___________________________________________________________________________

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Leszek Jaszczyk

Użytkowanie pilarki spalinowej i wykonywanie czynności
kontrolno-obsługowych 833[02].Z1.05

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Jan Komorowicz
mgr inż. Zbigniew Tyrała


Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Leszek Jaszczyk


Konsultacja:
mgr inż. Marian Nowotnik








Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 833[02].Z1.05
Użytkowanie pilarki spalinowej i wykonywanie czynności kontrolno-obsługowych zawartego
w programie nauczania dla zawodu 833[02] Operator maszyn leśnych.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1.

Wprowadzenie

3

2.

Wymagania wstępne

5

3.

Cele kształcenia

6

4.

Materiał nauczania

7

4.1.

Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące użytkowania pilarki
spalinowej

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

11

4.1.3. Ćwiczenia

11

4.1.4. Sprawdzian postępów

12

4.2.

Budowa pilarki spalinowej według układów, zasady wyboru pilarki

13

4.2.1. Materiał nauczania

13

4.2.2. Pytania sprawdzające

17

4.2.3. Ćwiczenia

17

4.2.4. Sprawdzian postępów

18

4.3.

Zasady obsługi pilarki spalinowej, przeglądy i serwis

19

4.3.1. Materiał nauczania

19

4.3.2. Pytania sprawdzające

22

4.3.3. Ćwiczenia

22

4.3.4. Sprawdzian postępów

24

4.4.

Narzędzia i sprzęt pomocniczy do ścinki drzew

25

4.4.1. Materiał nauczania

25

4.4.2. Pytania sprawdzające

27

4.4.3. Ćwiczenia

27

4.4.4. Sprawdzian postępów

28

4.5.

Techniki ścinki i obalania drzew

29

4.5.1. Materiał nauczania

29

4.5.2. Pytania sprawdzające

38

4.5.3. Ćwiczenia

38

4.5.4. Sprawdzian postępów

42

4.6.

Techniki okrzesywania i przerzynki drzew

43

4.6.1. Materiał nauczania

43

4.6.2. Pytania sprawdzające

48

4.6.3. Ćwiczenia

48

4.6.4. Sprawdzian postępów

50

5.

Sprawdzian osiągnięć

51

6.

Literatura

55

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1.

WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o budowie i eksploatacji pilarki

spalinowej jak również o bezpiecznych technikach pracy pilarką przy ścince, okrzesywaniu
i przerzynce drzew. W poradniku znajdziesz:
–

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

–

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

–

materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,

–

zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,

–

ć

wiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować

umiejętności praktyczne,

–

sprawdzian postępów,

–

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań; zaliczenie testu potwierdzi opanowanie
materiału całej jednostki modułowej,

–

literaturę uzupełniającą.

Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie wykonywania ćwiczeń musisz przestrzegać regulaminy i przepisy

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcje przeciwpożarowe, obowiązujące podczas
poszczególnych rodzajów prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

833[02].Z1.01

Okre

ś

lanie budowy i zasad

działania mechanizmów maszyn

i urz

ą

dze

ń

833[02].Z1.03

Stosowanie technik

kierowania

ci

ą

gnikiem rolniczym

i wykonywanie

czynno

ś

ci kontrolno-

obsługowych

833[02].Z1.02

Stosowanie przepisów ruchu

drogowego

833[02].Z1

Mechanizacja prac le

ś

nych

833[02].Z1.04

Obsługiwanie

pojazdów

samochodowych

833[02].Z1.05

U

ż

ytkowanie pilarki

spalinowej

i wykonywanie

czynno

ś

ci

kontrolno-

obsługowych

833[02].Z1.06

U

ż

ytkowanie maszyn

i urz

ą

dze

ń

stosowanych

w produkcji le

ś

nej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

posługiwać się narzędziami warsztatowymi,

–

określić budowę i zasady działania mechanizmów maszyn i urządzeń,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

współpracować w grupie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

określić elementy budowy pilarki spalinowej,

–

wykonać czynności związane z obsługą pilarki spalinowej,

–

ocenić stan techniczny pilarki spalinowej,

–

określić czynności przy demontażu i montażu elementów budowy pilarki spalinowej na
podstawie dokumentacji,

–

dobrać pilarki spalinowe do rodzaju wykonywanej pracy,

–

przygotować stanowisko robocze do ścinki drzewa,

–

określić podstawowe zasady pracy pilarką spalinową,

–

określić czynności zagrożone ryzykiem odbicia pilarki od drzewa,

–

zastosować narzędzia i sprzęt pomocniczy do ścinki drzew,

–

zastosować zasady prawidłowej ścinki drzew,

–

zastosować różne techniki ścinki drzew,

–

zastosować techniki ścinki drzew trudnych,

–

zastosować zasady okrzesywania i przerzynki drzew,

–

wskazać zagrożenia dla zdrowia człowieka i środowiska podczas wykonywania prac
pilarką spalinową,

–

dobrać środki ochrony indywidualnej,

–

określić zasady badania stanu technicznego pilarki spalinowej,

–

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4.

MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zasady bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące użytkowania

pilarki spalinowej

4.1.1. Materiał nauczania

Pilarka spalinowa jest wydajnym urządzeniem, które jednak niewłaściwie użytkowane

może okazać się niebezpieczne. Użytkowanie pilarki spalinowej wymaga poznania zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy przy podstawowych operacjach pozyskania drewna okrągłego
oraz przy czynnościach obsługowo-konserwacyjnych, z uwzględnieniem zasad ochrony
przeciwpożarowej. W szczególności dotyczy to sporządzania mieszanki paliwowej,
uruchamiania pilarki, jej transportu, operowania pilarką w trakcie pracy oraz doboru środków
ochrony indywidualnej.

Sporządzanie i magazynowanie mieszanki paliwowej

Mieszankę paliwową należy sporządzać w atestowanym kanistrze. Paliwo można

przechowywać wyłącznie w suchym, chłodnym i osłoniętym przed działaniem promieni
słonecznych i innych źródeł ciepła miejscach. Podczas otwierania kanistra należy pamiętać,
ż

e w kanistrze mogło wytworzyć się ciśnienie wskutek sprężenia gazów pod wpływem

podwyższonej temperatury. W trakcie tankowania pilarki należy zwracać uwagę, aby nie
rozlewać paliwa, szczególnie na rozgrzane części pilarki, oraz wykonywać tankowanie z dala
od źródeł ognia.

Uruchamianie pilarki spalinowej łańcuchowej

Nieprawidłowy sposób uruchamiania pilarki prowadzić może do bardzo poważnych

urazów, szczególnie nóg operatora (przecięcie podudzia lub uda przy uruchamianiu pilarki
z tzw. „rzutu”). Utrzymanie stabilności pilarki przy jej uruchamianiu jest podstawowym
warunkiem bezpiecznego wykonania tej czynności. Przyjąć należy zasadę, że pilarkę zimną
uruchamiamy zawsze opartą stabilnie o podłoże, dociskając do ziemi uchwyt sterujący prawą
stopą, a podtrzymujący lewą ręką. Należy zwrócić uwagę na to, aby prowadnica nie dotykała
ziemi ani innych przeszkód. Pilarkę rozgrzaną można również uruchamiać, trzymając ją
między udami, blokując wyprostowaną lewą ręką, trzymającą uchwyt podtrzymujący ruch
prowadnicy do góry w kierunku tułowia i głowy.

Przygotowanie stanowiska roboczego

Stanowisko robocze przy ścince i obalaniu drzewa powinno być tak przygotowane, żeby

można było bezpiecznie i wygodnie poruszać się przy wykonywaniu zaplanowanych
czynności. W pierwszej kolejności należy odciąć ze ścinanego drzewa przeszkadzające
gałęzie do wysokości umożliwiającej wygodne poruszanie się. W tym celu należy stanąć
nieco z prawego boku drzewa, unieść pilarkę na wysokość ramion, umieścić prowadnicę
z prawej strony pnia lub za pniem i prowadzić cięcie środkową częścią prowadnicy z góry na
dół. W następnej kolejności należy usunąć przeszkadzający podrost i podszyt w promieniu
jednego metra wokół drzewa oraz inne wystające z ziemi przeszkody. W warunkach
zimowych w przypadku grubej pokrywy śnieżnej należy odgarnąć śnieg w celu
uwidocznienia miejsc prowadzenia rzazów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Bezpieczne operowanie pilarką i zachowanie się w trakcie pracy

Podstawową zasadą przy pracy pilarką spalinową łańcuchową jest jej trzymanie oburącz

za uchwyt sterujący i podtrzymujący. Bezwzględnie zabrania się trzymania pilarki jedną ręką
przy pracującym silniku. Przy pracy pilarką może wystąpić zjawisko „odbicia”, które
powstaje w momencie dotknięcia górną wierzchołkową częścią prowadnicy do drewna
w trakcie posuwu piły łańcuchowej. Prowadnica odrzucana jest wówczas do tyłu i w górę.

Ryzyko odbicia występuje już przy podkrzesywaniu drzewa i oczyszczaniu terenu

z krzewów i mniejszych drzewek. Bezpiecznie jest wówczas pracować dolną stroną
prowadnicy.

Jedną z głównych bezpiecznych technik pracy zarówno przy ścince drzew jak też przy

przerzynce jest stosowanie rzazu sztyletowego. Jego wykonanie polega na wprowadzeniu
prowadnicy do wewnątrz drzewa w poprzek jego włókien, przy czym nacięcie drewna
w początkowej fazie należy wykonać dolną częścią końcówki prowadnicy w celu uniknięcia
„odbicia”, a następnie przy pracy silnika na wysokich obrotach wprowadzić prowadnicę
wzdłuż jej osi na żądaną głębokość.

Przy okrzesywaniu drzew końcówka prowadnicy może uderzyć w znajdujące się

w pobliżu gałęzie lub pobocznicę pnia powodując „odbicie”. Należy również unikać
odcinania gałęzi po stronie, po której stoi operator, w kierunku na nogę, lecz prowadzić
prowadnicę od siebie. W celu uniknięcia zakleszczenia prowadnicy w rzazie należy skracać
długie gałęzie, stosując cięcie lekkim ukosem z góry do dołu od siebie. W przypadku
opierania się ściętego drzewa na ziemi na gałęziach należy zabezpieczyć drzewo przed
przekręceniem lub rozpoczynać okrzesywanie od tej strony (od odziomka lub wierzchołka),
aby stojąc zawsze po lewej stronie pnia nie być zagrożonym jego zsunięciem.
W szczególności zabrania się okrzesywania gałęzi niewidocznych i niedostępnych, stawania
na drzewie lub opierania się o nie w trakcie okrzesywania, stawania okrakiem nad drzewem.

Przy ścince drzew należy pamiętać, aby po wykonaniu rzazu podcinającego nie

przechodzić i nie przechylać się po stronie kierunku obalania drzewa. Po zakończeniu ścinki
drzewa w momencie rozpoczęcia jego obalania odchodzi się z miejsca, w którym zakończono
rzaz ścinający, przygotowaną uprzednio ścieżką oddalania (nigdy na przedłużeniu kierunku
obalania, lecz zawsze do tyłu na ukos). Zakończenie rzazu ścinającego w warunkach
zimowych (mróz), szczególnie w przypadku liściastych gatunków drzew, w tym odcinanie
listwy przytrzymującej należy prowadzić pilarką na wyprostowanych rękach w celu
uniknięcia ewentualnego uderzenia od rozłupanej części drzewa.

Dobór środków ochrony indywidualnej

Przy doborze środków ochrony indywidualnej należy kierować się następującymi

zaleceniami:

–

właściwy dobór typu ochrony do rozmiarów pracownika oraz rodzaju zagrożenia,

–

przeszkolenie pracownika w zakresie prawidłowego stosowania ochrony, utrzymywania
jej w stanie sprawności technicznej oraz sposobu jej czyszczenia i konserwacji,

–

dostosowanie wykonywanych czynności do możliwości pracownika wyposażonego
w ochronę indywidualną.

Ś

rodki ochrony indywidualnej podlegają obowiązkowi certyfikacji na znak

bezpieczeństwa w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy (CIOP).

Ś

rodki ochrony indywidualnej drwala/operatora pilarek do pozyskiwania drewna:

–

odzież ochronna (kurtka, spodnie, rękawice, w tym zaleca się spodnie z wkładką
antyprzecięciową),

–

ś

rodki ochrony głowy (kask ochronny z atestem),

–

ś

rodki ochrony twarzy i oczu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

–

ś

rodki ochrony słuchu,

–

obuwie robocze (najlepiej z okutymi noskami).
W szczególności istotną rolę pełni osłona wzroku. Ten narząd jest szczególnie narażony

na zanieczyszczenie piachem, pyłem drzewnym, trocinami i innymi wydmuchiwanymi
z podłoża w trakcie wykonywania rzazów poziomych, bądź powstających w trakcie
okrzesywania czy przerzynki.

Transport pilarki

Pilarkę łańcuchową można transportować z zamontowanym urządzeniem tnącym,

wówczas jednak wymagana jest specjalna osłona prowadnicy zabezpieczająca przed
ewentualnym uszkodzeniem lub zranieniem. W przeciwnym wypadku do transportu należy
zdemontować urządzenie tnące. Przy transporcie pilarki z zamontowanym urządzeniem
tnącym zawsze należy uaktywnić hamulec bezpieczeństwa. Przy przenoszeniu pilarkę należy
trzymać za uchwyt kabłąkowy, prowadnica skierowaną do tyłu w stosunku do kierunku
poruszania się. W przypadku przewożenia środkami transportu publicznego należy opróżnić
zbiorniki paliwa i oleju, a pilarkę unieruchomić.

Zagrożenia podczas wykonywania prac pilarką spalinową

Warunki pracy drwala/operatora pilarki spalinowej obejmują wiele czynników. Z punktu

widzenia ergonomii do najważniejszych zalicza się:

–

Techniczne warunki pracy: przedmiot pracy, technologia i środki pracy, miejsce pracy,
fizyczno-chemiczne otoczenie pracy (temperatura, wilgotność, oświetlenie, spaliny,
wibracje, hałas, zapylenie), środki ochrony indywidualnej.

–

Organizacyjne i gospodarcze warunki pracy: czynności pracy, dyspozycja, organizacja
pracy, doszkalanie i zdobywanie doświadczenia, czas pracy, prestiż zawodu i zakładu.

–

Materialno-finansowe warunki pracy: wysokość wynagrodzenia, premie, dodatki
motywacyjne.

Przy pracach leśnych, charakteryzujących się stosunkowo dużym udziałem wysiłku

dynamicznego, większość prac to prace fizyczne z pewnym udziałem pracy umysłowej.
Wysoki wydatek energetyczny robotników przy tych pracach powoduje, że w celu
umożliwienia regeneracji sił drwala/operatora podczas pracy w lesie konieczne jest spożycie
wysokokalorycznego (1000 kcal) posiłku regeneracyjnego. Fakt ten ma wymiar formalny
w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 28.05.1996 r. (Dz. U. Nr 60, 1996) w sprawie
profilaktycznych posiłków i napojów. Rozporządzenie to obliguje pracodawcę do
nieodpłatnego zapewnienia jednego gorącego posiłku profilaktycznego w trakcie trwania
pracy.

Do podstawowych zagrożeń występujących na stanowisku pracy drwala/operatora pilarek

spalinowych zalicza się: hałas, drgania mechaniczne, spaliny i opary paliw. Hałas jest jednym
z najlepiej rozpoznanych stresorów, oddziałujących na drwala/operatora pilarek. Przyjmuje
się, że hałas na stanowisku pracy nie powinien przekraczać w ciągu ośmiu godzin pracy 85
dB(A), a maksymalny poziom dźwięku nie powinien być większy niż 115 dB(A)
(wg PN-N-01307/1994). Należy zaznaczyć, że wzrost poziomu dźwięku o 3 dB(A) oznacza
przyrost ciśnienia akustycznego o 100 %.

Pilarki spalinowe nie emitują stałego poziomu hałasu. Poziom emitowanego hałasu zależy

od wyeksploatowania pilarki, a w przypadku pilarek łańcuchowych w znaczny sposób
również od nieodpowiedniej obsługi urządzenia tnącego (nieprawidłowe napięcie piły,
nieodpowiednia konserwacja prowadnicy). W przypadku zagrożenia hałasem na stanowisku
pracy skutecznym sposobem likwidacji tego zagrożenia jest przestrzeganie przez robotnika

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

dopuszczalnego czasu ekspozycji, a przede wszystkim stosowanie efektywnych ochronników
słuchu, które obniżają hałas do wartości poniżej 85 dB(A).

Drgania mechaniczne polegają na przenikaniu energii ze źródła drgań do organizmu

człowieka przez część ciała będącą w bezpośrednim kontakcie ze źródłem. Przewodzenie
drgań przez różne tkanki zachodzi z różna efektywnością. Zależy również od częstotliwości
drgań, pozycji ciała w trakcie pracy, siły nacisku oraz sposobu pracy narzędziem.
Długotrwałe i powtarzające się działanie drgań mechanicznych na poziomie przekraczającym
dopuszczalne wartości w przypadku pilarek łańcuchowych wywołuje powstanie zespołu
choroby wibracyjnej. Czynnikami sprzyjającymi są: wrażliwość osobnicza narażonego,
wielkość powierzchni ciała stykającej się z elementami drgającymi, ochłodzenie tkanek
(zimno i wilgoć), zmęczenie mięśni, hałas. Choroba ta charakteryzuje się wieloma objawami
wywołanymi w układzie krążenia, w układzie nerwowym, w mięśniach oraz stawach
i kościach.

Wyeliminowanie bądź zmniejszenie wpływu drgań mechanicznych można uzyskać

poprzez eliminację określonych czynników. Do najważniejszych obowiązków z zakresu
czynnej i biernej ochrony operatora pilarek przed drganiami mechanicznymi należą:

–

stosowanie nowoczesnych pilarek, nie wyeksploatowanych,

–

utrzymywanie właściwego stanu technicznego pilarki,

–

prawidłowa technika pracy,

–

odpowiednia organizacja pracy (przestrzeganie dopuszczalnego czasu ekspozycji na
drgania),

–

utrzymywanie odpowiedniej ciepłoty rąk,

–

spożywanie ciepłych posiłków regeneracyjnych,

–

przeprowadzanie profilaktycznych badań okresowych.

W szczególności w przypadku pilarek łańcuchowych należy zwrócić szczególną uwagę

na właściwą wysokość ogranicznika zęba tnącego. W miarę wzrostu grubości skrawanego
wióra drewna rośnie poziom drgań mechanicznych, powodując zmniejszenie się wartości
czasu ekspozycji na drgania mechaniczne.

Silnik spalinowy emituje podczas pracy znaczne ilości gazów spalinowych powstałych

w wyniku spalania. W szczególności dotyczy to dwusuwowych silników pilarek spalinowych,
gdzie w wyniku niecałkowitego spalenia mieszanki paliwowej w otoczeniu operatora znajduje
się ok. jedna trzecia zużytego przez pilarkę paliwa. Poza nie spalonym paliwem gazy
spalinowe zawierają także inne szkodliwe substancje, takie jak tlenek węgla, dwutlenek
węgla, tlenki azotu, dwutlenek siarki, substancje rakotwórcze (np. benzol).

Aktualny stan badań wskazuje, że praktyczne zagrożenia drwali/operatorów pilarek

gazami spalinowymi mogą wystąpić, gdy:

–

istnieją niekorzystne warunku pogodowe (brak wiatru, ciepło i duża wilgotność
powietrza),

–

jest niekorzystne ukształtowanie terenu (rowy, kotliny) oraz występuje gęsty podrost
i podszyt ograniczające przepływ powietrza,

–

praca wykonywana jest sprzętem w złym stanie technicznym,

–

stosowany jest zły skład mieszanki paliwowej,

–

jest duża koncentracja sprzętu.
Zmniejszenie zagrożenia ze strony gazów spalinowych można osiągnąć poprzez:

–

używanie katalizatorów spalin,

–

stosowanie specjalnych paliw,

–

właściwe ustawienie gaźnika (w przypadku pilarek ZI),

–

systematyczną konserwację zespołu tnącego,

–

właściwy transport i odpowiednie obchodzenie się z paliwem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

W jaki sposób należy magazynować mieszankę paliwową?

2.

Jakich zasad bhp należy przestrzegać przy uruchamianiu pilarki?

3.

Jaka jest kolejność czynności z punktu widzenia bhp przy przygotowaniu stanowiska
roboczego do ścinki drzewa?

4.

Co to jest zjawisko „odbicia”?

5.

Jakie są zasady bezpiecznego okrzesywania drzew?

6.

Jakie środki ochrony indywidualnej powinien używać drwal-operator pilarki?

7.

Jakie są zasady transportu pilarki?

8.

Jakie występują główne zagrożenia na stanowisku operatora pilarki?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dobierz środki ochrony indywidualnej niezbędne podczas pracy pilarką łańcuchową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat środków ochrony
indywidualnej operatora pilarki,

2)

dobrać odpowiednie środki ochrony indywidualnej,

3)

zaprezentować wybrane środki ochrony,

4)

przedstawić powyższe w formie pisemnej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wybrane środki ochrony indywidualnej,

−

papier formatu A4,

−

długopis,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Scharakteryzuj zjawisko „odbicia” pilarki.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych opis zjawiska „odbicia” pilarki,

2)

określić na czym polega zjawisko „odbicia” i w jakich przypadkach występuje,

3)

przedstawić powyższe w formie pisemnej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

długopis,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić, w jaki sposób należy magazynować mieszankę paliwową?

2)

określić zasady bhp przy uruchamianiu pilarki?

3)

określić czynności w przygotowaniu stanowiska ścinki pod
względem bhp?

4)

scharakteryzować zjawisko „odbicia” pilarki?

5)

określić zasady bezpiecznego okrzesywania drzew?

6)

określić środki ochrony indywidualnej używane przez operatora
pilarki?

7)

określić zasady transportu pilarki?

8)

rozróżnić zagrożenia na stanowisku operatora pilarki?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.2. Budowa pilarki spalinowej według układów, zasady wyboru

pilarki

4.2.1. Materiał nauczania

Rys. 1. Podstawowe zespoły pilarki spalinowej [2, s. 5]

Układy pilarki spalinowej

1.

Układ tłokowo-korbowy

−

cylinder ożebrowany,

−

tłok,

−

pierścień (pierścienie) uszczelniający,

−

korbowód z łożyskiem igiełkowym,

−

sworzeń łączący tłok z korbowodem,

−

wał korbowy z łożyskami kulkowymi,

−

sprzęgło odśrodkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

2.

Układ zasilania

−

gaźnik membranowy,

−

system kanałów w cylindrze,

−

filtr powietrza,

−

filtr paliwa przewód paliwowy,

−

zbiornik paliwa

3.

Układ chłodzenia

−

użebrowanie zewnętrznych ścian cylindra,

−

wentylator,

−

owiewki/osłony.

4.

Układ rozruchu

−

obudowa,

−

linka z uchwytem,

−

sprzęgło kłowe,

−

sprężyna powrotna.

5.

Układ hamulcowy

−

obudowa,

−

taśma hamulcowa,

−

sprężyna,

−

zatrzask blokujący.

6.

Układ zapłonowy

−

magnes na kole zamachowym

−

cewka zapłonowa

−

cewka ładująca

−

diody

−

tyrystor

−

kondensator

−

ś

wieca zapłonowa

−

wyłącznik zapłonu

−

przewody

7.

Układ smarowania

−

pompa olejowa,

−

filtr oleju,

−

przewody olejowe,

−

zbiornik oleju.

8.

Układ tnący

−

piła łańcuchowa,

−

prowadnica,

−

zębatka napędowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Rys. 2. Budowa silnika pilarki spalinowej [5, s. 2]

Zasady wyboru pilarki spalinowej

Nowoczesne pilarki przystosowane są do różnych warunków pracy i potrzeb

użytkowników. W celu wyboru odpowiedniego typu pilarki należy określić cele i zadania,
jakie ma spełniać:

–

charakter pracy (praca zawodowa czy doraźna),

–

rodzaje wykonywanych prac,

–

wymiary ścinanych lub przerzynanych drzew lub elementów drewnianych,

–

częstotliwość użytkowania pilarki,

–

rozwiązania ergonomiczne (drgania, wyważenie),

–

rozwiązania konstrukcyjne pozwalające na łatwy dostęp do poszczególnych elementów.

Pilarki można podzielić na następujące kategorie:

–

profesjonalne, o wysokich osiągach, dla zawodowych drwali,

–

półprofesjonalne, o niższych osiągach,

–

amatorskie, dla nieprofesjonalnych użytkowników.

O wyborze typu pilarki, w zależności od jej przeznaczenia, decydują w dużej mierze moc

silnika i długość stosowanej prowadnicy. Do pracy przy dużych średnicach drzew,
szczególnie gatunków twardych, należy używać pilarek z silnikami o większej mocy, do prac
lżejszych stosuje się lżejsze pilarki o mniejszej wadze, krótszej prowadnicy, którymi łatwiej
się operuje. Istotne znaczenie ma również wielkość drgań przenoszonych z pilarki na
operatora.

urządzenie

rozruchowe

wentylator

osłona cylindra

cylinder z głowicą

tłok z pierścieniami

korbowód

szczęki sprzęgła

wał korbowy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Rys. 3. Budowa piły łańcuchowej [10, s. 6]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie są podstawowe układy budowy pilarki spalinowej łańcuchowej?

2.

Jakie elementy wchodzą w skład poszczególnych układów pilarki?

3.

Jakimi cechami budowy powinna charakteryzować się pilarka łańcuchowa?

4.

Jaka jest różnica między układem zapłonowym iskrownikowym i tyrystorowym?

5.

W jaki sposób przekazywany jest napęd pompki olejowej?

6.

Jaka jest zasada działania sprzęgła odśrodkowego?

7.

Z jakich elementów zbudowana jest piła łańcuchowa?

8.

Co określają terminy: podziałka i grubość piły łańcuchowej?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj wskazane przez nauczyciela układy pilarki spalinowej łańcuchowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat budowy układów pilarki,

2)

dokonać analizy budowy układów na podstawie opisów,

3)

rozpoznać rodzaje układów,

4)

zapisać krótką charakterystykę poszczególnych układów pilarki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

Poradnik dla ucznia,

−

długopis,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wyjaśnij w formie graficznej i opisowej terminy: podziałka i grubość piły łańcuchowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać odpowiednie określenia w materiałach dydaktycznych,

2)

wykonać rysunek wycinka piły łańcuchowej,

3)

wykonać rysunek odpowiedniego rzutu przekroju prowadnicy,

4)

oznaczyć odpowiednio rysunki,

5)

wyjaśnić terminy w formie opisowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

długopis,

−

flamastry,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić podstawowe układy budowy pilarki spalinowej łańcuchowej?

2)

scharakteryzować elementy wchodzące w skład poszczególnych
układów pilarki?

3)

scharakteryzować ogólne cechy budowy pilarki spalinowej?

4)

określić różnice między układem zapłonowym iskrownikowym
i tyrystorowym?

5)

scharakteryzować sposób przekazania napędu pompki olejowej?

6)

scharakteryzować zasadę działania sprzęgła odśrodkowego pilarki?

7)

określić elementy budowy piły łańcuchowej?

8)

rozróżnić pojęcia: podziałka i grubość piły łańcuchowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.3. Zasady obsługi pilarki spalinowej, przeglądy i serwis

4.3.1. Materiał nauczania

Przegląd i serwis pilarki spalinowej

Pilarkę należy regularnie poddawać okresowym przeglądom jak również wykonywać
czynności obsługi codziennej, co pozwoli na zachowanie właściwej wydajności pracy
i prawidłowe działanie.

Rys. 4. Obsługa i przeglądy pilarki spalinowej łańcuchowej [2, s. 19]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Rys. 5. Zasady ostrzenia piły łańcuchowej [10, s. 12]

Obsługa urządzenia tnącego

W celu zapewnienia prawidłowego smarowania sworzni piły łańcuchowej należy

stosować tzw. „kąpiele olejowe”. Polegają one na tym, że piłę (łańcuch tnący) zanurza się na
pewien okres czasu w oleju służącym do jej smarowania. Nowy łańcuch należy przed
użyciem do pracy zanurzyć na 24 godziny. W przeciętnych warunkach pracy raz w tygodniu,
natomiast przy trudnych warunkach pracy (twarde gatunki drewna, drewno zmarznięte)
codziennie na noc. Nową piłę łańcuchową należy dotrzeć. W tym celu przed użyciem jej do
ś

cinki drzew czy przerzynki grubych kłód (dłużyc), należy po zamontowaniu na prowadnicy

i uruchomieniu pilarki wprowadzić pilarkę na wysokie obroty. Po kilku minutach, w trakcie
których piła rozgrzeje się, należy sprawdzić napięcie piły i w razie potrzeby skorygować
naciąg. Następnie można przeprowadzać cięcie drewna o niewielkich średnicach

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

(przekrojach). Po kilkunastu minutach pracy należy ponownie sprawdzić napięcie piły
i w razie potrzeby skorygować jej naciąg. Po tych czynnościach można użytkować piłę
w każdych warunkach.

Następnym z elementów układu tnącego jest prowadnica. Wskutek naturalnego zużycia

wynikającego z tarcia piły łańcuchowej o krawędzie prowadnicy powstaje tzw. Drut, który
należy okresowo (sprawdzać raz w tygodniu) spiłowywać przy użyciu pilnika płaskiego.
Prowadnica nie może być zwichrowana ani zgięta w łuk, ponieważ łańcuch tnący będzie miał
niewłaściwy tor ruchu, rzaz tnący będzie nieprawidłowy, a w szczególnych przypadkach
może nastąpić spadnięcie łańcucha z prowadnicy. W ramach czynności obsługowych
prowadnicy należy również oczyścić jej rowek, udrożnić kanaliki olejowe oraz otwór do
smarowania łożyska w końcówce prowadnicy (o ile występuje), nasmarować to łożysko przy
użyciu smarowniczki i pamiętać o obróceniu prowadnicy o 180

o

przed ponownym

zamontowaniem na pilarce.

Regulacja gaźnika

Regulacja gaźnika polega na dobraniu odpowiedniej proporcji paliwa do powietrza

w mieszance paliwowej. Proporcja ta musi być dostosowana do warunków w jakich pracuje
silnik, np. pogody, ciśnienia, rodzaju paliwa i oleju silnikowego.

Gaźnik posiada trzy wkręty regulacyjne:
L – śruba regulacyjna wolnych obrotów
H – śruba regulacyjna wysokich obrotów
T – śruba regulacyjna obrotów biegu jałowego

Przed przystąpieniem do regulacji gaźnika konieczne jest oczyszczenie filtra

powietrza i założenie osłony cylindra. Śruby regulacyjne należy dokręcić ostrożnie do
wyczuwalnego oporu, a następnie odkręcić je o ilość obrotów podana w danych
regulacyjnych dla danego modelu pilarki. Uruchomić pilarkę i rozgrzać silnik przez około 10
minut. Obracając śrubą wolnych obrotów L w prawo i w lewo znaleźć najwyższe obroty, po
czym odkręcić śrubę L o ¼ obrotu w lewo. W celu regulacji wysokich obrotów wprowadzaj
silnik na pełne obroty na okres 10 sekund przy nastawach śruby H: podstawowym, po
odkręceniu o ¼ obrotu, po odkręceniu o ½ obrotu. Należy określić takie ustawienie, aby silnik
od czasu do czasu „czteroktaktował”. Niedopuszczalne jest pozostawienie zbyt wysokich
obrotów (silnik charakterystycznie „wyje”), ani zbyt niskich (silnik bardzo wyraźnie
„czterotaktuje” i warczy). Śrubę regulacyjną T obracaj w prawo do momentu, aż piła
łańcuchowa zacznie poruszać się po prowadnicy. Następnie odkręć śrubę regulacyjną T nieco
w lewo, aż piła zatrzyma się.

Wymiana linki rozrusznika

Po odkręceniu śrub mocujących rozrusznik i jego zdemontowaniu wyciągnij linkę do

wewnątrz obudowy rozrusznika i wprowadź ją w wycięcie koła linowego w celu zwolnienia
napięcia sprężyny rozrusznika poprzez powolne obracanie kółka w lewo. Odkręć śrubę
mocującą kółko i odłącz je. Wprowadź koniec nowej linki do kółka linowego i zamocuj ją. Po
nawinięciu ok. 4 zwojów zamontuj kółko w obudowie rozrusznika zwracając uwagę na
prawidłowe umiejscowienie zaczepu sprężyny rozrusznika. Przesuń drugi koniec linki przez
otwór w rozruszniku i zawiąż supeł na końcu. W celu napięcia sprężyny rozrusznika
wprowadź linkę w wycięcie na kole linowym i obracaj kółkiem w prawo. Przy prawidłowo
napiętej sprężynie po całkowitym wyciągnięciu linki kółko rozrusznika powinno dać się
obrócić jeszcze o pół obrotu w prawo.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Regulacja wydatku pompki olejowej

W zależności od długości zamontowanego urządzenia tnącego wydatek pompki olejowej

może i powinien być regulowany. Im dłuższa prowadnica tym większy należy ustawić
wydatek pompki olejowej. Regulacji dokonuje się śrubokrętem obracając śrubę regulacyjną
zgodnie z oznaczeniami na pilarce.
UWAGA: nie wolno regulować pompy olejowej podczas pracy silnika.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie czynności składają się na obsługę codzienną pilarki spalinowej łańcuchowej?

2.

Jakie czynności wykonuje się w ramach przeglądów tygodniowego i miesięcznego
pilarki?

3.

Jakie są kryteria doboru pilników do ostrzenia piły łańcuchowej?

4.

Jakie są zasady ostrzenia piły łańcuchowej?

5.

W jaki sposób reguluje się wysokość ograniczników zębów tnących?

6.

Na czym polega obsługa prowadnicy?

7.

Jakie oznaczenia mają wkręty regulacyjne gaźnika pilarki?

8.

W jaki sposób wykonuje się regulację gaźnika pilarki?

9.

Na czym polega prawidłowe napięcie linki rozrusznika?

10.

Jakie są kryteria regulacji i w jaki sposób reguluje się wydatek pompki olejowej?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj oczyszczenie silnika pilarki i elementów układu tnącego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady oczyszczania pilarki,

2)

zdemontować układ tnący oraz pokrywę filtra powietrza,

3)

oczyścić elementy silnika pilarki,

4)

oczyścić rowek prowadnicy oraz kanaliki doprowadzające olej,

5)

oczyścić zewnętrznie łańcuch tnący i zmyć żywicę,

6)

oczyścić bęben sprzęgła i kółko napędowe,

7)

oczyścić filtr powietrza i w razie potrzeby umyć w ciepłej wodzie z detergentem,

8)

zamontować poszczególne elementy na pilarce.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pilarka spalinowa łańcuchowa,

−

pędzel,

−

szmatka,

−

drut/gwóźdź do oczyszczenia rowka prowadnicy i kanalików olejowych,

−

benzyna/nafta,

−

ciepła woda,

−

detergent,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Ćwiczenie 2

Wykonaj ręczne ostrzenie łańcucha tnącego za pomocą pilnika z prowadnikiem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady ostrzenia łańcucha tnącego,

2)

przygotować kompletną pilarkę z prawidłowo napiętym łańcuchem tnącym,

3)

dobrać pilnik oraz oprawkę pilnika w zależności od podziałki łańcucha i stopnia jego
zużycia,

4)

unieruchomić prowadnicę i naostrzyć łańcuch tnący,

5)

sprawdzić długość poszczególnych zębów tnących i ewentualnie wyrównać pilnikiem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kompletna pilarka spalinowa łańcuchowa,

−

pilniki okrągłe,

−

oprawki pilników,

−

imadło,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj regulację wysokości ograniczników zagłębienia zębów tnących.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady regulacji wysokości ograniczników,

2)

sprawdzić przy pomocy przymiaru wysokość ograniczników,

3)

spiłować ograniczniki przy pomocy pilnika płaskiego,

4)

zaokrąglić ograniczniki zgodnie z pierwotnym kształtem.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kompletna pilarka spalinowa łańcuchowa,

−

przymiar do sprawdzania wysokości ograniczników,

−

pilnik płaski,

−

imadło,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Wymień wskazane przez nauczyciela zużyte elementy pilarki spalinowej łańcuchowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady wymiany poszczególnych elementów
pilarki,

2)

przygotować niezbędne narzędzia do demontażu i montażu elementów,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

3)

dokonać demontażu wskazanych elementów,

4)

zamontować nowe elementy pilarki,

5)

sprawdzić poprawność wykonanych czynności.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kompletna pilarka spalinowa łańcuchowa,

−

narzędzia warsztatowe,

−

elementy pilarki na wymianę,

−

stół warsztatowy,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Wykonaj regulację gaźnika pilarki i sprawdzić wysokość obrotów z wykorzystaniem

miernika elektronicznego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady regulacji gaźnika pilarki,

2)

przygotować pilarkę do pracy, w tym napiąć właściwie łańcuch tnący,

3)

uruchomić silnik pilarki i rozgrzać go,

4)

wykonać regulację ustawienia wkrętów regulacyjnych przy pomocy śrubokręta,

5)

sprawdzić obroty maksymalne i biegu jałowego z wykorzystaniem miernika
elektronicznego.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kompletna pilarka spalinowa łańcuchowa,

−

ś

rubokręt regulacyjny,

−

miernik elektroniczny obrotów silnika,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić, jakie czynności składają się na obsługę codzienną pilarki
spalinowej łańcuchowej?

2)

określić, jakie czynności wykonuje się w ramach przeglądów
tygodniowego i miesięcznego pilarki?

3)

wyjaśnić, jakie są kryteria doboru pilników do ostrzenia piły
łańcuchowej?

4)

scharakteryzować zasady ostrzenia piły łańcuchowej?

5)

podać sposób, w jaki reguluje się wysokość ograniczników zębów
tnących?

6)

scharakteryzować czynności obsługi prowadnicy?

7)

określić oznaczenia wkrętów regulacyjnych gaźnika pilarki?

8)

określić zasady regulacji gaźnika pilarki?

9)

określić zasady prawidłowego napięcia linki rozrusznika?

10)

przeprowadzić regulację pompki olejowej?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.4. Narzędzia i sprzęt pomocniczy do ścinki drzew

4.4.1. Materiał nauczania

Przy pracach z zakresu pozyskiwania drewna zaleca się stosowanie następujących

narzędzi i sprzętu pomocniczego:

−

siekiera,

−

kliny,

−

motyka leśna,

−

tyczka kierunkowa,

−

obracak,

−

dźwignioobracak,

−

haki do drewna,

−

ś

ciągacz linowy,

−

drągi.

Siekiera – służy do ścinki cienkich drzew (do 20 cm średnicy), korowania szyi korzeniowej,
pobijania klinów, okrzesywania i łupania drewna. Obróbka drewna cięciem wykonywanym
przy pomocy siekiery polega na krajaniu (ścinka i okrzesywanie) lub łupaniu (łupanie
szczap). W pierwszym przypadku ostrze noża zagłębia się w drewno i rozdziela włókna
drzewne do granicy swojej krawędzi. W drugim przypadku ostrze noża zagłębia się w drewno
do poziomu zależnego od siły uderzenia oraz wytrzymałości drewna. Ma to wpływ na kształt
siekier do łupania i ścinki czy okrzesywania drzew. Podczas uderzenia siekiery w drewno
przenoszone są na dłonie robotnika drgania o charakterze udarów, ponadto możne następować
zjawisko odbicia narzędzia. Z tych powodów toporzysko musi spełniać duże wymagania
wytrzymałościowe. Ponadto materiał, z którego jest wykonane toporzysko oraz kształt
przekrojów, powinny zapewniać amortyzację drgań i możliwość wygodnego uchwytu dłonią.
Drgania najlepiej amortyzują toporzyska o przekroju kulistym, najgorzej o przekroju
zbliżonym do prostokątnego. Toporzysko proste jest mało sprężyste, oddaje energię
uderzenia, ale jest bardziej wytrzymałe, natomiast toporzysko wygięte jest wygodniejsze
w pracy, lecz mniej trwałe. Znaczenie ma również przy wykonywaniu ścinki, okrzesywania
czy łupania kąt osadzenia siekiery na toporzysku, mierzony pomiędzy osią podłużną siekiery
i toporzyska.

Tabela 1. Rodzaje siekier i ich parametry [5, s. 22]

Siekiera

Cecha

Jednostka

do ścinki

do okrzesywania

do łupania

uniwersalna

Ciężar

kg

1,25–1,80

1,00–1,50

2,50–3,00

0,75–2,00

Długość toporzyska

cm

80

60

100

65–80

Kąt osadzenia ostrza

stopnie

90–95

80–90

90

90

Kąt klina

stopnie

6–12

7–9

12–16

8

Długość ostrza

mm

110–120

113–130

75

100–145

Przy ścince drzew siekierą należy stanąć z prawej strony drzewa, nieco z tyłu, w takiej

odległości od pnia, żeby sięgnąć pobocznicy pnia. Ustawienie nóg z lewą stopą wysuniętą do
przodu. Uchwyt toporzyska pewnym chwytem prawą dłonią i przesuwnym lewą dłonią. Przy
cięciu po lewej stronie pnia ustawienie nóg i trzymanie toporzyska odwrotnie niż opisane
wyżej. Przy okrzesywaniu gałęzi należy stać po przeciwnej stronie pnia, niż odcinane gałęzie.
Przy pomocy siekiery odcina się gałęzie o średnicy do 5 cm w miejscu cięcia. Zarówno przy
ś

cince jaki okrzesywaniu siekierą należy zwracać uwagę na możliwość wystąpienia zjawiska

„odbicia” siekiery, szczególnie przy drewnie zmarzniętym lub twardych gatunków.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Kliny – używa się do obalania drzew, łupania drewna oraz jako zabezpieczenie przed
zakleszczeniem piły łańcuchowej w rzazie. Do obalania drzew dopuszcza się używanie
klinów drewnianych, z tworzywa lub miękkich stopów metali o wymiarach (dług. x szer. x
wys.): 180 x 70 x 20 lub 30 lub 40 mm. Kliny przy obalaniu drzewa należy stosować parami,
rozstawionymi równomiernie i skierowanymi do osi drzewa. Nierównomierne rozstawienie
klinów stosowane jest przy odchyleniu drzewa w bok od kierunku obalania. Z kolei
prowadzenie klinów nie w kierunku osi drzewa, lecz równolegle do kierunku obalania
stosowane jest przy drzewach spróchniałych w części wewnętrznej.

Motyka leśna – służy do odsłonięcia szyi korzeniowej drzewa poprzez odgarnięcie liści
i ścioły w celu umożliwienia niskiego wykonania rzazów podcinającego i ścinającego.

Tyczka kierunkowa – służy do obalania drzew o średnicy w miejscu cięcia od 20 cm do
potrójnej szerokości prowadnicy pilarki (ścinka dwuosobowa). Tyczka składa się z drzewca
o długości 4–5 m zakończonego w grubszym końcu metalowymi grotami. Przy wyborze
drzewca należy pamiętać, aby drewno było lekkie (suche) oraz bez wad technicznych
zmniejszających jego wytrzymałość.

Dźwignia – służy do obalania drzew o średnicy w miejscu cięcia od 20 cm do potrójnej
szerokości prowadnicy pilarki (ścinka jednoosobowa), poprzez podnoszenie drzewa po
wykonaniu rzazu ścinającego. Dźwignia składa się z ramienia z uformowaną płaską stopką
wkładaną w szczelinę rzazu ścinającego. Wykonywane są ze stali kutej lub z lekkich stopów.
Większość dźwigni wyposażona jest dodatkowo w hak do obracania drewna – są to
dźwignioobracaki. Pracując z wykorzystaniem dźwigni należy pamiętać, aby drzewo dźwigać
stopniowo prostując kolana i utrzymując prosty kręgosłup.

Obracak – służy do obracania ściętych drzew w celu umożliwienia okrzesania sęków lub
zrzucenia drzew zawieszonych. Wyróżnia się obracaki: łańcuchowe – składające się
z pierścienia stalowego połączonego za pomocą łańcucha z hakiem zakończonym ostrogą
kotwiczną, strzemiączkowe – w formie pierścienia stalowego połączonego bezpośrednio
z wydłużonym hakiem zakończonym ostrogą kotwiczącą w drewnie, drążkowe – składające
się z ramienia drewnianego, na którym osadzone jest okucie w postaci haka. Pracując
obracakami należy zwrócić uwagę na właściwą pozycję. Obracanie dłużycy czy drewna
należy wykonywać zawsze pchając ramię obracaka, co zabezpiecza robotnika przed
stoczeniem się pnia na nogi. Drzewce należy trzymać obok tułowia, nigdy nad ramieniem.

Haki i kleszcze samozaciskowe do drewna – służą do podnoszenia i przemieszczania
drewna. Należy zwracać uwagę na zachowanie prawidłowej postawy przy dźwiganiu drewna
– prosty kręgosłup i ugięte kolana.

Ściągacz linowy – używany jest przy obalaniu drzew odchylonych od założonego kierunku
obalania oraz przy ściąganiu drzew zawieszonych. Zestaw składa się z przeciągarki z dwiema
parami szczęk zaciskających się na linie ciągnącej, liny ciągnącej, krążka kierunkowego
i dwóch linek zaczepowych. W celu zmiany kierunku działania liny stosuje się krążki
kierunkowe.

Drągi – używa się przy ściąganiu drzew zawieszonych. Powinny być proste o długości
2–3 m, z drewna bez wad technicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie narzędzia i sprzęt pomocniczy stosuje się przy pozyskiwaniu drewna?

2.

Jakimi cechami charakteryzują się siekiery?

3.

Jakie parametry wymiarowe mają kliny stosowane przy ścince drzew?

4.

Przy ścince jakich drzew stosuje się tyczkę kierunkową?

5.

Jakie dodatkowe elementy stosuje się przy pracy ściągaczem linowym?

6.

W jakim celu stosuje się obracaki?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj narzędzia i sprzęt pomocniczy stosowany przy pozyskiwaniu drewna.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat narzędzi i sprzętu
pomocniczego,

2)

scharakteryzować przeznaczenie i parametry narzędzi i sprzętu pomocniczego,

3)

przedstawić powyższe w formie opisowej.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

papier formatu A4,

−

długopis,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj tyczkę kierunkową.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat elementów budowy tyczki
kierunkowej,

2)

wyszukać element drewniany na drzewiec tyczki,

3)

dociąć drzewiec odpowiedniej długości i grubości,

4)

obsadzić w grubszym końcu metalowy grot zębaty,

5)

sprawdzić poprawność wykonania tyczki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ż

erdzie drewniane,

−

metalowy grot zębaty,

−

piła zębata lub pilarka łańcuchowa,

−

siekiera,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić narzędzia i sprzęt pomocniczy stosowany przy pozyskiwaniu
drewna?

2)

scharakteryzować poszczególne rodzaje siekier?

3)

określić parametry wymiarowe klinów wykorzystywanych przy ścince
drzew?

4)

określić zastosowanie tyczki kierunkowej?

5)

zastosować ściągacz linowy i elementy kierunkowe?

6)

uzasadnić zastosowanie obracaków?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

4.5. Techniki ścinki i obalania drzew

4.5.1. Materiał nauczania

Stanowisko robocze przy ścince i obalaniu drzewa powinno być tak przygotowane, żeby

można było bezpiecznie i wygodnie poruszać się przy wykonywaniu zaplanowanych
czynności. W ramach tego przygotowania należy usunąć przeszkadzające elementy,
wyznaczyć kierunek obalania i ustalić ład przestrzenny na powierzchni roboczej, określić
rodzaje występujących nabiegów korzeniowych i usunąć przeszkadzające, okorować szyję
korzeniową w miejscu cięcia oraz wykonać ścieżki (ścieżkę) umożliwiającą bezpieczne
oddalenie się operatora od drzewa po wykonanej ścince.

Usunięcie przeszkadzających elementów

W pierwszej kolejności należy odciąć ze ścinanego drzewa przeszkadzające gałęzie do

wysokości umożliwiającej wygodne poruszanie się. Praca pilarką dozwolona jest do
wysokości ramion, gałęzie umieszczone wyżej odcina się siekierą. Przy pracy pilarką
prowadnicę należy umieścić za pniem drzewa lub na wprost – po prawej stronie pnia, a cięcie
prowadzić z góry na dół środkową częścią prowadnicy. Nadłamane gałęzie zwisające ze
ś

cinanego drzewa można usunąć tyczką kierunkową lub tyczko-bosakiem.

Wyznaczenie kierunku obalania i ład przestrzenny

Na wybór kierunku obalania wpływ mają możliwości techniczne wykonania ścinki

i obalania, utrzymanie ładu przestrzennego na zrębie oraz ograniczenie szkód w pozostającym
drzewostanie. Obalenie drzewa w określonym kierunku jest uzależnione od cech budowy
morfologicznej i anatomicznej drzewa oraz działania określonymi narzędziami
pomocniczymi, przy czym zasadnicze znaczenie dla określenia prawidłowej techniki ścinki
ma ocena kierunku i siły ciążenia drzewa (pochylenie, rozbudowana w jednym kierunku
korona, okiść itp.).

Porządek przestrzenny na zrębie obejmuje zagadnienia podziału zrębu, kierunku cięć

i głównego kierunku obalania. Główny kierunek obalania jest wyznaczany dla
poszczególnych zrębów i jest to wielkość orientacyjna, jako pierwszy czynnik przy określaniu
indywidualnego kierunku obalania. Przy jego wyznaczaniu bierze się pod uwagę konfigurację
terenu, nachylenie większości drzew, rodzaj i kierunek zrywki i wywozu oraz wymagania
hodowli lasu. Przy wyznaczaniu kierunku cięć ogólną zasada jest, że kierunek postępowania
z cięciami jest przeciwny do głównego kierunku obalania. Ogólną regułą rozmieszczenia
kilku zespołów roboczych na jednym zrębie jest zasada, że odległość pomiędzy grupami nie
może być mniejsza niż dwie wysokości drzewostanu.

Nabiegi korzeniowe

Wyróżniamy następujące nabiegi korzeniowe:

–

pomocnicze – warunkujące utrzymanie założonego kierunku obalania oraz ułatwiające
obalanie drzewa,

–

przeszkadzające – utrudniające wykonanie prawidłowego rzazu podcinającego,
zwiększające grubość drzew oraz powodujące wzdłużne pękanie pnia,

–

obojętne – nie mające znaczenia przy ścince i obalaniu.

Okorowanie szyi korzeniowej

Czynność tą wykonujemy w celu oczyszczenia miejsca wykonywania rzazów z ziemi

i piasku wpływających na stępienie piły łańcuchowej. Korowanie wykonuje się siekierą „na
biało” nao wysokości założonego poziomu rzazu ścinającego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Wykonanie ścieżek oddalania

Uwzględniając przyjętą technikę pracy planuje się po której stronie pnia będzie kończony

rzaz ścinający. Na tym kierunku usuwa się przy samej ziemi przeszkadzające drzewka,
uwzględniając w miarę możliwości ochronę nalotów i podrostów. Kierunki wykonywania
ś

cieżek wykonuje się:

–

w terenie równinnym – pod kątem 135° do kierunku obalania drzewa,

–

w terenie górzystym – pod kątem 90° (po warstwicy) do kierunku obalania przy obalaniu
drzew w górę lub w dół stoku, lub pod kątem 90° (ewentualnie 135°) w dół stoku przy
obalaniu drzew po warstwicy.

W ramach przygotowania pilarki do pracy należy prawidłowo zamontować elementy

układu tnącego na pilarce, sporządzić mieszankę paliwową i zatankować zbiorniki oleju
i paliwa, sprawdzić elementy bezpieczeństwa w pilarce i uruchomić ją.

Montaż układu tnącego

–

odkręć nakrętki i odłącz osłonę sprzęgła wraz z hamulcem bezpieczeństwa,

–

nałóż prowadnicę na śruby i przesuń ją w tylne skrajne położenie,

–

załóż piłę łańcuchową na zębatkę napędową i prowadnicę,

–

wprowadź kołek napinacza łańcucha do otworu w prowadnicy,

–

zamontuj osłonę sprzęgła,

–

napnij piłę łańcuchową obracając kluczem śrubę napinacza, w ostatniej fazie napinania
piły łańcuchowej unieś do góry końcówkę prowadnicy, a następnie dokręć nakrętki
pokrywy sprzęgła; prawidłowo napięta piła łańcuchowa powinna przylegać do dolnej
części prowadnicy, po uchwyceniu jej w połowie długości prowadnicy dolne części ogniw
prowadzących nie powinny wysunąć się z rowka prowadnicy oraz powinien on dać się
łatwo przesunąć przy pomocy ręki po prowadnicy.

Sprawdzenie elementów bezpieczeństwa pracy pilarki

Przed przystąpieniem do pracy pilarką spalinową należy bezwzględnie sprawdzić:

−

poprawność napięcia piły łańcuchowej,

−

działanie hamulca bezpieczeństwa,

−

stan wychwytnika piły łańcuchowej,

−

smarowanie piły łańcuchowej,

−

wysokość wolnych obrotów (czy piła łańcuchowa przy wolnych obrotach pilarki nie
porusza się po prowadnicy).

Uruchamianie pilarki spalinowej

Przesuń włącznik zapłonu z pozycję zapłon, wyciągnij dźwignię ssania (gdy silnik jest

zimny) i trzymając unieruchomioną pilarkę (na ziemi lub między udami) pociągnij
kilkakrotnie za uchwyt rozrusznika do momentu zaskoczenia silnika, po czym wciśnij cięgło
ssania i w razie zgaśnięcia silnika pociągnij ponownie za uchwyt rozrusznika aż do momentu
uruchomienia silnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Rys. 6. Sporządzanie mieszanki paliwowej i tankowanie pilarki [2, s. 9]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Podstawowe zasady pracy pilarką

Uchwyt – należy trzymać pilarkę pewnie za oba uchwyty. Palce i kciuki powinny

obejmować uchwyty. Bardzo ważne jest, aby kciuk lewej dłoni znajdował się pod przednim
uchwytem, co pozwoli złagodzić siłę ewentualnego „odbicia”.

Bliski kontakt – należy trzymać pilarkę blisko ciała, co ułatwi zachowanie równowagi

i sprawi, że wyda się ona lżejsza. Przy przenoszeniu pilarki, okrzesywaniu i przerzynce
w miarę możliwości opierać korpus pilarki o udo od strony urządzenia rozruchowego oraz
opierać na górnej pobocznicy strzały.

Równowaga – należy stać na rozstawionych i ugiętych nogach, dla lepszej równowagi

należy nieznacznie wysunąć lewą stopę do przodu.

Przenoszenie pilarki – podczas przenoszenia łańcuch tnący powinien być

unieruchomiony. W tym celu należy uruchomić hamulec łańcucha, a przy przenoszeniu
pilarki na dalsze odległości należy wyłączyć silnik, nakładając osłonę prowadnicy.

Strefa zagrożenia – podczas pracy pilarką należy zadbać o to, aby nikt postronny nie

znalazł się w promieniu 5 m, a przy obalaniu drzew w odległości nie mniejszej niż dwie
wysokości ścinanego drzewa.

Uruchamianie pilarki – hamulec łańcucha powinien być włączony, co zabezpieczy po

uruchomieniu silnika przed posuwem piły po prowadnicy. Istnieją dwa bezpieczne sposoby
uruchamiania pilarki: utrzymując pilarkę na ziemi unieruchomioną poprzez uchwyt lewą ręką
kabłąka, a stopą prawej części pilarki lub w pozycji stojącej utrzymując stopkę
z uchwytem prawym między udami oraz trzymając kabłąk lewą ręką.

Zasady wykonywania rzazów przy ścince drzew

Rys. 7. Rodzaje rzazów przy ścince i parametry pnia [7, s. 24]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Obalanie drzew w wybranym kierunku wymaga dużej precyzji i zachowania określonych

parametrów przy ścince. Podstawowe parametry pozwalające na zachowanie określonego
kierunku obalania i bezpieczne wykonanie ścinki to:

–

kąt podcięcia (przy podcięciu klinowym): 45° –60°,

–

głębokość podcięcia: od 1/4 do 1/3 średnicy drzewa w miejscu cięcia,

–

szerokość niedopiłu (zawiasy): 1/10 średnicy drzewa w miejscu cięcia,

–

wysokość progu bezpieczeństwa: 1/10 średnicy drzewa w miejscu cięcia,

–

max wysokość pnia: 1/4 średnicy drzewa w miejscu cięcia.

Rzaz podcinający można wykonać na kilka sposobów. Przy drzewach cieńszych stosuje

się podcięcie poziome pojedynczym lub podwójnym rzazem, natomiast przy drzewach
grubszych najpopularniejszy jest rzaz podcinający klinowy, przy czym w zależności od
warunków terenowych i kierunku obalania drzewa stosuje się podcięcie ukośnym rzazem
prowadzonym od góry lub od dołu z poziomym rzazem odcinającym, ewentualnie podcięcie
ukośne obustronne o kącie ponad 70°. Zachowanie kąta prostego pomiędzy krańcową linią
rzazu podcinającego, a wyznaczonym kierunkiem obalania.

Rzaz ścinający wykonuje się w płaszczyźnie równoległej do płaszczyzny poziomego

rzazu podcinającego, powyżej tej płaszczyzny. Różnica wynosi 1/10 średnicy drzewna
w miejscu cięcia. Rzaz ścinający prowadzimy do momentu, aby między nim, a rzazem
podcinającym pozostała niedocięta część pnia, zwana zawiasą. Szerokość tego niedopiłu
wynosi 1/10 średnicy drzewa w miejscu cięcia.

Zarówno rzaz podcinający jak również rzaz ścinający należy wykonać na takiej

wysokości, aby wysokość pnia pozostałego po ścince drzewa nie przekraczała 1/4 średnicy
drzewa w miejscu cięcia.

Różne techniki wykonywania rzazu ścinającego

Rys. 8. Rzazy ścinające stosowane przy ścince drzew o średnicy mniejszej

od długości prowadnicy [7, s. 28]

Przy ścince drzew o średnicy mniejszej od długości prowadnicy rzaz ścinający można

wykonywać zarówno górną jak i dolną częścią prowadnicy, prowadząc ją równolegle do
wykonanego podcięcia. Po uzyskaniu dostatecznego miejsca należy przerwać wykonywanie
rzazu i umieścić w szczelinie rzazu klin lub dźwignię zabezpieczającą przed zakleszczeniem
prowadnicy w rzazie i służące do obalenia drzewa. Następnie kontynuuje się rzaz ścinający
do momentu uzyskania zawiasy o właściwych parametrach. Można również wykonać rzaz
ś

cinający zataczając prowadnicą łuk, z wykorzystaniem ostrogi pilarki, która służy jako punkt

podparcia i obrotu między silnikiem a prowadnicą. Techniki te przedstawia rysunek 8.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Rys. 9. Rzaz ścinający sztyletowy [7, s. 29]

Gdy średnica drzewa przekracza długość prowadnicy, stosuje się rzaz ścinający

sztyletowy. Technikę wykonywania tego rzazu przedstawia rysunek 9. Należy pamiętać, aby
rozpoczynać ten rzaz od nacięcia drewna dolną częścią końcówki prowadnicy, co uchroni
przed wystąpieniem zjawiska „odbicia”. Kiedy końcówka prowadnicy zagłębi się w drewnie,
utrzymując pracę silnika na wysokich obrotach, prowadnicę należy obrócić i ustawić
równolegle do rzazu podcinającego. Następnie należy zagłębić prowadnicę w drewno.
Metoda rzazu sztyletowego przydatna jest również przy przerzynaniu drewna, m.in. kiedy
należy uniknąć kontaktu łańcucha tnącego z podłożem.

Rys. 10. Rzaz ścinający stosowany przy ścince drzew o średnicy większej

od długości prowadnicy [7, s. 30]

Przy ścince drzew o średnicy większej od długości prowadnicy, po wykonaniu rzazu

sztyletowego i wyprofilowaniu zawiasy, dalsze cięcie wykonujemy ruchem okrężnym. We
wskazanym na rysunku 10 miejscu wkładamy stopkę dźwigni, ewentualnie symetrycznie
rozmieszczone kliny. Kontynuujemy rzaz ścinający ruchem okrężnym do momentu uzyskania
właściwego kształtu i grubości zawiasy z drugiej strony drzewa, równolegle do rzazu
podcinającego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Rys. 11. Rzaz ścinający sercowy stosowany przy ścince drzew o średnicy przekraczającej

dwie długości prowadnicy [7, s. 31]

Przy ścince drzew o średnicy przekraczającej dwie długości prowadnicy stosuje się tzw.

rzaz sercowy. Polega on na wykonaniu rzazu sztyletowego w środku rzazu podcinającego, na
poziomie przewidzianym dla rzazu ścinającego, co obrazuje rysunek 11. Po wykonaniu rzazu
sercowego prowadzi się rzaz ścinający na zasadach przedstawionych wyżej.

Techniki ścinki drzew trudnych

Rys. 12. Rzaz ścinający z tzw. listwą przytrzymującą stosowany przy ścince drzew obalanych zgodnie

z ich pochyleniem [7, s. 36]

Zastosowanie tradycyjnych metod przy ścince drzew pochylonych zgodnie z kierunkiem

obalania może doprowadzić do rozłupania drewna jeszcze przed zakończeniem rzazu
ś

cinającego oraz zmiany kierunku obalania, co niesie za sobą potencjalne zagrożenie dla

operatora pilarki, otoczenia jak również powoduje uszkodzenie surowca drzewnego. W celu
uniknięcia powyższego stosuje się ścinkę z wykorzystaniem tzw. listwy przytrzymującej, co
przedstawia rysunek 12. Rzaz ścinający wykonuje się cięciem równoległym do rzazu
podcinającego, z wykorzystaniem rzazu sztyletowego, prowadząc cięcie w kierunku tylnej
części drzewa i pozostawiając niedociętą część, którą odcina się później osobnym rzazem
ukośnym lub poziomym.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Rys. 13. Rodzaje rzazów podcinających i ścinającego stosowanych przy ścince mocno pochylonych

drzew obalanych zgodnie z ich pochyleniem [7, s. 37]

Przy ścince drzew bardzo mocno pochylonych na kierunek obalania nie stosuje się listwy

przytrzymującej, natomiast wykonuje się podwójne podcięcie według schematu
przedstawionego na rysunku 13. Rzaz ścinający rozpoczyna się od tylnej części drzewa
prowadząc prowadnicę prostopadle do kierunku obalania drzewa.

Rys. 14. Rzaz ścinający stosowany przy ścince drzew odchylonych

na bok od kierunku obalania [7, s. 38]

Przy ścince drzew odchylonych w bok od założonego kierunku obalania podczas

wykonywania rzazu ścinającego należy pozostawić grubszą zawiasę od strony przeciwnej do
kierunku pochylenia drzewa. W tym przypadku rzaz ścinający należy rozpocząć od strony
włókien ściskanych drzewa, tj. od strony pochylenia drzewa (rysunek 14) należy wykorzystać
zalety położenia nabiegu pomocniczego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

Rys. 15. Rzazy skracające stosowane przy ścince drzew podatnych

na pęknięcia boczne [7, s. 40]

Ryzyko pękania drewna zwiększają napływy korzeniowe i dlatego należy je usunąć przed

rozpoczęciem ścinki drzewa, szczególnie jeśli występują w bocznych częściach drzewa.
W niektórych gatunkach drzew pęknięcia mogą występować pomimo znikomych napływów
korzeniowych. W celu uniknięcia pęknięć wykonuje się cięcia zwane rzazami skracającymi.
Uzyskuje się to poprzez odcięcie nabiegów, co obrazuje rysunek 15, lub w przypadku braku
lub niewielkich nabiegów, wykonuje się w bocznych częściach drzewa (w linii zawiasy)
ukośne rzazy o długości w rzucie poziomym do 5 cm.

Przy ścince drzew lekko pochylonych w kierunku przeciwnym do kierunku obalania

obowiązuje technika ścinki z zachowaniem następującej kolejności czynności:

–

wykonać w pierwszej kolejności część rzazu ścinającego i zabezpieczyć go klinami,

–

wykonać płytki rzaz podcinający,

–

dalsze wykonywanie rzazu ścinającego prowadzić w kierunku zawiasy, z jednoczesnym
pobijaniem klinów aż do momentu wyprostowania drzewa,

–

skrócić zawiasę,

–

obalić drzewo klinami.

Ś

cinka i obalanie drzew ze zgnilizną w części odziomkowej pnia lub wyżej oraz drzew

dziuplastych prowadzona jest według obowiązujących dla drzew zdrowych zasad,
z uwzględnieniem szczególnych reguł. Należy brać pod uwagę osłabienie drewna w strefie
zawiasy i co za tym idzie ograniczoną możliwość prowadzenia drzewa przy jego obalaniu
oraz trudności w podparciu drzewa klinami. Rzaz podcinający zakłada się po stronie pnia
wykazującej największe uszkodzenia, natomiast w rzazie ścinającym podkłada się kliny
w takich miejscach i tak skierowane, aby pracowały w zdrowych warstwach drewna.

Do drzew trudnych do ścinki zalicza się również drzewa zrośnięte. Wyróżnia się zrosty:

niskie (do 30 cm), średnie (od 30 do 130 cm) i wysokie (powyżej 130 cm). Przy zrostach
niskich i średnich każde drzewo ścina się osobno, zachowując ogólne zasady. Ścinkę zrostów
wysokich prowadzi się jak pojedynczego drzewa, przy czym kierunek obalania należy dobrać
w taki sposób, aby obie korony upadły na ziemię jednocześnie, co uchroni przed rozłupaniem
surowca przy upadku.

Przy złomach stosuje się ogólne zasady ścinki, przy czym bardzo ważne jest ustalenie

właściwego kierunku obalania. Złomy niskie (do 170 cm) ścinamy po uprzednim odcięciu
części złamanej. Złomy średnie i bramowe ścina się w kierunku prostopadłym do kierunku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

złomu, natomiast złom wysoki (wierzchołek nie dotyka ziemi) w kierunku ciążenia części
złamanej.

Ś

cinkę drzew z pękniętym pniem (np. listwą mrozową) należy prowadzić stosując

podstawowe sposoby wykonywania rzazów, a ponadto stosować zasady:

–

przy ścince drzewa z pęknięciem przebiegającym po cięciwie w obwodowej części pnia
rzaz podcinający zakładać tak, aby pęknięcie znalazło się w strefie podcięcia,

–

przy ścince drzewa z pęknięciem przebiegającym w pobliżu osi drzewa rzaz podcinający
należy zakładać prostopadle do pęknięcia; drzewa z tak pękniętym pniem należy przed
rozpoczęciem ścinki zabezpieczyć przez opasanie.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie czynności należy wykonać w ramach przygotowania stanowiska roboczego przed
ś

cinką drzewa?

2.

Jakie rozróżnia się rodzaje nabiegów korzeniowych?

3.

Jakie czynności wchodzą w przygotowanie pilarki do pracy?

4.

Na czym polega prawidłowe napięcie łańcucha tnącego?

5.

Jakie podstawowe elementy bezpieczeństwa należy sprawdzić przed rozpoczęciem pracy
pilarką?

6.

Jak przygotowuje się mieszankę paliwową do pilarki?

7.

W jaki sposób uruchamia się pilarkę zimną i z rozgrzanym silnikiem?

8.

Jakie są podstawowe zasady pracy pilarką spalinową?

9.

Jakie są właściwe parametry pnia przy ścince drzewa?

10.

Jakie są zasady wykonania rzazu ścinającego przy ścince drzew o grubości mniejszej od
długości prowadnicy?

11.

Jakie są zasady wykonania rzazu sztyletowego?

12.

Jakie są zasady wykonania rzazu ścinającego przy ścince drzew o grubości większej od
długości prowadnicy?

13.

Na czym polega wykonanie rzazu sercowego?

14.

Jakie są przypadki ścinki drzew trudnych?

15.

Na czym polega skracanie zawiasy?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź mieszankę paliwową i zatankuj pilarkę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady sporządzania mieszanki paliwowej,

2)

wlać część benzyny oraz olej silnikowy do kanistra,

3)

zmieszać olej do mieszanki z benzyną w kanistrze,

4)

uzupełnić benzynę w kanistrze do odpowiedniej ilości wynikającej ze stopnia zmieszania,

5)

wymieszać ponownie mieszankę w kanistrze,

6)

zatankować zbiornik oleju olejem do smarowania łańcucha tnącego.

7)

zatankować zbiornik paliwa mieszanką paliwową,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

benzyna bezołowiowa,

−

olej silnikowy,

−

olej do smarowania łańcucha tnącego,

−

kanister na mieszankę paliwową,

−

pilarka kompletna,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Uruchom pilarkę z silnikiem zimnym i rozgrzanym z różnych pozycji.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady uruchamiania pilarki z silnikiem zimnym
i rozgrzanym,

2)

uruchomić pilarkę z silnikiem zimnym z pozycji na ziemi,

3)

uruchomić pilarkę z silnikiem zimnym z pozycji stojąc z unieruchomieniem silnika
między udami, z wykorzystaniem zaworu dekompresacyjnego,

4)

uruchomić pilarkę z silnikiem ciepłym z pozycji na ziemi i stojąc z unieruchomieniem
silnika między udami.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pilarka kompletna, zatankowana,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj regulację napięcia łańcucha tnącego pilarki spalinowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady regulacji napięcia łańcucha tnącego,

2)

poluzować nakrętki pokrywy sprzęgła pilarki,

3)

przy pomocy śrubokręta obrócić śrubę napinacza łańcucha do momentu uzyskania
właściwego napięcia,

4)

w końcowej fazie napinania łańcucha tnącego uchwycić końcówkę prowadnicy i utrzymać
w tej pozycji,

5)

sprawdzić, czy ogniwa prowadzące nie wychodzą z rowka prowadnicy, czy piła tnąca
dotyka spodniej jej części i czy da się bez nadmiernego oporu przesunąć ręką po
prowadnicy,

6)

dokręcić nakrętki pokrywy sprzęgła utrzymując prowadnicę za końcówkę prowadnicy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pilarka kompletna,

−

klucz kombinowany z śrubokrętem,

−

rękawice ochronne,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Sprawdź działanie układu smarowania piły łańcuchowej i działanie hamulca

bezpieczeństwa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat sprawdzania układu
smarowania piły łańcuchowej i działania hamulca bezpieczeństwa,

2)

uruchomić pilarkę, wprowadzić silnik na wysokie obroty i obserwować czy pod
prowadnicą na podłożu pojawia się smuga olejowa,

3)

w trakcie pracy silnika na wysokich obrotach uruchomić nadgarstkiem dźwignię hamulca
bezpieczeństwa i obserwować, czy łańcuch tnący natychmiast się zatrzyma,

4)

przy wyłączonym silniku zablokować hamulec bezpieczeństwa przy użyciu dźwigni
i wykonać próbę przesunięcia łańcucha ocierając o drzewo lub podjąć próbę jego
przesunięcia po prowadnicy ręką w rękawicy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kompletna i zatankowana pilarka spalinowa,

−

rękawice ochronne,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 5

Przygotuj stanowisko robocze do ścinki drzewa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat przygotowania stanowiska
roboczego do ścinki drzewa,

2)

usunąć przeszkadzające elementy (gałęzie, podrost i podszyt) w promieniu minimum
jednego metra od drzewa oraz gałęzie przeszkadzające na drzewie,

3)

odgarnąć ściołę, a w zimie również śnieg,

4)

po wyznaczeniu kierunku obalania drzewa przygotować ścieżkę (lub dwie ścieżki zależnie
od rodzaju ścinki) oddalania (wyciąć przeszkadzające drzewka i krzewy, usunąć leżące
gałęzie i inne przeszkody),

5)

okorować szyję korzeniową w miejscu planowanego cięcia,

6)

ocenić występujące nabiegi korzeniowe i usunąć przeszkadzające.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

siekiera,

−

motyka,

−

pilarka kompletna i zatankowana,

−

ubranie robocze i elementy ochrony osobistej operatora,

−

Poradnik dla ucznia,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 6

Wykonaj klasyczny rzaz podcinający i ścinający z użyciem trenażera.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady wykonywania rzazów podcinających
i ścinających,

2)

przygotować trenażer,

3)

unieruchomić kłodę drewna w trenażerze,

4)

uruchomić pilarkę,

5)

wykonać rzaz podcinający klinowy, rozpoczynając od cięcia ukośnego pod właściwym
kątem oraz na określoną głębokość,

6)

wykonać rzaz ścinający z zachowaniem parametrów pnia (próg, zawiasa, poziom
i równoległość rzazów), dla różnych grubości kłód,

7)

zastosować kliny do obalania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

trenażer,

−

kłody drewniane o różnej średnicy,

−

pilarka kompletna i zatankowana,

−

kliny,

−

siekiera,

−

ubranie robocze i elementy ochrony osobistej operatora,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 7

Wykonaj ścinkę drzewa na powierzchni leśnej i oceń prawidłowość ścinki na podstawie

pomiarów wykonanych na pniaku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych informacje na temat parametrów pnia przy ścince
drzewa,

2)

wytypować na powierzchni leśnej drzewo do ścinki,

3)

wyznaczyć kierunek obalania,

4)

przygotować stanowisko robocze do ścinki,

5)

wykonać ścinkę i obalenie drzewa,

6)

ocenić parametry ścinki na podstawie wykonanych pomiarów: kąta podcięcia, głębokości
podcięcia, wysokości progu bezpieczeństwa, szerokości zawiasy, wysokości pnia,
równoległości rzazów oraz odchylenie kąta upadku w stosunku do wyznaczonego
kierunku obalania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

pilarka kompletna i zatankowana,

−

kliny,

−

siekiera,

−

motyka,

−

ubranie robocze i elementy ochrony osobistej operatora,

−

przyrządy pomiarowe: kątomierz, taśma miernicza, linijka,

−

papier formatu A4 lub zeszyt,

−

długopis/ołówek,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

określić czynności przygotowania stanowiska roboczego przed ścinką
drzewa?

2)

rozróżnić rodzaje nabiegów korzeniowych?

3)

określić czynności przygotowania pilarki do pracy?

4)

prawidłowo napiąć łańcuch tnący?

5)

określić podstawowe elementy warunkujące bezpieczną pracę
pilarką?

6)

sporządzić mieszankę paliwową?

7)

uruchomić pilarkę zimną i z rozgrzanym silnikiem?

8)

scharakteryzować podstawowe zasady pracy pilarką?

9)

scharakteryzować parametry pnia przy ścince drzewa?

10)

określić zasady wykonania rzazu ścinającego przy ścince drzew o
grubości mniejszej od długości prowadnicy?

11)

wykonać rzaz sztyletowy?

12)

zastosować odpowiednią technikę ścinki dla drzew o grubości
większej od długości prowadnicy?

13)

zastosować rzaz sercowy?

14)

scharakteryzować przypadki ścinki drzew trudnych?

15)

określić na czym polega skracanie zawiasy?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

4.6. Techniki okrzesywania i przerzynki drzew

4.6.1. Materiał nauczania

Okrzesywanie drzew

Zasady pracy przy okrzesywaniu drzew siekierą w zależności od grubości gałęzi i sęków

oraz średnicy drzewa:

–

stosowanie siekiery zaleca się do odcinania cieńszych gałęzi,

–

przy odcinaniu siekierą gałęzi i sęków drzew o średnicy poniżej 50 cm w miejscu cięcia
robotnik powinien ustawić się po przeciwnej stronie strzały drzewa, w stosunku do
odcinanej gałęzi lub sęka,

–

przy drzewach o średnicy powyżej 50 cm robotnik powinien stać po stronie
okrzesywanego sęka lub gałęzi, zajmując pozycję na wysokości odcinanej gałęzi,

–

okrzesywanie wałków o długości do 1,5 m wykonuje się wyłącznie siekierą; wałek
powinien być oparty o podłoże w pozycji pionowej (lub zbliżonej) i podtrzymywany
jedną ręką; obcinanie sęków należy prowadzić do połowy długości wałka, a następnie go
odwrócić.

Podczas okrzesywania drzew pilarką należy:

–

stosować zasadę opierania pilarki o strzałę lub na lewym udzie,

–

stosować skracanie długich gałęzi,

–

zachować szczególną ostrożność i bezpieczną odległość od nóg w trakcie wykonywania
cięcia z góry, po stronie operatora,

–

utrzymywać wyprostowany kręgosłup, unikać wymuszonej pozycji ciała,

–

przechodzić do następnej gałęzi dopiero po całkowitym odcięciu poprzedniej gałęzi,

–

przy odcinaniu gałęzi i sęków z drzew grubszych (powyżej 50 cm średnicy w miejscu
odcinania) robotnik powinien ustawić się po tej samej stronie strzały, po której znajduje
się odcinana gałąź,

–

w przypadku gałęzi o znacznej grubości pierwsze cięcie powinno być prostopadłe,
z zastosowaniem dwóch rzazów (podcinającego i ścinającego), z uwzględnieniem
występującego naprężenia ściskającego i rozciągającego (pierwszy wykonuje się rzaz od
strony naprężeń ściskających).

Okrzesywanie zgrubne pilarką:

–

dopuszcza się w przypadku przeznaczenia drewna małowymiarowego do zrębkowania,

–

prowadzi się na ściętych drzewach zgrupowanych w wiązki,

–

w trakcie okrzesywania należy przemieszczać się z pilarką wzdłuż wiązki drzew idąc od
odziomków ku wierzchołkom,

–

prowadnicę pilarki należy prowadzić równolegle do strzał,

–

wierzchołki drzew zgrupowanych w wiązce należy odciąć jednym rzazem, dolna stroną
prowadnicy.

Do okrzesywania drzew przy użyciu pilarki zaleca się następujące techniki:

–

wahadłową,

–

dźwigniową, w której wyróżniamy:

1)

metodę 3-punktową

2)

metodę 6-punktową

3)

metodę 13 punktową

W przypadku, gdy okrzesuje się również dolną stronę drzewa, tj. dłużyca nie leży

bezpośrednio na ziemi, metody 3- i 6-punktowe przekształcają się w metody 4- i 8-punktowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

Technika wahadłowa

Technika ta wymaga lekkiej pilarki. Pilarka poruszana jest przez operatora ruchem

wahadłowym. W metodzie tej ciężar pilarki nie jest redukowany tak dobrze jak w metodzie
dźwigniowej, ale pracuje się szybciej. Technika wahadłowa nadaje się najlepiej do
okrzesywania drzew o wielu cienkich gałęziach oraz drzew o nieregularnie rozmieszczonych
gałęziach.

Rys. 16. Kolejność cięć przy okrzesywaniu metodą wahadłową [7, s. 54]

Rys. 17. Pozycja przy okrzesywaniu drzewa metodą wahadłową [7, s. 54]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

Technika dźwigniowa

W metodzie tej pilarka wykorzystywana jest jak dźwignia i większość czasu jest oparta

o pień drzewa lub nogę drwala. Podczas pracy gałęzie są odcinane w określonej kolejności
(rysunek 18) i w tym czasie pilarka jest możliwie rzadko unoszona. Okrzesywanie będzie
bardziej wydajne, gdy użyjemy krótkiej prowadnicy. Technika dźwigniowa stosowana jest do
cienkich i średnich gałęzi, które rozłożone są na pniu w regularnych okółkach.

Rys. 18. Kolejność cięć przy okrzesywaniu metodą dźwigniową [7, s. 49]

Zasady okrzesywania drzew według powyższych metod opisane są szczegółowo

w Instrukcji bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu podstawowych prac z zakresu
gospodarki leśnej [3].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

Przerzynka

Niewłaściwa technika pracy przy przerzynce może być niebezpieczna i spowodować

pęknięcie drewna lub zakleszczenie prowadnicy w rzazie. Najpierw należy ocenić naprężenia
występujące w dłużycy. Należy obserwować reakcję drewna w trakcie cięcia, ponieważ
zawsze istnieje ryzyko złej oceny naprężeń. Aby uniknąć pękania drewna, wykonuje się dwa
cięcia: pierwsze na głębokość 1/3 średnicy drewna w miejscu cięcia od strony ściskanej,
a następnie prowadzi się rzaz od strony włókien rozciąganych, aż do spotkania się obu
rzazów.

Rys. 19. Kolejność cięć przy przerzynce dłużycy podpartej w skrajnych punktach [7, s. 62]

Rys. 20. Kolejność cięć przy przerzynce dłużycy grubszej od długości prowadnicy,

podpartej w skrajnych punktach [7, s. 63]

Rys. 21. Kolejność cięć przy przerzynce dłużycy podpartej w jednym punkcie [7, s. 64]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Rys. 22. Kolejność cięć przy przerzynce dłużycy grubszej od długości prowadnicy,

podpartej w jednym punkcie [7, s. 65]

Rys. 23. Szczególne przypadki przerzynki [7, s. 66]

Jeżeli istnieje ryzyko zakleszczenia prowadnicy w rzazie przez spadającą końcówkę

kłody, należy wykonywać rzazy pod kątem, lub w taki sposób, aby ich płaszczyzna była
przesunięta w stosunku do siebie, (rysunek 23) co spowoduje, że spadająca kłoda nie
zakleszczy prowadnicy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.

Jakie są zasady okrzesywania drzew przy pomocy siekiery?

2.

Jakie rozróżniasz sposoby okrzesywania drzew pilarką?

3.

Jaka jest kolejność cięć przy okrzesywaniu metodą dźwigniową?

4.

Jaka jest kolejność cięć przy okrzesywaniu metodą wahadłową?

5.

Jakie są podstawowe zasady przerzynki dłużyc w zależności od rodzaju naprężeń
w drewnie?

6.

Jakie znasz przypadki przerzynki?

7.

Jaką technikę należy stosować przy przerzynce dłużycy podpartej w skrajnych punktach?

8.

Jaką technikę należy stosować przy odcinaniu sortymentów stosowych z dłużycy?

9.

Czym różni się technika przerzynki dłużyc o średnicy mniejszej od długości prowadnicy
i grubszych?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj okrzesywanie pilarką z wykorzystaniem techniki dźwigniowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady okrzesywania metodą dźwigniową,

2)

przygotować pilarkę do pracy,

3)

okrzesać ścięte drzewo stosując technikę dźwigniową,

4)

sprawdzić dokładność wykonanego okrzesywania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ś

cięte i nieokrzesane drzewa,

−

pilarka kompletna i zatankowana,

−

ubranie robocze i elementy ochrony osobistej operatora,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 2

Wykonaj okrzesywanie pilarką z wykorzystaniem techniki wahadłowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady okrzesywania metodą wahadłową,

2)

przygotować pilarkę do pracy,

3)

okrzesać ścięte drzewo stosując technikę wahadłową,

4)

sprawdzić dokładność wykonanego okrzesywania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ś

cięte i nieokrzesane drzewa,

−

pilarka kompletna i zatankowana,

−

ubranie robocze i elementy ochrony osobistej operatora,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 3

Wykonaj okrzesywanie ściętego drzewa siekierą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady okrzesywania siekierą,

2)

dobrać siekierę do okrzesywania,

3)

okrzesać ścięte drzewo,

4)

sprawdzić dokładność wykonanego okrzesywania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ś

cięte i nieokrzesane drzewo,

−

siekiera,

−

ubranie robocze i elementy ochrony osobistej operatora,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

Ćwiczenie 4

Wykonaj przerzynkę pilarką spalinową w różnych wariantach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)

odszukać w materiałach dydaktycznych zasady przerzynki kłód i dłużyc podpartych
w różnych punktach,

2)

przygotować pilarkę do pracy,

3)

wykonać przerzynkę kłody podpartej w skrajnych punktach,

4)

wykonać przerzynkę poprzez odcięcie sortymentów stosowych z dłużycy,

5)

ocenić poprawność i dokładność wykonanej przerzynki.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

kłody i dłużyce różnej średnicy,

−

pilarka kompletna i zatankowana,

−

ubranie robocze i elementy ochrony osobistej operatora,

−

Poradnik dla ucznia,

−

literatura zgodna z punktem 6 poradnika.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1)

scharakteryzować zasady okrzesywania drzew przy pomocy siekiery?

2)

określić sposoby okrzesywania drzew pilarką?

3)

scharakteryzować okrzesywanie drzew metodą dźwigniową?

4)

scharakteryzować okrzesywanie drzew metodą wahadłową?

5)

określić podstawowe zasady przerzynki dłużyc w zależności od
rodzaju naprężeń w drewnie?

6)

scharakteryzować różne przypadki przerzynki drewna?

7)

dobrać technikę do przerzynki dłużycy podpartej w skrajnych
punktach?

8)

dobrać technikę przy odcinaniu sortymentów stosowych z dłużycy?

9)

wyjaśnić różnicę pomiędzy przerzynką dłużyc o średnicy mniejszej od
długości prowadnicy i grubszych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.

5.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

7.

Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie wolny czas.

8.

Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Do ostrzenia nowej piły łańcuchowej o podziałce 3/8 cala należy stosować pilnik okrągły
o średnicy
a)

4,0 mm.

b)

4,8 mm.

c)

5,5 mm.

d)

6,0 mm.

2.

Mieszankę paliwową do pilarek spalinowych sporządza się mieszając benzynę
bezołowiową z olejem do silników dwusuwowych (np. Husqvarna, Stihl) w stosunku
a)

10 : 1.

b)

25 : 1.

c)

50 : 1.

d)

100 : 1.

3.

Gdy w czasie pracy silnika pilarki na wolnych obrotach piła łańcuchowa porusza się po
prowadnicy, należy
a)

mocniej napiąć łańcuch tnący.

b)

wyregulować gaźnik po uprzednim sprawdzeniu czystości filtra powietrza.

c)

wyłączyć silnik pilarki i zaczekać do momentu gdy ostygnie.

d)

wymienić piłę łańcuchową na nową.

4.

Gdy wzdłuż brzegów prowadnicy powstanie tzw. „drut”, należy
a)

spiłować go przy pomocy pilnika płaskiego.

b)

zeszlifować go na szlifierce.

c)

obrócić prowadnicę o 180 stopni.

d)

pracować nadal i nie zwracać uwagi na powstałe zużycie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

5.

W przypadku braku smarowania łańcucha tnącego należy
a)

rozcieńczyć olej benzyną.

b)

odstawić pilarkę na pół godziny.

c)

kontynuować pracę pilarką nie zważając na brak smarowania.

d)

sprawdzić poziom oleju w zbiorniku i drożność kanału w prowadnicy.

6.

Pilarkę z zamontowaną piłą łańcuchową można transportować, gdy
a)

piła łańcuchowa ostygnie.

b)

piła łańcuchowa jest stępiona.

c)

na piłę łańcuchową założona jest osłona.

d)

prowadnica jest skierowana w kierunku przeciwnym do kierunku ruchu.

7.

Zębatka napędowa wchodzi w skład budowy układu
a)

tnącego.

b)

napędowego.

c)

rozruchowego.

d)

smarowania.

8.

Gdy w pile łańcuchowej zęby tnące prawe są dłuższe od lewych, to w celu zachowania
prawidłowej płaszczyzny rzazu należy
a)

wymienić piłę łańcuchową na nową.

b)

rozpocząć rzaz pod kątem.

c)

utrzymywać bardzo mocno pilarkę w ręku w celu zachowania płaszczyzny rzazu.

d)

wyrównać długość zębów tak, aby prawe i lewe miały taką samą długość.

9.

Wysokość ogranicznika zagłębienia łańcucha tnącego należy regulować przy pomocy
a)

pilnika okrągłego i przymiaru.

b)

pilnika płaskiego i przymiaru.

c)

szlifierki tarczowej.

d)

płaskoszczypiec uniwersalnych.

10.

Prawidłowość napięcia piły łańcuchowej należy sprawdzać
a)

za każdym razem, gdy odkłada się pilarkę.

b)

raz na dzień.

c)

raz na tydzień.

d)

raz na miesiąc.

11.

Najbliższa dopuszczalna odległość między stanowiskami roboczymi przy ścince
i obalaniu drzew wynosi
a)

50 metrów.

b)

co najmniej dwie wysokości ścinanych drzew.

c)

100 metrów.

d)

wysokość ścinanego drzewa.

12.

Nabieg korzeniowy przeszkadzający to nabieg występujący
a)

na kierunku obalania drzewa.

b)

po przeciwnej stronie drzewa niż kierunek jego obalania.

c)

na bocznej stronie pnia drzewa.

d)

wspólnie z innym nabiegiem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

13.

Przy stosowaniu podcięcia klinowego należy jako pierwszy wykonać rzaz
a)

poziomy.

b)

pionowy.

c)

ukośny.

d)

sercowy.

14.

Wysokość progu bezpieczeństwa przy ścince drzewa powinna wynosić
a)

od 4 do 6 cm.

b)

1/4 średnicy drzewa w miejscu cięcia.

c)

1/10 średnicy drzewa w miejscu cięcia.

d)

1/20 średnicy drzewa w miejscu cięcia.

15.

Zawiasa to nie docięta przy ścince część drzewa znajdująca się
a)

powyżej rzazu podcinającego.

b)

poniżej rzazu ścinającego.

c)

w tylnej części pnia.

d)

pomiędzy rzazem podcinającym a ścinającym.

16.

Wymiary klinów drewnianych używanych do obalania drzew (długość x wysokość x
szerokość) wynoszą
a)

180 x 70 x 30 mm.

b)

180 x 100 x 30 mm.

c)

250 x 100 x 40 mm.

d)

250 x 80 x 40 mm.

17.

Przy ścince drzewa odchylonego w bok od założonego kierunku obalania kształt zawiasy
powinien być
a)

prostokątny.

b)

półkolisty.

c)

trójkątny – szersza część zawiasy po stronie pochylenia.

d)

trójkątny – szersza część zawiasy po przeciwnej stronie niż pochylenie.

18.

Okrzesując ścięte drzewo pilarką po stronie, po której stoi operator, prowadnicę pilarki
należy prowadzić ruchem
a)

od góry do dołu.

b)

od dołu do góry.

c)

od dołu do góry po uprzednim skróceniu gałęzi.

d)

od góry do dołu po uprzednim skróceniu gałęzi.

19.

Przerzynając dłużycę w połowie długości dwoma rzazami, podpartą w skrajnych
częściach, pierwszy rzaz prowadzi się
a)

od góry.

b)

od dołu.

c)

z boku.

d)

od strony o najłatwiejszym dostępie.

20.

Podczas obalania drzewa wewnętrznie zmurszałego kliny należy prowadzić
a)

w kierunku do osi drzewa.

b)

po zewnętrznej zdrowej części pnia równolegle do kierunku obalania.

c)

po zewnętrznej zdrowej części pnia prostopadle do kierunku obalania.

d)

pod kątem 45 stopni do kierunku obalania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

54

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ...............................................................................

Użytkowanie pilarki spalinowej i wykonywanie czynności kontrolno-
-obsługowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

55

6. LITERATURA

1.

Instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy przy wykonywaniu podstawowych prac
z zakresu gospodarki leśnej – Załącznik do zarządzenia Nr 19 Dyrektora Generalnego
Lasów Państwowych z dnia 14.07.97 r., Warszawa 1997

2.

Instrukcja obsługi pilarek spalinowych łańcuchowych Husqvarna. Szwecja 1995

3.

Instrukcja obsługi układów tnących firmy OREGON – Electrolux Poland Sp. z o.o.
Husqvarna, Warszawa 1995

4.

Instrukcja użytkownika STIHL. Niemcy 2006

5.

Komorowski J.: Pilarki spalinowe. Zarząd Główny Stowarzyszenia Inżynierów
i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa, Warszawa 1993

6.

Markowski T., Opieliński J.: Zasady pracy pilarką spalinową. Zarząd Główny
Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa, Warszawa 1994

7.

Praca pilarką. Bezpieczna i wydajna praca pilarką – podręcznik. Husqvarna Performance
Series, Warszawa 2001

8.

Sowa M., Szewczyk G.: Metodyka szkolenia instruktorów operatorów pilarek
spalinowych. ORWLP w Bedoniu, Warszawa 1999

9.

Wójcik K.: Ergonomiczno-ekonomiczna metoda wyboru pilarki spalinowej do
pozyskiwania drewna. Wydział Inżynierii Produkcji SGGW, Warszawa 2004

10.

Zasady użytkowania i instrukcja obsługi urządzeń tnących – OREGON Omark Industries,
Omark Europe S.A., Nivelles Belgia 1992

11.

Krajowy standard kwalifikacji zawodowych dla zawodu Drwal 631101. Ministerstwo
Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2007