1

NOMENKLATURA ZWIĄZKÓW NIEORGANICZNYCH

Związki chemiczne mogą byd określane za pomocą nazw zwyczajowych np. kwas solny,

sól kamienna) lub w sposób jednoznaczny zgodnie z zasadami nomenklatury
systematycznej. Nad regułami nomenklatury związków chemicznych zarówno organicznych,
jak i nieorganicznych pracuje systematycznie od wielu lat Międzynarodowa Unia Chemii
Czystej i Stosowanej (International Union of Pure and Applied Chemistry, w skrócie IUPAC).
Pierwsze reguły dotyczące nazw związków nieorganicznych zostały opracowane przez IUPAC
już w roku 1938, ostatnie zaś zalecenia IUPAC ukazały się w roku 1990. W Polsce, w 1988 r.,
ukazała się książka Nomenklatura związków nieorganicznych, zawierająca propozycje zmian
w dotychczasowym polskim nazewnictwie związków nieorganicznych oparte na
zaleceniach IUPAC.

Aktualnie istnieje możliwośd wyprowadzenia dwóch a nawet w niektórych wypadkach

trzech poprawnych nazw danego związku chemicznego. Obecnie w nazewnictwie
chemicznych istnieją nazwy systematyczne, dopuszczalne i zwyczajowe np. chlorek
wodoru (systematyczna), kwas chlorowodorowy (dopuszczalna), kwas solny
(zwyczajowa). Często też nazwy dopuszczalne to też nazwy zwyczajowe. Przystępując do
tworzenia nazwy, należy uświadomid sobie fakt, że w każdym połączeniu można wyróżnid
składnik elektrododatni, np. kation oraz elektroujemny np. anion czy tlen w tlenkach. O
ile przy zapisie wzoru czynnik elektroujemny zapisywany Jest na drugim miejscu, o tyle w
nazwie stanowi pierwszy jej człon.

Do określenia ilości atomów lub jonów wchodzących w skład cząsteczki preferuje się

stosowane greckich lub łacioskich afiksów zwielokrotniających. Dopuszcza się Jednak
również stosowanie afiksów polskich.

W okresie przejściowym (w którym się znajdujemy) Komisja Nomenklaturowa Polskiego

Towarzystwa Chemicznego z tych właśnie względów dopuszcza stosowanie niektórych
nazw dotychczasowych. Nowe nazwy systematyczne bardziej szczegółowo opisują wzór
związku, zwłaszcza w przypadku pierwiastków występujących na wielu stopniach utlenienia.

Dobrym tego przykładem są nazwy systematyczne tlenków manganu wg tzw. systemu

Stocka: MnO, Mn

2

O

3

, MnO

2

, MnO

3

i Mn

2

O

7

, które są określone przez kolejne nazwy: tlenek

manganu: (II), (II i IV), (IV), (VI) i (VII). Również za nazwę systematyczną uważa nazwę
podającą ilośd atomów w takim układzie dwuskładnikowym np. Mn

2

O

3

–tritlenek

dimanganu,
MnO

2

–ditlenek maganu, MnO

3

–tritlenek manganu i Mn

2

O

7

-heptatlenek dimanganu.

W tych przypadkach, występująca w starym nazewnictwie, możliwośd użycia odpowiednio
koocówki -awy i -owy nie wystarczą do dokładnego, słownego opisu tych połączeo.

Z uwagi na koniecznośd korzystania często z podręczników chemicznych wydanych

przed dziesięcioma i więcej laty, a także korzystania z literatury chemicznej potrzebna
jest, na poziomie akademickim, znajomośd reguł tworzenia nazw związków według starej
nomenklatury. Poniżej opisano te reguły dla kwasów, zasad i soli, podając zarazem
odpowiednie nazwy obowiązujące obecnie.

2

Nazwy wybranych związków chemicznych

Wzór związku

Nazwa systematyczna (nowa) Nazwa dopuszczalna (stara)

NaCl

chlorek sodu

chlorek sodowy

HCl

aq

chlorek wodoru

kwas chlorowodorowy

HClO

kwas chlorowy(I)

kwas podchlorawy

HClO

2

kwas chlorowy(III)

kwas chlorawy

HClO

3

kwas chlorowy(VII)

kwas nadchlorowy

NaCIO

chloran(I) sodu

podchloryn sodu

H

3

PO

4

kwas ortofosforowy(V)

kwas ortofosforowy

H

2

SO

3

kwas siarkowy(IV)

kwas siarkawy

Na

2

SO

3

siarczan(IV) sodu

siarczyn sodowy

H

2

SO

4

kwas siarkowy (VI)

kwas siarkowy

FeO

tlenek żelaza(II)

tlenek żelazawy

Fe

2

O

3

tlenek żelaza(III)

tlenek żelazowy

Fe

3

O

4

= FeO∙Fe

2

O

3

tlenek żelaza(II i III)

tetratlenek triżelaza

tlenek żelazawo-żelazowy

Połączenia z tlenem

W tlenkach składnikiem elektroujemnym jest tlen (wyjątek stanowi tlenowy związek

fluoru, w którym właśnie fluor posiada większą elektroujemnośd, czyli OF

2

). Tworząc

nazwę tlenku, można za pomocą przedrostka określid ilośd atomów tlenu oraz drugiego
pierwiastka, np. N

2

O

3

-trójtlenek diazotu lub ditlenek triazotu; Fe

3

0

4

-tetratlenek triżelaza.

Zasadę tę można również zastosowad do tworzenia nazw połączeo nie mających
charakteru soli a złożonych z dwóch pierwiastków, np. P

2

S

5

-pentasiarczek difosforu.

Możliwe jest również tworzenie nazw w systemie Stocka, polegającym na wskazaniu

cyfrą rzymską stopnia utlenienia pierwiastka, np. MnO

2

-tlenek manganu(IV),

Cr

2

0

3

-tlenek

chromu(III); Fe

3

O

4

-tlenek diżelaza(III) żelaza(II). W przypadku nadtlenków i ponadtlenków

stosuje się odpowiednie przedrostki, np. BaO

2

-nadtlenek baru lub ditlenek baru. Proszę zwrócid

uwagę, że jeżeli pierwiastek występuje tylko na jednym stopniu utlenienia to w nazwie stopnia
utlenienia nie podaje się.

Nie zaleca się tworzenia nazw tlenków z zastosowaniem dla określenia stopnia utlenienia

pierwiastka koocówek -owy lub -awy.

Połączenia z wodorem

Nazwy połączeo wodoru z pierwiastkami grupy 1, 2 i 3 tworzy się dodając do ogólnego

określenia wodorek nazwę metalu, np. LiH-wodorek litu. Nazwy wodorków lotnych, z
wyjątkiem wodorków fluorowców, tlenu i azotu tworzy się od rdzenia nazwy pierwiastka,
dodając koocówkę -an. Dopuszcza się jednak używanie w wielu wypadkach nazw

3

zwyczajowych, tak więc: H

2

S-sulfan (dopuszcza się jednak nazwę siarkowodór); PH

3

-fosfan;

NH

3

-amoniak (nazwa systematyczna azan); N

2

H

4

- diazan (lub zwyczajowo hydrazyna);

H

2

O-pozostaje się przy nazwie zwyczajowej woda. Połączenia z fluorowcami jak do tej pory

noszą nazwy fluorowodór, chlorowodór, jodowodór, bromowodór i należy je odróżnid od
nazwy odpowiedniego kwasu beztlenowego.

KWASY BEZTLENOWE

Dopuszczalne w nomenklaturze polskiej nazwy kwasów beztlenowych tworzy się w ten
sposób, że po słowie „kwas" podaje się nazwę niemetalu oraz koocówkę „wodorowy", na
przykład kwas jodowodorowy, skrótowo: jodowodór. Są to wodne roztwory odpowiednich
gazów. Wodny roztwór chlorowodoru nosi historyczną nazwę „kwas solny".

W nomenklaturze systematycznej nazwy kwasów beztlenowych powinny byd tworzone
od nazw anionów tych kwasów, które mają koocówkę -ek np. chlorek wodoru, siarczek
diwodoru, jodek wodoru.

Zestaw najczęściej spotykanych kwasów beztlenowych

Wzór

Nazwa systematyczna

Nazwa dopuszczalna

HF

fluorek wodoru

kwas fluorowodorowy

HCl

chlorek wodoru

kwas chlorowodorowy

HBr

chromek wodoru

kwas bromowodorowy

HI

jodek wodoru

kwas jodowodorowy

H

2

S

siarczek diwodoru

kwas siarkowodorowy

KWASY TLENOWE (Oksokwasy)

W powszechnym użyciu są jeszcze używane nazwy zwyczajowe kwasów. Kwasy tlenowe
zwyczajowo biorą nazwę od nazwy niemetalu, do którego dodaje się koocówkę „owy" na
przykład H

2

CO

3

-kwas węglowy. Jednak większośd niemetali tworzy dwa lub więcej różnych

kwasów; dla kwasu, w którym niemetal występuje w maksymalnym stopniu utlenienia,
zarezerwowana jest koocówka „owy", a dla kwasu, w którym niemetal występuje na
niższym stopniu utlenienia - koocówka „awy", na przykład:

HNO

3

zawiera N(+5) - kwas azotowy,

H

3

PO

4

P(+5) - kwas fosforowy,

HNO

2

zawiera N(+3) - kwas azotawy,

H

3

PO

3

P(+3) - kwas fosforawy

Powyższe kwasy nazywane są odpowiednio w systemie Stocka: kwas azotowy(V), kwas

fosforowy(V), kwas azotowy(III) i kwas fosforowy(III), gdzie w nawiasie pisanym
bezpośrednio za nazwą podaje się stopieo utlenienia atomu centralnego.

4

Znane są jednak trzy kwasy fosforowe, w których fosfor na +5 stopniu utlenienia ; dla

odróżnienia w tym przypadku dajemy przed nazwą kwasu przedrostek: meta, piro lub
orto (:

HPO

3

kwas metafosforowy - kwas fosforowy(III)

H

4

P

2

O

7

kwas pirofosforowy - kwas difosforowy(V)

H

3

PO

4

kwas ortofosforowy - kwas fosforowy(V)

Rzeczywista różnica między tymi kwasami polega na związaniu różnej liczby cząsteczek
wody (różny stopieo hydratacji) przez cząsteczkę bezwodnika kwasowego, P

2

O

5

:

H

2

O + P

2

O

5

2HPO

3

2H

2

O + P

2

O

5

H

4

P

2

O

7

3H

2

O + P

2

O

5

2H

3

PO

4

Pewne trudności istniały z ustaleniem nazw dla kwasów, w których niemetal występuje
w trzech i więcej stopniach utlenienia:

H

2

MnO

3

zawiera Mn(+4) kwas manganawy – kwas manganowy(IV)

H

2

Mn0

4

zawiera Mn(+6) kwas manganowy – kwas manganowy(VI)

HMn0

4

zawiera Mn(+7) kwas nadmanganowy – kwas maganowy (VII)

Cząsteczki kwasów mogą zawierad różne ilości atomów tlenu. Z tego powodu w

trudnych przypadkach, o ile nie istnieje odpowiednie nazewnictwo zwyczajowe, stosuje
się człon "-okso-" do podania liczby atomów tlenu w związku (inaczej mówiąc - traktuje
się dany związek jak związek kompleksowy z ligandami tlenowymi).

W tym przypadku kwasów tlenowych (oksokwasów) tworzy się nazwy anionu

kompleksowego z pierwiastkiem występującym jako atom centralny i dodaje się do niego
określenie kwas. Zazwyczaj jednak istnieją odpowiednie nazwy zwyczajowe, których
można używad jako nazw systematycznych.

Tego systematycznego nazewnictwa kwasów prawie się nie używa, pomimo

racjonalności nowych nazw które podają ilości poszczególnym atomów w cząsteczce

Oto poniżej kilka przykładów nazw kwasów:

HNO

3

kwas triooksoazotowy(V) (kwas azotowy(V))

trioksoazotan wodoru

H

2

SO

4

kwas tetraoksosiarkowy(V) (kwas siarkowy(VI))

tetraoksosiarczan diwodoru

HClO

3

kwas tetraoksochlorowy(V) (kwas chlorowy(V))

tetraoksochloran wodoru

H

5

IO

6

kwas heksaoksojodowy(VII)

heksaoksojodan pentawodoru

H

4

P

2

O

7

kwas heptaoksodifosforowy(V)

heptaoksodifosforan tetrawodoru

H

2

B

4

O

7

kwas heptaoksotetraborowy

heptaoksotetraboran diwodoru

H

4

SiO

4

kwas tetraoksokrzemowy

tetraoksokrzemian tetrawodoru

Proszę zwrócid uwagę na podobieostwo nowych nazw oksokwasów do nazw soli.

ZASADY

Są to związki, które w roztworze są zdolne do dysocjacji na anion wodorotlenowy i kation
reszty zasadowej (w przypadku zasad nieorganicznych kationem jest najczęściej metal lub

5

grupa amonowa). Grupa wodorotlenowa — OH jest jednowartościowa. W nomenklaturze
handlowej i technicznej zasady nazywa się również ługami.

Jeśli metal występuje zawsze tylko w jednym stopniu utlenienia (jak to zachodzi u
potasowców i wapniowców), to po słowie „wodorotlenek" stawiamy nazwę metalu z
koocówką -owy, na przykład wodorotlenek sodowy, wodorotlenek kadmowy, chod
można też mówid: wodorotlenek sodu, kadmu. Jeśli jednak metal może występowad w
różnych wartościowościach, to dla niższej wartościowości metalu w wodorotlenku stosowana
jest koocówka -awy, a dla wyższej wartościowości metalu - koocówka owy (wodorotlenek
cynawy - wodorotlenek cynowy, wodorotlenek żelazawy - wodorotlenek żelazowy).Bardzo
często potocznie zasady nazywane są wodorotlenkami. Jednak trzeba wyraźnie zaznaczyd,
że zasadami można nazwad tylko te wodorotlenki, które są rozpuszczalne w wodzie. Nie są
zasadami takie wodorotlenki, jak: Al(OH)

3

, Fe(OH)

3

, Sn(OH)

2

i wiele innych

Wodorotlenek

Wzór

nazwa dotychczasowa

nazwa obecna

NaOH

sodowy

sodu

KOH

potasowy

potasu

LiOH

litowy

litu

NH

4

OH

amonowy

amonu

Mg(OH)

2

magnezowy

magnezu

Ca(OH)

2

wapniowy

wapnia

Sr(OH)

2

strontowy

strontu

Ba(OH)

2

barowy

baru

Sn(OH)

4

cynowy

cyny(IV)

Pb(OH)

2

ołowiawy

ołowiu(II)

Zn(OH)

2

cynkowy

cynku

Cd(OH)

2

kadmowy

kadmu

AgOH

srebrowy

srebra(I)

Cu(OH)

2

miedziowy

miedzi(II)

Mn(OH)

2

manganawy

manganu(II)

Cr(OH)

3

chromowy

chromu(III)

Fe(OH)

2

żelazawy

żelaza(II)

Fe(OH)

3

żelazowy

żelaza(III)

Ni(OH)

2

niklawy

niklu(II)

Ni(OH)

3

niklowy

niklu (III)

Co(OH)

2

kobaltawy

kobaltu(II)

6

SOLE

Sole tworzą się, gdy działamy kwasem na zasadę (reakcja zobojętniania):

HCl + NaOH NaCl + H

2

O

lub gdy rozpuszczamy metal w kwasie

Zn + H

2

SO

4

ZnSO

4

+ H

2

a także przez połączenie tlenku metalu z bezwodnikiem kwasowym

CaO + CO

2

CaCO

3

Rozpuszczone w wodzie sole dysocjują na kation i anion - kationem jest tu jon metalu

lub grupa amonowa (w każdym razie nie jon wodorowy), anionem jest reszta kwasowa (a
nie grupa wodorotlenowa). Wzory soli związków nieorganicznych piszemy zawsze w ten
sposób, że na pierwszym miejscu piszemy kation, za nim resztę kwasową, na przykład:
K

2

CO

3

- węglan potasowy; w nazwie podajemy jednak najpierw nazwę reszty kwasowej.

Podobnie jak w nazwach wodorotlenków za pomocą koocówek -awy i -owy.

W nowej nomenklaturze podajemy najpierw nazwę reszty kwasowej z koocówką -an,

pisząc w nawiasie stopieo utlenienia pierwiastka centralnego oraz nazwę metalu i w
nawiasie jego stopieo utlenienia, np.

Fe(NO

2

)

2

azotyn żelazawy lub azotan(III) żelaza(II)

Fe(NO

3

)

3

azotan żelazowy lub azotan (V) żelaza (III)

Sole kwasów beztlenowych mają koocówkę -ek.

Sole wywodzące się z kwasów

tlenowych mają koocówkę -an - jeśli odpowiedni kwas miał koocówkę -owy; nazwa soli ma
koocówkę -yn (lub -in ), jeśli odpowiedni kwas miał koocówkę -awy.

Kwasy takie jak na przykład:

kwas chlorowodorowy HCl,

kwas jodowy HIO

3

,

kwas azotowy

HNO

3

mają tylko jeden atom wodoru zdolny do wymiany na metal. Kwasy te dają jeden typ

soli.

Wzór kwasu, z

Nazwa soli

Wzór soli

którego wywodzi

nazwa

nazwa

się sól

dotychczasowa

obecna

NaF

HF

fluorek sodowy

fluorek sodu

NH

4

Cl

HCl

chlorek amonowy

chlorek amonu

AlBr

3

HBr

bromek glinowy

bromek glinu

Snl

2

HI

jodek cynawy

jodek cyny (II)

Snl

4

HI

jodek cynowy

jodek cyny (IV)

K

2

S

H

2

S

siarczek potasowy

siarczek potasu

CdS

H

2

S

siarczek kadmowy

siarczek kadmu

Takie kwasy, jak na przykład: kwas siarkowy H

2

SO

4

, kwas węglowy H

2

CO

3

, kwas

manganowy H

2

MnO

4

mają dwa atomy wodoru, które można wymienid na metal. Mogą

one tworzyd dwa szeregi soli: obojętne i kwaśne, na przykład: kwas siarkowy H

2

SO

4

to kwas

dwuwodorowy - jego sole: Na

2

SO

4

siarczan sodu - sól obojętna, NaHSO

4

kwaśny węglan

7

sodu - czyli wodorosiarczan sodu. Kwasowośd takich soli jest opisana w nazwie
odpowiedniej soli poprzez dodatek typu wodoro-; dwuwodoro-. Na przykład kwaśny węglan
wapnia, Ca(HCO

3

)

2

, nazywamy wodorowęglanem wapnia lub wodorowęglanem wapniowym.

Kwasy trójwodorowe (na przykład ortofosforowy, arsenowy, antymonowy) tworzą trzy

szeregi soli:

NaH

2

PO

4

dwuwodorofosforan sodu, Na

2

HPO

4

wodorofosforan sodu, Na

3

PO

4

ortofosforan trójsodu.

Nazwa „dwuwodorofosforanu sodu" oznacza, że w kwasie ortofosforowym jeden atom

wodoru został zastąpiony atomem sodu; odpowiednio „wodorofosforan sodu" - dwa atomy
wodoru w kwasie ortofosforowym zostały zastąpione atomami sodu, „ortofosforan sodu" -
trzy atomy wodoru

z kwasu ortofosforowego zostały zastąpione atomami sodu. Jeśli więc

mamy napisad wzór dwuwodorofosforanu wapniowego, musimy pamiętad, że jeden atom
wodoru w kwasie ortofosforowym ma byd zastąpiony atomem wapnia, a więc pozostała
reszta H

2

PO

4

-

łączy się z + 2 wartościowym atomem wapnia, dając związek Ca(H

2

PO

4

)

2

.

Ortofosforan trójmetaliczny można nazywad też obojętnym, na przykład Cu

3

(PO

4

)

2

- obojętny

ortofosforan miedziowy.

Analogicznie do kwasów jedno-, dwu- i trójwodorowych istnieją także zasady jedno-,

dwu- i trójwodorotlenowe, na przykład:

NaOH,

Ca(OH)

2

,

Al(OH)

3

.

Jeśli sól zawiera

niezobojętnione grupy wodorotlenowe zasady, jest to sól zasadowa, na przykład:

Cu

2

(OH)

2

CO

3

dwuhydroksywęglan miedziowy *miedzi (II)]

Bi(OH)Cl

2

hydroksychlorek bizmutawy [bizmutu (III)]

Bi(OH)

2

Cl

3

dwuhydroksychlorek bizmutowy [bizmutu (V)]

Chcąc napisad poprawnie wzór soli zasadowej, włączamy grupy wodorotlenowe do

kationu i obliczamy wartościowośd, na przykład dwuhydroksysiarczan glinu:

Al(OH)

2

= Al

3+

(OH)

2

-

= [Al(OH)

2

]

+

współczynnik dla kationu i anionu obliczamy metodą „na krzyż":

[Al(OH)

2

]

1+

- SO

4

2-

, stąd

[Al(OH)

2

]

2

SO

4

Ponieważ jednak nawiasy kwadratowe stosujemy zwykle dla soli kompleksowych,

zatem można dla odróżnienia wzór ten napisad w postaci:

Al

2

(OH)

4

SO

4

(Al(OH)

2

)

2

SO

4

.

8

Wzory i nazwy kwasów tlenowych oraz wzory i nazwy odpowiadających im soli

Wzór

Nazwa

kwasu

Wzór

Nazwa soli

kwasu

dotychczasowa

obecna

soli

dotychczasowa

obecna

HClO

kwas podchlorawy

kwas chlorowy(I)

NaCIO

podchloryn sodowy

chloran(I) sodu

HC1O

2

kwas chlorawy

kwas chlorowy(III)

KClO

2

chloryn potasowy

chloran(III) potasu

HCIO3

kwas chlorowy

kwas chlorowy(V)

NH

4

ClO

3

chloran amonowy

chloran(V) amonu

HClO

4

kwas nadchlorowy

kwas chlorowy(VII)

Mg(ClO

4

)

2

nadchloran magnezowy

chloran(VII) magnezu

HBrO

kwas podbromawy

kwas bromowy(I)

Ca(BrO)

2

podbromin wapniowy

bromian(I) wapnia

HBrO

2

kwas bromawy

kwas bromowy(III)

Sr(BrO

2

)

2

bromin strontowy

bromian(III) strontu

HBrO

3

kwas bromowy

kwas bromowy(V)

Ba(BrO

3

)

2

bromian barowy

bromian(V) baru

HIO

kwas podjodawy

kwas jodowy(I)

KIO

podjodyn potasowy

jodan(I) potasu

HIO

2

kwas jodawy

kwas jodowy(III)

Mg(IO

2

)2

jodyn magnezowy

jodan(III) magnezu

HIO

3

kwas jodowy

kwas jodowy(V)

Zn(IO

3

)

2

jodan cynkowy

jodan(V) cynku

HIO

4

kwas nadjodowy

kwas jodowy(VII)

Cd(IO

4

)

2

nadjodan kadmowy

jodan(VII) kadmu

H

2

SO

3

kwas siarkawy

kwas siarkowy(IV)

Na

2

SO

3

siarczyn sodowy

siarczan(IV) sodu

H

2

SO

4

kwas siarkowy

kwas siarkowy(VI)

PbSO

4

siarczan ołowiawy

siarczan(VI) ołowiu (II)

H

2

S

2

O

7

kwas pirosiarkowy

kwas dwusiarkowy(VI)

K

2

S

2

O

7

pirosiarczan potasowy

dwusiarczan (VI) potasu

H

2

SO

5

kwas nadtlenosiarkowy

kwas nadtlenomonosiarkowy(VI) Al

2

(SO

5

)

3

nadtlenosiarczan glinowy

nadtlenomonosiarczan(VI) glinu

H

2

S

2

O

8

kwas nadtlenodwusiarkowy

kwas nadtlenodwusiarkowy(VI)- NiS

2

O

8

nadtlenodwusiarczan niklawy

nadtlenodwusiarczan(VI) niklu (II)

H

2

S

2

O

3

kwas tiosiarkowy

kwas tiosiarkowy(VI)

K

2

S

2

O

3

tiosiarczan potasowy

tiosiarczan(VI) potasu

HNO

2

kwas azotawy

kwas azotowy(III)

LiNO

2

azotyn litowy

azotan(III) litu

HNO3

kwas azotowy

kwas azotowy(V)

Cu(NO

3

)

2

azotan miedziowy

azotan(V) miedzi (II)

H

3

PO

3

kwas ortofosforawy

kwas ortofosforowy(III)

(NH

4

)

3

PO

3

fosforyn amonowy

ortofosforan(III) amonu

H

3

PO

4

kwas ortofosforowy

kwas ortofosforowy(V)

Ca

3

(PO

4

)

2

ortofosforan wapniowy

ortofosforan(V) wapnia

9

HPO

3

kwas metafosforowy

kwas metafosforowy(V)

Fe(PO

3

)

2

metafosforan żelazawy

metafosforan(V) żelaza(II)

H

4

P

2

O

7

kwas pirofosforowy

kwas pirofosforowy(V)

Fe

4

(P

2

O

7

)

3

pirofosforan żelazowy

pirofosforan(V) żelaza(III)

H

3

AsO

3

kwas ortoarsenawy

kwas ortoarsenowy(III)

K

3

As0

3

ortoarsenin potasowy

ortoarsenian(III) potasu

H

3

AsO

4

kwas ortoarsenowy

kwas ortoarsenowy(V)

Ag

3

AsO

4

ortoarsenian srebrowy

ortoarsenian(V) srebra(I)

H

3

Sb0

3

kwas ortoantymonawy

kwas ortoantymonowy(III)

(NH

4

)

3

Sb0

3

ortoantymonin amonowy

ortoantymonian(III) amonu

H

3

SbO

4

kwas ortoantymonowy

kwas ortoantymonowy(V)

Mg

3

(SbO

4

)

2

ortoantymonian magnezowy

ortoantymonian(V) magnezu

H

2

CO

3

kwas węglowy

kwas węglowy

NiCO

3

węglan niklawy

węglan niklu(II)

H

2

Si0

3

kwas metakrzemowy

kwas metakrzemowy

Al

2

(Si0

3

)

2

metakrzemian glinowy

metakrzemian glinu

H

2

Sn0

2

kwas cynawy

kwas cynowy(II)

Na

2

SnO

2

cynin sodowy

cynian(II) sodu

H

2

SnO

3

kwas cynowy

kwas cynowy(IV)

BaSnO

3

cynian barowy

cynian(IV) baru

H3BO3

kwas borowy

kwas borowy

Na

3

BO

3

boran sodowy

boran sodu

H

2

Mn0

3

kwas manganawy

kwas manganowy(IV)

K

2

Mn0

3

manganin potasowy

manganian(IV) potasu

H

2

Mn0

4

kwas manganowy

kwas manganowy(VI)

K

2

Mn0

4

manganian potasowy

manganian(VI) potasu

HMnO

4

kwas nadmanganowy

kwas manganowy(VII)

KMnO

4

nadmanganian potasowy

manganian(VII) potasu

HCrO

2

kwas chromawy

kwas chromowy(III)

Fe(CrO

2

)

2

chromin żelazawy

chromian(III)żelaza(II)

H

2

CrO

4

kwas chromowy

kwas chromowy(VI)

PbCrO

4

chromian ołowiawy

chromian(VI) ołowiu(II)

H

2

Cr

2

0

7

kwas dwuchromowy

kwas dwuchromowy(VI)

K

2

Cr

2

0

7

dwuchromian potasowy

dwuchromian(VI) potasu

10

Nazwy związków binarnych, czyli dwuskładnikowych

Najłatwiej jest nazwad związki binarne, czyli związki składające się tylko z

dwóch składników. We wzorach związków binarnych po lewej strome znajduje się
pierwiastek elektro-dodatni, a po prawej - pierwiastek elektroujemny. Natomiast
w nazwie związku najpierw wymieniany jest pierwiastek elektroujemny z
koocówką -ek, a potem pierwiastek elektrododatni w dopełniaczu.

NaCl chlorek sodu
CaO

tlenek wapnia

K

2

S

siarczek potasu

Mg

3

N

2

azotek magnezu

W związkach jonowych nazywany jest zatem najpierw anion, a potem kation.
Koocówkę -ek mają również niektóre aniony kilkuatomowe, stanowiące ważne
wyjątki:

O

2

2-

nadtlenek (jon nadtlenkowy)

O

2

-

ponadtlenek (jon ponadtlenkowy)

CN

-

cyjanek (jon cyjankowy)

NH

2

-

amidek (jon amidkowy)

OH

-

wodorotlenek (jon wodorotlenkowy)

Przy zastosowaniu tego nazewnictwa do związków z wiązaniem atomowym
wychodzi się z założenia, że w układzie okresowym pierwiastki elektrododatnie
zajmują miejsce po lewej

stronie wewnątrz okresu, natomiast wewnątrz grupy u

dołu. Zatem pierwiastki znajdujące się w układzie okresowym po lewej stronie lub
na dole, w nazwie związku binarnego podaje się jako drugie:

SiC węglik krzemu (koocówka -ik w nazwie węglik jest wyjątkiem)

CO tlenek węgla

ClF fluorek chloru

Tlen jest bardziej elektroujemny niż chlor, ale bardziej elektrododatni niż fluor,
dlatego:

CIO

2

ditlenek chloru, lecz

OF

2

difluorek tlenu

Nazwy kationów i anionów wieloatomowych (kompleksowych)

Związki nieorganiczne zbudowane z więcej niż dwóch pierwiastków, w których
występują składniki: elektrododatni i elektroujemny, w nazewnictwie traktuje się
jak związki binarne. W ich nazwach i wzorach, w miejscu jonów prostych
(niezłożonych) występują aniony i kationy kompleksowe. Poniżej podano schemat
nazewnictwa związków kompleksowych:

11

liczba ligandów

nazwa ligandów

nazwa jonu centralnego

Podobnie jak w związkach binarnych, jon centralny w kationach kompleksowych
nazywany jest polską nazwą pierwiastka. W anionach nazwa ta ma koocówkę -an

Przykłady związków o kompleksowych kationach:

siarczan(VI) tetraaminamiedzi(II)

[Cu(NH

3

)

4

SO

4

chlorek heksaakwaglinu

[Al(H

2

O)

6

]Cl

3

Przykłady związków o kompleksowych anionach:

heksacyjanożelazian(II) potasu

K

4

[Fe(CN)

6

]

heksahydroksoglinian sodu

Na

3

[Al(0H)

6

]

Stopieo utlenienia jonów centralnych podaje się po nazwie jonu, za pomocą cyfr
rzymskich w nawiasie okrągłym wtedy, kiedy jest to niezbędne do rozróżnienia
związków:

heksacyjanożelazian(II) potasu

K

4

[Fe

II

(CN)

6

]

heksacyjanożelazian(III) potasu

K

3

[Fe

III

(CN)

6

]

heksacyjanożelazian(II) żelaza(III)

Fe

4

III

[Fe

II

(CN)

6

]

3

W ostatnim przykładzie żelazo jest trójdodatnie w kationie i dwudodatnie w anionie.

Nazwy ligandów tworzy się według następujących reguł:

Aniony występujące jako ligandy: do nazwy anionu dodaje się koocówkę -o, nazwę
odmienia się zgodnie z polskimi zasadami odmiany

SCN- jon tiocyjanianowy jako ligand: tiocyjaniano-
F- jon fluorkowy

jako ligand:

fluoro-

CN-jon cyjankowy

jako ligand:

cyjano-

Wyjątkami są: jon tlenkowy, wodorkowy oraz wodorotlenkowy, odpowiednie ligandy
noszą bowiem nazwy pochodzące od nazw łacioskich:

H

-

jon wodorkowy jako ligand:

hydrydo-(hydro-)

O

2-

jon tlenkowy jako ligand:

okso-

OH

-

jon wodorotlenkowy jako ligand:

hydrokso-

Dla cząsteczek występujących jako ligandy przyjęto nazwy szczególne:

H

2

O woda jako ligand:

akwa-

NH

3

amoniak jako ligand:

amina-

Inaczej tworzy się nazwy kationów kompleksowych z wodorem jako ligandem,
dodając koocówkę -oniowy do łacioskiej nazwy pierwiastka występującego jako jon
centralny:

[PH

4

+

] jon fosfoniowy

[H

3

S]

+

jon sulfoniowy

[H

3

O]

+

jon oksoniowy, dawniej hydroniowy

Wyjątkiem od tej reguły jest nazwa jonu amonowego *NH

4

]

+

wyprowadzona nie

od pierwiastka azotu, ale od związku amoniaku NH

3

.