33

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2006

FIZYKOTERAPIA

T

he aim of this study is practical di-

scussion of assignments, endeavours

and problems which encounters entering

physiotherapist into warehouse of tre-

ating team, interesting oneself treatment

of persons after thermal injuries.

Key words: thermal burns, medical reha-

bilitation, thermal trauma.

W

pracy przedstawiono zadania fizjote-

rapeuty uczestniczącego w procesie

leczenia oparzeń termicznych, który włączo-

ny jest we wszystkie fazy leczenia, mającego

wpływ na końcowy wynik terapii. Przedsta-

wiono zabiegi rehabilitacyjne zarówno kine-

zyterapeutyczne, jak i fizykoterapeutyczne,

które mają znaczący wpływ na końcowy

efekt leczenia i muszą być dostosowane do

indywidualnych potrzeb pacjenta.

Celem poniższego opracowania jest praktyczne omówienie zadań, zabiegów i problemów, jakie napotyka fizjoterapeuta

wchodzący w skład zespołu leczącego, zajmujący się leczeniem osób po urazach termicznych.

Leczenie

oparzeń termicznych

Postępowanie fizjoterapeuty

w urazach termicznych

Program rehabilitacji osoby poparzonej

ulega ciągłej aktualizacji (w zależności od

zmieniającego się stanu pacjenta). W ten

sposób zachodzą również zmiany w zakre-

sie fizyko- i kinezyterapii, a „drogowska-

zem” są postępy rehabilitacji i wyniki ko-

lejnych badań usprawnianego. Skuteczność

postępowania rehabilitacyjnego w dużej

mierze zależy od czasu jego rozpoczęcia.

Im wcześniej rehabilitacja będzie włączo-

na do leczenia, tym większe szanse dla

oparzonego. Relacja pacjent-fizjoterapeuta

powinna sprawiać, aby pacjent czuł, że jest

zauważany, słuchany, traktowany poważnie

w sposób, jakiego oczekuje.

Schemat

postępowania rehabilitacyjnego

Okres wstrząsu (do 2. doby)

I etap – rehabilitacja wczesna (przy łóżku)

Cel: poprawa krążenia i wentylacji odde-

chowej płuc, zapobieganie przykurczom,

profilaktyka przeciwobrzękowa i przeciw-

odleżynowa.

Rola i zadania fizjoterapeuty

34

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2006

FIZYKOTERAPIA

– Ćwiczenia oddechowe:

• torem piersiowym i przeponowym,

• z wydłużonym wydechem,

• z oporem (wydech do specjalnie

przygotowanej butelki wypełnionej

płynem) z częstotliwością co godzinę,

• inhalacje – 3 razy dziennie wg zale-

cenia lekarza.

W przypadku potwierdzonego oparzenia

dróg oddechowych wykorzystujemy na-

stępujące środki farmakologiczne:

a. Pulmicord (do 3. doby lub dłużej wg

wskazań lekarza),

b. Mucosolvan (od 4. doby do utrzymują-

cych się zalegań wydzieliny w drogach

oddechowych),

c. sól fizjologiczna (celem nawilżenia dróg

oddechowych).

Rehabilitację oddechową prowadzimy

wszystkimi torami (uwzględniając in-

dywidualny stan i możliwości chorego)

wraz z nauką efektywnego kaszlu, okle-

pywaniem pleców i klatki piersiowej, tym

samym ucząc pacjenta prawidłowego

toru oddychania. Ciągłe zmiany pozycji

są jednym z fundamentalnych czynników

zapewniających sukces działaniom re-

habilitacyjnym i utrzymaniu aktywności

pacjenta.

– Terapia i pozycje ułożeniowe.

Pacjenci powinni być układani w leżeniu

przodem, tyłem i na bokach, w 2-4-godzin-

nych cyklach, w zależności od lokalizacji

oparzenia. Codzienna obserwacja powin-

na wspomóc decyzję dotyczącą okresu sto-

sowania tych pozycji oraz wprowadzenia

ewentualnych, potrzebnych zmian.

– Ortezy – ich dobór jest ściśle związany

z lokalizacją rany oparzeniowej.

– Terapia przeciwobrzękowa.

Zapobieganie obrzękowi polega na uło-

żeniach oparzonych miejsc tak, aby

siła ciężkości wspomagała ustępowanie

obrzęku, a więc uniesienia ponad poziom

serca. Uzyskuje się to poprzez wykonanie

podwieszeń, wykorzystanie szyn odwo-

dzących zamocowanych na ramie łóżka

oraz ułożeniach oparzonej części ciała na

profilowanych gąbkach lub odpowiednich

poduszkach wypełnionych granulatem.

Ruchy bierne lub czynne prowadzone

w tempie wolnym i możliwie pełnym

zakresie przyspieszają ustępowanie obrzę-

ków. Należy więc zwracać uwagę na zakres

ruchów i ich dokładne wykonywanie, a nie

forsować tempa i obciążenia.

– Psychoterapia.

Zalecany jest jak najwcześniejszy kontakt

pacjenta z psychologiem. Fizjoterapeuci

powinni przejść kurs przygotowawczy do

pracy z pacjentami oparzonymi.

Okres kataboliczny (od 4.-5. tygodnia)

II etap – wczesne usprawnianie (przed

przeszczepem)

Cel: profilaktyka powikłań płucnych, prze-

ciwprzykurczeniowa, przeciwobrzękowa,

przeciwodleżynowa, utrzymanie zakresu

ruchomości w stawach, utrzymanie aktyw-

ności i siły mięśniowej pacjenta.

– Ćwiczenia oddechowe jw.

– Pozycje ułożeniowe jw.

– Masaż limfatyczny.

Masaż jest skuteczną metodą walki

z obrzękiem, polega na delikatnym odpro-

wadzeniu zastoju z przestrzeni międzyko-

mórkowych zgodnie z zasadami masażu

limfatycznego.

– Wczesna pionizacja (bierna lub czynna).

– Ćwiczenia funkcji czynności życia

codziennego.

Pionizację przeprowadza się stopniowo,

etapami, zaczynając od siadu płaskiego

na łóżku, poprzez siad ze spuszczonymi

nogami (lub w wózku inwalidzkim), stanie

z asekuracją na chodzeniu z asekuracją

kończąc. O etapie pionizacji decyduje

stan zdrowia pacjenta związany z rozle-

głością, głębokością i studium gojenia ran

oparzeniowych.

– Ćwiczenia bierne.

– Ćwiczenia czynno-bierne.

– Ćwiczenia czynne.

– Ćwiczenia samowspomagane.

– Ćwiczenia w wodzie.

W leczeniu oparzeń stosowana jest rów-

nież hydroterapia, wykorzystująca wodę

jako środek leczniczy. Temperatura wody

w przypadku osób oparzonych powinna

wahać się w granicach 28-33°C i zawierać

manganian potasu, czas kąpieli – od 15 do

20 min. Najczęściej wykonuje się kąpiele

natryskowe oraz kąpiele rąk. O kąpielach

całkowitych decyduje lekarz prowadzący

z uwagi na większe możliwości zakażenia

w środowisku wodnym poprzez krzyżowa-

nie dróg zakażenia z wielu ran.

III etap – wczesne usprawnianie (po

przeszczepach do 7. doby)

Cel: utrzymanie wydolności oddechowej

i krążeniowej, profilaktyka złożeniowa,

zapobieganie wtórnym deformacjom.

– Ćwiczenia oddechowe.

– Ćwiczenia czynne – wolnych koń-

czyn.

– Ćwiczenia izometryczne.

Ćwiczenia usprawniające w przypadku po-

łożonego przeszczepu muszą być ograniczo-

Rodzaj zabiegu

Dawka

Czas zabiegu

Liczba zabiegów

Uwagi

Masaż wirowy

25-35ºC

10-20 min

10-15

Wykonywane w specjalnych zbiornikach

Ultradźwięki stosowane

miejscowo

od 0,05 do 0,5 W/cm² lub

średnie od 0,5 do 1,5 W/cm²

5-10 min

10-15

Uwzględnić swoisty odczyn tkanek

oparzonych

Ultradźwięki w kąpieli

wodnej

od 0,05 do 0,5 W/cm² lub

średnie od 0,5 do 1,5 W/cm²

5-20 min

10-15

Ścianki z plastiku, głowica skierowana

w przeciwną stronę

Jonoforeza

1-2% z jodku potasu

10-15 min

10

Skóra odtłuszczona i oczyszczona

Oziębianie

– pary ciekłego azotu

30 s.-3 min

10

Zabieg wykonywany w odległości

20-40 cm od powierzchni skóry

Parafinoterapia

10-30 min

10

Okład – 1-2 cm, parafina jest owijana

papierem woskowym lub ceratką

Żele i opaski silikonowe

20-30 min

12 h na dobę

przez 4 tygodnie

Temperatura dla opatrunku oziębiającego

powinna wynosić od -5-0ºC

Pływanie w basenie

28-33ºC

15-20 min

Laseroterapia

niskoenergetyczna

5-10 J/cm²

5-6 tygodniowo,

20-30 zabiegów w serii

Naświetlanie bliskie kontaktowemu

Magnetostymulacja –

skojarzona z diodami LED

10-12 min

20-30 zabiegów w serii

3 cm od powierzchni naświetlanej

Magnetolaser

0,1-10 J/cm²

1-12 min

od 5 do 60 zabiegów

Technika kontaktowa i bezkontaktowa

Hipoterapia

45 min

Pod nadzorem instruktora

Tab. 1. Usprawnianie późne szpitalne – fizykoterapia

35

REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2006

FIZYKOTERAPIA

ne lub wstrzymane w pierwszym tygodniu,

aby nie powodować jego przemieszczenia.

Dlatego też w tym okresie ćwiczone są

jedynie stawy i mięśnie nieobjęte prze-

szczepem. Wykonuje się tylko ruchy czynne

lub z małymi obciążeniami, aby wystąpił

odruchowy skurcz kontra albo ipsilateralny

mięśni w obrębie obszaru oparzonego.

– Psychoterapia.

Okres anabolityczny (od 4.-5. tygodnia)

IV etap – usprawnianie późne (powyżej

7. doby po zabiegu)

Cel: zwiększenie wydolności oddechowej,

profilaktyka ułożeniowa, zapobieganie

wtórnym deformacjom.

– Ćwiczenia oddechowe jw.

– Terapia ułożeniowa jw.

– Ćwiczenia czynne.

– Ćwiczenia krążeniowe.

– Pionizacja.

Pacjenci, którzy mieli wykonany prze-

szczep skóry w innych miejscach niż

kończyny dolne, mogą rozpocząć próby

przyjmowania pozycji pionowej, począw-

szy od trzeciego dnia po operacji (jeśli

nie ma istotnych przeciwwskazań i jest to

zalecone przez lekarza). W zależności od

wieku i ogólnego stanu zdrowia przyjmo-

wanie pozycji pionowej oraz chodzenie

i poruszanie się ze świeżo wykonanym

przeszczepem skóry na kończynie dolnej

należy rozpocząć 5-7 dni po wykonaniu

zabiegu. Pionizację poprzedzamy ćwi-

czeniami krążeniowymi, następnie po-

stępujemy zgodnie z etapami pionizacji.

Okres chodzenia stopniowo wydłużamy,

a w przerwach stosujemy wysokie ułożenia

kończyn dolnych, by zapobiec obrzękom.

– Ćwiczenia redresyjne.

Częste interwencje chirurgiczne, polegają-

ce na dokonywaniu licznych przeszczepów

skóry, powodują krótkie przerwy w stoso-

waniu ćwiczeń fizycznych. Doprowadza

to do powstania niewielkich ograniczeń

ruchu w niektórych stawach. Taka sytuacja

powoduje, że z czasem należy włączyć do

programu leczenia kinezyterapeutycznego

ćwiczenia redresyjne i odpowiednie pozy-

cje złożeniowe, powodujące autoredresję.

V etap – usprawnianie późne szpitalne

Cel: uzyskanie sprawności ruchowej,

uelastycznienie przeszczepów, wpływ

na formowanie blizn, likwidowanie

niekorzystnych następstw, zwiększenie

samoobsługi.

– Ćwiczenia koordynacji wg Frenkla.

– Ćwiczenia równowagi.

– Nauka chodu i jego doskonalenie.

– Masaż (korekcja blizn).

Po wytworzeniu się blizny w trakcie ma-

sażu należy zwracać szczególną uwagę

na jej przesuwalność. Masaż powinien

być stosowany 2 razy dziennie z zastoso-

waniem wcierek z maści (Cepan, Tointex,

Contractubex), zwykle poprzedzony ćwi-

czeniami ruchowymi.

– Ćwiczenia zwiększające zakres rucho-

mości w stawach.

– Pressoterapia (ubrania uciskowe).

– Fizykoterapia (tab. 1, s. 34).

Podsumowanie

Jako pozytywny wynik leczenia oparzonego

uważa się nie tylko zamknięcie ran, ale

przede wszystkim sprawność oparzonych

części ciała, zdolność do samodzielnego

życia oraz dobry efekt kosmetyczny. Fizjo-

terapeuta musi pokonać opory psychiczne

i obawy oparzonego przed ewentualnym

cierpieniem, zyskać zaufanie chorego, jego

zrozumienie dla roli, jaką fizjoterapeuta

ma odegrać w przywracaniu sprawności.

Właściwe podejście, charakteryzujące się

fachowością, zainteresowaniem i troską,

pozwala na nawiązanie więzi psychologicznej

z pacjentem. Nawet zadawanie bólu w trakcie

prowadzonego usprawniania musi być dla

pacjenta zrozumiałe i uzasadnione.



J

AROSŁAW

P

ASEK

, R

OMUALDA

M

UCHA

,

G

ABRIELA

M

ISIAK

, A

LEKSANDER

S

IEROŃ

Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych,

Angiologii i Medycyny Fizykalnej w Bytomiu

Centrum Leczenia Oparzeń w Siemianowicach Śląskich

Piśmiennictwo u autorów i w „RwP+”