskich.
Jeżeli tym samym czynem naruszono lub zagrożono jednocześnie dobru kilku osób, prawo
wystąpienia z oskarżeniem prywatnym ma każdy z pokrzywdzonych. Ale jeżeli jeden z nich
wytoczy oskarżenie, pozostali mogą jedynie aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie
głównej przyłączyć się do postępowania jako oskarżyciele prywatni.
Jeżeli mamy wielu działających jednocześnie oskarżycieli prywatnych, to należy pamiętać, że
każdy z nich zachowuje samodzielność w postępowaniu. Każdy z nich może odstąpić od
oskarżenia, ale nie wywołuje to skutku wobec pozostałych i postępowanie może toczyć się dalej.
Sąd umorzy wówczas proces jedynie w zakresie dotyczącym oskarżyciela.
Oskarżycielem prywatnym może być pokrzywdzony. Jeżeli jest on małoletni lub
ubezwłasnowolniony, to jego prawa wykonuje przedstawiciel ustawowy lub osoba, pod którą stałą
pieczą pozostaje. Wyjątek: nie może działać w imieniu takiego pokrzywdzonego jego rodzic, jeżeli
oskarżonym jest lub ma być drugi z rodziców.
przygotował: W.W. 50
Uprawnienia osób najbliższych pokrzywdzonemu → W razie śmierci pokrzywdzonego,
oskarżenie mogą wytoczyć osoby najbliższe dla zmarłego (jako strona zastępcza).
Osoby takie mogą również wstąpić do toczącego się już postępowania jako strona nowa, jeżeli
śmierć dotknęła osobę będącą już oskarżycielem prywatnym.
W razie śmierci oskarżyciela prywatnego sąd zawiesza postępowanie, a osoby najbliższe mogą
wejść w jego prawa w terminie zawitym 3 miesięcy od daty zgonu. Jeżeli tego nie zrobią, sąd
umarza postępowanie.
Jeżeli jedna z osób najbliższych wejdzie w prawa zmarłego, pozostałe osoby tracą możliwość
działania.
Nabycie statusu oskarżyciela prywatnego → Status oskarżyciela prywatnego nabywa się przez:
➢
wniesienie skargi prywatnej
➢
złożenie oświadczenia o przyłączeniu się do wszczętego już przez innego pokrzywdzonego
postępowania prywatnoskargowego
➢
oświadczenie o podtrzymaniu oskarżenia wniesionego uprzednio przez prokuratora, od
którego ten ostatni odstąpił, jako prywatnego
➢
złożenie oświadczenia o wstąpieniu w prawa zmarłego oskarżyciela prywatnego
Skarga prywatna przybiera postać prywatnego aktu oskarżenia lub skargi składanej Policji pisemnie
bądź ustnie do protokołu, którą po ew. zabezpieczeniach dowodowych Policja przekazuje sądowi.
Pozostałe oświadczenia statuujące oskarżyciela prywatnego mogą być składane na piśmie lub ustnie
do protokołu rozprawy. Jako pisma powinny spełniać wymogi pisma procesowego i w razie braków
mogą być cofnięte do uzupełnienia.
Z oskarżeniem prywatnym można połączyć powództwo cywilne. Może więc dojść do kumulacji
roli oskarżyciela i powoda cywilnego.
Status oskarżyciela prywatnego uzyskuje się poprzez samo dokonanie czynności wymaganej przez
prawo procesowe.
Sąd bada, czy dokonała tej czynności osoba uprawniona oraz czy nastąpiło to w ustawowym
terminie. Jeżeli sąd stwierdzi, że czynności dokonała osoba nieuprawniona lub po terminie, to może
umorzyć postępowanie, którego wszczęcie nastąpiło poprzez samo wniesienie oskarżenia.
Oskarżenie wzajemne → Kodeks dopuszcza oskarżenie wzajemne – połączenie roli oskarżonego i
oskarżyciela prywatnego w jednym postępowaniu. Jest ono możliwe przy spełnieniu następujących
warunków:
➢
oskarżycielem prywatnym jest pokrzywdzony
➢
oskarżyciel prywatny, któremu oskarżony chce postawić zarzut, jest osobą fizyczną
➢
oskarżyciel prywatny, wobec którego oskarżony wysuwa swój zarzut, ma ukończone 17 lat
➢
zarzucane oskarżycielowi przestępstwo pozostaje w związku z czynem zarzuconym przez
tegoż oskarżyciela oskarżonemu
➢
czyn zarzucany jest oskarżycielowi prywatnemu, a nie innej, choćby najbliższej mu osobie
➢
czyn zarzucany oskarżycielowi prywatnemu jest także przestępstwem prywatnoskargowym
➢
oskarżony wniesie wzajemny akt oskarżenia do rozpoczęcia przewodu sądowego na
rozprawie głównej
przygotował: W.W. 51
W razie zaistnienia opisanej sytuacji sąd rozpoznaje łącznie obie sprawy. W każdej z nich strony na
przemian występują w roli oskarżonego i oskarżyciela prywatnego.
Kumulacja ról procesowych → Z oskarżeniem można wyjątkowo połączyć powództwo cywilne, a
tym samym doprowadzić do kumulacji w jednym postępowaniu roli oskarżonego, oskarżyciela i
powoda cywilnego.
Objęcie ścigania przez prokuratora → Prokurator może objąć ściganie przestępstwa
prywatnoskargowego, jeżeli wymaga tego interes społeczny. Może uczynić to, wszczynając
postępowanie lub wstępując do wszczętego już przez oskarżyciela prywatnego postępowania.
➢
Jeżeli prokurator wstępuje do już wszczętego postępowania, to przeradza się one w
publicznoskargowe, skarga prywatna przechodzi w tzw. stan drzemiący (actio dormiens), a
oskarżyciel prywatny z mocy prawa staje się oskarżycielem posiłkowym (ubocznym).
Skarga ta odżywa w razie późniejszego odstąpienia prokuratora od oskarżania.
➢
Jeżeli prokurator wszczyna postępowanie, a pokrzywdzony czynem prywatnoskargowym
nie przyłącza się do do procesu jako oskarżyciel posiłkowy, to w razie odstąpienia
prokuratora, jeśli chce procesu, musi w terminie 14 dni od powiadomienia go przez sąd o
decyzji prokuratora złożyć oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne. Wtedy
skarga publiczna przeradza się w skargę prywatną.
Koszty → Oskarżyciel prywatny ponosi koszty wytoczonego, a przegranego procesu.
POWÓD CYWILNY
Realizacja roszczeń cywilnych w postępowaniu karnym może nastąpić na kilka sposobów:
➢
obowiązek naprawienia szkody
➢
świadczenie pieniężne
➢
nawiązka
➢
odszkodowanie z urzędu
➢
powództwo cywilne
Powództwo cywilne w procesie karnym nazywane jest powództwem adhezyjnym i stanowi drogę
dochodzenia roszczeń cywilnych.
Powództwo cywilne dopuszczalne jest zarówno w sprawach z oskarżenia publicznego jak i
prywatnego.
Fragment procesu dotyczący roszczeń cywilnych nazywamy procesem adhezyjnym, ale nie ma on
charakteru samodzielnego fragmentu procesu. Mimo że dotyczy kwestii cywilnej, toczy się w
formie przewidzianej przez przepisy procedury karnej. Jeżeli przepisy KPK nie normują pewnych
kwestii, stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w postępowaniu cywilnym.
Czym jest owa kwestia cywilna? Chodzi o odpowiedzialność majątkową oskarżonego wobec
pokrzywdzonego z racji popełnienia wobec niego zarzucanego przestępstwa. Tytuł do roszczenia
pokrzywdzonego zawsze musi wynikać z przepisów prawa cywilnego i może obejmować
odszkodowaniu lub także zadośćuczynienie.
Roszczenia dochodzone w ramach powództwa adhezyjnego → Czy w ramach powództwa
przygotował: W.W. 52
adhezyjnego można dochodzić roszczeń wszelkiego rodzaju? Nie – art. 62 KPK wyraźnie mówi o
roszczeniach majątkowych.
Zatem, co do zasady, poprzez powództwo adhezyjne można dochodzić jedynie roszczeń
majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa. Czasem powód może żądać
również po prostu restytucji.
Przykład: Roszczenie o pokrycie kosztów leczenia poniesionych przez pokrzywdzonego w związku z uszkodzeniem
ciała.
Przykład: Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za przestępne naruszenie dóbr osobistych pokrzywdzonego.
Przy takim ujęciu przepisu bez problemu można wskazać, jakich roszczeń dochodzić nie można:
➢
roszczeń niemajątkowych (
Przykład: Roszczenie o zaniechanie przestępnego naruszania dóbr
osobistych)
➢
roszczeń majątkowych, ale wynikających z przestępstwa tylko w sposób pośredni (
Przykład:
Roszczenie o pokrycie kosztów przygotowania do innego zawodu w związku z inwalidztwem powstałym w
wyniku działania przestępnego.)
Zasada wynikania roszczeń bezpośrednio z popełnienia przestępstwa doznaje modyfikacji w
przypadku wytoczenia powództwa adhezyjnego przez osoby najbliższe w razie śmierci
pokrzywdzonego.
Tutaj przepis nie mówi już o roszczenia majątkowych bezpośrednio wynikających z popełnienia
przestępstwa, lecz po prostu o roszczeniach majątkowych wynikających z popełnienia przestępstwa.
Gdyby nie takie właśnie brzmienie przepisu, osoby najbliższe zmarłego pokrzywdzonego nie
mogłyby dochodzić przysługujących im na gruncie prawa cywilnego roszczeń w ramach
powództwa adhezyjnego, bo oczywistym jest, że roszczenia te nie wynikają bezpośrednio z
popełnienia przestępstwa – bezpośrednio dotknęły pokrzywdzonego, nie osoby najbliższe.
Roszczenia osób najbliższych są ''jedynie'' związane ze zgonem pokrzywdzonego.
Przykład: Pokrzywdzony zmarł wskutek uszkodzenia ciała. Osoba najbliższa może dochodzić w ramach powództwa
adhezyjnego zadośćuczynienia z racji krzywdy, jaką poniosła przez śmierć pokrzywdzonego. Może też dochodzić
zwrotu poniesionych kosztów leczenia, kosztów pogrzebu czy też odszkodowania z racji znacznego pogorszenia jej
sytuacji życiowej. Roszczenie te przysługują osobie najbliższej na gruncie przepisów prawa cywilnego, ale gdyby nie
art. 63 § 1 KPK, osoba najbliższa nie mogłaby dochodzić ich w procesie karnym (w ramach powództwa adhezyjnego),
lecz jedynie cywilnym.
Co więcej, art. 63 § 2 KPK pozwala osobom najbliższym zmarłego pokrzywdzonego wstąpić w
jego prawa, jeżeli wcześniej pokrzywdzony zdążył wytoczyć powództwo adhezyjne. Oznacza to, że
w takiej sytuacji osoba najbliższa wstępująca w prawa zmarłego pokrzywdzonego, który zdążył się
stać powodem cywilnym, może dochodzić także tych roszczeń, które przysługiwały wyłącznie
pokrzywdzonemu.
Przykład: Pokrzywdzony wytoczył powództwo adhezyjne, a następnie zmarł wskutek uszkodzenia ciała. Osoba
najbliższa może dochodzić w ramach powództwa adhezyjnego zadośćuczynienia, które służyłoby zmarłemu.
Oskarżony, a powództwo adhezyjne → Powództwo adhezyjne może być skierowane wyłącznie
przeciwko oskarżonemu. Nie można dochodzić w procesie karnym roszczeń majątkowych wobec
osoby trzeciej, cywilnie odpowiedzialnej za daną szkodę, a niebędącej oskarżonym.
Powód cywilny → Powód cywilny w procesie karnym to podmiot dochodzący od oskarżonego,
zgodnie z prawem karnym procesowym, roszczeń majątkowych wynikających z popełnienia
przygotował: W.W. 53
przestępstwa.
Kto może być powodem cywilny? Art. 62 § 1 KPK wskazuje, że powodem cywilnym może być
pokrzywdzony. Określenie pokrzywdzonego odnajdziemy natomiast w art. 49 KPK.
Art. 49 § 1 Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub
zagrożone przez przestępstwo.
§ 2 Pokrzywdzonym może być także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości
prawnej.
§ 3 Za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu
przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.
§ 3a W sprawach o przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową, o których mowa w art. 218 -
221 oraz w art. 225 § 2 Kodeksu karnego, organy Państwowej Inspekcji Pracy mogą wykonywać prawa
pokrzywdzonego, jeżeli w zakresie swego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.
§ 4 W sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji państwowej, samorządowej lub
społecznej, jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji, prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy kontroli
państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.
Występujący z powództwem adhezyjnym staje się powodem cywilnym z momentem przyjęcia
przez sąd powództwa cywilnego, a nie przez sam fakt złożenia pozwu. Z chwilą przyjęcia
powództwa staje się zatem stroną postępowania karnego.
Powód cywilny może dowodzić istnienia jedynie tych okoliczności, na których opiera swe
roszczenie.
Ale może połączyć też funkcje powoda cywilnego z funkcją oskarżyciela prywatnego lub
posiłkowego i wówczas będzie mógł wypowiadać się we wszystkich kwestiach mających znaczenie
dla rozstrzygnięcia w przedmiocie procesu karnego.
Uprawnienia powoda cywilnego – powód cywilny może:
➢
zadawać pytania osobom przesłuchiwanym jako ostatnia ze stron czynnych
➢
wypowiadać się w ramach głosów stron (po zamknięciu przewodu sądowego)
➢
zaskarżyć wyrok w zakresie rozstrzygnięć naruszających jego prawa lub szkodzących jego
interesom (ale nie może wnieść sprzeciwu wobec wyroku nakazowego – mogą zrobić to
tylko oskarżony i oskarżyciel)
➢
wnieść kasację (rażące naruszenie prawa musi dotyczyć rozstrzygnięcia w przedmiocie
roszczenia cywilnego)
Powód cywilny jest tymczasowo zwolniony od uregulowania wpisu od powództwa cywilnego, a
także od apelacji.
➢
Jeżeli powództwo zostanie oddalone albo powód cofnie apelację, ponosi koszty wynikłe z
oddalonego powództwa lub cofniętej apelacji.
➢
Jeżeli powództwo uwzględniono, sąd zasądza od oskarżonego na rzecz powoda cywilnego
poniesione przez niego koszty procesu, w tym zastępstwa prawnego, a gdyby powód był
zwolniony od kosztów – zasądza je na rzecz Skarbu Państwa
Wytoczenie powództwa adhezyjnego → Powództwo adhezyjne zgłasza się w formie pisemnej
jako pozew – powinien on odpowiadać rygorom pisma procesowego (wyznacza je art. 119 KPK) i
pozwu w ujęciu procedury cywilnej. W razie braków w tym zakresie prezes sądu wzywa powoda
przygotował: W.W. 54
lub jego pełnomocnika do uzupełnienia ich w terminie 8 dni, a niedotrzymanie tego terminu
oznacza, że pismo uznaje się za bezskuteczne.
Kto zgłasza powództwo → Powództwo mogą zgłosić osoby uprawnione do wystąpienia w roli
powoda cywilnego w procesie karnym. Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba prawna albo instytucja
nie posiadająca osobowości prawnej, pozew może zgłosić organ uprawniony do działania w jej
imieniu.
Już dla samego wytoczenia powództwa adhezyjnego uprawniony – poza prokuratorem – może
ustanowić pełnomocnika. Takim pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny.
Termin wytoczenia powództwa → Powództwo powinno być wytoczone najpóźniej do rozpoczęcia
przewodu sądowego na rozprawie głównej, co wynika bezpośrednio z art. 62 KPK. Termin ten
wiąże też stronę zastępczą (osoby najbliższe zmarłemu pokrzywdzonemu i prokuratora).
Powództwo może być jednak zgłoszone już w postępowaniu przygotowawczym, ale stan zawisłości
sprawy powstanie dopiero z chwilą wniesienia aktu oskarżenia. Należy jednak pamiętać, że za
dzień zgłoszenia roszczenia uważa się dzień zgłoszenia powództwa w dochodzeniu lub śledztwie –
w określonych przypadkach może mieć to znaczenie (np. dla daty liczenia odsetek ustawowych od
dochodzonej kwoty).
Jeżeli powództwo zostało zgłoszone na etapie postępowania przygotowawczego, pozew załącza się
do akt sprawy, a postanowienie w przedmiocie przyjęcia powództwa wydaje sąd po wpłynięciu doń
sprawy.
Jeżeli wraz z powództwem został zgłoszony wniosek o zabezpieczenie roszczenia, w przedmiocie
wniosku orzeka prokurator, a na postanowienie co do zabezpieczenia służy zażalenie do sądu.
W razie umorzenia lub zawieszenia postępowania przygotowawczego pokrzywdzony może w
zawitym terminie 30-dni od doręczenia postanowienia w tym przedmiocie zażądać przekazania
sprawy sądowi właściwemu do rozpoznawania spraw cywilnych, a gdy żądania takiego nie zgłosi,
wniesiony uprzednio pozew nie wywołuje skutków prawnych, zaś ewentualne zabezpieczenie
powództwa upada.
Cofnięcie powództwa cywilnego → Powództwo cywilne może być cofnięte. W razie skutecznego
cofnięcia powództwa sąd postanowieniem umarza postępowanie w przedmiocie tego powództwa.
Rozstrzygnięcia w przedmiocie powództwa cywilnego → Kodeks przewiduje dwa rodzaje
rozstrzygnięć w przedmiocie powództwa cywilnego:
➢
formalne
przyjęcie powództwa
odmowa przyjęcia powództwa
pozostawienie powództwa bez rozpoznania
➢
merytoryczne
uwzględnienie
oddalenie powództwa
Odmowa przyjęcia powództwa → Sąd odmawia przyjęcia powództwa cywilnego, gdy:
➢
powództwo jest z mocy przepisu szczególnego niedopuszczalne (w trybie przyspieszonym
jest niemożliwe dochodzenie roszczeń cywilnych, prokurator złożył wniosek o umorzenie
przygotował: W.W. 55
przez sąd postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środka
zabezpieczającego)
➢
roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia
➢
powództwo zostało wniesione przez osobę nieuprawnioną (niebędąca pokrzywdzonym lub
nieuprawniona do wykonywania praw pokrzywdzonego)
➢
to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania lub o roszczeniu tym
prawomocnie orzeczono
➢
po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową,
samorządową lub społeczną albo z osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego
(sprawa może się toczyć tylko łącznie przeciwko kilku osobom)
➢
złożono już wniosek o zobowiązanie skazanego do naprawienia szkody
Na odmowę przyjęcia powództwa zażalenie nie przysługuje.
Jeżeli sąd odmówi przyjęcia powództwa, powód może dochodzić swych roszczeń na drodze
procesu cywilnego. Jeżeli w terminie zawitym 30-dni od daty odmowy przyjęcia powództwa
wniesie o przekazanie sprawy sądowi właściwemu w sprawach cywilnych, za dzień zgłoszenia
roszczenia uważa się dzień wniesienia pozwu w postępowaniu karnym.
W postępowaniu karnym powód cywilny jest tymczasowo zwolniony od obowiązku uiszczania
wpisu od powództwa cywilnego, nie musi zatem regulować opłaty, wnosząc pozew. Ale jeśli
powództwo zostało oddalone, ponosi jego koszty.
Przyjęcie powództwa → Sąd przyjmuje powództwo, jeżeli pozew odpowiada warunkom
formalnym, a nie zachodzą okoliczności uzasadniające odmowę przyjęcia. Postanowienie sądu jest
niezaskarżalne.
Pozostawienie powództwa bez rozpoznania → Sąd pozostawia powództwo bez rozpoznania,
jeżeli:
➢
po przyjęciu powództwa ujawniły się okoliczności skutkujące odmową przyjęcia
➢
po śmierci powoda osoby uprawnione nie wstąpiły w jego prawa do zakończenia
postępowania w danej instancji ani też prokurator nie wytoczył na ich rzecz powództwa
➢
powód nie stawił się do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego, a nie wnosił o rozpoznanie
sprawy pod jego nieobecność
➢
sąd wydaje wyrok inny niż skazujący
➢
sąd skazuje wprawdzie oskarżonego, ale materiał dowodowy, zebrany w postępowaniu
przygotowawczym, nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa cywilnego
➢
wobec rozstrzygnięcia o roszczeniu cywilnym w wyroku nakazowym wniesiono sprzeciw,
wskutek tego wyrok traci moc tylko w zakresie tego rozstrzygnięcia, a sąd na posiedzeniu
pozostawia powództwo bez rozpoznania
W razie pozostawienie powództwa bez rozpoznania z uwagi na ujawnienie się okoliczności
uzasadniających odmowę jego przyjęcia zażalenie nie służy. W pozostałych przypadkach
rozstrzygnięcie to, zawarte w wyroku, może być przedmiotem zaskarżenia.
Zawsze w razie pozostawienia powództwa cywilnego bez rozpoznania powód może dochodzić
swych roszczeń w procesie cywilnym i jeżeli w zawitym terminie 30-dni od prawomocnego
pozostawienia powództwa bez rozpoznania wniesienie o przekazanie pozwu do sądu właściwego
dla spraw cywilnych, za dzień zgłoszenia roszczenia uznaje się datę wniesienia pozwu w
postępowaniu karnym.
przygotował: W.W. 56
Uwzględnienie lub oddalenie powództwa → Sąd uwzględnia lub oddala powództwo w całości lub
w części jedynie w razie skazania oskarżonego.
Sąd uwzględnia powództwo, gdy roszczenie okazuje się, w świetle przeprowadzonych dowodów,
zasadne. Oddala zaś, gdy jest niezasadne. Podstawę prawną rozstrzygnięcia stanowią normy prawa
cywilnego.
Jeżeli roszczenie jest zasadne tylko częściowo, uwzględnia się je w części, oddalając w pozostałej.
Jeżeli co do części roszczenia materiał dowodowy nie pozwala na rozstrzygnięcie, sąd
uwzględniając roszczenie częściowo, w tej pozostałej części powinien pozostawić je bez
rozpoznania.
Gdyby zasądzone odszkodowanie nie pokrywało całej szkody lub nie stanowiło pełnego
zadośćuczynienia za krzywdę, powód cywilny może dochodzić dodatkowych roszczeń w
postępowaniu cywilnym.
OSKARŻONY
Oskarżony jest stroną postępowania karnego, którego przedmiotem jest kwestia odpowiedzialności
oskarżonego za zarzucany mu czyn zabroniony przez prawo karne.
Oskarżonym może być wyłącznie osoba fizyczna:
➢
która w chwili popełnienia czynu miała ukończone 17 lat
➢
wyjątkowo (przy niektórych zbrodniach i występkach) miała ukończone 15 lat
Możemy mówić jednak o oskarżonym w dwóch znaczeniach:
➢
ścisłym – oskarżonym jest osoba, przeciwko której wniesiono do sądu oskarżenie
➢
szerokim – oskarżonym jest również podejrzany w postępowaniu przygotowawczym
Ilekroć Kodeks mówi o oskarżonym, przepisy te mają zastosowanie także do podejrzanego.
Podejrzany → Podejrzany to osoba:
➢
co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów
➢
albo której bez wydania takiego postanowienia przedstawiono zarzut w związku z
przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego (w ramach czynności
niecierpiących zwłoki w śledztwie – art. 308 KP lub w dochodzeniu).
Podejrzany to strona postępowania przygotowawczego, oskarżony to strona w postępowaniu
karnym.
Osoba podejrzana → Należy ją odróżnić od podejrzanego. Osoba podejrzana to taka, którą
podejrzewa się o popełnienie przestępstwa, ale której nie przedstawiono jeszcze zarzutu popełnienia
tego przestępstwa.
Osoba podejrzana nie jest stroną ani postępowania przygotowawczego, ani sądowego. Nie ma
uprawnień podejrzanego, ale też nie wolno wobec niej stosować niektórych środków
dopuszczalnych wobec podejrzanego (np. tymczasowego aresztowania). Wolno natomiast stosować
czynności typu operacyjnego oraz niektóre czynności procesowe w wypadkach wskazanych w
KPK:
➢
zatrzymanie w razie obawy jej ucieczki lub ukrycia się, bądź zatarcia śladów przestępstwa
przygotował: W.W. 57
albo wtedy, gdy nie można ustalić jej tożsamości
➢
zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oraz przeszukanie (decyzją prokuratora)
➢
poddanie oględzinom, fotografowanie, okazywanie innym osobom
➢
pobieranie odcisków palców, włosów, próby krwi i wydzielin organizmu
➢
zarządzenie podsłuchu telefonicznego
➢
badanie osoby dokonywane przez biegłego z użyciem – za zgodą badanego – wariografu
(tylko dla zweryfikowania zabezpieczonych śladów albo ograniczenia kręgu
podejrzewanych)
Podjęcie tych czynności nie czyni z osoby podejrzanej podejrzanego – uzyskuje ona jednak pewne
uprawnienia nadawane przez Kodeks osobie, której dotyczy dana czynność procesowa.
Prawo do obrony → Podstawowym prawem oskarżonego jest prawo do obrony. Obejmuje ono
prawo do:
➢
obrony materialnej (prawo obrony przed zarzutem)
➢
obrony formalnej (prawo do posiadania obrońcy)
obrona formalna dobrowolna – powołanie obrońcy zależy wyłącznie od woli
oskarżonego
obrona formalna obowiązkowa – ustawodawca wymaga, by w określonych sytuacjach
oskarżony miał obrońcę niezależnie od tego, czy sam tego chce
Obrona obligatoryjna → W przypadku obrony formalnej obowiązkowej mówi się potocznie o
obrońcy z urzędu. Oskarżony musi mieć obrońcę w całym postępowaniu karnym, jeżeli:
➢
jest nieletni
➢
jest głuchy, niemy lub niewidomy (upośledzenie nie musi być nawet pełne, wystarczy, że
uniemożliwia kontakt z oskarżonym, samodzielną obronę)
➢
zachodzi uzasadniona wątpliwość co do poczytalności oskarżonego
➢
sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności utrudniające obronę (np. okoliczności
wskazujące na nieporadność życiową oskarżonego)
Oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed sądem, jeżeli:
➢
postępowanie toczy się przed sądem okręgowym jako sądem I instancji, a oskarżonemu
zarzucono zbrodnię lub jest pozbawiony wolności
➢
postępowanie toczy się przed sądem wojskowym, a oskarżonym jest żołnierz odbywający
zasadniczą służbę wojskową lub pełniący służbę w charakterze kandydata na żołnierza
zawodowego
➢
postępowanie dotyczy żołnierza oskarżonego o przestępstwo w związku z wykonywaniem
przez niego obowiązków służbowych poza granicami kraju
➢
postępowanie toczy się przed wojskowym sądem okręgowym, a sprawa dotyczy czynu,
który w postępowaniu przed sądami powszechnymi należy do właściwości sądu
okręgowego albo dotyczy przestępstwa dezercji za granicę lub za granicą, lub czynnej
napaści na przełożonego z użyciem broni lub podobnie niebezpiecznego narzędzia
Gdy posiadanie obrońcy jest obowiązkowe, a oskarżony nie ma obrońcy z wyboru, prezes sądu
właściwego do rozpoznania sprawy ustanawia mu obrońcę z urzędu. Nieposiadanie przez
oskarżonego obrońcy w postępowaniu sądowym,gdy obrona jest obligatoryjna powoduje, że
orzeczenie wydane w sprawie, w razie zaskarżenia go, podlega uchyleniu niezależnie od granic
zaskarżenia, podniesionych zarzutów i wpływu uchybienia na treść orzeczenia.
przygotował: W.W. 58
Obrońca z urzędu → Mówimy o nim przy obronie obligatoryjnej. Ale obrońca z urzędu może
pojawić się w postępowaniu także wtedy, gdy obrona jest dobrowolna:
➢
oskarżony wnosi o ustanowienie mu obrońcy i w należyty sposób wykaże, że nie jest w
stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny
(wykazanie niezamożności)
obrońcę ustanawia prezes sądu właściwego do rozpoznania danej sprawy
➢
oskarżony wnosi o ustanowienie obrońcy, wnosząc o skazanie go z wymierzeniem
określonej kary lub środka karnego bez postępowania dowodowego (wykazywanie
niezamożności nie jest wtedy wymogiem powołania obrońcy)
obrońcę ustanawia sąd (nie prezes sądu), ale jedynie, gdy dostrzega przesłanki
umożliwiające rozpoznanie wniosku oskarżonego o skazanie bez postępowania
dowodowego
➢
w postępowaniu odwoławczym sąd nie zarządza sprowadzenia na rozprawę apelacyjną
oskarżonego pozbawionego wolności, uznając za wystarczającą obecność obrońcy, a
oskarżony obrońcy nie posiada – sąd ma obowiązek wyznaczyć obrońcę z urzędu dla
postępowania odwoławczego, a procedowanie bez takiego obrońcy jest niedopuszczalne
➢
po śmierci oskarżonego wnioskujący o wznowienie postępowania nie ustanawia sam
obrońcy, a postępowanie wznowiono – obrońcę wyznacza prezes sądu, w którym toczy się
wznowione postępowanie
➢
skazany nie przebywa w Polsce i nie wyznaczył obrońcy z wyboru – ustanowienie obrońcy
jest fakultatywne i leży w gestii prezesa sądu
Przymus adwokacko-radcowski → Polega na tym, że niektóre czynności muszą być dokonywane
przez adwokata lub radcę prawnego:
➢
akt oskarżenia wnoszony samodzielnie przez oskarżyciela posiłkowego
➢
apelacja od wyroku sądu okręgowego (jeżeli nie pochodzi od prokuratora lub radcy
prawnego)
➢
kasacja (jeżeli nie pochodzi od prokuratora, Prokuratora Generalnego, RPO, RPDz)
➢
wniosek o wznowienie procesu (jeżeli nie pochodzi od prokuratora)
Oskarżony może wystąpić o ustanowienie mu obrońcy wyłącznie dla dokonania danej czynności,
jeżeli wykaże niezamożność. W takim wypadku, obrońca jeżeli ustanowiono go w celu
sporządzenia kasacji lub wniosku o wznowienie, jest zobowiązany sporządzić lub podpisać te akty
albo powiadomić na piśmie sąd, że nie stwierdził podstaw do ich wniesienia. Obowiązku
informowania sądu nie ma przy pozostałych czynnościach objętych przymusem adwokackim.
Koszty za obrońcę z urzędu → Ustanowienie obrońcy z urzędu, poza przypadkiem
niezamożności, nie zwalnia oskarżonego z obowiązku uregulowania wynagrodzenia za obronę w
razie skazania. Przy uniewinnieniu ponosi te koszty Skarb Państwa.
Obrona materialna → Prawo do obrony materialnej nie przeradza się z mocy prawa w obowiązek
obrony – oskarżony może zachowywać się całkowicie biernie, czekając na rozstrzygnięcie.
Korzysta z domniemania niewinności – nie ma obowiązku jej dowodzenia, ani tym bardziej
dostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Dlatego w ramach obrony materialnej wyróżniamy:
przygotował: W.W. 59
➢
obronę czynną
obrona merytoryczna – walka ze stawianym zarzutem poprzez wykazywanie jego
całkowitej lub częściowej bezpodstawności, czy akcentowanie okolicznością
łagodzących lub wyłączających odpowiedzialność
obrona procesowa – wysuwanie zarzutów formalnych pod adresem toczącego się
postępowania
➢
obronę bierną – powstrzymywanie się od dostarczania dowodów przeciwko sobie
obrona bierna nie obejmuje możliwości odmowy poddania się określonym przez ustawę
czynnościom, bo oskarżony obowiązany jest poddać się (art. 74 § 2 KPK):
oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem
integralności ciała
•
w szczególności pobraniu odcisków, fotografowaniu, okazywaniu w celach
rozpoznawczych innym osobom
poddanie się badaniom psychologicznym, psychiatrycznym i innym badaniom
połączonym z dokonaniem zabiegów na ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod
warunkiem, że:
•
będą dokonane przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z
zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej
•
nie zagrażają zdrowiu oskarżonego
•
ich przeprowadzenie jest nieodzowne
•
w szczególności pobraniu:
•
włosów
•
krwi
•
wydzielin organizmu
•
wymazu ze śluzówki policzków (jeżeli nie zachodzi obawa, że zagrażałoby
to zdrowiu oskarżonego lub innych osób)
w razie oporu oskarżonego, można zastosować wobec niego stosowne środki przymusu
bezpośredniego adekwatnymi do osiągnięcia celu
Oskarżonego co do zasady nie można zmusić do obrony czynnej, ale od tej zasady istnieje wyjątek:
przeniesienie ciężaru dowodu w przypadku zniesławienia – oskarżony, by nie być skazanym, musi
podjąć aktywną obronę po wykazaniu przez oskarżyciela, że zniesławiający zarzut miał miejsce.
Uprawnienia oskarżonego → Oskarżony ma prawo do:
➢
składania wyjaśnień
oskarżony nie ponosi odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania (zatajanie prawdy
lub mówienie nieprawdy)
ale nie oznacza to, że oskarżony ma prawo do kłamstwa
może w pewnych okolicznościach odpowiadać odrębnie za przestępstwo fałszywego
oskarżenia innej osoby o popełnienie czynu zabronionego lub zniesławienie – gdy
wysuwa nieprawdziwy zarzut nie bezpośrednio w celu obrony, lecz przy okazji tej
obrony
➢
milczenia (odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi na poszczególne pytania)
o tym prawie oskarżony powinien być pouczony
➢
wypowiadania się co do wszelkich kwestii podlegających rozstrzygnięciu
➢
składania wniosków dowodowych i innych wniosków procesowych
➢
udziału w czynnościach dowodowych postępowania przygotowawczego oraz w rozprawie
przygotował: W.W. 60
➢
zaskarżania orzeczeń i zarządzeń naruszających jego prawa lub szkodzących jego interesom
➢
znajomości zarzutów i ich podstaw faktycznych
➢
znajomości aktu oskarżenia z możliwością odpowiedzi na ten akt
➢
przeglądania akt sprawy
➢
żądania wydania bezpłatnie odpisu każdego orzeczenia
➢
bezpłatnej pomocy tłumacza i doręczenia mu podstawowych aktów wraz z tłumaczeniem –
gdy nie włada on językiem polskim w wystarczającym stopniu
Uprawnienia podejrzanego → Oskarżony jest stroną w postępowaniu sądowym, podejrzany w
postępowaniu przygotowawczym. Z uwagi na wykrywczy charakter postępowania
przygotowawczego uprawnienia stron, a więc i podejrzanego są ograniczone w stosunku do
uprawnień stron postępowania sądowego (patrz: postępowanie przygotowawcze/śledztwo/
uprawnienia podejrzanego)
Obecność oskarżonego na rozprawie → Sytuacja wygląda następująco:
➢
rozprawa główna w postępowaniu zwyczajnym: obecność obowiązkowa
jedynie w trybie uproszczonym i w trybach szczególnych na nim opartych obecność ta
staje się dobrowolna.
oskarżony nie może jednak poprzez niedopełnienie obowiązku stawiennictwa utrudniać
rozprawy.
Kodeks zapewnia oskarżonemu uczestniczącemu w rozprawie prawo do obecności przy
wszystkich czynnościach postępowania dowodowego. Można go jednak czasowo
wydalić z sali sądowej:
gdy należy się obawiać, że jego obecność może krępująco oddziaływać na
wyjaśnienia współoskarżonego lub zeznania świadka bądź biegłego
jeżeli mimo upomnienia oskarżony zachowuje się nadal w sposób zakłócający
porządek rozprawy albo godzący w powagę sądu
➢
rozprawa odwoławcza: obecność nieobowiązkowa, lecz uprawnieniem oskarżonego
oskarżony powinien być powiadomiony o terminie takiej rozprawy
niestawiennictwo nie tamuje toku rozprawy
sąd może uznać obecność oskarżonego za obowiązkową
Udział oskarżonego w posiedzeniach sądu → Niekiedy kodeks przewiduje obowiązkowy udział
oskarżonego w posiedzeniach sadu:
➢
posiedzenie w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania przed rozprawą – gdy
prezes sądu zwołujący posiedzenie lub sąd tak zarządzą
➢
posiedzenie w przedmiocie uwzględnienia wniosku prokuratora o skazanie bez rozprawy -
gdy prezes sądu zwołujący posiedzenie lub sąd tak zarządzą
➢
posiedzenie w przedmiocie umorzenia z powodu niepoczytalności oskarżonego z
zastosowaniem środka zabezpieczającego – gdy sąd uzna to za konieczne
Konsekwencje nieobecności → W razie rozpoznania sprawy podczas nieobecności oskarżonego,
gdy obecność ta była obowiązkowa, orzeczenie, w razie jego zaskarżenia, podlega uchyleniu
niezależnie od granic zaskarżenia, podniesionych zarzutów i wpływu uchybienia na treść
orzeczenia.
Koszty sądowe → W razie skazania w sprawach z oskarżenia publicznego, oskarżony:
przygotował: W.W. 61
➢
ponosi koszty sądowe (opłaty i wydatki Skarbu Państwa) na rzecz Skarbu Państwa
➢
ponosi wydatki ewentualnego oskarżyciela posiłkowego na rzecz tegoż oskarżyciela
W razie skazania w sprawach z oskarżenia prywatnego, oskarżony:
➢
ponosi koszty procesu (na rzecz oskarżyciela prywatnego)
➢
ponosi wydatki, od jakich oskarżyciel został zwolniony lub których nie uiszczał (na rzecz
Skarbu Państwa)
W razie pojednania oskarżonego i pokrzywdzonego:
➢
obie strony ponoszą koszty w zakresie przez siebie poniesionym, chyba że w ugodzie
ustalono inaczej
W razie uniewinnienia lub umorzenia:
➢
co do zasady oskarżony nie ponosi kosztów
w sprawach z oskarżenia prywatnego ponosi je oskarżyciel prywatny
w sprawach z oskarżenia publicznego ponosi je Skarb Państwa (z tytułu obrony
oskarżonego w sprawie, w której oskarżony skierował przeciwko sobie podejrzenie
popełnienia czynu zabronionego koszty ponosi on sam)
w razie umorzenia zawsze można obciążyć kosztami w całości lub części oskarżonego
Zwolnienie od kosztów:
➢
sąd może zwolnić oskarżonego w całości lub w części od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa
kosztów sądowych, jeżeli istnieją podstawy do uznania, że:
byłoby to dla niego zbyt uciążliwe ze względu na sytuację rodzinną, majątkową i
wysokość dochodów
albo przemawiają za tym względy słuszności
STRONY SZCZEGÓLNE I QUASI-STRONY
Strony szczególne to strony występujące tylko w danych odmianach postępowania:
➢
interwenient (w postępowaniu karnym skarbowym)
➢
odpowiadający posiłkowo (w postępowaniu karnym skarbowym)
Quasi-strony to podmioty, dysponującymi w toku postępowania pewnymi określonymi przez
ustawę uprawnieniami:
➢
osoba, którą można zobowiązać do zwrotu Skarbowi Państwa korzyści majątkowej
uzyskanej z przestępstwa sprawcy
➢
pokrzywdzony, gdy występuje w postępowaniu sądowym bez wcielania się w rolę strony z
racji samego pokrzywdzenia
➢
podmiot zbiorowy w rozumieniu ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za
czyny zabronione pod groźbą kary
Interwenient → Osoba, która nie będąc oskarżonym, zgłasza w postępowaniu karnym skarbowym
swe roszczenia do przedmiotów podlegających przepadkowi.
W procesie karnym powszechnym takich roszczeń można dochodzić jedynie na drodze
postępowania cywilnego, w tym także, gdy przepadek orzeczono tytułem środka
zabezpieczającego.
Interwenientem nie mogą być:
przygotował: W.W. 62
➢
oskarżony
➢
współoskarżony
W drodze interwencji można dochodzić roszczeń majątkowych do określonej rzeczy, która jako
przedmiot przestępstwa skarbowego podlega przepadkowi.
Celem interwencji jest doprowadzenie do nieorzekania przepadku. Jest to jedyny sposób
dochodzenia roszczeń do przedmiotu przepadku, gdy grozi on w oparciu o normy prawa karnego
skarbowego.
Jeżeli z danych zebranych w toku postepowania wynika, że zachodzą warunki do zgłoszenia
interwencji, należy niezwłocznie zawiadomić osobę zainteresowaną, chyba że jej adres jest
nieznany.
Zgłaszającym może być każdy mający roszczenia do danej rzeczy – zatem również osoba prawna
oraz organizacja lub instytucja nieposiadająca osobowości prawnej (w takim przypadku czynności
dokonuje organ uprawniony do działania w minieu interwenienta)
Interwencją zgłasza się:
➢
na piśmie
➢
lub ustnie do protokołu
Można ją zgłosić do rozpoczęcia przewodu sądowego w I instancji.
Podmiot, który bez swojej winy nie zgłosił interwencji, a orzeczono prawomocnie przepadek danej
rzeczy, może dochodzić swych roszczeń przeciwko Skarbowi Państwa w trybie procesu cywilnego
wg przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Z chwilą zgłoszenia interwencji interwenientowi przysługują prawa strony w granicach interwencji.
W razie nieuwzględnienia interwencji, interwenient ponosi koszty związane z jej zgłoszeniem.
Interwenient może być przesłuchany w charakterze świadka – przesłuchanie takie nie jest możliwe,
gdy jest jednocześnie odpowiedzialnym posiłkowo.
Pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej → Podmiot, który został wezwany do
postępowania z uwagi na możliwość nałożenia na niego odpowiedzialności za grzywnę
wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego lub za ściągnięcie ze sprawcy równowartości
pieniężnej przedmiotu przepadku.
Po orzeczeniu o takiej odpowiedzialności podmiot taki nazywa się już odpowiedzialnym
posiłkowo.
Odpowiedzialnym posiłkowo może być:
➢
osoba fizyczna
➢
osoba prawna – czynności procesowe wykonuje organ uprawniony do działania w jej
imieniu
➢
jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej - czynności procesowe
wykonuje organ uprawniony do działania w jej imieniu
przygotował: W.W. 63
jeżeli sprawcą czynu jest jej zastępca, pełnomocnik, zarządca, pracownik albo osoba załatwiająca
jej sprawy w jakimkolwiek innym charakterze, a zastąpiony odniósł lub mógł odnieść z
przestępstwa skarbowego jakąkolwiek korzyść majątkową.
Odpowiedzialność posiłkowa to zatem odpowiedzialność osób trzecich za wykonywalność kar i
środków karnych o charakterze pieniężnym nałożonych na ich zastępcę jako sprawcę przestępstwa
skarbowego. Nie jest to odpowiedzialność za przestępstwo skarbowe, a jedynie odpowiedzialność
majątkowa za uregulowanie przez skazanego kary grzywny lub równowartości pieniężnej
przepadku.
Odpowiedzialność tę nakłada się w wyroku skazującym, w razie orzeczenia grzywny lub zapłaty
równowartości przedmiotu przepadku – orzeczenie inne, choćby ustalało winę sprawcy, nie
pozwala na nałożenie tej odpowiedzialności.
Grzywnę ściąga się od odpowiedzialnego posiłkowo dopiero wtedy, gdy nie można jej ściągnąć od
skazanego i tylko w zakresie pozostałym do ściągnięcia.
Pociągnięcie do odpowiedzialności posiłkowej następuje przez wydanie postanowienia, w którym
określa się:
➢
oskarżonego
➢
zarzucany mu czyn
➢
pociąganego do odpowiedzialności posiłkowej
➢
podstawę tej odpowiedzialności - zarówno prawną jak i okoliczności uzasadniające tą
podstawę.
Postanowienie może być wydane w postępowaniu przygotowawczym i sądowym – w tym na
posiedzeniu przed rozprawą.
Od chwili wydania postanowienia dana osoba staje się stroną procesu jako podmiot pociągnięty do
odpowiedzialności posiłkowej. W razie stwierdzenia w toku procesu braku podstaw do
odpowiedzialności posiłkowej, można zmienić to postanowienie także przez jego uchylenie.
Odpowiedzialny posiłkowo jest stroną postępowania karnego zarówno przed organami
finansowymi jak i przed sądem. Jego stawiennictwo na rozprawę nie jest obowiązkowe. Dla
nieobecnego odpowiedzialnego posiłkowo ustanawia się pełnomocnika z urzędu.
W razie nałożenia odpowiedzialności posiłkowej, zasądzą się od tej osoby odpowiednio koszty
postępowania tak jak od oskarżonego, niezależnie od jego odpowiedzialności za koszty obciążające
skazanego.
Odpowiedzialny posiłkowo nie może być przesłuchiwany w charakterze świadka w sprawie, w
której jest stroną postępowania. Ma on natomiast prawo składania wyjaśnień, tak jak oskarżony.
Osoba, którą można zobowiązać do zwrotu Skarbowi Państwa korzyści majątkowej
uzyskanej z przestępstwa sprawcy → Chodzi o podmiot, co do którego prokurator wnosi o
zobowiązanie do zwrotu Skarbowi Państwa uzyskanej z przestępstwa oskarżonego korzyści
majątkowej.
Podstawa prawna takiego zobowiązania wynika z art. 52 KK. Mamy tutaj do czynienia z
odpowiedzialnością majątkową osoby niebędącej oskarżonym, która to odpowiedzialność dotyczy
jej praw majątkowych do korzyści, jakie miało jej przynieść przestępne działanie oskarżonego, i
przygotował: W.W. 64
która uzależniona jest od rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej samego oskarżonego za
to przestępstwo.
Odpowiedzialny za zwrot korzyści Skarbowi Państwa pojawia się w postępowaniu dopiero przez
złożenie przez prokuratora wniosku o nałożenie na określony podmiot obowiązku takiego zwrotu.
Wniosek ten może być złożony przy akcie oskarżenia jako odrębne pismo wraz z uzasadnieniem.
We wniosku tym prokurator wnosi też o zawiadomienie danej osoby o terminie rozprawy. Wniosek
powinien być złożony wraz z odpisem dla zainteresowanego.
Wniosek ów może być też złożony w ramach uzupełniania wniosku o warunkowe umorzenie
postępowania, gdy sąd przed rozprawą rozstrzygnął, iż wniosku tego nie uwzględnia i kieruje
sprawę na rozprawę, a wniosek o warunkowe umorzenie zaczyna pełnić rolę aktu oskarżenia i ma
być uzupełniony o stosowane wykazy i listy.
Osoba taka w postępowaniu przygotowawczym może występować jedynie jako osoba niebędąca
stroną.
Jeżeli sprawę skierowano na rozprawę, osobę, od której prokurator żąda zwrotu korzyści Skarbowi
Państwa, prezes sądu zawiadamia o terminie rozprawy.
Uprawnienia takiej osoby:
➢
prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza, gdy nie włada wystarczająco językiem polskim.
➢
prawo do korzystania z pomocy pełnomocnika.
➢
prawo do udziału w rozprawie – przesłuchiwana jest na niej w charakterze świadka
➢
prawo odmowy zeznań przy przesłuchaniu bez podania powodów, ale nie w stosunku do
tych oskarżonych, z których zachowaniem nie wiąże się uzyskanie przez niego korzyści
majątkowej, chyba że wejdą w grę powody do legalnej odmowy zeznań z art. 182.
➢
prawo przeglądania akt
➢
prawo głosu końcowego
Sąd zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyść majątkową w warunkach wskazanych w art. 52
KK do zwrotu jej w całości lub w części Skarbowi Państwa jedynie w razie skazania oskarżonego
za czyn, który pozwolił tą korzyść uzyskać. W razie uniewinnienia lub umorzenia postępowania sąd
pozostawia wniosek prokuratora bez rozpoznania. Przez umorzenie należy rozumieć tu także
umorzenie warunkowe.
W przypadku nałożenia obowiązku zwrotu, podmiotowi zobowiązanemu przysługuje apelacja.
Podmiot zbiorowy → Podmiot zbiorowy uzyskał możliwość aktywnego udziału w sądowym
postępowaniu karnym prowadzonym wobec sprawcy przestępstwa, z racji którego – w razie
uznania tego sprawstwa – podmiot zbiorowy może być następnie pociągnięty do odpowiedzialności
represyjnej przewidzianej w ustawie z 2002 r.
Podmiotem zbiorowym są:
➢
osoby prawne
➢
jednostki organizacyjne niemające osobowści prawnej jeżeli inne przepisy nadają im
zdolność prawną ( z wyłączeniem Skarbu Państwa i JST oraz ich związków)
➢
spółki handlowe z udziałem Skarbu Państwa lub JST albo ich związków
➢
spółki kapitałowe w organizacji
przygotował: W.W. 65
➢
podmioty w stanie likwidacji
➢
przedsiębiorcy niebędący osobą fizyczną
Podmiot zbiorowy ma prawo zgłoszenia w postępowaniu sądowym przeciwko oskarżonemu o czyn,
z racji którego podmiot ten możę odpowiadać w trybie ustawy z 2002 r, udziału swojego
przedstawiciela. Zgłoszenie może nastąpić nie później niż przed zamknięciem przewodu sądowego
w I instancji. Zgłoszenie udziału swego przedstawiciela następuje w formie pisemnej, a
przedstawicielem tym nie może być osoba, przeciwko której dotyczy się dane postępowanie karne
lub karne skarbowe.
Przedstawiciel ma następujące uprawnienia:
➢
przeglądania akt
➢
prawo zgłaszania wniosków dowodowych
➢
prawo zadawania pytań osobom przesłuchiwanym
➢
prawo bycia zawiadomionym o rozprawie
➢
dopuszczenie jego dowodów
➢
prawo do końcowego głosu
➢
prawo domagania się pisemnego uzasadnienia wyroku
➢
prawo występowania z apelacją i zażaleniem
➢
korzystanie z bezpłatnej pomocy tłumacza
➢
korzystanie z pomocy pełnomocnika
➢
prawo odmowy zeznań w razie przesłuchania go w charakterze świadka
Pokrzywdzony jako quasi strona → Występuje w niektórych posiedzeniach sądu:
➢
przed rozprawą
posiedzenie w przedmiocie skazania oskarżonego bez rozprawy
posiedzenie w sprawie warunkowego umorzenia
posiedzenie w sprawie umorzenia z powodu niepoczytalności i zastosowania środka
zabezpieczającego
➢
w trakcie samej rozprawy
W tego typu przypadkach pokrzywdzony może wykonywać tylko takie uprawnienia, jakie Kodeks
w danej sytuacji dlań przewiduje.
przygotował: W.W. 66
Przedstawiciele procesowi stron
Przedstawiciel procesowy strony to podmiot działający w imieniu i na rzecz reprezentowanej
strony. Może działać:
➢
obok strony
➢
za stronę
Do grona przedstawicieli procesowych zalicza się:
➢
przedstawiciel ustawowy oskarżonego
➢
przedstawiciel ustawowy podejrzanego
➢
obrońca
➢
pełnomocnik
Przedstawiciel procesowy czerpie uprawnienie do działania:
➢
z ustawy (przedstawicielstwo ustawowe)
➢
umocowania go przez stronę (przedstawicielstwo z wyboru)
➢
umocowania go przez organ procesowy, gdy ustawa to przewiduje (przedstawicielstwo z
urzędu)
PRZEDSTAWICIEL USTAWOWY
Sytuacja przedstawiciela ustawowego jest odmienna jeśli chodzi o przedstawiciela ustawowego
oskarżonego i podejrzanego.
Przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego może działać, gdy:
➢
pokrzywdzony jest małoletni
➢
pokrzywdzony jest ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo
Przedstawicielstwo sprowadza się tu do działania za stronę, która sama nie może skutecznie
dokonywać czynności procesowych. Przedstawiciel nie może natomiast występować jako źródło
dowodowe – zamiast pokrzywdzonego, który miałby składać zeznania.
Przedstawiciel ustawowy oskarżonego może działać, gdy:
➢
oskarżony jest nieletni (a nie małoletni)
➢
oskarżony jest ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo
Taki przedstawiciel może podejmować wszelkie czynności procesowe na korzyść oskarżonego, a
przede wszystkim:
➢
wnosić środki zaskarżenia
➢
składać wnioski
➢
ustanowić obrońcę
Przedstawiciel ustawowy oskarżonego działa zatem obok strony (a nie zamiast jak przedstawiciel
pokrzywdzonego) i tylko na jej korzyść – czynności na niekorzyść są nieskuteczne.
Kto może być przedstawicielem ustawowym:
➢
przedstawiciel ustawowy w rozumieniu prawa cywilnego i rodzinnego
➢
osoba, pod której pieczą reprezentowany pozostaje
w przypadku pokrzywdzonego musi być to piecza stała – o bardziej trwałym charakterze
przygotował: W.W. 67
stałość pieczy nie jest wymagana przy reprezentacji wywołanej nieporadnością
wynikającą zwłaszcza z wieku czy stanu zdrowia
Prawo do reprezentacji gaśnie w razie odpadnięcia w toku procesu okoliczności uzasadniającej
przedstawicielstwo ustawowe. Ale czynności dokonane przez przedstawiciela pozostają skuteczne,
chyba że prawo przewiduje możliwość zniwelowania ich działaniem reprezentowanego.
Przykład: W razie złożenia wniosku o ściganie jeszcze przez przedstawiciela pokrzywdzonego, pokrzywdzony może
po uzyskaniu pełnoletności w toku procesu cofnąć ten wniosek, ale musi zdążyć przez rozpoczęciem przewodu
sądowego na pierwszej rozprawie głównej.
OBROŃCA
Status prawny obrońcy w procesie karnym budzi w doktrynie kontrowersje. Należy jednak przyjąć,
że obrońca jest przedstawicielem procesowym strony.
Uprawnienia obrońcy → Składają się na nie:
➢
uprawnienia przysługujące oskarżonemu – chyba że z kontekstu normy wyraźnie wynika, że
dana czynność przypisana jest wyłącznie oskarżonemu (np. cofnąć środek odwoławczy
wniesiony na korzyść oskarżonego może oskarżony – obrońca tylko za zgodą klienta)
➢
uprawnienia przysługujące ogólnie stronom
ilekroć kodeks mówi, że ''stronom przysługuje'', czynność taką może wykonać również
obrońca
➢
uprawnienia własne (niezbędne do wykonywania swoich funkcji – tzw. tajemnicza
obrończa)
zakaz przesłuchiwania go co do faktów, o których dowiedział się, prowadząc sprawę lub
udzielając porady prawnej
zakaz zajmowania pism lub dokumentów obejmujących okoliczności związanych z
wykonywaniem funkcji obrońcy
Obrońca nie może wykonywać takich czynności, przy których oskarżony występuje jako dowód –
np. nie może złożyć wyjaśnień, poddać się badaniom.
Granicę działań obrońcy wyznaczają z jednej strony interes prawny oskarżonego, a z drugiej
publiczny charakter działalności obrończej. Obrońca nie może fałszować dowodów, wymuszać
zeznań określonej treści, usuwać dowodów rzeczowych itp.
Obrońca działa samodzielnie (możliwa jest sprzeczność jego działań z czynnościami samego
oskarżonego, byle tylko były to działania w kierunku obrony), a jego udział w postępowaniu nie
wyłącza osobistego działania oskarżonego. Oskarżony nie może skutecznie uchylać działań
obrońcy, chyba że Kodeks wyraźnie na to pozwala. Kodeks przewiduje natomiast ograniczenia
samodzielności obrońcy, uzależniając niekiedy skuteczność określonych czynności od zgody
oskarżonego.
Obrońca może podejmować czynności wyłącznie na korzyść oskarżonego. Trzy ujęcia co do
konsekwencji podjęcia czynności niekorzystnych:
➢
ujęcie obiektywistyczne – jedynie czynności z natury niekorzystne powinny być pomijane w
postępowaniu
➢
ujęcie subiektywistyczne – jedynie czynności podjęte z chęcią szkodzenia oskarżonemu
powinny być uznane za nieskuteczne
➢
ujęcie mieszane – za nieskuteczne powinny być uznane zarówno czynności niekorzystne z
przygotował: W.W. 68
natury jak również czynności z natury obojętne, z których okoliczności możliwy jest
niekorzystny skutek dla oskarżonego
Obrońca nie może reprezentować kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy pozostają w sprzeczności –
konsekwencja zakazu działania na niekorzyść oskarżonego. Sąd, stwierdzając taką sprzeczność,
określa oskarżonym termin do ustanowienia innych obrońców, a w wypadku obrońcy z urzędu po
prostu wyznacza innego. Na postanowienie służy zażalenie.
Obrońca reprezentuje interesy oskarżonego zarówno:
➢
w obronie przed stawianymi zarzutami naruszenia prawa karnego
➢
w kwestiach cywilnoprawnych (powództwo adhezyjne)
Dochodzi tutaj do kumulacji roli obrońcy i pełnomocnika – upoważnienie do obrony stanowi
jednocześnie ukryte pełnomocnictwo do podejmowania czynności procesowej z zakresu obrony
przez odpowiedzialnością cywilną.
Ustanowienie obrońcy → Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony wg przepisów
o ustroju adwokatury. W sprawach o wykroczenia powszechne i skarbowe może być nim także
radca prawny.
Obrońcę może ustanowić:
➢
sam oskarżony
➢
przedstawiciel ustawowy oskarżonego (jeżeli jest on nieletni lub ubezwłasnowolniony)
➢
inna osoba (jeżeli oskarżony jest pozbawiony wolności)
mówimy wtedy o pełnomocnictwie tymczasowym
o ustanowieniu obrońcy niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego
oskarżony może potwierdzić tak udzielone pełnomocnictwo lub wyznaczyć innego
adwokata
Upoważnienie może być udzielone:
➢
na piśmie
➢
przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne (prokuratora,
Policji, sądu)
Oprócz obrońcy z wyboru funkcjonuje też w postępowaniu karnym obrońca z urzędu. (patrz: strony
postępowania karnego / oskarżony / obrona obligatoryjna)
Zarówno ustanowienie obrońcy z wyboru, jak i wyznaczenie go z urzędu, upoważnia obrońcę do
działania w całym postępowaniu, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia –
chyba że zawiera ograniczenia w tym zakresie. Przy czym, obrońca z urzędu zobligowany jest
działać tylko do prawomocnego zakończenia postępowania – po prawomocnym wyroku może
podejmować czynności, ale nie ma takiego obowiązku (działanie w takiej sytuacji nie daje mu
podstaw do skutecznego żądania od Skarbu Państwa wynagrodzenia).
Jeżeli czynności należy dokonać poza siedzibą lub miejscem zamieszkania obrońcy z urzędu,
prezes sądu, przed którym ma być dokonana czynność, a w postępowaniu przygotowawczym prezes
sądu rejonowego miejsca czynności, na uzasadniony wniosek dotychczasowego obrońcy może
wyznaczyć dla dokonania tej czynności innego obrońcę spośród miejscowych adwokatów.
przygotował: W.W. 69
Na uzasadniony wniosek oskarżonego lub jego obrońcy prezes sądu właściwego do rozpoznania
sprawy może wyznaczyć nowego obrońcę w miejsce dotychczasowego.
Ustanie stosunku obrończego → Stosunek obrończy ustaje poprzez:
➢
obrońca z wyboru
cofnięcie upoważnienia przez oskarżonego lub jego przestawiciela
ustanowienie przez oskarżonego pozbawionego wolności innego obrońcy niż
ustanowiony przez inną osobę
wypowiedzenie pełnomocnictwa obrończego przez adwokata
śmierć obrońcy
śmierć oskarżonego
➢
obrońca z urzędu
cofnięcie (odwołanie) wyznaczenia – m.in. gdy:
ustały powody obrony z urzędu
na umotywowany wniosek oskarżonego
ujawniła się sprzeczność interesów oskarżonych bronionych przez tego samego
obrońcę
obrońca rażąco narusza swoje obowiązki
na umotywowany wniosek samego adwokata
ustanowienie przez oskarżonego obrońcy z wyboru
śmierć adwokata
śmierć oskarżonego
W przypadku, gdy obrona jest obligatoryjna, a stosunek obrończy ustaje:
➢
w wypadku obrony z urzędu – sąd wyznacza nowego obrońcę
➢
w wypadku obrońcy z wyboru – sąd zakreśla oskarżonemu odpowiedni termin do powołania
nowego obrońcy, a po bezskutecznym jego upływie prezez sądu lub sąd wyznacza obrońcę z
urzędu
Dotychczasowy obrońca powinien pełnić obowiązki do czasu podjęcia obrony przez nowego
obrońcę, chyba że przyczyną wypowiedzenia jest różnica zdań co do linii obrony.
Obowiązkowy udział obrońcy w określonych czynnościach → Formalna obrona obligatoryjna
nie wiąże się z koniecznością uczestniczenia obrońcy we wszystkich czynnościach postępowania
karnego – Kodeks wskazuje, w jakich czynnościach obrońca musi uczestniczyć:
➢
obrona obligatoryjna z uwagi na właściwości sądu okręgowego w I instancji
obowiązkowy udział w rozprawie głównej i apelacyjnej
w rozprawie kasacyjnej jedynie wtedy, gdy prezes sądu lub sąd uznają to za konieczne
➢
obrona obligatoryjna ze względu na nieletność, głuchotę, niemotę, ślepotę, okoliczności
utrudniające obronę
obowiązkowy udział w rozprawie – w tym apelacyjnej – i w tych posiedzeniach sądu, w
ktrych udział oskarżonego jest obowiązkowy:
posiedzenie w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania przed rozprawą
– gdy prezes sądu zwołujący posiedzenie lub sąd tak zarządzą
posiedzenie w przedmiocie uwzględnienia wniosku prokuratora o skazanie bez
rozprawy - gdy prezes sądu zwołujący posiedzenie lub sąd tak zarządzą
posiedzenie w przedmiocie umorzenia z powodu niepoczytalności oskarżonego z
zastosowaniem środka zabezpieczającego – gdy sąd uzna to za konieczne
przygotował: W.W. 70
Jeżeli udział obrońcy w czynności jest obowiązkowy, a obrońca nie stawił się – czynności nie
przeprowadza się.
W postępowaniu przygotowawczym Kodeks nie przewiduje czynności z obowiązkowym udziałęm
obrońcy. Natomiast obrońca może tutaj:
➢
brać udział w czynnościach śledztwa lub dochodzenia
➢
kontaktować się z podejrzanym tymczasowo aresztowanym
➢
przeglądać akty sprawy w toku postępowania i zaskarżać decyzje o odmowie dostępu do
nich
➢
składać wnioski dowodowe
➢
uczestniczyć w przesłuchaniu klienta, gdy ten tego zażądał
➢
uczetniczyć w przesłuchaniu klienta w związku ze stosowaniem środka zapobiegawczego
PEŁNOMOCNIK
Z pomocy pełnomocnika może korzystać
➢
strona inna niż oskarżony
➢
osoba niebędąca stroną – tylko wtedy, gdy wymagają tego jej interesy w toczącym się
postępowaniu
sąd (w postępowaniu sądowym) i prokurator (w postępowaniu przygotowawczym) mogą
odmówić dopuszczenia do udziału pełnomocnika, jeżeli uznają, że nie wymaga tego
obrona interesów danej osoby
odmowa nie jest możliwa, gdy ustawa nadaje określonemu podmiotowi prawo do
korzystania z pomocy pełnomocnika (np. osobie, co do której prokurator wniósł o
zobowiązanie jej do zwrotu korzyści Skarbowi Państwa)
Zasada: Uprawniony podmiot nie może mieć więcej niż trzech pełnomocników
Wyjątek: W postępowaniu karnym o wykroczenia skarbowe interwenient może korzystać z pomocy
tylko jednego pełnomocnika.
Pełnomocnikiem może być:
➢
adwokat
➢
radca prawny
Ustanowienie pełnomocnika → Pełnomocnictwo może być udzielone:
➢
na piśmie
➢
przed oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie
Pełnomocnika może ustanowić:
➢
sam zainteresowany (strona inna niż oskarżony lub osoba niebędąca stroną)
➢
organ uprawniony do działania w imieniu podmiotu innego niż osoba fizyczna
➢
przedstawiciel ustawowy (jeżeli pokrzywdzony jest małoletni lub ubezwłasnowolniony)
➢
inna osoba (gdy uprawniony podmiot jest pozbawiony wolności – pełnomocnictwo
tymczasowe)
Możliwe jest również wyznaczenie pełnomocnika z urzędu – jeżeli zainteresowany podmiot
wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów pełnomocnictwa bez uszczerbku dla niezbędnego
utrzymania siebie i rodziny. Gdy podmiotem zainteresowany jest podmiot niebędący osobą
fizyczną, może wnosić o wyznaczenie mu pełnomocnika z urzędu, gdy zostanie zwolniony od
przygotował: W.W. 71
kosztów sądowych – a więc wykaże, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie.
Rodzaje pełnomocnictwa → Wyróżniamy pełnomocnictwo:
➢
procesowe ogólne – do wszystkich czynności procesowych
➢
do prowadzenia poszczególnych spraw (np. reprezentacji w danej sprawie karnej)
➢
do określonych czynności procesowych (np. sporządzenia skargi kasacyjnej)
Działanie pełnomocnika → Udział pełnomocnika nie wyłącza osobistego działania
reprezntowanego.
Pełnomocnik jest upoważniony do działania w całym postępowaniu, również po uprawomocnieniu
się orzeczenia. Pełnomocnik z urzędu nie ma obowiązku działać po uprawomocnieniu się
orzeczenia, ale może.
Pełnomocnik może dokonywać czynności, do których uprawniony jest jego mocodawca. Ale nie
jest samodzielny w prowadzeniu reprezentacji jego interesów. Może być związany instrukcjami i
musi liczyć się z życzeniami klienta – decyduje o tym treść upoważnienia. W razie przekroczenia
granic pełnomocnictwa lub nienależytej staranności w działaniu, może odpowiadać cywilnie za
wyrządzone mocodawcy szkody.
Ustanie pełnomocnictwa → Pełnomocnictwo wygasa poprzez:
➢
wypowiedzenie pełnomocnictwa przez mocodawcę
wywołuje swój skutek:
wobec organu procesowego – z momentem zawiadomienia go o tym
wobec innych uczestników postępowania – z chwilą doręczenia im tego
zawiadomienia przez organ
➢
wypowiedzenie pełnomocnictwa przez pełnomocnika
➢
odwołanie pełnomocnika z urzędu
Naruszenie obowiązków przez pełnomocnika → W razie rażącego naruszenia przez
pełnomocnika strony jego obowiązków procesowych sąd, a w postępowaniu przygotowawczym
prokurator, zawiadamia o tym właściwą okręgową radę adwokacką lub radę okręgowej izby radców
prawnych, żądając od dziekana właściwej rady nadesłania w wyznaczonym, nie krótszym niż 30
dni, terminie informacji o podjętych działaniach wynikających z zawiadomienia. Odpis
zawiadomienia przesyła się Ministrowi Sprawiedliwości.
przygotował: W.W. 72
Rzecznicy interesu społecznego
Rzecznicy interesu publicznego to odrębna kategoria – niewystępująca formalnie w kodeksie, lecz
bazująca na różnorodnych jego przepisach - uczestników postępowania karnego, którzy mogą w
nim działać, nie będąc stroną ani nie występując w imieniu strony i nie wykonując jej praw.
Reprezentują oni interes publiczny nawet wtedy, gdy dokonują czynności korzystnej wobec
określonej strony.
Zawsze zachowują niezależność od stron, a zakres ich uprawnień jest taki, jaki wynika z przepisów
prawa.
W ramach tej grupy mieszczą się:
➢
Przedstawiciel Społeczny
➢
Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) i Rzecznik Praw Dziecka (RPDz)
➢
Prokurator Generalny
➢
Prokurator, gdy nie działa jako oskarżyciel publiczny
➢
Instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna jako rzecznik interesu społecznego
PRZEDSTAWICIEL SPOŁECZNY
Przedstawiciel społeczny to reprezentant organizacji społecznej, który uczestniczy w postępowaniu
z uwagi na potrzebę ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego, objętego
jej zadaniami statutowymi, zwłaszcza ochrony wolności i praw człowieka.
Organizacja społeczna może zgłosić udział swego przedstawiciela jedynie w sądowym stadium
postępowania karnego – do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego. Zgłoszenie ma postać
stosownej uchwały właściwego organu danej organizacji i towarzyszy mu upoważnienie
wystawione osobie wskazanej w tej uchwale jako przedstawiciel.
Przedstawiciel społeczny nie wstępuje do postępowania przez sam fakt zgłoszenia, lecz musi być
dopuszczony przez sąd – dopuszcza go, jeżeli leży to w interesie wymiaru sprawiedliwości.
Odmowa dopuszczenie nie podlega zaskarżeniu.
Organizacja społeczna może wycofać swojego przedstawiciela w każdym czasie, jeżeli uzna, że nia
ma już interesu, który uzasadniałby występowanie jej reprezentanta. Może też podmienić osobę
przedstawiciela przez udzielenie upoważnienia innej osobie określonej w nowej uchwale
organizacji – ale sąd nie bada już dopuszczalności, bo o dopuszczalności ze względu na interes
wymiaru sprawiedliwości zadecydował już wcześniej. Raz dopuszczony przedstawiciel nie może
być też następnie, w wyniku zmiany decyzji, oddalony.
Przedstawiciel może:
➢
uczestniczyć w rozprawie – tylko w rozprawie, nie w posiedzeniach
➢
wypowiadać się
➢
składać oświadczenia na piśmie – oświadczenia powinny być traktowane jako dowód z
dokumentu, jeżeli zawierają informacje istotne dla sprawy
Przedstawiciela można przesłuchać w charakterze świadka, uzyskując w ten sposób dodatkowy
dowód w sprawie.
przygotował: W.W. 73
Przedstawiciel nie może natomiast składać wniosków dowodowych, zadawać pytań
przesłuchiwanym, choć jego sugestie w tym zakresie mogą być jednak przez sąd realizowane.
RPO I RPDz
Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w
Konstytucji oraz innych aktach normatywnych.
RPO może:
➢
żądać wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawie o przestępstwo ściagane z
oskarżenia publicznego
➢
żądać przedstawienia sobie informacji o stanie sprawy w czasie prowadzonego
postępowania wyjaśniajacego
➢
wytoczyć powództwo adhezyjne lub przyłączyć się do niego
➢
wnieść kasację od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie
Rzecznik Praw Dziecka stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji, Konwencji o
prawach dziecka i w innych przepisach.
RPDz może:
➢
żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych i brać udział w takich sprawach na
prawach prokuratora
➢
żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w
sprawach karnych
➢
brać udział w postępowaniu w sprawach nieletnich na prawach prokuratora
➢
występować z wnioskiem o ukaranie w sprawach o wykroczenia
➢
występować do SN o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa
➢
występować do SN z kasacją w sprawach karnych
PROKURATOR GENERALNY
Prokurator Generalny jest naczelnym organem Prokuratury.
Prokurator Generalny ma prawo do wnoszenia kasacji – od każdego prawomocnego orzeczenia
sądu kończącego postępowanie. Może ją wnosić :
➢
na korzyść oskarżonego – bez ograniczenia terminami
➢
na niekorzyść oskarżonego – w ciągu 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia
Prokuratora Generalnego należy uznać za rzecznika interesu społecznego także wszędzie tam, gdzie
działa jako organ postępowania karnego reagujący na uchybienia samej prokuratury – np. jako
uprawniony do uchylania prawomocnych postanowień prokuratorów o umorzeniu postępowania
przygotowawczego.
Co więcej, Prokurator Generalny uprawniony jest do uprzedniego aprobowania wniosków
niektórych służb o wystąpienie przez nie do sądu o zarządzenie przedprocesowej kontroli
operacyjnej.
Również Prokurator Generalny musi zaaprobować wniosek prokuratora o wystąpienie do sądu w
celu nadania określonej osobie statusu świadka koronnego.
PROKURATOR JAKO RZECZNIK INTERESU SPOŁECZNEGO
Prokurator występuje w postępowaniu karnym w kilku rolach. W postępowaniu sądowym może się
przygotował: W.W. 74
pojawić – nie będąc oskarżycielem publicznym - jako rzecznik interesu publicznego.
Prokurator występuje jako rzecznik interesu publicznego, gdy:
➢
wytacza powództwo adhezyjne albo popiera już wytoczone takie powództwo
➢
działa w postępowaniu o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie i
zatrzymania
➢
wykonuje prawa pokrzywdzonego, gdy ten ostatni zmarł nie pozostawiwszy osób
uprawnionych do wykonywania jego praw lub gdy osoby takie się nie ujawniły.
➢
występuje w postępowaniu sądowym nie jako ten, który wniósł oskarżenie i je popiera, lecz
jako podmiot działający nie w charakterze strony postępowania, ale uczestnika mające na
uwadze interes społeczny (np. gdy uczestniczy w rozprawie po odstąpieniu od oskarżenia)
INSTYTUCJA PAŃSTWOWA / SAMORZĄDOWA / SPOŁECZNA JAKO
RZECZNIK INTERESU SPOŁECZNEGO
Na instytucji państwowej / samorządowej / społecznej ciąży prawny obowiązek zawiadomienia o
przestępstwie, o którym dowiedziała się w związku ze swoją działalnością. Obowiązek ów wiąże
się bezpośrednio z interesem publicznym, dlatego o tych instytucjach mówi się jako o rzecznikach
interesu społecznego (publicznego).
W związku z tym obowiązkiem instytucji zawiadamiającej o przestępstwie Kodeks przyznaje
pewne uprawnienia:
➢
należy zawiadomić ją o wszczęciu, odmowie wszczęcia, umorzeniu postępowania
przygotowawczego i ponownym podjęciu umorzonego rejestrowo dochodzenia
➢
w razie odmowy wszczęcia dochodzenia lub śledztwa instytucji zawiadamiającej służy
zażalenie i prawo przejrzenia akt
➢
jeżeli w ciągu 6 tygodni od zawiadomienia o przestępstwie nie otrzymała od organu ścigania
żadnej informacji, może złożyć zażalenie na opieszałość organu
➢
należy zawiadomić ją o skierowaniu do sądu aktu oskarżenia
➢
należy zawiadomić ją o wystąpieniu o warunkowe umorzenie postępowania
przygotował: W.W. 75
Czynności procesowe
Na postępowanie karne składają się fakty procesowe:
➢
czynności procesowe
➢
zdarzenia procesowe
Czynność procesowa to określone przez prawo karne procesowe zachowanie się uczestnika
postępowania wywołujące przewidziane przez to prawo skutki prawne.
Zdarzenie procesowe to fakt, który nie polega na zachowaniu się człowieka, a wywołuje określone
skutki procesowe. Np. upływ czasu wywołujący przedawnienie i konieczność umorzenia procesu.
PODZIAŁY CZYNNOŚCI
Wyróżniamy czynności:
➢
pozytywne i negatywne
pozytywne to działania procesowe
negatywne to zaniechania procesowe
➢
proste i złożone
proste to pojedyncze (np. wniesienie apelacji)
złożone składają się z kilku dających się wyodrębnić elementów (np. przedstawienie
zarzutów)
➢
indywidualne i zbiorowe
indywidualne to izolowane czynności określonej osoby (np. złożenie zawiadomienia o
przestępstwie)
zbiorowe to takie, w których z założenia uczestniczy kilka osób (np. przesłuchanie)
➢
jednostronne, dwustronne i wielostronne
jednostronne nie wymagają zgody innego podmiotu
dwustronne i wielostronne wymagają zgody określonego podmiotu (np. wniosek
prokuratora o skazanie bez rozprawy wymaga uzgodnienia z oskarżonym)
➢
ze względu na podmiot dokonujący czynności
czynności organów procesowych (np. wszczęcie postępowania przygotowawczego)
czynności stron i ich reprezentantów (np. wniosek dowodowy)
czynności innych uczestników postępowania (np. złożenie zeznań)
➢
ze względu na funkcję, cel danej czynności
rozpoznawcze - polegają na badaniu i rozstrzyganiu danej kwestii prawnej w
postępowaniu
wykonawcze - realizują zapadłe decyzje (np. przymusowe doprowadzenie do sądu lub
prokuratora przez Policję)
➢
ze względu na treść i charakter
czynności faktyczne
– działania wywołujące zmiany w świecie zewnętrznym (np.
zatrzymanie osoby)
przygotował: W.W. 76
spostrzeżenia procesowe
– przyjmowanie do świadomości odpowiednich faktów i
zjawisk zachodzących w postępowaniu (np. przyjmowanie zawiadomienia o
przestępstwie)
oświadczenia procesowe
– uzewnętrznianie treści intelektualnych lub aktów woli (w
formie przewidzianej prawem procesowym – ustnej lub pisemnej)
oświadczenia wiedzy
– przekaz treści intelektualnych (tego, o czym przekazujący
wie)
•
oświadczenia dowodowe (zeznania, opinie, wyjaśnienia)
•
przytoczenia dowodowe (np. tezy wniosków dowodowych)
•
sprawozdania procesowe (protokoły, notatki urzędowe)
•
zawiadomienia (np. o przestępstwie)
•
argumentacje (np. w uzasadnieniach orzeczeń)
oświadczenia woli
– przekaz woli, dążeń, żądań oświadczającego
•
oświadczenia postulujące
•
podmiot składający nie pozostaje w stosunku nadrzędności wobec adresata
•
najczęściej oświadczenia stron lub innych uczestników wobec organu
procesowego, ale niekiedy również oświadczenia organu procesowego (np.
zapytania kierowane przez sąd do stron)
•
skargi (np. akt oskarżenia), wnioski (np. wniosek dowodowy), oświadczenia
(np. oświadczenie pokrzywdzonego o przyłączeniu się do postępowania w
charakterze oskarżyciela posiłkowego)
•
nie są wiążące dla adresata
•
niekiedy mogą być cofnięte w sposób wiążący przez kolejne
oświadczenie (np. odstąpienie oskarżyciela prywatnego od oskarżenia
gdy nastąpi przed rozpoczęciem przewodu sądowego na pierwszej
rozprawie, zmusza samo w sobie sąd do umorzenia procesu)
•
oświadczenia imperatywne
•
oświadczający pozostaje w stosunku nadrzędności wobec adresata
oświadczenia - wiążące dla adresata
•
mogą wystąpić jako polecenia i decyzje procesowe
•
polecenia mają charakter indywidualny, wiążą tylko adresat
•
decyzje procesowe to rozstrzygnięcia określonej kwestii prawnej w
postępowaniu – wiążą uczestników postępowania, a nawet inne organy i
instytucje (jeżeli wynika to z ich treści)
•
decyzje procesowe mogą przybrać formę:
•
zarządzenia – wydawane w kwestiach niewymagających nawet
postanowienia (np. przerwa w rozprawie)
•
postać pisemna lub ustna z wpisaniem do protokołu posiedzenia /
rozprawy
•
orzeczenia
•
wyrok – wydawany, gdy ustawa tego wymaga
•
zawsze postać pisemna
•
postanowienie – wydawany, gdy ustawa nie wymaga wyroku (np.
odroczenie rozprawy)
•
postać pisemna lub ustna z wpisaniem do protokołu
posiedzenia / rozprawy
•
oświadczenia woli mogą przybrać postać czynności wyraźnych lub
konkludentnych (regułą są czynności wyraźne, gdyż wola powinna być wyrażona
przygotował: W.W. 77
w sposób niebudzący wątpliwości)
•
przykład konludentnej: zawiadomienie powoda cywilnego o rozprawie i
dopuszczenie go do udziału w niej oznacza konkludentne przyjęcie jego
powództwa pomimo niewydania postanowienia o jego przyjęciu
➢
dopuszczalne i niedopuszczalne
niedopuszczalne to takie, których prawo karne procesowe wyraźnie zakazuje lub nie
stwarza uprawnienia do ich dokonania (np. przesłuchanie z użyciem hipnozy,
narkoanalizy)
czynności niedopuszczalne są jednocześnie bezskuteczne (np. zeznania świadka złożone
z zastosowaniem hipnozy, narkoanalizy nie stanowią dowodu w sprawie)
➢
wadliwe i niewadliwe
wadliwe to takie, które są dopuszczalne, ale nie spełniają stawianych im wymogów
procesowych
niekiedy czynności wadliwe mogą być konwalidowane – usunięcie wady z mocą
wsteczną (np. uzupełnienie braków pisma procesowego w terminie wskazanym przez
sąd)
możliwa jest też konwersja czynności – dokonanie przemiany czynności wadliwej w
inną czynność zastępczą i osiągnięcie określonego skutku za pomocą tej czynności
➢
skuteczne i bezskuteczne
skuteczna to wywołująca przewidziany prawem procesowym skutek
nieskuteczne to niemogąca wywołać takiego skutku
➢
zasadne i bezzasadne
podział dotyczy wyłącznie oświadczeń procesowych
zasadność i bezzasadność wiąże się z merytoryczną oceną czynności (np. bezzasadny akt
oskarżenia spowoduje umorzenie postępowania przed rozprawą)
➢
odwoływalne i nieodwoływalne
podział dotyczy wyłącznie oświadczeń procesowych
oświadczenia wiedzy można odwołać w tym znaczeniu, że dojdzie do zmiany treści
oświadczenia (np. zmiana zeznań)
polecenia mogą być odwołane
decyzje procesowe, w razie ich uzewnętrznienia, nie mogą być odwołane, chyba że z
ustawy wynika coś innego
oświadczenia woli stron mogą być przez nie odwoływane, ale z ograniczeniami
wynikającymi z ustawy
➢
ważne i nieważne
nieważność polega na tym, że w przypadku szczególnie poważnych uchybień uznaje się
czynność za nieważną od samego początku (ex tunc)
ORZECZENIA
Orzeczeniami są:
➢
wyroki
➢
postanowienia
przygotował: W.W. 78
Zasada ogólna: podstawę każdego orzeczenia może stanowić tylko całokształt okoliczności
ujawnionych w postępowaniu, mających znaczenie dla rozstrzygnięcia.
Zasada uszczegóławiająca: podstawę wyroku może stanowić jedynie całokształt okoliczności
ujawnionych w toku rozprawy głównej. Ale dotyczy tylko tych sytuacji, gdy wyrok wydawany jest
w wyniku przeprowadzenia postępowania dowodowego na rozprawie głównej, stąd ograniczenia tej
reguły:
➢
wyrok bez rozprawy – za ujawnione uznaje się bez odczytywania dane dotyczące osoby
oskarżonego i wyniki wywiadu środowiskowego – należy je odczytać na żądanie
oskarżonego lub obrońcy
➢
wyrok warunkowo umarzający postępowanie wydawany na posiedzeniu przez rozprawą - za
ujawnione uznaje się bez odczytywania dane dotyczące osoby oskarżonego i wyniki
wywiadu środowiskowego – należy je odczytać na żądanie oskarżonego lub obrońcy
➢
wyrok nakazowy – wydawany na podstawie dowodów zgromadzonych w aktach sprawy
➢
uwzględnienie wniosku oskarżonego o skazanie go bez postępowania dowodowego – sąd
może uznać za ujawnione dowody wymienione w akcie oskarżenia lub dokument
przedłożone przez stronę
Wyrok → Wyrok wydawany jest tylko wtedy, gdy wymaga tego przepis ustawy:
➢
rozstrzygnięcie w przedmiocie procesu – o odpowiedzialności oskarżonego
wyrok skazujący
uniewinniający
warunkowo umarzający postępowanie
➢
rozstrzygnięcie o niedopuszczalności postępowania, jeżeli okoliczność wyłączającą proces
stwierdzono dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego – wyrok umarzający postępowanie
➢
uchylenie, zmiana lub utrzymanie w mocy wyroku w wyniku rozpoznania apelacji
wyrok o otrzymaniu w mocy wyroku I instancji
o uchyleniu wyroku I instancji i umorzeniu postępowania
o uchyleniu wyroku I instancji i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania sądowi
I instancji
o zmianie wyroku sądu I instancji w określony przez sąd odwoławczy sposób
➢
uchylenie wyroku w trybie kasacji
SN uchylając wyrok może:
przekazać sprawę do ponownego rozpoznania
uniewinnić oskarżonego
umorzyć postępowanie
➢
uchylenie wyroku w trybie wznowienia procesu
➢
wydanie wyroku łącznego oraz jego zmodyfikowanie w razie ograniczonej ekstradycji
➢
orzekanie o odszkodowaniu za niesłuszne skazanie, aresztowanie, zatrzymanie
Wyróżniamy:
➢
wyroki merytoryczne – rozstrzygają o przedmiocie procesu (np. skazujący)
➢
wyroki formalne – rozstrzygają tylko kwestie procesowe (np. uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania)
Zasada: wyrok zapada po przeprowadzeniu rozprawy
Wyjątki: wyrok możliwy na posiedzeniu:
przygotował: W.W. 79
➢
na wniosek prokuratora złożony za zgodą oskarżonego – zawsze wyrok skazujący
➢
na wniosek oskarżonego o skazanie go bez postępowania dowodowego, gdy złożono go w
trybie uproszczonym przed rozprawą
➢
w trybie nakazowym jako wyrok nakazowy
➢
rozstrzygnięcie o warunkowym umorzeniu postępowania przed rozprawą
➢
uchylenie wyroku w trybie apelacji z powodu bezwzględnych podstaw jego uchylenia
➢
uwzględnienie w całości kasacji wniesionej na korzyść oskarżonego od wyroku
➢
zmodyfikowanie wyroku w zakresie kary przy ograniczonej ekstradycji
Wyrok zaoczny → Nie należy mylić z wyrokiem na posiedzeniu. Możliwy w postępowaniu
uproszczonym i w trybach na nim opartych. Zapada na rozprawie, gdy przy nieobowiązkowej
obecności oskarżonego, ani on, ani jego obrońca, mimo powiadomienia o terminie rozprawy, nie
stawili się.
Uzasadnienie → W I instancji tylko na żądanie strony:
➢
na piśmie
➢
termin zawity 7 dni od głoszenia wyroku
termin liczy się od dnia doręczenia wyroku w przypadkach:
oskarżony pozbawiony wolności, bez obrońcy, nie był obecny przy ogłoszeniu
wyroku
wyrok zaoczny – doręcza się stronom z urzędu
wyrok wydany na posiedzeniu – doręcza się stronom z urzędy
wyrok o warunkowym umorzeniu procesu wydany na posiedzeniu przed rozprawą –
doręcza się pokrzywdzonemu z urzędu
Wyjątki: uzasadnienie w I instancji z urzędu:
➢
złożenie zdania odrębnego – uzasadnienie sporządza się w terminie 7 dni, chyba że z innych
powodów ma być sporządzone wraz z wyrokiem
➢
gdy sądem jest sąd wojskowy – nie dotyczy wyroków wydanych na wniosek prokuratora lub
samego oskarżonego
Z urzędu uzasadnia się zawsze wyroki:
➢
sądów odwoławczych – w terminie 14 dni od wydania
➢
wydane w wyniku rozpoznania kasacji – w terminie 14 dni od wydania
Nawet, gdy wyrok uzasadniany jest z urzędu, doręczenie go z tym uzasadnieniem następuje jedynie
na wniosek strony. Jeżeli wyłączono jawność rozprawy z uwagi na ważny interes państwa,
uzasadnienia nie doręcza się nawet na wniosek, zawiadamiając jedynie o sporządzeniu takiego
uzasadnienia.
Ogłoszenie → Wyrok wydawany jest w imieniu RP. Ogłasza się go publicznie. Ale wyrok wydany
na posiedzeniu wykłada się w sekretariacie sądu na 7 dni do publicznego wglądu – zastępuje
publiczne ogłaszanie.
Gdy wyrok wydawany jest od razu z uzasadnieniem, ogłaszając wyrok, ogłasza się też
uzasadnienie. W pozostałych wypadkach przewodniczący lub jeden z członków składu
orzekającego podaje najważniejsze powody wyroku.
Odwołanie → Od wyroku w I instancji służy apelacja – dla jej złożenia strona musi dysponować
wyrokiem z uzasadnieniem. Od wyroku nakazowe apelacja nie służy – jedynie sprzeciw. Apelacja
przygotował: W.W. 80
służy wszystkim stronom w zakresie, w jakim wyrok narusza ich prawa lub szkodzi ich interesom.
Niekiedy Kodeks modyfikuje krąg podmiotów uprawnionych do apelacji (np. podmiot
zobowiązany do zwrotu korzyści ma prawo do wniesienia apelacji).
Od wyroku sądu odwoławczego służy stronom nadzwyczajny środek zaskarżenia – skarga
kasacyjna – ale tylko, gdy jest to wyrok kończący postępowanie w sprawie.
Postanowienie → Wydawane w przypadku, gdy ustawa nie wymaga wydania wyroku oraz w
postępowaniu przygotowawczym (w postępowaniu przygotowawczym wydaje również prokurator
lub organ prowadzący dochodzenie).
Może być wydane na rozprawie, na posiedzeniu sądu, w postępowaniu przygotowawczym.
Charakter → Zasada: postanowienia nie są orzeczeniami merytorycznymi – dotyczą kwestii
procesowych.
Wyjątki: postanowienie o ustaleniu kwalifikacji prawnej czynu i kary po przejęciu skazanego;
postanowienie o wykonaniu kary orzeczonej za granicą z ustaleniem kwalifikacji wg prawa
polskiego
Zawartość → Postanowienie powinno zawierać:
➢
oznaczenie organu oraz osoby lub osób wydających postanowienie
➢
datę jego wydania
➢
wskazanie sprawy oraz kwestii, której postanowienie dotyczy
➢
rozstrzygnięcie z podaniem podstawy prawnej
➢
uzasadnienie - chyba że ustawa zwalnia od tego wymagania
Uzasadnienie → Zasada: uzasadnia się z urzędu wraz z ich wydaniem (w sprawie zawiłej lub z
innych ważnych przyczyn można odroczyć sporządzenie uzasadnienia na czas do 7 dni, ale po
ogłoszeniu należy podać najważniejsze powody rozstrzygnięcia)
Wyjątki: Kodeks zwalnia organ od sporządzania uzasadnienia postanowienia w przypadkach:
➢
dopuszczenie dowodu
➢
uwzględnienie wniosku, któremu inna strona się nie sprzeciwiła
➢
odmowa wstrzymania wykonania orzeczenia w związku ze złożeniem wniosku o
przywrócenie terminu zawitego
➢
odmowa wstrzymania wykonalności postanowienia w związku ze złożeniem na nie
zażalenia
➢
oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej
Nie wymagają uzasadnienia postanowienia dot. dochodzenia.
Niekiedy kodeks uzależnia sporządzenie uzasadnienia od wniosku strony:
➢
postanowienie o przedstawieniu zarzutów i zmianie zarzutów
➢
w pewnych sytuacjach przy oddaleniu kasacji jako oczywiście bezzasadnej
Zawartość → Brak ogólnego przepisu odnoszącego się do tego, co postanowienie powinno
zawierać, ale niekiedy kodeks precyzuje wymogi uzasadnienia określonych postanowień (np. w
postanowieniu o przedstawieniu zarzutów trzeba wskazać jakie fakty i dowody zostały przyjęte za
podstawę zarzutu).
przygotował: W.W. 81
Ogłoszenie → Postanowienia wydane na rozprawie ogłasza się ustnie. Wydane poza rozprawą
doręcza się prokuratorowi oraz podmiotom uprawnionym do składania na nie zażalenia (jeżeli nie
brali udziału w posiedzeniu lub nie byli obecni przy ogłaszaniu postanowienia).
Zaskarżalność → Wyróżniamy postanowienia zaskarżalne i niezaskarżalne. Zaskarżalne są
postanowienia sądu I instancji, prokuratora i organu dochodzeniowego, które:
➢
zamykają drogę do wydania wyroku – chyba że ustawa wyłącza ich zaskarżalność
➢
dotyczą środka zabezpieczającego określonego w prawie karnym
➢
ich zaskarżalność przewiduje przepis szczególny
Środkiem zaskarżania jest zażalenie:
➢
na złożenie 7 dni od daty ogłoszenia / doręczenia (gdy ustawa przewiduje doręczenie)
➢
służy stronom i innym osobom, których postanowienie bezpośrednio dotyczy, jeżeli narusza
ich prawa
w postępowaniu przygotowawczym stronom służy zażalenie na każde postanowienie
naruszające ich prawa, choćby ich bezpośrednio nie dotyczyło
ZARZĄDZENIA
Zarządzenia to decyzje procesowe niebędące orzeczeniami i wydawane w sytuacjach, gdy ustawa
nie wymaga nawet wydania postanowienia.
Zarządzenia wydają:
➢
w postępowaniu sądowym
prezes sądu
przewodniczący wydziału
przewodniczący składu orzekającego
upoważniony sędzia
➢
w postępowaniu przygotowawczym
prokurator
organ dochodzeniowo-śledczy
sąd – gdy ustawa to przewiduje
Treść → Odpowiada rygorom dotyczącym postanowień.
Uzasadnienie → Nie uzasadnia się, chyba że zarządzenie podlega zaskarżeniu – wtedy uzasadnia
się z urzędu.
Ogłoszenie → Zarządzenia wydane na rozprawie i posiedzeniu z udziałem stron ogłasza się ustnie,
zaznaczając ich treść w protokole.
Zarządzenia wydane poza rozprawą pod nieobecność zainteresowanych, doręcza się osobom,
którym służy zażalenie. Gdy nie służy zażalenie, zawiadamia się jedynie strony o treści
zarządzenia.
Zaskarżalność → Zaskarżalne na zasadach podobnych jak postanowienie (zażaleniem).
Ale od zarządzeń przewodniczącego składu orzekającego wydanych na rozprawie służy odwołanie
(chyba że przepis przewiduje zażalenie). Składa się je niezwłocznie po wydaniu decyzji, a
przygotował: W.W. 82
rozpoznaje je skład orzekający, wydając postanowienie. Odwołanie służy każdemu uczestnikowi,
którego zarządzenie dotyczy.
PROSTOWANIE OMYŁEK
Orzeczenia, zarządzenia i ich uzasadnienia mogą zawierać omyłki pisarskie i rachunkowe. Kodeks
zezwala na ich prostowanie w każdym czasie, jeżeli mają charakter omyłki oczywistej.
Sprostowania dokonuje organ, który popełnił omyłkę – na wniosek lub z urzędu. Sprostowanie
orzeczenia i jego uzasadnienia następuje w formie postanowienia. Sprostowanie zarządzenia
następuje zarządzeniem. Na decyzje, co do sprostowania służy zażalenie.
POLECENIA
Polecenia to oświadczenia imperatywne wydawane organom procesowo podwładnym. Wydają je:
➢
sąd
➢
prokurator
Kierowane są do:
➢
Policji
➢
innych organów ścigania
Przykład: Sąd lub prokurator mogą nakazać Policji wykonanie postanowienia o przeszukaniu.
NARADA I GŁOSOWANIE
Przepisy o naradzie i głosowaniu dotyczą narady nad każdym orzeczeniem – w każdej instancji, w
odniesieniu do każdego rodzaju sądowego postępowania karnego – jeśli tylko w grę wchodzi
orzekanie w składzie kolegialnym.
Naradę zarządza przewodniczący składu. Przy orzekaniu jednoosobowym trudno mówić o naradzie
– sędzia zarządza przerwę, po której ogłoszone zostanie orzeczenie.
Narada jest przygotowaniem do głosowania nad orzeczeniem – dochodzi do niego po naradzie.
Cel narady: omówienie przez cały skład orzekający wszystkich wyłaniających się w danej sprawie
zagadnień faktycznych i prawnych.
Narada i głosowanie są w pełni tajne i zwolnienie od zachowania w tym względzie tajemnicy jest
niedopuszczalne. Tajemnica obejmuje naradę i głosowanie – jedynym wyjątkiem jest możliwość
ujawnienia zdania odrębnego z podaniem nazwiska osoby zgłaszającej zdanie odrębne (podanie
nazwiska tylko za zgodą zgłaszającego odrębne zdanie).
W naradzie i głosowaniu uczestniczą członkowie składu orzekającego i może być obecny również
protokolant (ale tylko on). Naradą i głosowaniem kieruje przewodniczący składu orzekającego.
Narada i głosowanie powinny odbywać się osobno co do:
➢
winy i kwalifikacji prawnej czynu
➢
kary
➢
środków karnych
➢
pozostałych kwestii
Orzeczenia zapadają większością głosów. Głosowanie ma charakter totalny – głosuje się łącznie
przygotował: W.W. 83
wszystkie powody danego rozstrzygnięcia, bez rozbijania je na poszczególne zagadnienia
(oczywiście cały czas osobno co do czterech wskazanych wyżej kwestii).
Wyróżniamy:
➢
większość naturalną
➢
większość sztuczną
zdanie najmniej korzystne dla oskarżonego przyłącza się do zdania najbardziej doń
zbliżonego, aż do uzyskania większości
sędzia, który głosował przeciwko uznaniu oskarżonego za winnego, może wstrzymać się
od głosowania nad dalszymi kwestiami; wówczas głos tego sędziego przyłącza się do
zdania najprzychylniejszego dla oskarżonego.
Przykład: Głosowanie w sprawie o zabójstwo – skład 5-osobowy. Jeden sędzia uznaje zabójstwo. Drugi zabójstwo pod
wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami. Trzeci pobicie ze skutkiem śmiertelnym. Dwóch
pozostałych nieumyślne spowodowanie śmierci. Najmniej korzystne jest zabójstwo zwykłe – przyjmuje się, że głos
tego sędziego przyłącza się do głosu sędziego za zabójstwem uprzywilejowanym. Ale nadal nie mamy większości,
wobec tego owe 2 głosy przyłączamy znów do najbardziej zbliżonego do nich zdania – do pobicia ze skutkiem
śmiertelnym. W ten sposób uzyskujemy większość 3:2 dla pobicia ze skutkiem śmiertelnym.
Orzeczenie podpisują wszyscy członkowie składu orzekającego, nie wyłączając przegłosowanego –
chyba że jest to orzeczenie zamieszczane w protokole. Składając podpis pod orzeczeniem, członek
składu orzekającego może zaznaczyć swoje zdanie odrębne (votum separatum), podając w jakiej
części i w jakim kierunku kwestionuje orzeczenie. Złożenie zdania odrębnego zmusza zawsze do
sporządzenia uzasadnienia z urzędu.
PORZĄDEK CZYNNOŚCI PROCESOWYCH
Rozdział 13 KPK normuje podstawowe reguły porządkowe dla czynności procesowych, regulując
uprawnienia i obowiązki:
➢
organów procesowych
➢
stron
➢
innych uczestników postępowania
Forma dokonywanych czynności → Strony mogą składać swe wnioski i inne oświadczenia na
piśmie albo ustnie do protokołu – chyba że ustawa stanowi inaczej. Jeżeli oświadczenie przybiera
formę pisemną, musi mieć postać pisma procesowego, które powinno zawierać:
➢
oznaczenie organu, do którego jest kierowane oraz sprawy, której dotyczy (jeżeli pismo
zostało skierowane do niewłaściwego organu, organ z urzędu przekazuje je właściwemu)
➢
oznaczenie oraz adres wnoszącego pismo – anonimowe pismo nie może wywołać skutki
procesowego
➢
treść wniosku lub oświadczenia – w miarę potrzeby z uzasadnieniem
➢
data i podpis składającego pismo – podpis własnoręczny
Jeżeli pismo nie odpowiada wymogom formalnym i uniemożliwia to nadanie pismu biegu wzywa
się osobę do usunięcia braków w terminie 7 dni. Żądanie uzupełnienia braków może dotyczyć też
niektórych wymogów dodatkowych koniecznych dla skuteczności pisma:
➢
opłata, od której zależy skuteczność danej czynności
➢
upoważnienie do podjęcia danej czynności
W razie uzupełnienia braków we wskazanym terminie, pismo wywołuje skutki od dnia jego
wniesienia, a w razie nieuzupełnienia uznaje się je za bezskuteczne.
przygotował: W.W. 84
Odrębna regulacja dla publicznego aktu oskarżenia: prezes sądu zwraca prokuratorowi w celu
usunięcia braków, ale ten może na takie zarządzenie sądu wnieść zażalenie do sądu właściwego do
rozpoznania sprawy. Gdy tego nie robi, powinien w terminie 7 dni od otrzymania zwróconego aktu
wnieść poprawiony lub uzupełniony akt oskarżenia.
Znaczenie czynności procesowych → Znaczenie czynności procesowych ocenia się wg treści
złożonego oświadczenia, nie ich formy. Niewłaściwe oznaczenie czynności procesowej, a
zwłaszcza środka zaskarżenia, nie pozbawia czynności znaczenia prawnego. Dotyczy to zarówno
stron, uczestników postępowania jak i organów procesowych.
Obowiązek powiadomienia o czynności → Uprawnionego do wzięcia udziału w czynności
procesowej zawiadamia się o jej czasie i miejscu, chyba że ustawa stanowi inaczej. Niekiedy ta
ogólna reguła doznaje w poszczególnych przepisach Kodeksu ograniczeń (np. udział stron i ich
reprezentantów w czynnościach dowodowych w postępowaniu przygotowawczym zależy z zasady
od ich wniosku w tym zakresie).
Regułą jest też, że czynności nie przeprowadza się – chyba że ustawa inaczej stanowi - jeżeli osoba
uprawniona nie stawiła się i:
➢
brak jest dowodu, że została o niej powiadomiona
➢
lub zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że niestawiennictwo wynikło z powodu
przeszkód żywiołowych lub innych wyjątkowych przyczyn
➢
lub osoba usprawiedliwiła należycie niestawiennictwo i wnosi o nieprzeprowadzanie
czynności bez jej obecności
nieobecność z powodu choroby wymaga przedłożenia zaświadczenia wystawionego
przez lekarza sądowego
Obecność obrońcy / pełnomocnika → Gdy strona ma więcej niż jednego obrońcę lub
pełnomocnika, czynność wolno przeprowadzić:
➢
jeżeli stawił się choć jeden z nich
➢
jeżeli nie stawił się żaden, ale strona wyraża zgodę na przeprowadzenie czynności – chyba
że obrona jest obowiązkowa
W razie niestawiennictwa strony, obrońcy lub pełnomocnika, których stawiennictwo jest
obowiązkowe, czynności procesowej nie przeprowadza się, chyba że ustawa stanowi inaczej.
TERMINY
Czynności procesowe i ich skuteczność związane są często z zachowaniem terminu. Zasady
obliczania terminów i ich przywracania reguluje rozdział 14 KPK.
Różne znaczenia pojęcia ''termin'' w KPK:
➢
synonim daty, dnia – oznaczonego punktu czasowego (np. termin przesłuchania, termin
rozprawy)
➢
okres, w jakim należy dokonać określonej czynności (np. termin do uzupełnienia braków
pisma procesowego, termin do wystąpienia o przywrócenie terminu zawitego)
taki okres może być wskazany przez datę, dzień, lecz również przez upływ czasu (np. w
ciągu, po upływie, do rozpoczęcia)
➢
termin materialnoprawny – organ procesowy musi mieć je na uwadze (np. termin
przedawnienia)
przygotował: W.W. 85
➢
czas, w jakim trwać może określony stan wywołany wydaną decyzją procesową lub
czynnością faktyczną (np. termin jako czas trwania zatrzymania, tymczasowego
aresztowania)
Bliżej przyjrzymy się terminom rozumianym jako upływ czasu. Są one przez ustawodawcę
wskazywane:
➢
poprzez stan zaawansowania procesu (np. do rozpoczęcia przewodu sądowego, do
zakończenia pierwszego przesłuchania)
➢
kalendarzowo – w godzinach, dniach, tygodniach, miesiącach, latach
➢
blankietowo – przez użycie określeń takich jak ''na czas oznaczony'', ''okres nie dłuższy niż'',
''odpowiedni termin'' (uprawniony organ określa samodzielnie ów okres, wskazując jego
datę końcową)
➢
ogólnie – przez użycie słów takich jak ''bezzwłocznie'', ''niezwłocznie'', ''natychmiast''
Zatem można wyróżnić terminy określane przez sam Kodeks, jak i ustalane przez organ procesowy.
Z punktu widzenia skutków procesowych naruszenie terminu wyróżnia się terminy:
➢
zawite
terminami zawitymi są wyłącznie:
terminy do wnoszenia środków zaskarżenia
inne terminy, które ustawa uznaje za zawite
nieprzekraczalne – ich niedotrzymanie powoduje, że czynność procesowa jest
bezskuteczna
przywracalne – w określonych wypadkach termin można przywrócić
na wniosek zainteresowanego
musi on wykazać, że niedotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn od niego
niezależnych
wniosek musi został złożony w terminie zawitym 7 dni od ustania przeszkody
wraz z wnioskiem należy dokonać czynności, której terminowi uchybiono
termin do złożenia wniosku o przywrócenie nie podlega przywróceniu
o przywróceniu terminu orzeka postanowieniem organ, przed którym należało
dokonać czynności
na odmowę przywrócenia terminu przysługuje zażalenie (poza odmową
przywrócenia terminu do złożenia kasacji)
➢
prekluzyjne
nieprzekraczalne – czynność dokonana po terminie jest bezskuteczna
nieprzywracalne
ustalenie, czy dany termin ma charakter prekluzyjny, uzależnione jest od kontekstu tego
uregulowania – musi być to unormowanie, z którego jasno wynika, że jego upływ
powoduje nieskuteczność czynności i jednoczesną niemożność przywrócenia go
zainteresowanemu
terminy prekluzyjne to np.:
do cofnięcia wniosku o ściganie
do wytoczenia powództwa adhezyjnego
do złożenia przez oskarżonego wniosku o skazanie bez postępowania dowodowego
➢
instrukcyjne
przygotował: W.W. 86
ich celem jest przyspieszenie postępowania
przekraczalne – czynność dokonana po terminie jest skuteczna
przedłużalne
terminami instrukcyjnymi są np.:
do składania wniosków dowodowych przez obronę przed rozprawą
do odpowiedzi na oskarżenie
W Kodeksie możemy odnaleźć również terminy nie mieszczące się w przedstawionym trójpodziale
– ze względu na konsekwencje ich naruszenia. Np.:
➢
termin do uzupełnienia braków formalnych pisma procesowego – naruszenie powoduje
bezskuteczność czynności, ale nie wyklucza jej ponowienia (przy terminie zawitym byłoby
to niemożliwe bez jego przywrócenia)
➢
termin przerwy w rozprawie – w razie przekroczenia rozprawę uważa się za odroczoną
➢
termin odroczenia ogłoszenia wyroku – w razie przekroczenia rozprawę prowadzi się od
nowa
Sposób obliczania terminów → Określają go art. 123 i 124 KPK:
➢
do biegu terminu nie wlicza się dnia, od którego liczy się dany termin
➢
koniec terminu liczonego w tygodniach, miesiącach lub latach przypada na ten dzień
tygodnia lub miesiąca, który odpowiada początkowi terminu
jeżeli w danym miesiącu nie ma takiego dnia, to koniec terminu przypada na ostatni
dzień tego miesiąca
➢
jeżeli koniec terminu przypada na dzień uznany przez ustawę za dzień wolny od pracy,
czynność można dokonać następnego dnia (w najbliższym dniu roboczym)
➢
termin jest zachowany, jeżeli przed jego upływem pismo zostało:
nadane w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego
nadane w polskim urzędzie konsularnym
złożone przez żołnierza w dowództwie jednostki wojskowej
złożone przez osobę pozbawioną wolności w administracji odpowiedniego zakładu
złożone przez członka załogi polskiego statku morskiego kapitanowi statku
DORĘCZENIA
Doręczenie pełni funkcję informacyjną – przekazuje uczestnikom postępowania stosowne
informacje – i jednocześnie umożliwia organom i uczestnikom podejmowanie stosownych kroków
prawnych.
Przykład: Sąd może przeprowadzić rozprawę w trybie uproszczonym pod nieobecność oskarżonego jedynie wtedy,
gdy nie stawił się on mimo doręczenia mu wezwania.
Doręczeniom podlegają:
➢
wezwania (dla oskarżonych, świadków, biegłych) i zawiadomienia (dla innych stron, ich
przedstawicieli, innych uczestników postępowania)
➢
orzeczenia i zarządzenia
➢
inne pisma
Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, orzeczenia, zarządzenia, zawiadomienia i odpisy pism, które
ustawa nakazuje doręczać stronom, doręcza się też z urzędu:
➢
obrońcom
➢
pełnomocnikom
przygotował: W.W. 87
➢
ustawowym przedstawicielom
Orzeczenia i zarządzenia doręcza się w uwierzytelnionych odpisach. W wezwaniu i zawiadomieniu
należy wskazać:
➢
organ wysyłający
➢
sprawa w jakiej adresat ma się stawić
➢
charakter stawiennictwa
➢
miejsce stawiennictwa
➢
pouczenie o skutkach niestawiennictwa
Pisma przeznaczone dla uczestników postępowania doręcza się w taki sposób, by ich treść nie była
udostępniona osobom niepowołanym.
Jeżeli od dnia doręczenia pisma biegnie termin wykonania czynności procesowej, należy pouczyć o
tym adresata.
Pisma doręcza się za pokwitowaniem odbioru, a odbierający potwierdza odbiór czytelnym
podpisem. W razie odmowy przyjęcia pisma lub odmowy albo niemożności pokwitowania odbioru
doręczający sporządza odpowiednią wzmiankę na zwrotnym pokwitowaniu. Doręczenie uważa się
wtedy za dokonane. Pismo nieprzyjęte przez adresata zwraca się organowi wysyłającemu.
Doręczeń dokonuje się przez:
➢
pocztę
➢
inną instytucję zajmującą się doręczaniem korespondencji
➢
funkcjonariusza organu wysyłającego
➢
Policję – w razie konieczności
W wypadkach niecierpiących zwłoki można wzywać i zawiadamiać telefonicznie albo w inny
sposób, pozostawiając w aktach sprawy odpis nadanego komunikatu z podpisem osoby nadającej.
Jeśli w sprawie ustalono tylu pokrzywdzonych, że ich indywidualne zawiadomienie
spowodowałoby poważne utrudnienie w prowadzeniu postępowania, zawiadamia się ich przez
ogłoszenie w prasie, radiu lub telewizji.
Rodzaje doręczeń → Kodeks przywiduje trzy rodzaje:
➢
doręczenie bezpośrednie
adresatowi osobiście
lub dorosłemu domownikowi – w razie chwilowej nieobecności adresata w domu i gdy
ten domownik podejmie się oddania pisma adresatowi
również przez telefaks lub pocztę elektroniczną
gdy adresatem nie jest osoba fizyczna lub jest nim obrońca / pełnomocnik: w biurze
adresata, osobie tam zatrudnionej
data doręczenia: data odbioru przez przyjmującego
➢
doręczenie pośrednie
przekazanie pisma przez organ pośredniczący
dotyczy żołnierzy i określonych funkcjonariuszy – doręcza się przez przełożonych
data doręczenia: data przyjęcia pisma przez organ pośredniczący
przygotował: W.W. 88
również pozostawienie pisma osobie upoważnionej do odbioru korespondencji w
miejscu stałego zatrudnienia adresata
➢
doręczenie zastępcze
w wypadku niemożności doręczenia bezpośredniego
pozostawienie pisma wysłanego pocztą w najbliższym urzędzie pocztowym, a
wysyłanego inną drogą w najbliższej jednostce Policji albo właściwym urzędzie gminy
również pozostawienie pisma administracji domu, dozorcy domu, sołtysowi – jeżeli
podejmą się oddać pismo adresatowi
o pozostawieniu pisma doręczający umieszcza widoczne zawiadomienie na drzwiach
adresata ze wskazaniem, gdzie i kiedy pismo pozostawiono i że należy odebrać je w
ciągu 7 dni
w razie nieodebrania pisma, czynność należy powtórzyć:
data doręczenia: dzień odbioru pisma lub ostatni dzień upływu drugich 7 dni gdy adresat
nie odebrał
Nawet jeśli rygor doręczenia nie zostanie zachowany, doręczenie uważa się za dokonane, gdy
osoba, dla której pismo było przeznaczone oświadczy, że pismo to otrzymała.
Obowiązki związane z doręczaniem → Dwa obowiązki:
➢
wskazanie adresata dla doręczeń w kraju w przypadku stron pozostających za granicą
niedopełnienie obowiązku: pismo wysłane na ostatni znany adres lub dołączone do akt
sprawy – jeżeli ostatniego adresu nie ma - uważa się za doręczone
➢
podanie zmienianego w kraju adresu
niedopełnienie obowiązku: pismo wysłane pod dotychczasowy adres uznaje się za
doręczone
obowiązek nie dotyczy: pism wysyłanych po raz pierwszy do strony po prawomocnym
uniewinnieniu oskarżonego
PROTOKOŁY I INNE SPOSOBY DOKUMENTACJI CZYNNOŚCI
Jeżeli czynności procesowe nie przybierają formy pisemnej, to wymagają utrwalenia. Sposoby
utrwalania:
➢
protokół
➢
stenogram
➢
notatka urzędowa
➢
zapis obrazu i dźwięku
Są to dokumenty procesowe – ale tylko wtedy, jeżyli utrwalania dokonuje organ procesowy albo
pomocnik procesowy. Jeżeli dokonuje tego inny podmiot – np. strona dla własnych potrzeb – nie
jest to w ogóle czynność procesowa, choć taka dokumentacja może być wykorzystana w
postępowaniu.
Protokół → Podstawowa forma utrwalania czynności procesowych znajdująca zastosowanie przy
ważniejszych czynnościach.
Sporządzany obligatoryjnie lub fakultatywnie.
Obligatoryjnie:
➢
przyjęcie ustnego zawiadomienia o przestępstwie, wniosku o ściganie i jego cofnięcie
przygotował: W.W. 89
➢
przesłuchanie oskarżonego, świadka, biegłego, kuratora
➢
dokonanie oględzin
➢
dokonanie otwarcia zwłok oraz wyjęcia zwłok z grobu
➢
przeprowadzenie eksperymentu, konfrontacji, okazania
➢
przeszukanie osoby, miejsca, rzeczy i systemu informatycznego oraz zatrzymanie rzeczy i
danych informatycznych
➢
otwarcie korespondencji i przesyłek oraz odtworzenie utrwalonych zapisów
➢
zaznajomienie podejrzanego z materiałami zebranymi w postępowaniu przygotowawczym
➢
przyjęcie poręczenia
➢
przebieg posiedzenia sądu – jeżeli stawią się na nim uprawnione strony lub ich obecność jest
obowiązkowa
➢
przebieg rozprawy
➢
przebieg czynności, odnośnie do której przepis szczególny wymaga sporządzenia protokołu
Fakultatywnie protokół sporządza się z czynności innej niż wskazana wyżej, jeżeli
przeprowadzający ją uzna to za potrzebne.
Protokół sporządza protokolant. Protokolantem rozprawy może być:
➢
aplikant
➢
pracownik sekretariatu sądu
➢
asesor sądowy – przepis wskazuje go, ale stanowisko to zostało zlikwidowane,
➢
asystent sędziego – na podstawie wykładni celowościowej art. 144 § 1
➢
referendarz - na podstawie wykładni celowościowej art. 144 § 1
Inny protokół może spisać także poza wyżej wymienionymi podmiotami:
➢
osoba przybrana przez prowadzącego czynność
jeżeli taka osoba nie jest pracownikiem organu prowadzącego postępowanie, odbiera się
od niej orzeczenie o treści wskazanej w Kodeksie
➢
sam prowadzący czynność
Protokolant ulega wyłączeniu z tych samych powodów co sędzia.
Szczególne wymogi co do treści protokołu – każdy protokół powinien zawierać:
➢
oznaczenie czynności, jej czasu i miejsca oraz osób w niej uczestniczących
➢
przebieg czynności oraz oświadczenia i wniosku jej uczestników
➢
wydane w toku czynności postanowienia i zarządzenia, a jeżeli sporządzono je odrębnie,
wzmiankę o ich wydaniu
➢
w miarę potrzeby stwierdzenie innych okoliczności dotyczących przebiegu czynności
Wyjaśnienia, zeznania, oświadczenia i wnioski oraz stwierdzenia określonych okoliczności przez
organ prowadzący postępowanie zamieszcza się w protokole z możliwą dokładnością. Osoby
biorące udział w czynności mają prawo żądać zamieszczenia w protokole z pełną dokładnością
wszystkiego, co dotyczy ich praw lub interesów.
Nie wolno zastępować zapisu treści zeznań lub wyjaśnień odwoływaniem się do innych
protokołów.
Przepisy szczególne wymagają niekiedy spełnienia przez protokół dodatkowych wymogów co do
przygotował: W.W. 90
treści – ze względu na charakter czynności (np. protokół zatrzymania rzeczy i przeszukania).
Wszelkie skreślenia, poprawki i uzupełnienia w protokole wymagają omówienia podpisanego przez
osoby podpisujące protokół. Sam protokół też oczywiście musi być podpisany:
➢
protokół rozprawy i posiedzenia podpisują niezwłocznie:
przewodniczący
jeżeli nie może, podpisuje jeden z członków składu orzekającego z zaznaczeniem
przyczyny braku podpisu przewodniczącego
protokolant
➢
protokoły innych czynności podpisują osoby biorące w nich udział
przed podpisaniem należy protokół odczytać
osoby podpisujące protokół mogą zgłosić zarzuty do jego treści – wpisuje się je do
protokołu wraz z oświadczeniem osoby wykonującej czynność protokołowaną
jeżeli osoba odmawia podpisu lub nie może go złożyć, organ zaznacza przyczynę braku
podpisu
Protokół rozprawy i posiedzenia może być sprostowany na wniosek strony lub innej osoby, mającej
w tym interes prawny – ze względu na nieścisłości i opuszczenia w protokole. O sprostowaniu
decyduje przewodniczący składu lub sąd. Sprostowanie następuje w tym samym protokole.
Protokół ograniczony (skrócony, uproszczony) ogranicza się do zapisu najbardziej istotnych
oświadczeń osób biorących udział w czynności – nie obowiązuje wymóg odnotowywania z
możliwą dokładnością. Dopuszczalny w trzech sytuacjach:
➢
czynności fakultatywne w dochodzeniu
➢
czynności utrwalane za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk
➢
czynności utrwalane za pomocą stenogramu
Stenogram → Zapis czynności określonym systemem znaków, sporządzany niezależnie od
protokołu. Jeżeli czynność procesową utrwala się za pomocą stenogramu, protokół można
ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział. Stenograf
podlega wyłączeniu na tych samych zasadach jak protokolant.
Zapis obrazu lub dźwięku → Stanowi załącznik do protokołu przeprowadzanej czynności.
Wymaga się uprzedzenia o zapisie osób uczestniczących w czynności przed uruchomieniem
urządzeń rejestrujących. Nieuprzedzenie nie powoduje bezskuteczności czynności, ale może
rzutować na jej wartość dowodową.
Jeżeli względy techniczne nie stoją temu na przeszkodzie, przesłuchanie świadka lub biegłego
utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk, gdy:
➢
zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby nie będzie możliwe w dalszym
postępowaniu – czynność niepowtarzalna
➢
przesłuchanie następuje w drodze pomocy sądowej, przez wyznaczonego sędziego lub sąd
wezwany
Jest to relatywny (jeżeli względy techniczne nie stoją temu na przeszkodzie) obowiązek
dodatkowego utrwalania wskazanych czynności.
Notatka urzędowa → Dokument utrwalający treść i formę czynności nieprotokołowanej (a zatem
występuje samodzielnie, nigdy razem z protokołem).
przygotował: W.W. 91
Występuje w postępowaniu karnym w dwóch sytuacjach:
➢
dokumentowanie czynności niewymagających protokołowania
➢
czynności operacyjne prowadzone w toku postępowania przygotowawczego, a mających na
celu uzyskanie danych pozwalających podjąć określone kroki procesowe (np. obserwacja,
rozpytania)
PRZEGLĄDANIE AKT I SPORZĄDZANIE ODPISÓW
Dostęp do akt ma szczególne znaczenie dla stron – umożliwia realnie kontradyktoryjne
postępowanie.
Przeglądanie akt sprawy sądowej → Akta udostępnia się i daje możność sporządzania z nich
odpisów:
➢
stronom
➢
osobie, o której mowa w art. 416 KPK – podmiot zobowiązany przez sąd do zwrotu
korzyści majątkowej
➢
obrońcom
➢
pełnomocnikom
➢
przedstawicielom ustawowym
➢
prokuratorowi – może żądać nawet przesłania mu akt i następuje to, jeżeli nie tamuje biegu
postępowania i nie ogranicza dostępu do akt innym uczestnikom; jeżeli prokurator
otrzymuje takie akta, to obowiązany jest udostępnić je stronie, obrońcy i pełnomocnikowi
➢
podmiotowi zbiorowemu – gdy wstąpi do procesu przeciwko sprawcy czynu jako quasi-
strona
Na wniosek obrońcy lub oskarżonego i na ich koszt wydaje się (obligatoryjnie) też kserokopie
dokumentów z akt sprawy. Pozostałym podmiotom można (fakultatywnie) takie kopie wydać na ich
żądanie, również odpłatnie.
Kserokopii i uwierzytelnionych dokumentów nie wydaje się, gdy zachodzi niebezpieczeństwo
ujawnienia informacji niejawnych o klauzuli tajności ''tajne'' lub ''ściśle tajne''. Ale nie można
odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu czynności, w której strona
uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niej lub
sporządzonego z jej udziałem.
Przeglądanie akt postępowania przygotowawczego → Przeglądanie akt w postępowaniu
przygotowawczym zostało ograniczone poprzez wprowadzenie wymogu zgody prowadzącego
postępowanie.
W toku postępowania przygotowawczego przeglądać akta sprawy oraz sporządzać z nich odpisy i
kserokopie, a także otrzymywać odpłatnie odpisy uwierzytelnione mogą:
➢
strony
➢
reprezentanci stron
i jedynie za zgodą prowadzącego postępowanie. Na odmowę udostępnienia akt służy zażalenie:
➢
do prokuratora nadzorującego postępowanie – gdy odmowę wydał organ nieprokuratorski
➢
do prokuratora bezpośrednio przełożonego – gdy odmowę wydał prokurator.
Ale nie można odmówić stronie zezwolenia na sporządzenie odpisu protokołu czynności, w której
strona uczestniczyła lub miała prawo uczestniczyć, jak również dokumentu pochodzącego od niej
lub sporządzonego z jej udziałem.
przygotował: W.W. 92
Co więcej, podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się (zawsze obligatoryjnie) akta sprawy w
części zawierającej dowody wskazane we wniosku o zastosowanie albo przedłużenie
tymczasowego aresztowania oraz wymienione w postanowieniu o zastosowaniu albo przedłużeniu
tymczasowego aresztowania. Prokurator może odmówić zgody na udostępnienie akt w tej części
tylko wówczas, gdy:
➢
zachodzi uzasadniona obawa, że narażałoby to na niebezpieczeństwo utraty życia lub
zdrowia pokrzywdzonego lub innego uczestnika postępowania
➢
groziłoby zniszczeniem lub ukryciem dowodów albo tworzeniem dowodów fałszywych,
➢
groziłoby uniemożliwieniem ustalenia i ujęcia współsprawcy czynu zarzucanego
podejrzanemu lub sprawców innych czynów ujawnionych w toku postępowania,
➢
ujawniałoby prowadzone czynności operacyjno-rozpoznawcze lub zagrażałoby
utrudnieniem postępowania przygotowawczego w inny bezprawny sposób
Ponadto, nieograniczone prawo wglądu w akta postępowania przygotowawczego przysługuje:
➢
w razie odmowy wszczęcia lub umorzenia postępowania przygotowawczego – osobom
uprawnionym do złożenia zażalenia na te decyzje
➢
w razie zebrania materiału pozwalającego na wystąpienie do sądu z oskarżeniem lub
wnioskiem o warunkowe umorzenie – podejrzanemu i jego obrońcy, którym akta na ich
wniosek udostępnia się do wglądu wraz z wyznaczeniem terminu końcowego zapoznania
podejrzanego przez organ procesowy z tym materiałem (pokrzywdzony może w takim
wypadku wnosić o udostępnienie mu akt na zasadach ogólnych, a odmowa byłaby
nieuzasadniona)
Uwaga: Za zgodą prokuratora akta w toku postępowania przygotowawczego mogą być w
wyjątkowych wypadkach udostępnione innym osobom.
ODTWORZENIE ZAGINIONYCH LUB ZNISZCZONYCH AKT
Postępowanie w celu odtworzenia zaginionych lub zniszczonych akt ma charakter postępowania
wpadkowego. Może zaistnieć w toku postępowania karnego, jak i po jego prawomocnym
zakończeniu. Nie jest istotna przyczyna zaginięcia / zniszczenia akt.
Postępowanie podejmowane jest:
➢
z urzędu
➢
lub na wniosek podmiotu mającego w tym interes prawny
Postępowanie przeprowadza:
➢
prokurator – w odniesieniu do akt postępowania przygotowawczego
➢
sąd, przed którym sprawa się ostatnio toczyła – w odniesieniu do akt zagubionych lub
zniszczonych w toku postępowania sądowego
➢
sąd I instancji lub inny sąd wskazany w ustawie – w odniesieniu do akt sprawy
prawomocnie już zakończonej
Postępowanie wszczyna prezes właściwego sądu lub prokurator, który:
➢
wzywa strony do złożenia w oznaczonym terminie wniosków co do sposobu odtworzenia
akt oraz przedstawienia dokumentów umożliwiających ich odtworzenie
➢
wzywa osoby posiadające potrzebne dokumenty do ich przedstawienia sądowi
Po uzyskaniu stosownych wniosków sąd lub prokurator przeprowadza postępowanie. W
postępowaniu może przeprowadzać dowody, jakie uzna za konieczne.
przygotował: W.W. 93
Po zakończeniu czynności sąd wydaje postanowienie:
➢
co do odtworzenia akt
➢
stwierdzające, że odtworzenie akt jest niemożliwe
Na postanowienie służy zażalenie.
Jeżeli akta sprawy prawomocnie nie ukończonej nie mogą być odtworzone albo zostały odtworzone
w części, należy czynności procesowe powtórzyć w zakresie niezbędnym do kontynuowania
postępowania.
przygotował: W.W. 94
Dowody
INFORMACJE WSTĘPNE
Dowód to każdy dopuszczalny przez prawo karne procesowe środek służący ustaleniu okoliczności
mających znaczenie dla rozstrzygnięcia.
Dowody przeprowadza się ze względu na obowiązującą zasadę prawdy materialnej, wymagającą by
ustalenia faktyczne, na podstawie których dochodzi do rozstrzygnięcia, były prawdziwe.
Udowodnienie, a uprawdopodobnienie → Udowodnienie: stan, w którym fakt przeciwny
dowodzonemu wydaje się realnie niemożliwy lub wysoce nieprawdopodobny. Następuje, gdy
przeprowadzone dowody są obiektywnie przekonywalne, wywołując subiektywne przekonanie
organu o zaistnieniu danego faktu. Udowodnienia wymagają jedynie fakty niekorzystne dla
oskarżonego.
Uprawdopodobnienie: obiektywny stan, w którym dany fakt jest jedynie wysoce prawdopodobny,
możliwy. Nie wymaga się pełnej, obiektywnej przekonywalności dowodów – wykluczenia
możliwości zaistnienia faktu przeciwnego dowodzonemu. Daje niższy stopień
prawdopodobieństwa, który jednak uznaje się za wystarczający w danej sytuacji.
Uprawdopodobnione powinny być fakty korzystne dla oskarżonego. Uprawdopodobnienie
wystarcza też często do podejmowania decyzji wpadkowych, np. dla przedstawienia zarzutów
wymaga się jedynie danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie.
Ułatwienia dowodowe → Nie wszystkie fakty wymagają zawsze dowodu. Ułatwienia dowodowe
przyjmują postać notoryjności – założenia znajomości określonych faktów, których nie trzeba już
dowodzić.
➢
notoryjność powszechna
dany fakt jest znany tak szerokiemu kręgowi osób i łatwo sprawdzalny, że dowodzenie
go byłoby tylko stratą czasu (np. Gdynia i Sopot to miejscowości leżące blisko siebie)
oczywistość – wyższy stopień notoryjności powszechnej
powszechna i bezsporna znajomość danego faktu, wykluczająca możliwość
nieznania go przez przeciętnie wykształconego i rozumnego człowieka (np.
powszechnie znane prawa przyrody)
➢
notoryjność sądowa
dany fakt jest znany sądowi z urzędu, z racji jego działalności
Domniemania → Z funkcjonowania domniemań może wynikać zbędność dowodzenia.
➢
domniemania faktyczne
sądy o faktach wynikające z doświadczenia życiowego i obserwacji określonych
prawidłowości życiowych – pozwalają przyjąć prawdziwość danego faktu ze względu na
jego naturalność
nie są przedmiotem regulacji ustawowej
wzruszalne – do obalenia przeciwdowodem
➢
domniemania prawne
wynikają z norm prawnych
domniemania wzruszalne i i niewzruszalne
niewzruszalne występują rzadko
•
np. domniemanie, że jeżeli strona nie powiadomiła o zmianie adresu, to pismo
przygotował: W.W. 95
wysłane pod ostatni znany organowi adres uważa się za doręczone
•
wzruszalne
•
przede wszystkim domniemanie niewinności
Podziały dowodów → Następujące:
➢
bezpośrednie i pośrednie
kryterium: przedmiot dowodu - fakt główny lub fakty uboczne
➢
pierwotne i pochodne
kryterium: odległość źródła dowodowego od dowodzonego faktu
pierwotne: źródło dowodowe zetknęło się bezpośrednio z udowadnianym faktem
pochodne: dowód z dalszego źródła
➢
ścisłe i swobodne
kryterium: formalizm przeprowadzenia dowodów
ścisły: przeprowadzany dokładnie wg wymogów prawa dowodowego – tylko taki może
stanowić podstawę do rozstrzygania w przedmiocie odpowiedzialności karnej
swobodny: nie ma potrzeby zachowywania wszystkich rygorów prawa dowodowego –
można go wykorzystywać przy rozstrzyganiu innych kwestii niż odpowiedzialność
oskarżonego
➢
osobowe, rzeczowe i inne samoistne dowody
kryterium: charakter źródła dowodowego
➢
pojęciowe i zmysłowe
kryterium: treść informacyjna dowodu
pojęciowy: zawiera treści intelektualne
zmysłowy: oddziałuje na zmysły i dopiero w wyniku doznań zmysłowych formułowana
jest treść pojęciowa
➢
przypadkowe i z przeznaczenia
kryterium: geneza źródła dowodowego
➢
obciążające i odciążające
kryterium: teza, do jakiej zmierza udowodnienia
➢
pozytywne i negatywne
kryterium: przedmiotem dowodu istnienia bądź nieistnienie danej okoliczności
ZAKAZY DOWODOWE
Normy zabraniające przeprowadzania dowodu w określonych warunkach lub stwarzających
ograniczenia w pozyskiwaniu dowodów.
➢
Zakazy zupełne
zabraniają przeprowadzania jakiegokolwiek dowodu na daną okoliczność
poszczególne zakazy
zakaz dowodzenia prawa lub stosunku prawnego wbrew ustaleniom
konstytutywnego rozstrzygnięcia innego sądu, które wiąże sąd karny
zakaz dowodzenia przebiegu narady i głosowania nad orzeczeniem
zakaz dowodzenia zasadności lub bezzasadności uprzedniego prawomocnego
skazania jako okoliczności decydującej o powrocie do przestępstwa
zakaz wykorzystywania i odtwarzania uprzednio złożonych zeznań osoby, która
następnie skorzystała z prawa do odmowy zeznań lub została zwolniona od
zeznawania
przygotował: W.W. 96
zakaz przeprowadzania jakiejkolwiek czynności dowodowej zmierzającej do
ujawnienia okoliczności objęcia świadka koronnego i osoby mu najbliższej ochroną
osobistą lub pomocą
➢
Zakazy niezupełne:
zakaz dowodzenia za pomocą pewnych dowodów lub z zastosowaniem określonych
metod.
bezwarunkowe (nie mogą być uchylone) lub warunkowe (przy zachowaniu określonych
warunków mogą być osunięte)
bezwzględne
zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka
•
obrońcy co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub
prowadząc sprawę i adwokata w zakresie jego kontaktu z zatrzymanym
•
duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi
•
osób zobowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia
psychicznego na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi
do popełnienia czynu zabronionego
zakazy korzystania z niektórych innych niż świadek źródeł i środków dowodowych
•
zakaz powoływania w charakterze biegłego
•
obrońców i duchownych
•
osób będących najbliższymi dla oskarżonego lub pozostających z nim w
szczególnie bliskim stosunku osobistym
•
osób powołanych w charakterze świadków
•
osób będących świadkami czynu, choćby nie byli powołani na świadka
•
osób, do których odnoszą się odpowiednio przyczyny wyłączenia sędziego
•
zakaz wykorzystywania opinii złożonej przez biegłego, wobec którego po
powołaniu ujawniły się powody uzasadniające niepowoływanie go w tym
charakterze
•
zakaz przesłuchiwania w charakterze biegłego lekarza z zakresu ochrony
zdrowia psychicznego na okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami
psychicznymi do popełnienia czynu zabronionego
•
zakaz korzystania z oświadczeń oskarżonego dotyczących zarzucanego mu
czynu, złożonych wobec jakiegokolwiek biegłego lub wobec lekarza
udzielającego mu jakiejkolwiek pomocy medycznej
•
zakaz jest uchylony, gdy biegły w ramach badań, za zgodą oskarżonego,
zastosował legalnie środki techniczne rejestrujące nieświadome reakcje
organizmu, czyli tzw. poligraf lub wariograf
•
zakaz wykorzystywania przy przesłuchiwaniu oskarżonego oświadczeń tej osoby
złożonych uprzednio w charakterze świadka
zakazy związane z uzyskaniem oświadczenia dowodowego przy zastosowaniu
niedopuszczalnych metod przesłuchiwania
•
zakaz korzystania z wyjaśnień, zeznań i innych oświadczeń uzyskanych poprzez
użycie wobec przesłuchiwanego groźby bezprawnej lub przymusu
•
zakaz stosowania hipnozy, środków chemicznych oraz środków technicznych
wpływających na procesu psychiczne przesłuchiwanego lub mających na celu
kontrolę nieświadomych reakcji jego organizmu w związku z przesłuchaniem
•
korzystanie z wariografu dopuszczone jest w ramach czynności biegłego (za
zgodą w postępowaniu przygotowawczym ad rem i ad personam)
przygotował: W.W. 97
nie mogą stanowić dowodu wyjaśnienia złożone przez podejrzanego, mającego być
takim świadkiem, jeżeli ostatecznie prokurator nie wystąpi o nadanie mu statusu
takiego świadka albo sąd odmówi dopuszczenia dowodu z zeznań świadka
koronnego
zakaz zastępowania wyjaśnień i zeznań treścią pism, zapisków lub notatek
urzędowych
wyjaśnienia, zeznania i inne oświadczenia uzyskane w warunkach wyłączających
swobodę wypowiedzi nie stanowią dowodu
względne
zakaz przesłuchiwania w charakterze świadka, która skorzystała z prawa do odmowy
zeznań
•
zakaz względny – zależy od woli świadka
•
prawo to służy
•
osobie najbliższej dla oskarżonego
•
świadkowi, który w innej toczącej się sprawie jest oskarżony o współudział
w przestępstwie objętym postępowaniem
•
osobie, która ma być zobowiązana do zwrotu korzyści uzyskanej z
przestępstwa innej osoby
•
osobie, będącej przedstawicielem podmiotu zbiorowego, gdy podmiot ten
zgłosi w procesie sprawcy udział swego przedstawiciela
•
z prawa można skorzystać nie później niż do rozpoczęcia pierwszego zeznania w
postępowaniu sądowym
zakaz przesłuchiwania świadka, który uzyskał zwolnienie od zeznawania z uwagi na
szczególnie bliski stosunek osobisty z oskarżonym
•
zakaz względny – zależy od woli świadka, który o takie zwolnienie występuje
zakaz przesłuchiwania osób korzystających z immunitetu dyplomatycznego oraz
osób objętych immunitetem konsularnym w zakresie okoliczności, na które rozciąga
się ten immunitet
•
zakaz względny – osoby takie mogą zgodzić się na przesłuchanie
zakaz przesłuchiwania osób zobowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji
niejawnych o klauzuli ''tajne'' lub ''ściśle tajne'' na okoliczności objęte taką tajemnicą
•
zakaz względny – osoby takie mogą być zwolnione od obowiązku zachowania
tajemnicy
zakaz przesłuchiwania osób obowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji
niejawnych o klauzuli tajności ''zastrzeżone'' lub ''poufne'' lub tajemnicy związanej z
wykonywaniem zawodu lub funkcji na okoliczności, na które rozciąga się ta
tajemnica
•
zakaz względny – osoby takie mogą być zwolnione od obowiązku zachowania
tajemnicy
•
tajemnica zawodowa: adwokat, radca prawny, notariusz, lekarz, dziennikarz,
doradca podatkowy
zakaz korzystania z materiału uzyskanego podsłuchu przedprocesowego /
procesowego w zakresie, w jakim wykroczono w jego toku poza, określone w
postanowieniu sądu o jego zarządzeniu, granice podmiotowe lub przedmiotowe tego
podsłuchu
•
możliwość zalegalizowania takich dowodów: wystąpienie przez prokuratora do
sądu, który zastosował kontrolę o wyrażenie zgody na wykorzystanie materiału
dowodowego uzyskanego poza granicami zarządzonego podsłuchu
przygotował: W.W. 98
WPROWADZANIE DOWODÓW DO PROCESU
Dowody przeprowadza się:
➢
na wniosek stron
➢
na wniosek podmiotu mającego być zobowiązanym do zwrotu korzyści
➢
na wniosek podmiotu zbiorowego, gdy wstąpi on do procesu sprawcy jako quasi-strona
➢
wyjątkowo na wniosek biegłych
w razie powołania biegłych psychiatrów dla wydania opinii o stanie zdrowia
psychicznego oskarżonego mogą oni wystąpić:
o powołanie ponadto biegłego lub biegłych innych specjalności, a więc o powołanie
nowego eksperta
wnosić o skierowanie badanego oskarżonego na obserwację w zamkniętym
zakładzie leczniczym, czyli wnioskować co do sposobu przeprowadzenia dowodu
➢
z urzędu
Wniosek dowodowy:
➢
postulujące oświadczenie woli strony
➢
we wniosku należ podać:
oznaczenie dowodu, jaki ma być przeprowadzony
okoliczności, które mają być udowodnione
➢
może określać sposób przeprowadzenia dowodu
➢
nie zawsze musi być wnioskiem o przeprowadzenie dowodu – może także zmierzać do
wykrycia lub do oceny właściwego dowodu
➢
forma: na piśmie lub ustnie do protokołu
➢
może być uwzględniony lub oddalony przez organ procesowy
uwzględnienie
zarządzenie
niezaskarżalne postanowienie (nie wymaga uzasadnienia)– jeżeli wniosek złożono
na rozprawie, a inna strona mu się nie sprzeciwia
oddalenie
tylko w wypadkach wskazanych w ustawie (enumeratywne wyliczenie)
•
przeprowadzenie dowodu jest niedopuszczalne
•
ze względu na zakaz dowody
•
teza dowodowa jest niekorzystna dla oskarżonego, a wniosek pochodzi od
obrońcy tego oskarżonego
•
okoliczność, która ma być udowodniona nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia
•
okoliczność, która ma być udowodniona, jest już udowodniona zgodnie z
twierdzeniem wnioskodawcy
•
dowód jest nieprzydatny do stwierdzenia danej okoliczności
•
dowodu nie da się przeprowadzić
•
wniosek dowodowy w sposób oczywisty zmierza do przedłużenia postępowania
•
nie wykazano, przy wniosku o powołanie kolejnych biegłych, że złożona w
sprawie opinia jest niejasna, niepełna, czy wewnętrznie sprzeczna albo że
zachodzą wątpliwości co do wiedzy lub bezstronności biegłego
postanowienie – wymaga uzasadnienia
przygotował: W.W. 99
CHARAKTERYSTYKA POSZCZEGÓLNYCH DOWODÓW
Poszczególne dowody:
➢
wyjaśnienia oskarżonego
dwie role oskarżonego:
strona postępowania, której odpowiedzialności proces dotyczy
źródło dowodowe
składanie wyjaśnień jest prawem oskarżonego – nie obowiązkiem
może odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić składania
wyjaśnień w ogóle – bez podania powodu
składane ustnie do protokołu (w postępowaniu przygotowawczym do protokołu
przesłuchania podejrzanego, w sądowym do protokołu rozprawy)
możliwość złożenia na piśmie w postępowaniu przygotowawczym – na jego żądanie lub
obrońcy (odmowa jedynie z ważnych powodów)
nie zastępują wyjaśnień ustnych – stanowią jedynie załącznik do protokołu
brak odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań – wyjaśnienia jako środek
obrony
przyznanie się do winy
ważne znaczenie dla rozstrzygania o przedmiocie procesu, ale również ze względów
proceduralnych
•
jeżeli wyjaśnienia nie budzą w takiej sytuacji wątpliwości, to sąd za zgodą
obecnych na rozprawie stron może przeprowadzić postępowanie dowodowe
tylko częściowo
•
wniosek o skazanie oskarżonego bez rozprawy – milczące założenie przyznanie
się podejrzanego do winy i od tego uwarunkowanie koncesji w kierunku
przyspieszenia procesu (bo przepis mówi by wyjaśnienia podejrzanego nie
budziły wątpliwości w świetle zebranych dowodów, czyli de facto powinien się
przyznać)
•
wniosek oskarżonego o skazanie bez postępowania dowodowego – przepis znów
wymaga by okoliczności popełnienia przestępstwa nie budziły wątpliwości,
dlatego znów trzeba przyjąć, że oskarżony musi tutaj przyznać się do winy
➢
świadkowie
świadek czynu – osoba będąca świadkiem zdarzenia
świadek w znaczeniu procesowym – osoba wezwana do postępowania w charakterze
świadka
w założeniu dostarczają zeznań
mogą dostarczać innych środków dowodowych poprzez poddanie się oględzinom i
badaniom za swoją zgodą
możliwość pobrania od świadka odcisków palców, wymazu ze śluzówki policzków,
włosów, śliny, próby pisma, próby zapachowej, wykonania fotografii lub utrwalenia
głosu – w celu ograniczenia kręgu podejrzanych lub ustalenia wartości dowodowej
możliwość poddania świadka za jego zgodą badaniu przez biegłego z użyciem
poligrafu
jeżeli istnieje wątpliwość co do stanu psychicznego świadka, stanu jego rozwoju
umysłowego, zdolności postrzegania lub odtwarzania spostrzeżeń, sąd lub prokurator
może zarządzić przesłuchanie świadka z udziałem biegłego lekarza lub biegłego
psychologa
szczególne rygory przesłuchania niektórych kategorii świadków
przygotował: W.W. 100
świadek, który nie ma ukończonych 15 lat – czynności z jego udziałem powinny być
przeprowadzane w obecności jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna
faktycznego
przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, przeciwko rodzinie i
opiece
•
pokrzywdzony, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, może być
przesłuchany jako świadek tylko raz w toku całego procesu
•
przesłuchuje go zawsze sąd (zarówno w postępowaniu sądowym, jak
przygotowawczym), zawsze na posiedzeniu, a nigdy na rozprawie
•
protokół z przesłuchania odczytuje się na rozprawie, bez przesłuchiwania
świadka
obowiązki procesowe świadka
stawienia się na wezwanie
•
nie stawił się bez usprawiedliwienia: możliwość nałożenia kary pieniężnej
porządkowej do 10 000 zł i zarządzenia przymusowego doprowadzenia
•
zwolnienia
•
choroba i inna niedająca się usunąć przeszkoda – możliwość przesłuchania w
miejscu pobytu świadka
•
przeszkody zbyt trudne do usunięcia dla stawienia się świadka – możliwość
zlecenia przesłuchania sądowi wezwanemu właściwemu dla miejsca pobytu
•
przesłuchanie na odległość z wykorzystaniem urządzeń technicznych
złożenia zeznania
•
świadek, który złożył zeznania w postępowaniu przygotowawczym, obowiązany
jest także złożyć je przed sądem
•
bezpodstawna odmowa zeznań: możliwość nałożenia pieniężnej kary
porządkowej, a w razie dalszego uchylania się porządkowa kara aresztowania do
30 dni
•
zwolnienia
•
prawo do odmowy zeznań
•
zwolnienie świadka od zeznawania lub odpowiedzi na określone pytanie
•
na wniosek świadka, gdy świadek pozostaje z oskarżonym w szczególnie
bliskim stosunku osobistym
•
możliwość uchylenia się od odpowiedzi na niektóre pytania
mówienia prawdy i niezatajania prawdy
•
odpowiedzialność karna za zeznawanie nieprawdy lub zatajanie prawdy
uprawnienia procesowe świadka
prawo do odmowy zeznań
•
nie później niż przed rozpoczęciem pierwszego zeznania w postępowaniu
sądowym
•
ze względu na tajemnicę państwową, zawodową, służbową, funkcyjną
•
ze względu na szczególny stosunek do oskarżonego lub sprawy
•
osoba najbliższa dla oskarżonego
•
również były małżonek i były przysposobiony
•
świadek, który w innym postępowaniu jest oskarżony o współudział w
przestępstwie objętym obecnym postępowaniem
•
osoba mająca być zobowiązaną do zwrotu korzyści uzyskanej z cudzego
czynu
•
w razie skorzystania, poprzednie zeznania, np. z postępowania
przygotował: W.W. 101
przygotowawczego, nie mogą służyć za dowód ani być odtworzone
prawo do uchylania się od odpowiedzi na pytanie
•
jeżeli jej udzielenie mogłoby narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na
odpowiedzialność za przestępstwo lub za przestępstwo skarbowe
prawo do żądania przesłuchania z wyłączeniem jawności
•
jeżeli treść zeznań mogłaby narazić na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą
świadek incognito
sensu largo – częściowe utajnienie niektórych danych identyfikujących świadka
sensu stricto – utajnienie świadka
utajnienie świadka może nastąpić, gdy zachodzi uzasadniona obawa
niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych
rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej
w razie istnienia podstawy, wydaje się postanowienie o anonimizacji świadka
postępowanie w przedmiocie utajnienia świadka objęte jest tajemnicą z klauzulą
''tajne'' lub ''ściśle tajne''
•
wydaje prokurator w postępowaniu przygotowawczym i sąd w postępowaniu
sądowym
zażalenie służy oskarżonemu i świadkowi, a gdy wydał sąd – także prokuratorowi
3 dni na wniesienie zażalenia
w razie utajnienia, świadka przesłuchuje jedynie prokurator lub sąd
•
w przesłuchaniu mają prawo wziąć udział oskarżony, obrońca i prokurator
możliwość zmiany decyzji o utajnieniu
•
świadek może do zamknięcia przewodu sądowego w I instancji wystąpić z
wnioskiem o uchylenie postanowienia
•
uchylenie postanowienia o utajnieniu może nastąpić też z urzędu lub na wniosek
prokuratora
dowód z zeznań świadka anonimowego nie może być wyłączonym, ani
dominującym dowodem świadczącym o sprawstwie danej osoby
świadek koronny
wprowadzony przez ustawę o świadku koronnym
ustawę stosuje się do wskazanych w ustawie przestępstw
świadek koronny to osoba będąca podejrzanym o przestępstwo, która zostanie
dopuszczona do składania zeznań w charakterze świadka przeciwko innym jego
współuczestnikom
•
nie może być świadkiem koronnym podejrzany, który:
•
usiłował popełnić lub popełnił zabójstwo albo współuczestniczył w jego
popełnieniu
•
nakłaniał inną osobę do popełnienia czynu zabronionego
•
kierował zorganizowaną grupą albo związkiem mającym na celu popełnienie
przestępstwa
podejrzany może zostać świadkiem koronnym, jeżeli:
•
do chwili wniesienia aktu oskarżenia do sądu, przekazał organowi
prowadzącemu postępowanie informacje, które mogą się przyczynić do
ujawnienia okoliczności przestępstwa, wykrycia pozostałych sprawców,
ujawnienia dalszych przestępstw lub zapobieżenia im oraz ujawnił swój i znany
mu majątek pozostałych współuczestników przestępstwa
•
zobowiązał się do złożenia przed sądem wyczerpujących zeznań dot. osób
uczestniczących w przestępstwie oraz pozostałych okoliczności tego
przygotował: W.W. 102
przestępstwa
•
ponadto ustanowienie świadkiem koronnym może być uzależnione od
zobowiązania się podejrzanego do zwrotu korzyści majątkowych odniesionych z
przestępstwa oraz naprawienia szkody
o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka koronnego występuje do sądu
okręgowego miejsca prowadzenia procesu prokurator prowadzący lub nadzorujący
postępowanie przygotowawcze, po uprzednim uzyskaniu zgody na to Prokuratora
Generalnego
•
sąd okręgowy może dopuścić taki dowód albo odmówić jego dopuszczenia
•
jeżeli nie dopuści, to wyjaśnienia podejrzanego złożone w celu uzyskania statusu
świadka koronnego nie mogą stanowić dowodu i podlegają zniszczeniu
w razie nadania danej osobie statusu świadka koronnego, proces karny wobec niej
prowadzony wyłącza się do odrębnego postępowania i zawiesza
w postępowaniu, w którym świadek występuje jako koronny, nie stosuje się wobec
niego przepisów o:
•
prawie do odmowy zeznań
•
odmowy odpowiedzi na pytania
•
zwolnieniu od zeznawania
•
świadku incognito
świadek koronny i osoby mu najbliższe mogą być objęte odpowiednią ochroną lub
pomocą
świadek koronny nie podlega karze za przestępstwo lub przestępstwa, odnośnie do
których instytucja ta wchodzi w rachubę i w którym lub w których on uczestniczył, a
które ujawnił w trybie określonym w tej ustawie
w ciągu 14 dni od uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie, w
którym świadek koronny wystąpił, prokurator wydaje postanowienie o umorzeniu
postępowania wobec osoby będącej świadkiem koronnym z uwagi na niepodleganie
karze
w określonych sytuacjach (związanych z negatywnie ocenianym zachowaniem
świadka koronnego) prokurator nie umarza postępowanie, lecz podejmuje
zawieszone postępowanie
nawet po umorzeniu, w ciągu 5 lat, może dojść do wznowienia umorzonego
postępowania
➢
biegły
jego opinii zasięga się, gdy stwierdzenie okoliczności mającej istotne znaczenie dla
rozstrzygnięcia sprawy wymaga wiadomości specjalnych
organ procesowy nie może zastępowań wymaganej opinii innymi dowodami
organ nie może przyjąć własnego stanowiska, wbrew opiniom biegłych
podlega wyłączeniu na zasadach nawiązujących do wyłączenia sędziego
jeżeli po powołaniu biegłego ujawniły się okoliczności wskazujące, że należy on do
grona osób, które nie mogą pełnić funkcji biegłego, wydana przez niego opinia nie
stanowi dowodu, a na miejsce wyłączonego biegłego powołuje się innego eksperta
o dopuszczeniu opinii biegłego wydaje się postanowienie
biegły składa opinię na piśmie lub ustnie – w zależności od polecenia organu
procesowego
opinia musi spełniać odpowiednie wymogi (co do treści, jej logiczności, poprawności
wnioskowania)
przygotował: W.W. 103
jeżeli opinia biegłego jest niepełna / niejasna albo gdy zachodzi sprzeczność w samej
opinii lub między różnymi opiniami w tej samej sprawie, można wezwać ponownie
tych samych biegłych lub powołać innych
➢
oględziny
zmysłowe zapoznanie się przez organ z miejscem, rzeczą lub ciałem osoby w celu
poznania ich cech i właściwości, z uwagi na znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy lub
ujawnienia innego źródła bądź środka dowodowego
oględziny miejsca
oględziny rzeczy
oględziny osoby
oględziny zwłok i ich otwarcie
oględzin dokonuje prokurator lub sąd w postępowaniu sądowym
otwarcia biegły w obecności prokuratora albo sądu
➢
eksperyment procesowy
czynność dowodowa przybierająca postać doświadczenia albo odtworzenia przebiegu
zdarzeń lub ich fragmentów
➢
wywiad środowiskowy i badanie oskarżonego
w razie potrzeby sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator mogą zarządzić
przeprowadzenie wywiadu środowiskowego
przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest obowiązkowe w przypadku:
wszystkich spraw o zbrodnię
gdy oskarżony w chwili czynu nie ukończył 21 lat, a zarzucono mu umyślny
występek przeciwko życiu
wywiad przeprowadza zawodowy lub społeczny kurator sądowy
➢
inne dowody
dokument - stwierdzenie pismem ręcznym, maszynowym lub drukiem okoliczności
istotnej dla postępowania
taśma filmowa lub magnetofonowa – zapis obrazu lub dźwięku
fotografia – statyczny zapis obrazu zdarzanie i jego fragmentów
okazanie – oskarżonego innym osobom w celu rozpoznania go
konfrontacja – stawienie wzajemne w celu wyjaśnienia sprzeczności zawartych w
dotychczasowych zeznaniach
DOWODOWE CZYNNOŚCI POSZUKIWAWCZE
Następujące czynności:
➢
zatrzymanie rzeczy
obejmuje zatrzymanie rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie i rzeczy
podlegających zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o
charakterze majątkowym albo roszczeń o naprawienie szkody
rzeczy podlegające zatrzymaniu należy wydać na żądanie sądu lub prokuratora, a w
przypadkach niecierpiących zwłoki także na żądanie Policji lub innego uprawnionego
organu (np. ABW)
przygotował: W.W. 104
➢
przeszukanie
wykrywcza czynność dowodowa, będące jednocześnie środkiem przymusu
może nastąpić jedynie w celu:
wykrycia, zatrzymania lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej
znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie
znalezienia rzeczy podlegających zajęciu w postępowaniu karnym
może nastąpić jedynie wtedy, gdy istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że
osoba podejrzana lub wskazane rzeczy tam się znajdują
przeszukania mogą dokonać:
prokurator
Policja (lub inny wskazany w ustawie organ) na polecenie sądu lub prokuratora
Policja (lub inny wskazany w ustawie organ)w wypadkach niecierpiących zwłoki w
oparciu o nakaz kierownika swojej jednostki lub legitymację służbową
➢
kontrola i utrwalanie rozmów
podsłuch przedprocesowy
dopuszczalny w ramach tzw. kontroli operacyjnej
przesłanka: w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców, uzyskania i
utrwalenia dowodów przestępstwa
o wprowadzeniu decyduje sąd okręgowy na wniosek Policji (lub innego
upoważnionego przez ustawę organu) zaaprobowany przez prokuratora
•
określa w postanowieniu zakres kontroli
•
zakres jest wiążący dla organu prowadzącego kontrolę
•
możliwość legalizowania materiałów dowodowych z kontroli operacyjnej
wykraczającej poza granice wyznaczone przez sąd: prokurator występuje z
wnioskiem do sądu, który zarządził kontrolę o zgodę na wykorzystanie w
postępowaniu takich materiałów
do 3 miesięcy, z możliwością jednorazowego przedłużenia na nie dłużej niż kolejne
3 miesiące
w razie uzyskania dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego lub
mających znaczenie dla toczącego się postępowania organ prowadzący kontrolę
przekazuje je prokuratorowi – pozostałe materiały z podsłuchu ulegają zniszczeniu
procesowa kontrola
obejmuje
•
kontrolę i utrwalanie rozmów telefonicznych
•
kontrolę i utrwalanie przy użyciu środków technicznych treści innych rozmów
lub przekazów informacji, w tym korespondencji elektronicznej
może zarządzić ją jedynie sąd na wniosek prokuratora
•
w przypadkach niecierpiących zwłoki również prokurator, ale w ciągu 3 dni
powinien wystąpić do sądu o zatwierdzenie tej decyzji
•
jeżeli sąd w ciągu 5 dni od otrzymania wniosku prokuratora nie wyda
postanowienia o zatwierdzeniu jego postanowienia kontrola powinna być
wstrzymana
•
materiały podlegają zniszczeniu dopiero wtedy, gdy sąd ostatecznie nie
zatwierdzi postanowienia i zarządzi zniszczenie utrwalonych zapisów w swoim
postanowieniu
do 3 miesięcy, z możliwością przedłużenia w szczególnie uzasadnionym przypadku
na dalsze maksimum 3 miesiące
przygotował: W.W. 105
przesłanka: toczące się postępowanie lub uzasadniona obawa popełnienia nowego
przestępstwa dotyczące określonych w przepisie przestępstw (ograniczony
przedmiotowy zakres kontroli)
przygotował: W.W. 106
Środki przymusu
INFORMACJE OGÓLNE
Środki przymusu mają na celu zabezpieczyć prawidłowy przebieg i skuteczność postępowania
karnego. Stosowane są przede wszystkim:
➢
przy poszukiwaniu, uzyskiwaniu i zabezpieczaniu dowodów
➢
jako sposób zabezpieczenia osoby oskarżonego dla wymiaru sprawiedliwości
➢
w celu umożliwienia wykonania grożącej oskarżonemu kary grzywny, przepadku, dla
zabezpieczenia roszczeń powoda cywilnego
➢
w zapewnienia stawiennictwa osób wezwanych i wypełnienia przez nie wszelkich
obowiązków procesowych
➢
w celu utrzymania powagi sądu
Stosowanie środków przymusu jest uznaną koniecznością ze względu na zachowanie oskarżonych
(podejrzanych) w toku postępowania.
Środki przymusu zostały uregulowane w dziale VI KPK i obejmują:
➢
zatrzymanie
➢
środki zapobiegawcze
tymczasowe aresztowanie
poręczenie
dozór
zakazy i nakazy z art. 276 KPK
zakaz opuszczania kraju
➢
poszukiwanie oskarżonego i list gończy
➢
list żelazny
➢
kary porządkowe
➢
zabezpieczenie majątkowe
ZATRZYMANIE
Zatrzymanie jest formą pozbawienia wolności, godzi zatem w konstytucyjne prawo nietykalności i
wolności osobistej.
Zatrzymanie zostało potraktowane w kodeksie jako odrębny i samodzielny środek przymusu
procesowego, ale jest jednocześnie ściśle związane ze środkami zapobiegawczymi, szczególnie z
tymczasowym aresztowaniem, które bardzo często poprzedzone jest zatrzymaniem.
Poza zatrzymaniem procesowym – uregulowanym w kodeksie – istnieją inne rodzaje zatrzymania:
➢
zatrzymanie porządkowe – stosowane na podstawie ustawy o Policji wobec osób
stwarzających w sposób oczywisty i bezpośredni zagrożenie dla życia lub zdrowia
ludzkiego, a także dla mienia
➢
zatrzymanie penitencjarne – stosowane na podstawie ustawy o Policji wobec osób
pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia opuściły areszt śledczy / zakład
karny i w wyznaczonym terminie do niego nie powróciły
➢
zatrzymanie administracyjne – stosowane na podstawie ustawy o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi wobec osób, które swoim zachowaniem dają powód do
zgorszenia w miejscu publicznym lub w zakładzie pracy, znajdują się w okolicznościach
przygotował: W.W. 107
zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu lub zdrowiu innych osób
➢
zatrzymanie chwilowe (legitymowanie) – stosowane na podstawie ustawy o Policji i ustawy
o ABW w celu ustalenia tożsamości osoby
Jeśli chodzi o zatrzymanie procesowe, to wyróżniamy jego dwie formy:
➢
ujęcie
➢
zatrzymanie właściwe
Ujęcie → Każdy ma prawo ująć osobę na:
➢
gorącym uczynku przestępstwa
➢
lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa (przepis nie zakreśla
maksymalnej granicy czasowej trwania pościgu, może trwać nawet kilka dni, byleby był
ciągły)
jeżeli:
➢
zachodzi obawa ukrycia się tej osoby
➢
lub nie można ustalić jej tożsamości
Ujęcie jest zatem możliwe w razie oczywistości przestępstwa – stopień podejrzenia popełnienia
przestępstwa graniczy z pewnością.
Osobę ujętą należy niezwłocznie oddać w ręce Policji. Przetrzymanie jej poza okres konieczny do
przekazania jej Policji grozi odpowiedzialnością za bezprawne pozbawienie wolności lub
zmuszanie do określonego zachowania się. A zatem możliwy czas trwania ujęcia nie został ustawo
określony – może się zdarzyć tak, że nadzwyczajne okoliczności, np. powódź, spowodują, że
niezwłoczne oddanie w ręce Policji będzie miało miejsce nawet po 48 godzinach.
Na ujęcie nie służy zażalenie.
Zatrzymanie właściwe → Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną (oczywiście tym bardziej
podejrzanego), jeżeli :
➢
istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a jednocześnie:
zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby
albo zachodzi obawa zatarcia śladów przestępstwa
albo nie można ustalić tożsamości osoby
albo istnieją przesłanki przeprowadzenia przeciwko tej osobie postępowania w trybie
przyspieszonym
➢
istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na
szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni
przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego
przestępstwa grozi
Policja ma obowiązek zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli:
➢
przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej zostało
popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a
zachodzi obawa, że sprawca ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec
osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi
Uwaga: Uzasadnione przypuszczenie jest wymaganiem mniejszym niż uzasadnione podejrzenie, o
które ustawa czyni przesłanką wszczęcia postępowania przygotowawczego.
przygotował: W.W. 108
Zatrzymanego należy natychmiast:
➢
poinformować o:
przyczynach zatrzymania
przysługujących mu prawach (w tym o prawie do skorzystania z pomocy adwokata)
na żądanie zatrzymanego należy umożliwić mu nawiązanie w dostępnej formie
kontaktu z adwokatem i bezpośrednią z nim rozmowę, przy czym zatrzymujący
może zastrzec, że będzie przy niej obecny)
➢
wysłuchać (wysłuchanie zatrzymanego nie jest przesłuchaniem i nie prowadzi do wszczęcia
postępowania karnego)
Z zatrzymania sporządza się protokół, który powinien zawierać:
➢
imię, nazwisko i funkcję dokonującego zatrzymania
➢
imię i nazwisko osoby zatrzymanej, a w razie niemożności ustalenia tożsamości jej rysopis
➢
dzień, godzinę, miejsce zatrzymania (przyjmuje się, że powinno nastąpić podanie nie tylko
dokładnej godziny, ale i minuty – moment zatrzymania ma bowiem istotne znaczenie)
➢
przyczynę zatrzymania (z podaniem, o jakie przestępstwo się podejrzewa)
Odpis protokołu doręcza się zatrzymanemu.
Po zatrzymaniu osoby podejrzanej należy:
➢
przystąpić do zebrania niezbędnych danych (najczęściej w formie czynności operacyjno-
rozpoznawczych lub na podstawie art. 308 w ramach czynności niecierpiących zwłoki)
➢
zawiadomić prokuratora o zatrzymaniu
Gdy zebrane dane wskazują na brak przyczyn dalszego zatrzymania, osobę należy natychmiast
zwolnić. Jest to podstawowa zasada czasu trwania zatrzymania – gdy tylko ustanie przyczyna
zatrzymania, zatrzymanego należy zwolnić.
Gdy dane wskazują na podstawę do tymczasowego aresztowania, należy wystąpić do prokuratora w
sprawie skierowania do sądu wniosku o tymczasowe aresztowanie.
Na zatrzymanie służy zażalenie. Zatrzymany może je złożyć do sądu rejonowego miejsca
zamieszkania lub prowadzenia postępowania i domagać się zbadania:
➢
zasadności
➢
legalności
➢
prawidłowości zatrzymania.
Zażalenie podlega niezwłocznemu rozpoznaniu.
Uwaga: Sama Konstytucja mówi o prawie odwołania się do sądu każdego pozbawionego wolności
w celu ustalenia legalności pozbawienia wolności. KPK nie mówi tylko o legalności, ale też o
zasadności i prawidłowości zatrzymania.
Jeśli sąd uzna bezzasadność lub nielegalność zatrzymania:
➢
zarządza natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego
➢
zawiadamia o tym prokuratora i organ przełożony nad organem, który dokonał zatrzymania
Ponadto, zatrzymanemu służy również zażalenie do miejscowo właściwego prokuratora na sposób
przeprowadzenia zatrzymania.
przygotował: W.W. 109
Osoba niewątpliwie niesłusznie zatrzymana może dochodzić od Skarbu Państwa odszkodowania i
zadośćuczynienia.
Czas zatrzymania:
➢
zatrzymanie niesądowe: do 48 godzin (jeżeli nie przekazuje się zatrzymanego do
dyspozycji sądu, należy go po upływie 48 godzin zwolnić)
do czasu zatrzymania właściwego nie wlicza się ujęcia
➢
zatrzymanie sądowe – gdy przekazuje się zatrzymanego do dyspozycji sądu: dodatkowe 24
godziny (jeżeli sąd nie wyda postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania,
zatrzymanego należy zwolnić)
Ponowne zatrzymanie osoby podejrzanej na podstawie tych samych faktów i dowodów jest
niedopuszczalne.
Zarządzenie zatrzymania przez prokuratora (art. 247 KPK): Prokurator może zarządzić zatrzymanie
i przymusowe doprowadzenie osoby podejrzanej (które należy odróżnić od przymusowego
sprowadzenia oskarżonego na podstawie art. 75 § 2 KPK), jeżeli:
➢
zachodzi uzasadniona obawa, że nie stawi się na wezwanie w celu przeprowadzenia
czynności procesowej
➢
albo w inny bezprawny sposób będzie utrudniała przeprowadzenie takiej czynności
➢
albo zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego
W tym celu prokurator może zarządzić również przeszukanie (stosuje się wtedy odpowiednio
przepisy dot. przeszukania).
Do zażalenia na zarządzenie prokuratora stosuje się odpowiednio przepisy o zażaleniu na
zatrzymanie właściwe.
ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE – INFORMACJE OGÓLNE
Środki zapobiegawcze to najważniejsza i najbardziej kontrowersyjna grupa środków przymusu,
która obejmuje:
➢
tymczasowe aresztowanie
➢
poręczenie
➢
dozór
➢
zakazy i nakazy z art. 276 KPK
➢
zakaz opuszczania kraju
Wśród nich na pierwszy plan wysuwa się oczywiście tymczasowe aresztowanie.
Funkcje środków zapobiegawczych → Należy odróżnić funkcje procesowe i pozaprocesowe
środków zapobiegawczych. Funkcje procesowe:
➢
zabezpieczenie osoby podejrzanego, a następnie oskarżonego dla celów postępowania
przygotowawczego i jurysdykcyjnego
➢
zabezpieczenie osoby podejrzanego i oskarżonego dla ewentualnego postępowania
wykonawczego
➢
zabezpieczenie postępowania przed matactwem podejrzanego i oskarżonego
Funkcje pozaprocesowe:
przygotował: W.W. 110
➢
oddziaływanie ogólnoprewencyjne
➢
prewencja indywidualna
➢
represyjna
➢
wyprzedzenia kary
➢
ochrona przez linczem
➢
wychowawcza
➢
zaspokojenie oczekiwań społecznych
O ile funkcje procesowe nie budzą większych wątpliwości, o tyle funkcje pozaprocesowe są
kwestią kontrowersyjną. Na pewno nie można traktować równorzędnie obu tych kategorii funkcji
środków zapobiegawczych, bo uzasadniałoby to zbyt szerokie stosowanie tychże środków – nawet
w sytuacji, gdy nie istnieje potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego – a
taka jest ogólna przesłanka stosowania środków zapobiegawczych.
Należy odróżnić też również teoretyczne funkcje środków zapobiegawczych od ich warunków
materialnych (podstaw stosowania). Funkcje teoretyczne są konkretyzowane właśnie w owych
warunkach, w ramach których wyróżniamy podstawę ogólną oraz podstawy szczególne stosowania
środków zapobiegawczych.
Podstawa ogólna→ Środki zapobiegawcze można stosować wyłącznie przeciwko podejrzanemu i
oskarżonemu:
➢
w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania
➢
wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego ciężkiego
przestępstwa
Co więcej, środki zapobiegawcze można stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na
duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo. Przyjmuje się, że stopień
prawdopodobieństwa popełnienia przez podejrzanego przestępstwa musi być wyraźnie wyższy niż
wówczas, gdy chodzi o wszczęcie przeciwko niemu postępowania przygotowawczego (tam ustawa
mówi o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa).
Podstawy szczególne → Mamy podstawy szczególne odnoszące się do pierwszej podstawy ogólnej
– zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania – i podstawę szczególną odnoszącą się do
drugiej podstawy ogólnej. Odnoszące się do pierwszej:
➢
uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza gdy nie można
ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu
➢
uzasadniona obawa matactwa (że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych
zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne)
§ 2 art. 258 również odnosi się do tych obaw, jako podstaw szczególnych stosowania środków
zapobiegawczych, ale wskazuje, że ta uzasadniona obawa może wynikać również z grożącej
oskarżonemu surowej kary:
➢
gdy oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą
pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat
➢
albo gdy sąd I instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata
Podstawa szczególna odnosząca się do drugiej podstawy ogólnej:
➢
uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego
występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu
przygotował: W.W. 111
powszechnemu, a zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził
Stosowanie środków zapobiegawczych → Środki zapobiegawcze stosuje sąd, ale w postępowaniu
przygotowawczym także prokurator – poza tymczasowym aresztowaniem, które władny zastosować
jest wyłącznie sąd. Ale nawet jeśli środki zapobiegawcze w postępowaniu przygotowawczym
stosuje prokurator, zażalenie służy do sądu (sądowa kontrola).
Przed zastosowaniem środka zapobiegawczego sąd albo prokurator stosujący środek, przesłuchuje
oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe z powodu:
➢
ukrywania się oskarżonego
➢
nieobecności oskarżonego w kraju
Wymóg przesłuchania oskarżonego / podejrzanego stanowi dodatkową gwarancję mającą chronić
taką osobę przed bezpodstawnym lub zbędnym zastosowaniem środka zapobiegawczego.
Do udziału w przesłuchaniu należy dopuścić ustanowionego obrońcę – jeżeli się stawi. Ale
zawiadomienie obrońcy o terminie przesłuchania nie jest obowiązkowe – należy go dokonać na
wniosek oskarżonego (podejrzanego), gdy nie występuje niebezpieczeństwo utrudnienia
przeprowadzenia czynności.
Uwaga: W przypadku stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznawania zażalenia na
zastosowanie lub przedłużenie tego środka, zawiadomienie obrońcy jest obowiązkowe, ale jego
niestawiennictwo należycie zawiadomionego – nawet usprawiedliwione – nie tamuje rozpoznania
sprawy.
O terminie przesłuchania sąd natomiast zawsze powiadamia prokuratora.
Zastosowanie środka zapobiegawczego zawsze wymaga wydania postanowienia, które musi
zawierać:
➢
osobę
➢
zarzucany jej czyn
➢
kwalifikację prawną czynu
➢
podstawę do zastosowania danego środka
➢
w przypadku tymczasowego aresztowania dodatkowo jeszcze:
czas trwania tymczasowego aresztowania
termin, do którego tymczasowe aresztowanie ma trwać
Postanowienie takie wymaga uzasadnienia, które musi zawierać:
➢
przedstawienie dowodów świadczących o popełnieniu przez oskarżonego przestępstwa
➢
przytoczenie okoliczności wskazujących na istnienie podstawy i konieczności zastosowania
środka zapobiegawczego
➢
w przypadku tymczasowego aresztowania dodatkowo jeszcze:
wyjaśnienie, dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie innego środka
zapobiegawczego
Środek jest zastosowany z momentem wydania postanowienia, złożenie zażalenie nie wstrzymuje
jego wykonania.
Środki zapobiegawcze mogą być stosowane aż do chwili rozpoczęcia wykonania kary. Jeśli chodzi
o tymczasowe aresztowanie, może być stosowane do chwili rozpoczęcia wykonania kary tylko
przygotował: W.W. 112
wtedy, gdy karą jest pozbawienie wolności.
Na postanowienie służy zażalenie:
➢
na postanowienie prokuratora – do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się
postępowanie
➢
na postanowienie sądu – do sądu odwoławczego (wyższego rzędu)
Zażalenie można złożyć tylko raz i złożenie ograniczone jest terminem zawitym: 7 dni od
doręczenia postanowienia o zastosowaniu środka.
Wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego → Możliwość złożenia takiego
wniosku niezależna jest od możliwości zaskarżenia stosownego postanowienia w drodze zażalenia.
Oskarżony może składać w każdym czasie wniosek o uchylenie lub zmianę środka
zapobiegawczego. W przedmiocie wniosku rozstrzyga najpóźniej w ciągu 3 dni:
➢
prokurator
➢
lub sąd – po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu
Wniosek można składać wielokrotnie (odwrotnie niż przy zażaleniu – je można złożyć tylko raz)
Na postanowienie w przedmiocie wniosku służy zażalenie. Zażalenie rozpoznaje ten sam sąd w
składzie trzech sędziów.
Uwaga: W przypadku tymczasowego aresztowania zażalenie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy
wniosek złożony został po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia w
przedmiocie tymczasowego aresztowania.
Uchylenie lub zmiana środka zapobiegawczego → Niezależnie od tego, czy wniosek został
złożony, środek zapobiegawczy musi być niezwłocznie uchylony lub zmieniony (z urzędu), jeżeli:
➢
ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany
➢
powstaną przyczyny uzasadniającego jego uchylenie, zmianę na łagodniejszy lub
zaostrzenie
Zastosowany przez sąd środek zapobiegawczy może być w postępowaniu przygotowawczym
uchylony lub zmieniony na łagodniejszy również przez prokuratora.
A zatem sąd lub prokurator są zobowiązani do stałej kontroli, czy utrzymywanie środka
zapobiegawczego jest nadal konieczne oraz czy rodzaj zastosowanego środka zapobiegawczego
odpowiada aktualnym realiom toczącego się postępowania.
TYMCZASOWE ARESZTOWANIE
Tymczasowe aresztowanie, ze względu na swoją dolegliwość, jest niewątpliwie tym środkiem
zapobiegawczym, któremu poświęca się najwięcej uwagi.
Podstawy ogólne i szczególne tymczasowego aresztowania już znamy – a w zasadzie w oparciu o
nie ustaliliśmy podstawy stosowania wszystkich środków zapobiegawczych, bowiem art. 258
dotyczący tymczasowego aresztowania, rozciąga w § 4 swoje zastosowanie również na pozostałe
środki zapobiegawcze.
Stosowanie tymczasowego aresztowania → Tymczasowe aresztowanie może nastąpić tylko na
mocy postanowienia sądu. Szczegóły podmiotowe:
przygotował: W.W. 113
➢
postępowanie przygotowawcze:
kto stosuje
: sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie (w wypadkach
niecierpiących zwłoki także inny sąd)
nie ma znaczenia o jakie przestępstwo chodzi – zawsze sąd rejonowy
na czyj wniosek
: prokuratora
prokurator przesyła wniosek wraz z aktami sprawy
i zarządza jednocześnie doprowadzenie podejrzanego do sądu
➢
postępowanie sądowe:
kto stosuje
: sąd, przed którym sprawa się toczy
Przed zastosowaniem środka zapobiegawczego sąd przesłuchuje oskarżonego, chyba że jest to
niemożliwe z powodu:
➢
ukrywania się oskarżonego
➢
nieobecności oskarżonego w kraju
Do udziału w przesłuchaniu należy dopuścić ustanowionego obrońcę. Zawiadomienie obrońcy o
terminie przesłuchania jest obowiązkowe, ale jego niestawiennictwo – nawet usprawiedliwione –
nie tamuje rozprawy.
Postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania musi zawierać:
➢
osobę
➢
zarzucany jej czyn
➢
kwalifikację prawną czynu
➢
podstawę do zastosowania danego środka
➢
czas trwania tymczasowego aresztowania
➢
termin, do którego tymczasowe aresztowanie ma trwać
Postanowienie takie wymaga uzasadnienia, które musi zawierać:
➢
przedstawienie dowodów świadczących o popełnieniu przez oskarżonego przestępstwa
➢
przytoczenie okoliczności wskazujących na istnienie podstawy i konieczności zastosowania
środka zapobiegawczego
➢
wyjaśnienie, dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie innego środka
zapobiegawczego
Środek jest zastosowany z momentem wydania postanowienia, złożenie zażalenie nie wstrzymuje
jego wykonania.
Na postanowienie służy zażalenie do sądu odwoławczego (wyższego rzędu)
Zażalenie można złożyć tylko raz i złożenie ograniczone jest terminem zawitym: 7 dni od
doręczenia postanowienia o zastosowaniu środka.
Oczywiście należy też pamiętać o możliwości złożenia wniosku o uchylenie lub zmianę środka
zapobiegawczego (patrz: środki zapobiegawcze – informacje ogólne).
Obowiązki sądu związane z tymczasowym aresztowaniem → Mają na celu złagodzić
niepotrzebne surowości związane z pozbawieniem wolności tymczasowo aresztowanego:
➢
obowiązek sądu do bezzwłocznego zawiadomienia osoby najbliższej dla oskarżonego –
wskazanej przez oskarżonego
na wniosek oskarżonego można także zawiadomić inną osobę – nie najbliższą
przygotował: W.W. 114
➢
obowiązek sądu do niezwłocznego zawiadomienia:
pracodawcy, szkoły lub uczelni
w przypadku żołnierza – dowódcę
w przypadku przedsiębiorcy – zarządzającego przedsiębiorstwem (obowiązek tylko
na wniosek)
➢
obowiązek zawiadomienia o tymczasowym aresztowaniu sądu opiekuńczego – jeżeli
zachodzi potrzeba zapewnienia opieki nad dziećmi aresztowanego
➢
obowiązek zawiadomienia organu opieki społecznej – jeżeli zachodzi potrzeba roztoczenia
opieki nad osobą niedołężną lub chorą, którą aresztowany się opiekował
➢
obowiązek przedsięwzięcia czynności niezbędnych do ochrony mienia i mieszkania
aresztowanego
Istotne uprawnienie tymczasowo aresztowanego to prawo do porozumiewania się ze swym obrońcą
podczas nieobecności innych osób. W postępowaniu przygotowawczym prokurator może jednak
zastrzec, że będzie przy tym obecny on sam lub osoba przez niego upoważniona. Może również
zastrzec kontrolę korespondencji podejrzanego z obrońcą. Ale zastrzeżenia te nie mogą być
stosowane po upływie 14 dni od dnia tymczasowego aresztowania podejrzanego.
Czas stosowania tymczasowego aresztowania → W postępowaniu przygotowawczym:
➢
sąd, stosując tymczasowe aresztowanie oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3
miesiące.
➢
przedłużenie tego terminu:
przesłanka
: ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć
postępowania przygotowawczego w pierwotnym terminie
kto przedłuża
: sąd I instancji właściwy do rozpoznania sprawy
na czyj wniosek
: prokuratora
z wnioskiem prokurator występuje nie później niż 14 dni przed upływem
dotychczasowego terminu
na jaki okres
: łącznie (z pierwotnym okresem) do 12 miesięcy - jest to termin względnie
maksymalny.
W postępowaniu sądowym:
➢
łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku
przez sąd I instancji nie może przekroczyć 2 lat (od wpłynięcia aktu oskarżenia sąd I
instancji sam może przedłużać do 2 lat łącznie) – jest to termin względnie maksymalny
Względna maksymalność tych terminów polega na tym, że mimo wszystko mogą zostać
przedłużone (zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i sądowym):
➢
przesłanka
: konieczność przedłużenia powstaje w związku z:
zawieszeniem postępowania karnego
czynnościami zmierzającymi do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego
wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości lub poza
granicami kraju
celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego
➢
kto przedłuża
: sąd apelacyjny, w okręgu którego prowadzi się postępowanie
➢
na czyj wniosek
: sądu, przed którym sprawa się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym
na wniosek właściwego prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora
prowadzącego lub nadzorującego śledztwo
przygotował: W.W. 115
z wnioskiem sąd lub prokurator występuje nie później niż 14 dni przed upływem
dotychczasowego terminu
➢
na jaki okres
: na okres oznaczony
➢
sąd apelacyjny może przy spełnieniu tych warunków przedłużać tymczasowe aresztowanie
nawet kilkakrotnie.
➢
na takie postanowienie sądu apelacyjnego służy zażalenie do sądu apelacyjnego
orzekającego w składzie trzech sędziów.
➢
jeżeli zachodzi potrzeba stosowania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego
wyroku przez sąd I instancji, każdorazowe jego przedłużanie może następować na okres nie
dłuższy niż 6 miesięcy.
Postanowienia wspólne dla przedłużania terminu przez sąd (czy to apelacyjny, czy I instancji):
➢
podstawowym warunkiem przedłużania tymczasowego aresztowania (w każdym przypadku)
jest istnienie (nadal):
ogólnej podstawy stosowania środka zabezpieczającego
i przynajmniej jednej szczególnej
➢
sąd przed podjęciem decyzji co do przedłużenia, musi dokonać oceny sprawności
postępowania przygotowawczego, ustalając czy rzeczywiście nie można było ukończyć
postępowania w terminie. Podejrzany nie może bowiem ponosić negatywnych konsekwencji
niewłaściwego prowadzenia postępowania przygotowawczego
➢
sąd nie jest związany terminem zakreślonym we wniosku o przedłużenie – sam decyduje,
jaki termin jest niezbędny do zakończenia postępowania
➢
sąd rozpatrując wniosek o przedłużenie tymczasowego aresztowania, może w jego miejsce
zastosować inny środek zapobiegawczy
Uchylenie tymczasowego aresztowania lub zmiana na środek łagodniejszy → Środek
zapobiegawczy musi być niezwłocznie uchylony lub zmieniony (z urzędu), jeżeli:
➢
ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany
➢
powstaną przyczyny uzasadniającego jego uchylenie, zmianę na łagodniejszy lub
zaostrzenie
➢
środek ten zastosowano z naruszeniem prawa
Sąd niezwłocznie zawiadamia pokrzywdzonego o:
➢
uchyleniu
➢
nieprzedłużeniu
➢
zmianie tymczasowego aresztowania na inny środek zapobiegawczy
Dodatkowo, zarządza się niezwłoczne zwolnienie tymczasowo aresztowanego – jeżeli nie jest
pozbawiony wolności w innej sprawie - w razie:
➢
jego uniewinnienia
➢
umorzenia lub warunkowego umorzenia postępowania
jeżeli umorzenie postępowania następuje z powodu niepoczytalności oskarżonego,
można utrzymać tymczasowe aresztowanie do czasu rozpoczęcia wykonywania środka
zabezpieczającego
➢
warunkowego zawieszenia wykonania kary
➢
wymierzenia kary pozbawienia wolności odpowiadającej co najwyżej okresowi
tymczasowego aresztowania
➢
skazania na karę łagodniejszą niż pozbawienie wolności
przygotował: W.W. 116
➢
odstąpienia od wymierzenia kary
Ograniczenie stosowania tymczasowego aresztowania → Ustawodawca wprowadził też kilka
unormowań ograniczających stosowanie lub łagodzących skutki stosowania, tylko i wyłącznie,
tymczasowego aresztowania:
➢
Art. 259 KPK § 1: Jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy
odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności
spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo
pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny
Słowo ''zwłaszcza'' w przepisie oznacza, że odstąpienie od tymczasowego aresztowania
może nastąpić także z innych powodów.
➢
Art. 260 KPK: Jeżeli stan zdrowia oskarżonego tego wymaga, tymczasowe aresztowanie
może być wykonywane tylko w postaci umieszczenia w odpowiednim zakładzie
leczniczym.
➢
Art. 259 § 2 KPK: Tymczasowego aresztowania nie stosuje się również wtedy, gdy na
podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że:
sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą
okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia
wolności bez warunkowego zawieszenia
Ograniczenia tego nie stosuje się, gdy oskarżony:
ukrywa się
uporczywie nie stawia na wezwania
w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie
nie można ustalić jego tożsamości
➢
Art. 259 § 3 KPK: Tymczasowe aresztowanie nie może być stosowane, jeżeli:
przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą roku – chyba
że sprawca został ujęty na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem
Ograniczenia tego nie stosuje się, gdy oskarżony:
ukrywa się
uporczywie nie stawia na wezwania
w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie
nie można ustalić jego tożsamości
Zakaz stosowania tymczasowego aresztowania → Oprócz ograniczeń, mamy też jeden
bezwzględny zakaz stosowania tego środka. Mianowicie, tymczasowego aresztowania nie można
stosować, jeśli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy.
Warunkowe tymczasowe aresztowanie → Stosując tymczasowe aresztowanie, sąd może zastrzec,
że środek ten ulegnie zmianie z chwilą złożenia, w określonym terminie, poręczenia majątkowego.
przygotował: W.W. 117
NIEIZOLACYJNE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE – INFORMACJE OGÓLNE
Istotą środków nieizolacyjnych jest pozostawienie oskarżonego (podejrzanego) na wolności, a
dążenie do zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania drogą nałożenia na niego innych
rygorów.
Środkami nieizolacyjnymi są:
➢
poręczenie (majątkowe, społeczne i indywidualne)
➢
dozór (Policji lub przełożonego wojskowego)
➢
zawieszenie w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu
➢
zakaz opuszczania kraju
Podstawy stosowania środków nieizolacyjnych są formalnie takie jak tymczasowego aresztowania.
Artykuł 258, określający te podstawy w § 1 – 3, w § 4 stanowi, że przepisy § 1 – 3 stosuje się
odpowiednio do pozostałych środków zapobiegawczych. Ale oczywistym jest, że nie każdy środek
zapobiegawczy jest w stanie zapobiec niebezpieczeństwom wyrażanym w kodeksowym katalogu
podstaw. Dlatego też ustawodawca stanowi, że przepisy o podstawach tymczasowego aresztowania
stosuje się do pozostałych środków zapobiegawczych odpowiednio, a zatem z uwzględnieniem
właściwości każdego z nich.
PORĘCZENIE
Poręczenie to środek zapobiegawczy samodzielny – nie jest traktowany jedynie jako zastępczy w
stosunku do aresztowania.
Poręczenie powinno być stosowane, gdy jest konieczne, a jednocześnie wystarczające do
zapewnienia stawiennictwa oskarżonego na każde wezwanie w toku postępowania oraz lojalnego
zachowania się w tym postępowaniu.
O przyjęciu poręczenia jako środka zapobiegawczego wydaje się postanowienie wraz z
uzasadnieniem oraz spisuje protokół.
Kodeks przewiduje następujące odmiany poręczenia:
➢
majątkowe
➢
społeczne (zbiorowe)
➢
indywidualne
Poręczenie majątkowe → Przedmiotem poręczenia majątkowego są prawa majątkowe i może ono
przybrać formę:
➢
pieniędzy (w walucie krajowej lub obcej)
➢
papierów wartościowych (krajowych lub zagranicznych)
➢
zastawu (na rzeczach znajdujących się w kraju, a także za granicą, o ile zapewnione są
warunki dysponowania zastawem przez sąd polski)
➢
hipoteki
Poręczenie w jednej z tych form może złożyć:
➢
oskarżony
➢
inna osoba
W postanowieniu o przyjęciu poręczenia majątkowego należy określić:
➢
wysokość (dostosowana do realiów sprawy oraz sytuacji finansowej osób angażujących się
przygotował: W.W. 118
finansowo)
➢
rodzaj poręczenia
➢
warunki poręczenia, a w szczególności termin złożenia przedmiotu poręczenia
Osobę składającą poręczenie majątkowe zawiadamia się o każdorazowym wezwaniu oskarżonego
do stawiennictwa.
Wartości majątkowe lub zobowiązania stanowiące przedmiot poręczenia ulegają obligatoryjnie
przepadkowi albo ściągnięciu w razie:
➢
ucieczki
➢
lub ukrycia się oskarżonego
W wypadku utrudniania postępowania karnego w inny sposób, niemieszczący się w granicach
prawa do obrony, można (fakultatywnie) orzec przepadek lub ściągnięcie tych wartości.
Ulegające przepadkowi przedmioty lub ściągnięte sumy przekazuje się lub przelewa na rzecz
Skarbu Państwa. Pokrzywdzony ma na nich pierwszeństwo zaspokojenia swoich roszczeń
wynikających z przestępstwa.
O tych konsekwencjach niewłaściwego zachowania się oskarżonego, należy uprzedzić:
➢
samego oskarżonego
➢
osobę składającą poręczenie majątkowe.
Brak takiego uprzedzenia osoby składającej poręczenie nie pozwala na orzeczenie przepadku lub
ściągnięcia odpowiedniej sumy.
Z chwilą ustania poręczenia jego przedmiot zwraca się, a sumę poręczenia zwalnia, pod tym jednak
warunkiem, że w razie prawomocnego skazania oskarżonego na karę pozbawienia wolności
następuje to z chwilą rozpoczęcia odbywania przez niego kary.
Możliwe jest cofnięcie poręczenia majątkowego, zarówno złożonego przez samego oskarżonego,
jak i przez inną osobę. Ale staje się ono skuteczne dopiero z chwilą przyjęcia nowego poręczenia
majątkowego, zastosowania innego środka zapobiegawczego lub odstąpienia od stosowania tego
środka. Cofnięcie poręczenia nie jest możliwe, gdy zapadło już postanowienie o przepadku lub o
ściągnięciu sumy poręczenia.
O przepadku lub ściągnięciu sumy poręczenia orzeka zawsze sąd:
➢
w postępowaniu sądowym – sąd, przed którym postępowanie się toczy.
➢
w postępowaniu przygotowawczym – sąd właściwy do rozpoznania sprawy.
Oskarżony, poręczający i prokurator mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądowym lub złożyć
wyjaśnienia na piśmie.
Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
Poręczenie społeczne i indywidualne → Poręczenie społeczne polega na zapewnieniu, że
oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania.
Poręczenie takie mogą złożyć:
➢
pracodawca oskarżonego
przygotował: W.W. 119
➢
kierownictwo szkoły lub uczelni oskarżonego
➢
zespół, w którym oskarżony pracuje lub uczy się
➢
organizacja społeczna, której oskarżony jest członkiem
➢
zespół żołnierski (za pośrednictwem dowódcy) – jeżeli oskarżony jest żołnierzem
Ale inicjatywa złożenia takiego poręczenia zawsze musi wyjść od strony podejmującej się
poręczenia, a nie od organu procesowego.
Poręczenie indywidualne również polega na zapewnieniu, że oskarżony stawi się na każde
wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania. Z tą różnicą, że poręczenie
takie może złożyć osoba godna zaufania. Jest ono w wielu aspektach podobne do poręczenia
społecznego i ustawodawca ujął dalsze postanowienia dotyczące obu rodzajów poręczeń we
wspólnych artykułach.
Przy odbieraniu poręczenia zawiadamia się udzielającego poręczenie lub wykonującego obowiązki
poręczającego o:
➢
treści zarzutu stawianego oskarżonemu
➢
obowiązkach wynikających z poręczenia i skutkach ich niedotrzymania
Poręczający jest obowiązany niezwłocznie powiadomić sąd lub prokuratora o wiadomych mu
poczynaniach oskarżonego, zmierzających do uchylenia się od obowiązku stawienia się na
wezwanie lub utrudniania postępowania w inny bezprawny sposób.
Jeśli mimo poręczenia oskarżony nie stawi się na wezwanie lub w inny bezprawny sposób będzie
utrudniał postępowanie, organ stosujący środek zapobiegawczy zawiadomi o tym udzielającego
poręczenie, a ponadto - jeżeli zostanie stwierdzone zaniedbanie obowiązków wynikających z
poręczenia - może zawiadomić:
➢
bezpośredniego przełożonego osoby, która złożyła poręczenie
➢
organizację społeczną, do której należy poręczający
➢
statutowy organ nadrzędny nad poręczającą organizacją społeczną,. Przed zawiadomieniem
należy osobę, która złożyła poręczenie, wezwać w celu złożenia wyjaśnień.
Na osobę, która bezpodstawnie uchyla się od dopełnienia obowiązków poręczyciela, można nałożyć
karę pieniężną w wysokości do 10 000 zł.
DOZÓR
Dozór jest samodzielnym środkiem zapobiegawczym, ale nie ma przeszkód, by stosować go łącznie
z niektórymi innymi nieizolacyjnymi środkami.
Oskarżonego można oddać pod dozór Policji, a oskarżonego żołnierza pod dozór przełożonego
wojskowego.
Oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub
prokuratora. Obowiązek ten może polegać na:
➢
zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu
➢
zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu
➢
zawiadamianiu organu o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu
➢
zakazie kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami
➢
zakazie przebywania w określonych miejscach
przygotował: W.W. 120
➢
innych ograniczeniach swobody oskarżonego, niezbędnych do wykonywania dozoru
Oddanego pod dozór należy obarczyć co najmniej jednym obowiązkiem, ale można też większą
ilością.
Jeżeli zachodzą przesłanki zastosowania tymczasowego aresztowania wobec oskarżonego o
przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej na szkodę osoby najbliższej
albo innej osoby zamieszkującej wspólnie ze sprawcą, zamiast tymczasowego aresztowania można
zastosować dozór, pod warunkiem że oskarżony w wyznaczonym terminie opuści lokal zajmowany
wspólnie z pokrzywdzonym oraz określi miejsce swojego pobytu.
Oddany pod dozór Policji ma obowiązek:
➢
stawiania się we wskazanej jednostce organizacyjnej Policji z dokumentem stwierdzającym
tożsamość
➢
wykonywania poleceń mających na celu dokumentowanie przebiegu dozoru
➢
udzielania informacji koniecznych dla ustalenia, czy stosuje się on do wymagań nałożonych
w postanowieniu sądu lub prokuratora. W celu uzyskania takich informacji można wzywać
oskarżonego do stawiennictwa w wyznaczonym terminie.
W wypadku niestosowania się przez oddanego pod dozór do wymagań określonych w
postanowieniu organ dozorujący niezwłocznie zawiadamia o tym sąd lub prokuratora, który wydał
postanowienie.
W art. 275a uregulowano nakaz opuszczenia przez oskarżonego lokalu mieszkalnego. Można go
potraktować jako kolejny, nowy środek zapobiegawczy - tytułem środka zapobiegawczego można
nakazać oskarżonemu o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie
zamieszkującej opuszczenie lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, jeżeli
zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy
wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.
W postępowaniu przygotowawczym środek ten stosuje się na wniosek Policji albo z urzędu.
Jeżeli wobec oskarżonego, zatrzymanego na podstawie art. 244 § 1a lub 1b, zachodzą podstawy do
zastosowania tego środka zapobiegawczego, Policja niezwłocznie, nie później niż przed upływem
24 godzin od chwili zatrzymania, występuje z wnioskiem do prokuratora o zastosowanie tego
środka zapobiegawczego; wniosek powinien być rozpoznany przed upływem 48 godzin od chwili
zatrzymania oskarżonego.
Wydając postanowienie o nakazie opuszczenia przez oskarżonego lokalu mieszkalnego można, na
wniosek oskarżonego, wskazać mu miejsce pobytu w placówkach zapewniających miejsca
noclegowe. Placówkami wskazanymi do umieszczenia oskarżonego nie mogą być placówki pobytu
ofiar przemocy w rodzinie.
Środek ten stosuje się na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Jeżeli nie ustały przesłanki jego
stosowania sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, na wniosek prokuratora, może
przedłużyć jego stosowanie na dalsze okresy, nie dłuższe niż 3 miesiące.
ZAKAZY I NAKAZY Z ART. 276 KPK
Tytułem środka zapobiegawczego można:
➢
zawiesić oskarżonego w czynnościach służbowych
➢
zawiesić w wykonywaniu zawodu
przygotował: W.W. 121
➢
nakazać powstrzymanie się od określonej działalności
➢
nakazać powstrzymanie się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów
Te nakazy i zakazy zalicza się potem na poczet orzeczonych środków karnych.
ZAKAZ OPUSZCZANIA KRAJU PRZEZ OSKARŻONEGO
W charakterze środka zapobiegawczego zakaz opuszczania przez oskarżonego kraju, który może
być połączony z zatrzymaniem mu paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do
przekroczenia granicy (to zatrzymanie paszportu należy uznać za oddzielny środek zapobiegawczy)
albo z zakazem wydania takiego dokumentu. Przesłanka:
➢
uzasadniona obawa ucieczki oskarżonego
Przez czas trwania zakazu, nie można oskarżonemu wydać paszportu, jeżeli takowego nie posiada.
Zakaz opuszczania figuruje w systemie jednostek granicznych.
Do czasu wydania postanowienia o zastosowaniu takiego środka, organ prowadzący postępowanie
może zatrzymać dokument, jednakże na czas nie dłuższy niż 7 dni. Do odebrania dokumentów
stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 25 – zatrzymanie rzeczy, przeszukanie.
POSZUKIWANIE OSKARŻONEGO I LIST GOŃCZY
Grupa przepisów samodzielnych, ale nawiązujących w pewien sposób do środków
zapobiegawczych.
Jeżeli miejsce pobytu oskarżonego nie jest znane, zarządza się jego poszukiwanie. W miarę
potrzeby można jednocześnie zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego, a
w tym celu wolno zarządzić także przeszukanie. Jest to tzw. poszukiwanie zwykłe.
Szczególnym sposobem poszukiwania oskarżonego w szerokim rozumieniu (a więc i podejrzanego)
jest instytucja listu gończego. Sąd lub prokurator może wydać postanowienie o poszukiwaniu go
listem gończym, jeżeli:
➢
oskarżony ukrywa się
➢
zostało uprzednio wydane postanowienie o tymczasowym aresztowaniu – chyba że zapadł
już wyrok
➢
oznacza to również wymóg wcześniejszego wydania postanowienia o przedstawieniu
zarzutów w postępowaniu przygotowawczym
Ponieważ listy gończy dotyczy osoby, która się ukrywa, z przyczyn praktycznych Kodeks
dopuszcza w tej sytuacji wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu bez względu na to,
czy nastąpiło przesłuchanie podejrzanego. Ale ogólne warunki tymczasowego aresztowania muszą
być zachowane.
W liście gończym podaje się:
➢
dane o osobie
➢
personalia (jedno z nielicznych odstępstw od zasady nieujawniania danych personalnych
osoby, przeciwko której toczy się postępowanie karne)
➢
informację o treści zarzutu postawionego oskarżonemu oraz o postanowieniu o jego
tymczasowym aresztowaniu albo o zapadłym wyroku
➢
wezwanie każdego, kto zna miejsce pobytu poszukiwanego, do zawiadomienia o tym
najbliższej jednostki Policji, prokuratora lub sądu
przygotował: W.W. 122
➢
ostrzeżenie o odpowiedzialności karnej za ukrywanie poszukiwanego lub dopomaganie mu
w ucieczce
W liście gończym można:
➢
wyznaczyć nagrodę za ujęcie lub przyczynienie się do ujęcia poszukiwanego
➢
udzielić zapewnienia o utrzymaniu tajemnicy co do osoby informującej
List gończy rozpowszechnia się, zależnie od potrzeby, przez:
➢
rozesłanie
➢
rozplakatowanie
➢
opublikowanie - w szczególności za pomocą prasy, radia i telewizji
LIST ŻELAZNY
Odrębna od poszukiwania konstrukcja, nie należy mylić z listem gończym.
Oskarżony przebywający za granicą może obawiać przybycia do kraju z obawy przed
tymczasowym aresztowaniem.
Jeżeli jednak oskarżony przebywający za granicą złoży oświadczenie, że stawi się do sądu lub do
prokuratora w oznaczonym terminie pod warunkiem odpowiadania z wolnej stopy, właściwy
miejscowo sąd okręgowy może wydać oskarżonemu list żelazny. Postanawia o tym zawsze sąd
okręgowy. Postanowienie sądu w tej materii jest niezaskarżalne.
List żelazny zapewnia oskarżonemu pozostawanie na wolności aż do prawomocnego ukończenia
postępowania, jeżeli oskarżony:
➢
będzie stawiał się w oznaczonym terminie na wezwanie sądu, a w postępowaniu
przygotowawczym także na wezwanie prokuratora
➢
nie będzie się wydalał bez pozwolenia sądu z obranego miejsca pobytu w kraju
➢
nie będzie nakłaniał świadków do fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny
sposób starał się utrudniać postępowanie karne
W razie naruszenia choćby jednego z tych warunków, właściwy miejscowo sąd okręgowy orzeka o
odwołaniu listu żelaznego. Na takie postanowienie sądu służy już zażalenie.
Wydanie listu żelaznego można uzależnić od złożenia poręczenia majątkowego. W razie odwołania
listu żelaznego, orzeka się przepadek kwot takiego poręczenia.
Quasi-list żelazny → Unormowany wśród przepisów dotyczących postępowania w sprawach
karnych ze stosunków międzynarodowych.
Wezwany z zagranicy świadek lub biegły niebędący obywatelem polskim, który stawi się
dobrowolnie przed sądem, nie może być:
➢
ścigany
➢
zatrzymany
➢
tymczasowo aresztowany
z powodu przestępstwa będącego przedmiotem danego postępowania karnego i jakiegokolwiek
innego przestępstwa popełnionego przed przekroczeniem polskiej granicy państwowej.
Świadek lub biegły traci tę ochronę, jeżeli nie opuści terytorium RP, chociaż mógł to uczynić w
przygotował: W.W. 123
ciągu 7 dni od czasu, gdy sąd oznajmił mi, że jego obecność stała się zbędna.
KARY PORZĄDKOWE
Kary porządkowe (egzekucyjne) mają na celu wymuszenie określonego zachowania się w toku
postępowania karnego osób, na których ciążą przewidziane w prawie karnym procesowym
obowiązki.
Kary porządkowe nie mają charakteru kryminalnego, orzekane są z reguły incydentalnie, a
samoistny proces karny prowadzony w celu orzeczenia kary porządkowej jest niedopuszczalny.
Karę porządkową pieniężną w wysokości do 10 000 zł można nałożyć na:
➢
świadka, biegłego, tłumacza, specjalistę – jeżeli nie stawili się bez należytego
usprawiedliwienia na wezwanie albo bez zezwolenie organu wydalili się z miejsca
czynności przed jej zakończeniem
➢
obrońcę lub pełnomocnika – w wypadkach szczególnych ze względu na ich wpływ na
przebieg czynności
➢
osobę, która bezpodstawnie uchyla się od złożenia zeznania, wykonania czynności biegłego,
tłumacza lub specjalisty, złożenia przyrzeczenia, wydania przedmiotu, dopełnienia
obowiązków poręczyciela albo spełnienia innego ciążącego na niej obowiązku w toku
postępowania, jak również do przedstawiciela lub kierownika instytucji, osoby prawnej lub
jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej obowiązanej udzielić pomocy
organowi prowadzącemu postępowanie karne, która bezpodstawnie nie udziela pomocy w
wyznaczonym terminie
Karę pieniężną należy uchylić, jeżeli ukarany dostatecznie usprawiedliwi swe niestawiennictwo lub
samowolne oddalenie się. Usprawiedliwienie może nastąpić w ciągu tygodnia od daty doręczenia
postanowienia wymierzającego karę pieniężną.
Postanowienia dotyczące kar porządkowych wydaje sąd, a w toku postępowania
przygotowawczego także prokurator. Przysługuje na nie zażalenie.
Można również zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka. Zatrzymanie i
przymusowe doprowadzenie biegłego, tłumacza i specjalisty stosuje się wyjątkowo. Na
zarządzenie przysługuje zażalenie.
W razie uporczywego uchylania się od złożenia zeznania, wykonania czynności biegłego, tłumacza
lub specjalisty oraz wydania przedmiotu można zastosować, niezależnie od kary pieniężnej,
aresztowanie na czas nie przekraczający 30 dni. Aresztowanie to stosuje w postępowaniu
przygotowawczym sąd rejonowy, w okręgu którego prowadzi się postępowanie – na wniosek
prokuratora. Przysługuje na nie zażalenie. Aresztowanie należy uchylić, jeżeli osoba aresztowana
spełni obowiązek albo postępowanie przygotowawcze lub postępowanie w danej instancji
ukończono.
Osobę, w tym obrońcę, pełnomocnika lub oskarżyciela publicznego, która przez niewykonanie
obowiązków wymienionych przepisach spowodowała dodatkowe koszty postępowania, można
obciążyć tymi kosztami.
ZABEZPIECZENIE MAJĄTKOWE
Celem zabezpieczenia majątkowego jest zagwarantowanie wykonania przyszłego orzeczenia przez
zabezpieczenie na mieniu oskarżonego.
przygotował: W.W. 124
W razie popełnienia przestępstwa, za które można:
➢
orzec grzywnę
➢
orzec przepadek
➢
orzec nawiązkę
➢
orzec świadczenie pieniężne
➢
nałożyć obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
może z urzędu nastąpić zabezpieczenie wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego.
W razie popełnienia przestępstwa przeciwko mieniu lub wyrządzenia przestępstwem szkody w
mieniu może z urzędu nastąpić zabezpieczenie roszczeń o naprawienie szkody.
Postanowienie o zabezpieczeniu wydaje sąd, a w toku postępowania przygotowawczego –
prokurator. W postanowieniu określa się:
➢
zakres zabezpieczenia
➢
sposób zabezpieczenia
Na postanowienie służy zażalenie, które zawsze rozpoznaje sąd rejonowy, w którego okręgu
prowadzi się postępowanie.
Zabezpieczenie upada (z mocy prawa), gdy:
➢
nie zostaną prawomocnie orzeczone:
grzywna
przepadek
nawiązka
świadczenie pieniężne
➢
nie zostanie nałożony obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę
➢
nie zostaną zasądzone roszczenia o naprawienie szkody, a powództwo o te roszczenia nie
zostanie wytoczone przed upływem 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia
Zabezpieczenie tymczasowe (tymczasowe zajęcie mienia) → W razie popełnienia przestępstwa,
za które można:
➢
orzec grzywnę
➢
orzec przepadek
➢
orzec nawiązkę
➢
orzec świadczenie pieniężne
➢
nałożyć obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
Policja, a także finansowe organy dochodzenia, jeżeli organy te ujawniły przestępstwo,
przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe – mogą dokonać tymczasowego zajęcia mienia
ruchomego osoby podejrzanej, jeśli zachodzi obawa usunięcia tego mienia.
Tymczasowe zajęcia upada, jeżeli w ciągu 7 dni od daty jego dokonania nie zostanie wydane
postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym.
przygotował: W.W. 125
Postępowanie przygotowawcze
INFORMACJE OGÓLNE
Cele postępowania przygotowawczego → Cele postępowania przygotowawczego zostały
wskazane w art. 297 KPK.
➢
Ustalenie, czy został popełniony czas zabroniony i czy stanowi on przestępstwo
do wszczęcia postępowania przygotowawczego wystarczy uzasadnione podejrzenie
popełnienia przestępstwa, stąd potrzeba poddania takiego podejrzenia weryfikacji w
toku postępowania przygotowawczego
w chwili wszczęcia postępowania sprawa najczęściej jest jeszcze nie znany, dlatego
początkowo przyjmuje się założenie, że nieznany sprawca jest odpowiedzialny za swój
czyn – dopiero po wykryciu sprawcy i określeniu jego winy, sprawdzeniu, czy nie
zachodzą okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną itd. możliwa staje się pełna
ocena przestępności czynu
jeżeli ustalone zostanie popełnienie wykroczenia, a nie przestępstwa to ulega zmianie
właściwość przepisów – stosuje się przepisy o postępowaniu w sprawie wykroczeń
➢
Wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy
cel ten związany jest bezpośrednio z możliwością wniesienia oskarżenia do sądu tylko
przeciwko określonej osobie fizycznej
wykrycie i ujęcie sprawcy pozwala sprawdzić, z kim w ogóle mamy do czynienia – np.
czy sprawca był poczytalny
sprawca potrzebny jest także do sprawnego zebrania materiału dowodowego – np. plamy
krwi na koszuli sprawcy mogłyby być przez niego usunięte, gdyby nie został szybko
ujęty
w celu wykrycia sprawcy można dokonywać wszelkich czynności dopuszczalnych w
ramach postępowania przygotowawczego w świetle przepisów prawa – w tym również
przeszukać pomieszczenia lub inne miejsca, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do
przypuszczenia, że osoba podejrzana się tam znajduje
cel ten zostaje zrealizowany, gdy organ ścigania dysponuje danymi uzasadniającymi
dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba
➢
Zebranie danych o osobie oskarżonego stosownie do art. 213 i 214 KPK
stosownie do art. 213 należy ustalić:
tożsamość
wiek
stosunki rodzinne i majątkowe
wykształcenie
zawód
źródła dochodu
dane o jego karalności
stosownie do art. 214 w razie potrzeby, a w szczególności gdy niezbędne jest ustalenie
danych co do właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia
oskarżonego sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator zarządza w stosunku
do oskarżonego przeprowadzanie wywiadu środowiskowego przez kuratora sądowego
lub inny podmiot uprawniony na podstawie odrębnych przepisów, a w szczególnie
uzasadnionych wypadkach – przez Policję.
przygotował: W.W. 126
➢
Wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów
szkody
brzmienie przepisu wyrażające ów cel zmieniało się w czasie – kluczowe było
sformułowanie ''wszechstronne wyjaśnienie okoliczności sprawy'', które powodowało
wydłużenie stadium postępowania przygotowawczego, często konieczność
podejmowania wielu zbędnych czynności dowodowych; dlatego dzisiejsze brzmienie
przepisu bez przymiotnika ''wszechstronne'' jest jak najbardziej pożądane
organ prowadzący postępowanie ma obowiązek zbadać wszystkie okoliczności sprawy
➢
Zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu
utrwalenie dowodów następuje głównie poprzez:
spisanie w protokołach wyjaśnień podejrzanych i zeznań świadków
uzyskanie pisemnych opinii biegłych
odnalezienie i zabezpieczenie rzeczy i dokumentów
protokolarne dokonanie oględzin miejsc, osób lub rzeczy
utrwalenie dowodów w protokołach jest istotne z punktu widzenia odtworzenia ich
potem w toku rozprawy sądowej (przy spełnieniu odpowiednich przesłanek) – jest to
odstąpienie od zasady bezpośredniości
niektóre czynności postępowania przygotowawczego dokumentowane są w notatkach
urzędowych, ale możliwość ich odczytywania w toku rozprawy jest znacznie
ograniczona w stosunku do możliwości odczytywania protokołów
z dowodami w postępowaniu przygotowawczym wiążę się kwestia czynności
operacyjno-rozpoznawczych wykonywanych na podstawie przepisów prawa
policyjnego. Czynności te wykraczają poza problematykę postępowania karnego, bo
służą realizacji także innych zadań, np. profilaktycznych. Problem z tymi czynnościami
polega na tym, że kontrowersje budzi kwestia nadawani im znaczenia dowodowego w
postępowaniu jurysdykcyjnym.
➢
Wyjaśnienie okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu
cel ten związany jest z funkcją profilaktyczną prawa karnego procesowego – chodzi
zarówno o zwalczanie przestępstw, jak i o zapobieganie im oraz umacnianie
poszanowania prawa i ZWS
Podmioty prowadzące postępowanie → Postępowanie przygotowawcze może prowadzić:
➢
Prokurator (co do zasady prokurator prowadzi postępowanie przygotowawcze)
➢
Policja (w zakresie w jakim przewiduje ustawa – wtedy postępowanie przygotowawcze
prowadzone przez Policję nadzoruje Prokurator)
➢
Inny organ (jeśli ustawa przewiduje, że uprawnienia Policji przysługują temu innemu
organowi)
Niektóre czynności (określone w ustawie) przeprowadza sąd.
W praktyce postępowanie przygotowawcze najczęściej prowadzi Policja, ale art. 298 KPK
wskazuje, że prokurator jest najważniejszym, pierwszym w hierarchii podmiotem uprawnionym do
prowadzenia postępowania.
Strony w postępowaniu przygotowawczym → Stronami w postępowaniu przygotowawczym są:
➢
pokrzywdzony
przygotował: W.W. 127
➢
podejrzany
W wypadkach wskazanych w ustawie, określone uprawnienia przysługują również osobom
niebędącym stronami. Kodeks wyposaża takie osoby w konkretne uprawnienia. Osobami takimi są
m.in.:
➢
podmiot składający zawiadomienie o przestępstwie
➢
świadek
➢
osoba, u której dokonuje się przeszukania (jeśli nie jest podejrzanym)
➢
osoba wysuwająca roszczenia co do rzeczy zajętych
➢
osoba podejrzana
Osoby te mogą ustanawiać pełnomocników, jeżeli wymagają tego ich interesy w toczącym się
postępowaniu.
Uwaga: W czynnościach sądowych w postępowaniu przygotowawczym prawa strony przysługują
Prokuratorowi.
Zażalenie w postępowaniu przygotowawczym → Kwestię zażaleń w postępowaniu
przygotowawczym reguluje art. 302 KPK.
Ale oprócz art. 302, należy pamiętać jeszcze o przepisach dotyczących zażalenia zawartych w
rozdziale 50 KPK.
Na podstawie tych przepisów możemy stwierdzić, że:
➢
strony mogą zaskarżyć jedynie decyzje:
oznaczone co do ich rodzaju lub treści
decyzje zamykające drogę do wydania wyroku
➢
osoby niebędące stronami mogą zaskarżać wszelkie decyzje naruszające ich prawa.
➢
zarówno strony, jak i osoby niebędące stronami mogą zaskarża wszelkie inne czynności
procesowe, które naruszają ich prawa.
Zażalenie na postanowienia i zarządzenia oraz na inne czynności prokuratora w postępowaniu
przygotowawczym rozpoznaje prokurator bezpośrednio przełożony.
WSZCZĘCIE ŚLEDZTWA LUB DOCHODZENIA
Postępowanie przygotowawcze może być prowadzone w formie:
➢
śledztwa
➢
dochodzenia
Wprawdzie w kodeksie odnajdziemy osobne rozdziały poświęcone śledztwu i dochodzeniu, ale
zgodnie z art. 325a § 2 KPK przepisy dotyczące śledztwa stosuje się odpowiednio do dochodzenia,
chyba że przepisy rozdziału ''dochodzenie'' stanowią inaczej.
Podstawa do wszczęcia → Podstawą do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia jest uzasadnione
podejrzenie popełnienia przestępstwa. Aby można było mówić o uzasadnionym podejrzeniu
popełnienia przestępstwa musi istnieć taki zespół danych, który:
Niedopuszczalność wszczęcia → Może się zdarzyć zatem sytuacja, gdy wprawdzie istnieje
podejrzenie popełnienia przestępstwa, ale owo podejrzenie nie jest dostatecznie uzasadnione –
przygotował: W.W. 128
wtedy wszczęcie postępowania będzie niedopuszczalne.
Przykład: Nie daje podstawy do wszczęcia postępowania karnego ogólnikowa pogłoska o nadużyciach w określonej
instytucji.
Niedopuszczalne jest również wszczęcia postępowania w sytuacji, gdy z posiadanego przez organ
ścigania materiału wynika, że podejrzenie popełnienia czynu zabronionego jest uzasadnione, ale w
świetle art. 17 § 1 KPK zachodzą inne okoliczności wyłączające postępowanie.
Przykład: Sprawca działał w obronie koniecznej.
Wyjątek: Jeżeli okolicznością wyłączającą postępowanie jest brak wymaganego zezwolenia na
ściganie lub wniosku, organy procesowe mogą dokonywać czynności niecierpiących zwłoki w celu
zabezpieczenia śladów i dowodów, a także czynności zmierzających do wyjaśnienia, czy wniosek
będzie złożony lub zezwolenie będzie wydane.
Postanowienie o wszczęciu → Jeśli uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa zachodzi i
wszczęcie postępowania jest prawnie dopuszczalne, to wydaje się postanowienie o wszczęciu
śledztwa lub dochodzenia. Takie postanowienie może być wydane:
➢
z urzędu
➢
na skutek zawiadomienia o przestępstwie
W postanowieniu muszą zostać określone:
➢
czyn będący przedmiotem postępowania
➢
kwalifikacja prawna tego czynu (musi być możliwa do określenia już przy wszczęciu
postępowania, ale w toku tego postępowania może ulec zmianie)
Zawiadomienie o przestępstwie → Art. 304 KPK ustanawia obowiązek zawiadomienia o
przestępstwie.
Obowiązek ten ciąży na każdej osobie prywatnej, która dowiedziała się o popełnieniu przestępstwa
ściganego z urzędu, ale jest to obowiązek społeczny, co oznacza, że nie może być egzekwowany za
pomocą środków prawnych.
Wyjątek: Art. 240 § 1 KK przewiduje odpowiedzialność karną osób, które nie zawiadomią
niezwłocznie organu powołanego do ścigania przestępstw o karalnym przygotowaniu albo
usiłowaniu lub dokonaniu czynu zabronionego określonego w jednym z wymienionych w kodeksie
przepisów (np. przestępstwo przeciwko pokojowi).
Obowiązek ten nie obejmuje:
➢
adwokatów - jeżeli dowiedzieli się o popełnieniu przestępstwa udzielając porady prawnej
lub prowadząc sprawę
➢
duchownych - co do faktów, o których dowiedzieli się podczas spowiedzi
Obowiązek zawiadomienia o popełnionym przestępstwie spoczywa również na państwowych i
samorządowych instytucjach, które o takim przestępstwie dowiedziały się w związku ze swoją
działalnością. Co więcej, instytucje takie mają również obowiązek podjąć – do czasu przybycia
organu ścigania lub wydania przez ten organ stosownego zarządzenia – czynności niezbędne w celu
niedopuszczenia do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa.
W przypadku instytucji, nie jest to tylko obowiązek społeczny – niedopełnienie takiego obowiązku
przygotował: W.W. 129
może stanowić przestępstwo nadużycia władzy (art. 231 KK)
Z przyjęcia ustnego zawiadomienie o przestępstwie i przesłuchania w charakterze świadka osoby
zawiadamiającej (przesłuchanie takie może nastąpić w celu uzupełniania danych zawartych w
zawiadomieniu) sporządza się wspólny protokół. W takim protokole można zawrzeć również
wniosek o ściganie.
Inne drogi powzięcia informacji o popełnieniu przestępstwa → Oprócz zawiadomienia instytucji
lub osoby prywatnej organ ścigania może otrzymać informacje o popełnieniu przestępstwa inną
drogą, np.:
➢
w wyniku dokonywanych przez Policję czynności operacyjno-rozpoznawczych
➢
w trakcie postępowania karnego w innej sprawie
➢
z publikacji prasowej, audycji telewizyjnej, radiowej
Kodeks nie przewiduje ograniczeń, jeśli chodzi o źródło takiej informacji, ale podejmując decyzję
co do wszczęcia postępowania należy zawsze brać pod uwagę rodzaj i charakter źródła, oceniając
jego wiarygodność.
Możemy mieć też do czynienia z anonimowym zawiadomieniem. Wszczęcie śledztwa lub
dochodzenia może nastąpić wtedy po uprzednim sprawdzeniu przytoczonych w nim okoliczności.
Zawiadomienie takie prokurator może przekazać Policji lub organom kontroli w celu sprawdzenia
przytoczonych w zawiadomieniu okoliczności albo pozostawia je bez biegu.
Śledztwo obligatoryjnie prokuratorskie → Jeżeli zawiadomienie lub własne dane świadczące o
popełnieniu przestępstwa dotyczą przestępstwa, co do którego prowadzenie śledztwa przez
prokuratora jest obowiązkowe, Policja przekazuje je wraz z zebranymi materiałami niezwłocznie
prokuratorowi.
Wszczęcie lub odmowa wszczęcia postępowania po zawiadomieniu→ Regulację odnajdujemy w
art. 305 i 306 KPK.
Po otrzymaniu zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa organ powołany do prowadzenia
postępowania przygotowawczego obowiązany jest niezwłocznie wydać postanowienie o:
➢
wszczęciu śledztwa lub dochodzenia
➢
albo odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia
Nie zawsze jest to możliwe / wskazane – głównie ze względu na potrzebę dokonania czynności
sprawdzających. Dlatego w regulaminie prokuratury przyjęto, że najpóźniej w ciągu 7 dni od
zawiadomienia powinno nastąpić nadanie biegu sprawie, w taki czy inny sposób.
Uzasadnienie postanowienia:
➢
dot. śledztwa – uzasadnienie wymagane
➢
dot. dochodzenia – uzasadnienie niewymagane
Kto wydaje postanowienie?
➢
o wszczęciu śledztwa – prokurator (również gdy wszczyna śledztwo ze względu na interes
społeczny w sprawie przestępstwa ściganego z oskarżenia prywatnego)
➢
o odmowie wszczęcia lub umorzeniu śledztwa – prokurator albo Policja (jeżeli Policja, to
prokurator zatwierdza i decyzja zawarta w postanowieniu następuje w dacie
prokuratorskiego zatwierdzenia, a w dalszym postępowaniu traktuje się postanowienie jako
przygotował: W.W. 130
prokuratorskie)
➢
o wszczęciu dochodzenia, umorzeniu dochodzenia, umorzenia dochodzeniu i wpisaniu
sprawy do rejestru przestępstw, o zawieszeniu dochodzenia – prowadzący postępowania (z
reguły Policja)
O wszczęciu lub odmowie wszczęcia postępowania zawiadamia się (zawiadomienie zawiera
pouczenie o przysługujących uprawnieniach):
➢
osobę / instytucję państwową / samorządową/ społeczną, która złożyła zawiadomienie o
przestępstwie (jeżeli taki podmiot nie zostanie powiadomiony w ciągu 6 tygodni może
wnieść zażalenie do prokuratora nadrzędnego albo powołanego do nadzoru nad organem,
któremu złożono zawiadomienie o przestępstwie)
➢
ujawnionego pokrzywdzonego
Na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia służy zażalenie. Zażalić takie
postanowienie mogą:
➢
pokrzywdzony
➢
instytucja państwowa / samorządowa / społeczna, która złożyła zawiadomienie o
przestępstwie
Podmioty te mają również prawo przejrzenia akt.
Wszczęcie lub zaniechanie wszczęcia postępowania na podstawie informacji własnych → Do
wszczęcia postępowania stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące wszczęcia po zawiadomieniu
(art. 305 i 306 KPK – omówione wyżej).
Natomiast odstąpienie od wszczęcia postępowania w sytuacji, gdy organ rozważał ewentualność
wszczęcia postępowania na podstawie informacji własnych nie wymaga wydania postanowienia.
Decyzja co do formy zaniechania ścigania należy do organu ścigania.
Czynności sprawdzające → Instytucja uregulowana w art. 307 KPK.
Instytucja czynności sprawdzających znajduje zastosowanie, gdy ani wszczęcie postępowania, ani
odmowa jego wszczęcia nie są uzasadnione, czyli gdy:
➢
organ nie znajduje w zawiadomieniu dostatecznej podstawy do wszczęcia postępowania
(czyli gdy podejrzenie popełnienia przestępstwa nie jest wystarczająco uzasadnione)
uwaga: czynności sprawdzające mogę być podejmowane nie tylko przed wszczęciem na
podstawie zawiadomienia, ale również na podstawie informacji własnych
➢
i jednocześnie możliwość popełnienia przestępstwa nie zostaje przez organ wykluczona
W takiej sytuacji zachodzi potrzeba zbadania dopuszczalności wszczęcia postępowania
przygotowawczego, co rodzi określone uprawnienia po stronie organu. Organ może:
➢
żądać uzupełnienia w wyznaczonym terminie danych zawartych w zawiadomieniu o
przestępstwie (żądanie będzie więc skierowane do podmiotu zawiadamiającego o
przestępstwie)
➢
dokonać sprawdzenia faktów w zakresie dopuszczalności wszczęcia postępowania
Czynności postępowania sprawdzającego:
➢
nie stanowią formy postępowania przygotowawczego, lecz je wyprzedzają
➢
nie są protokołowane – bo nie mają charakteru procesowego
➢
nie nabierają mocy dowodowej w postępowaniu karnym, jeśli zostanie ono następnie
przygotował: W.W. 131
wszczęte
➢
mogą być dokumentowane w notatkach urzędowych, które nie podlegają odczytaniu na
rozprawie
➢
ich wyniki mogą być przekształcone w dowody za pomocą środków procesowych – np.
poprzez przesłuchanie funkcjonariusza, który takich czynności dokonywał
➢
najczęściej dokonywane są przez Policję
➢
ich katalog przewidziany jest w ustawie o Policji
W postępowaniu sprawdzającym nie można:
➢
przeprowadzać dowodu z opinii biegłego
➢
przeprowadzać czynności wymagających spisania protokołu
jako wyjątki od reguły, można:
przyjąć ustne zawiadomienie o przestępstwie lub wniosku o ściganie
przesłuchać w charakterze świadka zawiadamiającego (zarówno bezpośrednio po
złożeniu zawiadomienia – najczęściej w przypadku zawiadomienia ustnego – jak
jakiś czas po – w przypadku zawiadomienia pisemnego; takie protokolarne
przesłuchanie nie oznacza wszczęcia postępowania przygotowawczego).
Jeżeli czynności sprawdzające zostaną podjęte, to postanowienie o wszczęciu śledztwa lub
dochodzenia albo o odmowie wszczęcia należy wydać najpóźniej w terminie 30 dni od otrzymania
zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa.
Czynności niecierpiące zwłoki (dochodzenie w niezbędnym zakresie) → Instytucja uregulowana
w art. 308 KPK.
Przepis ten jest związany z koniecznością natychmiastowego wykonania określonych czynności
procesowych bezpośrednio po ujawnieniu przestępstwa – jeszcze przed wydaniem postanowienia o
wszczęciu śledztwa lub dochodzenia - ze względu na niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia
dowodów.
Aby prokurator lub Policja mogli jeszcze przed wydaniem postanowienia o wszczęciu
przeprowadzić czynności procesowe, muszą zostać spełnione łącznie dwie przesłanki:
➢
musi być to wypadek niecierpiącej zwłoki
➢
musi być to konieczne dla zabezpieczenia śladów i dowodów przed ich utratą,
zniekształceniem lub zniszczeniem
Czynności niecierpiące zwłoki:
➢
poprzez dokonanie pierwszej czynności dochodzi do faktycznego wszczęcia postępowania
przygotowawczego
➢
dopuszczalne są w każdej sprawie, niezależnie od tego, czy następnie będzie formalnie
wszczęte i przeprowadzone śledztwo lub dochodzenie. Jeżeli w wyniku takich czynności
okaże się, że brak jest podstaw do kontynuowania postępowania, należy wydać
postanowienie o jego umorzeniu – bo poprzez pierwszą taką czynność uległo ono
prawnemu, choć nieformalnemu wszczęciu
➢
mogą polegać zwłaszcza (a więc mogą to być również inne działania) na:
dokonaniu oględzin – w razie potrzeby z udziałem biegłego
dokonaniu przeszukania lub badań niepołączonych z naruszeniem integralności ciała w
stosunku do osoby podejrzanej
przedsięwzięciu wobec osoby podejrzanej innych niezbędnych czynności, nie
przygotował: W.W. 132
wyłączając pobrania krwi i wydzielin organizmu, w tym wymazu ze śluzówki
➢
mogą być dokonywane przez 5 dni od pierwszej tego typu czynności (w takim przypadku
czas trwania śledztwa lub dochodzenia liczy się od dnia dokonania pierwszej czynności
niecierpiącej zwłoki)
➢
protokoły z takich czynności mają pełną moc dowodową i mogą być odczytywane na
rozprawie w warunkach określonych przepisami KPK
➢
w przypadku śledztwa obligatoryjnie prokuratorskiego, Policja po dokonaniu takich
czynności, przekazuje sprawę niezwłocznie prokuratorowi
W trybie czynności niecierpiących zwłoki Policja może również przesłuchać osobę podejrzaną o
popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego, jeszcze przed wydaniem postanowienia o
przedstawieniu zarzutów. Przesłanki:
➢
wypadek niecierpiący zwłoki
➢
zachodzą warunki do sporządzenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów
W takiej sytuacji dochodzi do ustnego przedstawienia zarzutów, ponieważ przesłuchanie
rozpoczyna się od informacji o treści zarzutu.
Najpóźniej w ciągu 5 dni od przesłuchania, Prokurator wydaje:
➢
postanowienie o przedstawieniu zarzutów
➢
postanowienie o umorzeniu postępowania w stosunku do osoby przesłuchanej – jeśli brak
warunków (powodów) do sporządzenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów
postępowanie z fazy in personam, powraca do fazy in rem, ale toczy się dalej
umorzenie postępowania w stosunku do osoby oznacza, że ponowne skierowanie
postępowania przygotowawczego przeciwko niej możliwe jest tylko w trybie
wznowienia postępowania
PRZEBIEG ŚLEDZTWA
Postępowanie przygotowawcze może być prowadzone w formie:
➢
śledztwa
➢
dochodzenia
Kiedy prowadzi się śledztwo → Śledztwo jest obligatoryjne w sprawach:
➢
w których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego
zbrodnie
występki przeciwko pokojowi, ludzkości oraz wojenne i przeciwko RP
występki enumeratywnie wyliczone w art. 25 § 1 pkt 2 KPK
występki, które z mocy przepisu szczególnego poddano właściwości sądu okręgowego
➢
o występki - gdy osobą podejrzaną jest (art. 309 pkt 2)
sędzia
prokurator
funkcjonariusz Policji
funkcjonariusz Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego
funkcjonariusz Agencji Wywiadu
funkcjonariusz Służby Kontrwywiadu Wojskowego
funkcjonariusz Służby Wywiadu Wojskowego
funkcjonariusz Służby Celnej
przygotował: W.W. 133
funkcjonariusz Centralnego Biura Antykorupcyjnego
➢
o występki – gdy osobą podejrzaną jest (art. 309 pkt 3)
funkcjonariusz Straży Granicznej
funkcjonariusz Żandarmerii Wojskowej
funkcjonariusz finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu
nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego
Uwaga: ale w przypadku tych funkcjonariuszy, tylko o występki pozostające w zakresie
spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych
funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych,
➢
o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia
Śledztwo jest fakultatywne w sprawach:
➢
o występki, w których prowadzi się dochodzenie
Fakultatywność oznacza, że o prowadzeniu postępowania przygotowawczego w formie śledztwa
postanawia prokurator ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.
W sprawach, w których nie prowadzi się śledztwa – prowadzi się dochodzenie. Możliwe jest
prowadzanie postępowania najpierw w formie dochodzenia, a potem w formie śledztwa.
Przemawiać będzie za tym najczęściej stwierdzona w toku dochodzenia zawiłość sprawy.
Konieczne jest w takiej sytuacji wydanie drugiego postanowienia – o wszczęciu śledztwa.
Podmioty prowadzące śledztwo → Śledztwo co do zasady prowadzi prokurator. Ale może on
powierzyć Policji:
➢
prowadzenie śledztwa w całości
➢
prowadzenie śledztwa w określonym zakresie (ale Policja może dokonać również innych
czynności, jeżeli wyłoni się taka potrzeba na podstawie art. 311 § 4)
➢
dokonanie poszczególnych czynności śledztwa (ale Policja może dokonać również innych
czynności, jeżeli wyłoni się taka potrzeba na podstawie art. 311 § 4)
To uprawnienie prokuratora doznaje doznaje jednak pewnych ograniczeń:
➢
w przypadkach określonych w art. 309 pkt 2 i 3 KPK prokurator może powierzyć Policji
jedynie dokonanie określonych czynności (śledztwo jest obligatoryjnie prokuratorskie)
➢
powierzenie nie może obejmować następujących czynności: (czynności obligatoryjnie
prokuratorskie):
przedstawienie zarzutów (ale Policja w ramach czynności niecierpiących zwłoki na
podstawie art. 308 § 2 może przesłuchać osobę podejrzaną w charakterze podejrzanego,
co wiąże się z ustnym przedstawieniem zarzutów)
zmiana lub uzupełnienie postanowienia o przedstawieniu zarzutów
zamknięcie śledztwa
stosowanie środków zapobiegawczych
wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego
Zakres dokonywanych czynności w ramach powierzenia również doznaje pewnych ograniczeń:
➢
powierzenie (choćby było powierzeniem w całości) nigdy nie obejmuje czynności:
wymagających wydania przez prokuratora postanowienia (np. utajnienie świadka)
należących do prokuratora niezależnie od charakteru decyzji (np. zarządzenie
przygotował: W.W. 134
ekshumacji)
należących do prokuratora, mimo że nie są czynnościami decyzyjnymi (np. udział w
sekcji zwłok)
➢
prokurator zawsze może zastrzec jakąkolwiek czynność śledztwa (w szczególności
czynności wymagające postanowienia) do osobistego wykonania
Uprawnienia Policji przysługują również organom:
➢
Straży Granicznej – w zakresie ich właściwości
➢
Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW) – w zakresie ich właściwości
➢
Służby Celnej – w zakresie ich właściwości
➢
Centralnego Biura Antykorupcyjnego (CBA) – w zakresie ich właściwości
➢
innym organom przewidzianym w przepisach szczególnych
Czas trwania śledztwa → Podstawowy czas trwania śledztwa to 3 miesiące. Okres może być
przedłużony (w uzasadnionych wypadkach: np. wielowątkowy charakter sprawy, wieloosobowy
charakter sprawy, konieczność oczekiwania na opinię biegłego, poszukiwanie podejrzanego listem
gończym) na dalszy czas oznaczony (łącznie nie dłuższy niż 12 miesięcy – czyli ew. o 9 miesięcy)
przez:
➢
prokuratora nadzorującego śledztwo (gdy śledztwo prowadzi Policja)
➢
prokuratora bezpośrednio przełożonego - szef danej jednostki prokuratury - wobec
prokuratora, który prowadzi śledztwo (gdy śledztwo prowadzi Prokurator)
W szczególnie uzasadnionych wypadkach śledztwo może być przedłużone na jeszcze dalszy czas
oznaczony. Może dokonać tego:
➢
właściwy prokurator nadrzędny – prokurator jednostki wyższego rzędu - nad prokuratorem
nadzorującym śledztwo (gdy śledztwo prowadzi Policja)
➢
właściwy prokurator nadrzędny - prokurator jednostki wyższego rzędu - nad prokuratorem
prowadzącym śledztwo (gdy śledztwo prowadzi Prokurator)
Bieg terminu liczy się od:
➢
dnia wydania postanowienia o jego wszczęciu
➢
lub chwili dokonania pierwszej czynności niecierpiącej zwłoki (jeżeli doszło do faktyczne
wszczęcia śledztwa na podstawie art. 308 KPK)
Faza postępowania przygotowawczego → Wyróżniamy dwie fazy postępowania
przygotowawczego:
➢
faza in rem – postępowanie w sprawie
➢
faza in personam – postępowanie przeciwko osobie
Samo wszczęcie postępowania (formalne przez postanowienie, czy faktyczne przez podjęcie
czynności niecierpiących zwłoki) rozpoczyna fazę in rem. Wydanie natomiast postanowienia o
przedstawieniu zarzutów rozpoczyna fazę in personam.
Przedstawienie zarzutów → Modelowe przedstawienie zarzutów zostało uregulowane w art. 313
KPK.
Czynności objęte modelową instytucją przedstawienia zarzutów wykonuje w śledztwie zawsze
prokurator. Ale należy pamiętać, że na podstawie art. 308 § 2 w ramach czynności niecierpiących
zwłoki organ nieprokuratorski może przesłuchać osobę podejrzaną w charakterze podejrzanego i
przygotował: W.W. 135
dochodzi wtedy do ustnego przedstawienia zarzutów.
Przesłanką podjęcia czynności przedstawienia zarzutów jest dostateczne podejrzenie, że czyn
popełniła określona osoba. To podejrzenie uzasadniają albo dane istniejące w chwili wszczęcia
postępowania, albo zebrane w toku tego postępowania.
Jeżeli przesłanka jest spełniona, to prokurator:
➢
I: sporządza postanowienie o przedstawieniu zarzutów
postanowienie musi zawierać:
wskazanie podejrzanego
dokładne określenie zarzucanego mu czynu i jego kwalifikacji prawnej
postanowienie nie jest uzasadniane z urzędu, ale podejrzany może do czasu
zawiadomienia go o terminie zaznajomienia z materiałami śledztwa żądać podania mu
ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie (o tym
uprawnieniu należy podejrzanego pouczyć)
uzasadnienie powinno wskazywać na fakty i dowody przyjęte za podstawę zarzutów
uzasadnienie doręcza się podejrzanemu i ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni
➢
II: ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu
➢
III: przesłuchuje podejrzanego – przed przesłuchaniem podejrzanego należy go pouczyć o
przysługujących im uprawnieniach i ciążących na nim obowiązkach
Ogłoszenie podejrzanemu postanowienia i przesłuchanie go powinno nastąpić niezwłocznie po
sporządzeniu postanowienia, chyba że nie jest to możliwe ze względu na:
➢
ukrywanie się podejrzanego
➢
nieobecność podejrzanego w kraju
Ale osoba nabywa status podejrzanego z chwilą wydania postanowienia. Oznacza to, że z chwilą
wydania postanowienia staje się stroną procesu karnego.
Z czynności przedstawienia zarzutów sporządza się protokół.
Przesłuchanie podejrzanego bezpośrednio po ogłoszeniu mu postanowienia należy rozumieć jako
realizację jego prawa do obrony – umożliwienia mu natychmiastowego ustosunkowania się do
czynionych mu zarzutów. Z owym prawem do obrony związane są uprawnienia podejrzanego:
➢
podejrzany ma prawo odmówić odpowiedzi na poszczególne pytania lub odmówić w ogóle
składania wyjaśnień bez podania powodu
➢
na żądanie podejrzanego należy przesłuchać go z udziałem ustanowionego obrońcy – to też
prawo podejrzanego.
Również ze względu na zasadę prawa do obrony, niedopuszczalne jest:
➢
przesłuchiwanie podejrzanego w charakterze świadka
➢
przesłuchiwanie w charakterze świadka osoby przed wydaniem postanowienia o
przedstawieniu zarzutów, opóźniając wydanie takiego postanowienia
Sytuacja podejrzanego → Podejrzanego, przed pierwszym przesłuchaniem, należy pouczyć o jego
uprawnieniach:
➢
do składania wyjaśnień
➢
do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania
➢
do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia
➢
do korzystania z pomocy obrońcy
przygotował: W.W. 136
➢
do końcowego zaznajomienia się z materiałami postępowania
oraz o obowiązkach i konsekwencjach wskazanych w art. 74, 75, 138 i 139 KPK:
➢
obowiązek poddania się oględzinom, innym badaniom, pobraniu krwi itd.
➢
obowiązek stawiennictwa na każde wezwanie
➢
obowiązek wskazania adresata dla doręczeń i konsekwencje niepodania nowego adresu
Obowiązek udzielenia informacji podejrzanemu objęty jest regułami wynikającymi z art. 16 § 1
KPK. Jeżeli organ pomimo obowiązku nie pouczy uczestnika postępowania o ciążących na nim
obowiązkach i przysługujących mu uprawnieniach, nie może to wywoływać ujemnych skutków
procesowych dla takiego uczestnika postępowania.
Ponadto organ prowadzący postępowanie powinien w miarę potrzeby udzielać uczestnikom
postępowania informacji o ciążących na nich obowiązkach i przysługujących im uprawnieniach
także w wypadku, gdy ustawa wyraźnie takiego obowiązku nie stanowi.
Art. 301 KPK stanowi, że na żądanie podejrzanego należy przesłuchać go z udziałem
ustanowionego obrońcy, przy czym nawet usprawiedliwiona nieobecność tego obrońcy nie tamuje
przesłuchania, choć oczywiście dokonujący przesłuchania może w takiej sytuacji je odroczyć.
Od chwili skierowania postępowania przeciwko podejrzanemu (przejście postępowania
przygotowawczego w fazę in personam) na podejrzanego spadają prawnie ustanowione obowiązki
(np. obowiązek poddania się badaniom, stawiennictwa na każde wezwanie), ale otrzymuje on
również wiele uprawnień:
➢
prawo do korzystania z pomocy obrońcy (musi być o tym prawie pouczony)
➢
prawo wglądu do akt
tylko za zgodą prowadzącego postępowanie
na odmowę udzielenia dostępu do akt przysługuje zażalenie
➢
prawo składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa (inicjatywa dowodowa)
oddalenie wniosku dowodowego możliwe w drodze postanowienia z uzasadnieniem
szczególne unormowanie: prawo zwrócenia się do sądu z żądaniem przesłuchania
świadka przez sąd, gdy zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie go można
przesłuchać na rozprawie (uprawnienie to posiada strona, prokurator albo inny organ
prowadzący postępowanie)
➢
prawo do udziału w czynnościach śledztwa
z mocy prawa w czynnościach niepowtarzalnych (takich, których nie będzie można
powtórzyć na rozprawie)
organ ścigania zobowiązany jest zawiadomić uprawnione osoby o terminie i miejscu
przeprowadzenia czynności, a wyznaczony termin nie może odbierać osobie
zawiadomionej możliwości udziału wzięcia w czynności
•
wyjątek: zachodzi niebezpieczeństwo utraty lub zniekształcenia dowodu – organ
może zaniechać zawiadomienia i dopuszczenia do udziału osób uprawnionych
•
wyjątek: podejrzanego pozbawionego wolności nie sprowadza się wtedy, gdy
zwłoka grozi utratą lub zniekształceniem dowodu.
na wniosek w innych czynnościach
zgodę wyraża prowadzący postępowanie, odmowną decyzję może podjąć tylko
prokurator
regułą powinno być dopuszczenie do udziału
przygotował: W.W. 137
•
wyjątek: w szczególnie uzasadnionym przypadku i ze względu na ważny interes
śledztwa prokurator może odmówić postanowieniem udziału
•
wyjątek: jeżeli podejrzany jest pozbawiony wolności, to prokurator może
odmówić postanowieniem sprowadzenia go, gdy spowodowałoby to poważne
trudności
➢
prawo do udziału w przesłuchaniu biegłych oraz zapoznania się z opinią biegłych, jeśli
została ona złożona na piśmie
w przypadku dopuszczenia takiej opinii, podejrzanemu i jego obrońcy doręcza się
postanowienie o jej dopuszczeniu i zawiadamia się dostatecznie wcześniej o czasie i
miejscu czynności
udziału można odmówić jedynie podejrzanemu pozbawionemu wolności, gdy jego
sprowadzenie spowodowałoby poważne trudności
Uwaga: Te same uprawnienia posiada pokrzywdzony i jego pełnomocnik.
Jeżeli podejrzany, jego obrońca, pokrzywdzony, jego pełnomocnik uczestniczą w czynnościach
postępowania przygotowawczego, mogą:
➢
zadawać pytania
➢
składać oświadczenia i wnioski
➢
wypowiadać się co do treści sporządzanego protokołu
Generalnie, mają uprawnienia zbliżone do tych, jakimi dysponowaliby, gdyby dana czynność
dokonywana była na rozprawie.
Protokoły spisane z czynności postępowania przygotowawczego mogą być w określonych
warunkach odczytywane na rozprawie i w ten sposób brane przez sąd pod uwagę przy
wyrokowaniu – w ramach całokształtu okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej.
ZAKOŃCZENIE ŚLEDZTWA
Zakończenie śledztwa może nastąpić w postaci jego:
➢
zamknięcia
➢
umorzenia
Rozdział 36 KPK zatytułowany jest ''zamknięcie śledztwa'', ale obejmuje obie konstrukcje jego
zakończenia. Istotna część przepisów tego rozdziału odnosi się również do dochodzenia – poprzez
art. 325a § 2.
Końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania → Zamknięcie śledztwa poprzedza
fakultatywne końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania.
Jeżeli organ prowadzący postępowanie dojdzie do wniosku, że zebrane w toku postępowania
materiały dają podstawy do zamknięcia śledztwa, to na wniosek (wniosek ten zostaje najczęściej
złożony tuż po przesłuchaniu podejrzanego w ramach przedstawieniu mu zarzutów, ale może być
też złożony później) podejrzanego lub jego obrońcy o końcowe zaznajomienie z materiałami
postępowania powiadamia podejrzanego i obrońcę o terminie końcowego zaznajomienia,
jednocześnie pouczając o prawie uprzedniego przejrzenia akt.
A zatem końcowe zaznajomienie ma charakter fakultatywny – na wniosek podejrzanego lub jego
obrońcy.
przygotował: W.W. 138
Termin do przejrzenia akt: odpowiedni do wagi lub zawiłości sprawy, wyznaczany przez organ.
Termin końcowego zaznajomienia: wyznaczany przez organ w taki sposób, by od doręczenia
zawiadomienia o nim podejrzanemu i jego obrońcy upłynęło co najmniej 7 dni.
W czynnościach zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania ma prawo uczestniczyć
obrońca. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo podejrzanego lub jego obrońcy nie tamuje
dalszego postępowania.
W sprawach wieloosobowych dopuszczalne jest zbiorowe zaznajamianie podejrzanych z
materiałami postępowania.
W trakcie zaznajamiania podejrzany i obrońca mogą:
➢
wypowiadać się na temat przedstawianych materiałów
➢
wyjaśniać nasuwające się wątpliwości
➢
składać oświadczenia.
Z zaznajomienia spisuje się protokół.
W terminie 3 dni od daty zaznajomienia podejrzanego z materiałami postępowania strony mogą
składać wnioski o uzupełnienie śledztwa (strony, a więc nie tylko podejrzany i jego obrońca, ale
także pokrzywdzony i jego pełnomocnik).
Zamknięcie śledztwa → Śledztwo zamyka się jeżeli nie zachodzi potrzeba uzupełnienia śledztwa –
3-dniowy termin na złożenie stosownego wniosku minął lub prokurator oddalił taki wniosek.
Zamknięcia śledztwa dokonuje się w drodze postanowienia. Postanowienie takie ogłasza się lub o
jego treści zawiadamia się podejrzanego i jego obrońcę.
Czynności związanych z końcowym zaznajomieniem i zamknięciem śledztwa wykonuje prokurator.
Umorzenie postępowania → Postępowanie umarza się bez konieczności uprzedniego
zaznajomienia z materiałami postępowania i jego zamknięcia, jeśli:
➢
przesłanka I: postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia
– przede
wszystkim, gdy:
czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie
jego popełnienia
czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie
popełnia przestępstwa
społeczne szkodliwość czynu jest znikoma
ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze
nie wykryto sprawcy przestępstwa albo brak jest dostatecznych dowodów winy
podejrzanego
oskarżony zmarł
nastąpiło przedawnienie karalności
postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie
zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się
sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych
brak skargi uprawnionego oskarżyciela
przygotował: W.W. 139
brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od
osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej
zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie (np. abolicja wynikająca z przepisu
zawartego w ustawie amnestyjnej)
➢
przesłanka II: a nie istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpieczających
W wypadku stwierdzenia, że przestępstwo zostało popełnione, jednak czynu nie dokonała osoba
występująca w postępowaniu w charakterze podejrzanego, umarza się postępowanie prowadzone
przeciwko tej osobie, ale postępowanie o dane przestępstwo (w sprawie) toczy się dalej, jeżeli
istnieje możliwość wykrycia sprawcy.
Postanowienie o umorzeniu wydaje:
➢
prokurator
➢
albo Policja (wymaga zatwierdzenia prokuratora – postępowanie uważa się za umorzone
przez prokuratora w dacie zatwierdzenia
➢
albo inny organ uprawniony do prowadzenia śledztwa (wymaga zatwierdzenia prokuratora -
postępowanie uważa się za umorzone przez prokuratora w dacie zatwierdzenia
Stronom – pokrzywdzonemu i podejrzanemu (szerszy katalog uprawnionych niż w przypadku
postanowienie o odmowie wszczęcia) – przysługuje na to postanowienie zażalenie oraz prawo
przejrzenia akt.
O umorzeniu zawiadamia się:
➢
zawiadamiającego o przestępstwie (osoba fizyczna / instytucja państwowa / samorządowa /
społeczna)
➢
pokrzywdzonego i podejrzanego (z pouczeniem o przysługujących im uprawnieniach)
Inaczej wygląda sytuacja umorzenia postępowania, w przypadku, gdy zostanie ustalone, że
podejrzany dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności, a istnieją przesłanki do zastosowania
środka zabezpieczającego. Wtedy nie wydaje się postanowienia o umorzeniu postępowania, lecz
prokurator kieruje sprawę do sądu z wnioskiem o:
➢
umorzenie postępowania
➢
i zastosowanie środka zabezpieczającego
Jeżeli sąd nie znajduje podstaw do uwzględnienia wniosku, przekazuje sprawę prokuratorowi do
dalszego prowadzenia.
Uwaga: Jeżeli nie zachodzi potrzeba zastosowania środka zabezpieczającego, umorzenie
postępowania z powodu stwierdzonej niepoczytalności należy na zasadach ogólnych do
prokuratora, który:
➢
wydaje postanowienie o umorzeniu
➢
lub zatwierdza postanowienie o umorzeniu – jeżeli postanowienie wydała Policja lub inny
upoważniony do tego organ
Ponadto, prokurator może też samodzielnie umorzyć postępowanie gdy zachodzi wprawdzie
potrzeba zastosowania środka zabezpieczającego, ale wyłącznie w postaci przepadku.
Umorzenie na podstawie art. 11 → Mamy jeszcze jedną, odrębną podstawę umorzenia
postępowania – stwarza ją art. 11 KPK (oportunistyczne odstępstwo od zasady legalizmu).
przygotował: W.W. 140
Mianowicie, postępowanie w sprawie o występek zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5
można umorzyć, jeżeli:
➢
orzeczenie wobec oskarżonego kary byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i
wysokość kary prawomocnie orzeczonej za inne przestępstwo
➢
a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia
Jeżeli kara za inne przestępstwo nie została prawomocnie orzeczona, postępowanie można
zawiesić. Zawieszone postępowanie należy umorzyć albo podjąć przed upływem 4 miesięcy od
uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie o inne przestępstwo.
Postępowanie umorzone na podstawie art. 11 § 1 można wznowić w wypadku:
➢
uchylenia prawomocnego wyroku, z powodu którego zostało ono umorzone
➢
lub istotnej zmiany treści prawomocnego wyroku, z powodu którego zostało ono umorzone
Zawieszenie postępowania → Podstawą do zawieszenia postępowania przygotowawczego jest
długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania, w szczególności:
➢
nie można ująć podejrzanego
➢
podejrzany nie może brać udziału w postępowaniu z powodu choroby psychicznej lub innej
ciężkiej choroby
Postanowienie o zawieszeniu wydaje:
➢
prokurator
➢
albo Policja (wymaga zatwierdzenia prokuratora)
➢
albo inny organ uprawniony do prowadzenia śledztwa (wymaga zatwierdzenia prokuratora)
Na postanowienie służy zażalenie.
W czasie zawieszenia należy jednak:
➢
dokonać odpowiednich czynności w celu zabezpieczenia dowodów przed ich utratą lub
zniekształceniem
W czasie zawieszenia można:
➢
wydać postanowienie, co do środka zapobiegawczego
➢
zarządzić poszukiwanie podejrzanego
➢
wydać postanowienie o poszukiwaniu podejrzanego listem gończym
Ustanie przeszkody zobowiązuje do podjęcia postępowania. Następuje to przez wydanie
postanowienia o podjęciu zawieszonego postępowania. Zatem zawieszenie postępowania nie
stanowi jego zakończenia w ścisłym tego słowa znaczeniu.
DOCHODZENIE
Postępowanie przygotowawcze może być prowadzone w formie:
➢
śledztwa
➢
dochodzenia
Obecnie formy te regulowane są w odrębnych rozdziałach kodeksu. Punktem wyjścia stało się
śledztwo i to z nim związano większość przepisów, natomiast dochodzeniu poświęcono nieliczne
przepisy, wyrażające w nich jego odmienności w stosunku do śledztwa.
Dochodzenie kształtują:
przygotował: W.W. 141
➢
przepisy ogólne postępowania przygotowawczego (art. 297 – 302 KPK)
➢
przepisy dotyczące śledztwa (na podstawie art. 325a § 2 KPK przepisy dotyczące śledztwa
stosuje się odpowiednio do dochodzenia, jeżeli przepisu rozdziału poświęconego
dochodzeniu nie stanowią inaczej)
➢
wspólne w znacznym stopniu dla śledztwa i dochodzenia przepisy dotyczące:
nadzoru prokuratora nad postępowaniem przygotowawczym – rozdział 37
czynności sądowych w postępowaniu przygotowawczym – rozdział 38
aktu oskarżenia – rozdział 39
Kiedy prowadzi się dochodzenie → Art. 325b stanowi, że dochodzenie prowadzi się w sprawach o
przestępstwa należące do właściwości sądu rejonowego:
➢
zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności
w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu
przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100.000 zł,
z wyłączeniem enumeratywnie wskazanych w przepisie art. 325 § 2 przestępstw
➢
bójka lub pobicie z użyciem niebezpiecznego narzędzia
➢
kradzież infrastruktury
➢
ograbienie grobu
➢
kradzież z włamaniem - jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona
lub grożąca nie przekracza 100.000 zł
➢
oszustwo - jeżeli wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie
przekracza 100.000 zł
➢
kwalifikowany zabór pojazdu celem krótkotrwałego użycia - jeżeli wartość przedmiotu
przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100.000 zł
Zakres prowadzonych dochodzeń ogranicza następnie art. 325c. Dochodzenia nie prowadzi się
(prowadzi się śledztwo):
➢
w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie, chyba że:
zastosowano zatrzymanie
sprawcę ujętego na gorącym uczynku potem tymczasowo aresztowano
➢
jeżeli oskarżony:
jest nieletni
głuchy
niemy
niewidomy
biegli lekarze psychiatrzy powołani do wydania opinii w sprawie stwierdzą, że
poczytalność oskarżonego w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu lub w czasie
postępowania jest wyłączona albo w znacznym stopniu ograniczona
Podmioty prowadzące dochodzenie → Dochodzenie może prowadzić:
➢
Policja – brzmienie przepisu wskazuje, że organem prowadzącym postępowanie co do
zasady jest Policja (inaczej niż w przypadku śledztwa, gdzie w takiej roli występuje
prokurator)
Art. 325a § 1 Dochodzenie prowadzi Policja lub organy, o których mowa w art. 312, chyba
że prowadzi je prokurator.
➢
prokurator
➢
organy, o których mowa w art. 312 KPK (w zakresie ich właściwości):
przygotował: W.W. 142
organy Straży Granicznej
Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (ABW)
Służby Celnej
Centralnego Biura Antykorupcyjnego (CBA)
inne organy przewidziane w przepisach szczególnych (w ramach swojej właściwości)
Straż Leśna Lasów Państwowych – ustawa o lasach państwowych
Państwowa Straż Łowiecka – ustawa o prawie łowieckim
➢
na podstawie art. 325d Minister Sprawiedliwości wydał w 2003 r. rozporządzenie w sprawie
określenia organów uprawnionych obok Policji do prowadzenia dochodzeń (w zakresie
swojej właściwości, w sprawach podlegających rozpoznaniu w sądzie w trybie
uproszczonym):
organy Inspekcji Handlowej
organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej
urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej
Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej
Straż Graniczna w enumeratywnie wyliczonych sprawach
➢
finansowe organy postępowania przygotowawczego – prowadzą postępowanie w
odniesieniu do przestępstw i wykroczeń skarbowych
➢
Żandarmeria Wojskowa - w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych
Organ prowadzący postępowanie ma uprawnienia prokuratora określone w art. 23a dotyczącym
mediacji.
Ponadto, organy wskazane w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 2003 r. mają następujące
uprawnienia prokuratora:
➢
wystąpienie z aktem oskarżenia w postępowaniu uproszczonym
➢
wystąpienie z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania
➢
zajęcia stanowiska w kwestii wniosku oskarżonego dobrowolnie poddającego się karze
Normalnie, organy prowadzące dochodzenia, poza prokuratorem, nie mogą występować z aktem
oskarżenia w postępowaniu sądowym.
Wszczęcie dochodzenia → Wszczęcie dochodzenia następuje poprzez wydanie postanowienia.
Postanowienie o wszczęciu dochodzenia wydaje prowadzący dochodzenie. Nie ma obowiązku
powiadomienia prokuratora o wszczęciu dochodzenia – takie rozwiązanie osłabia możliwość
wykonywania właściwego, skutecznego nadzoru prokuratora nad dochodzeniem.
Oprócz tego, prowadzący dochodzenie wydaje postanowienia o:
➢
odmowie wszczęcia dochodzenia (postanowienie zatwierdza prokurator)
➢
umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw (szczególna regulacja
dotyczy tutaj zażalenia: wnosi się je do prokuratora właściwego do sprawowania nadzoru
nad dochodzeniem. Jeżeli prokurator nie przychyli się do zażalenia, kieruje się je do sądu).
➢
zawieszeniu dochodzenia (postanowienie zatwierdza prokurator)
Wszystkie te postanowienia mogą być zamieszczone w jednym, zbiorczym protokole.
Postanowienia te nie wymagają uzasadnienia. Takie rozwiązanie budzi zasadne wątpliwości ze
względu na znaczenie takiego postanowienia i fakt, że jest przecież zaskarżalne.
przygotował: W.W. 143
Przedstawienie zarzutów →W toku nowelizacji kodeksu z 2003 i 2007 r. zasadniczej zmianie
uległa w dochodzeniu instytucja przedstawienia zarzutów.
Art. 325g stanowi, że nie jest wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów,
chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany.
Przesłuchanie osoby podejrzanej zaczyna się od powiadomienia jej o treści zarzutu wpisanego do
protokołu przesłuchania. Zarzut powinien być formułowany wg zasad modelowego przedstawienia
zarzutów (art. 313 KPK) – stanowić dokładne określenie zarzucanego czynu i jego kwalifikacji
prawnej. Po przedstawieniu zarzutu podejrzany powinien być pouczony na piśmie o:
➢
uprawnieniach
do składania wyjaśnień
do odmowy składania wyjaśnień lub odpowiedzi na pytania
do składania wniosków o dokonanie czynności dochodzenia
do korzystania z pomocy obrońcy
do końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania
➢
obowiązkach i konsekwencjach wskazanych w art. 74, 75, 138 i 139 KPK:
obowiązek poddania się oględzinom, innym badaniom, pobraniom krwi itd.
obowiązek stawiennictwa na każde wezwanie
obowiązek wskazania adresata dla doręczeń i konsekwencje niepodania nowego adresu
➢
możliwości żądania podania mu ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia
na piśmie
Osobę taką od chwili rozpoczęcia przesłuchania uważa się za podejrzanego.
Podejrzanemu należy umożliwić przygotowanie się do obrony, a zwłaszcza ustanowienie lub
wyznaczenie obrońcy.
Ograniczenie zakresu dochodzenia → Z art. 325h KPK wynika możliwość ograniczenia zakresu
dochodzenia – do ustaleń, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub
innego zakończenia postępowania.
Stwierdzenie, że istnieją wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia pozwala na:
➢
zaprzestanie dokonywania dalszych czynności dochodźczych
➢
lub dokonanie tylko niektórych z praktycznie możliwych w sprawie
Pomimo ograniczenia zakresu dochodzenia, pewne czynności są obligatoryjne:
➢
przedstawienie zarzutów
➢
końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania – tylko, gdy złożony został stosowny
wniosek przez podejrzanego lub jego obrońcę
➢
przesłuchanie podejrzanego i pokrzywdzonego
➢
przeprowadzenie i utrwalenie w protokołach czynności, których nie będzie można
powtórzyć w toku rozprawy
Jeśli chodzi o pozostałe czynności (fakultatywne), to ich utrwalenie następuje w formie protokołu
skróconego (ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w
czynności). A zatem osoby biorące udział w czynności nie mają – wyjątek od zasady - prawa żądać
zamieszczenia w protokole z pełną dokładnością wszystkiego, co dotyczy ich praw lub interesów.
przygotował: W.W. 144
Czas trwania dochodzenia → Dochodzenie powinno być ukończone w ciągu dwóch miesięcy.
Prokurator może przedłużyć ten okres do trzech miesięcy. W wypadkach szczególnie
uzasadnionych, prokurator (prowadzący lub nadzorujący – najczęściej nadzoruje) może przedłużyć
ten okres na dalszy czas oznaczony.
Zakończenie dochodzenia → Odpowiednie zastosowanie mają przepisy dotyczące śledztwa.
Podkreślić warto, że zastosowanie ma instytucja końcowego zaznajomienia z materiałami
postępowania, które ma charakter fakultatywny – na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy.
Umorzenie rejestrowe dochodzenia → Art.. 325f KPK przewiduje szczególną konstrukcję
umorzenia rejestrowego dochodzenia. Oczywiście poza tą konstrukcją, dochodzenie umarza się
również zgodnie z przepisami dotyczącymi śledztwa (bo przepisy dot. śledztwa znajdują
odpowiedni zastosowanie do dochodzenia).
Postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu do rejestru przestępstw można wydać, gdy:
➢
dane uzyskane w toku czynności niecierpiących zwłoki lub prowadzonego przez okres co
najmniej 5 dni dochodzenia nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w
drodze dalszych czynności procesowych
Po wydaniu takiego postanowienia Policja prowadzi czynności, na podstawie odrębnych przepisów,
w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów – głównie czynności operacyjno-rozpoznawcze.
Jeżeli ujawnione zostaną dane pozwalające na wykrycie sprawcy, Policja wydaje postanowienie o
podjęciu na nowo dochodzenia. O takim postanowieniu powiadamia się:
➢
zawiadamiającego o przestępstwie (osoba fizyczna / instytucja państwowa / samorządowa /
społeczna)
➢
ujawnionego pokrzywdzonego
Jeśli chodzi o zażalenie na to postanowienie o umorzeniu rejestrowym, to z jednej strony art. 325f §
4 mówi, że zażalenie przysługuje na zasadach ogólnych, a z drugiej strony art. 325e § 4 stanowi, iż
zażalenie wnosi się do prokuratora właściwego do sprawowania nadzoru nad dochodzeniem, a
jeżeli prokurator nie przychyli się do zażalenia, kieruje je do sądu. Brzmienie art. 325e § 4 budzi
wątpliwości co do prawidłowości sformułowania art. 325f § 4.
Regulacja umorzenia rejestrowego została wprowadzona w celu stworzenia możliwości dla
przyspieszonego umarzania dochodzeń w razie stwierdzenia, że nie ma podstaw do dalszych
czynności wykrywczych. Ale możliwość taka istniała jeszcze przed wprowadzeniem tej regulacji na
podstawie innych przepisów, dlatego jej wprowadzenie budziło i nadal budzi kontrowersje.
Dochodzenie w postępowaniu przyspieszonym → W postępowaniu przyspieszonym dochodzenia
można zaniechać lub przeprowadzić je w niezbędnym zakresie.
Dochodzenie w sprawach nieletnich → W sprawach nieletnich postępowanie – przygotowawcze
lub wyjaśniające – prowadzi sędzia rodzinny.
Dochodzenia w sprawach z oskarżenia prywatnego → Co do zasady, nie przeprowadza się
postępowania przygotowawczego w sprawach z oskarżenia prywatnego. W takich sprawach Policja
na żądanie pokrzywdzonego przyjmuje ustną lub pisemną skargę i w razie potrzeby zabezpiecza
dowody, po czym przesyła skargę do właściwego sądu.
Na ewentualne polecenie sądu, Policja dokonuje określonych przez sąd czynności dowodowych, po
przygotował: W.W. 145
czym ich wyniki przekazuje sądowi. Czynności dowodowe prowadzone są wtedy na podstawie art.
308 KPK – czynności niecierpiące zwłoki (dochodzenie w niezbędnym zakresie)
Pełne dochodzenie w sprawach z oskarżenia prywatnego może zarządzić prokurator, jeżeli
obejmuje ściganie i oskarżenie w sprawie prywatnoskargowej – postępowanie toczy się wówczas z
urzędu.
NADZÓR PROKURATORA NAD POSTĘPOWANIEM
PRZYGOTOWAWCZYM
Nawet jeśli prokurator nie prowadzi bezpośrednio całego postępowania, to w pewnym zakresie
kontroluje przebieg postępowania i nadzoruje je. Przejawy kontroli i nadzoru:
➢
Śledztwo
prowadzi prokurator, ale niekiedy również inne organy nieprokuratorskie (gdy
prokurator im to powierzy). Ale nawet, gdy prokurator powierza Policji (lub innemu,
odpowiedniemu organowi) przeprowadzenie śledztwa w całości lub w węższym zakresie,
ustawa wprowadza pewne ograniczenia co do zakresu wykonywanych przez organ
nieprokuratorski czynności (patrz: podmioty prowadzące śledztwo).
w pewnych sytuacjach obligatoryjnie prowadzi śledztwo (art. 309 pkt 2 i 3)
➢
W postępowaniu prowadzonym przez Policję lub inny organ nieprokuratorski pewne
czynności nie mogą być dokonywane przez te organy, lecz muszą być wykonywane przez
prokuratora, np.:
stosowanie środków zapobiegawczych (poza tymczasowym aresztowaniem)
uchylanie środków zapobiegawczych
orzekanie w przedmiocie wniosku o zabezpieczenie roszczenia powoda cywilnego
wydanie postanowienia o poszukiwaniu podejrzanego listem gończym
➢
Niektóre postanowienia i czynności organu dochodzeniowego muszą być przez prokuratora
zatwierdzone:
postanowienie o umorzeniu postępowania (z wyjątkiem umorzenia rejestrowego
dochodzenia)
postanowienie o zawieszeniu postępowania
postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania
➢
Prokurator rozpoznaje również część zażaleń w postępowaniu przygotowawczym.
➢
Zgodnie z art. 326 § 1 KPK prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem
przygotowawczym w zakresie, w jakim go sam nie prowadzi. Może objąć także nadzorem
czynności sprawdzające.
Prokurator ma obowiązek czuwać nad prawidłowym i sprawnym przebiegiem całego
nadzorowanego przez siebie postępowania – nadzór i zakres tego uznania nie są
pozostawione uznaniu prokuratora.
Formy wykonywania nadzoru obejmują szeroki wachlarz uprawnień prokuratora, a
przepis wskazuje, co prokurator może w szczególności:
zaznajamiać się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie
wskazywać kierunki postępowania
wydawać zarządzenia co do kierunków postępowania
żądać przedstawienia sobie materiałów zbieranych w toku postępowania
przygotował: W.W. 146
uczestniczyć w czynnościach dokonywanych przez prowadzących postępowanie,
osobiście je przeprowadzać albo przejąć sprawę do swego prowadzenia
wydawać postanowienia, zarządzenia lub polecenia
zmieniać i uchylać postanowienia i zarządzenia wydane przez prowadzącego
postępowanie
Swoistą formę nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym stanowi także:
➢
podjęcie na nowo umorzonego postępowania
może być podjęte w każdym czasie (aż do wystąpienia przedawnienia karalności czynu)
po prawomocnym umorzeniu postępowania
ale tylko wtedy, gdy nie będzie się toczyć przeciw osobie, która w poprzednim
postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego
podstawa podjęcia: okoliczności, które gdyby znane były wcześniej nie doprowadziłaby
do umorzenia postępowania
materiał dowodowy skłaniający do podjęcia postępowania powinien czynić
prawdopodobnym zakończenie postępowania przygotowawczego wniesieniem aktu
oskarżenia do sądu
przed wydaniem postanowienia o podjęciu, prokurator może przedsięwziąć osobiście lub
zlecić Policji dokonanie niezbędnych czynności dowodowych w celu sprawdzenia
okoliczności uzasadniających wydanie postanowienia
o podjęciu prokurator (prowadzący lub nadzorujący umorzone postępowania) decyduje
w drodze pisemnego postanowienia z uzasadnieniem
uwaga: postanowienie o podjęciu na nowo umorzonego dochodzenia rejestrowego
wydaje Policja
➢
wznowienie prawomocnie umorzonego postępowania
umożliwia ponowne prowadzenie postępowania przeciwko osobie, która w
prawomocnie umorzonym postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego
warunek wznowienia:
ujawnienie nowych istotnych faktów lub dowodów nieznanych w poprzednim
postępowaniu
•
nowe fakty to takie, które nie były znane w poprzednim postępowaniu – zostały
ujawnione po jego umorzeniu
albo uchylenie lub istotna zmiany treści prawomocnego wyroku, z powodu którego
zostało ono umorzone
przed wydaniem postanowienia o wznowieniu, prokurator może przedsięwziąć osobiście
lub zlecić Policji dokonanie niezbędnych czynności dowodowych w celu sprawdzenia
okoliczności uzasadniających wydanie postanowienia
wznowienie dokonuje się w drodze postanowienia prokuratora nadrzędnego nad tym,
który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu
po wniesieniu aktu oskarżenia sąd umarza postępowanie, jeżeli stwierdzi, że
postępowanie przygotowawcze wznowiono mimo braku podstaw
➢
uchylenie prawomocnego postanowienia o umorzeniu postępowania
przygotowawczego
kompetentny w tej sprawie jest Prokurator Generalny
przesłanki pozytywne:
uznanie umorzenia postępowania za niezasadne (przez Prokuratora Generalnego)
przygotował: W.W. 147
•
niezasadne: materiał dowodowy nie uzasadniał umorzenia
brak nowych istotnych faktów lub dowodów w sprawie (bo byłyby one podstawą do
wznowienia postępowania)
przesłanka negatywna: sąd utrzymał w mocy postanowienie o umorzeniu (w drodze
oddalenia zażalenia na to postanowienie)
po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu
Prokurator Generalny może uchylić lub zmienić postanowienie albo jego uzasadnienie
jedynie na korzyść podejrzanego.
CZYNNOŚCI SĄDOWE W POSTĘPOWANIU PRZYGOTOWAWCZYM
Sąd w postępowaniu przygotowawczym ma przede wszystkim znaczenie kontrole i gwarancyjne, a
jego udział w postępowaniu normuje rozdział 38 Kodeksu oraz poszczególne przepisy
zamieszczone w innych rozdziałach.
Kodeks nie przyjął koncepcji śledztwa sądowego, ani instytucji sędziego śledczego, lecz przewiduje
ingerencję sądu w postępowanie przygotowawcze.
Ta ingerencja ma w szczególności miejsce w drodze:
➢
rozpoznawania przez sąd niektórych zażaleń na postanowienia i inne czynności organów
postępowania
➢
wydawania pewnych postanowień – wskazanych w ustawie
➢
samodzielnego przeprowadzenia określonych czynności
przesłuchanie świadka w sytuacji określonej w art. 316 § 3
przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego
Przewidziane czynności dokonywane są na posiedzeniu przez sąd powołany do rozpoznawania
sprawy w I instancji (który byłby właściwy po wniesieniu aktu oskarżenia) – jeżeli ustawa nie
stanowi inaczej. Najczęściej robi to sąd rejonowy miejsca zatrzymania.
Rozpoznawanie zażaleń → Sąd rozpoznaje następujące zażalenia:
➢
zażalenie na odmowę wszczęcia śledztwa lub dochodzenia i umorzenie postępowania
przygotowawczego
pokrzywdzonemu oraz instytucji, która zawiadomiła o przestępstwie przysługuje
zażalenie na odmowę wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, a stronom postępowania
(podejrzanemu i pokrzywdzonemu) na umorzenie postępowania przygotowawczego
zażalenie takie wnosi się do sądu. Sąd może:
utrzymać zaskarżone postanowienie w mocy
uchylić zaskarżone postanowienie
•
w przypadku uchylenia sąd wskazuje:
•
powody uchylenia
•
w miarę potrzeby okoliczności, które należy wyjaśnić lub czynności, które
należy przeprowadzić
•
wskazania sądu są wiążące dla prokuratora
•
jeżeli prokurator nadal nie znajduje podstaw do wniesienia aktu oskarżenia,
wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego
wszczęcia
•
pokrzywdzony w takiej sytuacji może wnieść akt oskarżenia w terminie
miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu prokuratora o
przygotował: W.W. 148
umorzeniu postępowania (art. 55 § 1 KPK)
•
w wypadku wniesienia przez pokrzywdzonego aktu oskarżenia prezes sądu
przesyła jego odpis prokuratorowi, wzywając go do nadesłania w terminie 14
dni akt postępowania przygotowawczego
➢
zażalenie na postanowienie o umorzeniu rejestrowym dochodzenia
zażalenie na postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisania sprawy do rejestru
przestępstw wnosi się do prokuratora właściwego do sprawowania nadzoru nad
dochodzeniem
jeżeli prokurator nie przychyli się do zażalenie, to kieruje je do sądu
dalej zastosowanie ma art. 330 § 1 i 2 (regulacja przedstawiona w poprzednim
punkcie)
➢
zażalenie na postanowienie prokuratora w przedmiocie środków zapobiegawczych innych
niż tymczasowe aresztowanie
➢
zażalenie na zatrzymanie osoby
➢
zażalenie na postanowienie prokuratora dotyczące kontroli i utrwalania rozmów
telefonicznych oraz treści innych rozmów lub przekazów informacji, w tym korespondencji
przesyłanej pocztą elektroniczną
➢
zażalenie na postanowienie prokuratora o zabezpieczeniu majątkowym
➢
zażalenie na postanowienie w sprawie zachowania tajemnicy danych osobowych świadka
➢
zażalenie na postanowienie sądu o wydaniu listu żelaznego (zawsze sąd apelacyjny)
Wyjątek od sądowej kontroli postanowień o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania: w
sprawach z oskarżenia prywatnego zażalenie na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia
lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego rozpoznaje prokurator nadrzędny, jeżeli
postanowienie zapadło z uwagi na brak interesu społecznego w ściganiu z urzędu sprawcy.
Wydawanie postanowień → Do sądu należą postanowienia:
➢
o skierowaniu podejrzanego na obserwację psychiatryczną w zakładzie leczniczym lub o
przedłużeniu tej obserwacji
➢
o wprowadzaniu kontroli i utrwalaniu rozmów telefonicznych oraz treści innych rozmów
lub przekazów informacji, w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną i o
zatwierdzaniu wyjątkowych postanowień prokuratora w tym przedmiocie
➢
o zastosowaniu lub o przedłużeniu tymczasowego aresztowania
sąd apelacyjny: przedłużanie ponad 12 miesięcy
➢
o przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia
➢
o wydaniu lub odwołaniu listu żelaznego
➢
o stosowaniu aresztowania jako kary porządkowej w toku postępowania przygotowawczego
na wniosek prokuratora
➢
o zezwolenie na przesłuchanie osób obowiązanych do zachowania tajemnicy notarialnej,
adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej lub dziennikarskiej
➢
o umorzeniu postępowania w razie stwierdzenia popełnienia czynu w stanie
niepoczytalności i zastosowaniu środków zabezpieczających
➢
o warunkowym umorzeniu postępowania na wniosek prokuratora złożony po zakończeniu
postępowania przygotowawczego
Czynności realizowane samodzielnie przez sąd:
przygotował: W.W. 149
➢
Przesłuchanie świadka → Jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że świadka nie będzie można
przesłuchać na rozprawie, strona lub prokurator albo inny organ prowadzący postępowanie
mogą zwrócić się do sądu z żądaniem przesłuchania go przez sąd.
➢
Przesłuchanie małoletniego pokrzywdzonego gdy nie ma on ukończonych lat 15, a został
pokrzywdzony przestępstwem o charakterze seksualnym.
AKT OSKARŻENIA
Organ powołany do ścigania przestępstw jest obowiązany do wszczęcia i przeprowadzenia
postępowania przygotowawczego, a oskarżyciel publiczny także do wniesienia i popierania
oskarżenia – o czyn ścigany z urzędu. Akt oskarżenia następuje oczywiście po zamknięciu
postępowania.
Podmioty uprawnione do wnoszenia aktu oskarżenia → Oskarżycielem publicznym przed
wszystkimi sądami jest prokurator. Inny organ państwowy może być oskarżycielem publicznym z
mocy szczególnych przepisów ustawy, określających zakres jego działania. Wnosić i popierać
oskarżenie przed mogą:
➢
w postępowaniu uproszczonym przed sądem I instancji
organy Inspekcji Handlowej
organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej
urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej
Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej
➢
w postępowaniu uproszczonym (bez ograniczenia do działania w I instancji)
Straż Leśna Lasów Państwowych
Państwowa Straż Łowiecka
➢
w enumeratywnie wyliczonych przypadkach
organy Straży Granicznej – przestępstwa ze wskazanych art. KK i ustaw dot.
cudzoziemców
Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych – przestępstwa z ustawy
o wychowaniu w trzeźwości
gmina - przestępstwa z ustawy o wychowaniu w trzeźwości
finansowy organ postępowania przygotowawczego – przestępstwa i wykroczenia
skarbowe
Uprawnionymi do wnoszenia aktów oskarżenia w warunkach określonych przepisami są również:
➢
oskarżyciel prywatny – pokrzywdzony w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia
prywatnego
➢
oskarżyciel posiłkowy – pokrzywdzony w warunkach przewidzianych w ustawie
Czym jest akt oskarżenia → Akt oskarżenia to wniosek o:
➢
wszczęcie postępowania sądowego
➢
rozpoznanie sprawy przez sąd
➢
ukaranie oskarżonego
Akt oskarżenia wyznacza granice postępowania sądowego:
➢
podmiotowe – przez wskazanie osoby oskarżonej
➢
przedmiotowe – przez określenie zarzucanego czynu
Rozszerzenie granic przedmiotowych postępowania sądowego możliwe jest jedynie:
➢
za zgodą oskarżonego
przygotował: W.W. 150
➢
gdy nie zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego co do
nowego czynu
Z chwilą wniesienia aktu oskarżenia, prokurator traci uprawnienia do modyfikowania opisu i
kwalifikacji prawnej zarzucanego czynu. Może jedynie odstąpić od oskarżenia.
Wyróżniamy trzy rodzaje aktu oskarżenia:
➢
zwykły akt oskarżenia
➢
szczególne akty oskarżenia
➢
zastępcze formy aktu oskarżenia
wniosek prokuratora o umorzenie postępowania i zastosowanie środków
zabezpieczających
sąd na posiedzeniu wydaje postanowienie o umorzeniu i zastosowaniu określonych
środków zabezpieczających
wniosek o warunkowe umorzenie postępowania
jeżeli spełnione są przesłanki uzasadniające warunkowe umorzenie postępowania
(art. 66 KK), prokurator może zamiast aktu oskarżenia sporządzić i skierować do
sądu wniosek o takie umorzenie
uzasadnienie wniosku można ograniczyć do wskazania dowodów świadczących o
tym, że wina oskarżonego nie budzi wątpliwości, a nadto okoliczności
przemawiających za warunkowym umorzeniem
prokurator może wskazać proponowany okres próby, obowiązki, które należy
nałożyć na oskarżonego i, stosownie do okoliczności, wnioski co do dozoru
do wniosku dołącza się, do wiadomości sądu, listę ujawnionych osób
pokrzywdzonych z podaniem ich adresów
wniosek rozpatrywany jest na posiedzeniu w formie wyroku
jeżeli do umorzenia nie dochodzi, a sprawę kieruje się na rozprawę, to wniosek
prokuratora o warunkowe umorzenie zastępuje akt oskarżenia – w terminie 7 dni
prokurator uzupełnia ten wniosek o elementy aktu oskarżenia
wniosek o ukaranie – w postępowaniu o wykroczenia
wniosek o skazanie bez rozprawy
przygotował: W.W. 151
Akt oskarżenia powinien odpowiadać ogólnym wymaganiom stawianym pismom procesowym (art.
119 KPK):
Art. 332 i 333 KPK wskazują szczegółowo, co powinien zawierać akt oskarżenia:
przygotował: W.W. 152
Skazanie bez rozprawy
Prokurator może też umieścić w akcie oskarżenia wniosek o wydanie wyroku skazującego i
orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kary lub środka karnego bez przeprowadzenia
rozprawy.
Leży to w interesie oskarżonego, bo otrzyma tutaj niższą karę. Ale organy też uzyskują korzyść-
nie muszą zamieszczać w takim wniosku uzasadnienia, martwić się o przewlekłość procesu,
ewentualne odwołanie etc. Sądy natomiast nie muszą prowadzić postępowania przez długi czas,
przygotowywać się do rozpraw, pisać uzasadnienia wyroku.
Uwaga: Przedmiotem uzgodnień między prokuratorem a oskarżonym mogą być jedynie
zobowiązania prokuratora co do treści wniosku, z jakim wystąpi do sądu w wypadku wyrażenia
stosownej zgody przez oskarżonego. Ale sama treść wyroku zależy oczywiście od sądu. Ale jeśli
sąd zmienia ustalenia zawarte we wniosku, wszyscy muszą się na to zgodzić – oskarżony i
prokurator (tzw. zgoda trzech podmiotów z trójkąta).
Przesłanki:
➢
chodzi o występek zagrożony karą nieprzekraczającą 10 lat pozbawienia wolności
➢
okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości (z treści przepisu nie
wynika, że oskarżony musi się przyznać, choć najczęściej tak właśnie w praktyce jest)
➢
postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte
➢
zgoda oskarżonego wyrażona:
dobrowolnie
niewadliwie
osobiście pisemnie lub do protokołu przesłuchania
Jeżeli zachodzą warunki do wystąpienia z wnioskiem, a w świetle zebranych dowodów
wyjaśnienia podejrzanego nie budzą wątpliwości, dalszych czynności dowodowych w
postępowaniu przygotowawczym można nie przeprowadzać. Przeprowadza się jednak
czynności, co do których zachodzi niebezpieczeństwo, że nie będzie można ich przeprowadzić
na rozprawie.
Organem uprawnionym do wystąpienia z wnioskiem jest prokurator, ale w dochodzeniu
uprawnienie takie przysługuje również innym organom, o których mowa w art. 325d
(umocowanym na podstawie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości).
Wyrok skazujący zapada na posiedzeniu. Sąd o takim posiedzeniu zawiadamia
pokrzywdzonego. Bo i stanowiska pokrzywdzonego powinno być przez sąd brane pod uwagę –
choć jego stanowisko nie ma charakteru prawnie skutecznego sprzeciwu.
Z posiedzenia sporządza się protokół. Musi być w nim zawarta zgoda wszystkich trzech
podmiotów – oskarżonego, prokuratora, sądu. Jest to ważne, bowiem jeżeli oskarżony złoży
apelację, to ryzykuje zwiększeniem kary – jeżeli wcześniej wyraził zgodę na taką karę, to nie
będzie w stosunku do niego w postępowaniu odwoławczym obowiązywał zakaz reformatio in
peius.
➢
imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie oraz dane o zastosowaniu środka
zapobiegawczego
➢
dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca,
sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej
szkody (zarzut / konkluzja aktu oskarżenia)
➢
wskazanie, że czyn został popełniony w warunkach powrotności do przestępstwa
➢
wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada (kwalifikacja
prawna)
➢
wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania
➢
uzasadnienie oskarżenia
w uzasadnieniu należy:
przytoczyć fakty i dowody, na których oskarżenie się opiera
w miarę potrzeby wyjaśnić podstawę prawną oskarżenia i omówić okoliczności, na
które powołuje się oskarżony w swej obronie
akt oskarżenia sporządzony przez Policję lub organ, o którym mowa w art. 325d
(umocowany rozporządzeniem), może nie zawierać uzasadnienia
➢
listę osób, których wezwania oskarżyciel żąda
➢
wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się
oskarżyciel
fakultatywnie prokurator może wnieść o zaniechanie wezwania i odczytanie na
rozprawie zeznań świadków przebywających za granicą lub mających stwierdzić
okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, a okoliczności
te nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na
rozprawie (nie dotyczy to osób, które mogą odmówić zeznań)
Dodatkowy wymóg dotyczący aktu oskarżenia wnoszonego przez pokrzywdzonego jako
oskarżyciela posiłkowego: sporządzenie i podpisanie przez adwokata lub radcę prawnego.
Ograniczenie wymogów dotyczących
prywatnego
aktu oskarżenia:
akt może ograniczać się do
oznaczenia:
➢
osoby oskarżonego
➢
zarzucanego czynu
➢
dowodów
Do aktu oskarżenia dołącza się (informacje te przeznaczone są wyłącznie do wiadomości sądu):
➢
listę ujawnionych pokrzywdzonych z podaniem ich adresów
➢
adresy osób, których wezwania żąda oskarżyciel
Z aktem oskarżenia przesyła się sądowi:
➢
akta postępowania przygotowawczego wraz z załącznikami
➢
po jednym odpisie aktu oskarżenia dla każdego oskarżonego
Termin wniesienia aktu oskarżenia → W ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa albo od dnia
otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję w dochodzeniu prokurator:
➢
sporządza akt oskarżenia lub zatwierdza akt oskarżenia sporządzony przez Policję w
dochodzeniu
➢
i wnosi go do sądu – chyba, że podejmuje inną decyzję i sam wydaje postanowienie o:
przygotował: W.W. 153
umorzeniu śledztwa lub dochodzenia
zawieszeniu śledztwa lub dochodzenia
uzupełnieniu śledztwa lub dochodzenia
Jeżeli podejrzany jest tymczasowo aresztowany – termin do wniesienia aktu oskarżenia skrócony do
7 dni i wniesienie nie może nastąpić później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego
terminu stosowania tymczasowego aresztowania.
Terminy te mają charakter jedynie instrukcyjny – nie zawity.
Zawiadomienie o przesłaniu aktu oskarżenia → O przesłaniu aktu oskarżyciel publiczny
zawiadamia:
➢
oskarżonego
➢
ujawnionego pokrzywdzonego – przy tym należy go pouczyć o:
uprawnieniach związanych z dochodzeniem roszczeń majątkowych
prawie do złożenia wniosku o orzeczenie obowiązku naprawienia szkody
w razie potrzeby o prawie do złożenia oświadczenia o działaniu w charakterze
oskarżyciela posiłkowego
➢
zawiadamiającego o przestępstwie (osoba lub instytucja)
przygotował: W.W. 154
Postępowanie przed sądem I instancji
WIADOMOŚCI OGÓLNE
Stadium postępowania przed sądem I instancji i jego najważniejsza część – rozprawę główną –
traktuje się jako kulminację procesu. Wcześniejsze fazy to stadium przygotowują, a późniejsze
opierają się na jego wynikach.
Na stadium postępowania przed sądem I instancji (postępowanie główne) składają się:
➢
wstępna kontrola aktu oskarżenia
➢
przygotowanie do rozprawy głównej
➢
rozprawa główna
Postępowanie główne ma doprowadzić do orzeczenia o przedmiocie procesu – odpowiedzialności
karnej oskarżonego. Sąd może:
➢
uniewinnić oskarżonego
➢
skazać oskarżonego
➢
warunkowo umorzyć postępowanie – w sytuacjach przez prawo przewidzianych
➢
bezwarunkowo umorzyć postępowanie – gdy stwierdzi jego niedopuszczalność
Funkcje postępowania głównego:
➢
jurysdykcyjna – rozstrzygnięcie o odpowiedzialności karnej oskarżonego
➢
wychowawcza – proces powinien skłaniać do poszanowania porządku prawnego,
kształtować świadomość prawną, budzić zaufanie do wymiaru sprawiedliwości
➢
satysfakcyjna – zaspokojenie oczekiwań społecznych co do wymiaru sprawiedliwości
➢
profilaktyczna – zapobieżenie przestępstwom w ogóle
WSTĘPNA KONTROLA OSKARŻENIA
Wstępna kontrola oskarżenia polega przede wszystkim na kontroli formalnej aktu oskarżenia.
Dokonuje jej:
➢
prezes sądu
➢
lub przewodniczący wydziału
➢
lub sędzia wyznaczony do zastępowania w tym zakresie przewodniczącego
Jeżeli akt oskarżenia nie odpowiada warunkom formalnym, prezes sądu zwraca go oskarżycielowi
w celu usunięcia braków w terminie 7 dni (termin nie ma charakteru zawitego). Na to zarządzenie
prezesa sądu oskarżycielowi służy zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Jeżeli
oskarżyciel nie wnosi zażalenia, obowiązany jest wnieść poprawiony lub uzupełniony akt
oskarżenia w terminie 7 dni (nie jest władny umorzyć postępowania).
Zwrot oskarżenia przez sąd nie oznacza zwrotu sprawy, nie obejmuje zwrotu aktu i nie uchyla
zawisłości sprawy przed sądem.
Gdy prokurator wniesie ponownie akt w takiej samej postaci, prezes sądu może:
➢
zmienić swoją poprzednią decyzję i przejść do dalszych czynności postępowania
jurysdykcyjnego
➢
wnieść sprawę na posiedzenie
sąd może na posiedzeniu zdecydować o skierowaniu sprawy na rozprawę (gdy uzna
braki formalne za nieistniejące lub nieistotne)
przygotował: W.W. 155
może też umorzyć postępowania karne – ze względu na brak skutecznej skargi
Jeżeli akt oskarżenia odpowiada warunkom formalnym, prezes sądu zarządza doręczenie jego
odpisu oskarżonemu, wzywając go do składania wniosków dowodowych w terminie 7 dni od
doręczenia mu aktu oskarżenia. Termin 7-dniowy jest jedynie terminem instrukcyjnym – wnioski
dowodowe mogą być składane przez strony po tym terminie, również na rozprawie.
Oskarżony ma prawo wniesienie w terminie 7 dni od doręczenia mu aktu oskarżenia pisemnej
odpowiedzi na niego.
Przekazanie sprawy na posiedzenie (oddanie pod sąd) → Poza kontrolą formalną, prezes sądu
bada, czy nie zachodzi potrzeba – przed skierowaniem na rozprawę - wniesienia sprawy na
posiedzenie sądu w celu podjęcia rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia.
W określonych w art. 339 § 1 przypadkach prezes sądu obligatoryjnie kieruje sprawę na
posiedzenie:
➢
prokurator złożył wniosek o orzeczenie środków zabezpieczających
➢
zachodzi potrzeba rozważenia kwestii warunkowego umorzenia postępowania
➢
akt oskarżenia zawiera wniosek dot. skazania bez rozprawy
Prezes sądu kieruję sprawę na posiedzenie także wtedy, gdy zachodzi potrzeba innego
rozstrzygnięcia przekraczającego jego uprawnienia, a zwłaszcza: (przepis wskazuje najważniejsze
sytuacje, ale nie wyczerpuje ich):
➢
umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 2-11
➢
umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia
(oddanie pod sąd sensu stricte, bo sąd już na posiedzeniu przed rozprawą może uznać
oskarżenie za bezzasadne)
➢
wydania postanowienia o niewłaściwości sądu lub o zmianie wskazanego w akcie
oskarżenia trybu postępowania
➢
zwrotu sprawy prokuratorowi w celu usunięcia istotnych braków postępowania
przygotowawczego (np. konieczność poszukiwania dowodów)
➢
wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania
➢
wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania (posiedzenie aresztowe)
lub innego środka przymusu
jeżeli oskarżony jest już tymczasowo aresztowany, sąd po wpłynięciu aktu prezes sądu
zawsze wyznacza posiedzenie aresztowe
musi być ono wyznaczone zawsze, niezależnie od tego, kiedy miało miejsce ostatnie
posiedzenie aresztowe (np. inny sąd tydzień wcześniej przedłużył tymczasowe
aresztowanie na 3 miesiące – nie ważne, sąd i tak musi się upewnić, czy należy ten
środek stosować)
➢
wydania wyroku nakazowego
➢
dopuszczenia dowodu z wniosku w przypadku sprzeciwu strony
Prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie także wtedy, gdy zachodzi potrzeba rozważenia
możliwości przekazania jej do postępowania mediacyjnego.
Zgodnie z art. 339 § 3 prezes sądu może (fakultatywnie) skierować sprawę na posiedzenie, jeżeli
akt oskarżenia wniósł oskarżyciel posiłkowy – w celu zbadania, czy nie zachodzi potrzeba
umorzenia postępowania z powodu oczywistego braku faktycznych podstaw oskarżenia i
przygotował: W.W. 156
ograniczenia liczby oskarżycieli posiłkowych.
W posiedzeniu mogą wziąć udział strony, obrońcy i pełnomocnicy. W przypadku posiedzenia dot.
stosowania środka zabezpieczającego udział prokuratora i obrońcy jest obowiązkowy.
Koniec kontroli → Sąd nie jest związany ani oceną faktyczną, ani oceną prawną przyjętą za
podstawę postanowień i zarządzeń wydanych na posiedzeniu.
Przykład: Pomimo stwierdzenia na posiedzeniu, że proces jest dopuszczalny, sąd może w toku dalszego postępowania
umorzyć postępowanie z powodu przedawnienia.
PRZYGOTOWANIE DO ROZPRAWY GŁÓWNEJ
Przejście do fazy przygotowania do rozprawy głównej następuje, jeżeli w toku czynności
wstępnych nie stwierdzono niedopuszczalności postępowania, a także nie rozstrzygnięto sprawy na
posiedzeniu (np. przez warunkowe umorzenie postępowania).
Rozprawę należy wyznaczyć i przeprowadzić bez nieuzasadnionej zwłoki. Prezes sądu wydaje
pisemne zarządzenie o wyznaczeniu rozprawy głównej, w którym wskazuje:
➢
sędziego albo członków składu orzekającego
sędziego albo sędziów wyznacza się w kolejności wg wpływu sprawy oraz jawnej dla
stron listy sędziów danego sądu lub wydziału – odstępstwo możliwe tylko z powodu
choroby sędziego lub innej ważnej przyczyny
gdy w akcie oskarżenia zarzuca się popełnienie zbrodni zagrożonej karą 25 lat
pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, wyznaczenie składu
orzekającego dokonuje się na wniosek prokuratora lub obrońcy w drodze losowania
wyznaczenie składu z naruszeniem tych reguł, stanowi względną przyczynę odwoławczą
➢
dzień, godzinę i salę rozprawy
➢
strony i inne osoby, które należy wezwać na rozprawę lub zawiadomić o jej terminie
pokrzywdzonego należy powiadomić o terminie rozprawy głównej, nawet jeśli nie jest
stroną postępowania karnego
co do oskarżonego pozbawionego wolności, trzeba wydać zarządzenie doprowadzenia
go na rozprawę
między doręczeniem zawiadomienia, a terminem rozprawy głównej powinno upłynąć co
najmniej 7 dni. W razie niezachowania terminu w stosunku do oskarżonego lub jego
obrońcy rozprawa ulega obligatoryjnie odroczeniu – ale na ich wniosek zgłoszony przed
rozpoczęciem przewodu sądowego. Taki wniosek mogą złożyć też inne osoby, ale wtedy
sąd decyduje o jego zasadności.
➢
inne czynności konieczne do przygotowania rozprawy
dopuszczenie dowodów z wniosków i sprowadzenie ich na rozprawę (jeżeli żadna ze
stron nie sprzeciwia się takiemu wnioskowi – w przeciwnym przypadku potrzebne jest
dla dopuszczenia dowodu postanowienie wydawane na posiedzeniu)
zarządzenie z urzędu innych dowodów, nieobjętych wnioskami
W wypadku złożenia przez prokuratora wniosku o umorzenie postępowania z powodu
niepoczytalności sprawcy i o zastosowaniu środków zabezpieczających, stosuje się odpowiednio
przepisy o przygotowaniu do rozprawy głównej z następującymi zmianami:
➢
nie stosuje się przepisów o oskarżycielu posiłkowym, a powództwo cywilne jest
niedopuszczalne
➢
wniosek kieruje się na rozprawę – chyba że popełnienie czynu zabronionego przez
przygotował: W.W. 157
podejrzanego i jego niepoczytalność w chwili czynu nie budzą wątpliwości, a prezes sądu
uzna za celowe rozpoznanie sprawy na posiedzeniu
➢
w razie umorzenia postępowania stosuje się art. 322 § 2 i 3 dotyczący treści postanowienia o
umorzeniu
Mamy zatem dwie drogi w tym przypadku: skierowanie sprawy na rozprawę lub rozpoznanie jej na
posiedzeniu przy spełnieniu odpowiednich przesłanek.
JAWNOŚĆ ROZPRAWY GŁÓWNEJ
Jawność rozprawy ma dwa aspekty:
➢
zewnętrzny - publiczność rozprawy; jemu poświęcony jest głównie rozdział dot. jawności w
Kodeksie
➢
wewnętrzny – zasada udziału stron w postępowaniu; jego zapewnieniu służy wiele
przepisów szczegółowych Kodeksu
Zasadą jest jawność rozprawy. Ograniczenia określa ustawa.
Udział w rozprawie → Na rozprawie oprócz osób biorących udział w postępowaniu mogą być
obecne:
➢
osoby pełnoletnie – przewodniczący może zezwolić małoletniemu na obecność na rozprawie
➢
i nieuzbrojone – przewodniczący może zezwolić na obecność osobom obowiązanym do
noszenia broni
Nie mają wstępu osoby znajdujące się w stanie nielicującym z powagą sądu – np. nietrzeźwe.
Sąd może zezwolić przedstawicielom radia, telewizji, filmu i prasy na dokonywanie za pomocą
aparatury utrwaleń obrazu i dźwięku z przebiegu rozprawy, gdy:
➢
przemawia za tym uzasadniony interes społeczny
➢
dokonywanie tych czynności nie będzie utrudniać prowadzenia rozprawy
➢
ważny interes uczestnika rozprawy się temu nie sprzeciwia
Jeżeli nie przemawia przeciw temu wzgląd na prawidłowość postępowania, sąd na wniosek strony
wyraża zgodę na utrwalanie przez nią przebiegu rozprawy za pomocą urządzenia rejestrującego
dźwięk.
Wyłączenie jawności
➢
niejawna jest zawsze (z mocy prawa) rozprawa, która dotyczy:
wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i
zastosowanie środka zabezpieczającego
sprawy o pomówienie lub znieważenie – na wniosek pokrzywdzonego rozprawa odbywa
się jawnie
➢
sąd wyłącza (obligatoryjnie) z urzędu jawność rozprawy w całości albo w części, jeżeli
jawność mogłaby:
wywołać zakłócenie porządku publicznego
obrażać dobre obyczaje
ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa powinny być
zachowane w tajemnicy
naruszyć ważny interes prywatny
➢
sąd wyłącza (obligatoryjnie) jawność rozprawy w całości albo w części także na żądanie
przygotował: W.W. 158
osoby, która złożyła wniosek o ściganie.
➢
Sąd może (fakultatywnie) wyłączyć jawność rozprawy w całości albo w części:
jeżeli choćby jeden z oskarżonych jest nieletni
na czas przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat
➢
Wyłączenie jawności następuje także w czasie przesłuchania na rozprawie osób
zobowiązanych do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych.
➢
Swoista niejawność towarzyszy instytucji świadka incognito.
W razie wyłączenia jawności mogą być obecne na rozprawie – poza osobami biorącymi udział w
postępowaniu – osoby zaufania (po dwie wskazane przez oskarżyciela publicznego, oskarżyciela
posiłkowego, oskarżyciela prywatnego i oskarżonego). Jeżeli jest kilku oskarżycieli lub
oskarżonych, każdy z nich może żądać pozostawienia na sali rozpraw po jednej osobie.
Osoby obecne na rozprawie prowadzonej z wyłączeniem jawności mają obowiązek zachowania
ujawnionych okoliczności w tajemnicy.
Jawność wyroku → Ogłoszenie wyroku odbywa się zawsze jawnie. Ale jeżeli wyrok zapadł na
rozprawie prowadzonej z wyłączeniem jawności, przytoczenie powodów wyroku może nastąpić
również z wyłączeniem jawności.
OGÓLNY PORZĄDEK ROZPRAWY GŁÓWNEJ
I: Rozprawa odbywa się ustnie.
II: Rozprawą kieruje przewodniczący składu orzekającego. W szczególności przewodniczący:
➢
umożliwia stronom wypowiedzenie się co do każdej kwestii podlegającej rozstrzygnięciu
➢
uchyla pytania sugerujące osobie przesłuchiwanej treść odpowiedzi, nieistotne,
niestosowne)
➢
rozstrzyga ostatecznie o przychylnym załatwieniu wniosku dowodowego strony, któremu
inna strona nie sprzeciwiła się – w innych wypadkach sąd wydaje postanowienie
➢
wydaje wszelkie zarządzenia niezbędne do utrzymania na sali sądowej spokoju i porządku
Przewodniczący ma również wiele innych uprawnień i obowiązków, wynikających z przepisów o
rozprawie głównej i ogólnych z innych części Kodeksu.
III: Ograniczenia elementu śledczego w toku rozprawy głównej:
➢
Dowody na poparcie oskarżenia powinny być w miarę możności przeprowadzone przez
dowodami służącymi do obrony.
➢
Po swobodnym wypowiedzeniu się osoby przesłuchiwanej, mogą zadawać jej pytania w
następującym porządku:
oskarżyciel publiczny
oskarżyciel posiłkowy
pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego
oskarżyciel prywatny
pełnomocnik oskarżyciela prywatnego
powód cywilny
pełnomocnik powoda cywilnego
biegły
podmiot zobowiązany do zwrotu korzyści majątkowej
przygotował: W.W. 159
obrońca
oskarżony
członkowie składu orzekającego
➢
Strona, na której wniosek świadek został dopuszczony, zadaje pytania przed pozostałymi
stronami.
IV: Obecność oskarżonego na rozprawie
➢
co co zasady obowiązkowa – chyba że ustawa stanowi inaczej
➢
możliwość rozpoznawania sprawy pod nieobecność oskarżonego
w postępowaniu uproszczonym i w sprawach z oskarżenia prywatnego
przewodniczący może wydalić oskarżonego na pewien czas z sali rozpraw, jeżeli mimo
upomnienia go zachowuje się nadal w sposób zakłócający porządek rozprawy lub
godzący w powagę sądu
zezwalając na powrót, przewodniczący niezwłocznie informuje oskarżonego o
przebiegu rozprawy w czasie nieobecności i umożliwia złożenie wyjaśnień co do
przeprowadzonych w tym czasie dowodów
jeżeli oskarżony, który złożył już wyjaśnienia, opuścił salę rozpraw bez zgody
przewodniczącego, sąd może prowadzić rozprawę w dalszym ciągu, a w wyroku nie
będzie uważało się za zaoczny
jeżeli na rozprawę nie stawił się współoskarżony, który usprawiedliwił swoje
niestawiennictwo, sąd może prowadzić rozprawę w zakresie niedotyczącym
bezpośrednio nieobecnego oskarżonego, jeżeli nie ograniczy to jego prawa do obrony
zawinione wprawienie się w stan niezdolności do udziału w rozprawie
jeżeli oskarżony wprawił się ze swej winy w stan niezdolności do udziału w
rozprawie lub posiedzeniu, w którym jego udział jest obowiązkowy, sąd może
prowadzić postępowanie pomimo jego nieobecności, nawet jeśli nie złożył jeszcze
wyjaśnień
jeżeli oskarżony zawiadomiony o terminie rozprawy oświadcza, że nie weźmie w niej
udziału, uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę albo zawiadomiony o niej
osobiście nie stawia się na rozprawę bez usprawiedliwienia, sąd może prowadzić
postępowanie bez jego udziału – chyba że uzna obecność oskarżonego za niezbędną
➢
jeżeli sąd uznaje obecność oskarżonego za niezbędną, zawsze może zarządzić jego
zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie
V: Policja sesyjna
➢
sąd może ukarać karą porządkową grzywny w wysokości do 10 000 zł lub karą pozbawienia
wolności do 14 dni w razie naruszania powagi sądu, spokoju, porządku czynności
prawnych, ubliżenia sądowi
ROZPOCZĘCIE ROZPRAWY GŁÓWNEJ
Wywołanie sprawy → Rozprawę główną rozpoczyna wywołanie sprawy, dokonywane na
zarządzenie przewodniczącego i polegające na ogłoszeniu w sali rozpraw i w poczekali o
przystąpieniu do rozpoczęcia danej sprawy.
Ale przez rozpoczęcie rozprawy głównej rozumie się nie tylko wywołanie sprawy, lecz również
fazę postępowania między wywołaniem sprawy i rozpoczęciem przewodu sądowego.
Sprawdzenie stawiennictwa → Po wywołaniu sprawy przewodniczący sprawdza, czy wszyscy
przygotował: W.W. 160
wezwani stawili się oraz czy nie ma innych przeszkód do rozpoznania sprawy.
➢
w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego, którego obecność jest
obowiązkowa, przewodniczący zarządza jego natychmiastowe zatrzymanie i doprowadzenie
lub przerywa w tym celu rozprawę albo sąd ją odracza
➢
rozprawa nie może odbyć się pod nieobecność oskarżyciela publicznego, jeżeli jego
obecność jest obowiązkowa
➢
w razie niestawiennictwa powoda cywilnego do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego sąd
pozostawia powództwo cywilne bez rozpoznania, chyba że powód złożył wniosek o
rozpoznanie mimo jego nieobecności – ale zawsze jest wystarczające stawiennictwo
pełnomocnika powoda cywilnego
➢
jeżeli udział obrońcy jest obowiązkowy, jego nieobecność tamuje rozpoznanie sprawy
➢
w razie niestawiennictwa świadka lub biegłego sąd może prowadzić dalej postępowanie,
jeżeli – po wysłuchaniu stron – uzna, że przesłuchanie świadka lub biegłego nie jest
niezbędne
możliwe jest odczytanie na rozprawie protokołów przesłuchania świadka zamiast jego
bezpośredniego przesłuchania, które jest utrudnione – ale wymagany jest wówczas brak
sprzeciwu wszystkich stron, których zeznania lub wyjaśnienia dotyczą
W każdym przypadku niestawiennictwa osób wezwanych i zawiadomionych o rozprawie należy
sprawdzić, czy wezwanie zostało w prawidłowy sposób doręczone – ma to istotne znaczenie dla
dalszych decyzji przewodniczącego i sądu.
Zarządzenie opuszczenia sali → Po sprawdzeniu obecności przewodniczący zarządza opuszczenie
sali rozpraw przez świadków. Biegli pozostają na sali, jeżeli przewodniczący nie zarządzi inaczej.
Pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w rozprawie, jeśli się stawi, i pozostać na sali, choćby miał
składać zeznania jako świadek. Sąd może zobowiązać pokrzywdzonego do obecności na rozprawie
lub jej części – jeśli uzna to za celowe.
Inne czynności w fazie rozpoczęcia → Nie później niż do rozpoczęcia przewodu sądowego w I
instancji pokrzywdzony może:
➢
złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok
oskarżyciela publicznego
➢
wytoczyć powództwo cywilne
➢
przyłączyć się do toczącego się postępowania - w sprawach z oskarżenia prywatnego, jeżeli
pokrzywdzony tym samym czynem nie wniósł aktu oskarżenia
Oskarżyciel prywatny bez zgody oskarżonego może doprowadzić do umorzenia postępowania,
jeżeli odstąpi od oskarżenia przez rozpoczęciem przewodu na pierwszej rozprawie głównej. Ten
sam skutek wywołuje niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika na rozprawie
głównej bez usprawiedliwionych powodów.
Również aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej oskarżony może wnieść
przeciwko oskarżycielowi prywatnemu, będącemu pokrzywdzonym, wzajemny akt oskarżenia o
czyn ścigany z oskarżenia prywatnego, pozostający w związku z czynem zarzucanym (skarga
wzajemna).
Przed rozpoczęciem przewodu sądowego sprawdza się także, czy nie ma innych przeszkód do
rozpoznania sprawy.
Wnioski stron i ich przedstawicieli, podlegające rozpoznaniu przez rozpoczęciem przewodu
przygotował: W.W. 161
sądowego, mogą dotyczyć także kwestii innego rodzaju (np. wyłączenie sędziego).
PRZEWÓD SĄDOWY
Początek przewodu: odczytanie aktu oskarżenia przez oskarżyciela
Koniec przewodu: ogłoszenie przewodniczącego, że przewód jest zamknięty.
Odczytanie aktu oskarżenia → Odczytując akt oskarżenia, można poprzestać na przedstawieniu
podstaw oskarżenia:
➢
za zgodą stron
➢
gdy uzasadnienie jest szczególnie obszerne – nawet bez zgody stron
Ale osoby obecne na sali zawsze muszą być dostatecznie poinformowane o treści oskarżenia i
dowodach, na jakich się ono opiera.
Na akt oskarżenia może zostać wniesiona odpowiedź – wtedy przewodniczący informuje o jej
treści.
Po odczytaniu aktu oskarżenia przewodniczący:
➢
poucza oskarżonego o prawie składania wyjaśnień, odmowy wyjaśnień lub odpowiedzi na
pytania
➢
pyta oskarżonego, czy przyznaje się do zarzucanego mu czynu oraz czy chce złożyć
wyjaśnienia i jakie (ew. wyjaśnienia oskarżonego są pierwszym dowodem
przeprowadzonym na rozprawie w toku przewodu sądowego)
Po przesłuchaniu oskarżonego przewodniczący poucza go o prawie zadawania pytań osobom
przesłuchiwanym oraz składania wyjaśnień co do każdego dowodu.
Dobrowolne poddanie się karze → Instytucja mająca na celu uproszczenie i przyspieszenie
postępowania karnego, uregulowana w art. 387 KPK.
Do chwili zakończenia pierwszego przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej
oskarżony, któremu zarzucono występek, może złożył wniosek (na piśmie lub do protokołu
rozprawy) o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie mu określonej kary lub środka karnego
bez przeprowadzenia postępowania dowodowego.
Przesłanki:
➢
oskarżonemu zarzucono występek
➢
okoliczności popełnienia przestępstwa nie budzą wątpliwości
➢
cele postępowania zostaną osiągnięte
➢
nie sprzeciwia się termu prokurator i pokrzywdzony (skuteczny sprzeciw pokrzywdzonego)
Wniosek rozpatrywany jest na rozprawie – nawet jeżeli został złożony przed jej rozpoczęciem.
Sąd nie jest związany wnioskiem oskarżonego – może się do niego nie przychylić, czy uzależnić
uwzględnienie od dokonania w nim określonych zmian (wtedy musi zgodzić się na to oskarżony).
Ale jeżeli przychyla się do wniosku, to musi wymierzyć karę z nim zgodną – orzeczenie surowszej
niż we wniosku stanowi podstawę do kasacji.
Przychylając się do wniosku, sąd może uznać za ujawnione dowody wymienione w akcie
przygotował: W.W. 162
oskarżenia lub dokumenty przedłożone przez stronę (ograniczenie postępowania dowodowego).
Wyrok taki podlega kontroli instancyjnej na zasadach ogólnych.
Instytucja występuje również w prawie karnym skarbowym, które przewiduje dwie drogi
procesowe dobrowolnego poddania się odpowiedzialności: konstrukcja przewidziana w KKS i
stosowanie konstrukcji z KPK.
Ograniczenie postępowania dowodowego → Sąd może przeprowadzić postępowanie dowodowe
tylko częściowo, jeżeli:
➢
oskarżony przyznaje się do winy – w granicach i w rozumieniu aktu oskarżenia
➢
jego wyjaśnienia nie budzą wątpliwości
➢
strony wyrażają na to zgodę
Do ograniczenia postępowania dowodowego może dojść również przy dobrowolnym poddaniu się
karze i w postępowaniu skróconym.
Wyjaśnienia oskarżonego → Jeżeli oskarżony składa wyjaśnienia, są one pierwszym dowodem
przeprowadzanym w toku rozprawy głównej. Oskarżonemu należy stworzyć warunki do
swobodnego wypowiedzenia się i złożenia wyjaśnień. Po wyjaśnieniach przychodzi czas na
zadawanie pytań – w określonej w Kodeksie kolejności.
Odczytywanie protokołów → Wolno na rozprawie odczytywać protokoły wyjaśnień
oskarżonego, które złożył w tej lub innej sprawie w postępowaniu przygotowawczym (również w
ramach czynności niecierpiących zwłoki), przed sądem albo w innym postępowaniu przewidzianym
przez ustawę – jeżeli::
➢
oskarżony odmawia wyjaśnień
➢
wyjaśnia odmiennie niż poprzednio
➢
oświadcza, że pewnych okoliczności nie pamięta
Nie można natomiast odczytywać zeznań złożonych w charakterze świadka przez osobę, która
następnie stała się oskarżonym.
Wyjaśnienia złożone w postępowaniu przygotowawczym, a następnie odwołane lub zmienione
przez oskarżonego nadal stanowią dowód podlegający swobodnej ocenie sądu.
Zastępowanie wyjaśnień → Nie można zastępować dowodu z wyjaśnień oskarżonego
(podejrzanego) lub z zeznań świadka treścią pism, zapisków lub notatek urzędowych. Ale należy
pamiętać, że w toku postępowania przygotowawczego podejrzany może złożyć wyjaśnienia na
piśmie – wtedy stanowią one normalny dowód.
Dalsze postępowanie dowodowe → Po wyjaśnieniach oskarżonego następują dalsze czynności
dowodowe – przesłuchanie świadków, składanie opinii przez biegłych, odczytywanie dokumentów,
oględziny przedmiotów itd. Dowody na poparcie oskarżenia powinny być w miarę możliwości
przeprowadzone przed dowodami służącymi obronie.
Oskarżony ma prawo być przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego. Ale
przewodniczący może zarządzić wydalenie oskarżonego z sali sądowej:
➢
z powodu jego niewłaściwego zachowania
➢
ze względu na obawę, że obecność oskarżonego mogłaby wpływać krępująco na
przygotował: W.W. 163
wyjaśnienia współoskarżonego, zeznania świadka, biegłego
Zeznania świadków → Świadkowie składają zeznania bezpośrednio przed sądem, ustnie,
niezależnie od tego, czy byli już przesłuchiwani w postępowaniu przygotowawczym.
Ale wolno odczytywać w odpowiednim zakresie protokoły złożonych przez świadka poprzednio
zeznań, jeżeli świadek:
➢
bezpodstawnie odmawia zeznań, zeznaje odmiennie niż poprzednio, oświadcza, że pewnych
okoliczności nie pamięta
➢
przebywa za granicą lub nie można mu było doręczyć wezwania albo nie stawił się z
powodu niedających się usunąć przeszkód
➢
nie został wezwany przez prezesa sądu, gdyż prokurator wnosił w akcie oskarżenia o
zaniechanie wezwania świadka
➢
zmarł
Wolno również odczytywać protokoły złożonych poprzednio przez świadka wyjaśnień w
charakterze oskarżonego.
Odczytywanie na rozprawie → Poza przepisami regulującymi możliwość odczytywania
protokołów z wyjaśnień oskarżonego i zeznań świadków, znajdziemy również przepisy regulujące
ogólną możliwość odczytywania protokołów, dokumentów.
Zgodnie z art. 392 KPK sąd może odczytywać na rozprawie głównej protokoły przesłuchania
świadków i oskarżonych, sporządzone w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem albo w
innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę, gdy:
➢
bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne
➢
a żadna z obecnych stron temu się nie sprzeciwi (sprzeciw strony, której zeznania lub
wyjaśnienia nie dotyczą, nie stoi na przeszkodzie odczytywaniu protokołu)
Ale z tych uprawnień można korzystać wówczas, gdy wyjaśnienia / zeznania nie mają istotnego
znaczenia w sprawie. Nie można odczytywać też protokołów, których wykorzystanie zakazane jest
innymi przepisami.
Wolno odczytywać również na rozprawie:
➢
protokoły oględzin
➢
protokoły przeszukania
➢
protokoły zatrzymania rzeczy
➢
opinie biegłych, instytutów, zakładów lub instytucji
➢
dane o karalności
➢
wyniki wywiadu środowiskowego
➢
wszelkie dokumenty urzędowe, złożone w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym
albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę
➢
zawiadomienia o przestępstwie – chyba że zostały złożone do zbiorczego protokołu
➢
dokumenty prywatne – tylko jeśli powstały poza procesem i nie dla jego celów (np.
publikacje, korespondencję)
➢
protokoły zeznać świadka incognito – rozprawa jest wówczas niejawna i brak tzw. mężów
zaufania
➢
zapisy stenogramu, urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk (można odtwarzać)
przygotował: W.W. 164
Nie wolno jednak odczytywać notatek dotyczących czynności, z których wymagane jest
sporządzenie protokołu.
Dowody z dokumentów → Przeprowadzenie takiego dowodu polega na odczytaniu
dokumentu – dochodzi do jego ujawnienia.
Uznanie za ujawnione → Ale bez odczytywania za ujawnione uważa się dane dot. osoby
oskarżonego oraz wyniki wywiadu środowiskowego – należy je jednak odczytać na żądanie
oskarżonego lub obrońcy. Za ujawnione bez odczytywania można uznać również protokoły i
dokumenty, jeżeli wszystkim zainteresowanym dany dokument / protokół jest znany, a jego
odczytywanie niepotrzebnie przedłużałoby rozprawę – należy jednak odczytać, jeżeli którakolwiek
ze stron o to wnosi.
Dowody rzeczowe → Sprowadza się je na rozprawę – jeżeli nie stoją na przeszkodzie temu
ich właściwości – i udostępnia stronom, a w razie potrzeby świadkom i biegłym (np. dla
identyfikacji). Jeżeli istnieją przeszkody w sprowadzeniu dowodu, można odczytać protokół z
przeprowadzonych oględzin.
Pomoc sądowa → Jeżeli jednak sąd nie chce ograniczać się do odczytania jedynie protokołu
lub po prostu takiego protokołu nie sporządzono, w grę wchodzi instytucja pomocy sądowej. Sąd
może wyznaczyć do zapoznania się z dowodem, przeprowadzenia jego oględzin sędziego ze
swojego składu lub sąd wezwany, jeżeli:
➢
zapoznanie się z dowodem lub przeprowadzenie jego oględzin przez pełny skład napotyka
znacznie trudności
➢
albo strony wyrażają na to zgodę
Sąd może też zlecić przesłuchanie świadka sędziemu wyznaczonemu ze swego składu lub sądowi
wezwanemu, w którego okręgu świadek przebywa, jeżeli świadek nie stawił się z powodu
przeszkód zbyt trudnych do usunięcia.
W czynnościach tych mają prawo brać udział strony, obrońcy i pełnomocnicy. Oskarżonego
pozbawionego wolności sprowadza się tylko wtedy, gdy sąd uzna to za konieczne.
Sędzia wyznaczony lub sąd wezwany może przeprowadzić także inny dowód, którego potrzeba
wyłoni się w toku czynności.
Z przeprowadzonej czynności przeprowadza się protokół, które później odczytuje się na rozprawie.
Zwrot sprawy → Do zwrotu sprawy dochodzi w celu usunięcia istotnych braków postępowania
przygotowawczego. Taki zwrot powinien nastąpić co do zasady zaraz po wpłynięciu aktu
oskarżenia do sądu, ale art. 397 KPK przewiduje sytuację, w której istotne braki postępowania
przygotowawczego ujawniają się dopiero w toku rozprawy.
Jeżeli usunięcie takich braków przez sąd uniemożliwiałoby wydanie prawidłowego orzeczenia w
rozsądnym terminie, a braków nie da się usunąć w trybie pomocy sądowej, sąd może:
➢
przerwać lub odroczyć rozprawę
➢
zakreślając jednocześnie oskarżycielowi publicznemu termin do przedstawienia dowodów,
których przeprowadzenie pozwoliłoby na usunięcie dostrzeżonych braków
Oskarżyciel publiczny w celu zebrania dowodów może przedsięwziąć osobiście, a prokurator także
przygotował: W.W. 165
zlecić Policji dokonanie niezbędnych czynności dowodowych. Jeżeli nie jest w stanie dotrzymać
wskazanego przez sąd terminu, może zwrócić się do sądu o jego przedłużenie.
Jeżeli w wyznaczonym terminie nie przedstawi stosownych dowodów, sąd rozstrzyga na korzyść
oskarżonego wątpliwości wynikające z nieprzeprowadzenia tych dowodów.
Zatem sąd nie ma możliwości zwrotu sprawy prokuratorowi, lecz zwrócenia się do niego o
przedstawienie dowodów pozwalających na usunięcie dostrzeżonych braków. Ale sąd powinien
rozważyć, czy rzeczywiście zwrócenie się do oskarżyciela publicznego będzie szybszą i
sprawniejszą drogą usunięcia braków – zawsze może bowiem podjąć próbę usunięcia ich
samodzielnie, w ramach instytucji pomocy prawnej.
Proces wpadkowy → Chodzi o przedmiotowe rozszerzenie oskarżenia przeciwko osobie, która
występuje w postępowaniu i na rozprawie w charakterze oskarżonego.
Jeżeli na podstawie okoliczności, które wyszły na jaw w toku rozprawy oskarżyciel zarzucił
oskarżonemu inny czyn oprócz objętego aktem oskarżenia, sąd może (fakultatywnie) rozpoznać
nowe oskarżenie na tej samej rozprawie. Przesłanki:
➢
nie zachodzi konieczność przeprowadzenia postępowania przygotowawczego co do nowego
czynu
➢
oskarżony wyraził zgodę na bezzwłoczne rozpoznanie nowego zarzutu
Jeżeli brak zgody lub zachodzi konieczność prowadzenia postępowania przygotowawczego, to sąd
może:
➢
odroczyć rozprawę – oskarżyciel wnosi wtedy nowy lub dodatkowy akt oskarżenia
➢
przeprowadzić toczące się postępowanie do końca – oskarżyciel będzie mógł wnieść w
zwykłym trybie odrębny akt oskarżenia
Działania sądu w granicach oskarżenia → Sąd może:
➢
zmienić opis czynu oskarżonego (w stosunku do aktu oskarżenia)
➢
zmienić kwalifikację prawną czynu (w stosunku do aktu oskarżenia)
Sąd ma obowiązek uprzedzić strony o:
➢
każdej możliwości zmiany kwalifikacji, także na łagodniejszą
➢
możliwości zakwalifikowania czynu oskarżonego wg innego jeszcze przepisu oprócz
wskazanego w akcie oskarżenia
Na wniosek oskarżonego można przerwać rozprawę w celu umożliwienia mu przygotowania się do
obrony.
Jeżeli po rozpoczęciu przewodu sądowego ujawni się, że czyn oskarżonego stanowi wykroczenie,
sąd, nie przekazując sprawy właściwemu sądowi, rozpoznaje ją w tym samym składzie, stosując w
dalszym jej toku przepisy Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.
To samo dotyczy spraw o wykroczenia popełnione przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej.
Zasada koncentracji → Postępowanie karne powinno stanowić zwarty, konsekwentny tok
czynności procesowych. Stąd postulat, by rozstrzygnięcie sprawy następowało na pierwszej,
prowadzonej bez przerwy, rozprawie głównej.
przygotował: W.W. 166
Odstępstwa od zasady koncentracji:
➢
przerwa
przerwę zarządza przewodniczący
dla sprowadzenia dowodu, wypoczynku lub z innej ważnej przyczyny
przerwę można zarządzać wielokrotnie
każdorazowa przerwa nie może trwać dłużej niż 35 dni
w razie przekroczenia terminu rozprawę uważa się za odroczoną
zarządzając przerwę, przewodniczący może oznaczyć jednocześnie czas i miejsce
dalszego ciągu rozprawy (wtedy osoby obecne na rozprawie obowiązane są stawić się w
nowym terminie bez wezwania)
przerwaną rozprawę prowadzi się po przerwie w dalszym ciągu
prowadzi się od początku, jeżeli skład sądu uległ zmianie albo sąd uzna to za
konieczne
orzeczenia zapadające w czasie przerwy wydaje się w składzie rozpoznającym sprawę, a
w wypadku niemożności jego utworzenia – w takim samym składzie
➢
odroczenie
rozprawę może odroczyć tylko sąd (postanowieniem)
tylko wtedy, gdy przerwa nie byłaby wystarczająca
rozprawę odroczoną, prowadzi się w nowym terminie od początku
wyjątkowo można prowadzić w dalszym ciągu (jeżeli skład sądu uległ zmianie)
•
sprzeciw stron nie ma prawnie skutecznego charakteru (a miał do 2003 r.) co
zaciera różnice między przerwą i odroczeniem, bo sąd często będzie prowadził w
dalszym ciągu
➢
odroczenie wydania wyroku
Zamknięcie przewodu sądowego → Po przeprowadzeniu dopuszczonych dowodów w sprawie,
przewodniczący pyta strony, czy wnoszą o uzupełnienie postępowania dowodowego i w razie
odpowiedzi przeczącej – zamyka przewód sądowy.
Wznowienie zamkniętego przewodu sądowego może nastąpić tylko na mocy postanowienia sądu i
tylko do czasu ogłoszenia wyroku.
GŁOSY STRON
Głosy stron to faza (część) rozprawy. Treść głosu stron brana jest pod uwagę przy wyrokowaniu.
Wyjaśnienia oskarżonego zawarte w końcowym wystąpieniu stanowią środek dowodowy.
Przewodniczący udziela głosu stronom w następującej kolejności:
➢
oskarżyciel publiczny
➢
oskarżyciel posiłkowy
➢
oskarżyciel prywatny
➢
powód cywilny
➢
podmiot zobowiązany do zwrotu korzyści majątkowej
➢
przedstawiciel społeczny (w miarę potrzeby)
➢
obrońca oskarżonego
➢
oskarżony
Przedstawiciele procesowi stron zabierają głos przed stronami.
przygotował: W.W. 167
Prawo repliki – jeżeli oskarżyciel, powód cywilny albo przedstawiciel społeczny zabiera głos,
należy następnie udzielić również głosu obrońcu i oskarżonemu.
WYROKOWANIE
Wyrokowanie to ostatnia faza rozprawy. Na wyrokowanie składa się:
➢
narada
➢
głosowanie
➢
sporządzenie i podpisanie wyroku
➢
ogłoszenie wyroku i pouczenie w kwestii jego zaskarżenia
Po wysłuchaniu głosów stron sąd niezwłocznie przystępuje do narady i głosowania. Niezwłocznie
po ukończeniu głosowania sąd sporządza wyrok na piśmie. Czynności te są tajne.
Sąd może odroczyć wydanie wyroku do 7 dni:
➢
w sprawie zawiłej
➢
z innych ważnych powodów
W postanowieniu o odroczeniu wydania wyroku, należy wskazać czas i miejsce jego ogłoszenia.
W razie przekroczenia terminu 7 dni, rozprawę prowadzi się od początku.
Do ogłoszenia wyroku sąd może wznowić przewód sądowy (sąd, nie sam przewodniczący). Narada
jest końcową fazą, w której po raz ostatni sąd może rozważać potrzebę wznowienia zamkniętego
przewodu sądowego. Po ogłoszeniu wyrok jest już nieodwołalny.
Podstawę wyroku może stanowić tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy
głównej. A zatem materiału dowodowego dla sądu nie mogą stanowić dowody nieprzeprowadzone
przed sądem (np. nieodczytane protokoły przesłuchań świadków).
Wyrok musi być logiczny i wewnętrznie spójny. Sprzeczność w treści orzeczenia stanowi
bezwzględną przyczynę odwoławczą.
Niezwłocznie po ukończeniu głosowania sąd sporządza wyrok na piśmie. Każdy wyrok powinien
zawierać:
➢
oznaczenie sądu, który go wydał, sędziów, ławników, oskarżycieli i protokolanta
➢
datę oraz miejsce rozpoznania sprawy i wydania wyroku
➢
imię, nazwisko oraz inne dane określające tożsamość oskarżonego
➢
przytoczenie opisu i kwalifikacji prawnej czynu, którego popełnienie oskarżyciel zarzucił
oskarżonemu
➢
rozstrzygnięcie sądu
➢
wskazanie zastosowanych przepisów ustawy karnej
Wyrok skazujący powinien ponadto zawierać:
➢
dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu i jego kwalifikację prawną
➢
rozstrzygnięcie co do kary i środków karnych
➢
w miarę potrzeby rozstrzygnięcie co do zaliczenia na poczet kary tymczasowego
aresztowania i zatrzymania oraz innych środków zapobiegawczych
jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności równa się jednemu dniowi kary
pozbawienia wolności, dwóm dniom kary ograniczenia wolności lub dwóm dziennym
stawkom grzywny
przygotował: W.W. 168
zaliczeniu na poczet orzeczonej kary podlega również okres tymczasowego
aresztowania w innej sprawie, w której postępowania toczyło się równocześnie, a zapadł
w niej prawomocny wyrok uniewinniający, umorzono postepowanie albo odstąpiono od
wymierzenia kary
na poczet orzeczonych środków karnych zalicza się okres rzeczywistego stosowania
odpowiadających im rodzajowo środków zapobiegawczych
Rozstrzygnięcie sądu może polegać na:
➢
uniewinnieniu oskarżonego
➢
umorzeniu postępowania
➢
warunkowym umorzeniu postępowania
➢
skazaniu oskarżonego
Rozstrzygnięcie powództwa cywilnego → W toku postępowania karnego może dojść również do
rozstrzygnięcia w przedmiocie roszczenia cywilnego (powództwo adhezyjne). W kwestii
powództwa cywilnego sąd może rozstrzygnąć o jego:
➢
zasądzeniu (uwzględnieniu)
➢
oddaleniu
➢
pozostawieniu bez rozpoznania
W razie skazania sąd uwzględnia albo oddala powództwo. W razie innego rozstrzygnięcia sąd
pozostawia powództwo bez rozpoznania. O pozostawieniu bez rozpoznania orzeka również wtedy,
gdy materiał dowodowy ujawniony w toku rozprawy nie wystarcza do rozstrzygnięcia powództwa
cywilnego, a uzupełnienie materiału spowodowałoby znaczną przewlekłość postępowania.
Odszkodowanie → W razie skazania oskarżonego sąd może (fakultatywnie) z urzędu zasądzić
odszkodowanie na rzecz pokrzywdzonego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Zasądzenie
odszkodowania z urzędu nie jest dopuszczalne, gdy:
➢
roszczenie nie ma bezpośredniego związku z zarzutem oskarżenia
➢
to samo roszczenie jest przedmiotem innego postępowania
➢
po stronie pozwanych zachodzi współuczestnictwo konieczne z instytucją państwową /
samorządową / społeczną / osobą, która nie występuje w charakterze oskarżonego
Nawiązka, naprawienie szkody, zadośćuczynienie → W razie skazania oskarżonego lub
warunkowego umorzenia postępowania, w wypadkach wskazanych w ustawie, sąd orzeka:
➢
nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego
➢
lub obowiązek naprawienia szkody
➢
lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę
Środków tych nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest
przedmiotem innego postępowania albo o roszceniu tym prawomocnie już orzeczono.
Jeżeli zasądzone odszkodowanie, obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną
krzywdę albo nawiązka orzeczona na rzecz pokrzywdzonego nie pokrywają całej szkody lub nie
stanowią pełnego zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, pokrzywdzony może dochodzić
dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym.
Zwrot korzyści majątkowej → Art. 416 KPK jest procesowym odpowiednikiem art. 52 KK.
przygotował: W.W. 169
W razie skazania oskarżonego sąd, uwzględniając wniosek prokuratora, zobowiązuje w wyroku
podmiot, który uzyskał korzyść majątkową w warunkach określonych w art. 52 KK, do jej zwrotu
w całości lub w części na rzecz Skarbu Państwa.
Skazanie następuje za przestępstwo przynoszące korzyść osobie trzeciej, niezależnie od tego, czy i
jaką korzyść odniósł sam oskarżony.
Podmiotowi zobowiązanemu do zwrotu przysługuje środek odwoławczy od orzeczenia wydanego w
I instancji. .
Sąd pozostawia wniosek prokuratora o zobowiązanie podmiotu do zwrotu korzyści bez rozpoznania
w przypadku:
➢
uniewinnienia oskarżonego
➢
skazania za przestępstwo, które korzyści nikomu nie przyniosło
➢
umorzenia postępowania
Koszty procesu → W orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie sąd określa, kto, w jakiej
części i w jakim zakresie ponosi koszty procesu.
Do kosztów procesu należą:
➢
koszty sądowe (opłaty i wydatki poniesione przez Skarb Państwa od chwili wszczęcia
postępowania)
➢
uzasadnione wydatki stron
Zakończenie rozprawy → Wyrok sporządzany jest na piśmie i musi zostać podpisany przez
wszystkich członków składu orzekającego – brak choćby jednego podpisu stanowi bezwzględną
przyczynę odwoławczą.
Po sporządzeniu i podpisaniu przewodniczący ogłasza wyrok publicznie. Następnie
przewodniczący lub jeden z członków składu orzekającego podaje ustnie najważniejsze powody
wyroku.
Po ogłoszeniu wyroku następuje pouczenie uczestników postępowania o przysługującym im
prawie, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia – na tym kończy się rozprawa.
Uzasadnienie wyroku → W terminie 7 dni od ogłoszenia wyroku (lub doręczenia - dla
oskarżonego pozbawionego wolności nieobecnego podczas ogłoszenia i nieposiadającego obrońcy)
określone podmioty mogą złożyć wniosek o sporządzenie na piśmie i doręczenie uzasadnienia
wyroku. Te podmioty to:
➢
strona
➢
podmiot zobowiązany do zwrotu korzyści
➢
pokrzywdzony – w wypadku wyroku umarzającego postępowanie wydanego na posiedzeniu
Złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia otwiera drogę procesową do zaskarżenia wyroku.
Jeżeli strona nie złoży takiego wniosku w terminie, traci prawo do zaskarżenia wyroku.
Jeżeli strona przed upływem terminu złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wniesie
apelację – podlega ona rozpoznaniu, a jednocześnie traktuje się ją jako złożenie wniosku o
sporządzenie uzasadnienia wyroku.
przygotował: W.W. 170
Sąd powinien sporządzić uzasadnienie w terminie 14 dni od daty złożenia stosownego wniosku.
Jeżeli uzasadnienie sporządzane jest z urzędu – 14 dni od daty ogłoszenia wyroku. Prezes sądu
może przedłużyć ten termin na czas oznaczony – w sprawie zawiłej.
Uzasadnienie powinno być spójne, logiczne, a przede wszystkim zgodne z treścią wyroku. Powinno
być ujęte w formie prostej, zwięzłej i zrozumiałej. Powinno zawierać:
➢
wskazanie jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nieudowodnione, na jakich oparł się
dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych
➢
wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku
Uzasadnienie podpisują wszyscy sędziowie, którzy wydali wyrok.
przygotował: W.W. 171
Postępowanie odwoławcze
ŚRODKI ZASKARŻANIA, A ŚRODKI ODWOŁAWCZE
Środki zaskarżania to przewidziane przez prawo karne procesowe środki prawne, za pomocą
których zainteresowany podmiot może wzruszyć zapadłą decyzję procesową, poddając ją kontroli
innego organu procesowego albo pozbawiając mocy prawnej lub też żądać kontroli innej niż
decyzja czynności procesowej.
System środków zaskarżania tworzą:
➢
zwyczajne środki zaskarżania
środki odwoławcze (środkach odwoławczych więcej dalej)
sprzeciwy
służą od decyzji nieprawomocnej
mają skutek kasacyjny
sprzeciw od wyroku zaocznego
sprzeciw od wyroku nakazowego
usprawiedliwienie się osoby ukaranej karą porządkową (dla klasyfikacji jako
sprzeciw nie ma znaczenia nazwa środka, lecz jego istota)
żądanie rozpoznania sprawy mimo objęcie jej amnestią
quasi-sprzeciwy
zbliżone do sprzeciwów, ale nie mające wszystkich ich cech
decyzja, której dotyczą nie traci moc, choć faktycznie już nie egzystuje
wniosek o przywrócenie terminu zawitego
odwołanie
przysługuje od zarządzeń przewodniczącego wydanych na rozprawie głównej do
składu orzekającego (chyba że sąd orzeka jednoosobowo)
zasadne jest uznać takie odwołanie za odrębny środek zaskarżenia, nie będący
środkiem odwoławczym ze względu na brak przeniesienia sprawy do wyższej
instancji
inne środki zaskarżenia
wnioski o przeprowadzenie kontroli z urzędu (organ powinien działać z urzędu, ale
tego nie robi, więc zainteresowany składa wniosek)
•
np. wniosek oskarżonego o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego
➢
nadzwyczajne środki zaskarżania
kasacja
wniosek o wznowienie postępowania prawomocnie zakończonego
wniosek o stwierdzenie nieważności prawomocnego orzeczenia w trybie ustawy z 1991
r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych
wniosek wskazany w art. 177 KKS i art. 12a przepisów wprowadzających KPK
CECHY ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO
Środki odwoławcze to środki zaskarżenia, które służą od decyzji nieprawomocnych lub od innych
niż decyzje czynności, wywołując ich kontrolę przez organ inny niż ten, który dokonał czynności
lub wydał decyzję procesową – organ instancyjnie wyższy lub usytuowany jako inny organ
kontrolny.
Dwie cechy, które odróżniają środki odwoławcze od pozostałych środków zaskarżenia:
przygotował: W.W. 172
➢
dewolutywność
przeniesienie sprawy do wyższego instancyjnie lub innego organu
charakter bezwzględny lub względny
bezwzględny – wniesienie środka powoduje, że sprawa musi być przekazana do
rozpoznania wyższemu / innemu organowi
względny – środek rozpoznane organ wyższy / inny wtedy, gdy żądania skarżącego
nie będą uwzględnione przez organ, którego czynności środek dotyczy
➢
suspensywność
wstrzymanie wykonalności zaskarżonego rozstrzygnięcia
bezwzględna lub względna
bezwzględna – samo wniesienie środka odwoławczego powoduje wstrzymanie
wykonalności decyzji procesowej
względna – wstrzymanie wykonalności uzależnione jest od organu procesowego
Poszczególne środki odwoławcze:
➢
apelacja
od wyroków wydanych w I instancji
charakter bezwzględnie dewolutywny i bezwzględnie suspensywny
➢
zażalenie
od niektórych postanowień i zarządzeń oraz innych niedecyzyjnych czynności (np.
zatrzymanie)
charakter względnie dewolutywny i względnie suspensywny
wyjątki od takiego charakteru, np.:
•
zażalenie na aresztowanie jako karę porządkową ma charakter bezwzględnie
suspensywny
co do zasady rozpoznaje organ wyższy / inny
w drodze wyjątku (wyraźnie określonego w ustawie) rozpoznaje równorzędny albo
wyraźnie wskazany w Kodeksie skład tego samego sądu (instancja pozioma)
ORGANY ODWOŁAWCZE
Organami odwoławczymi są:
➢
sąd odwoławczy
➢
prokurator
➢
inny równorzędny lub inny określone ustawą skład tego samego sądu – wyjątkowo
Sąd odwoławczy orzeka, jeśli wniesiono:
➢
apelację od wyroku lub zażalenie na postanowienie sądu
sąd odwoławczy:
sąd okręgowy – gdy orzekał w I instancji sąd rejonowy
sąd apelacyjny – gdy orzekał w I instancji sąd okręgowy)
➢
zażalenie na postanowienia / zarządzenia prokuratora
sąd odwoławczy:
sąd właściwy do rozpoznania sprawy (rejonowy lub okręgowy)
chyba że w przepisie szczególnym uczyniono organem odwoławczym sąd inny niż
właściwy (np. sąd rejonowy, w okręgu którego prowadzi się postępowanie na
zabezpieczenie majątkowe)
➢
zażalenie na zatrzymanie
przygotował: W.W. 173
sąd odwoławczy:
sąd rejonowy miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania
➢
zażalenie na zarządzenie prezesa sądu
sąd odwoławczy:
sąd wyższy nad sądem, którego prezes dokonał zaskarżonej czynności
Prokurator jest organem odwoławczym od postanowień, zarządzeń lub czynności prokuratora albo
innego organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze, gdy rozpoznanie środka
odwoławczego nie leży w gestii sądu. Organem odwoławczym mogą być:
➢
prokurator nadrzędny (np. na postanowienie o odmowę wszczęcia postępowania
przygotowawczego w sprawie ściganej z oskarżenia prywatnego)
➢
prokurator bezpośrednio przełożony (np. na zarządzenie prokuratora odmawiającego
dostępu do akt w toku postępowania przygotowawczego)
➢
prokurator nadzorujący dochodzenie
przy dochodzeniu rejestrowym jeżeli prokurator nie przychyla się do zażalenia, musi
przekazać je sądowi
Inny, równorzędny skład tego samego sądu jest organem odwoławczym (instancja pozioma):
➢
w odniesieniu do zażalenia na postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania
przez sąd odwoławczy na skutek zażalenia na odmowę jego zastosowania
➢
na wydane w toku postępowania odwoławczego postanowienia o:
przeprowadzeniu obserwacji oskarżonego w zakładzie leczniczym
zastosowania środka zapobiegawczego i przedłużeniu jego stosowania
nałożeniu kary porządkowej
➢
w razie zażalenia na wydane przez sąd odwoławczy postanowienie o pozostawieniu środka
odwoławczego bez rozpoznania z przyczyn skutkujących odmowę jego przyjęcia
➢
przy zaskarżaniu postanowienia sądu o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu
oskarżonego na rozprawę w wypadkach wskazanych w art. 75 i 376 oraz podobnej decyzji
przewodniczącego składu, a także przy zażaleniu na przedłużenie tymczasowego
aresztowania przez sąd apelacyjny
Przy instancji poziomej przewiduje się niekiedy wyraźnie określony liczbowo skład sądu – trzech
sędziów.
SKUTECZNOŚĆ ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO
Skuteczność środka odwoławczego to wywołanie kontroli instancyjnej zaskarżonego
rozstrzygnięcia lub innej czynności. Skuteczność ta zależy od:
➢
dopuszczalności środki odwoławczego
możliwość zaskarżenia danego orzeczenia, zarządzenia lub innej czynności
reguła: od orzeczenia w I instancji przysługuje środek odwoławczy
od wyroku sądu I instancji apelacja
od postanowień, zarządzeń i innych czynności zażalenie
wyjątki
•
wyrok nakazowy może być zaskarżony wyłącznie sprzeciwem
•
zażalenie służy jedynie wobec:
•
postanowień i zarządzeń zamykających drogę do wydania wyroku, i to jeśli
ustawa nie stanowi inaczej
przygotował: W.W. 174
•
decyzji procesowych dotyczących środków zabezpieczających
przewidzianych w prawie karnym
•
innych postanowień i zarządzeń oraz innych niż decyzje czynności, tylko gdy
przepis szczególny tak stanowi
reguła: środek odwoławczy nie przysługuje od orzeczeń sądu (organu) odwoławczego i
orzeczeń wydanych przez SN – chyba że ustawa stanowi inaczej
wyjątki:
•
zaskarżalne są postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania
wydane przez sąd odwoławczy w wyniku zażalenia prokuratora na odmowę jego
zastosowania przez sąd właściwy
•
zaskarżalne są wydane w toku postępowania odwoławczego postanowienia o
przeprowadzeniu obserwacji, zastosowaniu środka zapobiegawczego, nałożeniu
kary porządkowej – zażalenie służy do innego równorzędnego składu
odwoławczego
➢
wniesienia go przez uprawnioną do tego osobę
apelacja reguła: od orzeczenia wydanego w I instancji środek odwoławczy służy:
stronom
osobie zobowiązanej do zwrotu Skarbowi Państwa korzyści uzyskanych z
przestępstwa sprawcy
innym osobom wskazanym w ustawie
•
pokrzywdzony – z racji samego pokrzywdzenia może zaskarżyć wyrok o
warunkowym umorzeniu postępowania wydany na posiedzeniu przed rozprawą
(przy apelacji)
•
każda osoba, której decyzja bezpośrednio dotyczy – przy zażaleniach
•
podmiot zbiorowy – jeżeli zgłosił udział swojego przedstawiciela w
postępowaniu sądowym (przy zażaleniu i apelacji)
obrońcy – tylko na korzyść klienta
zażalenie reguła: zażalać postanowienia mogą:
strony
każda osoba, której bezpośrednio dotyczy dane postanowienia, zarządzenie lub inna
czynność – chyba że ustawa stanowi inaczej
aby być osobą uprawnioną do zaskarżenia, należy mieć dodatkowo interes prawny w
zaskarżaniu – odwołujący może skarżyć tylko te rozstrzygnięcia i ustalenia, które
naruszają jego prawa lub szkodzą jego interesom
wymaganie to nie dotyczy oskarżyciela publicznego – może skarżyć orzeczenie
zarówno na niekorzyść oskarżonego, jak i na jego korzyść
➢
wniesienia go z zachowaniem odpowiedniego terminu
apelacja: 14 dni od daty otrzymania odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem
tryb przyspieszony: 7 dni od daty otrzymania odpisu wyroku wraz z uzasadnieniem
zażalenie: 7 dni od ogłoszenia postanowienia (jeżeli ustawa nakazuje doręczenie – od
daty doręczenia)
niekiedy ustawa przewiduje termin 3-dniowy (np. na postanowienie o zachowaniu w
tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka)
➢
wniesienia go z zachowaniem odpowiedniej formy
na piśmie
przygotował: W.W. 175
musi odpowiadać rygorom pisma procesowego (art. 119 KPK)
treść środka:
wskazanie skarżonego rozstrzygnięcia lub ustalenia
wskazanie żądania (czego skarżący się domaga)
fakultatywnie: nowe fakty lub dowody
jeśli środek pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy lub pełnomocnika
dodatkowo:
•
wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygnięciu
•
uzasadnienie
brak spełnienia bezwzględnych wymogów środka odwoławczego (obligatoryjne
elementy) uniemożliwia nadanie biegu sprawie
apelacja dodatkowy wymóg: od wyroku sądu okręgowego, jeżeli nie pochodzi od
prokuratora albo pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym, musi być
sporządzona i podpisana przez adwokata
SKŁADANIE ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO
Środek odwoławczy składa się w sądzie (organie), który wydał zaskarżone orzeczenie. Tutaj
dochodzi do badania wymogów skuteczności. Prezes sądu może:
➢
przyjąć środek – decyzja niezaskarżalna
➢
odmówić jego przyjęcia – na odmowę służy zażalenie do sądu odwoławczego
Dodatkową kontrolę przeprowadza sąd (organ) odwoławczy, któremu przekazano przyjęty środek.
Sąd może pozostawić środek bez rozpoznania, gdy uzna, że przyjęto go bezzasadnie – zażalenie
służy do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego (jeżeli orzekał SN, to zażalenie nie
przysługuje).
Strona może złożyć pisemną odpowiedź na środek odwoławczy.
COFNIĘCIE ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO
Zasada: przyjęty środek odwoławczy może być przez skarżącego cofnięty – aż do wydania
rozstrzygnięcia w przedmiocie środka odwoławczego (brak limitu czasowego). Cofnięcie nie
wymaga tłumaczeni. Może nastąpić na piśmie lub ustnie do protokołu rozprawy apelacyjnej albo
posiedzenia.
Ograniczenie: środka odwoławczego wniesionego na korzyść oskarżonego nie można bez jego
zgody cofnąć. Ale oskarżony może cofnąć wniesiony na jego korzyść środek odwoławczy, chyba że
wniósł go oskarżyciel publiczny lub mamy do czynienia z obligatoryjną obroną.
Skutek cofnięcia → Cofnięty środek sąd odwoławczy pozostawia bez rozpoznania, chyba że
zachodzi jedna z przyczyn stanowiących (okoliczności te sąd odwoławczy bada z urzędu):
➢
bezwzględne powody odwoławcze
➢
rażącą niesprawiedliwość orzeczenia w ujęciu art. 440
Decyzja o postawieniu bez rozpoznania zawsze należy do sądu odwoławczego (nawet gdy cofnięcie
nastąpiło przed przekazaniem środka temu sądowi przez prezesa sądu I instancji).
GRANICE I KIERUNEK ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO
Sąd (organ) odwoławczy rozpoznaje sprawę w granicach środka odwoławczego.
przygotował: W.W. 176
Granice środka odwoławczego wyznaczane są przez granice zaskarżenia:
➢
zakres, w jakim zaskarżono dane orzeczenie lub zarządzenie - w całości lub w części, samo
uzasadnienie orzeczenia
➢
przedmiotowe
określa je skarżący poprzez wskazanie skarżonego rozstrzygnięcia / ustalenia
➢
podmiotowe
dotyczą postępowań, w których orzeczenie zawiera rozstrzygnięcia dotyczące więcej niż
jednej osoby
wyznaczane przez osobę, której środek odwoławczy dotyczy (złożenie środka przez
kilku z wielu współoskarżonych oznacza, że sąd odwoławczy rozpatruje jedynie te
rozstrzygnięcia zaskarżonego orzeczenia, które dotyczą skarżących)
Orzekanie przez sąd odwoławczy poza granicami zaskarżenia możliwe jest wtedy, gdy ustawa to
przewiduje:
➢
orzekanie poza granicami przedmiotowymi
przy bezwzględnych powodach uchylenia orzeczenia
w razie rażacej niesprawiedliwości orzeczenia – utrzymanie orzeczenia byłoby rażąco
niesprawiedliwe, a zaskarżono je tylko w części
w razie potrzeby poprawienia jedynie błędnej kwalifikacji prawnej czynu (gdy nie wiąże
się to ze zmianami w ustaleniach faktycznych)
➢
orzekanie poza granicami podmiotowymi
sąd odwoławczy uchyla lub zmienia orzeczenie na korzyść współoskarżonych, choćby
nie wnieśli oni środka odwoławczego, jeżeli uchylił orzeczenie lub zmienił je na korzyść
oskarżonego, którego środek ten dotyczył, gdy te same względy przemawiają za
uchyleniem lub zmianą na rzecz tamtych (muszą być to względy tożsame z względami
nakazującymi uchylić lub zmienić orzeczenie na korzyść skarżącego)
Ale zakres orzekania sądu odwoławczego dodatkowo wyznaczany jest jeszcze przez:
➢
podniesione zarzuty
sąd (organ odwoławczy) obowiązany jest rozważyć wszystkie zarzuty podane w środku
odwoławczym – chyba że ustawa stanowi inaczej
ale sąd może ograniczyć rozpoznanie środka tylko do poszczególnych uchybień
podniesionych przez strony albo podlegających uwzględnieniu z urzędu, jeżeli
rozpoznanie w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a
rozpoznanie pozostałych uchybień byłoby przedwczesne lub bezprzedmiotowe
np. jedna jedna ze stron podnosi zarzuty będące względnymi przyczynami
odwoławczymi, a druga będące bezwzględnymi przyczynami – rozpoznanie
bezwzględnych czyni rozpoznanie pozostałych bezprzedmiotowym
wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygnięciu wymagane jest jedynie przy środku
składanym przez oskarżyciela publicznego, obrońcę lub pełnomocnika
mogą być w dalszym toku postępowania modyfikowane i uzupełniane, ale nie mogą w
ten sposób poszerzać pola kontroli odwoławczej po terminie do wniesienia środka –
muszą mieścić się w granicach do wniesienia środka (nie dotyczy zarzutów, które sąd
powinien i tak uwzględnić niezależnie od tych granic)
bardzo ograniczają możliwość orzekania przy środku na niekorzyść: sąd może orzec na
niekorzyść, ale tylko, jeśli stwierdzi zaistnienie uchybień podniesionych w środku lub
uwzględnianych z urzędu
➢
kierunek środka odwoławczego
przygotował: W.W. 177
to stosunek tego środka do interesów procesowych oskarżonego
środek wniesiony na korzyść oskarżonego
środek wniesiony na niekorzyść oskarżonego
środek obojętny dla oskarżonego: wnoszony przez osobę zobowiązaną do zwrotu
korzyści Skarbowi Państwa
➢
zakaz reformationis in peius
sąd odwoławczy może orzec na niekorzyść oskarżonego tylko wtedy, gdy wniesiono
środek odwoławczy na niekorzyść (zakaz pogarszania sytuacji prawnej oskarżonego)
zakaz nie obowiązuje przy:
skazaniu z nadzwyczajnym złagodzeniem odpowiedzialności (chyba że oskarżony
odwołał swoje wyjaśnienia lub zeznania)
skazaniu na wniosek oskarżyciela (chyba, że środek odwoławczy wniesiono na
korzyść oskarżonego, zaskarżając rozstrzygnięcie co do winy lub co do kary lub
środka karnego, objęte uprzednim porozumieniem)
skazaniu na wniosek oskarżonego (chyba, że środek odwoławczy wniesiono na
korzyść oskarżonego, zaskarżając rozstrzygnięcie co do winy lub co do kary lub
środka karnego, objęte uprzednim porozumieniem)
wyłączenia zakazu nie stosuje się, jeżeli sąd odwoławczy stwierdzi przy środku
odwoławczym uchybienia z art. 439 § 1 KPK (bezwzględne przyczyny odwoławcze)
SN koryguje to rozwiązanie, mówiąc, że nie chodzi tylko o bezwzględne przyczyny
odwoławcze, ale ogólnie o niezgodność z prawem zaskarżonego orzeczenia
zakaz wiąże również sąd, który rozpoznaje ponownie sprawę po uchyleniu zaskarżonego
orzeczenia – sąd może wydać orzeczenie surowsze niż uchylone tylko wtedy, gdy
orzeczenie było zaskarżone na niekorzyść oskarżonego
zakaz obowiązuje także w postępowaniu zażaleniowym, również w ramach
postępowania przygotowawczego
➢
reguły ne peius (art. 454 KPK)
ograniczają merytoryczne orzekanie sądu odwoławczego przy istnieniu środka na
niekorzyść
sąd odwoławczy, rozpoznając środek na niekorzyść oskarżonego:
nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony w I instancji lub co do
którego w I instancji umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie
nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie kary dożywotniego pozbawienia
wolności
•
w razie istnienie takiej potrzeby sąd uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje
sprawę do ponownego rozpoznania
może orzec surowszą karę pozbawienia wolności jedynie wtedy, gdy nie zmienia
ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego wyroku
PRZYCZYNY ODWOŁAWCZE
Przyczyny odwoławcze to uchybienia, których stwierdzenie przez sąd (organ) odwoławczy
powoduje określone konsekwencje procesowe w stosunku do zaskarżonego orzeczenia – uchylenie
lub zmianę tego orzeczenia.
Wyróżniamy:
➢
względne przyczyny odwoławcze
przygotował: W.W. 178
mogą spowodować uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia (zarządzenia) jedynie
wtedy, gdy uchybienie to mogło mieć wpływ na jego treść – istnieje związek między
treścią orzeczenia, a danym uchybieniem
wywołują skutek tylko w razie podniesienia ich przez skarżącego w środku
odwoławczym i w granicach zaskarżenia – poza granicami mogą wywoływać skutek w
razie zaistnienia tzw. rażącej niesprawiedliwości
poszczególne przyczyny:
obraza przepisów prawa materialnego
•
błędna wykładnia przepisu
•
zastosowanie nieodpowiedniego przepisu
•
niezastosowanie przepisu, którego zastosowanie było obowiązkowe
•
skazanie za czyn, który nie wypełnia znamion czynu zabronionego
•
uniewinnienie, mimo że ustalony czyn spełnia wymogi przestępstwa
•
np. wymierzenie kary nieprzewidzianej w ogóle za dany czyn
obraza przepisów postępowania
– jeżeli mogła mieć wpływ na treść orzeczenia
•
zaniechanie określonych nakazów płynących z przepisów procesowych (np.
nieodczytania protokołów poprzednich zeznań mimo wyraźnej odmienności
zeznań obecnych i poprzednich)
•
działanie sprzeczne z zakazami prawa procesowego (np. odczytanie
oskarżonemu jego uprzednich zeznań złożonych w charakterze świadka)
•
naruszenie przepisów dot. samego orzekania, konstruowania orzeczenia (np.
sprzeczność między treścią wyroku, a jego uzasadnieniem)
błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia
– jeżeli mógł
mieć wpływ na treść orzeczenia
•
wynik nieprzestrzegania dyrektyw obowiązujących przy ocenie dowodów (np.
błąd logiczny w rozumowaniu)
rażąca niewspółmierność kary lub niesłuszne zastosowanie albo niezastosowanie
środka zabezpieczającego lub innego środka
kwestia wątpliwa: nowe fakty i dowody
•
kodeks nie wskazuje ich jako odrębnej przyczyny odwoławczej
•
ale wskazanie nowego dowodu powinno spowodować przeprowadzenie go przez
sąd odwoławczy, co w konsekwencji może prowadzić do zmiany orzeczenia lub
jego uchylenia
➢
bezwzględne przyczyny odwoławcze
uchybienia, które uznaje się za tak istotne, że bez względu na ich wpływ na treść
orzeczenia powodują zawsze uchylenie zaskarżonego orzeczenia (nigdy jego zmianę)
uchylenie z powodów z art. 439 § 1 pkt 9 – 11 może nastąpić tylko na korzyść
oskarżonego
uchylenie może nastąpić na posiedzeniu
w posiedzeniu mają prawo wziąć udział strony, obrońcy i pełnomocnicy
sąd może zarządzić sprowadzenie na posiedzenie oskarżonego pozbawionego
wolności
w wyniku uchylenia sąd (organ) odwoławczy umarza postępowanie lub przekazuje
sprawę do ponowne rozpoznania
sąd (organ) odwoławczy uwzględnia je z urzędu również poza przedmiotowymi
granicami zaskarżenia i niezależnie od podniesionych zarzutów, w tym nawet po
cofnięciu środka odwoławczego
przygotował: W.W. 179
przyczyn nie można interpretować rozszerzająco
poszczególne przyczyny:
udział w wydaniu orzeczenia osoby podlegającej wyłączeniu z mocy prawa
•
orzekanie mimo podstaw do wyłącznie na wniosek stanowi względną przyczynę
odwoławczą
udział w wydaniu orzeczenia osoby nieuprawnionej lub niezdolnej do orzekania
•
osoba nieuprawniona do orzekania to taka, która
•
nie ma w ogóle uprawnień orzeczniczych
•
nie ma uprawnień do orzekania w danej sprawie
•
osoba niezdolna do orzekania to taka, która jest uprawniona do orzekania, ale
faktycznie niezdolna do tego ze względu na stan zdrowia
orzekanie przy nienależytej obsadzie sądu
•
orzekanie w składzie nieprzewidzianym dla tego typu sprawy lub dla danego
postępowania (np. trzech sędziów w sprawie o czyn zagrożony karą
dożywotniego pozbawienia wolności)
orzekanie w sytuacji, gdy którykolwiek z członków składu nie był obecny na całej
rozprawie
•
zmiana składu podczas przerwy lub odroczenia zmusza do prowadzenia
rozprawy od początku
orzekanie przez sąd powszechny w sprawie należącej do właściwości sądu
szczególnego lub przez sąd szczególny w sprawie należącej do właściwości sądu
powszechnego
orzekanie przez sąd niższego rzędu w sprawie należącej do właściwości sądu
wyższego rzędu
orzeczenie kary, środka karnego lub środka zabezpieczającego nieznanych ustawie
wydanie orzeczenia z naruszeniem zasady większości głosów
sytuacja, gdy orzeczenie nie zostało podpisane przez którąkolwiek z osób biorących
udział w jego wydaniu
zaistnienie sprzeczności w treści orzeczenia, uniemożliwiającej jego wykonanie
•
chodzi o sprzeczność w samej treści orzeczenia – między zawartymi tam
rozstrzygnięciami (nie o sprzeczność między treścią orzeczenia na piśmie, a
orzeczeniem ogłoszonym, czy sprzeczność między orzeczeniem, a jego
uzasadnieniem – takie sytuacje to obraza przepisów postępowania, względna
przyczyna odwoławcza)
wydanie orzeczenia, mimo że postępowanie karne co do tego samego czynu tej
samej osoby zostało już prawomocnie zakończone
•
naruszenie przesłanki rei iudicate z art. 17 § 1 pkt 7
orzekanie mimo okoliczności wyłączających postępowanie, określonych w art. 17 §
1 pkt 5, 6 i 8 – 11
•
orzekanie mimo ujemnych formalnych przesłanek procesowych:
•
śmierć oskarżonego
•
przedawnienie karalności
•
niepodleganie oskarżonego orzecznictwu sądów polskich
•
brak skargi uprawnionego oskarżyciela albo wymaganego zezwolenia na
ściganie lub wniosku o ściganie
•
inna okoliczność wyłączająca postępowanie (np. abolicja)
nieposiadanie przez oskarżonego w postępowaniu sądowym obrońcy w wypadkach
obrony obligatoryjnej
przygotował: W.W. 180
•
przyczyną odwoławczą nie będzie brak takiego obrońcy w postępowaniu
przygotowawczym
orzekanie w sytuacjach, gdy obrońca nie brał udziału w czynnościach, w których
jego udział jest obowiązkowy
•
przy obronie niezbędnej z przyczyn wskazanych w art. 79 § 1 i 2 udział obrońcy
jest obowiązkowy:
•
w rozprawie – również w apelacyjnej
•
w posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział podejrzanego
•
posiedzenie w przedmiocie warunkowego umorzenia – jeżeli prezes lub
sąd tak zarządzą
•
posiedzenie w przedmiocie skazania bez rozprawy – jeżeli prezes lub sąd
tak zarządzą
•
posiedzenie w przedmiocie umorzenia postępowania z powodu
niepoczytalności oskarżonego i zastosowania środka zabezpieczającego
•
przy obronie obowiązkowej z przyczyn wskazanych w art. 80 udział obrońcy jest
obowiązkowy:
•
w rozprawie głównej i apelacyjnej
rozpoznawanie sprawy pod nieobecność oskarżonego, gdy jego obecność była
obowiązkowa
•
obojętne, czy nieobecność była usprawiedliwiona, nieusprawiedliwiona, odnosiła
się do całej czynności, czy tylko jej części
•
obowiązkowa obecność oskarżonego przewidziana jest w odniesieniu do
rozprawy, ale w określonych sytuacjach możliwe jest jej prowadzenie bez
udziału oskarżonego
Rażąca niesprawiedliwość orzeczenia → Nie jest samodzielną przyczyną odwoławczą. Jeżeli
utrzymanie orzeczenia byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono zmianie na korzyść
oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów.
Zastosowanie tej instytucji (art. 440 KPK) jest możliwe, jeżeli:
➢
orzeczenie zostanie zaskarżone, ale jedynie w części lub w całości, ale przy podniesieniu
zarzutów jedynie odnośnie do niektórych rozstrzygnięć
➢
w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów nie ma uchybień, które mogłyby
spowodować uchylenie orzeczenia
➢
brak jest poza granicami zaskarżenia i zarzutów uchybień o charakterze bezwzględnych
przyczyn odwoławczych
➢
uchybienia o charakterze względnych przyczyn odwoławczych stwierdzono poza granicami
zaskarżenia i podniesionymi zarzutami
➢
stwierdzono uchybienia są tego rodzaju, że utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco
niesprawiedliwe, czy naruszałoby społeczne poczucie sprawiedliwości
RODZAJE ROZSTRZYGNIĘĆ ORGANU ODWOŁAWCZEGO
Trzy możliwe rodzaje rozstrzygnięć po rozpoznaniu środka odwoławczego:
➢
utrzymanie zaskarżonego orzeczenia w mocy
w razie uznania środka odwoławczego za bezzasadny – niestwierdzenie uchybień jakie
zarzucano orzeczeniu, ani innych uchybień uwzględnianych z urzędu
➢
zmiana zaskarżonego orzeczenia w całości lub w części
przygotował: W.W. 181
w razie stwierdzenia uchybień podniesionych przez skarżącego lub badanych z urzędu
(przy bezwzględnych przyczynach odwoławczych zawsze tylko uchylenie, przy
względnych możliwe zarówno uchylenie, jak i zmiana)
polega na orzekaniu odmiennie co do istoty – możliwa tylko wtedy, gdy pozwalają na to
zebrane dowody
➢
uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości lub w części
w razie stwierdzenia uchybień podniesionych przez skarżącego lub badanych z urzędu
(przy bezwzględnych przyczynach odwoławczych zawsze tylko uchylenie, przy
względnych możliwe zarówno uchylenie, jak i zmiana – uchylenie, gdy sąd stwierdza
względne przyczyny, ale zebrane dowody nie pozwalają na odmienne orzeczenie co do
istoty )
zasada: pociąga za sobą konieczność wydania rozstrzygnięcia następczego:
umorzenie postępowania
przekazanie sprawy do ponowne rozpoznania
•
sąd I instancji orzeka w takich granicach, w jakich nastąpiło przekazanie
•
uchylenie wyroku tylko w zakresie rozstrzygnięcia o karze lub innym środku
karnym nie stoi na przeszkodzie uniewinnieniu oskarżonego lub umorzeniu
postępowania
•
sąd jest związany wskazaniami sądu odwoławczego co do dalszego
postępowania i poglądami co do interpretacji określonych norm prawnych
•
inne wskazania są niedopuszczalne, a gdyby zaistniały – nie wiążą sądu
wyjątek: uchylenie jedynie wadliwego rozstrzygnięcia zawartego w orzeczeniu (np. co
do orzeczonego środka karnego) – nie ma wtedy potrzeba przekazywania sprawy do
ponownego rozpoznania
rozstrzygnięcie następcze nie zawsze musi towarzyszyć rozpoznawaniu zażalenia i
uchylaniu w jego wyniku postanowienia, czy zarządzenia
Forma rozstrzygnięcia → Uzależniona od rodzaju środka, który rozpoznawano:
➢
zażalenie – postanowienie
➢
apelacja – wyrok lub postanowienie (postanowienie, gdy apelacja odnosiła się tylko do
uzasadnienia)
Pozostawienie bez rozpoznania → Możliwe jest wydanie postanowienia o pozostawieniu środka
odwoławczego bez rozpoznania:
➢
gdy środek skutecznie cofnięto
➢
gdy środek został niesłusznie przyjęty, mimo że pochodził od osoby nieuprawnionej lub był
niedopuszczalny albo mimo uchybienia terminowi jego złożenia bądź po bezzasadnym
przywróceniu takiego terminu
Stosowanie art. 397 → Sąd odwoławczy przed wydaniem orzeczenia odwoławczego może
zastosować art. 397 KPK – może w ramach uzupełnianego postępowania dowodowego odroczyć
lub przerwać rozprawę i żądać od prokuratora, w określonym przez sąd terminie, dostrzeżonych
dopiero przez sąd odwoławczy braków dowodowych, a gdyby ich nie przedstawiono –
rozstrzygnąć, orzekając na korzyść oskarżonego, wątpliwości wynikające z tych braków.
Pytania prawne do SN → Jeżeli przy rozpoznawaniu środka odwoławczego wyłoni się
zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, sąd odwoławczy może odroczyć
rozpoznanie sprawy i przekazać zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu.
przygotował: W.W. 182
Zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy to kwestia prawna dotycząca norm
niejasno sformułowanych, rozbieżnie interpretowanych w piśmiennictwie i orzecznictwie –
wyjaśnienie SN może mieć znaczenie dla kształtowania orzecznictwa.
Uchwała SN może dotyczyć tylko kwestii ogólnych – nie może odnosić się do stanu faktycznego.
Uchwała taka jest wiążąca dla wszystkich sądów orzekających w danej sprawie.
Otrzymawszy pytanie, SN może też:
➢
przekazać zagadnienie powiększonemu składowi tego sądu
➢
przejąć sprawę w ogóle do swego rozpoznania – stanie się tym samym sądem odwoławczym
Pytanie prejudycjalne → Sąd, którego orzeczenie nie podlega zaskarżeniu – sąd odwoławczy w
przypadku ograniczenia przy wnoszeniu kasacji – jest zobowiązany wystąpić do TSUE z pytaniem
prejudycjalnym odnośnie do wykładni lub ważności prawa wspólnotowego, zgodności prawa
polskiego z tym prawem, gdy:
➢
kwestia ta zawisła przed tym sądem
➢
rozumienie lub zakres stosowania normy wspólnotowej budzi racjonalne wątpliwości
➢
rozstrzygnięcie normy jest konieczne dla rozstrzygnięcia danej sprawy
Inny sąd – taki, którego orzeczenia podlegają zaskarżeniu – nie ma obowiązku występować z takim
pytaniem, ale może to zrobić.
Orzeczenie ETS jest wiążące dla sądu, który wystąpił z pytaniem.
APELACJA I POSTĘPOWANIA APELACYJNE
Apelacja służy od wyroku sądu wydanego w I instancji, z wyjątkiem wyroku nakazowego, od
którego przysługuje sprzeciw:
➢
stronom
➢
osobie zobowiązanej do zwrotu korzyści Skarbowi Państwa
➢
podmiotowi zbiorowemu, który wstąpił jako quasi-strona do procesu
➢
pokrzywdzonemu z racji samego pokrzywdzenia – gdy chodzi o wydany na posiedzeniu
przez rozprawą wyrok warunkowo umarzający postępowanie
W apelacji można również podnosić zarzuty, które nie stanowiły lub nie mogły stanowić
przedmiotu zażalenia.
Warunek wniesienia: dysponowanie doręczonym przez sąd wyrokiem z uzasadnieniem.
Strona musi zatem wystąpić z wnioskiem o sporządzenie na piśmie i doręczenie jej uzasadnienia
wraz z wyrokiem – bo nie doręcza się uzasadnienia z urzędu. Na wystąpienie z takim wnioskiem
ma 7 dni od daty ogłoszenia wyroku (oskarżony pozbawiony wolności, nieobecny przy ogłaszaniu
wyroku, nie mający obrońcy też ma 7 dni, ale od doręczenia mu z urzędu samego wyroku).
Termin na wniesienie: 14 dni od daty doręczenia uzasadnienia (w trybie przyspieszonym 7 dni).
Jeżeli w terminie przewidzianym do złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku uprawniony zamiast
takiego wniosku składa od razu apelację, to wywołuje ona podwójny skutek: traktowana jest jako
wniosek o uzasadnienie wyroku, a następnie, po doręczeniu tego uzasadnienia uprawnionemu,
przygotował: W.W. 183
może on uzupełnić apelację w terminie 14 dni od otrzymania uzasadnienia lub nie czynić żadnego
kroku, a wówczas apelacja uprzednio złożona podlega rozpoznaniu jako środek odwoławczy od
wyroku.
Do kogo się wnosi: do sądu, który wydał zaskarżony wyrok
Forma: na piśmie. Jeżeli od wyroku sądu okręgowego – przymus adwokacki: sporządzona i
podpisana przez adwokata (chyba że pochodzi od prokuratora lub radcy prawnego, gdy jest ono
pełnomocnikiem strony).
Do apelacji sporządzonej przez prokuratora, obrońcę lub pełnomocnika dołącza się odpowiednią
liczbę odpisów dla stron przeciwnych; do apelacji wnoszonej do sądu apelacyjnego dołącza się
dodatkowo jeden odpis.
Przyjęcie apelacji: O przyjęciu zawiadamia się:
➢
prokuratora
➢
obrońców
➢
pełnomocników
➢
strony – strona może wnieść odpowiedź na apelację
Akta przekazuje się niezwłocznie sądowi odwoławczemu.
Rozpoznanie apelacji → Zasada: na rozprawie. W wypadkach wskazanych w ustawie – na
posiedzeniu.
W postępowaniu apelacyjnym stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu przed sądem I
instancji, o ile przepisy rozdziału o apelacji nie stanowią inaczej.
W rozprawie obowiązkowo uczestniczą:
➢
prokurator
➢
obrońca niezbędny – w wypadkach gdy obrona formalna jest obowiązkowa z przyczyn
wynikających z art. 79 i 80
➢
strony i pełnomocnicy – gdy prezes lub sąd uznają to za konieczne
Jeżeli udział obrońcy, stron i ich pełnomocników nie jest obowiązkowy, niestawiennictwo ich –
jeśli byli prawidłowo powiadomieni – nie tamuje rozprawy. W przypadku braku potwierdzenia
zawiadomienia osoby uprawnionej do udziału w rozprawie, konieczne jest odroczenie rozprawy.
Obecność oskarżonego pozbawionego wolności: sąd odwoławczy zarządza jego sprowadzenie tylko
na jego wniosek – chyba że mimo to uzna za wystarczającą obecność jego obrońcy. Jeżeli
oskarżony nie ma obrońcy, a sąd mimo żądania nie sprowadza go na rozprawę, musi wyznaczyć mu
obrońcę z urzędu dla postępowania odwoławczego.
Sprowadzenie powinno nastąpić zawsze, gdy na rozprawie będą przeprowadzana dowody
uzupełniające / rozważane kwestie dotyczące ustaleń faktycznych.
Rozpoczęcie rozprawy → Rozprawa rozpoczyna się przez wywołanie sprawy. Przewód
sądowy rozpoczyna ustne sprawozdanie sędziego sprawozdawcy – przebieg i wyniki
dotychczasowego postępowania, w szczególności treść zaskarżonego wyroku, zarzuty i wnioski
apelacyjne, kwestie wymagające rozstrzygnięcia z urzędu.
przygotował: W.W. 184
Dowody → Sąd odwoławczy nie może przeprowadzać postępowania dowodowego co do
istoty sprawy.
Ale w wyjątkowych przypadkach może uznać potrzebę uzupełniania przewodu sądowego i
przeprowadzić określony dowód bezpośrednio na rozprawie. Taki dowód może być też
dopuszczony przed rozprawą.
Zatem przeprowadzenie pojedynczych dowodów co do istoty sprawy jest możliwe, ale ma charakter
wyjątkowy:
➢
nie może prowadzić do przeprowadzania na nowo przewodu sądowego
➢
musi przyczyniać się do przyspieszenia postępowania w danej sprawie
Jeżeli warunki te nie są spełnione, sąd w razie potrzeby uzupełniania postępowania dowodowego,
powinien uchylić wyrok i przekazać sprawę do ponowne rozpoznania.
Orzekanie → Sąd apelacyjny orzeka wyrokiem, jeżeli:
➢
utrzymuje w mocy
➢
uchyla
➢
zmienia wyrok sądu I instancji.
Wydaje postanowienie, jeżeli:
➢
pozostawia apelacją bez rozpoznania
➢
rozpoznaje apelację, ale jedynie od uzasadnienia wyroku
Uzasadnienie: co do zasady z urzędu, w terminie 14 dni. Sprawa zawiła – termin może być
przedłużony na czas oznaczony przez prezesa sądu. W uzasadnieniu sąd powinien ustosunkować się
do każdego z podniesionych zarzutów.
Wyjątek: uzasadnienie na żądanie strony – gdy apelację uznano za oczywiście bezzasadną i
wskazano na to bezpośrednio w treści orzeczenia o utrzymaniu w mocy zaskarżonego wyroku. Jeśli
było votum separatum, uzasadnienie i tak musi być.
ZAŻALENIE I POSTĘPOWANIE ZAŻALENIOWE
Zażalenie jest środkiem odwoławczym służącym do zaskarżania postanowień, zarządzeń i innych
niż decyzje procesowe czynności.
Służy na:
➢
wszelkie postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku – chyba że ustawa stanowi
inaczej
➢
wszelkie postanowienia co do środka zabezpieczającego
➢
inne postanowienia w wypadkach przewidzianych w ustawie (gdy przepis szczególny tak
stanowi)
➢
zarządzenia odpowiadające powyższym wymogom
➢
w postępowaniu przygotowawczym na wszelkie postanowienia i zarządzenia, ale wyłącznie
w postępowaniu przygotowawczym – tylko w odniesieniu do osób niebędących stronami,
gdy naruszają one ich prawa lub interesy
➢
czynności lub zaniechania czynności w wypadkach przewidzianych w ustawie
np. na zatrzymanie
przygotował: W.W. 185
Komu służy:
➢
stronom – chyba że ustawa stanowi inaczej
➢
osobie, której postanowienie, zarządzenie lub czynność bezpośrednio dotyczy – chyba że
ustawa stanowi inaczej
Termin do wniesienia: 7 dni od daty ogłoszenia (lub doręczenia jeżeli ustawa nakazuje doręczyć); 3
dni na postanowienie w kwestii anonimizacji świadka i jej uchylenia oraz na postanowienie w
przedmiocie przekazania w trybie ENA
Do kogo się wnosi: do organu, który wydał zaskarżoną decyzję
Suspensywność: środek względnie suspensywny – złożenie nie wstrzymuje wykonania
zaskarżonego orzeczenia (chyba że ustawa stanowi inaczej, np. zażalenie na karę porządkową
aresztowania). Ale sąd (organ), który wydał zaskarżone postanowienie, jak i sąd (organ)
odwoławczy mogą wstrzymać wykonanie zaskarżonego postanowienia.
Dewolutywność: środek względnie dewolutywny – złożenie nie musi przenosić sprawy do wyższej
instancji. Sąd, na którego postanowienia złożono zażalenie, może je uwzględnić, jeżeli orzeka w
tym samym składzie – w innych wypadkach prezes sądu przekazuje zażalenie uprawnionemu do
rozpoznania zażalenia.
Rozpoznanie zażalenia → Na posiedzeniu. Strony, obrońcy i pełnomocnicy oraz inni
zainteresowani uczestnicy mają prawo wziąć udział w posiedzeniu, jeżeli sąd odwoławczy
rozpoznaje zażalenie:
➢
na postanowienie kończące postępowanie
➢
na postanowienie o zatrzymaniu
➢
na postanowienie, przy wydawaniu którego w I instancji podmiotom tym przysługiwało
prawo do udziału w posiedzeniu sądu
prawo do udziału w posiedzeniu w I instancji przysługuje w odniesieniu do posiedzeń:
poprzedzających zastosowanie środka zapobiegawczego oraz przedłużenia
stosowania tymczasowego aresztowania
w kwestii przepadku przedmiotu poręczenia i w przedmiocie odtworzenia akt
przewidzianych w art. 339 § 1 i 3 pkt 1,2, 6
w kwestii umorzenia i zastosowania środka zabezpieczającego
w kwestii uzupełnienia wyroku o pewne rozstrzygnięcia
w kwestii wznowienia prawomocnie zakończonego procesu, o ile prezes sądu lub
sąd tak postanowią
w kwestii podjęcia postępowania warunkowo umorzonego
w przedmiocie wniosku państwa obcego o ekstradycję
w przedmiocie przejęcia skazanego oraz ustalenia dla przejętego kwalifikacji
prawnej, kary i środka wychowawczego lub poprawczego wg prawa polskiego
w przedmiocie przekazania skazanego cudzoziemca
w przedmiocie wykonania europejskiego nakazu aresztowania i tymczasowego
aresztowania w związku z nim
w przedmiocie wykonania w kraju, na wniosek innego państwa UE, orzeczonych
tam kar i środków o charakterze pieniężnym lub przepadku
krąg podmiotów uprawnionych do udziału w powyższych posiedzeniach określa
każdorazowo przepis szczególny
przygotował: W.W. 186
Przy rozpatrywaniu innych zażaleń sąd odwoławczy może zezwolić stronom, obrońcy,
pełnomocnikowi na wzięcie udziału w posiedzeniu.
Udział oskarżonego: jeżeli oskarżony pozbawiony jest wolności, sprowadza się go na posiedzenie
na zasadach wskazanych w art. 451, ale tylko wtedy, gdy przedmiotem rozpoznania jest zażalenie
na postępowanie kończące postępowanie lub na zatrzymanie.
Zażalenia w postępowaniu przygotowawczym: Organem odwoławczym od zaskarżalnych
rozstrzygnięć prokuratora jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy – chyba że ustawa stanowi
inaczej:
➢
organem pozostaje sąd, ale inny niż właściwy do rozpoznania sprawy
np. zażalenie na prokuratorskie postanowienie w przedmiocie zabezpieczenia służy do
sądu rejonowego miejsca prowadzenia postępowania
➢
organem odwoławczym jest nie sąd, lecz prokurator nadrzędny nad tym, który wydał
zaskarżone orzeczenie
np. zażalenie na umorzenie postępowania przygotowawczego z uwagi na
prywatnoskargowy charakter czynu i brak interesu społecznego w ściganiu go z urzędu
➢
organem odwoławczym jest prokurator bezpośrednio przełożony nad tym, który wydał
rozstrzygnięcie lub dokonał czynności
np. zażalenie na odmowę udostępnienia akt
➢
zażalenie wnosi się do prokuratora nadrzędnego lub właściwego do sprawowania nadzoru,
ale ten, jeżeli nie przychyla się do zażalenia, kieruje je do sądu właściwego do rozpoznania
sprawy
np. zażalenie na postanowienie w przedmiocie kosztów wydane w postępowaniu
przygotowawczym
Zażalenie na zarządzenie prezesa sądu: rozpatruje sąd odwoławczy (wyższy nad sądem, którego
prezes wydał zarządzenie)
Zażalenie na czynności lub zaniechania czynności: Uznając zasadność zażalenia, organ
odwoławczy stwierdza niezgodność czynności z prawem lub brak czynności i zarządza, co należy,
zwłaszcza w celu naprawienia skutków uchybienia oraz zapobieżenia podobnym uchybieniom w
przyszłości, a także podejmuje inne przewidziane w ustawie środki.
przygotował: W.W. 187
Postępowania szczególne
WIADOMOŚCI OGÓLNE
Postępowanie szczególne to taka odmiana postępowania, która zakłada rozstrzyganie kwestii
odpowiedzialności karnej w sposób istotnie różniący się w swym przebiegu od modelowego
rodzaju procesu.
Wyróżniamy:
➢
tryby szczególne pierwszego stopnia
pewne kwestie procesowe unormowane odmiennie, w pozostałych zakresie odesłanie do
przepisów trybu zasadniczego
poszczególne tryby:
tryb uproszczony
postępowanie karne skarbowe
➢
tryby szczególne drugiego stopnia
zawierają odstępstwa od postępowań szczególnych stopnia pierwszego, poza nimi
stosuje się normy trybu pierwszego stopnia, a w kwestiach tam nieuregulowanych –
przepisy trybu zasadniczego
poszczególne tryby:
postępowania nakazowe
postępowanie przyspieszone
postępowanie prywatnoskargowe
postępowanie w stosunku do nieobecnych w sprawach karnych skarbowych
Dopuszczalność postępowania karnego jest uzależniona od istnienia przesłanek warunkujących
proces. Przy postępowaniu szczególnym pierwszego stopnia muszą być spełnione przesłanki ogólne
+ przesłanki postępowania pierwszego stopnia (gdy brak tych drugich, postępowanie przybierze
postać zwyczajnego). Przy postępowaniu szczególym drugiego stopnia muszą być spełnione
przesłanki ogólne + przesłąnki postępowania pierwszego stopnia + przesłanki postępowania
drugiego stopnia (gdy brak tych ostatnich, postępowanie przybierze postać pierwszego stopnia i
dopiero gdy i tych również brak, postać postępowania zwyczajnego).
Podziały postępowań szczególnych:
➢
wg stosunku do formalizmu postępowania zwyczajnego
ekwiwalentne
formalizm nie odbiega w zdecydowany sposób od postępowania zwyczajnego
postępowanie karne skarbowe
zredukowane
ograniczony formalizm procesu
wszystkie tryby szczególne poza postępowaniem karnym skarbowym
wzbogacone
formalizm ulega poszerzeniu
obecnie brak takich postępowań
➢
wg czynnika powodującego wyodrębnienie danego postępowania szczególnego
postępowania wyodrębnione ze względu na czynniki przedmiotowe (obecnie wszystkie
tryby szczególne)
postępowania wyodrębnione ze względu na czynniki podmiotowe
przygotował: W.W. 188
➢
wg obowiązku sięgania po dany tryb szczególny
obligatoryjne
fakultatywne
postępowanie nakazowe – o stosowaniu decyduje sąd
tryb przyspieszony – zależy w dużej mierze od organu ścigania i ograniczenia się
przez niego do skróconego dochodzenia
➢
wg rodzaju aktu prawnego, który statuuje postępowanie
kodeksowe postępowania szczególnego
uproszczone
w sprawach z oskarżenia prywatnego
nakazowe
przyspieszone
pozakodeksowe postępowania szczególne
postępowania karne skarbowe
postępowanie wobec nieobecnych w sprawach karnych skarbowych
POSTĘPOWANIE UPROSZCZONE
Postępowanie szczególne pierwszego stopnia o charakterze zredukowanym.
W trybie uproszczonym sąd rozpoznaje sprawy, w których prowadzone było dochodzenie.
W postępowaniu uproszczonym, w roli oskarżyciela publicznego mogą wystąpić organy
nieprokuratorskie (uprawnienia wynikają z ustawy szczególnej albo rozporządzenia
wykonawczego):
➢
Inspekcja Handlowa
➢
Państwowa Inspekcja Sanitarna
➢
Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej
➢
urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej
➢
Straż Graniczna
➢
Straż Leśna
➢
Państwowa Straż Łowiecka
➢
Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych i organy gminy
Odmienności:
➢
odpis aktu oskarżenia można doręczyć oskarżonemu wraz z wezwaniem na rozprawę
tryb zwyczajny: najpierw przesyła się odpis, wzywajac do składania wniosków
dowodowych, a dopiero po rozważeniu wniosków wzywa na rozprawę
➢
sąd rozpoznaje sprawę jednoosobowo (w I instancji z mocy prawa, w II po wydaniu
stosownego zarządzenia przez prezesa sądu / przewodniczącego wydziału)
➢
możliwe jest rozpoznanie na posiedzeniu wniosku oskarżonego o skazanie go bez
postępowania dowodowego, jeżeli wniosek złożno przed rozprawą
tryb zwykły: zawsze musi być wniosek skierowany na rozprawę
➢
stawiennictwo stron nie jest obowiązkowe
niestawiennictwo oskarżyciela: akt oskarżenia odczytuje protokolant
niestawiennictwo prawidłowo wezwanego oskarżonego: sąd może prowadzić
postępowanie bez niego, a gdy nie stawił się także obrońca – wydać wyrok zaoczny
jeżeli oskarżony usprawiedliwił swoją nieobecność i wnosił o odroczenie rozprawy –
rozprawę należy odroczyć
przygotował: W.W. 189
prowadząc rozprawę pod nieobecność, sąd powinien odczytać złożone przez niego
uprzednio wyjaśnienia (jeżeli takowych wyjaśnień brak, sąd może zarządzić
przesłuchanie oskarżonego w miejscu jego pobytu przez sędziego wyznaczonego lub
sąd wezwany)
a zatem sąd nie może orzekać zaocznie, gdy oskarżony nie składał uprzednio
wyjaśnień
➢
przerwanie rozprawy jedynie do 21 dni i niedopuszczalne odroczenie
tryb zwykły: przerwa do 35 dni, możliwe odroczenie
➢
możliwość prowadzenia w dalszym ciągu postępowania zwyczajnego jednoosobowo za
zgodą oskarżonego w przypadku ustalenia po rozpoczęciu przewodu sądowego, że sprawa
nie podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym
➢
możliwość wydania wyroku zaocznego
jeżeli na rozprawę, mimo prawidłowych wezwań, nie stawili się ani oskarżony, ani
obrońca, a sąd dysponuje wcześniejszymi wyjaśnieniami oskarżonego, które odczytał na
rozprawie
wyrok nie jest zaoczny, jeżeli w rozprawie uczestniczy obrońca albo gdy oskarżony po
złożeniu wyjaśnień opuścił salę rozpraw bez zezwolenia
wyrokiem zaocznym można:
orzec karę i środki karne
orzec środek zabezpieczający wyłącznie w postaci przepadku przedmiotów (żaden
inny)
uniewinnić oskarżonego
umorzyć proces
wyrok zaoczny doręcza się z urzędu oskarżonemu
w terminie 7 dni od doręczenie oskarżony może wnieść sprzeciw, w którym
usprawiedliwi swoją nieobecność
sąd podejmuje decyzje w postaci postanowienia, na które służy zażalenie
w razie uwzględnienia sprzeciwu sąd ponownie wyznacza rozprawę i w razie
stawienia się na nią oskarżonego wyrok zaoczny traci moc
•
jeżeli oskarżony się nie stawi się w sposób nieusprawiedliwiony, sąd zamyka
rozprawę, a wyrok zaoczny staje się automatycznie prawomocny – chyba że
zaskarżą go inne strony na zasadach ogólnych
•
jeżeli nieobecność jest usprawiedliwiona, sąd odracza rozprawę
•
jeżeli po zamknięciu rozprawy, wpływa wysłane wcześniej pismo
usprawiedliwiające nieobecność i wnoszące o odroczenie rozprawy, sąd
wyznacza nowy termin rozprawy
POSTĘPOWANIE W SPRAWACH Z OSKARŻENIA PRYWATNEGO
Postępowanie szczególne drugiego stopnia – stosuje się przepisy o postępowaniu uproszczonym,
ale KPK przewiduje też dodatkowe rozwiązania różniące to postępowanie od zwyczajnego.
Postępowania nie stosuje się, gdy sprawcą jest żołnierz – ściganie żołnierzy za przestępstwa
prywatnoskargowe normuje odrębnie art. 661 KPK.
Postępowanie z oskarżenia prywatnego może być wszczęte jedynie w sprawach o przestępstwa
przekazane do ścigania skargą prywatną przez przepisy Kodeksu Karnego lub innych ustaw:
➢
nieumyślne uszkodzenie ciała o charakterze innym niż powodujące ciężki uszczerbek na
zdrowiu
przygotował: W.W. 190
➢
lekkie uszkodzenie ciała (powodujące naruszenie narządów ciała lub rozstrój zdrowia na
czas nie dłuży niż 7 dni)
➢
zniesławienie
➢
zniewaga
➢
naruszenie nietykalności cielesnej
Wszczęcie postępowania → Następuje na podstawie:
➢
aktu oskarżenia wniesionego przez pokrzywdzoneg
prywatny akt oskarżenia może ograniczyć się do oznaczenia:
osoby oskarżonego
zarzucanego mu czynu
wskazania dowodów, na których opiera się oskarżenie
musi odpowiadać wymogom pisma procesowego (art. 119 KPK).
Podlega kontroli wstępnej na zasadach ogólnych i jeżeli nie spełnia wymogó
formalnych, zwracany jest pokrzywdzonemu do uzupełnienia
➢
skargi pokrzywdzonego złożonej Policji
skarga powinna spełniać wymogi aktu oskarżenia z art. 487 KPK, bo tak samo podlega
kontroli jak prywatny akt oskarżenia – Policja nie ma obowiązku uzupełniać skargi o
brakujące elementy, jest jedynie organem przekazującym skargę do sądu
po przyjęciu skargi Policja w razie potrzeby zabezpiecza dowody i przekazuje sprawę do
właściwego sądu
może być wycofana co czasu przekazania przez Policję do sądu
Sąd nie może odmówić wszczęcia postępowania karnego – samo złożenie prywatnego aktu
oskarżenia / przekazanie skargi przez Policję wszczyna postępowanie. Ale sąd może umorzyć
postępowanie jeszcze przed rozprawą, gdy w ramach kontroli wstępnej stwierdzi istnienie
przeszkód procesowych.
Czynności dochodzeniowe → Z założenia postępowanie przygotowawcze nie funkcjonuje w trybie
prywatnoskargowym. Ale sąd może zlecić Policji dokonanie określonych czynności dowodowych i
w toku tych czynności stosuje się odpowiednio przepisy o dochodzeniu w niezbędnym zakresie. Nie
jest to postępowanie przygotowawcze, a dochodzeniowe czynności dowodowe prowadzone w
ramach postępowania sądowego.
Rozpoznanie sprawy → Jednoosobowo – bo stosuje się przepisy o trybie uproszczonym.
Posiedzenie pojednawcze → Rozprawę zawsze poprzedza posiedzenie pojednawcze – gdy
postępowanie jest w ogóle dopuszczalne. Prowadzi je sędzia.
Rozpoczyna się wezwaniem stron do pojednania – w protokole należy zaznaczyć stanowisko stron
wobec tego wezwania. Strony mogą zawrzeć:
➢
pojednanie zwykłe
strony godzą się w danej sprawie karnej
postępowanie umarza się
protokół posiedzenia podpisują także strony
➢
pojednanie poszerzone
obejmuje inne sprawy z oskarżenia prywatnego, toczące się między tymi samymi
stronami
przygotował: W.W. 191
Pojednanie nie może być:
➢
warunkowe
➢
sprzeczne z prawem.
Może być połączone z ugodą – jej przedmiotem są roszczenie pozostające w związku z
oskarżeniem. Taka ugoda jest tytułem egzekucyjnym po nadaniu jej przez sąd klauzuli
wykonalności.
Skutki nieusprawiedliwionego niestawiennictwa na posiedzenie pojednawcze:
➢
oskarżony
: skierowanie sprawy na rozprawę główną
➢
oskarżyciel prywatny i jego pełnomocnik
: nieobecność traktowana jako odstąpienie od
oskarżenia i umorzenie postępowania
Postępowanie mediacyjne → Może zastępować posiedzenie pojednawcze. Sąd może wyznaczyć
stronom termin do przeprowadzenia mediacji:
➢
z własnej inicjatywy sądu za zgodą stron
➢
na wniosek stron
Sąd wskazuje instytucję / osobę godną zaufania, która przeprowadzi postępowanie. W toku
mediacji można pojednaniem objąć także inne sprawy z oskarżenia prywatnego między stronami.
Mediator przestawia sądowi pisemne sprawozdanie z przebiegu mediacji i jej wyników. Jeżeli
sprawozdanie wskazuje, że strony chcą się pojednać, sąd:
➢
wyznacza posiedzenie pomediacyjne
➢
w jego protokole pojednanie
➢
umarza postępowanie
Jeżeli strony w toku postępowania mediacyjnego, ustaliły także ugodę, to powinno do niej dojść
również na tym pomediacyjnym posiedzeniu – bo tylko ugoda zawarta na posiedzeniu stanowi tytuł
do egzekucji sądowej.
Do pojednania i ugody, mediacji, może dojść również podczas rozprawy. Wtedy sąd umarza
postępowanie wyrokiem.
Rozprawa → Jeżeli w toku posiedzenia pojednawczego lub mediacyjnego nie dochodzi do
pojednania, sprawę kieruję się na rozprawę główną, wyznaczając w miarę możności od razu jej
termin, chyba że zachodzi potrzeba skierowania sprawy na posiedzenie sądu w celu podjęcia innego
rozstrzygnięcia.
W razie skierowania na rozprawę, strony powinny zgłosić swe wnioski dowodowe, ale mogą zrobić
to również później.
Rozprawa toczy się jak w trybie uproszczonym. Zatem w razie nieusprawiedliwionej nieobecności
oskarżonego sąd może orzekać wyrokiem zaocznym – jeśli dysponuje wcześniej złożonymi przez
oskarżonego wyjaśnieniami.
Dorozumiane odstąpienie od oskarżenia → W razie nieusprawiedliwionego niestawienia się
na rozprawę oskarżyciela prywatnego i jego pełnomocnika, uważa się, że oskarżyciel odstąpił od
oskarżenia i umarza postępowanie (muszą się nie stawić i oskarżyciel, i pełnomocnik – obecność
samego pełnomocnika jest ok).
przygotował: W.W. 192
Wyraźne odstąpienie od oskarżenia → Poprzez złożenie oświadczenia na piśmie lub ustnie
do protokołu rozprawy / posiedzenia pojednawczego. Możliwe do prawomocnego zakończenia
postępowanie – również po wydaniu wyroku w I instancji, w tym w postępowaniu odwoławczym.
Skutkiem odstąpienia jest umorzenie postępowania. Ale na umorzenia wskutek odstąpienia po
rozpoczęciu przewodu sądowego potrzebna jest zgoda oskarżonego.
Oskarżenie wzajemne → Oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie
głównej wnieść przeciwko oskarżycielowi prywatnemu, będącemu pokrzywdzonym, wzajemny akt
oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn, pozostający w związku z czynem zarzuconym
temu oskarżonemu.
W takiej sytuacji każdy z oskarżycieli prywatnych ma jednocześnie status oskarżonego i składa
wyjaśnienia. Pierwszeństwo zadawania pytań i przemówień przysługuje temu z oskarżycieli, który
pierwszy wniósł akt oskarżenia (pierwszy składa wyjaśnienia wskazany oskarżony wskazany jako
oskarżony we wcześniejszym akcie oskarżenia). Po wyjaśnieniach oskarżonych sąd przeprowadza
dowody na zasadach ogólnych.
Oskarżenie wzajemne jest niedopuszczalne, jeżeli prokurator wcześniej wszczął postępowanie lub
przyłączył się do oskarżenia przeciwko danej osobie, zanim wytoczono oskarżenie wzajemne.
Sąd wyłącza oskarżenie przeciwne do odrębnego postępowania, gdy prokurator przyłączył się już
po wniesieniu oskarżenia wzajemnego do jednego z tych oskarżeń. Postępowanie objęte przez
prokuratora przestaje być prywatnoskargowym, toczy się z urzędy, a dotychczasowy oskarżyciel
prywatny staje się posiłkowym. Gdy prokurator odstąpi następnie od oskarżenia, to postępowanie
powraca w nurt prywatnoskargowy, ale nie jest już możliwe oskarżenie wzajemne.
Prokurator może też objąć oba oskarżenia wzajemne – wtedy całe postępowanie traci cechy
prywatnoskargowego, toczy się z urzędu, a każdy z oskarżonych korzysta w odpowiednim zakresie
z praw oskarżyciela posiłkowego. Jeżeli prokurator odstąpi następnie od obu oskarżeń, to proces
przeradza się w prywatnoskargowy, a oskarżyciele posiłkowy powracają do swoich ról sprzed
objęcia (oskarżenie wzajemne). Ale jeżeli prokurator odstąpi tylko od jednego z oskarżeń, to
oskarżenie przeciwne należy wyłączyć do odrębnego postępowania – tak jakby prokurator objął
tylko jedno z oskarżeń wzajemnych.
Odstąpienie od oskarżenia przez jednego z oskarżycieli → Powoduje umorzenie
postępowania tylko w części dotyczącej wniesionego przez niego oskarżenia. Zatem oskarżyciel
taki staje się ponownie tylko oskarżonym i może być skazany.
POSTĘPOWANIE NAKAZOWE
Tryb, w którym sąd orzeka bez rozprawy na podstawie materiałów zebranych w postępowaniu
przygotowawczym.
O zastosowaniu tego trybu decyduje wstępnie prezes sądu, który po zapoznaniu się z aktem
oskarżenia może skierować sprawę na posiedzenie sądu, gdy uznaje, że zachodzi możliwość
wydania wyroku nakazowego – oskarżyciel publiczny nie ma wpływ na decyzję sądu o wyborze
tego postępowania.
Dopuszczalność → Możliwe jedynie w sprawach o przestępstwa podlegające rozpoznaniu w trybie
przygotował: W.W. 193
uproszczonym. Przesłanki warunkujące ten tryb (dodatnie):
➢
uznanie w oparciu o materiał dowodowy dochodzenia, że prowadzenie rozprawy nie jest
konieczne
➢
dokonanie na podstawie tego materiału niewątpliwych ustaleń co do sprawstwa i winy
oskarżonego – okolicznoścczynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości
➢
uznanie, iż kara ograniczenia wolności lub grzywna w rozmiarach, jakie wolno orzekać w
tym trybie, będą wystarczającą reakcją prawną na czyn oskarżonego
Tryb nie może być stosowany (przesłanki ujemne):
➢
wobec osoby pozbawionej wolności w tej lub innej sprawie
➢
w sprawach o czyny ścigane z oskarżenia prywatnego
➢
gdy zachodzą okoliczności skutkujące obowiązkową obroną w toku całego procesu
Ograniczenia w stosowaniu kar → W postępowaniu nakazowym można orzec:
➢
karę ograniczenia wolności w pełnym jej rozmiarze
➢
grzywnę do 100 stawek dziennych lub do 200 000 zł (tam, gdzie ustawa nie operuje
systemem stawek dziennych)
➢
środek karny przewidziany przy naruszonym przepisie – obok kary
➢
kwestia powództwa cywilnego: uwzględnienie w całości albo pozostawienie bez
rozpoznania (nie można uwzględnić w części)
Wyłączone jest stosowanie kary pozbawienia wolności.
Orzekanie → Na posiedzeniu, jednoosobowo. Udział stron w posiedzeniu wykluczony.
Wyrok nakazowy – zawsze charakter skazujący. Powinien zawierać:
➢
oznaczenie sądu i sędziego, który go wydał
➢
datę wydania wyroku
➢
imię, nazwisko i dane określające tożsamość oskarżonego
➢
dokładne określenie czynu przypisanego przez sąd oskarżonemu
można przypisać tylko taki czyn, jaki występuje w akcie oskarżenia – sąd nie może
modyfikować opisu, ani kwalifikacji czynu zarzucanego przez oskarżyciela (gdyby taka
potrzeba zachodziła, to tryb uproszczony)
➢
wymiar kary i inne niezbędne rozstrzygnięcia (np. o przepadku)
Wyrok może nie zawierać uzasadnienia.
Odpis doręcza się:
➢
oskarżycielowi
➢
oskarżonemu i jego obrońcy – wraz z odpisem aktu oskarżenia
➢
prokuratorowi
Prawomocność wyroku nakazowego: gdy nie zostanie złożony sprzeciw, sprzeciw zostanie cofnięty.
Prawomocny wyrok nakazowy może być wruszony w trybie wznowienia postępowania i kasacji
(ale kasacja w stosunku do wyroku nakazowego nie przysługuje stronom, a jedynie Prokuratorowi
Generalnemu, RPO i RPDz).
Sprzeciw → Wyrok nakazowy może być zaskarżony jedynie sprzeciwem, który przysługuje:
➢
oskarżonemu
➢
oskarżycielowi i jego obrońcy
przygotował: W.W. 194
Termin na wniesienie: 7 dni od daty doręczenia wyroku (zawity)
Do kogo: sąd, który wyrok nakazowy wydał
Wymogi formalne: jedynie pisma procesowego (art. 119 KPK)
Możliwość odmowy przyjęcia: wniesienie po terminie lub przez osobę nieuprawnioną
Skutek przyjęcia: wyrok nakazowy traci moc, a sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych
(prezes sądu wyznacza rozprawę, a sędzie który wydał wyrok jest wyłączony od udziału w
sprawie). Przy rozpoznaniu nie obejmuje zakaz reformatio in peius.
Różnica między sprzeciwem od wyroku zaocznego: sprzeciw od wyroku nakazowego powoduje
utratę mocy przez wyrok dopiero w razie stawienia się oskarżonego na rozprawę. Sprzeciw od
wyroku zaocznego służy jedynie oskarżonemu i musi być powiązany z usprawiedliwieniem
nieobecności na rozprawie – sprzeciwienie się zaoczności (sprzeciw od wyroku nakazowego to
sprzeciwienie się samemu wyrokowi i szerszy katalogu uprawnionych).
Cofnięcie: do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej.
POSTĘPOWANIE PRZYSPIESZONE
Tryb szczególny drugiego stopnia – możliwe stosowanie wprost przepisów o postępowaniu
uproszczonym.
Przesłanki warunkujące tryb (dodatnie):
➢
popełnienie przestępstwa podlegającego rozpoznaniu w tym postępowaniu
przestępstwa publicznoskargowe, które mogą być rozpoznawane w trybie uproszczonym
czyny prywatnoskargowe o charakterze chuligańskim
przestępstwa opisane w ustawie o bezpieczeństwie imprez masowych
➢
ujęcie sprawcy na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem
➢
zatrzymanie go oraz w ciągu 48 godzin doprowadzenie do sądu i przekazanie temu
organowi z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym
odrębną przyczyną zatrzymania jest ''istnienie przesłanki do przeprowadzenia przeciwko
tej osobie postępowania w trybie uproszczonym''
ale możliwe jest odstąpienie od zatrzymania osoby ujętej i zwolenienie zatrzymnaego w
czasie trwania już stan stanu zatrzymania, ze zobowiązaniem go do stawienia się w
sądzie – w razie niestawiennictwa sąd będzie mógł procedować bez niego, a wydany
wyrok nie będzie zaoczny, lecz zwykły
wobec sprawcy występku chuligańskiego odstąpienie od zatrzymania lub zwolnienie
zatrzymanego może nastąpić tylko wyjątkowo, gdy z okoliczności sprawy wynika,
że stawi się w sądzie i nie będzie utrudniał postępowania w inny sposób
w razie odstąpienia od zatrzymania / zwolnienia Policja przekazuje wniosek do sądu o
rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym nadal w ciągu 48 godzin – gdyby dzień
ten upływał w dniu wolnym od pracy, przekazanie wniosku może nastąpić też w
najbliższym dniu roboczym, ale tak, aby sąd mógł przystąpić do jej rozpoznania przed
upływem 72 godzin
prokurator może odmówić zatwierdzenia wniosku Policji o rozpoznanie sprawy w trybie
uproszczonym – zatrzmananego należy wówczas zwolnić
Przesłanki ujemne:
➢
niemożność niezwłocznego rozpoznania sprawy lub sprawa w ogóle nie podlega temu
trybowi
sąd powinien niezwłocznie przystąpić do rozpoznania sprawy i dążyć do rozstrzygnięcia
na pierwszej rozprawie
dopuszczalne jest sięgnięcie po przerwę – wielokrotnie, ale łącznie nie dłużej niż do 14
przygotował: W.W. 195
dni
na czas przerwy sąd rozstrzyga obowiązkowo w kwestii środka zapobiegawczego
(ale nie musi go koniecznie stosować)
jeżeli sprawy nie da się rozpoznać z uwzględnieniem 14 dni łącznych przerw sąd
powinien przejść na tryb uproszczony
jeżeli nie można procedować takżę w postępowaniu uproszczonym – sąd przekazuje
sprawę prokuratorowi do przeprowadzenia postępowania przygotowawczego na
zasadach ogólnych, rozstrzyga w kwestii środka zapobiegawczego i zawiadamia
pokrzywdzonego o przekazaniu sprawy prokuratorowi
to samo dotyczy sytuacji, gdy sąd stwierdzi, że sprawa nie podlega w ogóle rozpoznaniu
w trybie uproszczonym
➢
potrzeba uzupełnienia postępowania dowodowego zbyt trudna do przeprowadzenia przez
sąd
jeżeli w toku przewodu sądowego sąd stwierdzi taką potrzebę, przekazuje sprawę
prokuratorowi w celu przeprowadzenia postępowania przygotowawczego, rozstrzyga w
kwestii środka zapobiegawczego i zawiadamia pokrzywdzonego o przekazaniu sprawy
prokuratorowi
➢
przewidywana możliwość orzeczenia kary wyższej niż 2 lata pozbawienia wolności
jeżeli sąd przewiduje taką możliwość, zobligowany jest przekazać sprawę prokuratorowi
w celu przeprowadzenie postępowania przygotowawczego i rozstrzyga od razu w
kwestii środka zapobiegawczego – sędzia, który brał udział w wydaniu postanowienia o
takim przekazaniu, jest z mocy prawa wyłączony od dalszego udziału w sprawie
Dochodzenie w postępowaniu przyspieszonym → Funkcjonuje, ale można je ograniczyć do:
➢
przesłuchania osoby podejrzanej w charakterze podejrzanego
➢
zabezpieczenia dowodów w niezbędnym zakresie
Jest to dochodzenie skrócone i powinno się zakończyć przed upływem 48 godzin – aby przekazać w
tym czasie sprawę sądowi wraz ze zgromadzonym materiałem dowodowym.
Nie ma potrzeby formalnego wszczynania dochodzenia i końcowego zaznajamiania podejrzanego z
materiałami sprawy.
W wyniku przeprowadzonego dochodzenia skróconego Policja, w razie istnienia podstaw ku temu,
sporządza wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu uproszczonym – pełni on w tym trybie
rolę aktu oskarżenia (substytut, surogat aktu oskarżenia).
W określonych sytuacjach, wniosek Policji wymaga zatwierdzenia przez prokuratora:
➢
zachodzą podstawy do skorzystania z art. 335 KPK (skazanie bez rozprawy)
➢
podejrzany złożył w dochodzeniu wniosek o dobrowolne poddanie się karze
Prokurator może:
➢
zatwierdzić wniosek
kieruje go wtedy do sądu
➢
odmówić zatwierdzenia wnioska
podejmuje wtedy stosowną decyzję co do dalszego toku sprawy (np. prowadzenie dalej
dochodzenia jako zwykłego)
Jeśli wniosek nie podlega zatwierdzeniu, Policja sama przekazuje go do sądu wraz ze
przygotował: W.W. 196
zgromadzonym materiałem dowodowym, zawiadamiając o tym prokuratora. Ale Policja nie staje
się przez to oskarżycielem publicznym – zawsze będzie nim tutaj prokurator.
Kontrola wniosku → Brak kontroli merytorycznej wniosku jako surogatu aktu oskarżenia w trybie
art. 339. Nie wykluczona kontrola formalna.
Prezes sądu doręczna doprowadzonemu oskarżonemu i jego obrońcy odpis aktu oskarżenia i
oznacza termin na przygotowanie się do obrony – tak aby sprawę rozpoczęto jeszcze w tym dniu
(np. kilkadziesiąt minut na kontakt z obrońcą sam na sam).
Orzekanie → Jednoosobowo z mocy prawa. W II instancji skład jednoosobowy możliwy na
podstawie zarządzenia prezesa sądu. Przy ustalaniu składu sądu nie stosuje się przepisu o
wyznaczaniu sędziów z jawnej listy w kolejności wg wpływu sprawy – pełna swoboda prezesa
sądu.
Udział stron w postępowaniu na regułach trybu uproszczonego:
➢
stawiennictwo oskarżyciela publicznego i oskarżonego nieoobwiązkowe
➢
jeżeli nieobecność oskarżonego, wobec którego odstąpiono / zwolniono od zatrzymania, jest
nieusprawiedliwiona, sąd może prowadzić rozprawę pod jego nieobecność (odczytuje
złożone uprzednio przez niego wyjaśnienia), a wyroku nie uznaje się za zaoczny (nie
doręcza się go oskarżonemu z urzędu, a termin do zaskarżenia biegnie od ogłoszenia)
➢
jeżeli oskarżony stawił się w pierwszym terminie rozprawy, złożył wyjaśnienia, a potem bez
zezwolenia sądu opuścił salę rozpraw lub po zarządzeniu przerwy, bez usprawiedliwienia
nie stawił się na kolejny termin rozprawy, sąd może kontyunować postępowanie pod jego
nieobecność i wyrok też nie będzie uznany za zaoczny
Oskarżony ma prawo do obrony, w tym obrony formalnej – ale nie funkcjonuje obrona
obligatoryjna.
Zaskarżenie → Skrócone terminy:
➢
wniosek o uzasadnienie pisemne: 3 dni ( a nie 7) – można go złożyć również ustnie do
protokołu rozprawy
termin sporządzenia przez sąd uzasadnienia: 3 dni (a nie 14) – prezes sądu nie może
wydłużać tego terminu
➢
apelacja: 7 dni (a nie 14) od daty otrzymania wyroku z uzasadnieniem
akta sprawy wraz z przyjętą apelacją przekazuje się niezwłocznie sądowi
odwoławczemu, a ten powinien ją rozpoznać najpóźniej w ciągu miesiąca od daty
otrzymania tych akt
w razie uwzględnienia apelacji i uchylenia wyroku do ponownego rozpoznania
postępowanie ponowne prowadzone jest już w trybie uproszczonym
ale sąd odwoławczy może uchylając wyrok, przekazać sprawę prokuratorowi w celu
przeprowadzenia postępowania przygotowawczego – ze względu na niemożność
prowadzenia procesu w trybie uproszczonym, czy też potrzebę przeprowadzenia
postępowania dowodowego co do istoty sprawy
Rozprawa odmiejscowiona → Dodatkowa postać trybu przyspieszonego wprowadzona do KPK
ustawą z dnia 31.08.2011 r. o zmianie ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych oraz niektórych
innych ustaw:
➢
można odstąpić od doprowadzenia ujętego do sądu, jeżeli zostanie zapewnione jego
przygotował: W.W. 197
uczestnictwo w czynnościach sądowych przy użyciu urządzeń umożliwiających
przeprowadzenie ich na odległość
samo złożenie wniosku o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym jest już
przekazaniem sprawcy do dyspozycji sądu
w miejscu przebywania oskarżonego obecni są obrońca – jeżeli został ustanowiony –
tłumacz – jeżeli jest niezbędny – referendarz sądowy lub asystent sędziego zatrudniony
w sądzie, w którego okręgu przybywa oskarżony
➢
sporządza się dla oskarżonego i obrońcy odpisy wniosku o rozpoznanie sprawy oraz
uwierzytelnione kopie wszystkich dokumentów materiału dowodowego przekazanych
sądowi – Policja doręcza im te dokumenty za pokwitowaniem
➢
prezes sądu lub sąd w każdy dostępny sposób zawiadamia strony o doręczeniu sądowi
wniosku o rozpoznanie sprawy i oznacza czas na przygotowanie się do obrony z
możliwością osobistego kontaktu z oskarżonego z obrońcą w miejscu, gdzie oni przebywają
➢
uczestnicy postępowania mogą składać wnioski oraz inne oświadczenia oraz dokonywać
czynności procesowych wyłącznie ustnie do protokołu
o treści wszystkich pism procesowych, które wpłynęły do akt sprawy od chwili
przekazania do sądu wniosku o rozpoznanie sprawy, sąd jest obowiązany poinformować
przy najbliższej czynności procesowej oskarżonego oraz jego obrońcę
na żądanie oskarżonego lub obrońcy sąd ma obowiązek odczytać treść tych pism
➢
pisma procesowe oskarżonego i jego obrońcy, których nie można było przekazać do sądu,
mogą być przez nich odczytane na rozprawie
z chwilą ich odczytania wywołują one skutek procesowy i są traktowane jako czynności
dokonane w formie ustnej
➢
w razie zarządzenia przerwy w rozprawie lub zmiany trybu postępowania w dalszym
postępowaniu nie stosuje się w stosunku do oskarżonego sposobu uczestniczenia w
rozprawie w trybie czynności prowadzonych na odległość
➢
każda osoba wezwana przez Policję w charakterze świadka, biegłego, tłumacza lub w
miejscu przebywania sprawcy we wskazanym terminie
POSTĘPOWANIE KARNE SKARBOWE
Postępowanie szczególne pierwszego stopnia, ekwiwalentne uregulowane w Kodeksie karnym
skarbowym.
Czynami skarbowymi są tylko te przestępstwa i wykroczenia, które spenalizowano w KKS. Są to
naruszenia:
➢
obowiązków podatkowych i rozliczeń z tytułu dotacji (czyny podatkowe)
➢
obowiązków celnych i zasad obrotu towarami i usługami z zagranicą (czyny celne)
➢
obrotu dewizowego (czyny dewizowe)
➢
z zakresu organizacji gier hazardowych
Przestępstwa skarbowe to zachowania, za które Kodeks przewiduje:
➢
karę grzywny w stawkach dziennych
➢
karę ograniczenia wolności
➢
karę pozbawienia wolności
Wykroczeniami natomiast te, za które Kodeks przewiduje:
➢
karę grzywny określoną kwotowo (od 1/10 do 20-krotnej wysokości minimalnego
wynagrodzenia)
przygotował: W.W. 198
Specyficzne instytucje prawa karnego skarbowego:
➢
czynny żal
sprawca powiadamia organ ścigania, ujawniając osoby współdziałające w czynie, zanim
organ powziął wyraźnie udokumentowaną wiadomość o tym czynie i reguluje we
wskazanym przez organ terminie uszczuploną należność publicznoprawną lub składa
przedmiot podlegający przepadkowi, gdy przepadek taki grozi za dany czyn
wtedy postępowania nie wszczyna się
➢
dobrowolne poddanie się odpowiedzialności
możliwe tylko w postępowaniu przygotowawczym przez organem finansowym
podejrzany składa wniosek o zezwolenie na poddanie się odpowiedzialności i:
uiszcza grzywnę we wskazanej przez przepisy wysokości
reguluje uszczuploną należność państwową
uiszcza zryczałtowane koszty postępowania
organ finansowy podejmuje negocjacje z wnioskodawcą w kwestiach grzywny, zgody na
przepadek
uwzględniając wniosek, sąd może wystąpić do sądu z wnioskiem o udzielenie sprawcy
zezwolenia na poddanie się karze
sąd rozpoznaje taki wniosek niezwłocznie
oddala go, zwracając sprawę organowi finansowemu
uwzględnia go i wydaje wyrok o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się
odpowiedzialności, orzekając w nim grzywnę w wysokości kwoty uiszczonej
organowi finansowemu oraz ew. przepadek przedmiotów w takim zakresie, w jakim
sprawca wyraził na to zgodę
➢
odpowiedzialność posiłkowa (patrz: strony postępowania karnego / strony szczególne i
quasi-strony)
➢
interwencja (patrz: strony postępowania karnego / strony szczególne i quasi-strony)
➢
tryb mandatowy
mandat może nałożyć tylko organ finansowy
w razie odmowy przyjęcia mandatu sprawę kieruje się do sądu
mandat przyjęty może być uchylony przez sąd
Postępowanie w sprawach o przestępstwa i wykroczenia:
➢
odpowiednie stosowanie przepisów KPK
➢
orzecznictwo w sprawach finansowych sprawują sądy (organy finansowe to organy
dochodzeniowe i oskarżycielskie)
w I instancji: sąd rejonowy i sądy wojskowe (w sprawach o czyny popełnione przez
żołnierzy przy spełnieniu wskazanych przez Kodeks przesłanek)
➢
postępowanie toczy się w trybie zwykłym lub uproszczonym (w tym nakazowym)
zasadą jest postępowanie uproszczone
tryb zwykły, gdy postępowanie przygotowawcze toczyło się w formie śledztwa
w sprawach o wykroczenia skarbowe tryb uproszczony i nakazowy, a ponadto
mandatowy
➢
postępowanie wobec nieobecnych – szczególne postępowanie drugiego stopnia
oskarżony lub odpowiedzialny posiłkowo przebywa stale za granicą albo nie można
ustalić miejsca pobytu w kraju
wina sprawcy lub okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości
➢
postępowanie rozpoczyna się od postępowania przygotowawczego – w formie dochodzenia
lub śledztwa
przygotował: W.W. 199
mogą prowadzić je prokurator jak i organy finansowe
➢
stronami postępowania są:
oskarżyciel publiczny
oskarżony
ewentualnie interwenient
ewentualnie osoba pociągnięta do odpowiedzialności posiłkowej
➢
w trybie uproszczonym obecność stron nie jest obowiązkowa – ale udział przedstawiciela
organu finansowego obowiązkowy
➢
dopuszczalność wydania wyroku zaocznego
➢
wyrok wydany w wyniku rozprawy zaskarżalny na zasadach ogólnych
przygotował: W.W. 200
Nadzwyczajne środki zaskarżania
POJĘCIE I RODZAJE NADZWYCZAJNYCH ŚRODKÓW ZASKARŻANIA
Nadzwyczajne środki zaskarżania to środki prawne służące do wywołania kontroli i wzruszenia
prawomocnego orzeczenia sądowego kończącego postępowanie.
Orzeczenie staje się prawomocne, gdy:
➢
upłynął termin do wniesienia środka odwoławczego i strona nie wniosła w tym terminie
środka
➢
stronie odmówiono przyjęcia środka odwoławczego, a nie zaskarżyła ona tego zarządzenia
lub zaskarżyła go wprawdzie, ale zarządzenie to utrzymano w mocy
➢
strona cofnęła środek odwoławczy, a brak jest podstaw do rozpoznania go mimo cofnięcia
➢
orzeczenie zostało wydane przez sąd odwoławczy w wyniku wniesienia środka
odwoławczego
➢
wyrok staje się prawomocny, gdy upłynął termin do złożenia wniosku o sporządzenie i
doręczenie uzasadnienia, a strona nie złożyła takiego żądania
➢
wyrok zaoczny staje się prawomocny w razie niewniesienia, w terminie 7 dni od doręczenia
oskarżonemu, sprzeciwu lub wniosku o uzasadnienie wyroku albo nieusprawiedliwionego
niestawienia się na rozprawę po uwzględnieniu sprzeciwu
➢
wyrok nakazowy staje się prawomocny jeżeli ani oskarżony (lub jego obrońca) ani
oskarżyciel nie wniosą sprzeciwu w ciągu 7 dni od daty doręczenia nakazu lub sprzeciw taki
cofną
Poszczególne nadzwyczajne środki zaskarżania:
➢
kasacja
– środek kodeksowy
➢
wniosek o wznowienie prawomocnie zakończonego postępowania
– środek kodeksowy
➢
wniosek skazanego prawomocnie w trybie wobec nieobecnych gdy stawi się on w kraju –
środek uregulowany w przepisach wprowadzających KPK
➢
wniosek o stwierdzenie nieważności orzeczenia wydanego wobec osoby represjonowanej za
działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego – środek pozakodeksowy
➢
wniosek Prokuratora Generalnego do SN o unieważnienie prawomocnego orzeczenia w
sprawie, która w chwili orzekania ze względu na osobę nie podlegała orzecznictwu sądów
polskich lub w której chwili orzekania droga sądowa była niedopuszczalna (jeżeli
orzeczenie to nie może być wzruszone w trybie przewidzianym w ustawach o
postępowaniach sądowych) – środek pozakodeksowy
KASACJA
Uregulowana w rozdziale 55 KPK. W sprawach nieuregulowanych wprost w tym rozdziale do
postępowania w trybie kasacji stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu odwoławczym.
Podmioty uprawnione do wniesienia kasacji → Są to:
➢
strony
jedynie od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie (czyli
nie od postanowień kończących proces i wyroków niekończących proces – uchylenie
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania)
nie służy od prawomocnego wyroku sądu I instancji, który uprawomocnił się bez
zaskarżania
zawsze, gdy skarżyła wyrok sądu w I instancji
przygotował: W.W. 201
jeżeli nie skarżyła, to
wtedy, gdy sąd odwoławczy zmienił, zaskarżony przez inną stronę, wyrok na jej
niekorzyść
podnosi zarzut zaistnienia uchybienia stanowiącego bezwzględną przyczynę
odwoławczą
dodatkowe ograniczenia
na korzyść oskarżonego tylko w razie skazania za przestępstwo na karę pozbawienia
wolności bez warunkowego zawieszenie jej wykonania
na niekorzyść oskarżonego tylko w razie uniewinnienia oskarżonego albo umorzenia
postępowania ze względu na znikomą społeczną szkodliwość czynu lub
niepodleganie karze albo z powodu niepoczytalności sprawcy
ograniczenia te nie dotyczą kasacji opartych na bezwzględnych przyczynach
odwoławczych
➢
Prokurator Generalny
od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie
brak dodatkowych ograniczeń jak w przypadku stron
➢
RPO
od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie
brak dodatkowych ograniczeń jak w przypadku stron
➢
RPDz
tylko gdy orzeczenie narusza prawa dziecka jako określonej strony procesu
od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie
brak dodatkowych ograniczeń jak w przypadku stron
➢
Naczelny Prokurator Wojskowy
do Izby Wojskowej SN i tylko w sprawach, w których funkcje oskarżycielskie pełnią
prokuratorzy wojskowi
od każdego prawomocnego orzeczenia sądu kończącego postępowanie
Podstawy kasacji → Dwie podstawy kasacyjne:
➢
uchybienia będące bezwzględnymi przyczynami odwoławczymi wskazane w art. 439 KPK
➢
inne rażące naruszenie prawa, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia – ale
kasacji nie można wnieść wyłącznie z powodu niewspółmierności kary
Kasacja może się odnosić wyłącznie do orzeczenia sądu odwoławczego kończącego postępowanie
(nie do orzeczenia sądu I instancji). Naruszenia zaistniałe w sądzie I instancji mogą być
przedmiotem kasacji jedynie wtedy, gdy przeniknęły do orzeczenia sądu odwoławczego.
Termin do wniesienia → Przez strony: 30 dni od daty doręczenia wyroku z uzasadnieniem.
Wniosek o doręczenie należy złożyć w sądzie odwoławczym, który wydał wyrok, w terminie
zawitym 7 dni od daty ogłoszenia orzeczenia. Jeżeli zamiast wniosku strona złoży od razu kasację,
sąd jest zobowiązany doręczyć jej wyrok wraz z uzasadnieniem, a strona może następnie w terminie
30 dni uzupełnić skargę kasacyjną – gdy tego nie zrobi, a wcześniej złożona skarga odpowiada
warunkom formalnym, przekazuje się ją SN.
Uchybienie terminowi: możliwość złożenia wniosku o przywrócenie terminu – na odmowę
zażalenie nie przysługuje (tylko w odniesieniu do przywrócenia terminu 30-dniowego na wniesienie
kasacji – na odmowę przywrócenia 7-dniowego terminu na złożenie wniosku o uzasadnienie
przygotował: W.W. 202
zażalenie już służy na zasadach ogólnych)
Przez Prokuratora Generalnego, RPO, RPDz: brak wyznaczonego terminu. Ale:
➢
niedopuszczalne jest uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego wniesionej po
upływie 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia
kasacja wniesiona po terminie podlega jednak rozpoznaniu na zasadach ogólnych – nie
może być uwzględniona na niekorzyść, ale może wywołać skutek korzystny dla
oskarżonego lub obojętny – a gdyby nie wchodziło to w rachubę, podlega oddaleniu.
Wnoszenie → Strony: do SN za pośrednictwem sądu odwoławczego, który wyrok skarżą.
Prokurator Generalny, RPO, RPDz: bezpośrednio do SN.
Forma i treść → Kasacją można zaskarżyć wyrok w całości lub w części. Ale nie można zaskarżyć
jedynie samego uzasadnienia wyroku.
W kasacji należy podać, na czym polega uchybienie, ale nie trzeba już wskazywać na czym polega
wpływ uchybienia na treść orzeczenia.
Należy dołączyć odpowiednią liczbę odpisów dla pozostałych stron. Strona dołącza też dowód
iszczenia opłaty sądowej (pozostałe podmioty są zwolnione od opłaty).
Przymus adwokacko-radcowski: kasacja, która nie pochodzi od prokuratora, Prokuratora
Generalnego, RPO, RPDz musi być sporządzona i podpisana przez obrońcę lub pełnomocnika
będącego adwokatem lub radcą prawnym.
Kasacja musi spełniać wymogi stawiane pismu procesowemu (art. 119 KPK).
Wstępna kontrola formalna → Kasacja składana przez stronę podlega wstępnemu badania przez
prezesa sądu odwoławczego (gdy kasacja składany jest bezpośrednio do SN, kontroli dokonuje
prezes SN). Bada on:
➢
czy kasacja spełnia formalne warunki pisma procesowego, w tym także szczególne warunki
kasacji
➢
czy jest dopuszczalna
➢
czy jest wniesiona w terminie
➢
czy jest wniesiona przez osobę uprawnioną
Jeżeli kasacja nie spełnia warunków formalnych, prezes sądu odwoławczego zwraca ją stronie do
uzupełnienia braków w terminie 7 dni.
Prezes sądu zarządzeniem odmawia przyjęcia kasacji, gdy:
➢
brak formalne uzupełniono po terminie
➢
kasację wniesiono po terminie
➢
wniosła ją osoba nieuprawniona
➢
kasacja była w ogóle niedopuszczalna
Na zarządzenie o odmowie służy zażalenie – nie jest już objęte przymusem radcowsko-adwokackim
i rozpoznaje je jednoosobowo SN.
Jeżeli prezes sądu przyjmuje kasację, to doręcza jej odpis pozostałym stronom. Następnie musi
przygotował: W.W. 203
czekać na odpowiedź prokuratora (na tą odpowiedź potem również strony mogą złożyć odpowiedź
w terminie 14 dni). Po złożeniu odpowiedzi przez prokuratora, przekazuje niezwłocznie akta SN.
Kontrola w SN → Przyjęta kasacja podlega ponownie wstępnej kontroli w SN. Sąd na posiedzeniu
bez udziału stron pozostawia kasację bez rozpoznania, jeżeli:
➢
nie odpowiada wymogom pisma procesowego i szczególnym wymogom kasacji
➢
jest niedopuszczalna
➢
pochodzi od osoby nieuprawnionej
➢
została wniesiona po terminie
➢
przyjęcie nastąpiło na skutek niezasadnego przywrócenia terminu
➢
kasacja została skutecznie cofnięta przed rozprawą
SN może zwrócić akta sprawy sądowi odwoławczemu, gdyby ustalił, że nie zostały dopełnione
czynności zmierzające do usunięcia braków formalnych wniesionej kasacji – w celu uzupełnienia
tych braków.
Rozpoznanie kasacji → Na rozprawie, a w wypadkach przewidzianych w ustawie na posiedzeniu
bez udziału stron.
Strony pozbawione wolności nie sprowadza się na rozprawę, chyba że prezes SN lub SN uzna to za
konieczne.
Kasacja może być:
➢
uwzględniona – wydanie orzeczenia o uchyleniu zaskarżonego rozstrzygnięcia
na posiedzeniu bez udziału stron można uwzględnić kasację tylko w całości i gdy
wniesiono ją na korzyść oskarżonego
uwzględnienie częściowe kasacji na korzyść tylko na rozprawie
uwzględnienie kasacji na niekorzyść tylko na rozprawie
➢
oddalona
zasada: oddalenie na rozprawie (czy to kasacji na korzyść, czy na niekorzyść)
wyjątek: oddalenie na posiedzeniu bez udziału stron, jeżeli SN uznaje kasację za
oczywiście bezzasadną
oddalenie nie wymaga tutaj nawet pisemnego uzasadnienia
uzasadnienie sporządza się na wniosek strony, jeżeli nie była ona obecna przy
oddaleniu czy to na posiedzeniu, czy to na rozprawie (wniosek służy jedynie osobie,
która występowała z kasacją)
Składy kasacyjne → Następujące:
➢
1 sędzia: kasacja, przy rozpoznawaniu której nie jest konieczne orzekanie wyrokiem
– chyba że Prezes SN zarządzi jej rozpoznanie w składzie 3 sędziów
➢
3 sędziów: kasacja dot. wyroku, kasacja od orzeczenia SN wydane w składzie
jednoosobowym
➢
5 sędziów: kasacja dot. wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia
wolności
➢
7 sędziów: kasacja dot. orzeczenia SN wydanego w składzie szerszym niż
jednoosobowy
Uprawnienia SN → Przy kasacji wniesionej na niekorzyść oskarżonego, SN może
zastosować wobec niego środek zapobiegawczy – chyba że oskarżony był uniewinniony.
przygotował: W.W. 204
SN może wstrzymać wykonanie zaskarżonego orzeczenia, a także innego prawomocnego
orzeczenia, którego wykonanie zależy od rozstrzygnięcia kasacji. Wstrzymanie wykonalności
można połączyć z zastosowaniem poręczenia majątkowego / społecznego, dozoru lub zakazu
opuszczania kraju i odebrania paszportu.
SN orzeka w tych kwestiach na posiedzeniu bez udziału stron.
Granice zaskarżenia → Kasację rozpoznaje się jedynie w granicach zaskarżenia i
podniesionych zarzutów. W szerszych granicach jedynie w razie:
➢
bezwzględnych przyczyn odwoławczych
➢
poprawienia błędnej kwalifikacji prawnej
➢
powodów uzasadniających uchylenie lub zmianę na korzyść oskarżonych, których środek
nie dotyczy wskazanych w art. 435 KPK
SN nie może, w odróżnieniu od sądu odwoławczego, wykroczyć poza granicę kasacji, z uwagi na
rażącą niesprawiedliwość orzeczenia.
Postępowanie → Tak jak w postępowaniu odwoławczym:
➢
brak postępowania dowodowego co do istoty sprawy
➢
przewód sądowy rozpoczyna ustne sprawozdanie sędziego sprawozdawcy
➢
następnie strony mogą składać swoje oświadczenia i wniosku, a złożone na piśmie
odczytuje się
Orzeczenie → Po rozpoznaniu sprawy SN:
➢
oddala kasację - postanowieniem
➢
albo uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub w części – wyrokiem lub postanowieniem
(w zależności, czy kasacja dot. wyroku, czy postanowienia)
w razie uchylenia sąd może:
przekazać sprawę właściwemu sądowi do ponownego rozpoznania
•
SN określa wskazania co do dalszego postępowania oraz wyraża określone
zapatrywania prawne – są wiążące dla sądu ponownie rozpoznającego sprawę
umorzyć postępowanie – gdy stwierdzono istnienie przeszkód prawnych
nieuwzględnionych w zwykłym trybie instancji
uniewinnić oskarżonego bez przekazywania sprawy do ponownego rozpoznania –
gdy skazanie jest oczywiście niesłuszne
z chwilą uchylenia wyroku wykonanie kary ustaje, a karę już wykonaną zalicza się w
razie późniejszego skazania na poczet nowo orzeczonej kary
oskarżonemu, który w kasacji został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę,
służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za
doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary,
której nie powinien był ponieść
Uchylenie orzeczenia i uniewinnienie oskarżonego to jedyne dwa reformatoryjne orzeczenia SN.
Dlatego nieprawidłowe jest poprawianie przez SN kwalifikacji prawnej czynu jako reformacja
orzeczenia.
Orzeczenie SN wydane w następstwie kasacji jest ostateczne i kasacja od niego jest już
niedopuszczalna.
przygotował: W.W. 205
WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA
Ma na celu uchylenie orzeczenia z uwagi na okoliczności, jakie zaistniały poza postępowaniem, a
mogły mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia. Środkiem zaskarżenia jest w istocie wniosek o
wznowienie – samo wznowienie jest jego efektem.
Może odnosić się do każdego sądowego postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem,
niezależnie od formy tego orzeczenia.
Nie jest ograniczone żadnym terminem.
Możliwe jest na wniosek i z urzędu (z urzędu tylko z przyczyn wskazanych w art. 439 § 1).
Podstawy do wznowienia:
➢
pozwalające wznowić zarówno na korzyść i niekorzyść oskarżonego
w związku z przestępstwem dopuszczono się przestępstwa i istnieje uzasadniona
podstawa do przyjęcia, że mogło to mieć wpływ na treść orzeczenia
przestępstwo powinno być stwierdzone prawomocnym wyrokiem skazującym
zaistnienie bezwzględnych przyczyn odwoławczych, które nie były uprzednio
przedmiotem rozpoznania kasacji
podstawa do wznowienia wyłącznie z urzędu (nigdy na wniosek strony, bo dla strony
są to podstawy do kasacji)
ale strona może wystąpić z wnioskiem o dokonanie przez sąd czynności, która
powinna być podjęte z urzędu (art. 9 § 2 KPK)
na niekorzyść tylko w ciągu 6 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia
➢
pozwalające wznowić jedynie na korzyść oskarżonego lub na korzyść strony, ale z
wyłączeniem wznawiania na niekorzyść oskarżonego
ujawnienie się po wydaniu orzeczenia nowych faktów lub dowodów nieznanych
przedtem sądowi, które wskazują, że:
skazany nie popełnił czynu
czyn jego nie stanowił przestępstwa
czyn nie podlegał karze
skazano go za przestępstwo zagrożone karą surowszą albo nie uwzględniono
okoliczności zobowiązujących do nadzwyczajnego złagodzenia kary albo też błędnie
przyjęto okoliczności wpływające na nadzwyczajne obostrzenie kary
sąd umorzył lub warunkowo umorzył postępowanie karne, błędnie przyjmując
popełnienie przez oskarżonego zarzucanego mu czynu
(ogólnie nowe fakty lub dowody na korzyść oskarżonego)
utrata mocy lub zmiana – w wyniku orzeczenia TK - przepisu prawnego będącego
podstawą orzeczenia
potrzeba wznowienia na korzyść wynikająca z rozstrzygnięcia organu
międzynarodowego, działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej
przez RP
ujawnienie się bezwzględnych podstaw odwoławczych, które nie były uprzednio
przedmiotem rozpoznania w trybie kasacji
wznowienie tylko z urzędu (nigdy na wniosek strony)
ale strona może wystąpić z wnioskiem o dokonanie przez sąd czynności, która
powinna być podjęte z urzędu (art. 9 § 2 KPK)
przygotował: W.W. 206
➢
pozwalające wznowić wyłącznie na niekorzyść oskarżonego
nie potwierdzenie w postępowaniu karnym przez skazanego, wobec którego
zastosowano nadzwyczajne złagodzenie kary, ujawnionych przez siebie informacji
prawomocnie skazany z łagodniejszym potraktowaniem występuje w roli świadka w
procesie osób, o których informował wcześniej organy ścigania i nie potwierdza
wcześniej udzielonych informacji, których udzielenie umożliwiło mu ubieganie się o
łagodniejszą karę
uchylenie lub istotna zmiany treści prawomocnego wyroku, z powodu którego
postępowanie zostało umorzone
chodzi o umorzenie absorpcyjne – wymierzenie oskarżonemu kary w danym
postępowaniu byłoby oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary
prawomocnie orzeczonej już wobec niego w innym postępowaniu
Wniosek strony o wznowienie → Może dotyczyć całości orzeczenia lub tylko jego części.
Strona może skarżyć orzeczenie w trybie wznowienia jedynie na swoją korzyść (oskarżyciel
publiczny także na korzyść oskarżonego).
Jeżeli wniosek dotyczy wyłącznie orzeczenia o roszczeniach majątkowych wynikających z przestępstwa, wznowienie w
tym zakresie może nastąpić jedynie przez sądem właściwym do orzekania w sprawach cywilnych.
Wniosek składa się w sądzie właściwym do wznowienia.
Jeżeli nie pochodzi od prokuratora, powinien być sporządzony i podpisany przez adwokata lub
radcę prawnego (przymus adwokacko-radcowski). Ale nie musi być to – jak w przypadku kasacji –
obrońca lub pełnomocnik (a zatem strona będąca adwokatem lub radcą prawnym sama może taki
wniosek sporządzić).
Do wniosku należy dołączyć odpowiednią liczbę odpisów dla stron przeciwnych, a gdy w grę
wchodzi sąd wyższy niż okręgowy – również dodatkowy odpis dla sądu.
Wniosek może być cofnięty na tych samych zasadach, wedle których cofa się środek odwoławczy.
Sąd pozostawia wtedy wniosek bez rozpoznania, chyba że dostrzega bezwzględne powody
odwoławcze – może wtedy wznowić proces z urzędu, ale tylko wtedy, gdy okoliczności te nie są
powodem wznowienia postępowania na wniosek strony.
Orzekanie w kwestii wznowienia → Odpowiednio:
➢
sąd okręgowy
wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu rejonowego
➢
sąd apelacyjny
wznowienie procesu zakończonego prawomocnym orzeczeniem sądu okręgowego
➢
Sąd Najwyższy
prawomocne orzeczenie wydał sąd apelacyjny lub SN
Kontrola formalna → Dokonuje jej prezes sądu. Odmawia przyjęcia wniosku zarządzeniem, gdy:
➢
pochodzi od osoby nieuprawnionej
➢
jest niedopuszczalny
➢
brak wniosku usunięto po terminie do ich usunięcia
➢
we wniosku przywołano inne podstawy niż wskazane w art. 540 lub 540a
przygotował: W.W. 207
Na zarządzenie służy zażalenie – nie jest już objęte przymusem adwokacko-radcowskim.
Jeżeli prezes sądu stwierdza prawidłowość wniosku, to zarządza przekazanie odpisów wniosku
pozostałym stronom.
Rozpoznanie wniosku → Na posiedzeniu, zawsze w składzie 3 sędziów. Sąd orzeka bez udziału
stron, chyba że prezes sądu lub sąd postanowi inaczej.
Sąd może pozostawić postanowieniem wniosek bez rozpoznania, jeżeli ustali, że:
➢
złożyła go osoba nieuprawniona
➢
wniosek jest niedopuszczalny
Na postanowienie służy zażalenie – chyba że wydał je sąd apelacyjny lub SN.
W toku postępowania sąd może zarządzić sprawdzenie okoliczności uzasadniających wznowienie.
W toku postępowania sąd może wstrzymać wykonanie zaskarżonego orzeczenia, a także połączyć
to wstrzymanie z zastosowaniem poręczenia, dozoru lub zakazu opuszczania kraju.
W wyniku postępowania sąd może:
➢
oddalić wniosek
gdy uznaje brak podstaw do wznowienia
postanowieniem
służy zażalenie – chyba że postanowienie wydał sąd apelacyjny lub SN
➢
orzec o wznowieniu
wyrokiem
konieczność rozstrzygnięcia następczego:
sąd uchyla zaskarżone orzeczenia i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania -
środek odwoławczy nie przysługuje
•
w razie wznowienia na korzyść skazanego, sąd któremu sprawę przekazano jest
związany zakazem reformatio in peius
sąd uniewinnia oskarżonego bez przekazywania sprawy do ponownego rozpoznania,
jeżeli nowe fakty lub dowody wskazują na to, że zaskarżone orzeczenie jest
oczywiście niesłuszne – od wyroku uniewinniającego służy apelacja, chyba że wydał
go SN
sąd umarza postępowanie - od wyroku umarzającego służy apelacja, chyba że wydał
go SN
z chwilą uchylenia wyroku wykonanie kary ustaje, a karę już wykonaną, w wypadku
późniejszego skazania, zalicza się na poczet nowo orzeczonej kary
sąd może zastosować środek zapobiegawczy, gdyby doszło do wznowienia na
niekorzyść
jeżeli postępowanie wznowiono na skutek wniosku na korzyść oskarżonego i toczy się
ono po jego śmierci lub jeżeli zachodzi przyczyna zawieszenia postępowania, prezes
sądu wyznacza do obrony praw oskarżonego obrońcę z urzędu, chyba że wnioskodawca
ustanowił już obrońcę.
oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania został uniewinniony lub
skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną
szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem
niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść.
przygotował: W.W. 208
Wznowienie z urzędu → Możliwe tylko z powodu uchybień stanowiących bezwzględne
przyczyny odwoławcze, nie będących uprzednio przedmiotem rozpoznania w trybie kasacji.
Sąd orzeczeniem:
➢
wznawia postępowanie – uchyla orzeczenie ze stosownym rozstrzygnięciem następczym
➢
stwierdza brak podstaw do wznowienia postępowania z urzędu (różnica, bo przy
wznowieniu na wniosek sąd uchyla orzeczenie lub oddala wniosek o wznowienie lub
wniosku tego nie uwzględnia)
Wznowienie z urzędu na niekorzyść oskarżonego ograniczone jest 6-miesięcznym terminem.
WNIOSEK O STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI ORZECZENIA
WYDANEGO WOBEC OSOBY REPRESJONOWANEJ ZA
DZIAŁALNOŚĆ NA RZECZ NIEPODLEGŁEGO BYTU PAŃSTWA
POLSKIEGO
Stosowna ustawa uznaje za nieważne wszystkie orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania i
wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie od rozpoczęcia ich działalności
na ziemiach polskich, począwszy od 1 stycznia 1944 r. aż do 31 grudnia 1989 r, jeżeli czyn
zarzucany lub przypisany był związany z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego.
Nieważność orzeczenia stwierdza:
➢
sąd okręgowy
➢
wojskowy sąd okręgowy – w odniesieniu do spraw o czyny, które władny był rozpoznać
także w dniu wejścia w życie ustawy
Stwierdzenie nieważności następuje na wniosek:
➢
osoby represjonowanej
➢
osoby uprawnionej do składania na rzecz osoby represjonowanej środków zaskarżanie
➢
krewnego w linii prostej, przysposabiającego lub przysposobionego, rodzeństwa oraz
małżonka - w razie śmierci, nieobecności w kraju lub choroby psychicznej osoby
represjonowanej
➢
RPO
➢
Ministra Sprawiedliwości
➢
prokuratora
➢
organizacji zrzeszającej osoby represjonowane
Sąd orzeka na posiedzeniu na podstawie akt postępowania organu, który wydał orzeczenie, a w
miarę potrzeby przeprowadza dalsze postępowanie dowodowe.
Zadaniem sądu jest jedynie ustalenie, czy osoba, której wniosek dotyczy, prowadziła działalność na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego i była z tej przyczyny represjonowana – sąd nie
zajmuje się uchybieniami materialnoprawnymi lub procesowymi.
Sąd postanowieniem:
➢
stwierdza nieważność orzeczenia
➢
odmawia stwierdzenia nieważności
➢
pozostawia wniosek bez rozpoznania
przygotował: W.W. 209
W razie stwierdzenia nieważności możliwe jest wystąpienie w trybie tej samej ustawy, o
odszkodowanie za szkodę i zadośćuczynienie za krzywdę wynikłą z wydania nieważnego już
orzeczenia.
przygotował: W.W. 210
Postępowania po uprawomocnieniu się orzeczenia
Są to postępowania, w których rozstrzyga się pewne kwestie związane lub wynikające z
prawomocnego orzeczenia:
➢
podjęcie warunkowo umorzonego postępowania
➢
postępowanie o odszkodowanie za niesłuszne skazanie
➢
postępowanie ułaskawieniowe
➢
postępowania w przedmiocie wyroku łącznego
PODJĘCIE POSTĘPOWANIA WARUNKOWO UMORZONEGO
O warunkowym umorzeniu postępowania karnego decyduje zawsze sąd:
➢
na wniosek prokuratora
➢
na wniosek innej strony
➢
z urzędu przed rozprawą
Warunkowe umorzenie następuje na okres próby: od roku do 2 lat.
Przesłanki warunkowego umorzenia:
➢
przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 3 lat
gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub uzgodnił z
pokrzywdzonym sposób jej naprawienia również, gdy zagrożenie nie przekracza 5 lat
pozbawienia wolności
➢
sprawca niekarany uprzednio za przestępstwo umyślne
➢
postawa, właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia sprawcy
uzasadniają przypuszczenie, że mimo umorzenia będzie przestrzegał porządku prawnego, a
w szczególności nie popełni przestępstwa
Umarzając warunkowo postępowanie, sąd może nałożyć na sprawcę określone obowiązki,
zarządzić dozór, orzec środki karne.
Istnieje potrzeba kontroli wypełniania przez sprawcę obowiązków i reakcji, gdyby okazało się, że
ich nie wypełnia, bądź też narusza znów porządek prawny – stąd wznowienie warunkowo
umorzonego postępowania.
Postępowanie może być podjęte w okresie próby lub po jej zakończeniu – ale nie później niż w
ciągu 6 miesięcy od zakończenia. Podjęcie może być:
➢
obligatoryjne
sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie
skazany
➢
fakultatywne
sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności popełnia
przestępstwo inne niż umyślne, za które doszło już do prawomocnego skazania
uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku, orzeczonego środka karnego
nie wykonuje ugody zawartej z pokrzywdzonym
po wydaniu, ale Jeszce przed uprawomocnieniem się orzeczenia warunkowo
umarzającego proces, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym
czasie popełnił przestępstwo
przygotował: W.W. 211
O podjęciu postępowania sąd orzeka:
➢
na wniosek
oskarżyciela
pokrzywdzonego
kuratora z sądowego
➢
z urzędu
W przedmiocie podjęcia sąd przeprowadza postępowanie, w którego wyniku może:
➢
podjąć postępowanie o podjęciu – istnieją podstawy do podjęcia
➢
oddalić wniosek o podjęcie – brak podstaw do podjęcia
➢
pozostawić wniosek bez rozpoznania – wniosek złożyła osoba nieuprawniona, a brak
podstaw do podjęcia z urzędu
Postanowienie o podjęciu unicestwia uprzednie prawomocne orzeczenia o warunkowym
umorzeniu. Sprawa powinna być następnie rozpatrzona przez sąd właściwy do jej rozpoznania od
nowa na zasadach ogólnych.
ODSZKODOWANIE ZA NIESŁUSZNE SKAZANIE, TYMCZASOWE
ARESZTOWANIE LUB ZATRZYMANIE
Owo odszkodowanie jest roszczeniem o charakterze cywilnym (chodzi zarówno o naprawienie
szkody jak i zadośćuczynienie za doznaną krzywdę), które jednak dochodzone jest w trybie procesu
karnego.
Podstawy odszkodowania:
➢
niesłuszne skazanie lub niesłuszne zastosowanie środka zabezpieczającego
tylko, gdy w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji osoba, którą uprzednio
skazano lub wobec której zastosowano środek zabezpieczający i wykonano tę karę albo
środek w całości lub w części, została następnie uniewinniona lub skazana na
łagodniejszą karę niż tak, którą wobec niej wykonano albo umorzono wobec niej
postępowanie wskutek okoliczności, które istniały i uzasadniały umorzenie poprzednio,
ale nie zostały wzięte pod uwagę
➢
niewątpliwe
niesłuszne tymczasowe aresztowanie
podstawą dochodzenia roszczeń jedynie prawomocny wyrok uniewinniający lub
orzeczenie umarzające proces zapadłe w toku instancji
➢
niewątpliwe
niesłuszne zatrzymanie
podstawę może stanowić postanowienie sądu wydane w wyniku zażalenia na
zatrzymanie, a stwierdzającego jego nielegalność lub bezzasadność, ale można
występować też po prawomocnym zakończeniu procesu (należy przy tym pamiętać o
przedawnieniu)
Roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie nie przysługuje osobie, która spowodowała
niekorzystne dla siebie orzeczenie poprzez złożenie fałszywych wyjaśnień, czy też fałszywego
zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa.
Zasądzenie odszkodowania i zadośćuczynienia nie następuje z urzędu – lecz na żądanie
uprawnionego podmiotu. Takie żądanie należy zgłosić w sądzie okręgowym, w którego okręgu
wydano orzeczenie w I instancji (przy niesłusznym aresztowaniu lub zatrzymaniu – w sądzie
okręgowym właściwym ze względu na miejsce, w którym nastąpiło zwolnienie tymczasowo
aresztowanego lub zatrzymanego) nie później niż przed upływem roku od daty uprawomocnienia
przygotował: W.W. 212
się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania (ale nie jest to termin zawity, lecz termin
przedawnienia).
Sąd okręgowy orzeka na rozprawie, w składzie trzech sędziów i rozstrzyga wyrokiem.
W razie śmierci oskarżonego prawo do odszkodowania przysługuje termu, kto wskutek wykonania
kary lub niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania utracił:
➢
należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie
➢
stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie (ale tylko wtedy, gdy względy słuszności
przemawiają za przyznaniem odszkodowania)
UŁASKAWIENIE
Prawo łaski przysługuje tradycyjnie głowie państwa - stosuje je Prezydent.
Prawo łaski sprowadza się do darowania lub łagodzenia kar i innych publicznoprawnych skutków
skazania.
Prezydent ma swobodę w kształtowaniu treści aktu łaski i nie jest związany przepisami
normującymi granice kar, czy warunki ich wykonywania.
Kodeks przewiduje dwa rodzaje postępowań ułaskawieniowych:
➢
na podstawie prośby o łaskę
prośbę może złożyć:
skazany
osoba uprawniona do składania na jego korzyść środków odwoławczych
krewni w linii prostej
przysposabiający i przysposobiony
rodzeństwo
małżonek
osoba pozostająca ze skazanym we wspólnym pożyciu
składający prośbę może ją cofnąć
prośbę przedstawia się sądowi, który wydał wyrok w I instancji
jeżeli złożona do innego organu, powinien ją przekazać odpowiedniemu sądowi
jeżeli złożona bezpośrednio do Prezydenta, to ten przekazuje ją do Prokuratora
Generalnego, decydując czy nadaje prośbie zwykły bieg (do I instancji), czy też
żądania jedynie przekazania sobie kat sprawy z opiniami sądów
sąd powinien rozpoznać prośbę o ułaskawienie w ciągu 2 miesięcy od daty jej
otrzymania
pozostawia bez rozpoznania jeśli została wniesiona przez osobę nieuprawnioną albo jest
niedopuszczalna z mocy ustawy
sąd wydaje opinie pozytywną lub negatywną odnośnie prośby
pozytywna: przekazuje sprawę dalej do Prokuratora Generalnego, a ten
Prezydentowi
negatywna: postanowienie o pozostawieniu prośby bez dalszego biegu
•
mimo to możliwa ponowna prośba w ciągu roku od negatywnego załatwienia
poprzedniej
➢
z urzędu
może wszcząć Prokurator Generalny z własnej inicjatywy albo na żądanie Prezydenta
Prokurator może tutaj żądać przedstawienia sobie akt sprawy z opiniami sądów bez
przygotował: W.W. 213
zasięgania opinii sądów – może też przedstawić te akta od razu Prezydentowi
WYROK ŁĄCZNY
Konsekwencja procesowa prawnomaterialnej konstrukcji łączenia kar: jeżeli sprawca popełnił dwa
lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do
któregokolwiek z tych przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne
podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną, biorąc za podstawę kary z osobna wymierzone za
zbiegające się przestępstwa.
Łączeniu podlegają również:
➢
kary wymierzone dwoma lub więcej wyrokami za przestępstwa tworzące ciąg przestępstw
➢
środki karne w postaci zakazów jeżeli są tego samego rodzaju
Właśnie w takiej sytuacji wydaje się wyrok łączny.
Właściwy do wydania wyroku łącznego jest sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w I instancji.
Jeżeli w I instancji orzekały sądy różnego rzędu, wyrok łączny wydaje sąd wyższego rzędu. Gdyby
zbiegały się wyroku sądu powszechnego i wojskowego – wyrok łączy wydaje ten z sądów, który
wymierzył karę surowszą z kar podlegających łączeniu.
Wyrok łączny sąd wydaje:
➢
z urzędu
➢
na wniosek skazanego
➢
na wniosek prokuratora
Wyrok łączny sąd może wydać jedynie po przeprowadzeniu rozprawy. W postępowaniu uczestniczą
jedynie:
➢
skazany
ustanowienie obrońcy lub wyznaczenie go z urzędu nie uprawnia go samo w sobie do
działania w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego
stawiennictwo osobiste skazanego nie jest obowiązkowe – chyba że sąd postanowi
inaczej
➢
prokurator
Gdy sąd stwierdzi brak warunków do wydania wyroku łącznego, wydaje postanowienie o
umorzeniu postępowania w przedmiocie wydania tego wyroku.
Skazany i jego obrońca, jeżeli go ustanowił oraz prokurator mogą zaskarżyć apelacją wydany
wyrok łączny.
Wyrok łączny traci moc ex lege:
➢
gdy po jego wydaniu zachodzi potrzeba wydania nowego wyroku łącznego – z chwilą
wydania nowego wyroku łącznego
➢
jeżeli choćby jeden z wyroków stanowiących podstawę wyroku łącznego uległ uchyleniu
lub zmianie – z chwilą nastąpienia tej zmiany lub uchylenia wyroku
przygotował: W.W. 214
Część międzynarodowa
IMMUNITET DYPLOMATYCZNY I KONSULARNY
Immunitet dyplomatyczny i konsularny to immunitety formalnoprawne – nie uchylają
przestępczości czynu, a jedynie uniemożliwiają ściganie osoby, która jest nimi objęta, gdyż nie
podlega ona orzecznictwu sądów polskich. Immunitetu państwo / organizacja międzynarodowa
może się zrzec – wobec określonej osoby.
Dyplomatyczny → Immunitet dyplomatyczny obejmuje:
➢
uwierzytelnionych w Polsce szefów przedstawicielstw dyplomatycznych państw obcych
➢
osoby należące do personelu dyplomatycznego, administracyjnego i technicznego tych
przedstawicielstw
➢
członków rodziny wyżej wymienionych osób, jeżeli pozostają z nimi we wspólności
domowej
➢
inne osoby korzystające z immunitetów dyplomatycznych na podstawie ustaw, umów lub
powszechnie uznanych zwyczajów międzynarodowych
Immunitet ten jest nieograniczony przedmiotowo – obejmuje wszelkie czyny zabronione (również
te niezwiązane z wykonywanymi funkcjami i popełnione przed uzyskaniem immunitetu). Ale
immunitet taki nie chroni osoby, która jest obywatelem polskim lub ma w Polsce stałe miejsce
zamieszkania, w razie popełnienia przez nią czynu w zakresie czynności niepełnionych podczas i w
związku z wykonywaniem funkcji urzędowych.
Osoby objęte immunitetem dyplomatycznym nie są obowiązane do składania zeznań w charakterze
świadka, czy występowania w roli biegłego lub tłumacza.
Konsularny → Immunitet konsularny obejmuje:
➢
kierowników urzędów konsularnych i innych urzędników konsularnych państw obcych
➢
osoby zrównane z nimi na podstawie umów lub powszechnie uznanych zwyczajów
międzynarodowych
Ograniczony przedmiotowo – tylko czyny zabronione popełnione w zakresie czynności pełnionych
podczas i w związku z wykonywaniem swych funkcji urzędowych. W zakresie czynów, których
immunitet nie obejmuje, kierownicy urzędów konsularnych i inni pracownicy konsularni państw
obcych mogą być zatrzymani i aresztowani, ale jedynie w razie zarzutu popełnienia zbrodni – o
zastosowaniu wobec nich takich środków należy niezwłocznie zawiadomić Ministra
Sprawiedliwości. Z immunitetu konsularnego nie korzystają osoby, które są obywatelami polskimi
albo mają w Polsce stałe miejsce zamieszkania.
Osoby objęte immunitetem konsularnym nie są obowiązane do składania zeznań w charakterze
świadka, czy występowania w roli biegłego lub tłumacza, ale tylko wtedy, gdy okoliczności,
których zeznania lub opinie mają dotyczyć, związane są z wykonywaniem przez te osoby funkcji
urzędowych lub służbowych.
EKSTRADYCJA
Wydanie osoby przez państwo, na którego obszarze się ona znajduje, państwu obcemu, przed
którego organami osoba ta ma odpowiadać za popełnione przestępstwo lub odbyć karę lub środek
karny prawomocnie tam orzeczone.
przygotował: W.W. 215
Konstytucja zakłada zakaz ekstradycji obywatela polskiego, ale z zastrzeżeniem wyjątków:
➢
możliwość wydania obywatela polskiego na wniosek innego państwa lub sądowego organu
międzynarodowego, gdy wynika to z umowy międzynarodowej, której Polska jest stroną lub
z ustawy wydanej w wykonaniu aktu prawa międzynarodowego ustanowionego przez
organizację międzynarodową, której Polska jest stroną, pod warunkiem, że:
czynu dopuszczono się za granicą
stanowi on przestępstwo także w Polsce lub stanowiłby takie przestępstwo w razie
dokonania go w kraju zarówno w dacie popełnienia go, jak i w chwili złożenia wniosku
o wydanie
➢
możliwość wydania bez powyższych wymogów, jeżeli następuje to na wniosek sądowego
organu międzynarodowego powołanego na podstawie ratyfikowanej przez Polskę umowy
międzynarodowej w związku z objęciem przez ten organ jurysdykcji co do zbrodni
ludobójstwa, zbrodni przeciwko ludzkości, zbrodni wojennej i zbrodni agresji
Ekstradycja jest zakazana:
➢
jeżeli dotyczyłaby osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z
przyczyn politycznych
➢
lub gdy wydanie naruszałoby wolności i prawa człowieka i obywatela
Polska jest też stroną dwustronnych traktatów ekstradycyjnych. SN stwierdził, że przepisy
rozdziałów 64 i 65 KPK pełnią rolę subsydiarną wobec umów międzynarodowych i mogą być
stosowane, chyba że umowa taka stanowi inaczej.
Regulacja w KPK → KPK normuje kwestie ekstradycji w rozdziałach 64 i 65, regulując odrębnie
wnioski polskie (ekstradycja czynna) i rozpatrywanie wniosków państw obcych (ekstradycja
bierna).
Ekstradycja czynna:
➢
wniosek składają sądy i prokuratorzy za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwości
w wypadkach niecierpiących zwłoki sąd lub prokurator mogą zwrócić się bezpośrednio
do właściwego organu państwa obcego o tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie
osoby, co do której ma być złożony wniosek, po czym niezwłocznie składają sam
wniosek za pośrednictwem Ministra Sprawiedliwości
➢
osoba wydana nie może być, bez zgody państwa wydającego, ścigana, skazana ani
pozbawiona wolności w celu wykonania kary za inne przestępstwo, popełnione przed dniem
wydania, niż to, w związku z którym nastąpiło wydanie
➢
po wydaniu prawomocnego orzeczenia w sprawie przeciwko osobie wydanej przez państwo
obce, sąd przesyła odpis wyroku Ministrowi Sprawiedliwości, a ten przekazuje go
właściwemu organowi państwa obcego
Ekstradycja bierna:
➢
wniosek może dotyczyć wydania osoby w celu przeprowadzenia przeciwko niej
postępowania albo dla wykonania orzeczonej już kary lub środka zabezpieczającego
➢
wniosek powoduje, że prokurator przesłuchuje daną osobę i zabezpiecza w miarę potrzeby
dowody znajdujące się w kraju, po czym przekazuje sprawę do właściwego miejscowo sądu
okręgowego
➢
wniosek rozpoznawany jest na posiedzeniu
➢
wydanie jest niedopuszczalne, jeżeli:
przygotował: W.W. 216
osoba, której wniosek dotyczy jest obywatelem polskim albo korzysta w Polsce z prawa
azylu (z wyjątkami od ogólnego zakazu ekstradycji zawartych w Konstytucji)
czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa uznaje, że czyn nie stanowi
przestępstwa albo że sprawca nie popełnia przestępstwa lub nie podlega karze
nastąpiło przedawnienie
postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie
zakończone – można odroczyć rozpoznanie wniosku o ekstradycję do czasu odbycia
przez tę osobę orzeczonej kary lub jej darowania
wydanie byłoby sprzeczne z prawem polskim
zachodzi uzasadniona obawa, że w państwie żądającym wydania wobec osoby może
zostać orzeczona lub wykonana kara śmierci albo wobec tej osoby może tam dojść do
naruszenia wolności i praw
wniosek dotyczy osoby ściganej za czyn popełniony z pobudek politycznych bez użycia
przemocy
➢
wydania można (fakultatywnie) odmówić, jeżeli:
osoba, której wniosek dotyczy ma w Polsce stałe miejsce zamieszkania, choć nie jest
obywatelem Polski
przestępstwo popełniono na terytorium Polski albo na polskim statku wodnym lub
powietrznym
co do tego samego czynu tej samej osoby toczy się postępowanie karne w Polsce –
rozpoznanie wniosku można odroczyć do czasu ukończenia tego postępowania
przestępstwo jest ścigane w Polsce w trybie prywatnoskargowym
wg prawa państwa wnioskującego przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia
wolności do roku lub karą łagodniejszą albo orzeczono taką karę
przestępstwo ma charakter polityczny, inny niż takie, przy którym odmowa jest
obligatoryjna, albo przestępstwem wojskowym lub skarbowym
państwo, które złożyło wniosek, nie zapewnia wzajemności
➢
w wyniku rozpoznania wniosku, sąd wydaje postanowienie o dopuszczalności lub
niedopuszczalności wydania
➢
postanowienie sądu jest zaskarżalne, a prawomocne postanowienie o niedopuszczalności
wydania oznacza, że wydanie nie może nastąpić
➢
prawomocne postanowienie sąd przekazuje wraz z aktami Ministrowi Sprawiedliwości,
który zawiadamia właściwy organ państwa obcego o sposobie rozstrzygnięcia wniosku
Ekstradycja uproszczona:
➢
możliwa, gdy przewiduje ją umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną
➢
sprowadza się do tego, że wniosek państwa obcego o zastosowanie tymczasowego
aresztowania zastępuje wniosek o wydanie
➢
wymaga zgody wydawanego
➢
po złożeniu ostatecznego oświadczenia w kwestii zgody przed sądem okręgowym, sąd
orzeka w przedmiocie dopuszczalności wydania i przekazuje sprawę niezwłocznie
Ministrowi Sprawiedliwości
➢
jeżeli brak zgody / sąd odroczył posiedzenie na dłużej niż 7 dni / uznał wydanie za
niedopuszczalne procedowanie następuje na zasadach ogólnych
Ekstradycyjne tymczasowe aresztowanie:
➢
możliwe w toku postępowania o ekstradycje bierną
➢
fakultatywne i dopuszczalne, gdy wniosek dot. przestępstwa, którego sprawca podlega
przygotował: W.W. 217
wydaniu, a sąd może aresztować osobę ściganą z urzędu lub na wniosek prokuratora
➢
sądem właściwym do stosowania tymczasowego aresztowania jest tu sąd okręgowy
właściwy do orzekania w przedmiocie wydania
➢
funkcja stosowania środka: zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania
ekstradycyjnego
➢
do terminów tego aresztu stosuje się odpowiednio zasady wynikające z art. 263 KPK
➢
możliwe również przed złożeniem wniosku o ekstradycję, jeżeli organ państwa obcego
zapewnia, że wobec tej osoby zapadł w tym państwie prawomocny wyrok skazujący lub
wydano już decyzję o tymczasowym aresztowaniu – areszt taki nie może trwać dłużej niż 40
dni
EUROPEJSKI NAKAZ ARESZTOWANIA
Obowiązuje jedynie w państwach UE. Przepisy KPK są wynikiem implementacji decyzji ramowej
UE.
Można powiedzieć, że ENA to odmiana ekstradycji o uproszczonym procedowaniu.
ENA wydawany przez Polskę → Kto wydaje: właściwy miejscowo sąd okręgowy
Na wniosek: prokuratora
W formie: postanowienia
Nakaz może dotyczyć osoby:
➢
wobec której prowadzone jest postępowanie
➢
wobec której orzeczono już prawomocnie karę lub środek pozbawienia wolności (np.
zabezpieczający)
Może być wydany w razie podejrzenia, że osoba ścigana za przestępstwo popełnione na terytorium
Polski przebywa na terytorium państwa członkowskiego UE.
Wydanie niedopuszczalne:
➢
wniosek dotyczy czynów zagrożonych w państwie wystawienia karą pozbawienia wolności
do roku
➢
dla wykonania prawomocnie orzeczonej kary (środka) pozbawienia wolności w rozmiarze
do 4 miesięcy
Treść nakazu:
➢
sąd, który wydał nakaz, wraz z adresem, numerem telefonu oraz faksu i adresem poczty
elektronicznej oraz danymi przedstawiciela sądu, z którym możliwy jest kontakt z zagranicy
➢
data i miejsce wydania nakazu
➢
dane określające tożsamość i obywatelstwo osoby ściganej
➢
sygnatura i rodzaj prawomocnego orzeczenia podlegającego wykonaniu
➢
opis i kwalifikacja prawna czynu, a także górna granica zagrożenia karą pozbawienia
wolności lub wysokość orzeczonej prawomocnie takiej kary lub środka
➢
wskazanie następstw czynu nieobjętych znamionami ustawowymi
➢
zwięzły opis stanu faktycznego
Nakaz przekazuje się:
➢
bezpośrednio do organu sądowego państwa wykonania – gdy miejsce pobytu ściganego jest
znane
przygotował: W.W. 218
➢
centralnej jednostce Policji współpracującej z Interpolem – gdy miejsce pobytu ściganego
nie jest znane
Zasada specjalności: Osoba przekazana do Polski w trybie ENA może być ścigana jedynie za czyny,
które stanowiły podstawę nakazu i można zarządzić wobec niej wykonanie tylko tych kar
pozbawienia wolności, które były podstawą jej przekazania. Ograniczenia te nie działają, gdy:
➢
państwo wykonania nakazu złożyło uprzednio w Sekretariacie Generalnym rady UE
oświadczenie o dopuszczalności szerszego ścigania
➢
organ sądowy państwa obcego wyrazi następczą zgodę na szersze ściganie
➢
osoba przekazana wyraziła uprzednio zgodę na przekazanie i zrzekła się przywilejów zasady
specjalności
➢
osoba mimo możliwości nie opuściła Polski w ciągu 45 dni od daty prawomocnego
zakończenia sprawy albo po opuszczeniu kraju powróciła do Polski
➢
nowe postępowanie karne nie wiąże się ze stosowaniem środków polegających na
pozbawieniu wolności lub nie została orzeczona kara pozbawienia wolności
Na przekazanie dalsze osoby ściganej oraz na jej wydanie w ramach ekstradycji wymagana jest
zgoda organu państwa wykonania nakazu.
Przekazanie warunkowe: Przekazanie osoby ściganej pod warunkiem, że wykonanie orzeczonej
kary pozbawienia wolności nastąpi w kraju wykonania nakazu.
Wykonywanie w Polsce przekazanych ENA → Przekazanie osoby z Polski w trybie ENA może
nastąpić dla:
➢
przeprowadzenia wobec osoby ściganej postępowania za granicą
➢
wykonania orzeczonej za granicą kary lub środka pozbawienia wolności
Nakaz taki organ sądowy państwa UE przekazuje właściwemu sądowi okręgowemu – sądem
właściwym jest tu sąd, w którego okręgu osoba ścigania przebywa lub zamieszkuje.
Osoba ścigania musi zostać najpierw przesłuchana przez prokuratora, który informuje ją o treści
nakazu oraz możliwości wyrażenia zgody na przekazanie. Następnie prokurator wnosi sprawę do
właściwego sądu okręgowego.
Sąd okręgowy proceduje na posiedzeniu. Może rozstrzygnąć o:
➢
przekazaniu
➢
odmowie wykonania nakazu
Na postanowienie służy zażalenie.
Sąd okręgowy powinien wydać postanowienie w kwestii przekazania w ciągu 40 dni od
zatrzymania osoby ściganej, a gdy wyraziła zgodę na przekazanie – w ciągu 3 dni od dnia jej
złożenia, a całe postępowanie powinno zakończyć się prawomocnie w terminie 60 dni, a gdy
ścigany wyraził zgodę na przekazanie – w terminie 10 dni.
Osobę ściganą, co do której zapadła decyzja o przekazaniu, przekazuje się właściwemu organowi
sądowemu państwa wydania nakazu.
Obligatoryjnie odmawia się wykonania nakazu, jeżeli:
przygotował: W.W. 219
➢
przestępstwo, którego nakaz dotyczy, w wypadku jurysdykcji polskiej podlega darowaniu na
mocy amnestii – jest objęte abolicją
➢
wobec ściganego zapadło w innym państwie niż państwo wydania nakazu co do tego
samego czynu prawomocne orzeczenie lub ścigany odbywa już bądź odbył karę za ten czyn
lub nie można jej wykonać wg przepisów państwa, w których wyrok taki zapadł
➢
w stosunku do tej osoby zapadło już prawomocne postanowienie o przekazaniu jej do
innego kraju UE
➢
osoba ścigana z powodu wieku nie ponosi odpowiedzialności wg prawa polskiego za czyny
objęte nakazem
➢
wykonanie nakazu naruszałoby wolności i prawa człowieka i obywatela
➢
nakaz wydano w związku z przestępstwem popełnionym z przyczyn politycznych bez
użycia przemocy
➢
azylant lub obywatel Polski nie wyraża zgody na przekazanie w celu odbycia kary
pozbawienia wolności za granicą – sąd orzeka wtedy o wykonaniu w Polsce kary orzeczonej
w państwie wydania nakazu
Fakultatywna odmowa wykonania nakazu wchodzi w grę, jeżeli:
➢
wobec ściganej osoby toczy się w Polsce postępowanie o ten sam czyn albo zapadło tu już
prawomocne orzeczenie o odmowie wszczęcia, o umorzeniu lub inne kończące
postępowanie, bądź wg prawa polskiego nastąpiło już przedawnienie ścigania lub
wykonania kary, a czyn podlegał jurysdykcji sądów polskich
➢
nakaz dotyczy czynów popełnionych w całości lub w części na terytorium RP lub na
polskim statku wodnym / powietrznym
➢
za czyn objęty nakazem można w kraju jego wydania orzec dożywotnie pozbawienie
wolności bez możliwości ubiegania się o jego skrócenie
➢
przestępstwo objęte nakazem nie jest karalne w Polsce
➢
osoba ma w Polsce stałe miejsce zamieszkania lub pobytu – wtedy musi dojść do orzeczenia
o wykonaniu kary wymierzonej za granicą w Polsce
przygotował: W.W. 220
Część wojskowa
WŁAŚCIWOŚĆ SĄDÓW WOJSKOWYCH
Właściwość rzeczowa → Ukształtowana w oparciu o kryterium podmiotowe i przedmiotowe.
Wg kryterium podmiotowego sądu wojskowe orzekają w sprawach:
➢
żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, ale tylko o:
przestępstwa z części wojskowej Kodeksu karnego
inne przestępstwa, jeżeli popełniono je:
przeciwko organowi wojskowemu lub innemu żołnierzowi
podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych
w obrębie obiektu wojskowego lub wyznaczonego miejsca przebywania
na szkodę wojska
z naruszeniem obowiązku wynikającego ze służby wojskowej
przestępstwa popełnione za granicą podczas użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza
granicami państwa
➢
żołnierzy sił zbrojnych państw obcych przebywających na terytorium Polski oraz członków
ich personelu cywilnego – gdy przestępstwo pozostaje w związku z pełnieniem obowiązków
służbowych, chyba że umowa międzynarodowa stanowi inaczej
➢
pracowników cywilnych wojska – jedynie o czyny godzące w zasady pełnienia służby lub
przeciwko mieniu wojskowemu oraz popełnione za granicą podczas użycia tam lub pobytu
Sił Zbrojnych RP
Sąd wojskowy może przekazać sprawę sądowi powszechnemu. Przesłanki:
➢
nie sprzeciwia się temu dobro wymiaru sprawiedliwości
➢
żołnierza zwolniono z czynnej służby wojskowej, a pracownika z zatrudnienia w wojsku,
➢
chodzi o przestępstwo:
przeciwko organowi wojskowemu
przeciwko innemu żołnierzowi
popełnione za granicą podczas użycia tam pub pobytu Sił Zbrojnych RP
Przekazanie może nastąpić najpóźniej do dnia otwarcia przewodu sądowego na rozprawie głównej.
Może być też dokonane decyzją prokuratora w postępowaniu przygotowawczym. Na postanowienie
w przedmiocie przekazania służy zażalenie.
Wg kryterium przedmiotowego sądy wojskowe orzekają w sprawach o: (niezależnie od tego, kto
jest sprawcą)
➢
przestępne współdziałanie (także osoby cywilnej) w popełnieniu przestępstw wojskowych
określonych w Kodeksie karnym
➢
utrudnianie lub udaremnianie postępowania karnego, paserstwo umyślne, paserstwo
nieumyślne i wobec programów komputerowych – jeżeli przestępstwa te pozostają w
związku z przestępstwami wojskowymi określonymi w Kodeksie karnym
➢
inne przestępstwa przekazane mocą przepisów szczególnych
Przyjmuje się, że właściwość rzeczowa wojskowych sądów okręgowych obejmuje orzekanie w
sprawach o przestępstwa:
➢
żołnierzy mających stopień majora i wyższy
przygotował: W.W. 221
➢
żołnierzy i członków personelu cywilnego sił zbrojnych państw obcych przebywających w
Polsce
➢
należące w postępowaniu przed sądami powszechnymi do sądów okręgowych
➢
dezercji za granicę
➢
czynnej napaści na przełożonego z użyciem broni, noża lub innego podobnie
niebezpiecznego narzędzia albo gdy następstwem napaści jest ciężki uszczerbek na zdrowiu
bądź inne naruszenie czynności narządu ciała albo rozstrój zdrowia, trwające dłużej niż 7
dni
➢
inne, gdy przepis szczególny tak przewiduje
Sądy garnizonowe orzekają we wszystkich pozostałych sprawach.
Właściwość funkcjonalna → Kształtuje się następująco:
➢
sąd garnizonowy
w I instancji orzeka we wszystkich sprawach podległych sądom wojskowym, a
nieprzekazanych innym sądom
rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w postępowaniu
przygotowawczym
orzeka w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe żołnierzy
ma uprawnienia i obowiązki procesowe, które w postępowaniu przed sądami
powszechnymi przysługują sądowi rejonowemu
➢
wojskowy sąd okręgowy
rozpoznaje sprawy w I instancji wg swej właściwości rzeczowej i podmiotowej
rozpatruje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych przez sąd
garnizonowy
wykonuje uprawnienia sądu wyższego rzędu wobec sądów garnizonowych
rozstrzyga w kwestii wznowienia postępowania zakończonego prawomocnie przez
wojskowym sądem garnizonowym
decyduje w toku postępowania przygotowawczego w przedmiocie tymczasowego
aresztowania żołnierza mającego stopień wojskowy od majora wzwyż
ma uprawnienia i obowiązki procesowe, które w postępowaniu przed sądami
powszechnymi przysługują sądowi okręgowemu
Właściwość miejscowa → Do spraw, które podlegają sądom wojskowym wg kryterium
przedmiotowego zastosowanie znajdują zasady właściwości miejscowej sądów powszechnych.
W sprawach podlegających sądom wojskowym ze względu na kryterium podmiotowe właściwy jest
sąd wojskowy, w okręgu którego znajduje się jednostka wojskowa, w której żołnierz pełnił służbę, a
pracownik był zatrudniony. Właściwość tutaj określa się wg chwili wszczęcia postępowania
karnego przeciw osobie – wg chwili przedstawienia zarzutów.
Właściwość z łączności spraw → Kształtuje się następująco:
➢
w sprawie dwu lub więcej oskarżonych, należącej do właściwości sądów wojskowych tego
samego rzędu, orzeka sąd wojskowy właściwy dla oskarżonego o przestępstwo zagrożone
karą najsurowszą
w razie niemożności ustalenia właściwości w ten sposób – właściwy sąd wojskowy, na
obszarze działania którego najpierw wszczęto postępowanie
jeżeli sprawa należy do właściwości sądów różnego rzędu – właściwy jest sąd wyższy
➢
gdyby w sprawie przeciwko dwu lub więcej oskarżonym sąd wojskowy nie był właściwy do
przygotował: W.W. 222
jej rozpoznania w całości ze względu na osobę jednego z oskarżonych lub z uwagi na rodzaj
jednego z czynów, a dobro wymiaru sprawiedliwości wymaga łącznego rozpoznania sprawy,
sąd wojskowy może rozpoznać sprawę łącznie lub przekazać ją w tym celu sądowi
powszechnemu – przekazanie nie może dotyczyć sprawy o każde przestępstwo (przekazanie
jest wiążące dla sądu powszechnego)
ŚCIGANIE NA WNIOSEK DOWÓDCY WOJSKOWEGO
Kodeks karny w części wojskowej przewiduje grupę czynów ściganych na wniosek dowódcy
jednostki wojskowej:
➢
samowolne opuszczenie jednostki na okres do 14 dni
➢
uporczywe nie wykonywanie obowiązków przez żołnierza służby innej niż zasadnicza
➢
niewykonanie albo odmowa wykonania rozkazu lub wykonanie niezgodne z jego treścią
oraz wchodzenie w porozumienie z innymi żołnierzami w celu popełnienia takiego czynu
➢
zniewaga przełożonego – wniosek może złożyć także pokrzywdzony
➢
zniewaga innego żołnierza w związku z wykonywaniem przez niego służby lub żołnierza
państwa sprzymierzonego – wniosek może złożyć także pokrzywdzony
➢
poniżanie i znieważanie podwładnego lub młodszego stopnień – wniosek może złożyć także
pokrzywdzony
➢
naruszenie zasad pełnienia służby, która miała zapobiec niebezpieczeństwu powstania
szkody
➢
wprowadzenie się w stan nietrzeźwości lub odurzenia po wyznaczeniu go do służby lub na
służbie
➢
samowolne rozporządzanie przedmiotami wyposażenia osobistego
Prokurator wojskowy odmawia wszczęcia postępowania o przestępstwa ścigane na wniosek
dowódcy, jeżeli wobec sprawcy zastosowano już środki przewidziane w wojskowych przepisach
dyscyplinarnych – chyba że wniosek składa wyższy dowódca po uchyleniu kary dyscyplinarnej.
Z uwagi na ważne względy dyscypliny wojskowej, prokurator wojskowy może wszcząć z urzędu
postępowanie przygotowawcze o przestępstwo ścigane na wniosek dowódcy mimo braku
wymaganego wniosku. W takim wypadku dowódcy wojskowemu służy zażalenie na postanowienie
o wszczęciu postępowania – rozpoznaje je sąd właściwy do rozpatrzenia sprawy.
W sprawach o czyny ścigane na wniosek dowódcy, dowódcy temu przysługują prawa
pokrzywdzonego, w tym prawo:
➢
do zaskarżenia postanowień o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego i jego
umorzeniu
➢
do wniesienia samodzielnie oskarżenia, gdy prokurator ponownie odmówi wszczęcia lub
umorzy postępowanie po uprzednim uchyleniu podobnych już postanowień
PRZESTĘPSTWA ŚCIGANE SKARGĄ PRYWATNĄ, A POPEŁNIONE
PRZEZ ŻOŁNIERZY
Jeżeli w stosunku do takich przestępstw w grę wchodzi jurysdykcja sądów wojskowych, Kodeks
wyłącza tryb prywatnoskargowy i wprowadza w to miejsce rozwiązanie przypominające ściganie z
urzędu, lecz na wniosek. [jeżeli żołnierz dopuści się przestępstwa poza i bez związku z pełnieniem
obowiązków służbowych, to pokrzywdzony może ścigać sprawcę na zasadach ogólnych przed
sądem powszechnym].
Szczególna regulacja polega tutaj na tym, że pokrzywdzony powinien wystąpić ze stosowną skargą
przygotował: W.W. 223
do wojskowego organu ścigania i czyn taki staje się, z chwilą złożenia tej skargi, przestępstwem
ściganym z urzędu.
Pokrzywdzony może, aż do prawomocnego zakończenia tak wszczętego postępowania, wystąpić z
wnioskiem o jego umorzenie. Jeżeli wniosek został złożony po wszczęciu postępowania przewodu
sądowego w I instancji, na umorzenie potrzebna jest ponadto zgoda oskarżonego.
Prokurator wojskowy zawsze wszcząć postępowanie z urzędu o taki czyn ze względu na interes
społeczny. Pokrzywdzonemu służy na postanowienie prokuratora o wszczęciu postępowania
zażalenie do sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Sąd może uchylić postanowienie o
wszczęciu, jeżeli nie dopatrzy się interesu społecznego uzasadniającego ściganie z urzędu.
przygotował: W.W. 224
Document Outline
- Wiadomości wstępne
- Naczelne zasady procesowe
- Warunki dopuszczalności postępowania karnego
- Sąd, inne organy procesowe i pomocnicy procesowi
- Strony postępowania karnego
- Przedstawiciele procesowi stron
- Rzecznicy interesu społecznego
- Czynności procesowe
- Dowody
- Środki przymusu
- INFORMACJE OGÓLNE
- ZATRZYMANIE
- ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE – INFORMACJE OGÓLNE
- TYMCZASOWE ARESZTOWANIE
- NIEIZOLACYJNE ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE – INFORMACJE OGÓLNE
- PORĘCZENIE
- DOZÓR
- ZAKAZY I NAKAZY Z ART. 276 KPK
- ZAKAZ OPUSZCZANIA KRAJU PRZEZ OSKARŻONEGO
- POSZUKIWANIE OSKARŻONEGO I LIST GOŃCZY
- LIST ŻELAZNY
- KARY PORZĄDKOWE
- ZABEZPIECZENIE MAJĄTKOWE
- Postępowanie przygotowawcze
- Postępowanie przed sądem I instancji
- Postępowanie odwoławcze
- ŚRODKI ZASKARŻANIA, A ŚRODKI ODWOŁAWCZE
- CECHY ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO
- ORGANY ODWOŁAWCZE
- SKUTECZNOŚĆ ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO
- SKŁADANIE ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO
- COFNIĘCIE ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO
- GRANICE I KIERUNEK ŚRODKA ODWOŁAWCZEGO
- PRZYCZYNY ODWOŁAWCZE
- RODZAJE ROZSTRZYGNIĘĆ ORGANU ODWOŁAWCZEGO
- APELACJA I POSTĘPOWANIA APELACYJNE
- ZAŻALENIE I POSTĘPOWANIE ZAŻALENIOWE
- Postępowania szczególne
- Nadzwyczajne środki zaskarżania
- Postępowania po uprawomocnieniu się orzeczenia
- Część międzynarodowa
- Część wojskowa
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
9. DZIAŁ DZIEWIĄTY, Postępowanie Karne, Skrypt
Postępowanie karne skrypt z wykładów
Postępowanie Karne skrypt
Prawo karne wykonawcze (KKW) - skrypt, Prawo, Prawo i postępowanie karne
1.+skrypt, Prawo, [ Postępowanie cywilne ], [ Postępowanie karne ] (WithNight)
Skrypt postepowanie karne
Test+5+postepowanie+przygotowawcze, Prawo, [ Postępowanie cywilne ], [ Postępowanie karne ] (WithNig
Postepowanie przygotowawcze, STUDIA, Postępowanie karne (KPK)(1)
Postępowanie Karne
Postępowanie karne [opracowanie]
Postępowanie karne
postępowanie karne 1, Opracowania i ściągi
przesłanki, Nowy folder, Postępowanie karne (KPK)
Koszty procesu i oplaty sadowe, STUDIA, Postępowanie karne (KPK)(1)
więcej podobnych podstron