6

ÂWIAT NAUKI GRUDZIE¡ 2004

100

lat

temu

Najwi´ksza przetwornica zosta∏a zbudowa-
na w warsztatach Towarzystwa General
Electric Company w Ameryce, jak o tem
donosi El. World and Eng. Moc tej ma-
szyny wynosi przy pe∏nem obcià˝eniu i
115 obrotach na minut´ 2000 kw pràdu
sta∏ego o 270 v., mo˝e ona jednak stale
pracowaç przy 25% przecià˝enia i znosi
dwugodzinne przecià˝enie 50%, przy-
czem ˝adna cz´Êç maszyny nie nagrze-
wa si´ ponad 55°C. Si∏a pràdu wynosi w
pierwszym wypadku 7,400 amp., w dru-
gim 9,250 amp. i nakoniec w trzecim
11,100 amp., a wspó∏czynnik wydajnoÊci
przy 1

1

/

2

obcià˝enia wynosi 95

3

/

4

%.

Ci´˝ar ca∏ej maszyny wynosi 95 t, gdy

tymczasem twornik o Êrednicy 4 m ∏àcz-
nie z wa∏em wa˝y 35 t. Przetwornice te
w iloÊci 4 sztuk zosta∏y zbudowane dla
New-York Edison Company do zasilania
sieci oÊwietlenia.

Nowe powodzenie Marconi’ego. Podró˝ni
okr´tu atlantyckiego „Campania”, który
przyby∏ do New-Yorku d. 12 czerwca,
otrzymywali codziennie rano podczas
podró˝y pismo elegancko drukowane na
8 stronicach i zawierajàe najnowsze wia-
domoÊci z ca∏ego Êwiata. Numer zawie-
ra∏ wszystkie otrzymywane w nocy depe-
sze i by∏ prowadzony osobiÊcie przez
Marconi’ego. Gazeta pod tytu∏em „Cunard
Daily Bulletin” wychodzi∏a bez przer-
wy przez ca∏y czas podró˝y, a wiadomoÊ-
ci przychodzi∏y przewa˝nie bezpoÊred-
nio z Anglii i ze stacyi amerykaƒskich.
Pierwsza wiadomoÊç z Cap Breton w No-
wej Szkocyi by∏a otrzymana wówczas,
gdy okr´t znajdowa∏ si´ na odleg∏oÊci
3200 km od tego miejsca, a stosunki z
Poldhy (Cornwall) by∏y utrzymywane a˝
do odleg∏oÊci 3680 km! W ma∏ej kajucie,
z przyrzàdami, na samym wierzchu okr´-
tu pomocnicy Marconi’ego odczytywali
przy pomocy telefonów znaki Morse’a,
wysy∏ane z làdu przez olbrzymie przyrzà-
dy wysy∏ajàce, z takà samà ∏atwoÊcià, jak
telegrafiÊci w zwyk∏ych swych biurach.

Marconi jest bardzo zadowolony z dzia-

∏ania nowych odbieraczy magnetycznych
i twierdzi, ˝e uczynià koherer zupe∏nie

bezu˝ytecznym i zdatnym jedynie do mu-
zeów. Wkrótce ma zaczàç wychodziç jed-
noczeÊnie 8 biuletynów codziennych na
okr´tach towarzystwa Cunard.

DoÊwiadczenia z wysy∏aniem wiado-

moÊci na wielkà odleg∏oÊç z okr´tu nie
by∏y jeszcze robione, gdy˝ okr´t posiada∏
jedynie przyrzàd wysy∏ajàcy dla ma∏ych
odleg∏oÊci.

Dzia∏anie pola magnetycznego na cia∏a fos-
foryzujàce i na oko ludzkie. W lutym roku
bie˝. Poincaré przedstawi∏ Paryskiej
akademii nauk wyniki doÊwiadczeƒ
p. Gutton’a nad dzia∏aniem pola ma-
gnetycznego na fosforescency´ cia∏.
P. Gutton bada∏ zmin´ si∏y Êwietlnej fos-
foryzujàcego siarczanu wapnia pod
wp∏ywem magnesów stalowych i prze-
wodników z pràdem elektrycznym. Wy-
nik tych doÊwiadczeƒ jest nast´pujàcy:
siarczan wapnia umieszczony w polu
magnetycznem niejednostajnem Êwieci

jaÊniej. Pole magnetyczne jednostajne
˝adnego dzia∏ania nie wywiera.

Siarczan wapnia jest nadzwyczaj czu-

∏y na niejednostajnoÊç pola magnetycz-
nego. Pr´cik bizmutu lub roztwór chlor-
ku ˝elaza w szklanej rurce zbli˝one do
cia∏a fosforyzujàcego wywo∏ujà zwi´ksze-
nie si∏y Êwiat∏a przez to, ˝e sprowadzajà
niejednostajnoÊç w polu magnetycznem
ziemi. Pojedynczy przewodnik z pràdu o
sile oko∏o 0,00001 amp. dzia∏a na cia∏o
fosforyzujàce, umieszczone na odleg∏o-
Êci 1 cm od przewodnika. We wszystkich
doÊwiadczeniach p. Gutton starannie
przestrzega∏ zabezpieczania fosforyzujà-
cego cia∏a odpowiedniemi zas∏onami od
dzia∏ania promieni N, odkrytych przez
M. Blondlot’a. Poza tem p. Gutton bada∏
dzia∏anie pola magnetycznego na oczy i
przekona∏ si´, ˝e niejednostajne pole ma-
gnetyczne wzmaga dok∏adnoÊç widzenia
przedmiotów s∏abo Êwiecàcych lub te˝
s∏abo oÊwietlonych.

Nurkowanie i sen wielorybów. Poglàd, ˝e
wieloryby, nurkujàc, zanurzajà si´
na znacznà g∏´bokoÊç, jest doÊç roz-
powszechniony zarówno wÊród przyrod-
ników, jak i wÊród po∏awiaczy tych zwie-
rzàt. Dr. W. Kükenthal, jeden z najwybit-
niejszych badaczów wielorybów w na-
szych czasach, ocenia t´ g∏´bokoÊç na
1000 yardów (914 m), chocia˝ podstawy
do przyj´cia takiej g∏´bokoÊci sà doÊç
chwiejne. Przeciw zdaniu Kükenthala wy-
stàpi∏ dr. Racovitza w „Sprawozdaniach”
z belgijskiej wyprawy do bieguna po∏u-
dniowego w latach 1897–1899. Twierdzi
on, ˝e ta g∏´bokoÊç mia∏a wynosiç co naj-
wy˝ej 100 yardów. Wi´kszoÊç wielory-
bów nie dosi´ga podczas nurkowania na-
wet i tej g∏´bokoÊci. Jest zaÊ rzeczà
zupe∏nie niezrozumia∏à, poco mia∏yby si´
one zanurzaç na g∏´bokoÊç prawie 1000-
-metrowà, gdzie wÊród niezg∏´bionych
ciemnoÊci nie mog∏yby znaleêç ˝adnego
po˝ywienia, poszukiwanie zaÊ pokarmu
stanowi g∏ówny cel ich nurkowania. Jesz-
cze gatunki, ˝ywiàce si´ drobnemi ˝yjàt-
kami, mog∏yby tam znaleêç coÊ dla siebie,
ale te, które si´ karmià rybami i g∏owono-

gami, niemia∏yby zupe∏nie poco zanurzaç
si´ tak g∏´boko. Przeciw g∏´bokiemu nur-
kowaniu wielorybów przemawia jeszcze
panujàce tam nadzwyczaj wysokie ciÊnie-
nie. Jak wiadomo, dla cz∏owieka ju˝ ci-
Ênienie 3 atmosfer przestawia powa˝ne
niebezpieczeƒstwo; je˝elibyÊmy wi´c na-
wet przypuÊcili, ˝e wieloryb, który, bàdê
co bàdê jest zwierz´ciem ciep∏okrwistem,
mo˝e znosiç 3 razy wi´ksze ciÊnienie, to
jest 9 atmosfer, to z takiem ciÊnieniem
spotyka si´ on ju˝ na g∏´bokoÊci 90 yar-
dów. Jest zaÊ rzeczà zupe∏nie niepraw-
dopodobnà, ˝eby móg∏ on znieÊç ciÊnie-
nie, jakie panuje na g∏´bokoÊci 1000
yardów; wynosi ono tam nie mniej, jak z
90 atmosfer. Przytem trudno przypuÊciç,
aby wieloryb, którego ci´˝ar w∏aÊciwy
nie o wiele przekracza ci´˝ar wody mor-
skiej, móg∏ posiadaç tak znacznà si∏´ mi´-
Êniowà, aby wepchnàç swe cia∏o na g∏´-
bokoÊç 1000 yardów.

Równie˝ niezbadanà jest sprawa snu

wielorybów. Jedni twierdzà, ˝e obcho-
dzà si´ one zupe∏nie bez snu, poniewa˝
mogà ca∏emi dniami podà˝aç za statkiem
i poniewa˝ nikt nigdy nie widzia∏ ich ani
chwili bez ruchu. Inni natomiast zarzu-
cajà, ˝e trudno przypuÊciç, aby zwierz´
o tak wysokiej dzia∏alnoÊci mózgu mog∏o
obejÊç si´ bez snu, skoro, jak wiadomo,
Êpià nawet ryby. Sprawa ta w ka˝dym
razie nie jest rozstrzygni´ta.