Wst´p

Zjawisko bezrobocia nale˝y do najbardziej palàcych
problemów spo∏ecznych XX wieku i wiele wskazuje
na to, ˝e równie˝ wiek XXI niewiele zmieni w tym
wzgl´dzie. Wysoka ranga problemu bezrobocia wynika
z ekonomicznego, spo∏ecznego i politycznego znacze-
nia tego zjawiska. Bezrobocie nie tylko wp∏ywa na stan-
dard ˝yciowy ludnoÊci i dynamik´ rozwoju gospodar-
czego, ale w istotnej mierze decyduje o nastrojach spo-
∏ecznych i popularnoÊci rzàdów. To w∏aÊnie z tych
wzgl´dów jest ono przedmiotem zainteresowania poli-
tyki gospodarczej paƒstwa, próbujàcej ograniczyç roz-
miary tego zjawiska.

Bezrobocie sta∏o si´ kluczowym problemem spo-

∏ecznym równie˝ w polskiej gospodarce okresu trans-
formacji. Stopa bezrobocia wzros∏a do rozmiarów uzna-
wanych powszechnie za zbyt wysokie (w po∏owie
2002 r. wynios∏a 17,3 %). WÊród teoretyków i polity-
ków gospodarczych panuje zgodna opinia o konieczno-
Êci podj´cia skuteczniejszych Êrodków zaradczych.

Z literatury ekonomicznej oraz doÊwiadczeƒ kra-

jów o gospodarce rynkowej wynika, ˝e bezrobocie jest
zjawiskiem wieloaspektowym, wyst´pujàcym w ró˝no-
rodnych formach, które majà w∏asne przyczyny i me-
chanizmy. Skuteczne Êrodki zaradcze muszà byç dopa-
sowane do typów bezrobocia wyst´pujàcych w gospo-
darce.

Podstawowym celem opracowania jest objaÊnienie

bezrobocia naturalnego, jednego z wa˝niejszych typów
bezrobocia wyst´pujàcych w gospodarce rynkowej, na-
le˝àcych do tzw. bezrobocia równowagi. Szczególnà
uwag´ poÊwi´cono czynnikom determinujàcym po-
ziom bezrobocia równowagi.

Struktura opracowania jest nast´pujàca. W cz´Êci

drugiej przedstawiono ogólne za∏o˝enia teorii natural-
nej stopy bezrobocia oraz bezrobocia NAIRU, innego
uj´cia bezrobocia równowagi. Cz´Êç trzecia poÊwi´co-
na jest analizie czynników determinujàcych bezrobocie
równowagi. W cz´Êci czwartej przedstawiono szacunki
bezrobocia równowagi w polskiej gospodarce. Cz´Êç
piàta zawiera wnioski i implikacje dla polityki gospo-
darczej.

G∏ówne idee teorii naturalnej stopy bezrobocia

Teoria naturalnej stopy bezrobocia zosta∏a rozwini´ta
w koƒcu lat szeÊçdziesiàtych XX wieku przez dwu
amerykaƒskich ekonomistów, E.S. Phelpsa (1967) i M.
Friedmana (1968). Wa˝nym uk∏adem odniesienia dla
ich rozwa˝aƒ by∏a koncepcja krzywej Phillipsa, po-
wszechnie wówczas postrzegana jako istotny element
keynesizmu.

W wyniku przeprowadzenia szerokich analiz sta-

tystycznych A.W. Phillips (1958) doszed∏ do wniosku,
˝e w gospodarce wyst´puje ujemna zale˝noÊç mi´dzy
tempem wzrostu p∏ac nominalnych a stopà bezrobocia.

149

B A N K I K R E DY T l i s t o p a d - g r u d z i e ƒ 2 0 0 2

Konferencja Naukowa

SESJA II Rynek pracy a polityka pieni´˝na

Strukturalne determinanty naturalnej
stopy bezrobocia

E u g e n i u s z K w i a t k o w s k i *

* Uniwersytet ¸ódzki, Wydzia∏ Ekonomiczno-Socjologiczny;

[e-mail]

150

Konferencja Naukowa

B A N K I K R E DY T l i s t o p a d - g r u d z i e ƒ 2 0 0 2

Zale˝noÊç t´ od strony teoretycznej uzasadni∏ R.G. Lip-
sey (1960). Jego zdaniem, stopa zmian p∏ac nominal-
nych zale˝y od wzgl´dnej nadwy˝ki popytu na prac´
nad jej poda˝, przy czym im wi´ksza ta nadwy˝ka, tym
wy˝sze tempo wzrostu p∏ac nominalnych. Z kolei roz-
miary wzgl´dnej nadwy˝ki popytu nad poda˝à pracy
wiàza∏ Lipsey z wielkoÊcià bezrobocia, przy czym
wzrost bezrobocia powoduje spadek wzgl´dnej nad-
wy˝ki popytu na rynku pracy (Lipsey, 1960, s. 9). God-
ne podkreÊlenia jest to, ˝e Lipsey zak∏ada∏ istnienie
pewnego bezrobocia równie˝ w przypadku wystàpienia
braku nadwy˝ki popytu bàdê poda˝y na rynku pracy.
Ta myÊl Lipseya odegra zasadniczà rol´ w uj´ciu natu-
ralnej stopy bezrobocia przez Friedmana i Phelpsa.

Twierdzenie Phillipsa oraz jego uzasadnienie wy-

suni´te przez Lipseya dosyç szybko znalaz∏y uznanie
w kr´gach akademickiej ekonomii. PopularnoÊç ca∏ej
koncepcji wzros∏a jeszcze bardziej, gdy P.A. Samuelson
i R.M. Solow (1960) wysun´li twierdzenie o istnieniu
funkcyjnej zale˝noÊci mi´dzy tempem wzrostu p∏ac no-
minalnych a tempem wzrostu cen i przedstawili krzy-
wà Phillipsa w postaci zale˝noÊci stopy bezrobocia
i tempa wzrostu cen (por. krzywà KP

0

na wykresie 1).

Powsta∏a w ten sposób koncepcja o wa˝nych implika-
cjach dla polityki gospodarczej. Wynika∏ z niej nie tyl-
ko wniosek o istnieniu wymiennoÊci inflacji i bezrobo-
cia, ale równie˝ przekonanie o mo˝liwoÊci ogranicza-
nia bezrobocia, jeÊli zaakceptuje si´ wy˝szà inflacj´.
Przekonanie to by∏o zgodne z rozumowaniem Keynesa,
który podkreÊla∏, ˝e ekspansja popytu na towary wywo-
∏uje z jednej strony wzrost produkcji i zatrudnienia
(i spadek bezrobocia), z drugiej zaÊ prowadzi do pew-
nego wzrostu cen, który nasila si´ po osiàgni´ciu pe∏ne-
go wykorzystania czynników produkcji.

Koncepcja krzywej Phillipsa i oparta na niej poli-

tyka gospodarcza znalaz∏y si´ w koƒcu lat szeÊçdziesià-
tych i w latach siedemdziesiàtych w sytuacji powa˝ne-
go kryzysu. W wielu krajach rozwini´tych znacznie
wzros∏y wówczas indeksy stagflacji, podwa˝ajàc wiar´
w ide´ wymiernoÊci inflacji i bezrobocia. Okaza∏o si´,
˝e ekspansja ∏àcznego popytu podnosi, co prawda, dy-
namik´ inflacji (zgodnie z za∏o˝eniami koncepcji), ale
nie powoduje zak∏adanej redukcji bezrobocia. S∏aba
wra˝liwoÊç bezrobocia na ekspansj´ popytu sk∏ania∏a
do bli˝szego przyjrzenia si´ charakterowi bezrobocia
i szukania przyczyn stagflacji w zmianie jego struktury.
Wa˝nà rol´ w tych poszukiwaniach odegra∏a wysuni´-
ta przez E.S. Phelpsa i M. Friedmana teoria naturalnej
stropy bezrobocia.

Zgodnie z uj´ciem Friedmana i Phelpsa, w gospo-

darce istnieje pewien poziom bezrobocia charaktery-
styczny dla stanu równowagi, w tym równie˝ równo-
wagi na rynku pracy, który nie jest wra˝liwy na zmia-
ny globalnego popytu na towary, natomiast zale˝y
od czynników realnych. Bezrobocie to okreÊlili mia-
nem naturalnej stopy bezrobocia. Friedman podkreÊla,

˝e jest to „taki poziom, jaki wynika∏by z walrasowskie-
go uk∏adu równaƒ równowagi ogólnej, pod warunkiem
˝e by∏yby w nim uwzgl´dnione faktyczne cechy struk-
turalne rynków pracy i towarów, niedoskona∏oÊci ryn-
kowe, stochastyczna zmiennoÊç popytu i poda˝y, kosz-
ty zbierania informacji o wolnych miejscach pracy
i wolnej sile roboczej, koszty jej mobilnoÊci itd.” (Fried-
man, 1975, s. 271). Istnienie naturalnej stopy bezrobo-
cia wiàza∏ wi´c Friedman z niedoskona∏ym funkcjono-
waniem rynku pracy, z odst´pstwami faktycznego dzia-
∏ania rynku pracy od modelu doskona∏ej konkurencji.
Naturalnà stop´ bezrobocia mo˝na zatem traktowaç ja-
ko nieunikniony poziom bezrobocia frykcyjnego
i strukturalnego w gospodarce, której funkcjonowanie
odbiega od doskona∏ej konkurencji.

Wed∏ug Friedmana i Phelpsa, w gospodarce rynko-

wej dzia∏ajà mechanizmy sprowadzajàce bezrobocie
faktyczne do poziomu bezrobocia naturalnego. Odchy-
lenia bezrobocia faktycznego od poziomu naturalnego
mogà mieç, ich zdaniem, jedynie charakter przejÊcio-
wy. W uzasadnieniu tego twierdzenia odwo∏ujà si´
do przekonania o wyst´powaniu iluzji pieni´˝nej
wÊród pracowników oraz hipotezy adaptacyjnych ocze-
kiwaƒ inflacyjnych. Gdyby bezrobocie faktyczne by∏o
równe stopie naturalnej, a podmioty gospodarcze ocze-
kiwa∏y zerowej inflacji w

przysz∏oÊci (punkt

A na wykresie 1), to ekspansywna polityka pieni´˝-
na mog∏aby – ich zdaniem – tylko przejÊciowo obni˝yç
bezrobocie poni˝ej poziomu naturalnego (np. z bn
do b1 przy przejÊciu od punktu A do B na wykresie 1).
Ekspansja pieni´˝na podnios∏aby, co prawda, popyt
na towary i ceny, obni˝ajàc p∏ace realne (nawet
przy pewnym wzroÊcie p∏ac nominalnych), ale warun-
ki sprzyjajàce wzrostowi zatrudnienia nie trwa∏yby
zbyt d∏ugo. Pracownicy uÊwiadomiliby sobie swoje
b∏´dne oczekiwania inflacyjne i domagaliby si´ odpo-
wiednio wysokich przyrostów p∏ac nominalnych (hi-
poteza oczekiwaƒ adaptacyjnych). W rezultacie p∏ace
realne wróci∏yby do pierwotnego wy˝szego poziomu,
zapewniajàc powrót do pierwotnego ni˝szego poziomu
zatrudnienia i wy˝szego poziomu bezrobocia (przejÊcie
od punktu B do C na wykresie 1). WymiennoÊç inflacji

SESJA II Rynek pracy a polityka pieni´˝na

C

b

n

KP

0

KP

1

KP

2

PKP

Tempo wzrostu

cen

(w %)

b

1

b

2

Stopa bezrobocia (w %)

B

A

D

E

F

2

.

P

1

.

P

Wy k re s 1 Naturalna stopa bezrobocia a bezro-
bocie faktyczne

i bezrobocia ma wi´c – w przekonaniu Friedma-
na i Phelpsa – charakter jedynie przejÊciowy, zaÊ d∏u-
gofalowym efektem ekspansywnej polityki pieni´˝nej
jest zaÊ przyspieszenie procesów inflacyjnych przy bez-
robociu odpowiadajàcym stopie naturalnej (na wykre-
sie 1 znajduje to wyraz w pionowej krzywej Phillipsa
oznaczonej jako PKP).

Teoria Friedmana – Phelpsa ma istotne implikacje

dla polityki ograniczania bezrobocia. Wyp∏ywa z niej
wniosek, ˝e polityka ekspansji popytu nie powinna byç
wykorzystywana w charakterze instrumentu ogranicza-
nia bezrobocia, gdy˝ mo˝e przynieÊç jedynie krótko-
trwa∏e efekty. Jeszcze mocniejszy wniosek wysun´li
przedstawiciele nowej makroekonomii klasycznej (Lu-
cas, 1972 oraz Sargent i Wallace, 1975). Przyjmujàc hi-
potez´ racjonalnych oczekiwaƒ, stan´li na stanowisku,
˝e polityka pieni´˝na nie powoduje nawet przejÊcio-
wych odchyleƒ faktycznego bezrobocia od poziomu na-
turalnego, chyba ˝e jest zupe∏nie zaskakujàca dla pod-
miotów gospodarczych (Sargent, 1976, s. 213). Z tego
wzgl´du polityka popytowa zosta∏a uznana za zupe∏nie
nieefektywnà w zakresie oddzia∏ywania na bezrobocie.

Teoria naturalnej stopy bezrobocia zosta∏a wysu-

ni´ta w ramach szeroko rozumianego neoklasycznego
kierunku teoretycznego w ekonomii. Idea bezrobocia
równowagi, niewra˝liwego na cykliczne wahania po-
pytu globalnego, znalaz∏a równie˝ szybko uznanie
na gruncie kierunku keynesistowskiego

1

. W latach

osiemdziesiàtych grupa ekonomistów brytyjskich wy-
sun´∏a teori´ bezrobocia NAIRU, nawiàzujàcà do idei
zwiàzku bezrobocia i inflacji (Layard, 1986 oraz Lay-
ard, Nickell, Jackman, 1991). Ich zdaniem, w gospodar-
ce istnieje pewien poziom bezrobocia, który stabilizuje
dynamik´ procesów inflacyjnych (Layard, Nickell,
Jackman, 1991, s. 15). Poziom ten okreÊlajà mianem
NAIRU (z ang. non-accelerating inflation rate of unem-
ployment). Gdy bezrobocie faktyczne jest ni˝sze od te-

go poziomu, to wyst´puje tendencja do nasilenia proce-
sów inflacyjnych z powodu wzrostu si∏y przetargowej
zwiàzków zawodowych, gdy zaÊ faktyczne bezrobocie
przewy˝sza NAIRU, to dynamika procesów inflacyj-
nych si´ zmniejsza ze wzgl´du na akceptowanie przez
pracowników stosunkowo niskich stawek p∏ac (zob.
wykres 2).

Z teorii bezrobocia NAIRU wynika, ˝e obni˝enie

poziomu cen wymaga, aby faktyczne bezrobocie prze-
wy˝sza∏o poziom bezrobocia NAIRU. Mo˝na to osiàg-
nàç za pomocà polityki ograniczajàcej ∏àczny popyt
na towary. Skutki takiej polityki dla poziomu cen zale-
˝à jednak nie tylko od skali ograniczenia ∏àcznego po-
pytu, ale równie˝ od poziomu bezrobocia NAIRU. Taka
sama redukcja ∏àcznego popytu prowadzi do wi´kszej
obni˝ki inflacji, gdy poziom bezrobocia NAIRU jest ni˝-
szy. SkutecznoÊç polityki antyinflacyjnej zale˝y wi´c
w du˝ej mierze od poziomu bezrobocia NAIRU. Wy∏a-
nia si´ w zwiàzku z tym pytanie, od czego ten poziom
zale˝y i w jaki sposób mo˝na go obni˝yç.

Determinanty bezrobocia równowagi

Zarówno naturalnà stop´ bezrobocia (NSB), jak i bezro-
bocie NAIRU mo˝na traktowaç jako zjawiska charakte-
rystyczne dla równowagi. Zgodnie z zaprezentowany-
mi wczeÊniej teoriami, dzia∏ajà bowiem mechanizmy
sprowadzajàce bezrobocie faktyczne do poziomów bez-
robocia NAIRU czy te˝ bezrobocia naturalnego. Dla
Friedmana i Phelpsa naturalna stopa bezrobocia ozna-
cza zarazem równowag´ popytu i poda˝y na rynku pra-
cy, natomiast nie mo˝na tego powiedzieç o wi´kszoÊci
modeli bezrobocia NAIRU.

Bezrobocie równowagi (NSB czy te˝ NAIRU) nie

jest wielkoÊcià sta∏à. Mo˝e si´ zmieniaç pod wp∏ywem
zmiany czynników determinujàcych. Zarówno w teorii
NSB, jak i teorii NAIRU podkreÊla si´ istotnà rol´ czyn-
ników realnych wÊród determinantów bezrobocia rów-
nowagi, w przeciwieƒstwie do czynników zwiàzanych
z kszta∏towaniem agregatowego popytu na towary.
MyÊl o niewra˝liwoÊci bezrobocia równowagi na waha-
nia ogólnej aktywnoÊci gospodarczej (zw∏aszcza popy-
tu na towary) utrzymywa∏a si´ dosyç d∏ugo w teorii
ekonomii. Dopiero pod koniec lat osiemdziesiàtych
zmodyfikowano jà w zwiàzku z rozwojem teorii histe-
rezy bezrobocia (ta kwestia zostanie podj´ta w dalszej
cz´Êci opracowania). W prezentowanych teoriach bez-
robocia równowagi niezmiennie akcentuje si´ nato-
miast wa˝nà rol´ ró˝norodnych czynników realnych.
Na szczególnà uwag´ zas∏uguje w tym wzgl´dzie teoria
NAIRU, gdy˝ mo˝na w niej znaleêç rozwini´te uzasad-
nienie determinantów bezrobocia równowagi.

Zgodnie z teorià NAIRU, bezrobocie równowagi

wyznaczone jest przez zrównanie postulowanych przez
pracowników p∏ac realnych z p∏acami odpowiadajàcy-

151

B A N K I K R E DY T l i s t o p a d - g r u d z i e ƒ 2 0 0 2

Konferencja Naukowa

SESJA II Rynek pracy a polityka pieni´˝na

1 Warto zauwa˝yç, ˝e choç Keynes akcentowa∏ bezrobocie cykliczne, to

jednak dostrzega∏ równie˝ bezrobocie frykcyjne i strukturalne. W Memo-

randum dla Ministerstwa Skarbu z 1942 r. zwraca∏ uwag´ na „bezrobo-

cie wynikajàce ze zmiany miejsc pracy przez robotników” oraz „bezro-

bocie wynikajàce z niedopasowaƒ kwalifikacyjnych i geograficznych

mi´dzy bezrobotnymi a wakatami” (zob. Creedy (red.) 1981, s. 99).

NAIRU

Bezrobocie

-5

5

Zmiany stopy inflacji

0

Wy k re s 2 Bezrobocie a inflacja. Bezrobocie
NAIRU (%)

152

Konferencja Naukowa

B A N K I K R E DY T l i s t o p a d - g r u d z i e ƒ 2 0 0 2

mi mo˝liwoÊciom ekonomicznym gospodarki (Layard,
1986, s. 35). Przy takim bezrobociu nast´puje stabiliza-
cja procesów inflacyjnych. JeÊli postulaty p∏acowe
przewy˝szajà p∏ace realne, to inflacja si´ nasila, nato-
miast w przeciwnym przypadku inflacja s∏abnie.

Podstawowym czynnikiem decydujàcym o pozio-

mie p∏ac realnych odpowiadajàcych mo˝liwoÊciom
ekonomicznym gospodarki jest poziom wydajnoÊci
pracy (Layard, 1986, s. 39). Wzrost wydajnoÊci pracy
stwarza mo˝liwoÊç podniesienia p∏ac realnych, jej spa-
dek zaÊ musi spowodowaç obni˝k´ p∏ac realnych gwa-
rantowanych przez gospodark´. Innymi s∏owy, podnie-
sienie wydajnoÊci pracy umo˝liwia stabilizacj´ inflacji
przy bardziej wygórowanych postulatach p∏acowych.

Zgodnie z teorià bezrobocia NAIRU, wysokoÊç

postulowanych p∏ac realnych zale˝y od wielu czynni-
ków (Layard, 1986, s. 43-65). Po pierwsze, istotnà ro-
l´ odgrywa bie˝àca sytuacja na rynku pracy, którà
mo˝na okreÊliç za pomocà faktycznej stopy bezrobo-
cia. Przy wzroÊcie stopy bezrobocia presja na wzrost
p∏ac s∏abnie ze wzgl´du na zaostrzenie si´ konkuren-
cji o miejsca pracy, natomiast spadek stopy bezrobo-
cia prowadzi do bardziej wygórowanych postulatów
p∏acowych.

Po drugie, presja na wzrost p∏ac zale˝y od rozwià-

zaƒ w zakresie zasi∏ków dla bezrobotnych. Chodzi tu
w szczególnoÊci o warunki uzyskania zasi∏ku, d∏ugoÊç
okresu jego pobierania oraz wysokoÊç zasi∏ków w sto-
sunku do wynagrodzenia za prac´, a wi´c tzw. stop´
kompensacji (Layard, 1986, s. 45). Bardziej hojny sys-
tem zasi∏ków dla bezrobotnych (tj. wy˝sza stopa kom-
pensacji), ∏atwiejsze warunki ich uzyskania oraz d∏u˝-
szy okres pobierania zasi∏ków, oznaczajàce mniejszà
dolegliwoÊç ekonomicznà bezrobocia dla doÊwiadcza-
jàcych go jednostek, wywo∏ujà silniejszà presj´
na wzrost p∏ac.

Po trzecie, wysokoÊç zg∏aszanych postulatów p∏a-

cowych zale˝y od ustawodawstwa okreÊlajàcego sto-
pieƒ ochrony stosunku pracy (Layard, Nickell, Jack-
man, 1991, s. 74). D∏ugie okresy wypowiedzenia pracy,
a zw∏aszcza wysokie koszty zwolnieƒ z pracy (wysokie
odprawy pieni´˝ne w przypadku zwolnieƒ) zach´cajà
do wysuwania przez pracowników Êmielszych postula-
tów p∏acowych.

Po czwarte, istotnym czynnikiem wp∏ywajàcym

na wysokoÊç postulatów p∏acowych jest si∏a zwiàzków
zawodowych i stopieƒ uzwiàzkowienia. Wysoki sto-
pieƒ uzwiàzkowienia oraz silna pozycja zwiàzków za-
wodowych nasilajà presj´ p∏acowà. Wa˝nà rol´ odgry-
wa równie˝ pozycja „insiderów”, tj. pracowników
przedsi´biorstwa majàcych wa˝ne dla niego kwalifika-
cje i umiej´tnoÊci zawodowe (uzyskane cz´sto w wyni-
ku kosztownych szkoleƒ zawodowych w miejscu pra-
cy). Gdy koszty zastàpienia „insiderów” sà wysokie
(tak jest w przypadku wysokich kosztów przyj´ç
do pracy, zwolnieƒ z pracy oraz szkoleƒ), to ich pozy-

cja wzrasta, w rezultacie czego presja na wzrost p∏ac
mo˝e byç silniejsza.

Po piàte, presja p∏acowa zale˝y od intensywnoÊci

poszukiwaƒ pracy przez bezrobotnych (Layard, Nic-
kell, Jackman, 1991, s. 34-39). Przy bardziej intensyw-
nych poszukiwaniach oferty pracy sà szybciej podej-
mowane, a ponadto pracujàcy odczuwajà silniejszà
konkurencj´ o miejsca pracy ze strony poszukujàcych
pracy, w wyniku czego postulaty p∏acowe sà mniej wy-
górowane. Warto tu zwróciç uwag´ na istotnà rol´
udzia∏u d∏ugotrwale bezrobotnych w ogólnej liczbie
bezrobotnych. Osoby pozostajàce bez pracy przez d∏u˝-
szy okres tracà kwalifikacje i umiej´tnoÊci zawodowe,
co sprawia, ˝e pracodawcy niech´tnie ich zatrudniajà,
którzy dawno stracili prac´. W zwiàzku z tym ta grupa
bezrobotnych ma trudnoÊci ze znalezieniem pracy, co
zniech´ca ich do intensywnych poszukiwaƒ. W rezul-
tacie d∏ugotrwale bezrobotni sà s∏abymi konkurentami
w walce o miejsca pracy dla krótkotrwale bezrobotnych
i pracujàcych. Nale˝y wi´c stwierdziç, ˝e wy˝szy
udzia∏ d∏ugotrwale bezrobotnych oznacza w konse-
kwencji silniejszà presj´ na wzrost p∏ac.

Presja na wzrost p∏ac zale˝y równie˝ od stopnia

niedopasowaƒ strukturalnych poda˝y pracy i popytu
na prac´ w ró˝nych przekrojach, a w szczególnoÊci
w przekroju zawodów, wykszta∏cenia i regionów (Lay-
ard, Nickell, Jackman, 1991, s. 285-335). Uzasadnienie
tego zwiàzku jest nast´pujàce. Wzrost niedopasowaƒ
strukturalnych znajduje wyraz w rosnàcym zró˝nico-
waniu stóp bezrobocia mi´dzy grupami si∏y roboczej.
DoÊwiadczenia wskazujà, ˝e wra˝liwoÊç p∏ac na spa-
dek bezrobocia jest znacznie silniejsza ni˝ wra˝liwoÊç
p∏ac na wzrost bezrobocia. Innymi s∏owy, wzrost presji
p∏acowej zwiàzany ze spadkiem bezrobocia o 1% jest
znacznie silniejszy ni˝ spadek presji p∏acowej zwiàza-
ny ze wzrostem bezrobocia o 1%. Oznacza to, ˝e pog∏´-
bienie si´ rozpi´toÊci stóp bezrobocia mi´dzy grupami
si∏y roboczej (regionami), a wi´c zwi´kszenie niedopa-
sowaƒ strukturalnych na rynku pracy pociàga za sobà
nasilenie si´ presji na wzrost p∏ac. Skala niedopasowaƒ
strukturalnych popytu na prac´ i jej poda˝y zale˝y rów-
nie˝ od wielu innych czynników, a zw∏aszcza po-
wszechnoÊci informacji rynkowej, efektywnoÊci us∏ug

SESJA II Rynek pracy a polityka pieni´˝na

Wy k re s 3 Determinanty bezrobocia NAIRU

D

NAIRU

Stopa bezrobocia

b

1

b

0

PP

1

PP

0

PR

0

PR

1

A

B

C

(W/P)

1

(W/P)

0

P∏ace realne

poÊrednictwa pracy, stopnia mobilnoÊci si∏y roboczej
(zw∏aszcza mobilnoÊci zawodowej, kwalifikacyjnej
i przestrzennej) oraz skutecznoÊci dzia∏ania aktywnych
programów rynku pracy (zw∏aszcza w∏aÊciwego ich ad-
resowania do grup si∏y roboczej).

Zaprezentowane determinanty bezrobocia NAIRU

zilustrowano na wykresie 3. Zaznaczono na nim prostà
PR0, ilustrujàcà istniejàcy w gospodarce poziom p∏ac
realnych, odpowiadajàcych mo˝liwoÊciom ekonomicz-
nym gospodarki (a wi´c p∏ac (W/P

0

). Zaznaczono rów-

nie˝ krzywà p∏ac postulowanych PP

0

, która ukazuje ich

zale˝noÊç od stopy bezrobocia (zak∏adamy tu, ˝e po-
wsta∏e czynniki wp∏ywajàce na p∏ace postulowane sà
dane i niezmienne). Przeci´cie si´ prostej PR

0

z krzywà

PP0 (punkt A) wyznacza stop´ bezrobocia NAIRU.

Poziom bezrobocia NAIRU mo˝e si´ zmieniaç

pod wp∏ywem zmiany czynników okreÊlajàcych realne
i postulowane p∏ace realne. Gdyby np. uda∏o si´ pod-
nieÊç p∏ace realne w wyniku wzrostu wydajnoÊci pra-
cy, to przy innych czynnikach niezmienionych stopa
bezrobocia NAIRU obni˝y∏aby si´ (do poziomu bo
w zwiàzku z przejÊciem od punktu A do B). Podobne
skutki mo˝na by osiàgnàç, gdyby przy pierwotnym po-
ziomie p∏ac realnych PR

0

uda∏o si´ przesunàç krzywà

p∏ac postulowanych PP

0

do po∏o˝enia PP

1

, w wyniku

czego zrównanie obydwu rodzajów p∏ac w punkcie C
wystàpi∏oby przy stopie bezrobocia b

0

. OczywiÊcie,

skala obni˝ki bezrobocia NAIRU by∏aby jeszcze wi´k-
sza, gdyby podniesieniu p∏ac realnych towarzyszy∏o
obni˝enie presji p∏acowej (por. punkt D przy stopie
bezrobocia b1 na wykresie 3). Otwiera si´ tutaj szerokie
pole dla dzia∏alnoÊci paƒstwa, które poprzez inicjowa-
nie i popieranie odpowiednich zmian w systemie zasi∏-
ków dla bezrobotnych oraz w ustawodawstwie okreÊla-
jàcym stopieƒ ochrony stosunków pracy, a tak˝e po-
przez polityk´ redukcji d∏ugotrwa∏ego bezrobocia i po-
praw´ niedopasowaƒ strukturalnych na rynku pracy
mo˝e si´ przyczyniaç do obni˝ania bezrobocia NAIRU.

W poczàtkowym okresie rozwoju teorii bezrobocia

równowagi upatrywano jego determinantów w omó-
wionych wy˝ej czynnikach realnych i nie dostrzegano
˝adnego wp∏ywu wahaƒ ogólnej aktywnoÊci gospodar-
czej na to bezrobocie. Zmiany poziomu bezrobocia rów-
nowagi t∏umaczono zmianami determinujàcych je

czynników realnych. Uj´cie to uleg∏o modyfikacji
pod koniec lat osiemdziesiàtych w zwiàzku z rozwojem
teorii histerezy bezrobocia w ramach nowej ekonomii
keynesistowskiej. W teorii tej uznano pewien wp∏yw
wahaƒ ogólnej aktywnoÊci gospodarczej (w tym wahaƒ
∏àcznego popytu na towary) na bezrobocie równowagi
za poÊrednictwem mechanizmów histerezy (por. Lay-
ard, Nickell, Jackman, 1991).

Istot´ histerezy bezrobocia mo˝na ujàç nast´pujà-

co. Poziom bezrobocia równowagi zale˝y obecnie nie
tylko od aktualnego kszta∏tu czynników realnych deter-
minujàcych to bezrobocie, ale równie˝ od wczeÊniej-
szych tendencji bezrobocia faktycznego. Poziom fak-
tycznego bezrobocia zale˝y w istotnej mierze od przej-
Êciowych wstrzàsów popytowych i poda˝owych. Nega-
tywne wstrzàsy podnoszà poziom faktycznego bezrobo-
cia powy˝ej bezrobocia równowagi. Gdy wstrzàsy te
ustajà, faktyczne bezrobocie powinno wróciç do pozio-
mu bezrobocia równowagi. Problem polega jednak
na tym, ˝e w latach osiemdziesiàtych uwidoczni∏y si´
mechanizmy utrwalajàce bezrobocie na wy˝szym po-
ziomie, charakterystycznym dla okresu wstrzàsów ne-
gatywnych, tak˝e okresu, gdy te wstrzàsy mijajà. Pod-
stawà dzia∏ania tych mechanizmów jest wyst´pujàcy
w czasie negatywnego wstrzàsu ubytek kapita∏u ludz-
kiego (Blanchard, Summers, 1991), ubytek kapita∏u rze-
czowego (Carlin, Soskice, 1990) czy te˝ silna pozycja
„insiderów” (Lindbeck, Snower, 1988)

2

. Mo˝na wi´c

powiedzieç, ˝e poziom bezrobocia równowagi podà˝a
za faktycznà stopà bezrobocia ukszta∏towanà przez
wstrzàsy popytowe bàdê poda˝owe. Oznacza to uzna-
nie poÊredniego wp∏ywu wahaƒ ogólnej aktywnoÊci go-
spodarczej na poziom bezrobocia równowagi.

Bezrobocie równowagi w polskiej gospodarce

W literaturze wykorzystuje si´ wiele metod szacowania
bezrobocia równowagi. Nawiàzujà one do teorii NA-
IRU, naturalnej stopy bezrobocia, krzywej Beveridge’a,
prawa Okuna oraz idei przep∏ywów si∏y roboczej mi´-
dzy zasobami zatrudnionych, bezrobotnych i biernych
zawodowo. Ich prezentacj´ zawiera praca M. Sochy i U.
Sztanderskiej (2000, s. 148-154). W niniejszym opraco-
waniu ograniczono si´ do oszacowaƒ bezrobocia rów-
nowagi w polskiej gospodarce opartych na metodzie
przep∏ywów si∏y roboczej na rynku pracy.

153

B A N K I K R E DY T l i s t o p a d - g r u d z i e ƒ 2 0 0 2

Konferencja Naukowa

SESJA II Rynek pracy a polityka pieni´˝na

2 O modelach histerezy bezrobocia pisz´ szerzej w innym miejscu (Kwiat-

kowski, 2002, s. 209-224).

Ta b e l a 1 Stopy bezrobocia faktycznego (UF), zrównowa˝onego (UR) i w warunkach stanu stacjo-
narnego (US) w latach 1993-2000, w %

è

èrró

ód

d∏∏o

o:: dane z Badaƒ AktywnoÊci Ekonomicznej LudnoÊci oraz AktywnoÊç Ekonomiczna LudnoÊci Polski IV kwarta∏ 2000, GUS, Warszawa 2001; obliczenia w∏asne.

Wyszczególnienie

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

UF

14,02

14,43

13,33

12,38

11,25

10,55

13,9

16,10

UR

13,06

13,35

11,26

9,46

8,54

7,39

–

13,18

US

13,30

13,66

11,93

9,76

9,35

8,35

–

12,72

154

Konferencja Naukowa

B A N K I K R E DY T l i s t o p a d - g r u d z i e ƒ 2 0 0 2

Wyniki oszacowaƒ bezrobocia równowagi (por.

Kwiatkowski, Kucharski, Tokarski, 2002, s. 335) przed-
stawiono w tabeli 1, która zawiera ponadto dane o fak-
tycznej stopie bezrobocia (UF) w latach 1993-2000.
W tabeli zaprezentowano oszacowanie stopy bezrobo-
cia równowagi w warunkach stanu stacjonarnego, tj.
przy za∏o˝eniu równoÊci nap∏ywów i odp∏ywów z bez-
robocia (US) oraz oszacowania stopy bezrobocia zrów-
nowa˝onego (UR), zgodnie z formu∏à przedstawionà
w pracy M. Sochy i U. Sztanderskiej (2000, s. 152). Nie
oszacowano stopy bezrobocia równowagi dla 1999 r. ze
wzgl´du na przerwanie BAEL-u w II i III kwartale tego
roku.

Z tabeli wynika kilka wniosków. Po pierwsze, sto-

py bezrobocia równowagi wykazywa∏y tendencje
zmian podobne do tendencji stopy bezrobocia faktycz-
nego. Mo˝e to sugerowaç wyst´powanie efektu histere-
zy bezrobocia. Po drugie, stopy bezrobocia faktycznego
przewy˝sza∏y w ca∏ym badanym okresie stopy bezrobo-
cia w równowadze. Nadwy˝ka ta nie by∏a jednak zbyt
du˝a (oscylowa∏a w granicach od 1 do 3,6 punktów
procentowych). Po trzecie, udzia∏ bezrobocia równowa-
gi w ogólnej stopie bezrobocia faktycznego by∏ w ca∏ym
okresie stosunkowo wysoki i waha∏ si´ w granicach
mi´dzy 70% a 94%. Wskazuje to na zasadniczà rol´
czynników realnych w kszta∏towaniu polskiego bezro-
bocia. Po czwarte, nale˝y podkreÊliç, i˝ w koƒcowych
latach badanego okresu (1998-2000) wzrasta∏a ró˝nica
mi´dzy faktycznà stopà bezrobocia a stopà równowagi,
co wskazuje na wzrost znaczenia czynnika koniunktu-
ralnego w kszta∏towaniu bezrobocia.

Wnioski i implikacje dla polityki gospodarczej

Przeprowadzone rozwa˝ania sk∏aniajà do przyj´cia kil-
ku ogólniejszych wniosków.

1. W gospodarce rynkowej istnieje pewien typ bez-

robocia, który jest niewra˝liwy lub s∏abo wra˝liwy

na wahania koniunktury gospodarczej. Chodzi tu o na-
turalnà stop´ bezrobocia czy te˝ – u˝ywajàc terminolo-
gii keynesistowskiej – bezrobocie NAIRU. Te typy bez-
robocia, obejmujàce zarówno bezrobocie frykcyjne, jak
i strukturalne, majà charakter bezrobocia równowagi.
JeÊli poziom tego bezrobocia jest w gospodarce wysoki,
to ekspansja popytu globalnego jest ma∏o skutecznym
instrumentem redukcji bezrobocia.

2. Naturalna stopa bezrobocia czy te˝ bezrobocie

NAIRU implikujà stabilizacj´ procesów inflacyjnych.
Jest wa˝ne, aby poziom bezrobocia równowagi by∏ sto-
sunkowo niski. Mo˝na wówczas prowadziç polityk´
antyinflacyjnà przy niskich kosztach spo∏ecznych
w postaci bezrobocia.

3. Bezrobocie równowagi zale˝y od ró˝norodnych

czynników realnych. Jego redukcja wymaga odpowied-
nich zmian tych czynników. Szczególne znaczenie ma-
jà tutaj takie dzia∏ania, jak: podniesienie wydajnoÊci
pracy, umiar w zakresie hojnoÊci zasi∏ków dla bezro-
botnych, obni˝anie kosztów zwolnieƒ z pracy, poprawa
pozycji „outsiderów”, poprawa informacji o rynku pra-
cy, bardziej skuteczne us∏ugi poÊrednictwa pracy,
wzrost intensywnoÊci poszukiwaƒ pracy, ograniczanie
bezrobocia d∏ugookresowego, lepsze dopasowanie sys-
temu edukacji i szkoleƒ zawodowych do wymagaƒ ryn-
ku pracy, poprawa mobilnoÊci si∏y roboczej, odpowied-
nie adresowanie aktywnych programów rynku pracy,
poprawa elastycznoÊci rynku pracy.

4. Z przeprowadzonych szacunków bezrobocia

równowagi w polskiej gospodarce wynika, ˝e jego
udzia∏ w ∏àcznym bezrobociu jest stosunkowo wysoki
(od 70% do 94% w latach dziewi´çdziesiàtych). Wska-
zuje to, ˝e bardziej znaczàca redukcja bezrobocia wy-
maga dzia∏aƒ zmieniajàcych czynniki determinujàce
bezrobocie równowagi. Pod koniec lat dziewi´çdziesià-
tych wzros∏a nadwy˝ka bezrobocia faktycznego
nad bezrobociem równowagi, co sugeruje, ˝e równie˝
w poprawie koniunktury mo˝na upatrywaç Êrodka
na skutecznà redukcj´ bezrobocia.

SESJA II Rynek pracy a polityka pieni´˝na

Bibliografia

1. O.J. Blanchard and L.H. Summers (1991): Hysteresis in Unemployment. New Keynesian Economics, Vol. 2, ed.

by N.G. Makiw and D. Romer, The MIT Press, Cambridge, London, s. 235-243.

2. W. Carlin and D. Soskice (1990): Macroeconomics of the Wage Bargain. Oxford University Press, Oxford.
3. J. Creedy (ed.) (1981): The Economics of Unemployment in Britain. Butterworths, London.
4. M. Friedman (1968): The Role of Monetary Policy. „The American Economic Review”, vol. 56; t∏um. polskie w:

Teoria i polityka stabilizacji koniunktury. Wybór tekstów, opr. A. Szeworski. Warszawa 1975 PWE.

5. M. Friedman (1975): Rola polityki pieni´˝nej. W: Teoria i polityka stabilizacji koniunktury. Wybór tekstów (opr.

A. Szeworski). Warszawa PWE.

6. E. Kwiatkowski (2002): Bezrobocie. Podstawy teoretyczne. Warszawa Wydawnictwo PWN.
7. E. Kwiatkowski, L. Kucharski, T. Tokarski (2002): Bezrobocie i zatrudnienie a PKB w Polsce w latach 1993-2001.

„Ekonomista”, 2002/3, s. 329–346.

8. R. Layard (1986): How to Beat Unemployment. Oxford University Press, Oxford.

9. R. Layard, S. Nickell, R. Jackman (1991): Unemployment: Macroeconomic Performance and the Labour Market.

Oxford University Press, Oxford.

10. A. Lindbeck and D. J. Snower (1988): The Insider-Outsider Theory of Employment and Unemployment. The

MIT Press, Mass.-London.

11. R.G. Lipsev (1960): The Relation Between Unemployment and the Rate of Change of Money Wage Rates in the

U.K. 1862-1957: A Further Analysis. „Economica”, No. 105, February.

12. R.E. Lucas (1972): Expectations and the Neutrality of Money. „Journal of Economic Theory”, April.
13. E.S. Phelps (1967): Phillips Curves, Inflation Expectations and Optimal Employment Over Time. „Economia”,

No. 3, August.

14. A.W. Phillps (1958): The Relationship Between Unemployment and the Rate of Change of Money Wage Rates

in the United Kingdom, 1861-1957, „Economica”, No. 100, November.

15. P.A. Samulson, R. M. Solow (1960): Analytical Aspects of Anti-Inflationary Policy. „American Economic Re-

view”, No. 2, May.

16. T.J. Sargent (1976): A Classical Macroeconomic Model for the United States. „Journal of Political Economy”,

No. 2, April.

17. T.J. Sargent, N. Wallace (1975): Rational Expectations, the Optimal Monetary Instrument and the Optimal Mo-

ney Supply Rule. „Journal of Political Economy”, No. 2, April.

18. M. Socha, U. Sztanderska (2000): Strukturalne podstawy bezrobocia w Polsce. Warszawa Wydawnictwo Nauko-

we PWN.

155

B A N K I K R E DY T l i s t o p a d - g r u d z i e ƒ 2 0 0 2

Konferencja Naukowa

SESJA II Rynek pracy a polityka pieni´˝na