Leki wpływające na płód
W farmakoterapii ciąży wyróżnia się trzy okresy:
1. okres embriogenezy obejmuje pierwsze 3-4 miesiące ciąży (faza przedimplantacyjna, implantacyjna,
blastogenezy, organogenezy)
2. okres rozwoju płodu (od 16 tygodnia życia do końca ciąży)
3. okres przedporodowy (ostatnie dni i godziny przed poro-dem).
Lek, zależnie od okresu zadziałania, może wywołać:
• obumarcie zarodka czy płodu,
• spowodować powstawanie anatomicznych wad rozwojowych
• być przyczyną zaburzeń czynnościowych występujących w okresie przystosowania do życia
pozałonowego.
Ryzyko uszkodzenia płodu przez leki istnieje, ponieważ łożysko jest przepuszczalne dla większości
związków, a komórki embrionalne i płodowe mogą być bardzo wrażliwe na toksyczne działanie
leków. Rodzaj i rozmiar uszkodzeń narządów zależy od okresu narażenia na leki. Najbardziej
krytyczny jest pierwszy trymestr ciąży, a w szczególności od 2 do 8 tygodnia, kiedy to następuje
organogeneza. Mogą wtedy pojawić się anomalie sercowo-naczyniowe oraz uszkodzenia
spowodowane zakażeniami wirusowymi (embriopatia różyczkowa).
Na stopień transportu przez łożysko wpływa:
• masa cząsteczkowa leku (cząsteczki o dużej masie trudno przenikają barierę łożyskową)
• stopień wiązania z białkami, lek niezwiązany z białkiem, o małej masie cząsteczkowej, rozpuszczalny w
tłuszczach (lipofilny) łatwo przenika do krążenia płodu.
Do leków, które bardzo łatwo przenikają przez łożysko, na-leżą mi. in.:
• antybiotyki β-laktamowe
• tetracykliny
• sulfonamidy
• pochodne benzodiazepiny
• fenytoina
• barbiturany, bupiwakaina
• propranolol
Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne
Leki przeciwbólowe należą do jednej z grup leków najczęściej stosowanych. Preparaty złożone są
przeciwwskazane w tym okresie, ze względu na zwiększenie ryzyka działań niepożądanych. Szczególnie
niebezpieczne jest samoleczenie się kobiet ciężarnych.
Nieopioidowe leki p-bólowe i NLPZ
Paracetamol (kat. B)
-
jest lekiem pierwszego wyboru w umiarkowanym bólu.
Kwas acetylosalicylowy (aspiryna) (kat. C/D)
- działa teratogennie u zwierząt
- w okresie ciąży nie zaleca się przyjmowania przewlekle dużych dawek
- zastosowana w III trymestrze lub w okresie okołoporodowym może wydłużyć czas porodu działając
tokolitycznie (hamuje syntezę prostaglandyn), a także może zwiększyć utratę krwi (hamuje agregacje płytek
krwi) oraz powodo-wać przedwczesne zamknięcie przewodu Botalla u płodu i w następstwie wywołać
nadciśnienie płucne.
Ibuprofen (kat. B/D)
-
podany w III trymestrze ciąży daje podobne objawy jak aspiryna.
Butapirazol i inne pochodne fenylobutazonu
- bezwzględnie przeciwwskazane w ciąży, gdyż hamują czynność szpiku kostnego i kumulują się w
organizmie płodu.
Opiodowe leki przeciwbólowe
Morfina (kat B/D)
- w dużych dawkach działają teratogennie u zwierząt
- stosowane przez dłuższy czas zaliczane są do kategorii ryzyka D dla płodu
- morfina wywołuje depresję oddychania oraz objawy zespołu odstawienia u noworodków, których matki jej
nadużywały (objawy abstynencji mogą zagrażać życiu noworodka).
Petydyna (kat. B/D)
- podana dożylnie przechodzi przez łożysko bardzo szybko (w ciągu 2 min)
- depresja oddychania jaka następuje zależy od czasu i dawki, a w razie przedłużania się porodu wzrasta
znamiennie po 60 min łub dłużej od zastosowania Petydyna (szczyt działania po ok. 2-3 godzinach)
- wydala się bardzo wolno z organizmu noworodka (kilka dni), co może spowodować osłabienie reakcji
behawioralnej i zmiany EEG u noworodka.
Tramadol (kat. C)
-
powoduje słabszą depresję oddychania u noworodka i mniej działań niepożądanych niż inne narkotyczne leki
przeciwbólowe.
Leki psychotropowe Benzodiazepiny
Chlordiazepoksyd i diazepam (kat D.)
- łatwo przechodzą przez barierę łożyskową
- zastosowane w I trymestrze ciąży mogą spowodować wady wrodzone u płodu, najczęściej rozszczepy
podniebienia lub wargi
- zespół odstawienia u noworodków, których matki naduży-wały BZ w czasie ciąży oraz obserwowano
osłabienie napię-cia mięśni, hipotonie i hipertermię, przemijającą depresje oddychania oraz trudności w
ssaniu
- największe zagrożenie wykazano po stosowaniu BZ krótko działających - temazepam i triazolam (kat. X).
Neuroleptyki
Chloropromazyna, promazyna (kat. C)
-
sporadycznie mogą wywołać objawy pozapiramidowe u noworodka (matki zażywały wymienione leki w
ciąży) – zaleca się odstawienie leku 5-10 dni przed rozwiązaniem.
Pochodne kwasu barbiturowego
Barbiturany stosowane w I trymestrze ciąży mogą powodować rozszczep wargi (około 6-krotnie
częściej) i uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.
Chemioterapeutyki przeciwinfekcyjne
Antybiotyki β-laktamowe - jeżeli zachodzi konieczność, nie zależnie od okresu ciąży, można podawać antybiotyki
z grupy penicylin lub cefalosporyny pozbawione działania neurozo sycznego (kat. B).
Penicyliny
- w niewydolności nerek, t
0,5
penicylin ulega znacznemu wy-dłużeniu
- duże dawki penicylin, podane dożylnie, mogą wywołać hiperkaliemię (sole potasowe penicylin) - co może
spowodo-wać zaburzenia czynności serca (np. migotanie komór lub spowolnienie skurczów serca)
- penicyliny przenikają szybko i łatwo przez barierę łożyskową, a stężenie terapeutyczne po podaniu
tradycyjnych da-wek występuje we krwi płodu prawie w tym samym czasie, co w krążenie matki.
Cefalosporyny
-
nie wykazano dotąd działania embriotoksycznego oraz teratogennego cefalosporyn u zwierząt.
Cefradyna
- j
est przeciwwskazana u kobiet w ciąży z niewydolnością nerek lub wątroby.
Cefamandol
-
może wywołać hipotrombinemię , której zapobiega się poprzez podawanie witaminy K.
Antybiotyki aminoglikozydowe
Streptomycyna (kat D), amikacyna (kat C/D), kanamy-cyna (kat D)
- działają embriotoksycznie
- działają ototoksycznie
- działają neurotoksycznie (działanie nasila się przy łącznym stosowaniu z cefalosporynami)
- najbardziej krytyczny okres zaczyna się od 4 tygodnia życia wewnątrzmacicznego
Gentamycyna (kat C)
- działa słabiej ototoksycznie niż streptomycyna
- w późnym okresie ciąży stężenie w wodach płodowych może być większe niż we krwi matki
- nerki płodu mają zdolność zagęszczania tego leku.
Tetracykliny (kat D)
-
mogą opóźniać rozwój szkieletu i powodować liczne wady kośćca, hamują wzrost kości długich, powodują
żółtobrązowe przebarwienie zębów głównie mlecznych, choć długotrwała terapia wpływa również na zmianę
barwy zębów stałych.
Makrolidy
Badani na zwierzętach nie wykazały działania embriotoksycz-nego.
U kobiet w ciąży jest stosowane spiramycyna w leczeniu toksoplazmozy Pozostałe leki z tej grupy są
przeciwwskazane.
Metrinidazol i Klindamycyna (kat. B)
- okazały się najskuteczniejsze w zakażeniach wywołanych bakteriami beztlenowymi
- dopochwowe stosowanie tych leków zmniejsza ryzyko względem płodu oraz pozwala uniknąć
ogólnoustrojowych działań niepożądanych.
Leki przeciwgrzybiczne
Nystatyna i natamycyna (kat. B)
-
nie wykazują działanie teratogennego (nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego, skóry i błon śluzowych),
są bezpieczne w okresie ciąży
Pochodne imidazolowe
Klotrimazol (kat. B), ketokonazol (kat. C),
mikonazol (kat. C)
- są przeciwwskazane w I trymestrze ciąży