POJĘCIE ZDROWIA I CHOROBY

ZDROWIE stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko jako brak choroby
lub zniedołężnienia
Uzupełniona definicja w ostatnich latach:
Sprawność do „prowadzenia produktywnego życia społecznego i ekonomicznego”,
W medycynie homeostaza = równowaga

HOMEOSTAZA zdolność do utrzymania stanu równowagi dynamicznej środowiska, w których zachodzą procesy
biologiczne (tzn. równowaga płynów wewnątrz i zewnątrzkomórkowych)

Jeżeli się wyczerpią możliwości organizmu do reagowania na obciążenia, zagrożenia, czyli nastąpi zmiana funkcji w
obrębie stanu zdrowia, homeostaza zostanie zaburzona i rozpoczyna się CHOROBA.

CZYNNIKI CHOROBOTWÓRCZE
- starzenie się organizmu
- uraz mechaniczny (operacja, cukrzyca)
- uraz psychiczny
- wada genetyczna
- czynniki chemiczne (zatrucia)
- czynniki zakaźne (wirusy, bakterie)
- czynniki środowiskowe
- czynniki fizyczne

KLASYFIKACJA CHORÓB
1.choroby zakaźne (największa i najlepiej poznana grupa)
2. choroby genetyczne
3. choroby wywołane urazem lub przeciążeniem
4 choroby psychiczne
5. choroby autoimmunologiczne
6. choroby z niedożywienia, przekarmienia lub niedoborów pokarmowych
7. choroby hormonalne
8. choroby pasożytnicze – parazytozy
9. choroby o nieznanej przyczynie (etiologii)

CHOROBY ZAKAŹNE (inaczej infekcyjne)
- są następstwem zakażenia ustroju czynnikiem zakaźnym lub obecności w organizmie toksyn (jadów)
drobnoustrojów
- choroba zakaźna, która z łatwością przenosi się pomiędzy organizmami w sposób pośredni lub bezpośredni nosi
nazwę choroby zaraźliwej

CZYNNIK ETIOLOGICZNY
Przyczyną chorób zakaźnych mogą być:
- wirusy
- priony -> białka
- bakterie
- grzyby
- rikestje (gramujemne pałeczki, z rodzaju Rickettsie, rzędu Rickettsiales)

Pasożyty wewnętrzne w organizmach owadów (np. pcheł, kleszy, wszy), rozmnażające się wyłącznie w żywych
komórkach, przenoszone przez owady na ludzi i zwierzęta wywołując w ich organizmach riketsjozy. Najgroźniejsze
riketsjozą jest tytus plamisty.
DROGA ZAKAŻENIA
Rezerwuarem zarazków (pierwsze ogniowo łańcucha epidemiologicznego) jest:
- organizm chory (np. w przypadku ospy prawdziwej człowiek, gruźlicy – zwierzę lub człowiek)
- nosiciel (np. w przypadku duru brzusznego)
- materia nieożywiona – rzadziej (np. gleba jest źródłem tężca)

II OGNIWA – zakażenie – niekonieczne wiąże się z wywołaniem choroby; drobnoustroje chorobotwórcze mogą
zostać zwalczone przez układ odpornościowy, wywołać nosicielstwo itd.

Możliwe jest także przeniesienie czynnika etiologicznego na osobniki z tego samego gatunku lub między gatunkami
(III ogniowo).

OBJAWY I ROZPOZNAWANIE
Objawy chorób zakaźnych są zależne od patogenu i stanu chorego.
Większość chorób zakaźnych cechuje:
- gorączka

W rozpoznaniu dużą uwagę przywiązuje się do:
- objawów obiektywnych (wiele zarazków przejawia swoiste, charakterystyczne tylko do siebie, sposoby np. czarna
krosta – wąglik, plamkowo-grudkowa wysypka powstała w jednym „nucie” – ospa prawdziwa; rumień wędrujący –
borelioza itd.)
- hodowli mikrobiologiczna
- badań serologicznych
- dodatkowe badania (RTG klatki piersiowej w infekcyjnych chorobach płuc)

LECZENIE
Leczenie przyczynowe nakierowana na hamowanie patogennych cech drobnoustrojów i dezaktywacje toksyn
pochodzenia biologicznego.

Stosuje się:
- antybiotyki
- sulfonamidy
- leki przeciwwirusowe
Leczenie objawowe mające na celu poprawę sił pacjenta
ANTYBIOTYKI BIERZEMY DO KOŃCA

PROFILAKTYKA CHORÓB ZAKAŹNYCH
- unieszkodliwienie źródeł zakaźnych
- ograniczenie mechanizmów i dróg szerzenia
- unikanie wytwarzania lekooporności przez drobnoustroje
- wzrost odporności populacji

LISTA CHORÓB ZAKAŹNYCH
Lista chorób zakaźnych w zależności od przynależności systematycznej czynnika etiologicznego:
BAKTERIE
Angina
Błonica
Botulizm
Cholera
Czerwonka bakteryjna
(Shigelloza)
Dur brzuszny i paradury

Dżuma
Zakażenie Escherichia coli
Gruźlica
Zakażenie Helicobacter pylori
Kiła
Krztusiec
Płonica (dawniej szkarlatyna)

Rzeżączka
Salmonellozy
Tężec
Trąd
Wąglik

GRZYBY
Aspergiloza
Dermatofitozy

Drożdżyca (blastomykoza)
Histoplazmoza

Kandydoza

PRIONY
Kuru
Choroba Creutzfeldta-Jakoba

Gąbczaste zwyrodnienie mózgu
(BSE)

RIKETSJE
Dur plamisty

Gorączka plamista

WIRUSY
Choroba Heinego i Medina
Grypa
Mononukleoza zakaźna
Odra
Opryszczka zwykła
Ospa prawdziwa
Ospa wietrzna

Półpasiec
Pryszczyca
Różyczka
SARS - Severe Acute Respiratory
Syndrome – Zespół ostrej ciężkiej
niewydolności oddechowej

Nagminne zapalenie przyusznic
("świnka") – Wirusowe gorączki
krwotoczne
Wirusowe zapalenie wątroby
Wścieklizna
Zespół nabytego niedoboru
odporności (AIDS)

CHOROBY GENETYCZNE to grupa chorób, które wywołują mutacje w obrębie genu lub genów

Ze względu na rodzaje mutacji wyróżnia się:
1.choroby genetyczne niedziedziczące się, które powstają wskutek mutacji DNA tylko w komórkach somatycznych
2. choroby genetyczne dziedziczne, wywołane mutacjami istniejącymi we wszystkich komórkach ciała, również w
komórkach prapłciowych, odpowiedzialnych za wytwarzanie komórek jajowych i plemników.

Przyczynami są aberracje chromosomowe lub mutacje punktowe.

MUTACJA PUNKTOWA zmiana pojedynczego nukleotydu w DNA lub RNA.

Może to być:
- substytucja (podstawienie)
- delecja (pominięcie) pojedynczego nukleotydu
- insercja (addycja) pojedynczego nukleotydu

ABERRACJA CHROMOSOMOWA polega na zmianie struktury lub liczby chromosomów, może dochodzić do niej
spontanicznie lub pod wpływem czynników mutagennych (np. promieniowanie jonizujące, UV, wysokiej
temperatury).
Np. trisomie polegające na występowaniu w komórce trzech chromosomów homologicznych zamiast dwóch.

U człowieka często spotykane są trisomie trzech z 22 autosomów
13. chromosom – zespół Pataua
18. chromosom – zespół Edwardsa
21. chromosom – zespół Downa
Oraz zaburzenia w liczbie chromosomów płci (w tym trisomia chromosomu X)

Innego typu trisomi praktycznie nie obserwuje się, gdyż powodują zbyt głębokie nienormalności, co w efekcie staje
się przyczyną obumierania płodu we wczesnych etapach rozwoju zarodkowego.

ZESPÓŁ PATAUA
- trisomia 13. Pary chromosomów
- cechy charakterystyczne: niedorozwój umysłowy, niezrośnięty otwór międzyprzedsionkowy w sercu, wnętrostwo
(nieprawidłowe umieszczenie jąder), szczelina w tęczówce, rozszczep wargi (tzw. Zajęcze usta).
- prawdopodobieństwo: 0,02 %, dzieci także najczęściej umierają w 1 roku życia
- jedynie kilka procent dożywa 3 lat ze względu na wewnętrzne wady wrodzone

ZESPÓL EDWARDSA
- trisomia 18. Pary chromosomów
- powoduje niedorozwój umysłowy
- prowadzi do śmierci we wczesnych dzieciństwie z powodu poważnych nieprawidłowości w budowie wewnętrznej
(m.in. niezrośnięty otwór międzyprzedsionkowy)

ZESPÓŁ DOWNA
- trisomia 21. Pary chromosomów
- cechy: mniejsza zdolność poznawcza niż średnia w populacji zdrowej
- od lekkiego do średniego opóźnienia umysłowego
- zaburzenia rozwojowe: skłonność do zawężonego myślenia lub naiwność
- częstość występowania: 1 przypadek na 800-1000 żywych urodzeń
- inne objawy przedmiotów: pojedyncza bruzda dłoniowa (zamiast podwojonej bruzdy na jednej lub obu dłoniach),
migdałowaty kształt oczu spowodowany fałdą nad powieką, krótsze kończyny, osłabione napięcie mięśniowe oraz
wystający język

ZABURZENIA W LICZBIE CHROMOSOMÓW PŁCI
- dodatkowy chromosom Y u mężczyzn (XYY)
- trisomie chromosomów X u kobiet (XXX)
- często ale nie zawsze powodują istotniejszych nienormalności:
Kobiety (jedna na 1000) mają uwydatnione cechy płciowe i niską inteligencję
Mężczyźni (1 na 1000) charakteryzują się wysokim wzrostem oraz bywają nadpobudliwi i infantylni

Badanie przeprowadzone w więzieniach wykazały, że 1 na 50 skazanych mężczyzn posiada dodatkowy chromosom Y.

ZABURZENIA PSYCHICZNE
- utrudnia w funkcjonowaniu społecznym lub psychicznym jednostki, noszące znamiona cierpienia
- posiadają określoną dynamikę, etiologię i patogenezę

ZABURZENIA PSYCHICZNE:
- psychozy (np. schizofrenia)
- zaburzenia afektywne (depresja)
- psychiczne zaburzenie organiczne (padaczka)
- zaburzenia osobowości (psychopatia)
- uzależnienia (alkoholizm)
- zaburzenia nerwicowe (fobia)
- choroby psychosomatyczne (alergia)
- deficyty intelektualne
- zaburzenia preferencji seksualnej (fetyszyzm)
- dysfunkcje seksualne

CHOROBY AUTOIMMUNOLOGICZNE I CHOROBY AUTOIMMUNIZACYJNE
- PATOGENEZIA: układ immunologiczny organizm niszczy własne komórki/tkanki
- autoimmunizacja – reakcja immunologiczna układu odpornościowego organizmu, w przebiegu której powstają
nieprawidłowo skierowane przeciw własnym tkankom limfocyty T i/lub przeciwciała
- mechanizm: przez barierę szpikową przechodzą limfocyty nieposiadające właściwości powierzchniowych markerów
tożsamości – antygenów zgodności tkankowej (MHC). Efekt: atakowanie własnych komórek, uznawanych przez
układ odpornościowy za ciała obce.

PRZYKŁADY CHORÓB AUTOIMMUNIZACYJNYCH:
- bielactwo (komórki układu immunologicznego atakują i niszczą melanocyty w skórze)
- stwardnienie rozsiane (demielinizacja włókien nerwowych – błędne rozpoznawanie osłonek mielinowych przez
limfocyty jako obce tkanki)
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego (układ immunologicznego rozpoznaje śluzówkę jelita grubego jako obcą
tkankę)
- reumatoidalne zapalenie stawów
- łuszczyca
- łuszczycowe zapalenie stawów

CHOROBY HORMONALNE
- AKROMEGALIA
Następstwo wydzielania nadmiernej ilości somatotropiny u ludzi, u których proces wzrostu powinien się zakończyć
- występuje tu nadmierny rozrost kości, tkanek miękkich i narządów wewnętrznych
- choroba powodowana jest najczęściej gruczolakiem poprzedniego płata przysadki mózgowej i pojawia się między
20 a 40 rokiem życia
- przejawia się dokuczliwymi bólami głowy, bólami kostno-stawowymi, zaburzeniami czynności płciowej, cukrzyca i
nadciśnienie tętnicze
- leczy się naświetleniami albo poprzez usunięcie
- GIGANTYZM
Choroba objawiająca się nadmiernym wzrostem ciała (powyżej 97 centyla dla danej populacji)
Dwie odmiany gigantyzmu:



Przysadkowy – przyczyną jest nadczynność w wydzielaniu hormonu wzrostu przez przysadkę mózgową



Eunuchoidalny –spowodowany niedoborem hormonów płciowych, nadmierny wzrost objawia się późno, a
wiek kostny oraz dojrzewanie płciowe jest opóźnione

- KARŁOWATOŚĆ PRZYSADKOWA
Tzw. Somatotropinowa niedoczynność przysadki, choroba wywołana niewystraczającą sekrecją hormonu wzrostu
Niedoczynność rozwija się w dzieciństwie, charakteryzuje się niskim wzrostem i niedorozwojem płciowym
Przyczyną zaburzeń mogą być:
- wrodzone zmiany w podwzgórzu z niedoborem neurohormonów
- urazy okołoporodne:



Zmiany zapalne przysadki np. gruźlica



Choroby podwzgórza

CHOROBY PASOŻYTNICZE(PARAZYTOZY)
Choroby wywołane przez robaki (np. owsica), pierwotniaki (np. malaria) i małe stawonogi (np. wszawica).
Najgroźniejsze w Polsce:
Włosień kręty, Toxoplasma gondii i tasiemiec bąblowcowy
Najczęściej spotykane:
Tasiemce, glista, owsiki

PASOŻYTY NAJCZĘŚCIEJ SPOTYKANE ATAKUJĄ NASTĘPUJĄCE NARZĄDY:
- przywra krwi (atakuje krew)
- przywra płucna (płuca)
- włosień kręty (mięsnie)
- motylica wątrobowa (wątroba)
- ogoniaste jelitowy (jelito cienkie)
- glista ludzka (jelito cienkie)
- świerzbowiec (stopy)
- włosogłówka (jelito grube)

PRZEBIEG CHOROBY:

1. OKRES WTAJENIA

(dla chorób zakaźnych OKRES WYLĘGANIA). Trwa od zadziałania czynnika chorobotwórczego do
występowania objawów.

2. OKRES ZWIASTUNÓW

Trwa od pojawienia się pierwszych objawów do pełnego rozwoju objawów klinicznych. Okres ten może
kończyć się wyzdrowieniem, ponieważ mechanizmy obronne ustroju mogą być bardzo silne i zahamować
rozwój choroby.

3. OKRES JAWNY

To okres, w którym występują podstawowe objawy choroby:
- podmiotowe (odczuwalne przez pacjenta)
- przedmiotowe (widoczne)
- ogólne
- miejscowe

Przebieg tego okresu zależy od reakcji ustroju na bodziec patologiczny. Pod względem nasilenia procesu
chorobotwórczego dzielimy na:
- ostre
- podostre
- przewlekłe

4. ZEJŚCIE CHOROBY, gdzie możliwy jest:

- powrót do zdrowia
- przejście postaci ostrej w przewlekłą
- wyzdrowienie z upośledzeniem sprawności
- śmierć