Oparzenia

Dr n. med. Marcin Kaźmierski

konsultacja: dr n. med. Jerzy Sikorski

Bezpłatna linia informacyjna: 0-800 120 093

2

Wstęp

Oparzenia należą do najbardziej dramatycznych urazów, które mogą dotknąć

człowieka.

Od zawsze wzbudzały one wiele dyskusji, zarówno ze względu na częstość

występowania, jak i na specyfikę przebiegu i ciężkość powikłań. Ostatnie

lata przyniosły szczególne nasilenie społecznej dyskusji nad sposobami

zapobiegania tego typu urazom, zwłaszcza w populacji dziecięcej. Brak jest

bowiem drugiego takiego urazu, w którym niewielka ilość czynnika sprawczego

(np. kubek gorącego płynu) może stać się przyczyną poważnych powikłań

funkcjonalnych i estetycznych na całe życie pacjenta.

Definicja

Oparzenie (łac. combustio, ang. burn), jak każdy uraz, jest naruszeniem

integralności ustroju spowodowanym działaniem czynników zewnętrznych na

tkanki. Specyfika, a z drugiej strony różnorodność, oparzeń powoduje, że tak

powszechne zjawisko chorobowe trudno jest wpisać w ramy jednoznacznie

brzmiącej definicji. W odróżnieniu od innego typu uszkodzeń – uraz

oparzeniowy nie kończy się bowiem w momencie zaprzestania działania

czynnika sprawczego. Wręcz przeciwnie, chwila ta jest dopiero początkiem

kaskady zjawisk patologicznych w ustroju, których konsekwencje mogą być dla

niego bardziej niebezpieczne niż sam uraz. Efektem oparzenia jest powstanie

rany oparzeniowej, która także nie mieści się w klasycznych chirurgicznych

definicjach rany, gdyż nie towarzyszy jej rozejście brzegów (klasycznie opisywane

uszkodzenie ciągłości tkanki). Rana oparzeniowa jest zatem specyficznym

typem uszkodzenia, o odrębnej biologii i patofizjologii.

Przyczyny oparzeń

Najczęstszą przyczyną oparzeń jest energia cieplna.

Może to być tzw. „ciepło wilgotne” (gotująca woda,

para wodna, inne gorące substancje płynne lub

półpłynne, jak tłuszcz, metal, parafina, wosk, itd.)

lub też tzw. „ciepło suche” (oparzenia płomieniem

lub kontaktowe, spowodowane urządzeniami

gospodarstwa domowego, jak piecyki, żelazka, itp.).

W przypadku oparzeń elektrycznych czynnikiem

uszkadzającym jest przejście przez tkanki prądu o wysokim napięciu

z towarzyszącym ich ogrzaniem. W oparzeniach chemicznych przyczyną są

zwykle kwasy lub zasady, zaś w przypadku oparzeń radiacyjnych czynnikiem

sprawczym jest promieniowanie, najczęściej jonizujące lub ultrafioletowe. Każdy

etiologicznie różny typ oparzenia jest urazem specyficznym, nieporównywalnym

pod względem patofizjologii, diagnostyki i leczenia.

www.convatec.pl

3

Częstość występowania

Według większości statystyk, różnego typu oparzeniom ulega ok. 1% każdej

populacji w ciągu roku. Oznacza to, że w Polsce liczba chorych dotkniętych

tego typu urazem może wynosić nawet do 400

000 pacjentów rocznie!

Około 50‑80% wszystkich oparzeń dotyczy dzieci.

W populacji dziecięcej oparzenia najczęściej zdarzają się

u pacjentów w wieku od 2. do 4. roku życia, kiedy z jednej

strony duża ruchliwość, a z drugiej brak krytycyzmu

i doświadczenia wobec zagrożeń

świata zewnętrznego stają się

często przyczyną urazu.

Ok. 80% oparzeń u dzieci dotyczy pacjentów poniżej

4. roku życia, zaś ok. 50% u dzieci poniżej 2,5 roku życia.

U dorosłych brak jest charaktery‑

stycznego wieku, w którym dochodzi do urazu. Oparzenie

często związane jest z rodzajem aktywności zawodo‑

wej pacjentów (górnicy, hutnicy, strażacy), nierzadko

występuje u osób starszych i znie‑

dołężniałych, a także u pacjentów

psychiatrycznych ( samookaleczenia).

Dużą liczbę ofiar przynoszą zawsze masowe katastrofy

związane z pożarem (np. w halach widowiskowych,

sportowych, klubach i dyskotekach).

Najczęstsza lokalizacja

Uraz oparzeniowy najczęściej dotyka skórę, której naturalną funkcją jest odbiór

bodźców ze środowiska zewnętrznego. Oparzenia innych niż skóra struktur

anatomicznych występują znacznie rzadziej

i mogą dotyczyć przełyku, gałki ocznej, ucha,

dróg oddechowych, błon śluzowych początkowych

odcinków układu pokarmowego oraz mięśni,

ścięgien i kości (zwykle w przypadku oparzeń

wysokonapięciowych). Urazy

o tak specyficznej lokalizacji

stanowią zawsze poważny

problem diagnostyczny i leczniczy. U dzieci najczęściej

spotyka się oparzenia twarzy, szyi, tułowia, tj. barków

i klatki piersiowej. Jest to związane z mechanizmem

urazu, który tu polega zwykle na ściągnięciu przez dziecko na siebie gorącego

płynu ze stojącego wyżej naczynia (np. kubek herbaty lub kawy). U dorosłych

brak jest charakterystycznej lokalizacji oparzenia.

Bezpłatna linia informacyjna: 0-800 120 093

4

Konsekwencje oparzenia dla organizmu człowieka

Oparzenie jest problemem nie tylko ze względu na obecność rany oparzeniowej,

ale także, a nawet przede wszystkim, z powodu powikłań ogólnoustrojowych.

Skóra pełni u człowieka nie tylko funkcje ochronne, ale jest również narządem

pełniącym bardzo ważną rolę w całej gospodarce ustroju (wodno‑elektrolitowej,

tłuszczowej, witaminowej), pełni też funkcje w procesach termoregulacji ciała,

resorpcji, immunologiczną – obrony organizmu przed czynnikami szkodliwymi,

wreszcie pełni funkcje socjalne. W przypadku oparzenia dużych powierzchni

skóry wszystkie te czynniki ulegają zaburzeniu. Dochodzi do tzw. wstrząsu

oparzeniowego, związanego z utratą dużych ilości płynów i będącego

bezpośrednim zagrożeniem życia pacjenta. Należy więc pamiętać, że zagrożenie,

jakie niesie ze sobą oparzenie, nie łączy się tylko z obecnością rany, ale może

być bardzo niebezpieczne także i ze względu na szereg innych czynników

zdrowotnych!

Podział oparzeń ze względu na głębokość rany

Głębokość rany oparzeniowej jest głównym czynnikiem warunkującym

możliwość jej zagojenia. Zgodnie z tym podziałem wyróżnia się następujące

typy oparzeń:

Stopień I (oparzenia powierzchowne), uszkodzeniu ulegają jedynie

powierzchowne warstwy naskórka. Żywoczerwony rumień i bolesność są

głównymi objawami rany, która goi się zwykle bez powikłań po kilku dniach.

Rany tego typu nie pozostawiają blizn.

Stopień IIa (oparzenia powierzchowne pośredniej grubości skóry), zniszczeniu

ulega prawie cała warstwa naskórka i powierzchowne warstwy skóry właściwej.

Rana jest żywoczerwona, bardzo bolesna (samoistnie i przy dotyku), cechą

charakterystyczną są pęcherze, powstające w wyniku odwarstwiania się

naskórka od błony podstawnej. Gojenie i naskórkowanie ma miejsce od dna

rany, czyli rany te mogą zagoić się samoistnie, trwa to zwykle ok. 2 tygodni.

Rany stopnia IIa pozostawiają niewielkie przebarwienia, czasem blizny.

Stopień IIb (oparzenia głębokie pośredniej grubości skóry), zniszczeniu ulega

naskórek i głębokie warstwy skóry właściwej. W oparzeniach o tej głębokości

obserwuje się już obecność powierzchownej martwicy naskórkowo‑skórnej,

uniemożliwiającej rozpoczęcie procesów naprawczych przed usunięciem jej

z powierzchni rany. Rana jest pozbawiona pęcherzy, blada lub różowa, szara,

ceglasta i nawet czarna, może być intensywnie bolesna samoistnie i przy

dotyku, lecz niekiedy czucie w obrębie rany jest upośledzone. Rany tego typu

mogą niekiedy zagoić się samoistnie, gdyż w dnie rany pozostaje pewna

ilość żywych komórek naskórka. Takie samoistne gojenie jest jednak znacznie

przedłużone, trwa od 2 do kilku tygodni, może też pozostawić niekorzystne

funkcjonalnie i estetycznie blizny przerostowe.

www.convatec.pl

5

Stopień III (oparzenia pełnej grubości skóry), zniszczeniu i całkowitej martwicy

ulega pełna grubość skóry właściwej. Rana ma barwę brunatną, brązową,

blado‑żółtą lub czerwoną. Jest nieczuła na ucisk, co nie oznacza, że oparzenie

III stopnia jest niebolesne. Wrażenia bólowe pochodzą bowiem z ognisk oparzeń

pośrednich wokół rany martwiczej. Rana taka nie ma możliwości samoistnego

zagojenia, gdyż naskórkowanie następuje jedynie od jej brzegów, co jest

wystarczające wyłącznie w przypadku ran o bardzo małej rozległości.

Stopień IV (oparzenia pełnej grubości skóry z zajęciem niżej położonych

tkanek), w którym dochodzi do zniszczenia tkanek leżących głębiej, pod tkanką

podskórną – mięśni, ścięgien, kości, stawów.

Rozległość oparzenia

Rozległość oparzenia wyraża się w procentach w stosunku do całkowitej

powierzchni ciała pacjenta. Mówimy zatem o oparzeniach o rozległości np. 10,

30 lub 50% całkowitej powierzchni ciała. Już oparzenie o rozległości 30% c.p.c.

jest urazem niebezpiecznym dla życia! W celu

określania rozległości oparzeń opracowano kilka

metod klinicznych (np. „reguła dziewiątek” dla

dorosłych i tablice Lunda‑Browdera dla dzieci).

Najprostszą, choć obarczoną pewnym błędem,

metodą jest „reguła dłoni”. Według tej zasady,

dłoń pacjenta wraz z palcami stanowi 1% jego

własnej powierzchni ciała.

Oparzenia miejsc specjalnych (wstrząsorodnych)

Miejsca specjalne, czyli wstrząsorodne, to okolice anatomiczne szczególnie

wrażliwe na uraz, ze względu na ich bardzo bogate unaczynienie i unerwienie.

Należą do nich głowa i szyja, stopy, dłonie, krocze oraz doły pachowe

i podkolanowe. Urazy dotyczące powyższych okolic są niezwykle niebezpieczne,

nawet w przypadku oparzeń o niewielkiej rozległości i głębokości.

Pierwsza pomoc przedlekarska na miejscu zdarzenia

Pierwsza pomoc przedlekarska udzielona choremu oparzonemu obejmuje:

natychmiastowe odizolowanie od czynnika parzącego – zduszenie

źródła ognia, zdjęcie mokrych rzeczy w przypadku oparzeń gorącymi

płynami; nie należy zrywać odzieży, która przywarła do ciała;

zabezpieczenie drożności dróg oddechowych;

chłodzenie rany oparzeniowej – bieżącą wodą – przez okres nie

dłuższy niż kilkanaście minut; nie należy używać wody bardzo zimnej

– ze względu na niebezpieczeństwo pogłębienia wstrząsu; należy zachować

szczególną ostrożność w przypadku oparzeń rozległych i głębokich oraz

Bezpłatna linia informacyjna: 0-800 120 093

6

w przypadku dzieci poniżej 5. roku życia; część autorów zwraca bowiem

uwagę na zagrożenie szybkim wyziębieniem i pogłębieniem mechanizmów

wstrząsowych u małych dzieci w efekcie zbyt intensywnego chłodzenia

rany; jest pewne, że należy tu zachować ostrożność najwyższego rzędu;

zabezpieczenie rany oparzeniowej suchym, czystym, materiałem,

w miarę możliwości – jałowym opatrunkiem; błędem jest nakładanie na

ranę oparzeniową jakichkolwiek substancji nieleczniczych (np. tłuszczów

używanych w gospodarstwie domowym) oraz jakichkolwiek innych substancji

– przed dokonaniem oceny rany przez doświadczonego lekarza;

zabezpieczenie pacjenta przed nadmiernym wyziębieniem

– zwłaszcza w przypadku uprzedniego chłodzenia rany – okrycie chorego

kocem, ciepłą odzieżą, itp.

Pomoc lekarska na miejscu zdarzenia

ocena drożności dróg oddechowych, wydolności oddechowej

i krążenia – ewentualne podjęcie działań resuscytacyjnych, maska

twarzowa, intubacja, wentylacja mechaniczna;

wykonanie kontaktu żylnego;

natychmiastowe podanie silnych środków przeciwbólowych

możliwą dostępną drogą – najlepiej dożylnie; pacjenci po ciężkim

urazie wymagają podania środków narkotycznych (Morfina, Fentanyl,

Dolargan);

wstępna ocena rozległości i głębokości oparzenia, w razie gdyby

nie wykonano wcześniej;

chłodzenie rany wg zasad przedstawionych powyżej oraz zaopatrzenie

rany jałowym opatrunkiem; dostępne obecnie na rynku opatrunki chłodzące

powinny znaleźć się na rutynowym wyposażeniu zestawu pierwszej pomocy

lekarza pierwszego kontaktu;

rozpoczęcie postępowania przeciwwstrząsowego – przetaczanie

płynów;

założenie cewnika do pęcherza moczowego – bilans płynów;

przygotowanie pacjenta do transportu.

Leczenie oparzeń

Na leczenie oparzenia składa się leczenie ogólne, czyli leczenie wyżej

wspomnianych powikłań ogólnych po urazie, zwanych chorobą oparzeniową,

oraz leczenie miejscowe, czyli leczenie rany oparzeniowej.

Leczenie ogólne oparzeń

Pacjent wymagający leczenia ogólnego prowadzony jest zawsze na oddziale

specjalistycznym. W ogólnym zarysie – na leczenie takie składa się:

www.convatec.pl

7

płynoterapia, czyli intensywne nawadnianie organizmu pacjenta

odpowiednimi preparatami dożylnymi;

leczenie żywieniowe;

kontynuacja leczenia przeciwbólowego;

antybiotykoterapia i leczenie immunostymulujące;

postępowanie przeciwtężcowe i przeciwko WZW-B (wirusowe

zapalenie wątroby typu B);

profilaktyka wrzodu stresowego Curlinga;

krew i środki krwiopochodne;

leczenie przeciwzapalne – profilaktyka zespołu uogólnionej odpowiedzi

zapalnej.

Leczenie rany oparzeniowej

Celem

leczenia miejscowego jest doprowadzenie do jak najszybszego

i efektywnego, funkcjonalnego i morfologicznego odtworzenia skóry uszkodzonej

przez uraz oparzeniowy.

Ubytek prawidłowej tkanki może być uzupełniony przez komórki naskórka,

w efekcie czego dochodzi do uzyskania stanu wyjściowego, lub przez ziarninę,

młodą, intensywnie proliferującą tkankę łączną, na bazie której wykształca się

blizna. Blizna jest tkanką niepełnowartościową, niebędącą w stanie zastąpić

skóry zarówno pod względem funkcjonalnym, jak i kosmetycznym. Miejscowe

leczenie każdej rany chirurgicznej, a zwłaszcza rany oparzeniowej, powinno

więc obejmować takie działania, które dawałyby przewagę regeneracji naskórka

nad gojeniem poprzez bliznowacenie. Powyższy wniosek, sformułowany

przez Martina, określany jest jako strategiczny cel gojenia rany, w tym rany

oparzeniowej. Najważniejszym elementem regeneracji uszkodzonej powłoki

wspólnej jest zaś odtworzenie naskórka. W ranach z nawet powierzchowną

martwicą proces regeneracji ani gojenia nie może mieć miejsca, zanim nie

dojdzie do jej usunięcia.

Leczenie chirurgiczne (operacyjne) przeprowadza się, gdy samoistne

zagojenie rany oparzeniowej jest niemożliwe lub niesatysfakcjonujące

ze względu na znaczną przewagę procesów bliznowacenia. Dotyczy to oparzeń,

które nie rokują zagojeniem w okresie 14‑21 dni po urazie. Istotą leczenia

chirurgicznego jest wykonanie usunięcia tkanek martwych, a następnie pokrycie

jej możliwie najkorzystniejszym opatrunkiem biologicznym. Leczenie operacyjne

przeprowadza się w przypadku oparzeń głębokich – tj. większości oparzeń

IIb stopnia oraz wszystkich oparzeń III i IV stopnia. Leczenie operacyjne

obejmuje:

nacięcia odbarczające – w przypadku oparzeń okrężnych kończyn

– w 0 dobie od urazu;

Bezpłatna linia informacyjna: 0-800 120 093

8

UWAGA! Nawet powierzchowne – lecz okrężne – oparzenie kończyny

może stanowić niebezpieczeństwo jej ostrego niedokrwienia

– i powinno być leczone na oddziale chirurgicznym;

wycięcie martwicy, najczęściej w 3‑5 dobie – styczne lub radykalne

– do powięzi; ranę powstałą po wycięciu martwicy oparzeniowej pokrywa

się zwykle przeszczepem skóry własnej pacjenta pośredniej grubości,

ewentualnie innymi dostępnymi opatrunkami biologicznymi (przeszczepy

skóry konserwowanej – od dawców, błony owodniowe, ksenografty – skóra

liofilizowana pochodzenia zwierzęcego, hodowle naskórka in vitro, żywe

ekwiwalenty skóry); przeszczep skóry własnej pacjenta jest najlepszą metodą

w leczeniu takich oparzeń, gdyż tylko taka skóra może być na stałe przyjęta

przez jego organizm; w przypadku pobrania przeszczepów pośredniej

grubości miejsca dawcze, z których pobiera się przeszczep, goją się

zwykle bez powikłań i bez pozostawienia blizn; inne typy czasowych

opatrunków biologicznych stosuje się w sytuacjach, kiedy znaczna rozległość

oparzenia powoduje brak odpowiednich miejsc dawczych do pobrania

przeszczepu;

amputacje kończyn – w przypadku elektrycznych oparzeń wysokonapię‑

ciowych;

późne operacje rekonstrukcyjne.

Leczenie zachowawcze metodą otwartą (bez opatrunku) lub metodą

zamkniętą (pod opatrunkiem), stosuje się w przypadku ran mogących samoistnie

i efektywnie zagoić się z dobrym efektem kosmetycznym i czynnościowym.

Istotą leczenia zachowawczego jest niedopuszczenie do zakażenia mogącego

powikłać gojenie oraz utrzymanie warunków optymalnych do gojenia rany.

Wskazaniem do leczenia zachowawczego są oparzenia powierzchowne – I i IIa

stopnia, oraz niektóre nierozległe oparzenia IIb stopnia. Przed założeniem na

ranę jakiegokolwiek opatrunku wykonuje się opracowanie rany. W warunkach

sterylnych – należy oczyścić ranę z zabrudzeń, ewentualnie poszarpanych

resztek pęcherzy. Pęcherze czyste i nieuszkodzone można nakłuć jałową igłą,

odprowadzając zawartość pęcherza i pozostawiając jego ścianę jako naturalny

opatrunek biologiczny na powierzchni rany. Oczyszczenie i dezynfekcję rany

wykonuje się zwykle preparatami jodowymi – np. płynną postacią 10%

jodowanego poliwinylopirolidonu – Povidone‑Iodine

®

, bądź też 2‑3% roztworem

kwasu bornego, 0,05% chlorheksydyny.

Zachowawcze leczenie rany oparzeniowej podzielić można na leczenie metodą

otwartą – bez opatrunku, oraz metodą zamkniętą – pod opatrunkiem.

Leczenie metodą otwartą przeprowadza się w przypadku oparzeń okolic

specjalnych – twarz, krocze, pachy, niekiedy szyja. Zaletą metody otwartej

www.convatec.pl

9

jest łatwość w pielęgnacji trudno dostępnych miejsc, jak również umożliwienie

codziennej obserwacji rany. Leczenie na otwarto przeprowadza się za pomocą

maści lub pod strupem. Zwykle stosuje się tradycyjne substancje, jak np.

Polseptol

®

(maść z jodowanego poliwinylopirolidonu), itp. Ostatnio opisuje

się dobre wyniki leczenia za pomocą maści Scaldex

®

– będącej mieszaniną

komponentów roślinnych i przeciwbakteryjnych. Gojenie pod strupem uzyskuje

się przez koagulację rany 2, 5 lub 10% AgNO

3

. Nie zaleca się stosowania tej

metody przez osoby niedoświadczone – ze względu na potencjalną toksemię

preparatu.

Leczenie metodą zamkniętą – pod opatrunkiem. Obecnie na rynku

znajduje się spora ilość różnych typów preparatów i substancji służących

do opatrywania ran. Strategia postępowania lekarskiego uzależniona

powinna być od głębokości, rozległości, okolicy i stopnia wilgotności rany

oraz ewentualnych objawów zakażenia. W przypadku ran suchych stosuje się

innego typu opatrunki niż w przypadku ran sączących, z wysiękiem. Dlatego też

zastosowanie na ranę któregokolwiek z nich powinno się odbyć po konsultacji

z lekarzem, istnieje bowiem niebezpieczeństwo, że pokrycie rany dowolnym

typem opatrunku, nieadekwatnie do rodzaju rany, może spowodować więcej

złego niż dobrego i zamiast pomóc – skomplikuje gojenie rany. Opatrunki

stosowane w leczeniu oparzeń można schematycznie podzielić na opatrunki

klasyczne oraz nowoczesne opatrunki aktywne.

Opatrunki klasyczne to substancje od dawna stosowane w leczeniu oparzeń. Są

one nadal użyteczne w wybranych typach ran, jednak w większości ośrodków

światowych obserwuje się tendencję do zastępowania ich opatrunkami

nowszych generacji. Do klasycznych opatrunków oparzeniowych należą między

innymi:

neutralne gazy parafinowe, najprostsze opatrunki oparzeniowe,

wykonane na bazie parafiny aptecznej, ewentualnie z dodatkiem środka

przeciwbakteryjnego, produkowane przez wiele firm i łatwo dostępne

na rynku (Jelonet

®

, Bactigras

®

, Grassolind

®

); stosuje się je w przypadku

niepowikłanych i niezakażonych oparzeń powierzchownych o niewielkim

stopniu sączenia; tłuste środowisko zapewnia właściwe warunki gojenia; są

łatwe i wygodne w użyciu, wymagają jednak dodatkowego zamocowania

na ranie za pomocą jałowej opaski dzianej; zmiany opatrunków najlepiej

wykonywać codziennie, za każdym razem wykonując dezynfekcję rany;

substancją klasycznie stosowaną w leczeniu oparzeń jest sól srebrowa

sulfadiazyny; srebro pozostaje na powierzchni rany, zaś sulfonamid wnika w jej

głąb; lek przechodzi przez strup, opatrunek należy zmieniać co 12 godzin;

lek dostępny jest najczęściej pod postacią maści (Argosulfan

®

), dlatego

wymaga zastosowania dodatkowych warstw: wchłaniającej oraz mocującej;

Bezpłatna linia informacyjna: 0-800 120 093

10

innego typu opatrunkami są opatrunki enzymatyczne (Fibrolan

®

,

Iruxol mono

®

). Stosuje się je w przypadku oparzeń z towarzyszącą

powierzchowną martwicą (martwica głęboka powinna być leczona

chirurgicznie!); aktywne enzymy będące składnikami takich preparatów

powodują rozpuszczenie martwicy i oczyszczenie rany, którą przygotowuje

się w ten sposób do samoistnego wygojenia; zastosowanie maści

enzymatycznych wymaga zamocowania dodatkowej warstwy wchłaniającej,

opatrunek zmienia się zwykle co 1‑2 dni.

Nowoczesne opatrunki aktywne znacznie przyspieszają czas gojenia

rany w porównaniu do powyżej opisanych opatrunków tradycyjnych, skracając

tym samym czas leczenia. W większości przypadków są też znacznie bardziej

wygodne dla pacjentów, minimalizują wrażenia bólowe w ranie i umożliwiają

normalne funkcjonowanie chorego i wczesną rehabilitację. W przypadku

większości z nich nie zachodzi też konieczność codziennych zmian opatrunków,

które są procedurą bardzo nielubianą przez chorych oparzonych,

poprawiają

więc tym samym

komfort pacjenta. Udowodniono też, że leczenie

oparzeń opatrunkami nowoczesnymi jest o ok. 30% tańsze od metod

tradycyjnych, pomimo że jednostkowa cena opatrunku nowoczesnego

przewyższa koszt opatrunku tradycyjnego. Powyższy paradoks wynika z faktu,

że opatrunki aktywne nie wymagają codziennych zmian i skracają okres leczenia

rany. Do wybranych opatrunków nowoczesnych – aktywnych należą:

Opatrunki foliowe (OpSite Flexigrid

®

, Hydrofilm

®

, Bioclusive

®

), zbudowane

z półprzepuszczalnej folii poliuretanowej, nieprzepuszczalnej dla bakterii

i wody, lecz umożliwiającej swobodny dostęp powietrza i eliminację

nadmiaru wysięku z powierzchni rany pod postacią pary wodnej.

Przezroczysta struktura zapewnia swobodną obserwację przebiegu gojenia

rany. Elastyczna budowa umożliwia dopasowanie opatrunku do kształtów

ciała a hypoalergiczny akrylowy klej pozwala na dokładne dopasowanie

folii. Wodoodporność daje pacjentowi możliwość swobodnej kąpieli

i kontynuacji czynności higienicznych. Zatrzymując na powierzchni rany

elementy wysięku zawierające szereg substancji aktywnych – pośrednio

przyspiesza gojenie rany.

Opatrunki hydrożelowe (GranuGEL

®

Aqua gel

®

, IntraSite Gel

®

, Hydrosorb

®

)

– zawierają duży procent wody, jednak nie są w niej rozpuszczalne.

Po nałożeniu na ranę spontanicznie tworzą wilgotny mikroklimat, nie zaleca

się jednak stosowania ich w przypadku ran obficie wydzielających

– ze względu na ograniczone właściwości chłonące.

Opatrunki hydrokoloidowe (Granuflex Signal

®

Granuflex

®

, Tielle

®

, Comfeel

®

,

Hydrocoll

®

, Replicare

®

) są grupą szczególnie chętnie polecaną przez autora.

Opatrunki hydrokoloidowe stanowią bardzo interesującą grupę środków

stosowanych w przypadku ran oparzeniowych oraz innych trudno gojących

www.convatec.pl

11

się ran, np. odleżyn. Hydrokoloidy przyspieszają gojenie ran poprzez

kontrolę wilgotności i ilości wysięku, poprawiają także mikrocyrkulację

w obrębie rany, pobudzają neoangiogenezę a także odtwórczą czynność

fibroblastów, zaś w fazie reepitelializacji mają zdolność stymulowania

keratynocytów do wzrostu i proliferacji. Poprzez utrzymywanie korzystnego

pH – działają ograniczająco na rozwój zakażenia bakteryjnego. Występują

one pod postacią płytek (plastrów), żelu, pasty, pudru. Szczególnie polecaną

w przypadku leczenia ran oparzeniowych jest łatwa i wygodna w zastosowaniu

forma plastrów. Większość tego typu opatrunków składa się z warstwy

zewnętrznej i wewnętrznej. Warstwa zewnętrzna pełni funkcję ochronną,

będąc elastycznym zabezpieczeniem rany przed zabrudzeniem płynami,

moczem, stolcem i dostępem bakterii. Warstwa wewnętrzna zapewnia

idealne, wilgotne mikrośrodowisko do wygojenia rany. Tak skonstruowany

opatrunek posiada szereg korzystnych cech dodatkowych: jest przyjazny

dla pacjenta, gdyż łatwo utrzymuje się na ranie – nawet w miejscach

trudno dostępnych, umożliwia nieupośledzone funkcjonowanie i codzienną

higienę pacjenta, jest bezbolesny podczas jego usuwania, nie wymaga

codziennych zmian. Zmianę opatrunku hydrokoloidowego należy

przeprowadzić, gdy zaczynają się spod niego wydobywać nadmierne

ilości wysięku, uniemożliwiające prawidłowe funkcjonowanie i higienę

pacjenta. W zależności od stopnia wilgotności rany – następuje to zwykle

pomiędzy 2. a 6. dniem od momentu założenia opatrunku na ranę.

Płytki hydrokoloidowe można łatwo przycinać, dostosowując je do

kształtu, wielkości i lokalizacji rany. Warstwa wewnętrzna opatrunku

jest samoprzylepna, nie wymaga więc on dodatkowego mocowania

na ranie. Należy zwrócić uwagę, że warstwowy wysięk gromadzący

się pod opatrunkami hydrokoloidowymi przypomina ropienie rany,

co może wprowadzić w błąd osoby rozpoczynające pracę z tego typu

opatrunkami.

Opatrunki hydrowłókniste (AQUACEL

®

) są rodzajem hydrokoloidów,

jednak dzięki nieco odmiennej budowie mają zdolność pochłaniania

znacznych ilości wysięku; wskazane są szczególnie w przypadku ran

z obfitym wysiękiem, także ran skażonych; ich niezwykle korzystną cechą jest

możliwość utrzymania opatrunku na ranie bez konieczności wymiany przez

bardzo długi okres czasu, niekiedy nawet do 2 tygodni, co może oznaczać,

że jedna aplikacja opatrunku wystarcza na cały okres leczenia;

Opatrunki ze srebrem (AQUACEL Ag

®

, Actisorb

®

, Acticoat

®

, Atrauman Ag

®

,

Textus bioactiv

®

) stanowią połączenie różnych rodzajów nowoczesnych

opatrunków z aktywnymi postaciami srebra (np. srebro jonowe, metaliczne

lub pod postacią nanokryształów). Srebro nadal pozostaje jednym

z najsilniejszych czynników przeciwdrobnoustrojowych, o bardzo silnym

Bezpłatna linia informacyjna: 0-800 120 093

12

działaniu na bakterie i wirusy. Dlatego też opatrunki z dodatkiem srebra

stanowią doskonałe połączenie wyżej opisanych korzyści dla gojącej

się rany, wynikających z wyżej opisanych mechanizmów opatrunków

aktywnych, z przeciwdrobnoustrojowym działaniem srebra. W ten sposób

zapobiegają one rozwinięciu się zakażenia w ranie, co jest bardzo groźnym

powikłaniem w jej leczeniu i może spowodować nieodwracalne komplikacje.

Opatrunki ze srebrem są też stosowane w leczeniu tych ran, które już uległy

zakażeniu.

Powyżej opisane typy opatrunków stanowią jedynie przykład preparatów,

które można stosować w leczeniu oparzeń. Farmakotechnologie rozwijają

się obecnie bardzo intensywnie i nie sposób w tak krótkim opracowaniu

przedstawić wad i zalet wszystkich dostępnych na rynku opatrunków. Firmy

farmaceutyczne zajmujące się ich produkcją oferują szeroki wybór różnych

opatrunków i co dzień powstają nowe, coraz to doskonalsze ich rodzaje.

Wybór takiego a nie innego opatrunku podyktowany jest szeregiem powyżej

wspomnianych czynników i decyzja o jego zastosowaniu powinna zawsze być

podjęta przez osobę dysponującą odpowiednią wiedzą i doświadczeniem

w leczeniu oparzeń.

Oparzenia o nietypowej etiologii i lokalizacji

Każdy z poniżej wymienionych typów oparzeń występuje na szczęście dość

rzadko, jednak należą one do urazów niezwykle niebezpiecznych i w przypadku

każdego z nich należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem, najlepiej

na specjalistycznym oddziale chirurgicznym:

oparzenia chemiczne; dochodzi do nich najczęściej

przez działanie kwasów lub zasad; pierwsza pomoc

po oparzeniach chemicznych nie różni się od powyżej

opisanej, jednak rany powstałe na ich skutek mogą

goić się przewlekle, prowadzić do groźnych komplikacji

i niejednokrotnie mogą wymagać specyficznego

podejścia terapeutycznego;

oparzenia przełyku; najczęstszym mechanizmem, w którym dochodzi do

oparzenia przełyku jest przypadkowe wypicie substancji drażniącej; jest

to – znów – często kwas lub zasada (ług),

wchodzące w skład środków chemicznych

stosowanych w gospodarstwie domowym;

najlepszą metodą ochrony przed takimi

urazami jest dokładne oznakowanie

pojemników zawierających substancje żrące,

nie przechowywanie ich np. w butelkach

przypominających popularne napoje; często

www.convatec.pl

13

w ten sposób uniknąć można ciężkiego oparzenia przełyku, zwłaszcza

w przypadku dzieci; oparzenie przełyku jest niezwykle ciężką chorobą,

której konsekwencje (zwężenia przełyku) mogą pozostać na całe życie;

wbrew pozorom, po spożyciu kwasu lub zasady nie należy prowokować

wymiotów w celu usunięcia substancji z żołądka, gdyż można w ten sposób

pogorszyć stan pacjenta – treść cofająca się z żołądka wtórnie uszkadza

błonę śluzową przełyku, może też dostać się do dróg oddechowych;

w przypadku oparzenia przełyku wskazana jest pilna konsultacja na

oddziale specjalistycznym i rozważenie wykonania gastroskopii celem oceny

dokonanych zniszczeń i ewentualnej ewakuacji resztek czynnika parzącego;

leczenie oparzeń przełyku jest trudne, skomplikowane i długotrwałe,

niejednokrotnie wskazane są wieloetapowe, rekonstrukcyjne zabiegi

operacyjne i rehabilitacja;

oparzenia okolicy oka; oparzenie gałki ocznej może nastąpić na skutek

działania różnych substancji, mogą to być np. wrzątek, kwasy, zasady,

płynne metale i inne; oparzoną gałkę oczną należy jak najszybciej spłukać

sporą ilością czystej wody; wyjątek stanowią oparzenia wapnem palonym,

w tej sytuacji działanie wody jest niewskazane, gdyż dochodzi do reakcji

chemicznej przemiany wapna palonego w wapno

gaszone; w takich przypadkach, w ramach pierwszej

pomocy, należy usunąć jak najwięcej wapna czystym,

jałowym materiałem; w każdym przypadku oparzenia

gałki ocznej należy jak najszybciej skonsultować się

z lekarzem;

oparzenia elektryczne; dochodzi do nich na skutek przejścia przez organizm

prądu elektrycznego z towarzyszącym ogrzaniem tkanek otaczających lub

na skutek zadziałania łuku elektrycznego o temperaturze ok. 2000 stopni

Celsjusza; obserwuje się różne postacie oparzeń elektrycznych; do najbardziej

dramatycznych należą oparzenia wysokonapięciowe, spowodowane przez

kontakt np. kończyny z drutem wysokiego napięcia; takie sytuacje prowadzą

do niezwykle ciężkich opatrzeń IV stopnia, często kończą się śmiertelnie;

ich leczenie niejednokrotnie polega na wykonaniu wczesnych amputacji

w celu zapobieżenia rozszerzaniu się stref martwicy; innego rodzaju

urazem jest tzw. „oparzenie wędkarskie”,

spowodowane przez powstanie łuku

elektrycznego pomiędzy nieostrożnie rzuconą

żyłką wędki a pozostającym w pobliżu drutem

wysokiego napięcia; jeszcze innym typem

są oparzenia elektryczne powstałe przez

nieostrożne postępowanie z urządzeniami

elektrycznymi gospodarstwa domowego;

Bezpłatna linia informacyjna: 0-800 120 093

14

u dzieci pozbawionych należytej opieki niejednokrotnie widuje się

oparzenie powstałe przez włożenie palców do kontaktu; zdarza się,

że w wyniku szybkiej interwencji nie dochodzi do powstania rozległych

ran oparzeniowych, widoczne są jedynie punkty „wejścia” prądu na

opuszkach palców; należy jednak pamiętać, że nawet w takich przypadkach

wskazana jest hospitalizacja pacjenta, gdyż przejście przez organizm

prądu elektrycznego może skutkować powikłaniami ze strony układu

krążenia; należy przypomnieć, że w przypadku udzielania pierwszej pomocy

pacjentowi porażonemu prądem elektrycznym, w pierwszej kolejności należy

zadbać o odcięcie zasilania elektrycznego, obsługującego dany punkt,

nie zaś starać się „odciągnąć” pacjenta od działającego źródła prądu!

Profilaktyka i leczenie blizn pooparzeniowych

Blizny przerostowe powstałe w wyniku oparzeń pozostawiają niekorzystny

efekt estetyczny, ale także i funkcjonalny pod postacią przykurczów,

uniemożliwiających normalne funkcjonowanie pacjenta. Dzieje się tak zwłaszcza

w przypadkach, gdy blizny tworzą się w okolicach szyi, dołów pachowych,

łokciowych i podkolanowych oraz dłoni. Zagadnienie dotyczące powstawania

blizn jest nadal nie do końca wyjaśnione i wieloczynnikowe.

To, czy i jaka blizna pozostanie po oparzeniu, zależy od głębokości rany,

sposobu i przebiegu jej leczenia, ale także od uwarunkowań indywidualnych

pacjenta. Wiadomo, że szczególnie narażone na powstanie blizn przerostowych

są małe dzieci. Każda blizna ma swój naturalny okres „dojrzewania”, trwający

od 6 miesięcy do nawet kilku lat. W czasie tego okresu z blizny wypukłej,

czerwonej, twardej w dotyku staje się ona płaska, blednie i staje bardziej miękka.

Postępowanie z bliznami pooparzeniowymi podzielić można na profilaktykę

i leczenie.

O wiele skuteczniejsze jest zapobieganie powstawaniu blizn przerostowych

niż ich leczenie! Profilaktykę przeciwbliznową rozpocząć należy natychmiast

po zagojeniu rany.

W większości ośrodków najważniejszym elementem takiej profilaktyki jest

stosowanie odzieży uciskowej wraz z opatrunkami silikonowymi, ewentualnie

tzw. „terapii kontaktowej”, polegającej w ogólnym zarysie na pokryciu blizny

hipoalergicznym plastrem z mikroporami. Na rynku dostępne też są środki

farmakologiczne pod postacią maści lub żeli, zapobiegających powstawaniu

i poprawiające jakość już uformowanej blizny (Veraderm

®

, Contratubex

®

,

Cepam

®

i in.). Leczenie starych blizn oparzeniowych niejednokrotnie na początku

prowadzi się podobnymi metodami. Inne metody stosowane w przypadku już

wykształconych „młodych” i „starych” blizn to m.in. podawanie do blizny

metodą wstrzyknięć lub jontoforezy różnych preparatów leczniczych (np. sterydy,

werapamil, interferon, bleomycyna, 5‑fluorouracyl i wiele innych), laseroterapia,

www.convatec.pl

15

radioterapia, krioterapia, fizykoterapia, jak np. hydroterapia, ultradźwięki,

masaże. Leczenie operacyjne obejmuje metody skupiające się na usunięciu

tkanki bliznowatej oraz operacje mające na celu poprawienie funkcji pacjenta

np. przez likwidację przykurczów. Do pierwszej grupy metod należy proste

wycięcie blizny, mechaniczna dermabrazja, wycięcie blizny i pokrycie ubytku

przeszczepem skóry, przesuniętymi płatami skórnymi, ekspanderoplastyki,

oraz szeroko ostatnio dyskutowana metoda pokrycia ubytku po wycięciu blizny

za pomocą tzw. ekwiwalentów skóry (Integra

®

). Do drugiej grupy metod należą

miejscowe plastyki korygujące w obrębie blizny (Z‑plastyka, W‑plastyka i inne).

Zagadnieniem związanym z leczeniem blizn zajmuje się chirurgia plastyczna

i rekonstrukcyjna.

Gdzie szukać pomocy?

Do decyzji pacjenta lub jego opiekunów należy, czy i kiedy szukać pomocy

lekarskiej po wystąpieniu urazu. Mnogość możliwych sytuacji klinicznych

wyklucza przedstawienie jednoznacznego standardu postępowania, jednak

należy pamiętać, że w zasadzie każde oparzenie poza urazami bezsprzecznie

banalnymi wymaga przynajmniej jednokrotnej konsultacji lekarskiej. Obowiązuje

więc tu zasada zdrowego rozsądku, z pewnością należy poprosić o konsultację

w każdym przypadku, który pacjent lub opiekun dziecka uzna za wątpliwy

i nie jest on pewien, czy leczenie wyłącznie prostymi metodami w domu jest

wystarczające.

Oparzenia należą do ostrych urazów, zatem w sytuacjach koniecznych

usprawiedliwione jest szukanie pomocy w trybie pilnym, w punktach pomocy

doraźnej lub szpitalnych oddziałach ratunkowych lub innych pracujących

w ramach ostrego dyżuru, względnie wezwanie pogotowia ratunkowego.

W takich sytuacjach nie wymagane jest więc skierowanie na konsultację

od lekarza rodzinnego. Lepiej jest nie odwlekać takiej konsultacji, gdyż

prawidłowe postępowanie już w pierwszych godzinach po urazie może mieć

zasadnicze znaczenie dla wyleczenia chorego.

Leczeniem prostych oparzeń może w zasadzie zajmować się każdy lekarz

rodzinny. Bardziej skomplikowane przypadki leczone są w oddziałach szpitalnych,

tj. najczęściej chirurgii ogólnej lub urazowej dla pacjentów dorosłych oraz

chirurgii dziecięcej dla pacjentów pediatrycznych. Najbardziej specjalistyczne

leczenie oparzeń zapewniają centra leczenia oparzeń oraz oddziały chirurgii

plastycznej.

2

2

1

2

2

2

ConvaTec Polska Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 26, 00-609 Warszawa

2

2

1

2

2

2

ConvaTec Polska Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 26, 00-609 Warszawa

2

2

1

2

2

2

ConvaTec Polska Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 26, 00-609 Warszawa

2

2

1

2

2

2

ConvaTec Polska Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 26, 00-609 Warszawa

®/TM oznacza zarejestrowany znak towarowy E.R. Squibb & Sons, L.L.C. ConvaTec jest autoryzowanym użytkownikiem.

Prawa autorskie – © 2008 ConvaTec.

1. World Union of Healing Societties (WUWHS) Principles of best practice: Wound Exudate and the role of dressings: A consensus document. London MEP Ltd. 2007.

2. Robinson BJ. The use of a Hydrofiber

®

dressing in wound management. Journal of Wound Care 2000; 9: 32-34.

2

2

1

2

2

2

ConvaTec Polska Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 26, 00-609 Warszawa

Opatrunek AQUACEL

®

Ag oparty jest

na opatentowanej technologii Hydrofiber

®

Zawsze, kiedy chcesz

chronić skórę

i wspomagać epitelializację

1,2

– zaprojektowany do ochrony nowo powstałej

tkanki i zapewnienia integralności skóry

– chroni przed niepotrzebnymi zmianami opatrunku,

które powodują dyskomfort Pacjenta i zaburzają

procesy gojenia się rany

– zapewnia maksymalny komfort Pacjenta i idealne

dopasowanie do rany

– może być użyty jako opatrunek pierwotny lub wtórny

Ochrona

Półprzezroczysty profil

Cienki i elastyczny

Uniwersalny

1. Greguric S, Budimcic D, Soldo-Belic A et al. Hydrocolloid dressing versus a conventional dressing using

magnesium sulphate paste in the managment of venous leg ulcers. Acta Dermatovenerol Croat 1994; 2: 65-71.

2. Heffernan A, Martin Aj. A comparsion of a modified from of Granuflex

®

(Granuflex

®

Extra Thin) and a conventional

dressing in the management of lacerations, abrasions, and minor operation wounds in an accident and

emergency department. J Accident Emerg Med 1994; 11: 227-230.

ConvaTec Polska Sp. z o.o., Al. Armii Ludowej 26, 00-609 Warszawa, tel. [phone], fax [phone], e-mail: [e-mail] www.convatec.pl

Bezpłatna linia informacyjna: 0-800 120 093

®/TM oznacza zarejestrowany znak towarowy E.R. Squibb & Sons, L.L.C. ConvaTec jest autoryzowanym użytkownikiem. Prawa autorskie - © 2008 ConvaTec