PK – postępowanie karne

PROCES KARNY: - przewidziane prawem zachowanie się organów państwowych i pozostałych uczestników PK - zmierzające do wykrycia i ustalenia czynu przestępczego i jego sprawcy oraz do - wymierzenia mu kary, zastosowania innych środków lub uniewinnienia oskarżonego
W znaczeniu ogólnym (abstrakcyjnym)
- działalność przewidziana przepisami KPK - które są dostosowywane do danego przestęp.

	Organy państwowe prowadzące PK	Pozostali uczestnicy PK
Postępowanie przygotowawcze	- prokurator prowadzący śledz/doch. - policja albo inne uprawnione organy	- podejrzany (któremu postawiono zarzut popełnienia)
Postępowanie sądowe	Sądy rejonowe i okręgowe w I instancji Odwołania do II instancji: sąd rej. -> sąd okręg. -> sąd apelacyjny	- oskarżony (wniesiono przeciwko niemu akt oskarżenia) - pokrzywdzony (ofiara przestępstwa, żąda ukarania sprawcy - oskarżyciel publiczny (prokurator)

Źródła prawa karnego procesowego:

1. KPK

2. Rozporządzenia wydane na podstawie KPK

3. Wykładnia TK

4. Wykładnia Trybunału Międzynarodowego

5. Umowy międzynarodowe

6. Zwyczaj

CEL PROCESU KARNEGO – w doktrynie określany dwojako:
Cel ogólny – rozstrzygnięcie o przedmiocie procesu

Podstawowe, główne zadania PK:

• wykrycie, ujęcie i pociągnięcie do odpowiedzialności sprawcy przestępstwa

• dążenie do tego aby osoba niewinna nie poniosła odpowiedzialności za przestępstwo

• ogólnie pojęte zwalczanie przestępstw oraz zapobieganie ich popełnieniu

• umacnianie poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego

• uwzględnienie prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego

• rozstrzyganie spraw w rozsądnym terminie

• prowadzenie postępowania przygotowawczego w taki sposób aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w miarę możliwości na pierwszej rozprawie głównej

PRZEDMIOT PROCESU KARNEGO

Brak jednolitej definicji w doktrynie, 3 koncepcje:

1. Roszczenie przysługujące państwu w stosunku do sprawcy przestępstwa

2. To co ma być w procesie dopiero ustalone i rozstrzygnięte (czyn i odpowiedzialność karna za niego)

3. Kwestia odpowiedzialności prawnej osoby ściganej za zarzucane lub przypisane jej przestępstwo

Dokumenty w których określony jest przedmiot procesu:

• postanowienie o wszczęciu dochodzeniu lub śledztwa

• postanowienie o przedstawieniu zarzutów

• akt oskarżenia

• wyrok sądowy

STRUKTURA PROCESU KARNEGO

Elementy procesu i ich wzajemne powiązania, w ramach struktury procesu wyróżnia się:

1. Statykę procesu - nauka o strukturze procesu, o tym co w każdym procesie jest niezmienne (np. prowadzenie sprawy przed sądem)

2. Kinetykę procesu – ruch procesowy, to co się w procesie zmienia , może ale nie musi wystąpić w procesie. Na kinetykę procesu mają wpływ:

• fakty procesowe – czynności procesowe tj. zachowania uczestników procesu i zdarzenia procesowe niezależne od woli uczestników

• tok procesu – następujące po sobie etapy procesu (p. przygotow. ->p. sądowe. -> p. odw.)

• nurt procesowy – obejmuje postępowanie w kwestii odpowiedzialności karnej i postępowanie w kwestii odpowiedzialności cywilnej

(proces adhezyjny – proces cywilny dołączony do procesu karnego)

Postępowanie w kwestii odpowiedzialności karnej :

I podział:

1. proces prosty – 1 sprawca oskarżony o popełnienie 1 czynu

2. proces złożony przedmiotowo – 1 sprawca oskarżony o popełnienie kilku czynów

3. proces złożony podmiotowo – kilku sprawców oskarżonych o popełnienie 1 czynu

4. proces złożony mieszany (podmiotowo-przedmiotowy) – kilku sprawców kilka czynów

II podział:

1. postępowanie zasadnicze (podstawowe) – najczęściej spotykane

2. postępowanie szczególne – od podstawowego różni się tym, ze nie trzeba w nim wykonywać wszystkich czynności

3. postępowanie pomocnicze – może wystąpić obok postępowania zasadniczego (np. stosowanie środków zapobiegawczych

FUNKCJE PROCESU KARNEGO:

I podział:

1. F. porządkująca – koordynuje poszczególne czynności procesu aby ten przebiegał sprawnie

2. F. zabezpieczenia celów procesu – prawo procesowe stanowi system norm celowościowych wytyczających najlepszy tok procesu i pozwalający na osiągnięcie celu

3. F. gwarancji interesów uczestników procesu – w KPK wyrażone są prawa i obowiązki uczestników PK

II podział:

1. F. oskarżenia – realizowana przez prokuratora, dążenie do ukarania oskarżonego

2. F. obrony – realizowana przez obrońcę, odpieranie zarzutów i umniejszanie odpowiedzialności

3. F. sądzenia – realizowana przez niezawisły sąd, celem jest rozstrzygnięcie o odpowiedzialności karnej oskarżonego

ANALOGIA W PROCESIE KARNYM – jest dopuszczana pod pewnymi warunkami, tj nie można:

1. Stosować jej na niekorzyść oskarżonego

2. Rozszerzać środków przymusu

3. Ograniczać albo pomniejszać gwarancji procesowych uczestników

4. Wykraczać poza zakres przepisu

KONSTRUKCJA MODELOWA PRZEBIEGU PROCESU KARNEGO

1. Uzyskanie wiadomości o popełnionym przestępstwie:

Doniesienie do prokuratury, policji, anonim. Może to spowodować wydanie decyzji o:

1. odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego (np. kontratyp)

2. żądanie uzupełnienia zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa (przy brakach)

3. wydanie postanowienia o wszczęciu postępowania przygotowawczego

4. przeprowadzenie dochodzenia w niezbędnym zakresie (np. przy wypadku samoch.)

2. Postępowanie przygotowawcze:

Może być prowadzone jako śledztwo albo dochodzenie.

Podobieństwa:

• te same strony, czynności procesowe, środki przymusu, dowody

• obie formy mają 2 etapy (in rem, in personam)

Różnice:
Waga czynu
Organ prowadzący
Czas trwania

Postępowanie przygotowawcze ma 2 fazy, które rozgranicza wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów:

1. In rem – w sprawie o przestępstwo gdy sprawca nie jest jeszcze znany

2. In personam – przeciwko określonej osobie

Czynności podejmowane w postępowaniu przygotowawczym:

1. przesłuchania świadków, podejrzanego

2. zbieranie dowodów rzeczowych

3. powołanie biegłego

4. przeprowadzenie eksperymentu

Sposoby zakończenia postępowania przygotowawczego
Zakończenie w sposób trwały: wniesienie aktu oskarżenia do sądu warunkowe umorzenie postępowania umorzenie z powodu niepoczytalności zastosowanie środków zabezpieczających

3. Postępowanie sądowe (rozpoczyna się po wniesieniu aktu oskarżenia)

I instancja - prowadzi sąd rejonowy lub okręgowy

II instancji - prowadzi sąd okręgowy (od rejonowych), apelacyjny (od okręgowych) i SN (kasacje)

4. Postępowanie wykonawcze (po uprawomocnieniu się wyroku, regulowany przez KKW)

OBOWIĄZYWANIE PRAWA KARNEGO PROCESOWEGO

1. Obowiązywanie w MIEJSCU

- określa to zasada terytorialności

- PKP obowiązuje na terytorium PL, statkach, samolotach itp oraz konsulatach jeżeli udzielają pomocy prawnej polskim prokuratorom i sądom.

- ponadto stosuje się polskie przepisy przy wykonywaniu czynności przez polskich prokuratorów poza granicami PL

Od zasady terytorialności są 2 wyjątki:

1. jeśli państwa obce skierują żądanie wykonania do sądu polskiego to polskie organu muszą stosować obcą procedurę pod warunkiem że nie jest ona sprzeczna z polskimi przepisami

2. świadkom i biegłym wzywanym z za granicy, żeby dobrowolni stawili się przed sądem. Takie osoby mają gwarancję, że nie zostaną zatrzymane ani ukarane przez okres w którym uczestniczą w postępowaniu i 7 dni po zakończeniu tych czynności i stwierdzeniu przez prokuratora/sąd że nie są już potrzebni i mogą opuścić PL.

2. Obowiązywanie w CZASIE

a) jeżeli zmiana przepisów nastąpiła po popełnieniu przestępstwa, ale przed wszczęciem procesu to od wszczęcia stosuje się nowe przepisy

b) jeżeli zmiana nastąpiła w czasie trwania procesu to są 2 opcje. Jeśli są to stosuje się przepisy przejściowe, jeśli nie ma to ustawa „chwyta w locie”. Bez względu na to na jakim etapie jest postępowanie do kolejnych czynności stusuje się nowe przepisy.

POSTĘPOWANIA SZCZEGÓLNE:

1. Uproszczone

2. Prywatno – skargowe

3. Nakazowe

4. Przyspieszone

1. POSTĘPOWANIE UPROSZCZONE

• może być prowadzone się w sprawach w których postępowanie przygotowawcze prowadzono w formie dochodzenia

• skład orzekający, zasadniczo 1 sędzia

• oskarżycielem publicznym może być policja i inne upoważnione organy

• odpis aktu oskarżenia doręcza się oskarżonemu łącznie z wezwaniem na rozprawę

• rozprawa może odbyć się bez obecności oskarżyciela

• przerwa w rozprawie nie może być dłuższa niż 21 dni

• po przekroczeniu terminu przerwy sprawę rozpoznaje się w postępowaniu zwyczajnym

• jeśli nie stawi się oskarżony to można wydać wyrok zaoczny (ale jeśli jest tylko jego obrońca to nie można wydać wyroku zaocznego)

Sprzeciw od wyroku zaocznego

• od daty doręczenia wyroku zaocznego oskarżony ma 7 dni na złożenie sprzeciwu

• może wnieść tylko oskarżony albo jego obrońca

• w sprzeciwie musi usprawiedliwić nieobecność na rozprawie

• uwzględnienie sprzeciwu powoduje ponowne rozpatrzenie sprawy

• traci moc prawną jeśli na nową rozprawę stawi się oskarżony

• przy nie uwzględnieniu jest 14 dni na apelację

2. POSTĘPOWANIE PRYWATNO-SKARGOWE

• przebiega na zasadach postępowania uproszczonego

• wprowadza dalsze uproszczenia do postępowania uproszczonego

• nie ma obligatoryjnego postępowania przygotowawczego

• częścią obowiązkową postępowania jest posiedzenie pojednawcze albo mediacja

Przesłanki pozytywne prowadzenia w tym trybie:

1. sprawa dotyczy przestępstwa prywatno – skargowego

2. oskarżyciel prywatny wniósł uproszczony akt oskarżenie i popiera skargę

3. oskarżyciel prywatny uiścił zryczałtowane koszty postępowania

Przesłanki negatywne prowadzenia w tym trybie:

1. przedawnienie karalności

2. nie można ścigać z prywatno-skargowego jeśli toczy się już publiczno-skargowe

3. odstąpienie oskarżyciela prywatnego od ścigania (jeżeli wycofa albo nie stawi się na postępowanie pojednawcze/ rozprawę bez usprawiedliwienia)

3. POSTĘPOWANIE NAKAZOWE

• stosuje się przepisy o postępowaniu uproszczonym

• sąd może wdać wyrok nakazowy, nie musi przeprowadzać rozprawy jeśli:

1. sprawa jest rozpoznawana w trybie uproszczonym

2. można orzec tylko karę ograniczenia wolności albo karę grzywny

3. sąd na podstawie zebranego uznaje że rozprawa nie jest konieczna

• nie jest dopuszczalne gdy oskarżony jest pozbawiony wolności w tej lub innej sprawie

• nie można orzekać co do czynów rozpoznawanych w trybie prywatno-skargowym

• wyrok nakazowy wydawany jest na posiedzeniu bez udziału stron

• wyrok musi być doręczony wszystkim stronom, nie musi zawierać uzasadnienia

Sprzeciw od wyroku nakazowego

• zaskarżenie wyroku nakazowego w formie sprzeciwu, czas 7 dni od doręczenia

• może wnieść zarówno oskarżony jak i oskarżyciel

• wyrok traci moc prawną automatycznie na skutek wniesienia sprzeciwu

• nie można go zaskarżyć apelacją

4. POSTĘPOWANIE PRZYSPIESZONE:

• co do zasady toczy się w trybie publiczno-skargowym

• postępowanie przygotowawcze w formie dochodzenia

• może toczyć się w trybie prywatno-skargowym jeśli popełnione przestępstwo ma charakter chuligański

Przesłanki pozytywne prowadzenia w tym trybie:

1. Sprawa toczy się o przestępstwo rozpoznawane w trybie uproszczonym

2. Sprawca został ujęty na gorący uczynku albo bezpośrednio po nim i w ciągu 48 godzin został doprowadzony przez policję do sądu

3. Złożono wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym

Przesłanki negatywne prowadzenia w tym trybie:

1. Postępowanie jest prowadzone przed sądami wojskowymi

SPRZECIWY

• wyróżnia się je obok środków zaskarżenia

• obecnie w KPK są tylko dwa sprzeciwy:

1. sprzeciw od wyroku zaocznego

2. sprzeciw od wyroku nakazowego

• charakterystyczny typ środków odwoławczych w KPK

• charakteryzują się:

a) skargowością – też mają formę skargi

b) nie mają dewolutywności – nie przenoszą sprawy do wyższej instancji

c) kasacyjnością – zaskarżone orzeczeni traci moc prawną po wniesieniu sprzeciwu

ŚRODKI ZASKARŻENIA

Środki zaskarżenia:

• skarga do organu procesowego z żądaniem przeprowadzenia kontroli wyroków/postanowień

Cechy charakterystyczne środków zaskarżenia:

• Skargowość – kontrola następuje na skutek wniesienia skargi

• Suspensywność – wniesienie skargi powoduje wstrzymanie prawomocności i wykonalności decyzji

• Dewolutywność – powoduje, że sprawa zostaje przesunięta do instancji odwoławczej

• Forma pisemna dla ich skuteczności

Podział środków zaskarżenia:

1. Zwyczajne – pozwalają na zaskarżenie decyzji nieprawomocnych

• Apelacja

• warunkiem wniesienia jest uprzednie złożenie wniosku o uzasadnienie wyroku

• + ww. cechy środków zaskarżenia

• Zażalenie

1. Nadzwyczajne – przysługują od decyzji prawomocnych

• Kasacja

• Warunkiem są bezwzględne przyczyny odwoławcze

• Może być wniesiona tylko od prawomocnych wyroków

• Nie można wnieść z powodu samej niewspółmierności kary

• Do wniesienia uprawnione są strony, RPO, Minister Sprawiedliwości

• Strony mają na to 30 dni od doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem

• MS i RPO mogą wnieść w każdym czasie

• Strony wnoszą za pośrednictwem sądu odwoławczego

• MS i RPO bezpośrednio do SN

• Wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem sądu)

• Może być wniesione zarówno od prawomocnych wyroków i od postanowień

• Podstawy wznowienia postępowania:

1. Ex delicto – można wznowić zarówno na korzyść jak i niekorzyść, jeśli w związku z postępowanie dopuszczono się przestępstwa (np. fałszywe zeznania, fałszerstwo)

2. De novis – można wznowić tylko na korzyść oskarżonego, gdy po wydaniu orzeczenia pojawiają się nowe fakty i dowody korzystne dla oskarżonego

3. Inne przyczyny – można wznowić tylko na korzyść oskarżonego, np. gdy wydane orzeczenie TK albo organu międzynarodowego, które zmieniło/uchyliło przepisy będące podstawą skazania

Względne przyczyny odwoławcze przy środkach zaskarżenia (powody):

1. Obraza prawa materialnego

2. Obraza przepisów postępowania (jeśli mogła mieć wpływ na treść orzeczenia)

3. Błąd w ustaleniach faktycznych (jeśli mógł mieć wpływ na treść orzeczenia)

4. Rażąca niewspółmierność kary

5. Niesłuszne zastosowanie albo niezastosowanie środka zabezpieczającego

Rozstrzygnięcia jakie może wydać sąd odwoławczy w wyniku rozpoznania środka odwoławczego:

1. Utrzymanie w mocy orzeczenia I instancji

2. Zmiana orzeczenia

3. Uchylenie orzeczenia i:

1. Przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania

2. Umorzenie postępowania

3. Uchylenie i przekazanie sprawy prokuratorowi w celu uzupełnienia post. przygot.

Przebieg postępowania apelacyjnego (2 etapy):

a) Ad quo – czynności przed organem / sądem I instancji

• Postępowanie rozpoczyna wniesienie apelacji

• Prezes sądu I instancji bada czy spełniono wymagania formalne, terminy itp

• Jeśli nie ma podstaw do odmowy prezes sądu wydaje zarządzenie o przyjęciu apelacji

• Zawiadamia strony + obrońców, pełnomocników , prokuratora

• Strona przeciwna może wnieść odpowiedź na apelację

• Po dokonaniu tych czynności przekazuje akta sprawy do sądu odwoławczego

b) Ad quem – czynności przed organem odwoławczym

• Rozpoczyna się od wpłynięcia apelacji do organu odwoławczego

• Przygotowanie do rozprawy apelacyjnej

• Prezes sądu odwoławczego bada czy spełniono wymagania formalne, terminy itp

• Jeśli stwierdzi uchybienia, pozostawia apelację bez rozpatrzenia, jeśli jest OK to

• Rozprawa apelacyjna

RÓŻNICE I PODOBIEŃSTWA MIĘDZY IMMUNITETEM DYPLOMATYCZNYM I KONSULARNYM

RÓŻNICE
Dyplomatyczny
całkowicie zwolnieni z odpowiedzialności przed polskimi organami za jakiekolwiek przestęp. nie mogą być zatrzymywani/tymczasowo aresztowani są zwolnieni z obowiązku składania zeznań

Podobieństwa:

• oboje będą odpowiadali przed polskimi sądami jeśli państwo wysyłające zrzeknie się immunitetu albo jeśli są obywatelami polskimi lub mają miejsce zamieszkania w Polsce

• przeszukanie pomieszczeń ambasad/konsulatów może się odbyć tylko za ich zgodą

OCHRONA OSÓB PRZED WYDANIEM DO PAŃSTWA OBCEGO

Ekstradycja czynna – żądanie Polski aby wydano jej osobę z państwa obcego

Ekstradycja bierna – żądanie innego państwa aby wydano mu osobę znajdującą się w PL

Podstawy obligatoryjne – odmowa wydania osoby: osoba jest obywatelem PL /prawo azylu czyn nie jest przestępstwem /nie podlega karze wg naszych ustaw nastąpiło przedawnienie wg naszych ustaw czyn zagrożony jest śmiercią w państwie żądającym ekstradycji zachodzi uzasadniona obawa że w państwie żądającym może dojść do naruszenia wolności i prawo osoby wydanej	Podstawy fakulatywne: osoba ma stałe miejsce zamieszkania w RP przestępstwo popełniono na terytorium RP przestępstwo podlega ściganiu z oskarżenia prywatnego państwo wnioskujące nie zapewnia wzajemności

1. ZASADA HUMANITARYZMU

• nieskodyfikowana, wynika z konwencji międzynarodowych których stoną jest PL

• istotą tej zasady jest traktowanie każdego człowieka w sposób odpowiadający godności ludzkiej w kontaktach z organami wymiaru sprawiedliwości

• zasada ta zawiera w sobie 3 zakazy:

a) stosowani tortur przez organy wymiaru sprawiedliwości

b) nieludzkiego traktowania przez organy wymiaru sprawiedliwości

c) poniżającego traktowania przez organy wymiaru sprawiedliwości

• wyrazem przestrzegania tej zasady w KPK jest:

1. jawność rozpraw

2. szczegółowe przepisy dotyczące przesłuchania określające jakich czynności nie wolno wykonywać (np. używanie wariografu, stosowanie gróźb, hipnozy, przymus fizyczny)

2. ZASADA SĄDOWEGO WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

Wymiar sprawiedliwości:

1. pojęcie formalne - postępowanie sądowe musi być sprawiedliwe tj. zgodne z przepisami KPK i normami prawnymi

2. definicja podmiotowa – wyłącznie działalność niezawisłych sądów

3. definicja przedmiotowa – działalność polegająca na rozstrzyganiu konfliktów ze stosunków prawnych

4. definicja mieszana – działalność niezawisłych sądów polegająca na rozstrzyganiu konfliktów ze stosunków prawnych

• istotą jest to że w Konstytucji zapisano iż wymiar sprawiedliwości sprawują w Polsce tylko: SN, sądy powszechne, sądy szczególne i sądy administracyjne

• przekazanie organom pozasądowym wymiaru sprawiedliwości jest dopuszczalne tylko ustawą, tylko organom ściśle określonym w ustawie. Muszą być spełnione 2 przesłanki:

1. zapewnienie odwołania do sądu od organu niesądowego

2. zapewnienie stosowania podstawowych gwarancji obywateli

3. ZASADA UDZIAŁU CZYNNIKA SPOŁECZNEGO W PROCESIE KARNYM

Rozstrzyganie indywidualnych spraw obywateli powinno odbywać się z udziałem przedstawicieli społeczeństwa. Są 3 aspekty udziału społeczeństwa w procesie karnym:

1. Udział w składzie orzekającym sadu

W polskim systemie prawnym w składzie orzekającym (z pewnymi wyjątkami) zasiadają sędziowie i ławnicy (skład mieszany), zwiększa to demokratyzm a zmniejsza fachowość rozstrzygnięć. Skład orzekający orzeka zarówno co do winy jak i kary.

Ławnicy:

- mają uprawnienia sędziego

- są niezawiśli, podlegają tylko ustawom i Konstytucji

- biorą czynny udział w rozprawie

- maja nieograniczony udział w naradzie i głosowaniu nad wyrokiem i rozstrzygnięciami

- nie mogą przewodniczyć rozprawie

Składy orzekający sądu:

1. Podstawowy skład – 1 sędzia (sądy rejonowe i okręgowe I instancji)

2. W sprawach o zbrodnie w sądzie okręgowym – 1 sędzia 2 ławników (ze względu na rodzaj sprawy prezes sądu może postanowić, że skład będzie z 3 sędziów zawodowych)

3. W sprawach za które grozi dożywotnie pozbawienie wolności – 2 sędziów 3 ławników (apelację rozpatruje 5 sędziów)

4. Sąd apelacyjny i kasacyjny (z wyjątkiem ww.) – 3 sędziów

5. W postępowaniu uproszczonym, z oskarżenia prywatnego, przyspieszonym – 1 sędzia

1. Udział podmiotów reprezentujących interes społeczny

Przedstawicielem społecznym może być członek organizacji społecznej której zakres działania obejmuje ochronę przed danymi przestępstwami np. towarzystwo ochrony nad zwierzętami. Po podjęciu stosownej uchwały przez organizację, może ona wyznaczyć członka który będzie reprezentował ją na rozprawie. Przedstawiciel nie przyłącza się do żadnej ze stron, ale może brać czynny udział w rozprawie (np. wyrażać swoja opinię, składać wnioski co do kary itp.)

1. Publiczność rozpraw sądowych

Związana z zasadą jawności wewnętrznej – każda osoba pełnoletnie nieuzbrojona, której wygląd licuje z powagą sadu może brać bierny udział w rozprawie (publiczność). Małoletni musi mieć zgodę opiekuna a przy rozprawach zamkniętych każda ze stron może wybrać po 2 osoby godne zaufania, żeby zapewnić udział społeczeństwa.

4. ZASADA WSPÓŁDZIAŁANIA ZE SPOŁECZEŃSTWEM

• Nieskodyfikowana

• Realizowana zarówno w KK (środki probacyjne) i KPK poprzez m. in.:

- udział ławników w składzie orzekającym

- społeczny obowiązek zawiadomienia o przestępstwie

- poręczenie społeczne

- instytucja przedstawiciela społecznego

5) ZASADA NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ

Sędziowie są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom.

Niezawisłość

• sędzia/ławnik jest zobowiązany do stosowania i przestrzegania przepisów rangi ustawowej

• sędzia/ławnik nie jest związany instrukcjami i wytycznymi organów państwowych

• sędzia orzeka na podstawie wewnętrznego przekonania i nikt nie może wpływać na niego ani go w tej funkcji zastępować

• obowiązek samodzielnego, osobistego rozstrzygnięcia wszystkich kwestii dotyczących wykładni obowiązujących przepisów oraz wartości i wiarygodności dowodów

• zakaz wywierania wpływu na sędziego co do kierunku rozpoznania sprawa, treści orzeczeń

• sędzia jest niezależny w rozstrzyganiu co do kwestii winy, kwalifikacji prawnej czynu, wydanego wyroku, ma swobodę w wydawaniu wszystkich rozstrzygnięć

• sędzia za wydany wyrok nie ponosi odpowiedzialności karnej ani dyscyplinarnej

Jednakże sędzia jest związany:

1. wykładnią TK

2. prawotwórczymi rozstrzygnięciami sądu

3. zapatrywaniami prawnymi i wskazaniami sądu odwoławczego

4. rozstrzygnięciem zagadnienia prawnego przez SN w ramach odpowiedzi na pytania prawne

5. uchwałami mającymi moc zasad prawnych (uchwały SN)

Gwarancje niezawisłości

a) ustrojowe

• odpowiednie warunki pracy i wynagrodzenie

• odpowiedni poziom etyczno- moralny sędziego

• odpowiednie przygotowanie zawodowe

• stałość zawodu sędziowskiego

• niepołączalność stanowiska sędziego z innymi zawodami (tylko nauczyciel akademicki)

• immunitet sędziowski

• samorządność sędziowska (Krajowa Rada Sądownictwa)

b) organizacyjne (procesowe)

• kolegialność składów sędziowskich (3, 5 osobowe)

• jawność rozpraw sądowych

• swobodna ocena dowodów

• tajność narady sędziowskiej

1. ZASADA KOLEGIALNOŚCI

Rozstrzygnięcia sądu powinny zapadać kolegialnie (zwiększa demokratyzm, niezawisłość sędziowską pozwala wszechstronnie rozpoznać sprawę, wzmacnia autorytet sędziowskiego składu)

Zasada ta odnosi się wyłącznie do sądu, ponieważ w prokuraturze wszystkie decyzje są wydawane jednoosobowo.

(POWTÓRZYĆ WSZYSTKO O SKŁADACH- 3, 5 OSOBOWYCH ITD.)

1. ZASADA INSTANCYJNOŚCI

Sprawy rozstrzegane są w 2 instancjach:

W I instancji (sąd rejonowy lub okręgowy) i w II instancji (sąd okręgowy i apelacyjny)

Decyzja wydana w I instancji może być poddana kontroli co do faktu i co do prawa przez właściwy organ na skutek zaskarżenia do II instancji.

Kontrolę mogą sprawować organy procesowe (np. prokurator) a nawet społeczeństwo. Na wniosek stron lub z urzędzu.

Kontrola procesowa może dotyczyć rozstrzygnięć nieprawomocnych (to te, które jeszcze mogą być podważone środkami odwoławczymi) i prawomocnych (kiedy wyczerpano już postępowanie odwoławcze wyrok staje się prawomocny i podlega wykonaniu).

Środki kontroli:

1. środki zaskarżenia- przewidziane prawem środki, przy pomocy których strona niezadowolona z rozstrzygnięcia domaga się zmiany lub uchylenia zaskarżonego orzeczenia:

Na orzeczenia nieprawomocne:

- apelacja

- zażalenie

- sprzeciw

Na orzeczenia prawomocne

- kasacja

- wznowienie postępowania

Te wszystkie środki zaskarżenia:

• są rodzajem skargi

• mają charakter dewolutywny, czyli przenoszą sprawę do II instancji

• charakteryzują się suspensywnością (ich wniesienie powoduje wstrzymanie wykonalności i prawomocności orzeczenia)

• objęte są zakazem pogarszania sytuacji prawnej oskarżonego, jeżeli środek zaskarżenia wniesiono na jego korzyść

1. środki nadzoru- są to przewidziane prawem sposoby, za pomocą których organ procesowy I lub II instancji dokonuje zmiany rozstrzygnięcia z urzędu

1. ZASADA ŚCIGANIA Z URZĘDU (zasada oficjalności)

• państwo za pomocą swoich organów ściga określone przestępstwa z urzędu

• Organami państwa, na których szczególnie ciąży obowiązek wszczęcia i prowadzenia postępowania jest przede wszystkim prokurator i policja.

• Pułapem minimalnym, który musi wystąpić, żeby ta zasada zaczęła działać w postępowaniu jest- uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa

• Wyróżnia się także warunkowe ściganie z urzędu – dotyczy osób objętych immunitetem (najpierw trzeba podjąć działania zmierzające do uchylenia immunitetu a dopiero potem prowadzić postępowanie in persona)

Wyjątki od tej zasady:

a) Ściganie na wniosek

Dotyczy przestępstw ściganych na wniosek:

- bezwzględnie (bez względu na osobę sprawcy np. zgwałcenie)

- względnie (ze względu na to, kto jest sprawcą)

- wniosek o ściganie organ procesowy musi uzyskać od pokrzywdzonego (brak wniosku powoduje albo odmowę wszczęcia postępowania albo umorzenie postępowania karnego)

- wniosek może być złożony na piśmie albo ustnie do protokołu

- wniosek może złożyć osoba posiadająca zdolność do czynności procesowych (czyli osoba pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona)

- może złożyć osoba chora psychicznie, upośledzona umysłowo samodzielnie, ale pod warunkiem, że nie jest ubezwłasnowolniona częściowo albo całkowicie

- musi z niego wynikać bezpośrednia wola ścigania sprawcy przestępstwa

- może dotyczyć też osoby imiennie wskazanej albo osoby obcej (nieznanego sprawcy).

- może być cofnięty za zgodą prokuratora do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego

- nie można cofnąć wniosku przy przestępstwie zgwałcenia

Reguła niepodzielności wniosku o ściganie - na podstawie jednego wniosku będą ścigane wszystkie osoby- nie tylko sprawca, ale podżegacze, pomocnicy, współsprawcy itp.

b) Ściganie przestępstw prywatno – skargowych (np. zniewaga, zniesławienie)

- koniecznym warunkiem do wszczęcia postępowania jest złożenie skargi przez pokrzywdzonego

- skargę nazywa się uproszczonym aktem oskarżenia

- może być wniesiona bezpośrednio do sądu albo za pośrednictwem policji bądź prokuratora

- prokurator/sąd rodzinny może zmienić tryb z prywatno skargowego na ściganie z urzędu

Objęcie ścigania przez prokuratora możliwe jest w następujących formach:

1. prokurator może podjąć ściganie na prośbę pokrzywdzonego lub z własnej inicjatywy

2. przejęcie skargi już wniesionej przez oskarżyciela prywatnego

3. na rozprawie sądowej

1. ZASADA LEGALIZMU

polega na obowiązku ścigania przestępstw przez prokuratora i pozostałe organy ścigania, gdy stwierdzi się czyn o znamionach przestępstwa ściganego z urzędu.

Z tej zasady wynikają dalsze obowiązki:

• oskarżania przed sądem

• popierania oskarżenia przed sądem

• składania skarg odwoławczych

• z zasadą legalizmu ściśle jest związany obowiązek zawiadomienia o przestępstwie.

• obowiązek społeczny doniesienia o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu (

• obowiązek nałożony na instytucje państwowe i samorządowe (mają nie tylko zawiadomić o ujawnionych przez siebie przestępstwach, ale również zabezpieczyć ślady i dowody przestępstwa)

• obowiązek z ustawy o postępowaniu w sprawach z nieletnimi- nakłada na każdego, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców, opiekunów, szkoły, sąd rodzinny lub policję.

Wyjątki od zasady legalizmu:

Zasada oportunizmu- pozwala odstąpić od oskarżenia ze względów celowości pomimo istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa i wystarczających podstaw do sporządzenia aktu oskarżenia.

Wyrazem oportunizmu w KPK jest:

1. umorzenie postępowania z powodu znikomej społecznej szkodliwości czynu

2. instytucja świadka koronnego

3. umorzenie absorpcyjne (w trakcie prowadzenia postępowania dowiadują się że popełnił jeszcze jakieś drobne przestępstwo za które grozi mniejsza kara – postępowanie poważniejsze absorbuje)

4. postępowanie mediacyjne albo postępowanie pojednawcze

1. ZASADA SKARGOWOŚCI

• Sąd wszczyna postępowanie na żądanie uprawnionego oskarżyciela, w momencie wniesienia skargi

• Sąd nie może z własnej inicjatywy wszcząć postępowania karnego z urzędu

• Ma zastosowanie w postępowaniu sądowym, nie ma w przygotowawczym

SKARGA- wyraża żądanie do rozpoznania przed sądem sprawy określonej osoby. W procesie karnym wyróżnia się:

1. skargi zasadnicze- mają prowadzić do merytorycznego rozstrzygnięcia (np. akt oskarżenia)

2. skargi etapowe- rozpoczynają poszczególne etapy postępowania sądowego (np. skarga odwoławcza)

• jest składana przez uprawniony podmiot do sądu

• inicjuje wszczęcie postępowania oraz rozstrzygnięcie sprawy.

• wyznacza sądowi ramy procesu, którymi sąd jest związany

• określa granice podmiotowe i przedmiotowe sprawy

Reguła niepodzielności przedmiotu procesu.

• że niedopuszczalne jest orzekanie o różnych fragmentach tego samego przedmiotu w różnych postępowaniach

• Orzeczenie o fragmencie przedmiotu procesu stanowi powagę rzeczy osądzonej w stosunku do całego przedmiotu.

• zakaz rozdzielania znamion czynu

• Niedopuszczalne jest orzekanie o winie i karze w odrębnym postępowaniu

• Zakaz rozbijania prawnej jedności czynu.

• Zakaz rozbijania naturalnej jedności czynu.

Wyjątki od zasady skargowości:

• dotyczą postępowania z nieletnimi- w tym postępowaniu nie ma żadnego aktu oskarżenia. Sąd rodzinny dla nieletnich już z urzędu podejmuje postępowanie.

• zasądzenie odszkodowania z urzędu

• wznowienie postępowania sądowego

1. ZASADA PRAWDY

Organ procesowy wydając decyzje w postępowaniu powinien opierać je na ustaleniach faktycznych

Gwarancjami realizacji zasady prawdy jest:

• zasada bezpośredniości

• zasada ustności (sąd ze świadkiem rozmawia, zadaje mu pytania, wysłuchuje, obserwuje)

• zasada swobodnej oceny dowodów (

• inicjatywa dowodowa organu procesowego

• zasada kontradyktoryjności- (walka stron, oskarżyciel zarzuca, oskarżony broni się)

• zasada kolegialności

• środki kontroli

Wyjątki od zasady prawdy (to co utrudnia dojście do prawdy):

zakazy dowodowe- to okoliczności, które powodują, że pomimo tego, że znajduje się jakiś materiał, to nie można go wprowadzić do procesu np. zakaz przesłuchania duchownego co do spowiedzi

zakaz reformationis in peius- zakaz pogarszania sytuacji prawnej oskarżonego w porównaniu z poprzednio wydanym wyrokiem.

zasada ne bis in idem (czyli nie dwa razy o to samo)- Jeżeli sprawca został osądzony prawomocnym wyrokiem za popełnienie zarzucanego czynu, to nawet jeżeli po wydaniu wyroku ujawnią się nowe fakty, nowe dowody wskazujące na jego większą winę, nie można po raz drugi przeprowadzić postępowania, bo za to zdarzenie już został ukarany.

immunitety procesowe- Np. Jeżeli poseł dopuści się popełnienia przestępstwa, a Sejm nie uchyli immunitetu, to nawet mając wszelkie dowody ujawnione w sprawie, nie można tego posła skazać.

1. ZASADA BEZPOŚREDNIOŚCI

Sąd powinien:

• opierać swoje ustalenia na dowodach przeprowadzonych na rozprawie.

• na rozprawie bezpośrednio stykać się z dowodami.

• dawać prymat dowodom pierwotnym przed wtórnymi.

Wyjątki od zasady bezpośredniości - sytuacje, kiedy KPK pozwala na odczytanie protokołów sporządzonych w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym np jeżeli:

a)oskarżony/świadek odmawia złożenia wyjaśnień albo oświadcza, że okoliczności nie pamięta

b)bezpośrednie przeprowadzenie dowodu nie jest niezbędne i nikt się temu nie sprzeciwiaart

c) pozwala na odtworzenie na rozprawie zapisów obrazu i dźwięku oraz na odczytanie stenogramu.

d) sąd nie może zapoznać się z dowodem na sali z przyczyn obiektywnych (np samochód)

e) przesłuchanie świadków którzy, nie mogą stawić się przed sądem (np. obłożnie chorych)

1. ZASADA KONCETRACJI MATERIAŁU DOWODOWEGO (tzw. zasada ciągłości)

• proces powinien stanowić zwarty ciąg czynności i skupiać środki dowodowe wokół przedmiotu procesu.

• prowadzi do przyspieszenia postępowania, do orzekania na podstawie całości materiału dowodowego

Zadania zasady koncentracji materiału dowodowego osiąga się za pomocą 2 koncepcji:

1. prekluzja w przytaczaniu faktów i dowodów (obecnie u nas nie występuje)- polega na tym, że jeżeli strony od razu nie przytoczyły wszystkich dowodów (na początku procesu), to traciły uprawnienie do sprowadzenia tych dowodów w przyszłości.

2. koncepcja dyskrecjonalnej władzy sędziego (występuje u nas)- strony mogą przedstawiać wnioski i dowody w toku całego postępowania aż do wydania rozstrzygnięcia.

Przejawem w postępowaniu przygotowawczym jest to, że prowadzący postępowanie przygotowawcze ma nie tylko dla siebie zbierać materiał dowodowy (aby podjąć decyzję), ale musi go dodatkowo jeszcze tak utrwalić, by ten materiał przedstawić sądowi, aby sąd mógł wyrokować.

Przejawami działania tej zasady w postępowaniu sądowym jest to że:

• kończąc postępowanie przygotowawcze prokurator informuje tylko oskarżonego, że będzie wnosił akt oskarżenia, ale tego aktu oskarżenia mu nie doręcza.

• prezes sądu może z urzędu wezwać na rozprawę świadków lub sprowadzić dowody, o których przeprowadzenie przed sądem strony nie wnosiły.

• jest wyrazem niezmienności składu orzekającego tzn. sędzia, który nie uczestniczył w całej rozprawie nie może wydać rozstrzygnięcia w tej sprawie. Wyrok mogą wydać tylko ci sędziowie i ławnicy, którzy uczestniczyli w całej rozprawie.

Wyjątki od zasady koncentracji materiału dowodowego:

1. przerwa w rozprawie- może być zarządzona przez przewodniczącego składu orzekającego na czas nie dłuższy niż 35 dni

2. odroczenie rozprawy- przez cały skład orzekający. Odracza się, jeżeli zarządzenie przerwy będzie niewystarczające. Nie ma maksymalnego terminu odroczenia rozprawy

3. odroczenie wydania wyroku- to już następuje w czasie narady i głosowania nad wyrokiem w sprawie zawiłej, jeżeli sąd nie może uzgodnić werdyktu od razu po zakończeniu rozprawy. W takim wypadku na okres 7 dni może odroczyć wydanie wyroku. Konsekwencją przekroczenia tego terminu jest to, że rozprawę prowadzi się od początku (obligatoryjnie).

1. ZASADA SWOBODNEJ OCENY DOWODÓW

• sędzia przy ocenie dowodów nie jest skrępowany żadnymi regułami

• ocena musi być swobodna ale nie dowolna, musi podać motywy oceny

• oceniając dowód musi kierować się m.in. wskazaniami wiedzy, doświadczenia życiowego, poglądami doktryny i orzeczeniami SN)

• rozumowanie musi być oparte o reguły logiki

• ocena sędziego nie może być powodowana wrażeniami jakie uzyskuje w trakcie dokonywania dowodów (to, że świadek się denerwuje przy składaniu zeznań)

• swobodna ocena dowodów poddana jest kontroli w postępowaniu odwoławczym

3 koncepcje oceny dowodów:

1. legalna (ustawowa) ocena dowodów- występuje ona w dwóch postaciach:

   • pozytywna- polega na tym, że w razie istnienia dowodów wskazanych w ustawie sąd musiał dany fakt uznać za udowodniony.

   • negatywna- jeżeli nie było w sądzie przedstawionych dowodów wymienionych w ustawie, wtedy sąd nie mógł uznać tego faktu za udowodniony.

2. swobodna niekontrolowana ocena dowodów- polegała na tym, że sąd swobodnie wydawał wyrok i nie musiał go w ogóle uzasadniać

3. swobodna kontrolowana ocena dowodów- (występuje u nas) polega na tym, że sędzia nie jest skrępowany żadnymi regułami dowodowymi narzucającymi ocenę dowodów, ale musi uzasadnić swoje stanowisko. Ta koncepcja występuje w dwóch postaciach:

a) aprioryczna - wstępna ocena dowodów pod kątem jej przydatności do procesu)

b) aposterioryczna - ocena następcza dotycząca dowodów przeprowadzonych

1. ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI (zasada sporności)

• proces powinien być sporem przeciwstawnych stron

• w klasycznej postaci oznacza, że strony sporu same zbierają i przeprowadzają dowody, a sąd ocenia dopuszczalność procesu, ocenia dowody i wydaje rozstrzygnięcie.

• w naszym procesie zasada kontradyktoryjności w klasycznej postaci nie występuje, ponieważ tej zasadzie przeciwstawia się zasadę śledczości. Według niej dociekanie prawdy oraz badanie dowodowe sprawy należy wyłącznie do organu procesowego (strony procesowe są nieaktywne, nie mają żadnych uprawnień; organ procesowy decyduje o dopuszczeniu wszystkich dowodów). Przejawem zasady śledczości w postępowaniu przygotowawczym jest:

1. obowiązek organu procesowego dociekania prawdy

2. obowiązek wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy

3. obowiązek przeprowadzenia z własnej inicjatywy wszystkich czynności zmierzających do realizacji celu postępowania przygotowawczego

Przejawy zasady kontradyktoryjności w postępowaniu przygotowawczym:

• strony postępowaniu przygotowawczym mogą składać wnioski dowodowe

• uprawnienia spornych stron do brania udziału w czynnościach niepowtarzalnych

• prawo stron do udziału w innych czynnościach niż niepowtarzalne (na żądanie strony)

• możliwość stron z zapoznaniem się z opinią biegłego i branie udziału w jego przesłuchaniu

Zasada kontradyktoryjności przed sądem:

• na rozprawie oskarżyciel oskarża ale oskarżony ma prawo się zarzutom przeciwstawiać, bronić się

• strony aktywnie uczestniczą w rozprawie - mogą składać wnioski dowodowe, mogą zadawać pytania oskarżonemu, świadkom, biegłym.

• strony mają jednakowe prawo do zaskarżania rozstrzygnięć, czyli wyroki i postanowienia

16. ZASADA JAWNOŚCI

Wyraża się w postaci 2 dyrektyw:

1. jawność wobec osób postronnych (zasada publiczności- inaczej jawności zewnętrznej)

2. jawność wewnętrzna- wobec stron i uczestników postępowania

Zasada jawności wynika z Konstytucji, która mówi, że rozpatrywanie spraw przed wszystkimi sądami odbywa się jawnie i jedynie ustawa może tą jawność ograniczać.

Zasada publiczności (jawności ZEWNĘTRZNEJ) – rozprawa odbywa się jawnie

Na rozprawie mogą być obecne:

• osoby pełnoletnie (małoletnie mogą uczestniczyć w rozprawie, ale tylko za zgodą przewodniczącego składu orzekającego)

• osoby nieuzbrojone

• osoby nie znajdujące się w stanie licującym z powagą sądu

Obligatoryjne powody wyłączenia jawności rozprawy np.

• jeżeli prokurator złożył wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających

• sprawy o pomówienie i znieważenie (ale na wniosek pokrzywdzonego taka rozprawa może odbywać się jawnie)

• jeżeli jawność mogłaby zakłócić spokój publiczny

• obrażać dobre obyczaje

• ze względu na tajemnicę państwową

• ze względu na ważny interes prywatny

• gdy uczestnik postępowania złoży wniosek o wyłączenie jawności rozprawy

Fakultatywne wyłączenie jawności rozprawy:

• ze względu na dobro nieletniego (np. gdy jednym z oskarżonych jest nieletni)

• jeżeli przesłuchiwana jest osoba poniżej 15 roku życia

Pomimo wyłączenia jawności rozprawy biorą w niej udział strony procesowe, a ponadto przedstawiciele stron tzw. osoby zaufania (strony mogą wskazać po dwie takie osoby). Jeżeli w jednej sprawie występuje kilku oskarżycieli lub oskarżonych, to każdy z nich może żądać pozostawienia na sali rozpraw po jednej osobie.

Narada i głosowanie są zawsze tajne. Posiedzenia sądowe są również jawne, bez udziału stron i publiczności. Zasada publiczności (jawności zewnętrznej) w postępowaniu przygotowawczym nie ma zastosowania.

■Zasada jawności WEWNĘTRZNEJ

Rozprawa odbywa się zawsze z udziałem stron procesowych.

Oskarżony ma prawo być obecny przy wszystkich czynnościach postępowania dowodowego. Wyjątkowo oskarżony może być wydalony z sali rozpraw:

• jeżeli obecność oskarżonego działa krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego czy zeznania świadka lub biegłego

• sytuacji związanych z zachowaniem się oskarżonego na rozprawie- gdy mimo upomnienia go przez przewodniczącego zachowuje się nadal w sposób zakłócający porządek rozprawy głównej lub godzący w powagę sądu (oskarżony jest wydalany na pewien czas z sali rozpraw)

Po powrocie na salę rozpraw przewodniczący niezwłocznie informuje oskarżonego o przebiegu rozprawy podczas jego nieobecności oraz umożliwia mu złożenie wyjaśnień co do przeprowadzonych w czasie jego nieobecności dowodów.

■ Jawność wewnętrzna w postępowaniu przygotowawczym

• udział stron w czynnościach niepowtarzalnych

• jeżeli w sprawie został powołany biegły- to strony są o nim informowane i stronom i ich przedstawicielom zezwala się na wzięcie udziału w jego przesłuchaniu

• pozwala stronom wziąć udział w każdej innej czynności procesowej innej niż niepowtarzalna

• daje stronom prawo wzięcia udziału w czynności przed jej zawnioskowaniem

16. ZASADA LOJALNOŚCI (prawo do sprawiedliwego procesu)

• każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd

• obie strony- zarówno oskarżony jak i pokrzywdzony muszą być jednakowo traktowane (muszą mieć zapewnione równe prawa)

• oskarżonemu należy zapewnić prawo do obrony i prawo do tłumacza, jeżeli nie posługuje się językiem polskim.

• organy procesowe muszą zachować lojalność w stosunku do każdej strony procesowej

Zasada informacji (związana z zasadą lojalności) - organy procesowe mają pouczać strony procesowe o przysługujących im prawach i ciążących na nich obowiązkach. Zasada informacji występuje w dwóch postaciach:

• silniejszej - obowiązek pouczenia uczestników postępowania (np. o odmowie składania wyjaśnień)

• słabszej - organy procesowe powinny informować uczestników czy strony procesowe o wszystkich ich uprawnieniach

16. ZASADA USTNOŚCI

• nakaz, aby czynności procesowe miały formę ustną (np. ustawa nie przewiduje złożenia zeznań na piśmie)

• ta zasada współwystępuje z zasadą pisemności, ponieważ zasada pisemności pozwala utrwalać dowody.

• zasada ustności odnosi się głównie do rozprawy- rozprawa odbywa się ustnie (ale sporządza się z niej protokół

16. ZASADA DOMNIEMANIA NIEWINNOŚCI OSKARŻONEGO

• Oskarżony powinien być uznawany za niewinnego dopóki jego wina nie zostanie udowodniona w trybie przewidzianym w KPK i stwierdzona prawomocnym wyrokiem

• Zasada ta dotyczy wszystkich uczestników procesu (również tych spoza postępowania karnego).

2 aspekty z. domniemania niewinności:

1. koncepcja obiektywna- domniemanie niewinności jest niezależne od subiektywnych zapatrywań na winę oskarżonego (oskarżony powinien być traktowany jako niewinny do końca procesu karnego, bez względu na przekonania uczestników)

2. koncepcja subiektywna- wyraża żądanie, aby organy procesowe aż do zakończenia postępowania zakładały niewinność oskarżonego i odpowiednio do tego traktowały go w procesie.

Konsekwencje wynikając z z. domniemania niewinności:

1. ciężar dowodu (onus probandi) - obowiązek dochodzenia winy oskarżonego występuje po stronie organów procesowych. To organy procesowe mają obowiązek zebrać wszelkie dowody, zarówno na korzyść jak i na niekorzyść oskarżonego. Strony natomiast mogą pozostawać bezczynne, oskarżony może odmówić składania wyjaśnień, nie ma obowiązku przedstawiania dowodów swojej winy.

2. obowiązek obiektywnego badania winy oskarżonego - organ procesowy musi badać obiektywy, bez względu na zebrany materiał dowodowy i wewnętrzne przekonanie. Skazanie oskarżonego może nastąpić tylko wtedy, jeżeli wina bezspornie wskazuje na jego sprawstwo.

3. reguła in dubio pro reo - zakaz tłumaczenia wątpliwości na niekorzyść oskarżonego. Ma zastosowanie tylko wtedy, jeżeli mimo wszelkich wysiłków w postępowaniu dowodowym są wątpliwości i nie można ich w żaden sposób usunąć.

4. stosowanie środków zapobiegawczych - są stosowane tylko w razie konieczności zabezpieczenia prawidłowego przebiegu procesu, a wyjątkowo także dla zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego przestępstwa, mogą być izolacyjne i nieizolacyjne.

16. ZASADA PRAWA DO OBRONY - oskarżonemu należy zapewnić prawo do obrony.

Konwencja Europejska wskazuje, że zgodnie z prawem do obrony oskarżony ma prawo do:

1. niezwłocznego otrzymania informacji w języku dla siebie zrozumiałym o treści zarzutów

2. odpowiedniego czasu i możliwości przygotowania obrony

3. oskarżony może bronić się sam lub przez ustanowionego obrońcę

4. ma prawo spowodować przesłuchanie świadków zarówno oskarżenia jak i obrony

5. jeżeli nie posługuje się językiem, ma prawo do bezpłatnej pomocy tłumacza

6. do porozumiewania się z obrońcą bez obecności osób trzecich

Prawo do obrony od strony podmiotowej obejmuje:

• możliwość podejmowania szeregu czynności osobiście przez oskarżonego

• prawo do korzystania z pomocy obrońcy

• nakaz kierowany do organu procesowego, aby w procesie karnym podejmował czynności procesowe również na korzyść oskarżonego

Zasada prawa do obrony przyznaje szczególne uprawnienia oskarżonemu rozszerzające jego uprawnienia wynikające z zasady kontradyktoryjności:

• prawo do składania wyjaśnień

• prawo do milczenia

• prawo do odmowy odpowiedzi na pytanie

• ochrona związana z zaskarżaniem orzeczeń

• prawo do korzystania z pomocy obrońcy

► ORGANY PROCESOWE I UCZESTNICY PROCESU KARNEGO

UCZESTNIK –

• osobę, która bierze udział w procesie karnym

• w roli wyznaczonej jej prawo karne procesowe

• swoim zachowaniem wpływa na bieg tego procesu.

Do tych uczestników procesu zaliczamy :

1. Organy procesowe- podmioty które prowadza proces karny

2. Strony procesowe- np. pokrzywdzony, oskarżony;

3. Przedstawiciele procesowi stron - obrońcy i pełnomocnicy

4. Rzecznicy interesu społecznego- przedstawiciele społeczni

5. Pomocnicy procesowi- np. protokolanci

6. Osobowe źródła dowodowe- np. świadkowie, biegli

7. Przedstawiciele ustawowi – np. rodzice, opiekunowie małoletniego i działają oni w jego imieniu

Publiczność nie jest uczestnikiem postępowania, która tylko może obserwować przebieg postępowania i nie bierze w nim czynnego udziału.

1. ORGANY PROCESOWE

• organ państwowy , który występuje w procesie z mocy przepisów w oznaczonej roli,

• jest uprawniony do kierowania procesem, wydawania rozstrzygnięć, podejmuje czynności procesowe.

Podział organów wg roli odgrywanej w procesie karnym:

• Organy kierujące procesem -w określonym etapie procesu

  • w postępowaniu przygotowawczym – prokurator, policja albo inny uprawniony organ;

  • w postępowaniu sądowym- sąd (rejonowy bądź okręgowy)

• Organy współpracujące które współdziałają z organem kierującym .

Podział organów wg etapów procesu:

• W postępowaniu przygotowawczym

• organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie- np. prokurator (śledztwo), policja, ABW

• organy nadzoru – prokurator

• W postępowaniu sądowym

• organy kierujące procesem- sąd czy prezes sądu

• organy współdziałające – prokurator czy inny oskarżyciel publiczny

• W postępowaniu wykonawczym np.

• sąd I instancji

• sąd penitencjarny

• prokurator

■ ORGANY PROWADZĄCE POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE:

1. PROKURATURA

• nie jest podporządkowana naczelnym organom administracji państwowej

• jest organem oddzielonym od sądów

• jest organem niezależnym ale nie niezawisłym

• podlega ministrowi sprawiedliwości, który pełni funkcję Prokuratora Generalnego

• jej zadaniem strzeżenie praworządności i czuwanie nad ściganiem przestępstw.

• organizację prokuratury określają zasady organizacyjne i zasady procesowe.

Zasad organizacyjne:

• Zasada niezależności - prokuratur przy wykonywaniu swoich zadań jest niezależny od organów państwowych, ale jest zobowiązany do wykonywania poleceń bezpośredniego przełożonego

• Zasada jednolitości – wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury stanowią jednolitą całość

• Zasada centralizmu –wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury podlegają Prok. Generalnemu

• Zasada hierarchicznego podporządkowania - jednostki organizacyjne prokuratury podlegają PG nie wprost ale za pośrednictwem jednostek wyższego szczebla

• Zasada jednoosobowego kierownictwa- całością prokuratury i poszczególnymi jednostkami kieruje zawsze jedna osoba

Zasady procesowe należą:

• Zasada legalizmu

• Zasada bezstronności

• Zasada ścigania z urzędu

• Zasada współpracy z innymi organami państwowymi społecznymi i samorządowymi

• Zasada substytucji –prokurator wyższego rzędu może zlecić prokuratorowi podwładnemu każdą czynność do wykonania.

• Zasada dewolucji (zasada odwrotna do substytucji) - prokurator wyższego rzędu może przejąć do osobistego wykonania od prokuratora podwładnego każdą czynność

• Zasada indyferencji – dla skuteczności czynności nie jest ważne który prokurator jej dokonał;

1. POLICJA [urząd celny, straż łowiecka itp]

• organ prowadzący postępowanie przygotowawcze

• działa na podstawie odrębnej ustawy

• jest umundurowaną i uzbrojoną formacją przeznaczoną do ochrony obywateli i do utrzymywania bezpieczeństwa i porządku publicznego

• zadaniem policji jest m.in. wykrywanie przestępstw i wykroczeń

• w ramach swoich uprawnień policja może prowadzić czynności dochodzeniowo-śledcze

• jest zobowiązana wykonywać polecenia sądu i prokuratora;

ORGANY PROWADZĄCE POSTĘPOWANIE SĄDOWE

1. SĄDY

Zasada sądowego wymiaru sprawiedliwości mówi o tym że to sądy są uprawnione do wymierzania sprawiedliwości.

System sądownictwa w Polsce:

1. Sądy powszechne- do których zalicza się:

1. sądy rejonowe

2. sądy okręgowe

3. sądy apelacyjne

1. Sądy szczególne:

1. Sądy wojskowe (garnizonowe i okręgowe)

2. Trybunał Stanu

3. Trybunał Konstytucyjny

1. Nad sądami powszechnymi i szczególnymi stoi Sąd Najwyższy

♣ WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU - zakres ustawowo ustalonej kompetencji do rozpoznania danej sprawy.

Dzieli się na:

1. Właściwość ogólną; w jej skład wchodzi:

1. właściwość rzeczowa

2. właściwość miejscowa

3. właściwość funkcjonalna

1. Właściwość szczególną; w jej skład wchodzą

1. właściwość z łączności spraw

2. właściwość z przekazania sprawy (właściwość z delegacji)

Ad. ) Właściwość rzeczowa

Pozwala ustalić, który sąd ma rozpoznać sprawę w I instancji (czyli sąd rejonowy lub okręgowy). Właściwość rzeczowa sądu rejonowego oparta jest na kryterium negatywnym, ponieważ sąd rejonowy rozpoznaje wszelkie sprawy, z wyjątkiem zastrzeżonych do właściwości rzeczowej sądu okręgowego.

Właściwość rzeczowa sądu okręgowego- wyróżnia się:

1. właściwość stała- sąd okręgowy rozpoznaje wszystkie m.in. sprawy o:

• zbrodnie

• ludobójstwo

1. właściwość ruchoma - jest to właściwość sądu okręgowego zależna od decyzji sądu apelacyjnego,

Ad. 1. b) Właściwość miejscowa

Pozwala ustalić, który z sądów tej samej instancji jest właściwy do rozpoznania konkretnej sprawy

Mamy 3 kryteria ustalania właściwości miejscowej:

1. Wg kryterium pierwszego stopnia sądem miejscowo właściwym jest sąd w którego okręgu przestępstwo zostało popełnione.

2. Wg kryterium drugiego stopnia (jeżeli nie można ustalić sądu miejscowo właściwego wg kryterium I stopnia) – jeżeli nie można ustalić miejsca popełnienia przestępstwa to bierze się pod uwagę wg tego kryterium :

1. gdzie ujawniono przestępstwo

2. gdzie ujęto oskarżonego lub

3. gdzie oskarżony przed popełnieniem przestępstwa stale mieszkał lub czasowo przebywał

1. Jeżeli w żaden sposób, wg tego pierwszego czy drugiego kryterium, nie można ustalić sądu miejscowo właściwego, wówczas w grę wchodzi kryterium trzeciego stopnia- sądem miejscowo właściwym będzie sąd właściwy dla dzielnicy śródmieście miasta stołecznego Warszawy

Ad. 1. c) Właściwość funkcjonalna

Pozwala określić kompetencje poszczególnych sądów, czyli zakres czynności, do których wykonywania uprawnione są poszczególne sądy.

• właściwość funkcjonalna sądu rejonowego (np. rozpoznaje zażalenia na postanowienia prokuratora, podejmuje decyzje o skierowaniu oskarżonego na badania psychiatryczne)

• właściwość funkcjonalna sądu okręgowego (np. przedłuża okres tymczasowego aresztowania do jednego roku; orzeka o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, rozpoznaje prośby o ułaskawienie)

• właściwość funkcjonalna sądu apelacyjnego (jest instancją odwoławczą od wyroków wydanych przez sąd okręgowy, , przedłużać tymczasowe aresztowanie na okres powyżej 1 roku.

• Kompetencje Sądu Najwyższego- rozpoznawanie kasacji, wznawianie postępowanie zakończone przed SN, podejmuje uchwały.

Ad. 2) Właściwość szczególna

Właściwość z łączności spraw- pozwala na łączne rozpoznanie sprawy ze względu na jej złożoność i ekonomikę procesową. Jest ona zarazem wyjątkiem od właściwości miejscowej. W ramach tej łączności wyróżnia się łączność :

• podmiotową – polega na tym że w jednym procesie rozpoznaje się kilka przestępstw popełnionych przez jedną osobę.

• przedmiotową – chodzi tutaj o czyny popełnione przez kilku sprawców. Tu przestępstwo łączy kilka osób, czyli dotyczy to współsprawców sensu largo- podżegaczy, pomocników, paserów.

• mieszaną- (podmiotowo-przedmiotowa)- polega na tym, że przestępstwa osób odpowiadających w jednym postępowaniu pozostają ze sobą w związku przedmiotowym, a zarazem co najmniej jedna osoba odpowiada za kilka odrębnych przestępstw.

Właściwość z delegacji, czyli z przekazania sprawy-

• wyjątek od właściwości miejscowej

• pozwalający na rozpoznanie sprawy przez inny sąd

• zmiana właściwości w ramach przekazania sprawy podyktowana jest celowością i względami ekonomiki procesowej, czasem dobrem wymiaru sprawiedliwości

• przekazanie nie może naruszać właściwości rzeczowej

• inicjatywa do przekazania sprawy należy wyłącznie do kompetencji sądu/prokuratora

KPK przewiduje 4 wypadki przekazywania spraw:

1. sąd przełożony nad sądem miejscowo właściwym do rozpoznania sprawy może na wniosek sądu właściwego przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, gdy większość osób które należy wezwać na rozprawę zamieszkuje w okręgu innego sądu

2. SN, który na wniosek sądu właściwego może przekazać sprawę ze względu na dobro wymiaru sprawiedliwości;

3. możliwość przekazania sprawy przez sąd przełożony ze względu na wyłączenie sędziów danego sądu

4. przekazywania spraw pomiędzy sądami powszechnymi a szczególnym / wojskowym . Sąd wojskowy może każdą sprawę przekazać sądowi powszechnemu do rozpoznania; sąd powszechny po przyjęciu sprawy jest obowiązany do jej rozpoznania; sąd wojskowy może nie przyjąć sprawy przekazanej jej przez sąd powszechny.

SPORY KOMPETENCYJNE O WŁAŚCIWOŚĆ SĄDU

Te spory mogą dotyczyć tylko właściwości miejscowej równorzędnych sądów. Spory mogą być:

• pozytywne – kilka sądów dąży do rozpoznania jednej sprawy

• negatywne- żaden sąd nie chce tej sprawy rozpoznać.

Spór o właściwość powstaje dopiero wtedy gdy sąd któremu inny sąd przekazał sprawę nie przyjmuje tej sprawy i zwraca się o rozstrzygnięcie kwestii właściwości do sądu przełożonego. Jeżeli sąd przełożony zdecyduje który z tych sądów ma rozpoznać sprawę to tą decyzją sąd jest związany.

WYŁĄCZENIE SĘDZIEGO OD UDZIAŁU W SPRAWIE

Przepisy te stosuje się odpowiednio do prokuratora, tłumacza, protokolanta, biegłego.

KPK przewiduje 2 rodzaje wyłączenia :

1. bezwzględne - z mocy ustawy

2. względne – na wniosek

Sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie jeżeli:

• sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio

• jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób

• jest krewnym lub powinowatym w linii prostej , a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w punkcie 2 albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli

• był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy albo w tej samej sprawie był przesłuchiwany w charakterze świadka lub występował jako biegły

• brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony albo prowadził postępowanie przygotowawcze

• brał udział w niższej instancji w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie

• brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw

Wyłączenie sędziego na wniosek (art. 41)

Sędzia ulega wyłączeniu , jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie

PROCEDURA WYŁĄCZENIA SĘDZIEGO

Kpk przewiduje 3 sposoby wyłączenia sędziego:

1. na żądanie sędziego

2. z urzędu

3. na wniosek

Przepisy o wyłączeniu stosuje się odpowiednio do :

• ławników

• oskarżyciela publicznego i prowadzącego postępowanie przygotowawcze

• odpowiednio do protokolanta i scenografa

• odpowiednio do biegłego

KRAJOWA RADA SĄDOWNICTWA

• jej zadaniem jest wydawanie opinii o kandydatach na stanowiska sędziów wszystkich sądów.

• zabezpiecza zasady niezawisłości sędziowskiej.

• kadencja KRS trwa 4 lata.

Skład (wchodzą z urzędu):

• Pierwszy Prezes SN

• Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego

• osoba wskazana przez Prezydenta

• Minister Sprawiedliwości

Wchodzą z wyboru:

• 15 sędziów pochodzących z SN, sądów powszechnych, sądów wojskowych i sądów administracyjnych

• 2 senatorów

STRONY PROCESOWE

• podmioty stosunku spornego

• występujące w procesie we własnym imieniu

• mają one interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu sprawy.

Podział stron procesowych:

1. Wg aktywności procesowej dzielą się na:

Stronę czynną

• W postępowaniu przygotowawczym - pokrzywdzony

• W postępowaniu sądowym - oskarżyciel , powód cywilny.

• W postępowaniu wykonawczym - prokurator

Stronę bierną - podmiot przeciwko któremu proces się toczy.

• W postępowaniu przygotowawczym - podejrzany

• W postępowaniu sądowym - oskarżony

• W postępowaniu wykonawczym - skazany

1. Wg zastępowania pokrzywdzonego

1. Strony zastępcze

• podmioty, które przejmują uprawnienia pokrzywdzonego przed wszczęciem się procesu, gdy zachodzą następujące sytuacje:

• śmierć pokrzywdzonego – w jego prawa mogą wejść osoby najbliższe.

• za ubezwłasnowolnionego lub małoletniego działają przedstawiciele ustawowi,

• nie działa organ pokrzywdzonej instytucji wtedy organ nad nim przełożony może wykonywać

• w razie śmierci pokrzywdzonego i nie ujawnienia osób najbliższych prawa pokrzywdzonego wykonuje prokurator.

1. Strony nowe

• podmioty, które przejmują uprawnienia pokrzywdzonego po wszczęciem się procesu:

• ten sam ww. krąg osób

1. Strony szczególne

• strony występujące w procesie poza tym składem podmiotów w postępowaniu zwyczajnym.

• wprowadzone kodeksem karnym skarbowym, jest to:

1. Interpelient –osoba trzecia, która zgłosiła swe roszczenie do przedmiotów przestępstwa skarbowego podlegających przepadkowi

2. Osoba odpowiedzialna posiłkowo –osoba która odniosła korzyść z popełnionego przestępstwa i jest zobowiązana do uiszczenia kary grzywny za to przestępstwo.

Współuczestnictwo stron procesowych - po jednej albo po drugiej stronie występuje więcej niż jedna osoba np. kilku pokrzywdzonych (współuczestnictwo bierne) albo kilku oskarżonych (współuczestnictwo czynne).

CECHY STRON PROCESOWYCH

Zdolność procesowa

• uprawnienie do stania się stroną procesową.

• może występować po stronie czynnej lub po stronie biernej.

• po stronie czynnej (pokrzywdzony) zdolność procesową posiadają osoby fizyczne bez względu na wiek.

• po stronie biernej (oskarżony) po ukończeniu 13 lat, ale przed ukończeniem 17 lat.

• zdolność procesową czynną mają osoby prawne, a także instytucje państwowe lub społeczne, choćby nie miały osobowości prawnej. Podmioty te nie mają biernej zdolności procesowej, a więc nie mogą występować w procesie karnym w roli oskarżonego.

Legitymacja procesowa

• stanowi tytuł prawny do wystąpienia w konkretnym procesie w oznaczonej roli procesowej

• różni się od zdolności procesowej tym, że tytuł prawny do wystąpienia w roli strony procesowej, wiąże się z oznaczonym procesem karnym.

OSKARŻYCIELE W PROCESIE KARNYM

• podmiot procesowy, który występuje do sądu z żądaniem ukarania oznaczonej osoby za popełnienie określonego czynu

• żądanie to w toku procesu popiera albo popiera oskarżenie wniesione przez inne podmioty.

Kodeks wyróżnia trzy rodzaje oskarżycieli:

1. Oskarżyciel publiczny

• najważniejszym oskarżycielem w post. karnym.

• występuje jako rzecznik państwa i działa w interesie społecznym.

• prowadzi postępowania przygotowawcze, jest jego gospodarzem

• przed sądem staje się stroną procesową.

• ma obowiązek strzeżenia praworządności

Dzieli się na:

1. oskarżyciela głównego (prokurator)

• ma umocowanie do działania w każdej sprawie jako oskarżyciel publiczny.

• jego działalność jako oskarżyciela publicznego jest regułą t

• swym działaniem wypiera z procesu pozostałych oskarżycieli

  1. Oskarżyciele drugorzędni (uboczni), którzy:

1. działają zamiast prokuratora (np. Straż graniczna, urzędy skarbowe)

• organy działające całkowicie samodzielnie, niezależnie od prokuratora

• w sprawach dotyczących określonych przestępstw

• ich kompetencje wynikają z aktów szczególnych (rozporządzenie ministra)

• są uprawnione do prowadzenia dochodzenia i wniesienia aktu oskarżenia do sądu,

• nie mogą wnieść apelacji od wyroku.

2. występują zamiast lub obok prokuratora (np. organy parków narodowych

• takie same uprawnienia jak wyżej ale mogą wnieść apelację do wyroku.

1. Oskarżyciel posiłkowy

2. Oskarżyciel prywatny

POKRZYWDZONY

• osoba fizyczna lub prawna, instytucje państwowe i samorządowe lub społeczne (nawet bez osobowości prawnej) oraz zakład ubezpieczeń i organy PIP ale tylko w określonym zakresie

• której dobro zostało bezpośrednio naruszone bądź zagrożone przez przestępstwo.

• pokrzywdzonym jako ofiarą przestępstwa zajmuje się nauka zwana wiktymologią

• jako strona w procesie występuje w podwójnej roli (jako pokrzywdzony i świadek)

• pokrzywdzony nie może być biegłym w swoim procesie

• w trybie przestępstw prywatno skargowych pokrzywdzony może być jednocześnie oskarżonym i odwrotnie

• w postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony posiada inicjatywę dowodową

• może działać przez pełnomocnika,

• przed sądem może działać jako strona (jako oskarżyciel prywatny, posiłkowy lub powód cywilny)

• za pokrzywdzoną osobę prawną działa jej przedstawiciel, za małoletniego opiekun

• Pokrzywdzony może występować jako oskarżyciel posiłkowy

  1. obok oskarżyciela publicznego – jako oskarżyciel posiłkowy uboczny

• w sprawach publiczno-skargowych

• przed rozpoczęciem procesu musi złożyć oświadczenie w określonym terminie, że chce być posiłkowym

• sąd musi się zgodzić żeby był posiłkowym

• decyzja jest dobrowolna

• sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych

  1. samodzielnie –jako oskarżycielem posiłkowym subsydiarnym.

• występuje w procesie samodzielnie, zamiast prokuratora.

• jeżeli sąd po raz drugi umorzy albo odmówi wszczęcia postępowania wtedy w tej sprawie publiczno-skargowej pokrzywdzony może wnieść własny akt oskarżenia i przed sądem ten akt oskarżenia popiera.

• akt ten jest objęty przymusem adwokackim (przeciwdziałanie pieniactwu)

Uprawnienia oskarżyciela posiłkowego (zarówno oskarżyciel uboczny jak i subsydiarny), wynikające z zasady kontradyktoryjności może m.in.

• brać udział w sprawie

• składać wnioski

• ustanowić pełnomocnika

• zadawać pytania świadkom

• wnosić środki odwoławcze

• Pokrzywdzony może wystąpić jako oskarżyciel prywatny

• sprawach o przestępstwa prywatno-skargowe.

• może być nim wyłącznie pokrzywdzony.

• staje się oskarżycielem wskutek wniesienia uproszczonego aktu oskarżenia

• za małoletniego albo ubezwłasnowolnionego skargę mogą wnieść przedstawiciele ustawowi

• jeżeli jest kilku pokrzywdzonych to do wszczęcia postępowania wystarczy 1 wniosek

Oskarżyciel prywatny – uprawnienia przed sądem:

• wniesienia uproszczonego aktu oskarżenia i popierania tego aktu przed sądem

• wszystkie uprawnienia oskarżyciela posiłkowego

OSKARŻONY

• centralna postać procesu karnego.

• osoba przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu albo

• osoba, przeciwko której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania

• pojęcie „oskarżonego” w kpk dotyczy także „podejrzanego”

Pełni podwójna rolę :

• jest stroną procesową, przeciwko której toczy się proces

• i jest źródłem dowodów, jeżeli składa wyjaśnienia.

Podejrzany - osoba co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów lub przesłuchano ją w tym charakterze po ustnym przedstawieniu zarzutów.

Osoba podejrzana:

• tzw. faktyczny podejrzany

• osoba co do której istnieje duże prawdopodobieństwo że popełniła przestępstwo

• nie przedstawiono jej jeszcze zarzutów

Prawa oskarżonego:

• wynikają z zasady kontradyktoryjności oraz zasady PRAWA DO OBRONY.

• Podstawowe prawo oskarżonego to prawo do obrony. Obrona występuje :

1. W znaczeniu materialnym prawo do obrony i odpierania zarzutów, mające na celu wyłączenie albo złagodzenie odpowiedzialności karnej.

2. W znaczeniu formalnym prawo do obrony to prawo do posiadania obrońcy. Jednocześnie w procesie karnym można mieć trzech obrońców.

Z tego prawa do obrony wynikają:

1. prawo do składania wyjaśnień,

2. prawo do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania,

3. prawo składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia.

4. prawo do składania oświadczeń procesowych, do ustanowienia obrońcy

Obowiązki oskarżonego:

• obowiązek stawiania się na każde wezwanie organu procesowego

• oskarżony, który pozostaje na wolności ma obowiązek zawiadamiać organ procesowy o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu trwającego powyżej 7 dni.

• obowiązek poddać sie badaniom lekarskim i oględzinom ciała (oględziny zewnętrzne ciała i inne badania, które nie są związane z naruszeniem integralnością ciała np. pobranie odcisków, włosów), a także badaniom psychologicznym i psychiatrycznym.

PRZEDSTAWICIELE PROCESOWI STRON

• podejmują czynności w cudzym imieniu na rzecz osoby reprezentowanej.

• obrońca może działać wyłącznie na korzyść oskarżonego (gdyby działał na niekorzyść organ procesowy informuje radę adwokacką a niekorzystne czynności nie wywołują skutków prawnych

Do przedstawicieli procesowych stron zalicza się :

1. przedstawiciel ustawowy

2. obrońca

3. pełnomocnik

1. Przedstawiciel ustawowy

• występuje w procesie karnym po stronie czynnej i biernej

• działa obok oskarżonego i na jego rzecz, przedstawiciel pokrzywdzonego działa zamiast niego

• przedstawiciel ustawowy pokrzywdzonego może dokonywać wszelkich czynności procesowych ze skutkiem dla tego reprezentowanego

• przedstawicielem osoby prawnej jest wyznaczony organ, osoby fizycznej np. ustawowi opiekunowie

1. Obrońca

• Występuje po stronie biernej (oskarżonego)

• podmiotem, którego zadaniem jest niesienie fachowej pomocy oskarżonemu

• udzielenie porad i dokonywanie czynności na korzyść oskarżonego

• obrońcą może być adwokat/radca i aplikanci (po odbyciu pół roku aplikacji)

• gdy oskarżony jest m.in. niepełnoletni, głuchy, niemy musi mieć obrońcę obligatoryjnie

Sposoby ustanowienia obrońcy:

• obrona z urzędu – prezes sądu wyznacza obrońcę z urzędu kiedy jest to obligatoryjne oraz w przypadku tzw. „prawa ubogich” – jeżeli oskarżony wykaże nie stać go na obrońcę

• obrona z wyboru – sam oskarżony udziela upoważnienia do obrony adwokatowi. Może je udzielić sam oskarżony, przedstawiciel ustawowy, osoba najbliższa gdy oskarżony jest pozbawiony wolności. Obrońca może podejmować czynności i dopiero później uzyskać upoważnienie – ta czynność jest później uzupełniona.

• upoważnienie do obrony może być w każdym czasie cofnięte

• upoważnienie do obrony odnosi się do całego procesu karnego (aż do procesu odwoławczego).

• natomiast w postępowaniu wykonawczym skazany musi odrębnie ustanowić obrońcę.

• adwokat z urzędu może odmówić obrony oskarżonego tylko z ważnych powodów.

• adwokat jest zobowiązany powiadomić oskarżonego o powodach odmowy.

Substytucja – ma miejsce wtedy, gdy obrońca wyznacza substytuta, czyli innego adwokata, gdy nie może wziąć osobiście udziału w rozprawie lub wykonać określonych czynności. Substytut wyznaczany jest jednorazowo.

Zastępca wyznaczany jest przez kierownika zespołu adwokackiego gdy obrońca nie może czasowo albo trwle pełnić obowiązków, gdy został skreślony z listy adwokackiej lub gdy czynność ma być wykonana poza siedzibą sądu.

Obrońcę obowiązuje zachowanie dwóch rodzajów tajemnic:

• tajemnica adwokacka –polega na tym, że adwokat przy prowadzeniu sprawy jest zobowiązany zachować w tajemnicy wszystko, czego dowiedział się prowadząc tę sprawę .

• tajemnica obrończa – polega na tym, że obrońca nie może być przesłuchany w charakterze świadka co do okoliczności o których dowiedział w związku z udzieleniem pomocy prawnej itp.

• różnice między powyższymi tajemnicami są takie, że z tajemnicy adwokackiej może zwolnić sąd lub prokurator, natomiast tajemnica obrończa jest stała od niej nikt nie może zwolnić obrońcy

1. Pełnomocnik

• występuje po stronie czynnej

• pełnomocnikiem może być adwokat, radca prawny.

• pełnomocnik związany jest instrukcją mocodawcy.

• pełnomocnictwo obejmuje prawo do wykonywania wszelkich czynności związanych ze sprawą

• Podobnie jak obrona występuje pełnomocnictwo z urzędu, ale już nie na podstawie przepisów postępowania karnego tylko na podstawie kodeksu postępowania cywilnego. Również powołując się na „prawo ubogich” strona czynna może ubiegać się o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu.

► RZECZNICY INTERESU SPOŁECZNEGO

• Nie są ani stronami, ani przedstawicielami procesowymi stron

• Ich zadaniem jest obrona interesu społecznego.

• Działając w procesie karnym mają prawa strony, ale są od stron niezależni.

• Nie występują w postępowaniu przygotowawczym, występują dopiero w sądowym. Do nich należy m.in.:

■ PRZEDSTAWICIEL SPOŁECZNY

• może działać wyłącznie w postęp. sądowym.

• w konkretnym procesie może występować obok oskarżyciela lub obrońcy.

• interes musi mieć charakter ze statutu danej organizacji

• wstępując do postępowania organizacja podejmuje uchwałę którą przedkłada sądowi.

• w tej uchwale musi być wskazany przedstawiciel lub jedna konkretna osoba,

• przedstawiciel może zabierać głos, może zadawać pytania, składać oświadczenia.

• nie może składać środków odwoławczych od wyroku.

• sąd bada, czy organizacja jest uprawniona, czy udział przedstawiciela leży w interesie społecznym

• decyzja o dopuszczeniu zależy od uznania sądu.

■ RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

Jego zadaniem jest strzeżenie prawa i wolności obywatelskich. Jego uprawnienia w procesie karnym:

• może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie

• może żądać wszczęcia procesu adhezyjnego

• może wziąć udział w procesie w charakterze prokuratora

• jest uprawniony do wniesienia kasacji w każdym czasie

ŚRODKI PRZYMUSU - wpływają na wolę określonej osoby, zmuszając ją do wykonania obowiązków procesowych. Ich zadaniem jest:

- uzyskanie i zabezpieczenie dowodów przestępstwa

- zabezpieczenie stawiennictwa wezwanych osób

- zabezpieczenie mienia oskarżonego w celu wykonania kar majątkowych

- zapewnienie właściwego przebiegu rozprawy

Wyróżnia się:

1. ZATRZYMANIE

2. ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE

3. KARY PORZĄDKOWE

1. ZATRZYMANIE – chwilowe pozbawienie wolności określonej osoby. Można przed postanowieniem o przedstawieniu zarzutów!

Formy:

Pozaprocesowe – na podstawie ustawy o Policji/ABW – zatrzymanie osoby która stwarza zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego/ siebie samej.

Procesowe:

1. Ujęcie na gorącym uczynku

2. Zatrzymanie właściwe

3. Zatrzymanie w celu przymusowego doprowadzenia

a) Ujęcie na gorącym uczynku:

- każdy obywatel może schwytać na gorącym uczynku / w pościgu bezpośrednio po popełnieniu

- jeśli istnieje obawa ukrycia się sprawcy/ niemożności ustalenia danych osobowych

- niezwłocznie należy przekazać go policji (można zamknąć, doprowadzić itp – liczy się skuteczność)

- jeśli nie ma dokumentów ale świadkowie potwierdzą tożsamość to nie można zatrzymywać

b) Zatrzymanie właściwe

- może dokonać policja / inny organ ścigania

- warunkiem jest uzasadnione przypuszczenie popełnienia przestępstwa, obawa ucieczki, ingerencji w dowody, niemożność ustalenia tożsamości

- w protokole zatrzymania musi być dokładna godzina

- zwalnia się po 48 h/ jeśli ustała przyczyn zatrzymania

- policja w tym czasie zbiera materiał dowodowy

- jeśli są podstawy do tymczasowego aresztowania to policja zwraca się z takim wnioskiem do sądu

- sąd ma 24 godziny na wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu (więc siedzi max 72 h)

- oskarżony może wnieść zażalenie do sądu na zatrzymanie, żądać kontaktu z adwokatem, żądać powiadomienia określonej osoby o zatrzymaniu

c) Zatrzymanie w celu tymczasowego doprowadzenia:

- stosuje się jeśli jest uzasadniona obawa że osoba nie stawi się na wezwanie w celu przeprowadzenia czynności procesowej

- można zatrzymać na czas wykonywania ww. czynności procesowej

- dokonywane na zarządzenie prokuratora

- jego celem jest przymusowe doprowadzenie do organu procesowego

- dokonuje policja inne organy ścigania (żołnierza doprowadza ŻW)

2. ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE

- mają na celu zapewnieni prawidłowego przebiegu procesu karnego

- stosuje się wobec oskarżonego – po postanowieniu o przedstawieniu zarzutów

- mają zapobiegać:

a) uchylaniu się oskarżonego od wymiaru sprawiedliwości

b) matactwu

c) popełnieniu nowego ciężkiego przestępstwa

- żeby je zastosować muszą być spełnione przesłanki:

1. materialne – uzasadnione przypuszczenie popełnienia przestępstwa a także:

• uzasadnione obawa ucieczki/ukrycia się/matactwa

• jeżeli grozi mu kara o górnej granicy powyżej 8 lat

• jeżeli w I instancji dostał wyrok na co najmniej 3 lata pozbawienia wolności

• jeżeli zachodzi obawa że ponownie popełni ciężkie przestępstwo (w szczególności gdy groził)

2. Formalne

• legitymacja procesowa – organem uprawnionym jest prokurator/sąd (do tymczasowego aresztowania tylko sąd!)

• obowiązek przesłuchania i przedstawienia zarzutów – prokurator/sąd musi osobiście przesłuchać podejrzanego i przedstawić mu pisemnie zarzuty

• forma – decyzja o zastosowaniu środka zapobiegawczego musi mieć formę postanowienia, służy na nie zażalenie w terminie 7 dni od doręczenia

Wyróżnia się:

1. Tymczasowe aresztowanie

- środek izolacyjny

- ustawodawca przewidział możliwość niestosowania ze względu na względy humanitarne (skutki dla życia i zdrowia oskarżonego, ciężkie skutki dla niego lub rodziny, gdy wystarczy środek nieizolacyjny),

- można niestosować także gdy czyn jest zagrożony karą do 1 roku pozbawienia wolności, gdy przewiduje się że wyrok będzie w zawiasach, nie będzie skazywał na więzienie, okres tymczasowego aresztowania będzie dłuższy niż kara itp.

- minimalny termin 3 miesiące. Sąd może przedłużyć o na czas oznaczony nie dłuższy niż 12 miesięcy. Potem sąd apelacyjny może przedłużyć ale tak aby łącznie do czasu wydania wyroku w pierwszej instancji ten okres nie przekroczył 2 lat, potem brak max terminu

- organ musi powiadomić osobę najbliższą, szkołę, pracę. Jeśli kimś się opiekował to trzeba zawiadomić odpowiednie służby (sąd opiekuńczy, opiekę społeczną). Sąd musi zabezpieczeń mieszkanie i mienie oskarżonego.

- jeśli aresztowano cudzoziemca to powiadamia się przedstawicielstwo dyplomatyczne

- jeśli aresztowana pracownika urzędu konsularnego – to ministra spraw zagranicznych

1. Poręczenie majątkowe/społeczne/osoby godnej zaufania

- środek nieizolacyjny

- organ powinien najpierw zbadać sytuację, możliwości finansowe poręczyciela, oskarżonego, wysokość szkody, charakter przestępstwa itp.

- każdy może być poręczycielem (nawet oskarżony)

- majątkiem do poręczenia mogą być pieniądze, papiery wartościowe, zastaw, hipoteka (wszystko to może się kumulować)

- poręczyciel jest każdorazowo powiadamiany o wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa i o swoich obowiązkach (o tym że jak się nie pojawi oskarżony to mu przepada poręczenie)

Terminy końcowe poręczenia:

• Uchylenie – na wniosek lub z urzędu, jeśli poręczenie nie jest już potrzebne i jeśli było skuteczne

• Ustanie – zwrot kwoty poręczenia w w przypadku zakończenia postępowania

• Orzeczenie o przepadku – obligatoryjnie jeśli ucieknie/ ukryje się, fakultatywnie jak utrudnia w inny sposób prowadzenie postępowania

• Cofnięcie – na wniosek poręczyciela jeśli przyjęto nowe poręczenie, zastosowano nowy środek, odstąpiono od stosowania środków i jeśli nie orzeczono o przepadku

1. Dozór policji

- organem uprawnionym do stosowania dozoru jest m.in. policja

- w ramach dozoru na oskarżonego nakłada się pewne ograniczenia i obowiązki tj. :

• Zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu

• Zakaz kontaktowania się z pokrzywdzonym/świadkami

• Zakaz przebywania w określonych miejscach

• Obowiązek zgłaszania się do organu nadzorującego

• Obowiązek zawiadamiania o każdym wyjeździe i terminie powrotu

• Obowiązek opuszczenia lokalu zajmowanego z pokrzywdzonym

- dozór spełnia funkcje m.in. prewencyjną, ochronną, wychowawczą

1. Zakaz opuszczania kraju przez oskarżonego

- musi być uzasadniona obawa ucieczki/ukrycia się

• W formie pełnej - organ wydaje postanowienie o zakazie opuszczenia kraju i o odebraniu paszportu, a jeśli nie ma paszportu to zakaz jego wyrobienia

• W formie ograniczonej – organ wydaje postanowienie o zakazie opuszczania kraju ale nie zabiera paszportu. Zakaz przesyłany jest na lotniska, do placówek straży granicznej itp. Może mieć zastosowanie europejski nakaz aresztowania jeśli wyjedzie i znajdą go za granicą. W formie ograniczonej w pewnych sytuacjach może też stosować policja zatrzymując dokument na 7 dni.

1. Zawieszeni w wykonywaniu zawodu, prowadzeniu pojazdów, określonej działalności itp.

3. KARY PORZĄDKOWE

- rzadko stosowane w postępowaniu przygotowawczym (dopiero po kilkukrotnym uchybieniu)

- są też regulowane poza KPK, w ustawie o ustroju sądów powszechnych (na jej podstawie można wyprosić publiczność, zastosować upomnienie, nałożyć karę grzywny do 2x min wynagrodzenia, pozbawić wolności do 7 dni) – te kary są natychmiast wykonywane bez możliwości zaskarżenia

- wobec jednej osoby można zastosować daną karę tylko raz! Można kumulatywnie wszystkie

- mogą mieć charakter represyjny – reakcja na niespełnienie obowiązku procesowego

- mogą mieć charakter wymuszający – zmusić do wypełnienia obowiązku procesowego

Wyróżnia się (na wszystkie postanowienia o poniższych karach przysługuje zażalenie):

• Karę pieniężną:

- do 10 tyś zł

- na świadka, biegłego, tłumacza, specjalistę, osobę które odmawia wydania przedmiotu

- warunkiem jest nieusprawiedliwione niestawiennictwo na wezwanie albo oddalenie się z miejsca czynności bez zgody organu, bezpodstawna odmowa złożenia zeznań, niewykonanie obowiązku biegłego/ specjalisty/tłumacza, niewydanie przedmiotu

- osobą ma 1 tydzień na usprawiedliwienie nieobecności (cofa się karę)

- nie stosuje się m.in. wobec stron procesowych, obrońców, pełnomocników

• Aresztowanie porządkowe:

- warunkiem jest uporczywe uchylanie się od obowiązków procesowych

- na świadka, biegłego, tłumacza, specjalistę, osobę które odmawia wydania przedmiotu

- maksymalnie do 30 dni

- zwalnia się jeśli spełni obowiązek albo zakończono postępowanie w danej instancji

- wobec żołnierza/policjanta/służby więziennej dodatkowo odpowiedzialność dyscyplinarna

• Przymusowe doprowadzenie – można przymusowo doprowadzić biegłego/ specjalistę/ świadka/ tłumacza który nie się nie stawił albo oddalił bez pozwolenia

• Obciążenie osoby dodatkowymi kosztami postępowania – jeśli w wyniku niewykonania obowiązków procesowych przez daną osobę pojawiły się dodatkowe koszty postępowania to obciąża się nimi tę osobę. Jeśli było ich więcej to odpowiadają solidarnie

PRZYMUSOWE PRZESZUKANIE WYDOBYCIE ODEBRANIE DOWODÓW:

1. Oskarżony:

- można poddać oględzinom ciała

- musi być to konieczne dla celów dowodowych

- można pobrać odciski, krew, zrobić zdjęcia

- można poddać badaniom psychiatrycznym w zakładzie zamkniętym na 4 tyg z możliwością przedłużenia na 4 tyg. (max do 8 tygodni), przez specjalistów

- nie można poddawać zabiegom chirurgicznym

1. Świadek:

- można poddać oględzinom ciała

- musi to być konieczne dla celów dowodowych za jego zgodą (nie można przymusowo!)

- jeśli zostały dokonane a świadek odmówił składania zeznań to protokół może być odczytany

- nie można poddać badaniom psychiatrycznym i zamknąć w zakładzie

- przy składaniu zeznań może być biegły, który stwierdzi czy wyjaśnieniom można ufać

1. Pokrzywdzony:

- prawie wszystko tak jak u świadka

- można przymusowo dokonać oględzin jeśli od stanu jego zdrowia zależy karalność czynu

- nie przeprowadza się oględzin jeśli odmówił składania zeznań lub został z nich zwolniony

DOWODY Źródła dowodowe – osoba /rzecz która dostarcza środków (informacji) dowodowych Środek dowodowy – forma przekazu informacji które uzyskuje się ze źródeł dowodowych
RZECZOWE
Rzeczy o charakterze materialnym na których utrwaliły się ślady

Eksperyment procesowy:

– biegły odtwarza dane zjawisko żeby potwierdzić w sposób doświadczalny czy w danych okolicznościach mogło dojść do danego zdarzenia

- przebieg i wynik eksperymentu może być utrwalony w protokole / audiowizualnie

- dowód mieszany (osobowo – rzeczowy)

KWESTIA DOWODÓW NAZWANYCH I NIENAZWANYCH

- wg KPK można opierać się na dowodach wymienionych z nazwy w ustawie (dowody nazwane)

- KPK nie reguluje czy dowody nienazwane mogą być wykorzystywane w procesie

- doktryna twierdzi że wszystko co nie jest zakazane w KPK może być dowodem (kwestia rozwoju) po spełnieniu 2 warunków:

a) dowód powinien być oparty na sprawdzonych metodach badawczych

b) nie może naruszać gwarancji procesowych uczestników procesu

- SN i orzecznictwo wskazuje że dowodem mogą być tylko te nazwane

- dowody nazwane które wg KPK nie mogą być wykorzystywane w procesie:

• Badania poligraficzne (wykrywacz kłamstw)

• Narkoanaliza

• Hipnoza

ZAKAZY DOWODZENIA

1. Bezwzględne – nigdy nie mogą być przedmiotem dowodu

• Okoliczności dotyczące narady i głosowania nad wyrokiem

• Zakaz dowodzenia recydywy

• Zakaz przesłuchania duchownego na okoliczność spowiedzi

• Wobec wszystkich religii z tajemnicą spowiedzi

• Obowiązuje nawet jak ksiądz przestanie być księdzem

• Zakaz przesłuchania obrońcy udzielającego pomocy prawnej zatrzymanemu

• Dotyczy również aplikanta

• Wynika z konieczności zagwarantowania zaufania (zawód zaufania publicznego)

• Obejmuje każdego obrońcę, który brał udział w postępowaniu

• Zakaz odczytywania protokołu świadka który potem stał się oskarżonym

1. Względne – mogą być przeprowadzane pod pewnymi warunkami

• Prawo odmowy składania zeznań

• Dotyczy osób najbliższych oskarżonego

• Prawo uzyskania zwolnienia od składania zeznań

• Mogą je uzyskać osoby pozostające z oskarżonym w szczególnie bliskim stosunku osobistym (np. konkubinat, narzeczeństwo)

• Warunkiem jest złożenie takiego wniosku i uprawdopodobnienie bliskiego stosunku

• Prawo odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie

• Świadek może uchylić się od odpowiedzi na pytanie jeżeli jej udzielenie mogłoby narazić go albo osobę mu najbliższą na odpowiedzialność karną za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe

• Jeżeli groziłaby mu odpowiedzialność za wykroczenie to nie może odmówić odp.

• Zakaz ze względu na tajemnica państwową, służbową, zawodową

OKOLICZNOŚCI KTÓRE Z MOCY USTAWY NIE MUSZĄ BYĆ DOWODZONE
NOTORYJNOŚĆ
Powszechna – fakty powszechnie znane nie wymagają dowodu

TERMINY PROCESOWE
USTAWOWE – określone bezpośrednio w KPK
STANOWCZE: a) Zawite – do wnoszenia środków zaskarżenia pod rygorem bezskuteczności Nieprzekraczalny Może być przywrócony b) Prekluzyjne – czynność dokonana po upływie tego terminu jest bezskuteczna Nieprzekraczalny Nieprzywracalny (np. termin przedawnienia, termin 1 roczny do ubiegania się o odszkodowanie, termin 6 miesięcy dla PG uchylający na niekorzyść podejrzanego postanowienie o umorzeniu) c) Inne terminy stanowcze – wskazują na skutki wadliwości czynności procesowej dokonanej po terminie (np. należy prowadzić rozprawę od początku, jeśli odroczono rozprawę i przekroczono termin odroczenia)